EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO INGURUMENAREN EGOERA

Ingurumen Jarduketarako Sozietate PublikoaSociedad Pública de Gestión Ambiental

LURRALDE ANTOLAMENDUETA INGURUMEN SAILA

DEPARTAMENTO DE ORDENACIÓNDEL TERRITORIO Y MEDIO AMBIENTE

INGURUMENARENEGOERA

EUSKAL AUTONOMIAERKIDEGOKO

LABURPENA

Ingurumen EstrategiarenAgiria Saila 47.zk. 2005eko Maiatza

ARGITARALDIA: 1.a, 2005eko maiatza

© IHOBE, Ingurumen Jarduketarako Sozietate PublikoaIbañez de Bilbao 28, 8.ª 48006 BilbaoTel.: 94 423 07 43Faxa: 94 423 59 00www.ihobe.net

INTERNET: www.ihobe.net

ARGITARATZAILEA: IHOBE, Ingurumen Jarduketarako Sozietate Publikoa

EDUKIA: IDOM, Ingeniería y Consultoría, S.A.A. Olabe Ambiental, S.L.

DISEINUA ETA DIAGRAMAZIOA: Canaldirecto

ARGAZKI: © Archivo «Argazki»Eusko Jaurlaritza-Gobierno Vasco. Autor: Mikel Arrazola

ITZULPENA: Elhuyar

IMPRIMATZEA: MCC graphics • Elkar

LEGE-GORDAILUA: BI: 1474-05

ESKUBIDE GUZTIAK ERRESERBATUTA. Debekatuta dago publikazio hau erreproduzitzea, informazioa berreskura-tzeko sistemetan gordetzea eta publikazio honen zati bat transmititzea, erabilitako bitartekoa edozein dela ere (elektroni-koa, mekanikoa, fotokopia, grabazioa, etab.), jabetza intelektualaren eskubideen titularraren eta editorearen idatzizkobaimenik gabe.

INGURUMENEKO ESPARRU PROGRAMA SAILAIngurumeneko Esparru Programa Saila bildumako tituluak www.ingurumena.net helbide elektronikoan

ikus ditzakezu

29. zk. 2004ko otsaila "2002ko Euskal Autonomia Erkidegoko Berotegi Gasen Emisioen Inbentarioa"

30. zk. 2004ko martxoa "2004ko Ekobarometro Soziala"

31. zk. 2004ko martxoa "Euskadi nire autorik gabe. 2003. Euskal Udalerrietako Mugikortasun Iraunkorrerantz"

32. zk. 2004ko ekaina "TOKIKO AGENDA 21. Ekintza-planak martxan jartzeko gida"

33. zk. 2004ko ekaina "TOKIKO AGENDA 21. Parte-hartzeko mekanismoak martxan jartzeko gida"

34. zk. 2004ko ekaina "Ore eta paperaren sektoreko enpresen ingurumen-ekarpena garapen iraunkorrari. 2004-2006"

35. zk. 2004ko uztaila "Hondakin arriskutsuen kudeatzaileen sektoreko enpresen ingurumenekarpena garapen iraunkorrari"

36. zk. 2004ko iraila "Euskal Autonomia Erkidegoan mugikortasun iraunkorraren udal-planak egiteko gida praktikoa"

37. zk. 2004ko iraila "Burdin Galdaketaren, ez-burdinazko Galdaketaren eta ez-burdinazko Metalurgiaren Sektoreko enpresek Garapen Iraunkorrari egiten dioten Ingurumen-ekarpena (2204-2006)"

38. zk. 2004ko urria "Tokiko Agenda 21. Aurrera egiteko komunikatzea. Prozesuan komunikatzeko estrategien eskuliburua"

39. zk. 2004ko otsaila "Iraunkortasuna aintzat hartzen duten jaiak"

40. zk. 2004ko otsaila "Euskal Autonomia Erkidegoko 2004ko Ingurumen Adierazleak"

41. zk. 2004ko azaroa "2003ko Euskal Autonomia Erkidegoko Berotegi-efektua eragiten duten gasen emisioen inbentario"

42. zk. 2005eko urtarrila "Euskal Autonomia Erkidegoan Plan eta Programen Ingurumeninpaktuaren Ebaluazio Bateratua Aplikatzeko Gida"

43. zk. 2005eko urtarrila "Euskal Autonomia Erkidegoko Aztarna Ekologikoa"

44. zk. 2005eko apirila "Euskal Autonomia Erkidegoko Garraioaren kanpo-kostuak. MUGIKOST'05"

45. zk. 2005eko ekaina "Youth x Change. Kontsumo iraunkorra: heziketa-eskuliburua"

46. zk. 2005eko apirila "Beira-, Zeramika- eta Kare-sektoreko enpresek Garapen iraunkorrari egiten dioten ingurumen-ekarpena"

47. zk. 2005eko maiatza "Laburpena. Euskal Autonomia Erkidegoko Ingurumenaren Egoera 2004"

INGURUMENARENEGOERA

EUSKAL AUTONOMIAERKIDEGOKO

Ingurumen Jarduketarako Sozietate PublikoaSociedad Pública de Gestión Ambiental

LURRALDE ANTOLAMENDUETA INGURUMEN SAILA

DEPARTAMENTO DE ORDENACIÓNDEL TERRITORIO Y MEDIO AMBIENTE

LABURPENA

Ingurumen EstrategiarenAgiria Saila 47.zk. 2005eko Maiatza

AURKIBIDEA

04 AURKEZPENA

05 SARRERA

07 1. INGURUNE SOZIOEKONOMIKOA ETA BIZIMODUA

10 2. LEHEN SEKTOREA

14 3. ENERGIA-SEKTOREA

18 4. INDUSTRIA-SEKTOREA

22 5. ERAIKUNTZA-SEKTOREA

25 6. GARRAIO-SEKTOREA

28 7. TURISMO-SEKTOREA

31 8. KLIMA-ALDAKETA

35 9. AIREA ETA ZARATA

40 10. MATERIALEN ETA HONDAKINEN FLUXUA

45 11. URA

48 12. LURZORUAK

53 13. BIODIBERTSITATEA

57 14. ONDORIOAK ETA JOERAK

AURKEZPENA

SABIN INTXAURRAGA MENDIBILLurralden Antolamendu eta IngurumenSailburua. Eusko Jaurlaritza

SABIN INTXAURRAGA MENDIBILLurralden Antolamendu eta IngurumenSailburua. Eusko Jaurlaritza

1998an eta 2001ean izenburu horrekin argitaratu zendokumentu-sortaren hirugarren argitaraldian gaude da-goeneko. «Ingurumenaren Egoera Euskal AutonomiaErkidegoan» azterlana eta eskuetan duzun laburpena-ren argitalpena Garapen Iraunkorraren Euskal Inguru-men Estrategia (2002-2020) dela-eta Eusko Jaurlaritzakhartutako konpromisoei lotuta dator. Eusko JaurlaritzakEstrategia hartzen du oinarri iraunkortasunaren aldekokudeaketan.

Lan honen helburua da Euskal Autonomia Erkidegokoingurumenaren egungo errealitatearen kontzeptu- etaezagutza-erreferentziatzat balio izatea, tokiko ikuspe-giak eta horrek planeta osoarekin duen erlazioa kontuanhartuta. Lanaren betebehar hori indartu egin da argi-taraldi berri honetan, eskuragarri dagoen ingurumen-informazioaren kantitatea eta kalitatea hobetu baita.Halaber, Europako Ingurumen Agentziak egindako txos-ten homologoetatik hartutako eskemaren arabera egi-turatu da. Bestalde, eta dagoeneko aski ezaguna denez,urteroko «Ingurumen Adierazleen» txostenarekin osatueta eguneratu dira Ingurumenaren Egoerari buruzkodatuak (horiek indarrean dauden denbora-tarteari dagoz-kionak, hain zuzen).

Premisa horiek kontuan hartuta, lan honek aukeraematen dio irakurleari gure lurraldeko iraunkortasunakingurumenari dagokionez izan duen bilakaera sakonaztertzeko. Hala jakin ahal izango du, esaterako, azkenurte hauetan asko hazi direla instituzioetatik emandakoerantzunak, askoz artikulatuagoak baitaude aipatutakoestrategiari esker. Erantzunak areagotu diren arren, ira-kurleak ikusiko duenez, gure politiketan ingurumena

ez da behar beste kontuan hartzen, eta gure garape-nak estu lotuta dirau ingurumen-presioei eta baliabi-deen kontsumo neurrigabeari. Halaber, gizartea, orohar, kontzientziatuago dagoen arren, presioak etenga-be handizen ari dira, bizitzeko eta kontsumitzekoeredu ez-iraunkorrak jarraitzen baititugu. Gainera, in-gurumenaren kalitatea hobetu eta babestutako lurral-deen azalera handitu bada ere, lurzorua gero etaartifizialagoa da eta hondatuago dago, eta, horri lotuta,ekosistemak gero eta zatikatuago daude. Horiek guz-tiak gure biodibertsitate aberatsaren aurkako me-hatxu larriak dira. Azkenik, irakurleak ikusiko duenez,industrian ere aurrerapauso itxaropentsuak eman dira,baina etorkizuna ilun ageri da oraindik ere; izan ere,hainbat jarduera aldatu eta hobetu beharrean gaude,besteak beste, garraioaren egungo eredua eta intentsi-tatea, nekazaritzaren eta abeltzaintzaren zenbait prak-tika eta zerbitzuen sektorearen eta etxeen ekoeragin-kortasuna.

Errealitate global baten barruan dago Euskadi, eta errea-litate horretan hainbat erronka garrantzitsu daude: bio-dibertsitatearen galera, klima aldaketaren mehatxua(dagoeneko nabaria dena eta zientzialariek frogatu du-tena), ingurumeneko gaitzek osasunean izan dezake-ten eraginari buruzko ezagutza eta neurrien gabezia etagure gizartearen oinarri energetikoaren aldaketari bu-ruzko ezjakintasunak eta premiak.

Nahiz eta arazo unibertsal handi horiek garrantzitsuakdiren, ez dugu ahaztu behar norberak ingurumena ho-betzeko egin dezakeena ezinbestekoa dela gure ondo-rengoen etorkizuna ziurtatuko duten bideak zabaltzeko.

Ingurumena Babesteko Eusko Jaurlaritzaren 3/1998Lege Orokorrak hiru urtean behin EAEko ingurumena-ren egoerari buruzko azterketa egiteko bete-beharraezartzen du. Txosten hau azterketa horren emaitza da;hirugarrena, 1998koaren eta 2001ekoaren ondotik.

Europako Ingurumen-Agentziak (AEMA) eta EkonomiaLankidetza eta Garapenerako Erakundeak (ELGE) ingu-rumen-azterketak egiteko erabiltzen duten metodolo-giaren bidez egin da txosten hau. Indar eragileak-presioa-egoera-inpaktua-erantzuna elementuetan oina-rritzen da metodologia. Haren bidez, ingurumen-arazoeiburuzko ikuspegi integratua ematen da: batetik, arazo-en kausa zuzenak eta zeharkakoak azaltzen dira, eta, bestetik, administrazio publikoek, sektore ekono-mikoek eta gizarteak emandako erantzunak agertzendira.

Azterketa egiterakoan, oso kontuan izan da 2002-2020rako Garapen Iraunkorraren Euskal IngurumenEstrategiak ezarritako esparrua. Eusko Jaurlaritzak2002an onartu zuen estrategia hori, eta berebiziko ga-rrantzia izan zuen EAEko ingurumen-politika garatzeko

eta zabaltzeko. Hain zuzen, Eusko Jaurlaritzak berakegindako Euskal Ingurumen Estrategia edukitzea, hel-buru eta konpromiso jakin batzuk dituena, horixe daaurreko txostenaz geroztik ingurumenaren arloan eginden aldaketarik azpimarragarriena.

