ERDI AROAEGILEAK:

LUCIA OLAZABALJON TELLERIA

CHAIMA EL OUAKILI

HASIERA - BUKAERA HASIERA:

V. mendean Erromako Inperioaren amaierarekin.

BUKAERA: XV. mendean Amerika aurkikuntzarekin.

ERDI AROAREN HASIERA

ERRESUMA BISIGODOA MUSULMANEN KONKISTA KRISTAU – ERRESUMEN SORRERA

BISIGODOEN ERRESUMA• V. mendean., BISIGODOAK

Penintsulan sartu ziren eta erresuma bat sortu zuten.

• 409. urtetik 711.urtera arte iraun zuen

• Toledo hiriburu bihurtu zuten.• Errege bisigodoen artean hauek

nabarmendu ziren: – Leovigildo– Recadero– Rezesvinto

• Bisigodoak gutxi ziren.• Latina, erromatarren legeak eta

erlijio katolikoa bereganatu zituzten.

MUSULMANEN KONKISTA• 711. urtean, armada musulmana Afrikatik iritsi

ziren, eta Bisigodoen Erresuma inbaditu zuen, eta penintsularen zatirik handiena konkistatu zuten.

• Musulmanek AL-ANDALUS jarri zioten izena lurralde horri. Hasieran emirerria zen.

• Kordoba hiriburua ezarri zuten.• 756. urtera arte Emirerria eta Abd ar Rahman

I.ak emir independentea egin zen. Al-Andalusek Damaskoko kalifarekiko independentzia lortu zuen.

• 929. urtera arte Emirerri independentea : Abd ar Rahman III.ak kalifa titulua hartu zuen .• 1031. urtera arte Kordobako kaliferriari eta

garai honetan konkista handiak egin zituzten. Militar garaile bat Almanzor izan zen.

• Kordoba oso hiri garrantzitsuenetako bat bilakatu zen. Jende eta azokak inportanteak.

KRISTAU ERRESUMEN SORRERA• VIII. mendetik X. mendera.• Bizkaiko golkoaren inguruan:

Penintsulako Iparraldeko kristauek gogor egin zieten aurka musulmanei, eta Pelaioren inguruan batu ziren.

Pelaiok Covadongako guduan (722urtean) irabazi zien musulmanei eta Asturiasko Erresuma sortu zen.

Asturiasko Erresumatik Leongo Erresuma (910. urtean) eta Gaztelako Erresuma (951. urtean) sortu ziren.

• Pirinioetan: Nafarroako Erresuma Kataluniako konderriak Aragoiko konderriak; geroago, Aragoiko Erresuma

sortuko zuten.

ERDI AROAREN AMAIERA

KALIFERRIA IZATETIK GRANADAKO ERRESUMA IZATERA.

KRISTAU – ERRESUMAK SENDOTZEA

GAZTELAKO ETA ARAGOIKO KOROAK

GRANADAKO ERRESUMAREN KONKISTA

KALIFERRIA IZATETIK GRANADAKO ERRESUMA IZATERA

• XI. mendean Kristau erresumek hainbat lurralde musulman konkistatu zituzten.

• 1031. urtean, Al-Andalus taifak izeneko zenbait erresuma txikitan banatu zen. Kaliferria amaitu zen.

• Afrikatik Almorabideak eta Almohadeak etorri ziren.

• 1212. urtean, Navas de Tolosako Gudua izan zen: gaztelauz, nafarrez eta aragoitarrez osatutako armada batek musulmanak garaitu zituen .

• Fernando III.ak eta Alfonso X.ak Al-Andalus osoa konkistatu zuten.• Lurralde musulman bakarrak Granadako

Erresumak

KRISTAU – ERRESUMAK SENDOTZEA• Iberiak penintsulako kristau-erresumak

eta konderriak bateratzen joan ziren.• 1137. urtean, Kataluniako konderria eta

Aragoiko Erresuma batu egin ziren.o Erramun Berenger IV.a (Bartzelonako kondea)

ezkondu zen Aragoiko oinordeko Petronilarekin.o Horrela sortu zen Aragoiko Koroa o Alfontso I.a lehen erregea izan zen.

• Portugaleko Erresumak Leongo Erresumarekiko independentzia lortu zuen.

• 1230.urtean, Leongo eta Gaztelako erresumak batu egin ziren eta Gaztelako Koroa sortu zuten Fernando III.a erregearen garaian.

• Nafarroako Erresumak hainbat lurralde galdu zituen eta Gaztelak bereganatu.

• XIII. mendearen hasieran Frantziako erregeek gobernatu zuten Nafarroako Erresuman.

GAZTELAKO ETA ARAGOIKO KOROAK• XIII., XIV. eta XV. Mendeetan, Aragoiko Koroak

eta Gaztelako Koroak hainbat lurralde konkistatu eta bereganatu zituzten.

• Aragoiko Koroaren erregea Jaime I. a Konkistatzailea izan zen.

• Bere garaian Balear uharteak, Valentziako zenbait taifak eta Beste lurralde batzuk Italian eta Grezian konkistatu zituen.

• Errege bakarra zuen eta bere erakunde politikoak zituen.

• Gaztelako Koroak erregea Fernando III.a zen.• Garai honetan musulmanei konkistatu zizkien

lurralde hauek: Extremadura, Andaluzia osoa eta Kanariar uhartea. (100urte iraun zuten borroka hauek)

• Errege batek gobernatzen zuen eta aholkulariak zituen , gobernuko zereginetan laguntzeko.

• 1479. urtean, Gaztelako Isabel I.a eta Aragoiko Fernando II.a ezkondu ziren.

• Errege-Erregina Katolikoak bilakatu ziren.