SARRERA

6 | LABURPENA. EAEko INGURUMENAREN EGOERA 2004

Ingurumenean duten eraginaren ikuspegitik garrantzihandiena duten sektore ekonomikoak aztertu dira: lehensektorea, energia, garraioa, industria, eraikuntza eta turis-moa. Halaber, EAEko ingurumen-egoerari eragiten diotenfuntsezko gaiak ebaluatu dira: klima-aldaketa, airea/zara-ta, ura, lurzorua, biodibertsitatea eta hondakinak. Inpak-tuek/arazoek sektore ekonomikoetako presioekin dituz-ten harremanak argitzeko saiakera egin da une oro, etahorri aurre egiteko erantzunak testuinguru egokian ezarridira.

2004ko EAEko ingurumenaren egoerak, ezinezkoa baitabeste era batera izatea, argi-itzal ugari ditu. Hainbat arlogarrantzitsutan (airearen eta uraren kalitatea, natur gu-neak babestea) aurrerapausoak eman dira, oraindik erearlo asko hobetzeko daudela ahaztu gabe. Baina, horiekbezain garrantzitsuak diren beste hainbat arlotan (klima-aldaketaren aurrean EAEk egin beharreko ekarpena, hon-dakinak sortzea, poluzioa, lurraren erosioa, galtzekoarriskuan dauden espezieen kudeaketa egokia), egoeraoso gutxi hobetu da aurreko txostenarekin alderatuta. Etazenbait arlotan —berotegi-efektua eragiten duten gasenemisioak, adibidez— egoera nabarmen okertu da.

Euskal Ingurumen Estrategiaren eta Europako ingurumen-politikaren ardatzetako bat da politika sektorialek ingurume-na kontuan izatea, eta hainbat aurrerapauso egin dira arlohorretan. Hainbat politika sektorial aurkezterakoan (energia,industria, etxebizitza, nekazaritza eta basogintza, garraioa)nabari da ahaleginak egin direla ingurumenaren gainekoardurak barneratzeko. Dena den, eta industria-sektorea

salbuespen garrantzitsu dela, sektoreek ez dute benetakoaurrerapausorik egin ingurumenaren arloan.

1990etik gaur egun arte, EAEko industria asko garatu daekoeraginkortasunaren eta energia-eraginkortasunarenarloan. Hain zuzen, horixe da balantze orokorraren ele-menturik positiboena. EAEn industriak izan duen, eta gauregun duen, garrantzia kontuan izanda, funtsezkoa daindustriak aurrerapausoak ematea, ingurumenari egitendio mesedeagatik, baina batez ere, eredu bihur litekeela-ko eta gainerako sektore ekonomikoak eta gizarte osoaerakar ditzakeelako etorkizunean.

EAEk bat egin du dagoeneko Europako Batasuneko eko-nomiarekin. 2003an, Barne Produktu Gordina (BPG) EBkobatezbestekoaren % 107,4 zen per capita. Gaur egun, Esta-tuan biztanleko familia-errenta erabilgarri altuenak dituenerkidegoa da, Nafarroako Foru Erkidegoarekin batera.

Azkeneko bi hamarkadetan, egoera ekonomiko eta sozialkritikoa bizi izan du gure erkidegoak, eta, horren eraginez,ingurumenaren gaiari ez zaio garrantzirik eman orain arte.Baina, orain, kondizio egokiak ditugu gure herriak garapeniraunkorraren bidea har dezan.

Oparotasun-garaia bizi dugu orain, baina eredu hori egu-neratu eta bideratu behar da, arian-arian, garapenaren kali-tatea hazkundearen kantitatea bezainbestekoa edohandiagoa izan dadin. «Garapen iraunkor» esaten zaioeredu horri, gure ongizateaz eta ondorengo belaunaldienongizateaz arduratzen den garapen-ereduari.

EAEko ekonomia asko hazi zen 1994tik 2004rakohamarkadan. Indizerik altuenak 1998, 1999 eta 2000nizan ziren: BPG % 5 baino gehiago hazi zen urteko, ter-mino errealetan. Hazkundeari esker, EAEk bat egin duEuropako Batasuneko ekonomiarekin. 2003an, BarneProduktu Gordina (BPG) EB-15eko batezbestekoaren% 107,4 zen per capita.

Baina, 1997tik 2001era EAEko ekonomiak inoizko gara-penik handiena izan badu ere, ingurumenaren aldetikez da aurrerapauso hain eraginkorrik eman, eta horiarduratzekoa da. Hala, denbora-tarte horretan % 20hazi zen BPGa. EAEko ekonomiaren energia-kontsu-moa, berriz, % 30 hazi zen, hondakin hiritarrak % 30,materialen behar totala % 25 eta berotegi-efektua era-giten duten gasak % 34.

EAEko demografiak behera egin du pixka bat azken bihamarkadetan. 2003ko biztanleria 1981ekoa baino % 1,6 txikiagoa izan zen (2.088.000 biztanle). Biztan-leriaren dentsitatea 288 biztanle/km2 da, EB-15ekobatezbestekoa baino askoz ere handiagoa (117 biztan-le/km2). Datu horrek eragin handia du EAEko ingurume-naren egoeran. Izan ere, biztanleriaren dentsitatea indar

eragile boteretsua da, hiri-ingurunean, ingurune natura-lean eta ekosistemetan zuzeneneko ingurumen-presioak sortzen dituena.

Ekonomikoki garatuta dauden gizarteen ereduaren arabera, EAEko demografiak zahartzeko joera argia era-kusten du. Hala ere, etorkinen kopurua igotzeak ore-katu egin du, neurri batean behintzat, joera hori.

EAEko familietako kideen batez besteko kopuruak,berriz, beheranzko joera erakusten du, Europan bezala.1991n familia batek batez beste 3,3 kide zituen, eta2003an 2,8 kidera jaitsi zen kopurua. Datu horrek adie-razten du asko aldatu dela EAEko bizimodua, eta horrekere eragin handia du ingurumenean eta lurraldean.

INGURUNESOZIOEKONOMIKOA

ETA BIZIMODUA

1


Hasteko, etxebizitza gehiago egiteko eskaria dago, biztan-leria hazi ez den arren. Hori da bizimoduaren aldaketahorrek duen ondorio nabarmenetakoa. Hala, 1999 eta2003 artean, 75.470 etxebizitza berri eraiki dira EAEn.Etxebizitza bakoitzak ekipamendu jakin batzuk behar ditu,eta horrek ura, elektrizitatea, gasa... kontsumitzea eragi-ten du. Kontsumoa pertsona gutxiagoren artean banatzenbada, eraginkortasun gutxiagoko ratioak sortzen dira etxe-bizitza bakoitzeko (ikus 1. Irudia).

1990 eta 2002 artean, % 35 hazi zen etxebizitza-sekto-rearen energia-kontsumoa. Hondakinak, berriz, % 23 haziziren, berotegi-efektua eragiten duten gasak % 20 etaautomobil kopurua % 42.

Bestalde, gizarte oso hiritartua izatea ere EAEren bereiz-garrietako bat da. Biztanleriaren % 80 10.000 biztanlebaino gehiagoko herri eta hirietan bizi da. Euskal Autono-mia Erkidegoko gune hiritartuen dentsitatea oso altua da:10.000 biztanle baino gehiagoko herri eta hirietan batezbeste 1.181 biztanle bizi dira km2-ko.

Dentsitatearen adierazlea ere oso garrantzitsua da EAEreningurumen-egoera ebaluatzeko. Izan ere, dentsitate al-tuak indar eragile gisa jokatzen du, eta hainbat ingurumen-presio eragiten ditu hiri-ingurunean: zirkulazioak emisioaketa zarata eragiten ditu, hondakinak sortzen dira eta balia-bide naturalak erabiltzen dira.

EAEko gizarteak ingurumenaren egoerari buruz dueniritziari dagokionez, azpimarratu behar da 2004an, biz-tanleriaren % 51ren iritziz, ingurumenaren egoera hobetuegin dela. 2001ean, berriz, biztanleriaren % 36k uste zueningurumena hobetzen ari zela.

Adierazle horiez gain, garrantzitsua da hau ere: 600enpresak baino gehiagok daukate ingurumen-kudeaketa-rako ISO-14001 ziurtagiria eta 21ek EMAS ziurtagiria.Beraz, bi urte lehenago bete da Garapen IraunkorrarenEuskal Ingurumen Estrategian hartutako konpromisoa.Adierazle horren arabera, industria-sektoreak bilakaerapositiboa izan du ingurumenaren alorrean. Areago, sek-tore hori izan da ingurumenaren aldetik aurrerapausoitxaropentsuenak eman dituena azken urte hauetan.Industriaren sektoreak ulertu du XXI. mendean lehiakor-tasunak eta ingurumenak elkarrekin joan beharko dutela,nahitaez.

Era berean, ingurumenaren eta osasunaren arteko harre-mana gero eta garrantzi handiagoa hartzen ari da. Euro-pako Batasunean orain gutxi egindako ikerketen arabera,Europako biztanleen gaixotasunen % 20 ingurumen-fak-toreekin lotuta daude. Industrializazio ondoko gizarteaderitzonarekin lotutako poluitzaileek osasunean izandezaketen eraginak sortzen du ardurarik handiena.Poluitzaile horiek zerikusi handiagoa dute hirietako zirku-lazioarekin fabriketako emisioekin baino.

150

140

130

120

110

100

90

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

1990

= 10

0 ind

izea

Automobil-kopurua: + % 42

Energiaren kontsumoa: + % 35

Etxebizitzaren gastua: + % 30

EH : + % 23

BEG: + % 20

Berotegi-efektua eragitenduten gasak (BEG)

Energiaren kontsumoa

Etxebizitzetako azkenkontsumoaren gastua(prezio iraunkorrak)

Automobil kopurua

Etxeetako hondakinak (EH)

Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Saila, 2004

1. IrudiaETXEBIZITZA-SEKTOREAREN EKOERAGINKORTASUNA

1. INGURUNE SOZIOEKONOMIKOA ETA BIZIMODUA | 91. INGURUNE SOZIOEKONOMIKOA ETA BIZIMODUA | 9

Bereziki, kezka handia sortu du haurren asmak azkenurteetan izan duen hazkundeak. Azken hamarkadetanhirukoiztu egin dela uste da, eta gaur egun, Europakohaurren % 10i eragiten dio. Gehien kontrolatu behardiren substantzia poluitzaileak 10 mikromilimetro bainogutxiago dituzten partikulak (PM10) eta ozono troposferi-koa (O3) dira, horiek baitira gizakiaren osasunari kaltegehien egiten diotenak (batez ere, arnasketarekin lotuta-ko gaixotasunak sortzen dituzte).

DATU OSAGARRIAK

— EAEko gizonezkoen bizi-itxaropena 75,5 urtekoazen 2003an, eta emakumeena 84,2 urtekoa.Batezbesteko horiek munduko altuenetakoakdira.

— EAEko biztanleriaren % 22k 60 urte baino ge-hiago ditu. Europako Batasuneko (EB-15) datuaere antzekoa da (% 21,6). EAEko 20 urtetik be-herako biztanleriaren ehunekoa, berriz, % 18,1da. EBkoa altuagoa da (%23,1).

— EAEko biztanleriaren % 90 5.000 biztanle bainogehiagoko herri eta hirietan bizi da.

— ISO 14001 eta EMAS ziurtagiriak dituztenenpresez gain, EAEko beste 516 enpresak amai-tu dute Ekoscan prozesua.

2LEHENSEKTOREA

EAEko nekazaritzaren eta basogintzaren sektoreakeragin handia du ingurumenean, batez ere EAEkoazaleraren % 84 jarduera horiek betetzen dutelako.EAEren osasun ekologikoa bermatzeko ezinbestekoada, batetik, sektore horrekin lotutako ekosistemeneta paisaien kalitatea babestea eta, bestetik, sekto-reak ustiatzen dituen natur baliabideak eta sortzendituen ingurumen-presioak modu eraginkorreankudeatzea.

Europako Batasunaren Agenda 2000k errotik aldatudu nekazaritza-politika bateratua ingurumenari lotuta-ko gaiak sartzean. Urtetan, EBko nekazaritza-politikaingurumen-presio eta -inpaktuen indar eragile garran-tzitsua izan da, nekazaritza intentsiboagoa egiteko etaespezializatzeko prozesuen ondorioz.

Sektoreak presio hauek eragin ditu, besteak beste:larreak soro bihurtzea sistematikoki, alboko lurretakolandaredia galtzea eta ongarriak eta produktu fitosani-tarioak erabiltzea sistematikoki. Presio horien ondo-rioz, galera handia izan da biodibertsitatean, eta uraeta airea poluitu dira. Bestalde, Europako nekazaritzak,elikaduraren kalitatearen eta ingurumen-iraunkortasu-naren alde eginda, orain urte batzuk izandako krisiari

erantzun dio («behi eroak», oilasko-granjetako dioxi-nak...). Krisiak asko kaltetu zuen sektorea, eta eraginhandia izan zuen Europako iritzi publikoan.

EAEko lehen sektorearen bilakaera negatiboa izan zen1990 eta 2001 artean, ekoeraginkortasunari dagokio-nez. Sektorearen Balio Erantsi Gordina % 3 murriztuzen. Energiaren kontsumoa, berriz, % 64 hazi zen,berotegi-efektua eragiten duten gasak % 13 eta onga-rri sintetikoen kontsumoa % 45.

Basogintza-sektorea

EAEko azaleraren % 54 basoa da. Zuhaitzen erdiakautoktonoak dira eta beste erdiak aloktonoak. Azkenurte hauetan, gero eta garrantzi handiagoa ematenzaie basoaren funtzio ekologikoei, eta jadanik ez dirazura ateratzeko iturri gisa bakarrik ikusten.

Izan ere, basoek eginkizun ekologiko erabakigarriakdituzte: karbono-bahitegiak dira, lurzorua babesten dutehigadura-prozesuen aurrean eta ziklo hidrologikoaksortzen dituzte. Bestalde, basoek zuzenean lagun-

2. LEHEN SEKTOREA | 11

tzen diote gizartearen ongizateari, kirola egiteko etaaisialdirako lekuak baitira; paisaiaz gozatzeko, inspirazioahar-tzeko, deskantsatzeko eta lasaitzeko lekuak. Horrekguztiak askoz ere balio handiagoa du basoetatik ateratzenden zurak baino, eta askotariko balio hori kontuan izanbehar da basoak kudeatzerakoan. Orain arte, papergintza-industriaren esku egon da basogintza-sektorea, eta harre-man zuzena egon da ustiatutako zuraren bolumenareneta paperaren merkatu-prezioaren artean.

Intsinis pinua da EAEko zuhaitz-espezierik ugariena:EAEko basoen % 38 betetzen du, hau da, EAEko lurraldeguztiaren % 20. EAEn hainbeste konifero egotea osolotuta dago lurraldearen jabetzarekin (Bizkaiko eta Gipuz-koako lur gehienak pribatuak dira).

Hostozabalen baso autoktono gehienak Araban daude,beste lurraldeetan ere badauden arren. EAEko pinu- etaeukalipto-sailek betetzen duten basoaren ehunekoa Euro-pa-ko Batasunekoa baino askoz ere handiagoa da. Europa-ko Batasunean basoen % 10 bakarrik betetzen dute espe-zie horiek (ikus 2. Irudia).

Baliabide mekaniko bortitzak erabiliz egindako landatzeaketa baso-soiltzeak dira basogintzaren sektoreak eragitendituen inpaktu nagusiak. EAEko isurialde atlantikoandagoen intsinis pinuari buruzko landa-azterketak egindira, eta erakutsi dute intsinis pinuaren lursailak ustiatze-ko prozedura mekanizatu bortitzak erabiltzen direneanhigadura-maila 70 t/ha izaten dela. Ohiko prozedurak era-

biltzen dituzten lursailetako higadura-maila, berriz, ez daizaten 5 t/ha baino handiagoa.

Halaber, EAEko basogintza-sektoreak inpaktu handiaksortzen ditu mendi-bideak eta suebakiak inongo inguru-men- eta ekologia-irizpiderik gabe diseinatzen eta egitendituenean.

Nekazaritza eta abeltzaintzaNekazaritzako jarduera areagotzeak eta espezializatzeakondorio hauek izan ditu Europako hainbat eskualdetan:lurzorua higatzea, estres hidrikoa eta biodibertsitateanabarmen galtzea. 2003ko datuen arabera, EAEn 68.000hektarea erabiltzen dira nekazaritzarako, hau da, lurraldeguztiaren % 9. Larre iraunkorrek eta bazka-laboreekbetetzen duten lurzorua, berriz, 160.000 hektarea bainogehiagokoa da (lurralde guztiaren % 22). Lur horiek ardi-eta behi-aziendarako erabiltzen dira, batez ere.

Nekazaritza-lur gehienak (% 96) Arabako Lurralde Histori-koan daude. Gainerako % 4 Gipuzkoak eta Bizkaiak dau-kate erdibana. Hala, Araban gertatzen dira EAEkohigadura-prozesu garrantzitsuenak (azaleraren % 13anhigadura handia edo oso handia da). Higatutako lur gehie-nak Arabako Errioxan daude, eta lotura zuzena daukatemahatsondoak hazteko nekazaritza-praktika intentsiboeta espezializatuekin.

2. IrudiaEAEko BASOEK BETETZEN DUTEN AZALERA ESPEZIE BAKOITZEKO (hektareak)

EAE 23.900 29.190 10.404 55.025 27.925 37.179 183.623 150.205 18.954 37.229 206.388 390.013Araba 1.083 21.218 1 29.377 26.900 19.471 98.050 15.676 18.113 6.714 40.503 138.550Bizkaia 10.566 5.208 10.191 4.134 641 4.268 35.008 79.726 483 12.757 92.966 127.976Gipuzkoa 12.225 2.162 212 14.396 242 13.247 42.484 54.795 154 17.307 72.256 114.744

Iturria: Eusko Jaurlaritzako Nekazaritza eta Arrantza Saila.

BA

SOAT

LAN

TIK

OA

AR

TE

A

EU

KA

-LIP

TO

A

HA

RIT

ZA

ER

KA

ME

ZA

BE

STE

HO

STO

ZA

-B

AL

AK

HO

STO

ZB

AL

GU

ZT

IAK

INT

SIN

ISP

INU

A

PIN

UG

OR

RIA

BE

STE

KO

NIF

ER

OA

K

KO

NIF

ER

OG

UZ

TIA

K

ESP

EZI

EG

UZT

IAK


Higaduraz gain, nekazaritzaren eta basogintzaren sekto-reak presioa egiten dio ingurumenari hondakinak sortuzeta produktu fitosanitarioak kontsumituz. Sektoreak ur-tean 4 milioi tona hondakin sortzen dituela zenbatestenda (EAEn sortzen diren hondakin guztien % 39). Horieta-tik % 90 ganaduak sortutako hondakin organikoak dira(purinak eta simaurra). Oso garrantzitsua da hondakinorganiko hori guztia ondo erabiltzea gure ibaiak, errekak,lur azpiko urak eta akuiferoak ingurumen-egoera oneanegoteko.

Produktu fitosanitarioen erabilera —pestizidak eta intsek-tizidak, adibidez— 961 tona hazi zen 2003an.

Bestalde, 26.000 tona ongarri ez-organiko erabili ziren2003an; alegia, intentsitatea 100 kg/ha/urte izan zen.Datu hori EBko batezbestekoa baino baxuagoa da (120kg/ha/urte). Horrez gain, aipatu behar da ongarrien kon-tsumoak akuiferoak kaltetzen dituela. Nitratoen kargapoluitzaileek Arabako hiru unitate hidrogeologiko kalte-tzen dituzte, gutxienez.

ArrantzaEuropako Batasuneko arrantza-ontziek arrantza egitenduten kala askotan, arrain-populazioa txikiagoa da espe-ziea babesteko behar den gutxienekoa baino. Kopuruztxikiagoak izan arren, arrantza-ontziak gero eta eragin-korragoak eta modernoagoak dira, eta kalak gehiegiustiatzen dituzte.

EAEko arrantza-flotak 419 ontzi ditu, eta guztiek batera245.000 ZPko indarra dute. Urtean 100.000 tona ingu-ru arrantzatzen dituzte guztira EAEko ontziek. Horieta-tik % 90 espezie pelagikoak dira. Espezie horiek nahiko

kontserbazio-egoera onean daude, AZTI Fundazioakbalioztatutakoaren arabera, eta atun hegalaburra salbues-pen dela. Gainerako % 10 espezie demertsalak dira, etagehienen populazioak oso egoera larrian daude.

HarrobiakEraikuntza-sektorearen garapen handiak eragin handiaizan du harrobietan azken urte hauetan.

Besteak beste, harrobiek presio eta inpaktu hauek sor-tzen dituzte ingurumenean: habitatak deuseztea etaaldatzea, landare-estaldura deuseztea, zaratak eragitenduen enbarazua, atmosferara partikulak emititzea eta iku-sizko inpaktua. Hain zuzen, EAEko harrobi batzuek osoinpaktu larria eragiten diote paisaiari, eta lehenbailehenkonpondu beharko litzateke arazo hori.

2000-2006ko Landa Garapen Iraunkorraren Plana inda-rrean dago eta EAEko Nekazaritza eta Basogintzako Arlokako Lurralde Planaren izapideak egiten ari dira. Bes-teak beste tresna horiek bultzatu ditu Eusko Jaurlaritzaklehen sektorea EBren norabide berrira egokitzeko.

Iturria: Guk egina Ongarri Fabrikatzaileen Elkarte Nazionalak argitaratutako datuetan oinarrituta.

1999 2000 2001 2002 20030

2.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

18.000

20.000

Tona

k

6.000

4.000N

P205

K20

3. IrudiaONGARRIEN KONTSUMOA EAEn

2. LEHEN SEKTOREA | 13

DATU OSAGARRIAK

— Zura erauzteak urtean 3.700 lanpostu zuzensortzen ditu EAEn.

— EAEko basoetan 182 milioi zuhaitz —7,5 cmbaino handiagoko diametroa daukatenak—daudela zenbatetsi da. Horietatik % 61 hosto-zabalak dira.

— EAEko nekazaritza-hondakinen inbentarioarenaurrerapenaren arabera, abeltzaintzak urtean3,7 milioi tona hondakin organiko baino gehia-go sortzen ditu. Kuantitatiboki, abeltzaintzarensektoreak sortzen ditu hondakin ez-organikogehien (hondakin guztien % 35 gutxi gora-behera).

— 1985 eta 2001 artean, EAEko arrantza-sektorea-ren ontzien kopurua % 44 murriztu zen eta po-tentzia % 41.

— AZTI Fundazioak egindako ebaluazioen arabe-ra, 2003an EAErako interes komertziala duten31 espezieetatik hamar espezie kolapso-arris-kuan zeuden, bederatzi gehiegi ustiatuta, zazpierabat ustiatuta, bi gutxi ustiatuta eta hiruespezieren egoera zalantzazkoa zen edo ezzegoen behar adina datu.

— Gaur egun, 64 meatze ustiatzen dira EAEn.Gehienak aire zabaleko harrobiak dira. 2000.urtean 16 milioi tona baino gehiago ekoitzi zirenguztira meatze horietan (% 85 kareharria zen).

2003an energiaren azken kontsumoa % 32 handitu zen1990eko datuekin alderatuta. 1990 eta 1997 arteannahiko egonkorra izan zen, eta gero hazi egin zen1997an hasitako hazkunde ekonomiko handia zela-eta.2003an energiaren azken kontsumoa 5.330 ktep-ekoaizatera iritsi zen, alegia, 2,6 tep-eko kontsumoa percapita. Europako Batasuneko (EB-15) batezbestekoaantzekoa da (2,5 tep).

Batik bat hidrokarburoak kontsumitzen dira, eta horixeda, hain zuzen, modu globalean jasaten ari garenklima-aldaketaren kausa garrantzitsuena. Hala, EAEkoberotegi-efektua eragiten duten gasen % 83 energia-baliabideak erretzetik sortzen dira.