GRANADAKO ERRESUMAREN KONKISTA

• XV. mendearen amaieran, kristau-erresumek ia Iberiar penintsula osoa konkistatu zuten.

• Lurralde musulmana bakarra Granadako Nasri Erresuma

• Garai honetako Eraikinaren edertasuna eta kulturaren garapena handia zen.

• Nasri Erresuma oso ahula zen.• 1492. urtean Errege Erregina

Katolikoek konkistatu zuten Granadako Nasri Erresuma.

BIZIMODUAAL-ANDALUS

GIZARTEA HIRIAK ERAIKUNTZAK KULTURA

KRISTAU-ERRESUMA GIZARTEA HIRIAK ARTE

ERROMANIKOA ARTE GOTIKOA

BIZIMODUAAL-ANDALUS

GIZARTEA:• Musulmanek gobernatzen zuten eta lur

onenen jabe ziren• Musulmanek eroankor jokatu zuten

kristauekin eta juduekin eta lehengo ohiturek, erlijioa praktikatzen utzi zieten.

• Aniztasun handia zegoen erlijio arloan:– Konkistatzaile musulmanek– Muladiak– Mozarabiarrak– Juduak

KRISTAU - ERRESUMA GIZARTEA:• Kristau-erresumetan bi talde zeuden:

– Pribilegiodunak:• Zaldunak edo nobleak: gazteluetan ,

herritarrak babesteko ardura zuten.• Kleroa: monasterioetan, otoiz egiteaz

eta kulturaz arduratzen zen.– Pribilegiorik gabeak:

• Zergak ordaindu behar zituzten.• Nekazariak ziren gizarte-talde

handiena eta herrixketan bizi ziren.• Artisauak hirietan bizi ziren• Merkatariak ere hirietan bizi ziren

BIZIMODUAAL-ANDALUS

HIRIAK:• Garrantzi handia zuten:

KORDOBA eta SEVILLA Zati nagusiari MEDINA esaten zitzaion Bertan eraikin garrantzitsuenak:

MESKITA. Artisau eta merkatari ugari bizi ziren ZOCOetan saltzen zituzten bere

produktuak. Zeta, metalak, larrua edo zeramika

lantzen zituzten. Hiriak soroz inguratuta zeuden. Nekazaritzan aritzen zen; labore batzuk

ekarri zituzten: orburuak, alberjiniak eta arroza.

Labore ureztatuak hedatu zituzten: Soroak ureztatzeko noriak, ubideak eraiki zituzten.

KRISTAU - ERRESUMA HIRIAK:

Erdi Aroko hiriek garrantzi a hartu zuten XIII. mendetik aurrera.

Harresiz inguratuta zeuden, ateak gauez itxi egiten ziren.

Auzotan banatuta zeuden. Plaza handi bat zuten, merkatariek

produktuak saltzen zituzten bertan. Katedral ederrek eraiki zituzten: Burgos,

Toledo, León. Merkatariak eta artisauak hirietan bizi

ziren. Gremiotan elkartzen ziren eta kale berean lantegiak zituzten.

Merkataritza-feriak egiten ziren urtean behin edo bitan.

Hiri nagusietan, Unibertsitateak sortu ziren: Palentzian eta Salamancan.

BIZIMODUAAL-ANDALUS

ERAIKUNTZAK: Al-Andalus kultura elkargune

garrantzitsua izan zen. Eraikinak egiteko, material eskasa eta

kaxkarrak erabiltzen zituzten; igeltsua eta adreilua.

Hormetan apaingarri ugari jartzen zituzten.

Zutabe ugari zituzten barnealdean, eta hainbat eratako arkuak.

Eraikin guztietan ura zegoen (iturriak, urmaelak, ur-jauziak…)

BIZIMODUAKRISTAU-ERRESUMA ARTE

ERROMANIKOA: XI. mendetik XIII. Mendera. Harrizko horma oso lodiak. Altura txikia zuten. Oso leiho gutxi eta txikiak egiten

zituzten. Barnealdea oso iluna zen. Ate eta leihoek zirkunferentzia erdi-

puntuko arkuak forma zuten

BIZIMODUAAL-ANDALUS KULTURA: X. mendetik aurrera, Al-Andalus kultura-

gune handia bilakatu zen. Hirietan medikuak, idazle, astronomoak,

matematikari eta filosofo garrantzitsuak bizi ziren: Averroes Maimonides

Aztarnak :• Hizkuntzan:alkate, azoka, arroa

(neurria), gutun …• Gastronomian: almendra, gozokia …)• Eraikin mota: patiodun etxeak• Hiriko izenetan: Guadalajara, Alcalá

KRISTAU-ERRESUMA

KULTURA: Unibertsitateak sortu zituzten:

Palentziakoa Salamancakoa

EUSKADIKO LURRALDEAN

AZTARNAK: ERAIKIN ERROMANIKOAK:

Armentiako San Prudentzio (Araba) Estibalizko Andre Maria (Araba) San Pelaio (Bizkaia) …

ERAIKIN GOTIKOAK: Santa Maria Eliza (Gasteiz – Araba) San Anton, Begoñako Andre Maria, Santiago Katedrala (Bilbo- Bizkaia) Sagarrondoko Andre Maria eliza (Hondarribia – Gipuzkoa) …

BIZIMODUAKRISTAU-ERRESUMAARTE GOTIKOA: XIII. mendetik XV. Mendera Eraikin altuak ziren. Horma finagoak ziren Ate eta leiho handiak zituzten. Punta zorrotzeko arkuak zituzten

ate eta leiho horiek. Leihoak beirate koloreztatuekin

apaintzen ziren.