Hala ere, kontsumoa hazi arren, EAEko ekonomiarenenergia-intentsitatea —ekonomia-unitate bat sortzekobehar den energia-kantitatea— % 13 hobetu zen 1990eta 2002 artean (ikus 4. eta 5. Irudiak).

Petrolioaren deribatuak dira EAEn gehien erabiltzendiren energia-iturriak (guztira kontsumitzen den ener-giaren % 39). Elektrizitateak energiaren azken kontsu-moaren % 27 osatzen du, gas naturalak % 24 eta ener-gia berriztagarriek % 4 (ikus 6. Irudia).

1990 eta 2003 bitartean sektore guztietan hazi zen ener-giaren kontsumoa; proportzio ezberdinetan baina. Ga-rraio-sektorean % 82 hazi zen energiaren kontsumoa

3ENERGIA--SEKTOREA

3. ENERGIA-SEKTOREA | 15

4. IrudiaAZKEN KONTSUMOAREN ETA BARNE-KONTSUMO GORDINAREN BILAKAERA 1990-2003

Mila

ka te

p

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

7.000

8.000

Azken kontsumoa

Barne-kontsumo gordina

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Iturria: Guk egina Energiaren Euskal Erakundearen datuetan oinarrituta.

ktep

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Erregai solidoakPetrolioaren deribatuakGas naturalaEnergia deribatuakEnergia berriztagarriakEnergia elektrikoa

39%

3%

24%

3%

27%

4%

5. IrudiaENERGIAREN AZKEN KONTSUMOA ENERGIA-ITURRIARENARABERA (ktep)

ENERGIAREN AZKEN KONTSU-MOAREN OSAKETA ENERGIA-ITURRIAREN ARABERA (2003)

Iturria: Guk egina Energiaren Euskal Erakundearen datuetan oinarrituta. Iturria: Guk egina Energiaren Euskal Erakundearen datuetan oinarrituta.

6. IrudiaENERGIAREN AZKEN KONTSUMOA SEKTOREKA (ktep)


eta etxebizitzetako kontsumoa, berriz, % 43. Zerbitzuen sek-torean, berriz, % 137 hazi zen, nahiz eta energiaren azkenkontsumoaren % 7 bakarrik duen sektore horrek. Industria-sektoreak, azkenik, 1990eko mailatik behera ibili eta gero,2003an % 3ko igoera izan zuen 1990eko datuekiko.

EAEko energia-sektorearen alorrik garrantzitsuena ener-gia-baliabideak bihurtzearena da (10.429 ktep 2003an).Balia-bide gehienak EAEtik kanpora inportatzen dira (ikus7. Irudia).

EAEn energia berriztagarriak ezartzeko lanak, berriz, ez dirahasi besterik egin. 1990 eta 2002 artean % 25 hazi ziren,baina ehuneko hori energia-kontsumoaren hazkunde oroko-rra baino txikiagoa izan zen. Beraz, epealdi horretan, energiaberriztagarriek ez zuten hobetu mix energetikoan zuten

parte-hartzea. 2003an, EAEn kontsumitutako 5.330 ktep--etatik % 4 sortu zuten energia berriztagarriek. Ehunekohori 1995-2005erako Euskal Energia-Estrategiak ezarritakoabaino txikiagoa da (% 6,7).

1990 eta 2003 artean % 103 hazi ziren berotegi-efektua era-giten duten gasak energiaren sektorean. Denbora-tarte ho-rretan, emisioak hainbeste hazi ziren beste sektorerik ezzen izan.

2003an jarri zen martxan Zierbenako ziklo konbinatuko zen-tral berria, eta ziklo konbinatuko beste bi zentral garrantzi-tsu egiteko proiektuak ere oso aurreratuta zeuden. Horiekzein Zierbenakoak gasa erabiliko dute erregai gisa. Hala,EAEko energia-parkea asko berritu eta modernizatuko dadatozen urteetan.


Sarrerak

347 ktep 14.910 ktep

EAEn

bih

urtu

tako

ener

gia-

balia

bide

ak

11.5

05 k

tep

Energiaprimarioaren

produkzioa EAEn

Kanpokoenergia-baliabideen

sarrera

Irteerak

5.330 ktep 1.929 ktep

Energiarenazken kontsumoa

EAEn

Bestekontsumoaketa galerak

7.998 ktep

EAEtik ateratakoenergia-

baliabideak

7. IrudiaEAEko ENERGIA-BALANTZEA, 2003


3. ENERGIA-SEKTOREA | 17

Zentral horien bidez, kondizio egokiak sortuko dira Pasaia-ko eta Santurtziko zentralak pixkanaka ixteko. Orain arte bizentral horietan sortu da EAEko energia elektrikoa. Biek 30urte baino gehiago dituzte, ziklo sinpleko teknologia duteeta ikatza eta fuel-olioa erabiltzen dituzte funtzionatzeko.Hori dela eta, berotegi-efektua eragiten duten emisio askoegin dituzte orain gutxi arte.

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

EAEko zentral termikoenCO2 emisioak 0

50

100

150

200

250

300

350

400

8. IrudiaKARBONO DIOXIDO EMISIOAK SANTURTZIKO ETA PASAIAKO ZENTRALETAN

Iturria: Guk egina Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Sailaren datuetan oinarrituta.

DATU OSAGARRIAK

— Energia-sektoreak EAEko BPGaren % 2 ordez-katzen du.

— EAEko barne-kontsumorako energia erabilga-rriaren % 25 energia bihurtzeko eta garraiatze-ko erabiltzen da.

— Muskizko petrolio-findegiak du Espainiakoestatuan ekoizpen-gaitasun handiena: 11 Mtpetrolio bihurtzen ditu urtean gutxi gorabehera.

— EAEn hiru zentral termiko daude: Pasaiako zen-tralak (214 MW) inportatutako ikatza erabiltzendu erregai modura, Santurtziko zentralak (918MW) bi fuel-olio instalazio erabiltzen ditu etaZierbenako ziklo konbinatuko zentralak (800MW) gas naturala sortzen du.

— EAEko energia-parkeak instalazio berriak izan-go ditu hemendik gutxira: 800 MW-eko ziklokonbinatuko zentral termikoa Zornotzan eta400 MW-eko ziklo konbinatu berria Santurtzikozentral termikoan.

— Hiru parke eolikok (Elgea, Oiz eta Urkilla) apro-betxatzen dute haize-energia (85 MW-ekopotentzia instalatua). 2004an egitekoa daBadaiako parkea (50 MW).

— EAEko 100 bat zentral minihidraulikok 6.300hm3 ur kontinental biltzen dituzte. 59 MW-ekopotentzia dute, eta bi instalaziok (Barazar-koak eta Sobrongoak) 10 MW baino gehiago-koa. Potentzia instalatua 113 MW-ekoa da guz-tira.

4INDUSTRIA--SEKTOREA

Industria tradizio eta garrantzi handiko sektorea daEAEn. Horregatik, industriak ingurumen-arloan egi-ten duena erreferentzia garrantzitsua da EAEkoekonomiarentzat eta gizartearentzat. EAEko indus-triak bilakaera itxaropentsua izan du ekoeraginkor-tasunaren eta energia-eraginkortasunaren arloan.Hala ere, oraindik bide luzea dago egiteko.

1990 eta 2002 artean, % 67 hazi zen sektorearenBalio Erantsi Gordina. Denbora-tarte horretan, indus-triaren energia-kontsumoa murriztu egin zen (-% 1).Hala ere, 2003an % 3 egin zuen gora 1990-eko da-tuekiko. Halaber, nabarmentzekoa da 600 enpresakeskuratu dutela ingurumen-kudeaketarako ISO-14001 ziurtagiria eta 21 enpresak EMAS ziurtagiria.Populazioa kontuan izanez gero, ziurtatutako enpresagehien dituzten erkidegoetan bigarrena da EAEnazioartean. BPG kontuan izanez gero, berriz, lehe-nengoa.

Oro har, industria-sektoreak bilakaera positiboa izanbadu ere, esan beharra dago 1990-1997 urteetanegin zirela sektorearen ingurumen-hobekuntzagehienak. Ekonomiak igoera handia izan zuen urtee-tan, berriz, —1997 eta 2002 artean— ingurumen-pre-

sio batzuk gehiago hazi ziren industria-ekoizpenarenindizeak baino. Horrek zalantzan jartzen du industriakekoeraginkortasunerako eta energia-eraginkortasu-nerako indizeak hobetzeko duen gaitasuna ekonomiaasko hazten denean (ikus 9. Irudia).

Beraz, 1990etik 2002ra bitartean industria-sektorearenBalio Erantsi Gordina % 67 hazi zen, eta sektoreak sor-tutako ingurumen-presioek behera egin zuten: energia-ren kontsumoak - % 1, berotegi-efektua eragiten du-ten gasen emisioek - % 29 eta hondakin arriskutsuek - % 16.

Bestalde, hauek dira baliabideen kontsumoariburuzko daturik garrantzitsuenak: industriak energia-ren % 49 kontsumitzen du, uraren % 20 (91 hm3/urte)eta eragin handia du EAEko ekonomiaren mate-rialen kontsumoan. Metalaren, mekanikaren eta ga-rraiorako materialaren sektoreek eskatzen dutematerial gehien. Industria hain garrantzitsua iza-nik, EAEko ekonomiaren intentsitatea oso handiada. EAEko Materialen Behar Totala (MBT) urtean 96 tona pertsonako izan zen 2002an. Datu horiEuropako batezbestekoaren ia bikoitza da (50t/perts/urte).

4. INDUSTRIA-SEKTOREA | 19

2003an 1994an baino % 14 hondakin arriskutsu gehiagosortu ziren.

Hondakin arriskutsuei buruz ari garelarik, ez da ahaztubehar duela hamarkada bat, 1994an, industriak sortutakohondakin arriskutsuak ez zirela modu egokian kudeatzen.Gaur egun, inbentariatutako hondakin arriskutsuen % 100kudeatzen da (urtean 334.594 tona gutxi gorabehera).

2003an industriak sortutako BEG emisioak 1990ekoakbaino % 25 gutxiago izan ziren. Hain zuzen, industria-sek-torea da erreferentzia-urtetik eta 2003ra bitartean berote-gi-efektua eragiten duten gasak murriztu dituen EAEkosektore bakarra. Hala, industria-sektorearen bilakaera posi-tiboak balio izan du gainerako sektoreena orekatzeko(batez ere, energia- eta garraio-sektoreena). EAEko emisioguztien % 24,7 industriak eragiten ditu.

Industria-prozesuetan sortutako substantzia azidotzaileenemisioak ere murriztu egin dira. Aitzitik, ozono troposferi-koaren aitzindarien emisioak hazi egin dira azken urtehauetan, eta 1990eko mailara iritsi dira (ikus 10., 11. eta12. Irudiak).

Halaber, aipatu beharrekoak dira industriak utzitako ingu-rumen-pasiboak: EAEn jatorri industrialeko 9.328 kokalekudaude potentzialki poluituta, eta guztira 7.930 hekta-reako lurzorua betetzen dute. EAE aurrendari izan da na-zioartean poluitutako lurzoru industrialak berreskuratzeko

eta konpontzeko azterketa teknikoen arloan. Hainbat me-todologia eta tresna prestatu dira, eta beste herrialde etaeskualde batzuek erreferentzia gisa erabiltzen dituzte gauregun.

Hala ere, orain arte EAEn poluitutako zenbat lurzoruberreskuratu diren aztertzen badugu, gutxi samar direlaikusiko dugu. 1990 eta 2003 artean lurzoru poluituak zituz-ten 66 kokaleku (211 hektarea) berreskuratu ziren. Pertso-nen eta ekosistemen osasunari kalterik handiena egitekoarriskua zuten lurzoru gisa sailkatuta zeuden berreskuratu-tako horiek.

Berotegi-efektua eragitenduten gasen emisioak(BEGe)Energiaren kontsumoaMerkatuko prezioen balioerantsi gordina, prezioiraunkorrak (BEG)Hondakin arriskutsuaksortzea (HA)

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

199

0 =

100

indi

zea

Energiaren kontsumoa: - % 1

BEG: + % 67

HA: - % 16

BEGe: - % 29

40

60

80

100

120

140

160

180

9. IrudiaINDUSTRIA-SEKTOREAREN EKOERAGINKORTASUNA

Iturria: Guk egina Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Sailaren datuetan oinarrituta.


2.000.000

3.000.000

4.000.000

5.000.000

6.000.000

7.000.000

1.000.000

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 20031991 1993 1995 1997 1999 2001

Industriaren BEGemisioak

10. IrudiaEAEko INDUSTRIAREN BEG EMISIOAK (TONA CO2 BALIOKIDE)


11. IrudiaSUBSTANTZIA AZIDOTZAILEEN EMISIOAK INDUSTRIA-PROZESUETAN (TONA AZIDOTZAILE BALIOKIDE)


5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

0200220012000199919981997199619951994199319921990 1991

Ozono troposferikoarenaitzindarien emisioak

12. IrudiaOZONO TROPOSFERIKOAREN AITZINDARIEN EMISIOAK INDUSTRIA-PROZESUETAN (TONA OZONOTROPOSFERIKOAREN AITZINDARIEN BALIOKIDE)


100

200

300

400

500

0200220012000199919981997199619951994199319921990 1991

Substantzia azidotzaileenemisioak

4. INDUSTRIA-SEKTOREA | 21

Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Sailak bere metodo-logia prestatu du ingurumen-inpaktuek EAEko industria-sektoreetan duten garrantzia ebaluatzeko eta lehentasunadutenak identifikatzeko. Hala, sektore hauek dira lehenta-sunezkoak, azterketaren arabera: energia-fintzea, altzairu-gintza, industria kimikoa eta galdaketa (ikusi 13. Irudia).

Horrez gain, borondatezko akordioak sinatu dira EAEkoindustria-sektore garrantzitsuenetako batzuekin, EuropakoBatasunak ingurumen-politikari buruz azken urteetan egindituen gomendioei jarraituz. Akordio horiek ekoeraginkorta-suna eta energia-eraginkortasuna hobetzea dute helburu.Zementuaren, altzairuaren, oregintza-papergintzaren, hon-dakinen kudeaketaren eta galdaketaren sektoreek (124enpresa) dagoeneko sinatu dituzte borondatezko akordioak.

M E

kopu

ntu

Hondakinen kudeatzaileakEtxetresnakAutoak eta haien piezakKautxua eta pneumatikoakObjektu metalikoakPasta eta paperaIndustria ez-metalikoakNekazaritzako elikagaiakGaldaketaKimikaAltzairugintzaEnergia eta finketa

Lehentasunezkoindustria-sektoreak

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

Gainerakojarduerak

13. IrudiaEAEko SEKTORE EKONOMIKO BAKOITZAREN INGURUMEN-INPAKTUA

Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Saila.

DATU OSAGARRIAK

— Industriak EAEko ekonomiaren BPGaren % 32,68sortzen du eta EAEko biztanleria okupatuaren %37ri ematen dio lana. Espainiako Estatuan, berriz,biztanleriaren % 29,1i eta EB-15en % 24,6ri.

— 2002an, EAEn BPGaren % 1,5 inbertitu zen I+Gprogrametan. Estatuko batezbestekoa baxuagoada (% 1), baina Europako Batasunekoa altuxeagoa (% 1,93). Helburu nagusiak dira, batetik, Europako

batezbestekora iristea eta, bestetik, 2010erakoBPGaren % 3 berrikuntzan inbertitzera gerturatzea(hori da Europaren asmo handiko helburua).

— EAEko industriak urtean 3.712.217 tona honda-kin ez-arriskutsu sortzen ditu. Altzairuaren etazuraren sektoreak sortzen dituzte urtean honda-kin ez-arriskutsu gehien (EAEn sortzen diren hon-dakin ez-arriskutsuen ia % 50).

1999tik, eraikuntza EAEko ekonomiaren eragilegarrantzitsua izan da, eta presentzia handia du BarneProduktu Gordinean (% 7,7 inguru).

Eraikuntza-sektoreak gero eta garrantzi handiagoadauka EAEko ingurumenaren egoeran. Batetik,etxebizitzak eraikitzeak ondorioak ditu lurraldeaneta ingurumenean eta, bestetik, obra zibilek (az-piegitura handiak) presioak eta inpaktuak eragitendituzte.

Bizi-zikloaren ikuspegitik, sektoreak sortzen dueningurumen-inpaktua aztertzeko eraikuntza-prozesuarenmaila guztiak hartu behar dira kontuan, sustapenetiketa diseinutik hasi eta eraikuntzak eraisteko hondaki-nen kudeaketara arte (ikus 14. Irudia).

Zementuaren ekoizpena % 60 hazi zen 1990 eta 2002artean, eta 1,25 milioi izatetik 2 milioi izatera pasatuzen. Bestalde, 2003an 17,3 milioi tona agregakin kon-tsumitu zituen eraikuntza-sektoreak (ikus 15. Irudia).

ERAIKUNTZA--SEKTOREA

5

5. ERAIKUNTZA-SEKTOREA | 23

Sustatzailea 1 Diseinatzailea 2 Eraikitzailea 3 Mantenimendurakoazpisektorea 6

Eraispenarenazpisektorea 7

Eraikuntza hornitzekoindustria 4

Hondakinen tratamendua,hondakindegia, errausketa 8

Lehengaien ekoizleak 5 Hondakin birziklagarrientratamendua 8

14. IrudiaERAIKUNTZAREN KATEA


Mili

oika

tona

1999 2000 2001 2002 200315

15,5

16

16,5

17

17,5

15,9 16

,3

16,9 17

,3

17,2

15. IrudiaAGREGAKIN-KONTSUMOAREN BILAKAERA EAEn

Iturria: Guk egina ANEFA (Asociación Nacional de Empresarios Fabricantes de Áridos) elkartearen datuetan oinarrituta.

Material asko kontsumitzeaz gain, eraikuntza-sektoreakpresio eta inpaktu handiak eragiten ditu ingurumenean:

— Lurzorua kontsumitzea eta paisaia hondatzea.— Energia kontsumitzea eta berotegi-efektua

eragiten duten gasen emisioak sortzea.— Landaredia kaltetzea eta lurzorua trinkotzea.— Biodibertsitatea kaltetzea, hesi-efektuaren

ondorioz.— Zarata eta atmosferara poluitzaileak emititzea.— Ondarea kaltetzea.— Hondakinak sortzea.

Berotegi-efektua eragiten duten emisioak % 36,7 haziziren eraikuntza-sektorean 1990 eta 2002 artean; 1,01milioi tona CO2 baliokidetik 1,39ra. Datuen arabera, erai-kinak berotzeak eta argitzeak eraikinen energia-kontsu-moaren % 42 xurgatzen du eta etxebizitzaren sektoreak

sortutako berotegi-efektua eragiten duten gasen emi-sioen % 35 eragiten ditu.

Hori dela eta, lan handia egiten ari dira eraikinen energia-errendimendu hobearen bidez BEG emisio horiekmurrizteko. Hain zuzen, estrategia horren bidez lortzenda kostuaren eta etekinaren arteko harremanik onena,eta, beraz, hori da Kyotoko konpromisoak betetzen joa-teko biderik egokiena.

Bestalde, eraikuntza-sektoreak 1,5 tona inguru hondakin—eraikuntzakoak eta eraispenekoak— sortzen ditu urtean,behin-behineko kalkuluen arabera.

Azkenik, Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu etaIngurumen Sailarekin borondatezko akordioa sinatu duenlehenengo industria-sektorea zementuaren azpisektoreaizan da. Akordioa 2003ko ekainaren 11n sinatu zen.


DATU OSAGARRIAK

— EAEko zementuaren ekoizpena eta kontsumoa60ko hamarkadan baino lau aldiz handiagoa da.

— Zementuaren azpisektoreak EAEko MaterialenGuztizko Kontsumoaren % 2,2 ordezkatzen du.

— 1999 eta 2003 artean 75.470 eraikin egin zirenEAEn. 1999an 13.757, 2000n 15.062, 2001ean16.738, 2002an 18.199 eta 2003an 11.714.

— EAEn urtean 8,3 tona agregakin kontsumitzendira biztanleko. Europako batezbestekoa ereantzekoa da: 8,0 tona/biz/urte.

— Eraikuntzako eta eraispeneko hondakinen %66-77 hormigoia, teilak eta adreiluak izatendira. Material horiek birzikla daitezke bigarrenmailako agregakinak egiteko.

6GARRAIO-

-SEKTOREA

Urteetan, erakunde publikoek ikuspegi linealetikheldu diote garraioaren gai konplexuari, alegia, azpie-gitura berriak eskaintzera mugatu dira. Baina 90ekohamarkadaren amaieratik aurrera, goitik behera aldatuzen Europako Batasunaren garraio-politika. 2001eanGarraioari buruzko Liburu Zuria argitaratzean onartuzen aldaketa hori.

Politika berri horren bidez, hazkunde ekonomikoareneta garraio-hazkundearen arteko lotura eten nahi zen.Halaber, garraio-moten arteko oreka berritzea zen hel-burua, eta trenbidearen eta itsasoko garraioaren aldeegitea. Hala, belaunaldi baten buruan, Europako Bata-suneko garraio-eredua aldatzeko oinarriak ezarri nahidira, eta eredu berri hori ingurumen-iraunkortasunerabideratu.

Gaur egun, EAEko garraio-sektoreak ingurumenari etalurraldeari eragiten dizkion presioak eta inpaktuakbeste edozein sektorerenak baino askoz ere gehia-go hazten ari dira. Zenbaki absolututan, EAEko errepi-deetan 1990ean baino lau aldiz zirkulazio handiagoadago. 1990ean 25 milioi tona garraiatu ziren EAEkoerrepideetan.

EAEko salgai-garraioaren desoreka modala oso handiada. 2002an, garraio horren % 73 errepidez egin zen,tona/km neurtuta. EB-15ean, berriz, % 44 egin zenerrepidez urte horretan. Desoreka horrek hainbat kalteeragiten ditu ingurumenean. Izan ere, energia-eragin-kortasun txikiena duten garraiobideak errepidea etahegazkina dira, eta, ondoren, itsasontzia eta trena.

Pertsonen garraioari dagokionez, EAEko automobilenparkea urteko 35.000 ibilgailu hazi da batez beste1990etik. 2003an, adibidez, 75.025 ibilgailu berri matri-kulatu ziren hiru lurralde historikoetan.


Herritarren mugikortasunaren arloan ere, oso handia daerrepidez egiten den garraio motordunaren aldeko de-soreka modala. EAEko biztanleek egiten duten distantziaguztiaren % 73 —biztanle/km neurtuta— ibilgailu priba-tuan egiten da. Ondorioz, EAEko autobia- eta autobide-sarearen zati handi batek arazo handiak ditu automobilenpilaketak direla eta.

Azken urteetan egin diren aurrerapen teknologikoei esker,asko murriztu dira ibilgailu berrien emisio-mailak. Hala etaguztiz ere, EAEko errepideetako salgaien eta pertsonengarraioak hainbeste egin du gora, ezen 1990 eta 2003artean % 85 hazi baitziren garraio-sektorearen berotegi-efektua eragiten duten gasen emisioak (ikus 16. Irudia).

Katalizatzaileei, errekuntzarako sistema berriei eta erre-gaien desulfurizazioari esker, garraioak sortzen dituensubstantzia azidotzaileak eta ozono troposferikoaren ai-tzindarien emisioak murriztu egin dira Europako Batasunosoan. 1990 eta 2002 artean, EAEn % 15 murriztu ziren

garraioak eragindako substantzia azidotzaileen emisioaketa % 24 ozono troposferikoaren aitzindarien emisioak.

Halaber, arduratzekoa da garraio-azpiegiturek lurraldeanegiten duten presioa. EAEko lurraldea txikia izan arren,biztanle-dentsitate oso handia du. Gainera, menditsua da,eta horren eraginez, bailaretan pilatu dira herriak etagarraio-sareak. Gaur egungo azpiegituren dentsitatea hainda handia, ezen oztopo bihurtu baita lurraldea —sistemanaturalak eta paisaia— babesteko.

Azpiegiturek hartzen duten lurraldearen ehunekoak adie-razten du azpiegitura horiek lurraldean eragiten duten pre-sioa. EAEko garraio-azpiegituren azalera 18.272 hektareada, hau da, EAEren azaleraren % 2,5. Datu hori EBkobatezbestekoaren bikoitza da: % 1,2. Eta datua are larria-goa da kontuan hartzen badugu epe laburrean zer nolakoazpiegiturak egiteko asmoa dagoen EAEn.

Besteak beste, azpiegitura hauek egiteko asmoa dago:abiadura handiko trena, Pasaiako portua, Bilbo metropoli-tarra inguratzen duen Supersur autobidea eta Gipuzkoanegitekoa den autobide- eta autobia-sarea. Kontuan har-tzen baditugu proiektu horien guztien tamaina eta lurral-dean sortuko duten inpaktu metatua, beharrezkoa da planeta programa horien ingurumen-inpaktuari buruzko eba-luazio bateratua egitea, EAE guztiko ikuspegia emangoduena.

Bestalde, errepidez, trenez zein hegazkinez egiten dengarraioak zarata sortzen du. EAEko 60 lekutan ibilgailuenzirkulazioa da zaraten iturri nagusia. Batik bat hiriguneeketa garraio-azpiegituretatik gertu dauden lekuek jasatendute zarata. Inpaktu akustikoa 55 dB baino handiagoa daEAEko errepide eta trenbide garrantzitsuenetan (ikus 17.Irudia).

BEG emisioak(milaka tona)

1990 1992 1994 1996 1998 2000 20020

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

16. IrudiaBEROTEGI-EFEKTUA ERAGITEN DUTEN GASEN EMISIOEN EBOLUZIOA EAE-KO GARRAIO-SEKTOREAN(MILAKA TONA CO2 BALIOKIDE)

Iturria: Guk egina Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Sailaren datuetan oinarrituta. 2004.

6. GARRAIO-SEKTOREA | 27

17. IrudiaPRESIO AKUSTIKOAREN MAILA ERREPIDEAREN ARDATZETIK 10 METRORA


DATU OSAGARRIAK

— Zifra absolututan, 1990ean 57 milioi tona salgaigarraiatu ziren, eta 2002an 125,4 milioi tona.

— Gaur egun, 27 milioi tona salgaik zeharkatzendituzte EAEko errepideak, EAE jatorri edo hel-muga izan gabe.

— 2003an, Bilbo-Behobia (A-8) autobidearen egu-neroko batez besteko intentsitatea aurrekourtekoa baino % 9 handiagoa izan zen.

— EHUko Ingurumen Ekonomia Unitatearenaurretiazko ebaluazioaren arabera, EAEko auto-mobil-pilaketaren urteko kostua 1.200 milioida, gutxi gorabehera.

— EAEko biztanleek urtean egiten duten distan-tziaren % 85 errepidez egiten dute (bidaiari/kmneurtuta). Distantziaren % 73 ibilgailu priba-tuan egiten dute, % 12 autobusez, % 6 trenezeta metroz, % 5 oinez eta gainerako % 4 bestemodu batzuetara.

7TURISMO--SEKTOREA

Turismo-sektorea oso dinamikoa da mundu guztian;Europako Batasunean zein nazioartean gehien haztenari den sektorea da. Munduko Turismo Erakundearendatuen arabera, 2003an 694 milioi nazioarteko turistaizan ziren. Horietatik 411 Europara joan ziren, hau da,turista guztien % 59.

EAEn, turismoaren jarduera ekonomikoa guztiz finka-tuta dago. EAEko turismoa ez da Mediterraneokoabezalakoa (eguzkiaren eta hondartzaren bila joaten denjende-andana). Aitzitik, EAEko turismoak gainerakoekinlehiatzeko dituen eskaintza nagusiak turimo kulturala,biltzarren turismoa eta naturaren turismoa dira. EAEkgoi-mailako turismo-eskaintza du: hiriburuetako kultur

aretoak, nazioartean ezaguna den gastronomia, paisaiaeta natura eta ondarea.

Ostalaritza-sektoreak EAEko aberastasunaren % 4 sor-tzen du eta pertsona aktiboen % 5i ematen die lana(42.000 lanpostu baino gehiago). 80ko hamarkadarenerdialdetik aurrera, ostalaritza-sektoreak proportzio horieduki du Balio Erantsi Gordinean, eta, beraz, garrantzihandia du EAEko ekoizpen-sisteman. Azken 20 urtee-tan, ekonomiak eta gizarteak izan dituzten aldaketahandietara ondo egokitzen jakin du ostalaritzak.

2003an, 1.837.000 pertsonak hartu zuen ostatu EAEkohoteletan, landa-turismoetan eta kanpinetan. Zifra hori90ko hamarkadaren hasierakoaren bikoitza da. Egonal-diaren arabera, batez beste izan dugun turista-kopurua(turista-populazio baliokidea), berriz, EAEko biztanleria-ren % 1,26 izan da. Datu horrek adierazten du zer nola-ko presioa egiten duen turismo-sektoreak baliabideenkontsumoan eta emisioak/hondakinak sortzean (ikus18. Irudia).

EAEko turismo-eskaintzaren baliabiderik garrantzi-tsuenetakoa natura da. «Natur baliabideek erakartzen

7. TURISMO-SEKTOREA | 29

KanpinakLanda-turismoaHotelak

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

0

500

1.000

1.500

2.000

18. IrudiaEAEko TURISMO-ESKARIAREN EBOLUZIOA OSTATU-MOTAREN ARABERA

Iturria: Guk egina EUSTATen eta EINen datuetan oinarrituta.

Ohe-kopurua 0

5.000

10.000

15.000

20.000

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Iturria: Guk egina 2004ko EUSTATen datuetan oinarrituta.

Landa-turismokoohe-kopurua 0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

20. IrudiaLANDA-TURISMOKO ETXEETAN ESKAINITAKO OHE-KOPURUA

Iturria: Guk egina 2004ko EUSTATen datuetan oinarrituta.

19. IrudiaHOTELETAN ESKAINITAKO OHE-KOPURUA

dituzte, batik bat, turistak EAEra. Baliabide horien bidez,hasi berri den turismo baten eskaria asetzen da» (EAEkoturismoaren garapen iraunkorrerako ildo estrategikoak,2001). Balorazio hori bat dator turistei egindako inkeste-tan jasotako datuekin: gastronomiari, kultur eskaintzarieta harrerari ematen diete garrantzi gehien turistek, etalaugarren lekuan paisaiari.

Beraz, hauek dira EAEko turismo-eskaintzaren ardatzak:gastronomia, kultur eskaintza eta paisaia/natur guneak. Ba-

liabide horiek oso bateragarriak dira ingurumenarekin. Horidela eta, garrantzitsua da turismo-eskaria pixkanaka fakto-re positibo bihurtzea EAEko paisaiak eta natur guneakbabesteko (ikus 19. eta 20. Irudiak).

Besteak beste, bi ingurumen inpaktu-mota daude turismo-arekin lotuta: batetik, bidaiariek erabiltzen duten garraioaturismo-lekura iristeko eta, bestetik, harrera egiten denlurraldeari eragiten zaizkion presioen ondorioz sortutakoinpaktuak.


EAEren kasuan, turistek EAEra iristeko erabilitako garraio-bideekin lotutako inpaktuak dira garrantzitsuenak. Izan ere,turista gehienak ibilgailu pribatuan edo hegazkinean etor-tzen dira.

EAEtik bertatik edo Estatuko gainerako lekuetatik gureautonomia erkidegora etortzen diren turistei dagokienez,% 80,3 ibilgailu pribatuan etortzen dira. EAEra etorritako

nazioarteko turistak, berriz, 903.000 izan ziren 2003an;653.000 errepidez etorri ziren eta 250.000 hegazkinez.

Turismo-jarduera hori dela eta, EAEk ingurumen-inpaktutxikia jasaten du, eta, oraingoz, guztiz asimilagarria. EAEkoturismo-ereduari esker (kultura/hiria, azoketako eta biltza-rretako turismo profesionala eta natura/aisia/kirola) da posi-ble hori.

DATU OSAGARRIAK

— 2003an 18.375 ohe eskaini ziren hoteletan,10.213 kanpinetan eta 2.283 landa-turismokoetxeetan. Guztira, 30.871.

— 2003an, 1,48 plaza turistiko eskaini ziren 100 biz-tanleko eta 4,3 km2 -ko.

8KLIMA-

-ALDAKETA

Klima-aldaketaren arazoak izaera globala du, berotegi-efektua eragiten duten gasek ez baitute mugarik.Atmosferan barreiatzen dira eta haren konposizioaaldatzen dute. Aldaketa horiek mundu guztiari eragi-ten diote, gizateria osoari, Lurreko ekosistema guztieieta biodibertsitateari.

Arazoaren izaera globala dela eta, nazioarteko hitzar-menak behar dira modu egokian aurre egin ahal iza-teko. Hala, hainbat herrialdek eta eskualdek egindakoahaleginek —EBrenak, adibidez— zentzua dute soilikguztien ahaleginaren zati gisa ulertzen badira. Klima-aldaketa gertatzeko mehatxua konponbidean jarrinahian, nazioarteko komunitateak Nazio BatuenKlima-Aldaketarako Esparru-Hitzarmena onartu zuen,eta hitzarmen horretatik sortu zen Kyotoko Protoko-loa 1997an.

Beraz, klima-aldaketaren arazoak mundu mailakoerantzuna eskatzen du, ekonomia sostengatzen duenenergia-sistemaren karbono-kantitatea pixkanakamurrizten joateko. Epe luzera, hidrokarburoak erre-tzearen menpe egongo ez den ekonomia behar dugu;ez dago beste irtenbiderik. BEG emisioen kontzentra-zioak egonkortu egin behar dira, eta gizakiaren esku-

hartzeak klima modu arriskutsuan kaltetzea saihestubehar da. Horrek eskatzen du gaur egungo emisioakgutxieneko frakzio batera murriztea (IPPC, 2001).

Helburu hori dute Kyotoko Protokoloa dela eta sinatu-tako hitzarmenek. Hain zuzen, 2008-2012 epealdianherrialde industrializatuetako emisioak 1990ekoak bai-no % 5,2 txikiagoak izan behar dutela dio Protokoloak.

Europako Batasuna bihurtu da klima-aldaketaren aur-kako lan gogorraren gidari. EB-15ek Klima-Aldaketara-ko Europako Programa onartu zuen 2000n, eta, horrenondoren, hainbat zuzentarau espezifiko egin dira.Horien artean, bereziki azpimarratzekoa da berotegi-efektua eragiten duten gasen emisio-eskubideen sale-rosketari buruzko zuzentaraua. 2005eko urtarrilaren1ean jarriko da indarrean.


BEG emisioen eboluzioari dagokionez, EB-15ek 1990eanbaino % 2,9 emisio gutxiago egin zituen 2002an. EuskalAutonomia Erkidegoan, berriz, 2003ko emisioak 1990ekoakbaino % 28,2 handiagoak izan ziren. Datuak hain txarrakizatearen errudunak energia- eta garraio-sektorea izanziren: energia-sektorearen emisioak % 102 hazi ziren etagarraioarenak % 85. Pasaiako eta Santurtziko ziklo sinple-ko zentral termikoen karbono dioxido emisioak handitzeakeragin zuen, batez ere, energia-sektorean izandako haz-kundea (ikus 21. eta 22. Irudiak).

Europako Ingurumen Agentziaren EEA Signals 2004 txos-tenaren arabera, 90eko hamarkadan 80koan baino bi aldizhondamendi natural gehiago izan ziren (lehorteak, bero-boladak, uholdeak, ekaitzak). Klimarekin loturarik ez dutenhondamendi naturalen kopuruak, berriz, ez zuen aldaketa-rik izan. Europako Batasunak urteko 10.000 milioi baino

gehiago ordaindu behar izan ditu, batez beste, hondamen-di horiek (ikus 23. Irudia).

EAEk klima-aldaketan duen eraginari mugak jartzea da2002-2020rako Garapen Iraunkorraren Euskal IngurumenEstrategiaren bost helmugetako bat. Horretarako, hainbatkonpromiso eta jarduera zehazten dira arlo hauetan apli-katzeko: batetik, energia eta garraioa, indar eragile garran-tzitsuenak direnez, eta, bestetik, industria eta eraikuntza.

Gainera, Eusko Jaurlaritzak EAErako energia-estrategiaberria aurkeztu du 2010erako. Estrategia horren helburuada, batetik, energia aurrezteko eta eraginkorrago erabil-tzeko programak indartzea eta, bestetik, energia berrizta-garriak erabil daitezen sustatzea. Halaber, Euskal EnergiaEstrategiaren helburua da energiarekin lotutako BEG emi-sioak 1990ekoak baino % 11 gehiago ez izatea 2010ean.

N2O

CH4

CO2

Emis

ioak

(CO

2to

na b

alio

kide

)

25.000.000

20.000.000

15.000.000

10.000.000

5.000.000

01990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

21. IrudiaBEG EMISIOEN URTEROKO BILAKAERA

Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Saila, 2004.

BPGa

Ekonomiarenenergia-intentsitatea

Energia-sektorearenemisioak

Garraio-sektorearenemisioak

250

200

150

100

50

0

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

22. IrudiaEKONOMIAREN ETA BEG EMISIO-ERAGILE NAGUSIEN EBOLUZIOA EAEn

Iturria: Guk egina Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Sailaren 2003ko datuetan oinarrituta.

8. KLIMA-ALDAKETA | 33

ALDAKETAK

XX. mendean, 0,6 Cº igo zen batez besteko tenperatura. Eremu kontinentalak gehiago berotu dira ozeanoak baino.

Gehiago igo zen XX. mendean, azken milurteko beste edozein mendetan baino. 90eko hamarkada azken mende eta erdiko beroena izan zen.

Ipar hemisferioko prezipitazioak % 5-10 gehitu ziren XX. mendean. Planetako beste eremubatzuetan, berriz, prezipitazio gutxiago izan ziren (Afrikako iparraldea eta mendebaldeaeta Mediterraneoa).

Gehitu egin dira erdiko eta goiko latitudeetan.

Eremu batzuetan gehitu egin dira uda lehorrak eta lehorteekin lotutako fenomenoak.Asiako eta Afrikako hainbat eremutan lehorte gehiago eta gogorragoak izan dira azkenhamarkadetan.

XX. mendean zehar, urtean 1 eta 2 mm igo zen batez beste.

XX. mendean bi aste gutxiago iraun du erdiko eta goiko latitudeetan.

Azken hamarkadetan % 40 mehetu da uda-amaieran eta udazken-hasieran. 1950etik azalera % 10-15 txikitu da udaberrian eta udan.

XX. mendean atzera egin dute oro har.

% 10 murriztu da 60ko hamarkadan satelite bidezko behaketa globalak egiten hasizirenetik.

Eskualde polar, subpolar eta menditsuetako hainbat eremu urtu, berotu eta degradatu dira.

Azken 40 urteetan, hamarkada bakoitzean 1 eta 4 egun artean luzatu da Ipar hemisfe-rioan, eta, bereziki, goiko latitudeetan.

Intsektuak, hegaztiak eta arrainak poloetara eta altitude handiagoetara joan dira.

Azken hamarkadetan azken 100 urteetan baino maizago izaten dira, eta, gainera, iraunkorra-goak eta gogorragoak.

Ipar hemisferioan landareak lehenago loratzen dira, hegaztiek lehenago migratzen dute,animaliek lehenago estaltzen dute elkar eta intsektuak lehenago agertzen dira.

Maizago gertatzen da, batez ere El Niño etortzen denean.

23. IrudiaINGURUMENAREN EGOERAK IZANDAKO ALDAKETAK

Iturria: IPCC Third Assessment Report, 2001.

ADIERAZLEAK

Adierazle meteorologikoak

Lurreko atmosferaren batez besteko tenperatura

Ipar hemisferioko batez besteko tenperatura

Kontinenteetako prezipitazioak

Prezipitazio handiak

Lehorteen maiztasuna eta gogortasuna

Adierazle fisikoak eta biologikoak

Itsas mailaren batez besteko goratze globala

Ibaien eta lakuen izotz-estalduraren batez bestekoiraupena

Artikoko izotz-geruzaren azalera eta sakontasuna

Polarrak ez diren glaziarrak

Elurrak estalitako azalera

Permafrosta

Landaredia hazteko urte-sasoia

Floraren eta faunaren lekualdaketak

El Niño fenomenoarekin lotutako gertakizunak

Estalketa, loraketa eta migrazioak

Koralezko arrezifeek kolorea galtzea


Asmo handiko helburu horiek lortzeko, batetik, ziklo kon-binatuko zentral elektriko berriak jarri nahi dira martxan,pixkanaka-pixkanaka ziklo sinpleko zentralak —ikatza etafuel-olioa erabiltzen dutenak— ordezka ditzaten. Beste-tik, energia aurrezteko eta energia-eraginkortasunerakoprograma berriak jarri nahi dira abian eta, azkenik, energiaberriztagarriak bultzatu nahi dira.

Bukatzeko, EAEko energia berriztagarrien eskaria % 4koaizan zen 2003an, eta biomasa eskatu zen gehien (% 81).Euskal Energia Estrategiaren plangintzaren arabera, bio-masaren, energia eolikoaren eta eguzki-energiaren ekoiz-pena bultzatuko dira.

DATU OSAGARRIAK

— Ozeanoak karbono dioxidoaren bahitegi garran-tzitsuak dira. Gizakiak sortutako CO2-aren here-na xurgatzen dute, gutxi gorabe-hera.

— Emisio-eskubideen salerosketari buruzko Euro-pako zuzentarauak EAEko 62 enpresari eragi-ten die.

— Industria-iraultzaren aurretik, Lurreko atmosfe-raren karbono dioxidoaren kontzentrazio-maila280 ppm zen. Ordura arteko 400.000 urteetan,kontzentrazioa ez zen inoiz 300 ppm bainoaltuagoa izan. Gaur egun, ordea, Lurreko at-mosferaren karbono dioxidoaren kontzentrazio-maila 368 ppm da. 2100erako, kontzentrazioa540-970 ppm izatea espero da.

— Erresuma Batuak epe luzerako estrategia nazio-nala onartu du klima-aldaketari aurre egiteko: 1990eko emisioak % 60 murrizteko asmoa du2050erako. Alemaniak, berriz, emisioak % 30murrizteko konpromisoa hartu du 2030erako. Biherrialde horiek EB-15eko emisio guztien % 40sortzen dituzte.

— 1990 eta 2000 artean % 19 hazi zen EuropakoBatasuneko elektrizitatearen kontsumoa, baina% 5 murriztu ziren elektrizitate hori sortzearidagozkion emisioak. Besteak beste, arrazoihauek direla eta hasi zen galtzen kon-tsumoareneta emisioen arteko lotura: Erresuma Batuanikatzaren ordez gasa erabiltzen hastea, Alema-nian energia-eraginkortasuna hobetzea eta Dani-markan eta Alemanian energia eolikoa sortzekoinstalazioak jartzea.

9AIREA

ETA ZARATA

Poluzio atmosferikoak arazoak sortzen ditu oraindikEuropako hiri askotan. Substantzia azidotzaileek etanitrogeno-oxidoek sortzen duten poluzioa askomurriztu da Europako Batasunean, baina partikuleketa ozono troposferikoak sortzen duten poluzioaestandarrak baino altuagoa da EBko leku askotan.Gaur egun, bi poluitzaile horiek sortzen dute kez-karik handiena, gizakien osasunari kalte egin baitie-zaiokete.

EAEn, airearen kalitateak eboluzio positiboa izan du,oro har, 1990etik aurrera. Izan ere, gune poluitzailegarrantzitsu batzuk desagertu dira, eta gero eta arau-di zorrotzagoa aplikatzen da. Hala ere, herri eta hirie-tako zirkulazioarekin lotutako hainbat poluitzailereninmisio-mailak ez dira hobetu. 10 mikra baino partiku-la txikiagoen (PM10) eta gainazaleko ozonoaren kon-tzentrazio-mailak gizakiaren osasuna babestekoestandarrak gainditu dituzte, eta gainera, 2003an na-barmen okertu ziren (ikus 24. Irudia).

EAEko airearen egoerari buruzko adierazle globalariAirearen Kalitatearen Adierazlea1 esaten zaio. Adieraz-le horren arabera, EAEko zortzi eremutan airearen kali-tatea txarra edo oso txarra izan zen 2001eko 23egunetan, 2002ko 21etan eta 2003ko 79tan. 2003anizandako okertze hori udan Europaren hegoaldean izan-dako bero-boladak eragin zuen agian, ozonoaren kon-tzentrazio-maila asko igoarazi baitzuen (ikus 25. Irudia).

1Adierazle hori dimentsio gabeko balioa da, eta SO2, NO2, PM10, O3 eta CO poluitzaileen bidez kalkulatzen da. Adierazle hori lortzeko, EAE zortzi

eremutan banatzen da, eta eremu bakoitzeko estazioetan egiten dira kalkuluak.


Energia bihurtzea

41%

14%

22%

74%

16%

19%

16%

16%

5%

45%

27%

45%

40%

5%

67%

41%

16%

22%

22%

6%

27%

14%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Azidotzaileak

PROT

NOx

SO2

COVNM

CO

Industria- eta eraikuntza-prozesuak Garraioa Beste sektoreak

24. IrudiaSEKTOREEK EGINDAKO POLUITZAILE ATMOSFERIKOEN EMISIOAK

Iturria: Guk egina Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Sailaren 2002ko datuetan oinarrituta.

0 3 1 2 10 3 2 11 5 4

15

2 3 2 6 13 31

14

0 0 0 0 1 2131

04

0

2001 2002 2003 2001 2002 2003 2001 2002 2003 2001 2002 2003 2001 2002 2003 2001 2002 2003 2001 2002 2003 2001 2002 2003

ERRIBERA KOSTALDEA DONOSTIALDEA GOIHERRI DEBA GARAIA-IBAIZABAL

NERBIOI GARAIA-ENKARTERRI

ARABAKOLAUTADA

NERBIOIBEHEREA

5 3

0%

25%

50%

75%

100%

Oso TxarraTxarraOnargarriaOna

25. IrudiaEAEko AIREAREN KALITATE-INDIZEAREN EBOLUZIOA


9. AIREA ETA ZARATA | 37

Partikulen eguneroko batez besteko inmisio-mailak izan-dako eboluzioa ez da pozik egoteko modukoa. 2003an,35 egun baino gehiagotan gainditu zen legeak ezarrita-ko 50 mikrogramo/m3 muga, 22 estaziotan. Hala ere,urteko batez besteko kontzentrazioa positiboa izan zen,osasuna babesteko 2005erako jarritako maila bainobaxuagoak izan baitziren estazio guztietako balioak (ikus26. eta 27. Irudiak).

Ozonoaren inmisio-mailek joera egonkorra izan dute, bai-na 2003an nabarmen okertu ziren.

Europako Batasunak gogor egin dio aurre airearen polu-zioaren arazoari legeen bidez. Mugaz haraindiko distantzialuzeko poluzio atmosferikoari buruzko hitzarmenaren hel-buruak 2001/81/EE Zuzentarauan daude jasota. Zuzenta-rau horretan, substantzia azidotzaileen, nitrogeno-oxidoen

eta konposatu organiko lurrunkorren emisioen mugakezartzen dira.

Airearen kalitateari dagokionez, 1996/62/EE Esparru Zuzen-taraua eta «zuzentarau alabak» deitu zirenak —1999/30/EE,2000/69/EE eta 2002/3/EE— onartu zituen Europako Bata-sunak. Poluitzaile-talde handi baten2 alderdi hauek arautzendituzte zuzentarau horiek: gizakien osasuna eta ekosiste-mak babesteko kontzentrazio-mailen balioak eta arriskuarenmugak. Zuzentarauak Estatuko araudian txertatu dira.

Aire garbia Europarentzat programaren bidez, esparru inte-gratua eta koherentea sortzen ari dira airearen kalitateariburuzko araudi guztiarentzako. Programa hori oinarri hartu-ta, poluzio atmosferikoari eta airearen kalitateari buruzkoEuropako gaikako estrategia prestatzen ari dira. EuropakoBatzordeak 2005aren erdialdera aurkeztuko du programa.

2SO2, NOx, PM10, Pb, CO, C6H6 y O3.

30

20

10

0

2000 2001 2002 2003

2

1310

22

26. IrudiaGIZAKIAREN OSASUNA BABESTEKO EGUNEROKO BATEZBESTEKOA (50 µg/Nm3 PM10-ERAKO) URTEAN 35EGUN BAINO GEHIAGOTAN GAINDITU DUTEN ESTAZIOAK


84

9

33

1999 2000 2001 2002 2003

40

10

20

30

40

50

Bat

ez b

este

ko g

aind

itze-

kopu

rua

27. IrudiaGIZAKIAREN OSASUNA BABESTEKO MUGAREN (110 µg/Nm3 OZONORAKO) GAINDITZE-KOPURUA (ZORTZI ORDUKO BATEZ BESTEKO BALIOA)


ARABA

BIZKAIA

GIPUZKOA

Lurraldea

Industriaguneak

ARABA

BIZKAIA

GIPUZKOA

LurraldeaErrepideak


29. IrudiaEAEko INDUSTRIAGUNEEK SORTUTAKO ZARATAREN INPAKTUA JASATEN DUTEN EREMUAK


28. IrudiaEAEko ERREPIDEEK SORTUTAKO ZARATAREN INPAKTUA JASATEN DUTEN EREMUAK


9. AIREA ETA ZARATA | 39

Zaratak, berriz, inpaktu handiak eragiten dizkio EAEko herri-tarren ongizateari, arrazoi hauek direla eta: EAEren orogra-fia, herritarren kokaguneen antolaketa eta garraiobideentrazadura. EAEko errepide-sareko hainbat lekutan 80 dB (A)baino gehiagoko zarata jasan behar da egunero eta etenga-be. Bestalde, errepide-sarearen beste leku askotan 65 dB(A) baino gehiago izaten dira (ikus 28., 29 eta 30. Irudiak).

Gaur egun, aireko trafikoak sortutako zaratak egiten dieenbarazu gehien pertsonei. Zirkulazioaren bolumena askohazten ari da Bilboko aireportuan, eta, beraz, aireportuaksortutako poluzio akustikoaren arazoak garrantzia hartukodu, ziurrenik, hemendik gutxira.

DATU OSAGARRIAK

— PM10 partikulen kontzentrazio-mailaren egune-roko mugak gehien gainditu zituzten estazioakhauek izan ziren: Zorrozakoa, Portugaletekoa,Erandiokoa eta Barakaldokoa

— 1990 eta 2002 artean % 1 hazi ziren ozono tro-posferikoaren aitzindarien emisioak. Garraio-sek-toreak egiten ditu substantzia horien emisiogehienak (emisio guztien % 45 2002an).

— EAEko errepideen luzeraren % 48an zarata-maila 60 dB (A) baino txikiagoa da, % 31n 60 eta70 dB (A) artekoa eta % 21ean 70 dB (A) bainohandiagoa.

— Bilboko biztanleen % 30ek 65 dB baino gehiagojasaten dituzte lanegunetan, batez ere zirkula-zioak sortutakoak. Jaiegunetan % 24ra jaisten daehuneko hori.

— 37/2003 Legearen arabera, urtean 50.000 joan-etorri baino gehiago dituzten aireportu zibilekzarata-mapa bat eduki behar dute 2007ko ekai-naren 30a baino lehen. EAEko aireportuek eska-kizun hori bete beharrik ez daukaten arren,Loiuko eta Forondako aireportuek beren zarata-mapak eguneratzeko asmoa dute datozen biurteetan.

30. IrudiaEAEko ERREPIDE-SAREAREN ZARATARENONDORIOAK JASATEN DITUZTEN BIZTANLEAK

ARRISKUAN DAGOENBIZTANLERIAREN %

ARABA % 3

BIZKAIA % 25

GIPUZKOA % 13

EAE % 18

MATERIALEN ETA HONDAKINENFLUXUA

EAEko ekonomiaren baliabide materialen eskaria % 27hazi zen 1990 eta 2002 artean: 1990ean biztanleko 75 tonakoa zen eta 2002an biztanleko 96 tonakoa. Materialen Behar Totala (MBT) hain handia da EAEn industriak duen garrantziagatik eta, batez ere, metala-ren sektoreak erkidegoaren industria-egituran duenpisuagatik.

Baliabide materialen kontsumoa hazi egin da, batetik,mineral metalikoen inportazioak igo direlako eta, beste-tik, etxebizitzak eraikitzeko eta bideetako azpiegiturak

egiteko hondeaketa-lanetan material gehiago lekualda-tzen delako. Europako Batasunekoaren oso bestelakoada EAEko MBT: 50 tona biztanle/urte inguru.

EAEko beste ingurumen-adierazle batzuekin gertatuden bezala, 1997 urtea inflexio-puntua izan zen adie-razle honen bilakaeran ere. Izan ere, urte hartatik aurre-ra, eta modu jarraian, hazkunde ekonomikoaren indizealtuak izateaz gain, baliabide materialen kontsumoa erenabarmen hazi zen (ikus 31. Irudia).

EAEko ekonomiaren produktibitate material totala edobaliabide materialek kontsumoan duten eraginkor-tasuna % 14 hobetu zen 1990 eta 2002 artean. 1993an eta 1997an izan ziren emaitzarik onenak, eta 1997tikaurrera okerrera egin zuen eraginkortasun materialarenindizeak. 2001ean hoberako joera hartu zuen berriz ere(ikus 32. Irudia).

Ekonomiak materialak eskatzen ditu ondasunak eta zer-bitzuak ekoizteko, eta materialen eskari horrek loturaestua du hondakinekin. Horixe erakusten du materialen

10

10. MATERIALEN ETA HONDAKINEN FLUXUA | 41

bizi-zikloari buruzko diagramak. Hondakinen arazoak lehenmailako garrantzia du Europako Batasun osoan. Izan ere,hondakinak sortzeak materialak eta energia galtzea esannahi du, eta sortzen dituen sistemaren eraginkortasunik ezaagerian uzten du. Hondakinak jasotzeak, kudeatzeak, balo-rizatzeak eta deuseztatzeak gero eta kostu ekonomiko han-diagoa du gizartearentzat (ikus 33. Irudia).

2003an 10.700.000 tona hondakin sortu ziren EAEn. Horie-tatik % 97 hondakin ez-arriskutsuak izan ziren eta % 3 arris-

kutsuak. Lehen sektoreak sortu zituen hondakin gehien(hondakin guztien % 41) eta, segidan, industriak (% 35).

Arriskutsutzat hartutako 334.594 tona hondakinetatik % 85sortu zituen industriak. 2003an 1994an baino % 15 honda-kin arriskutsu gehiago sortu ziren. Horietatik % 47 baloriza-tu ziren. 2006rako % 51ko balorizazio-tasara iristea, horixeda 2002-2020rako Garapen Iraunkorraren Euskal Inguru-men Estrategian hartutako konpromisoa (ikus 34., 35. eta36. Irudiak).

80

90

100

110

120

130

140

150

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

1990

= 1

00 in

dize

a

BPG: + % 45

MBT: + % 27

Eraginkortasun materiala:+ % 14

Aurrerapena

Aurrerapena

32. IrudiaERAGINKORTASUN MATERIALA, MBT ETA BPG


Objetivo 2006

Tona

k pe

r cap

ita

0

20

40

60

80

100

120

1990 1991 1992 1993 1994 19951996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2006

96 t/cap

2006rako helburua80 t/cap

31. IrudiaMBT PER CAPITA EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOAN (TONAK PER CAPITA)



Naturbaliabideak

Erauzketa Emisioak etahondakinak

Lehengaiak

Energia sortzea EnergiaManufakturatu-tako produktua

Energia

Berreskuratzea Isurtzea

Produktuak

Produktuarenerabilera

Emisioak etahondakinak




33. IrudiaMATERIALEN BIZI-ZIKLOA


0 1.000.000 2.000.000 3.000.000 4.000.000

Etxebizitzaren sektorea

Hondakin ez-arriskutsuakHondakin arriskutsuak

Tonak/urteko

Lehen sektorea

Industriaren sektorea

Eraikuntza

Zerbitzuen sektorea

34. IrudiaHONDAKINEN EKOIZPEN OSOA SEKTOREKA


10. MATERIALEN ETA HONDAKINEN FLUXUA | 43

2003an 5.200 kilo hondakin sortu ziren per capita EAEn.Ehuneko hori Europako batezbestekoa baino altuagoa da (3.800 kilo, Europako Ingurumen Agentziaren arabera).Horietatik, udal hondakinak 588 kg/pertsona/urte izan ziren(ikus 37. Irudia).

Hiri-hondakinak kudeatzeari dagokionez, 1998 eta 2003 ar-tean % 13 gutxiago ezabatu ziren hondakindegi bidez. Hala,2003an % 68 izan ziren hondakindegietan kudeatutakoak.Murrizketa hori gertatu da, besteak beste, udal hondakinak

gaika biltzeko eta balorizatzeko egin diren aurrerapeneiesker. Hala ere, hiri-hondakinen kopuru totala handitu denez,zifra absolututan ia ez da murriztu hondakindegietara era-mandako hondakin-kopurua azken urte hauetan. Esandakoaargi ikusten da grafiko honetan (ikus 38. Irudia).

Hondakinen kudeaketaren sektoreak sortutako berotegi-efektua eragiten duten gasak % 8 hazi ziren 1990 eta 2003artean. BEG emisioen iturri nagusia hondakindegiak dira,metano gasa sortzen baitute.

Etxebizitzaren sektoreaLehen sektoreaIndustriaren sektoreaEraikuntzaZerbitzuen sektorea

% 8

% 42% 34

% 14

% 2

Etxebizitzaren sektoreaLehen sektoreaIndustriaren sektoreaEraikuntzaZerbitzuen sektorea

86%

3%

11%

0,1%0,3%

35. IrudiaHONDAKIN EZ-ARRISKUTSUEN EKOIZPENASEKTOREKA (PISUAREN %)

36. IrudiaHONDAKIN ARRISKUTSUEN EKOIZPENA SEKTOREKA (PISUAREN %)


37. IrudiaEAEko UDAL HONDAKINEN OSAKETA

kg GUZTIRA URTEKO KOPURU URTEAN GAIKA GAIKA JASOTAKO FRAKZIOA ETA BIZTANLEKO GUZTIAREKIKO JASOTAKO FRAKZIOAREN %

PISUAREN % kg BIZTANLEKO

Biodegradagarria 383 65% 129 34%Janaria eta lorategia 150 25% 3 2%Zura 46 8% 40 87%Papera 174 30% 85 49%Ehuna 13 2% 1 8%Ez-biodegradagarria 205 35% 31 15%Ontzi arinak 58 10% 8 14%Beira 40 7% 20 50%Metalak 2 0% 1 42%Bereizitako plastikoa 6 1% 2 33%Gainerakoa 99 17%Guztira 588 100% 160 27%

Iturria: Inventario Histórico de Residuos Urbanos en la CAPV 1980-2003.


DATU OSAGARRIAK

— EAEn erabiltzen diren materialetatik % 95 balia-bide ez-berriztagarrietatik datoz.

— EAEn urtero 5.196 kg hondakin sortzen dira percapita. Honela banatzen dira: 419 kg etxean sortu-tako hondakinak dira (erakundeek, industriek etasaltokiek sortutako udal hondakinak ere kontuanhartuz gero, urteko 588 kg sortzen dira); lehen sek-toreko hondakinak 2.048 kg dira, hondakin indus-trialak 1.872 kg, eraikuntzako hondakinak 732 kgeta zerbitzuen sektoreko hondakinak 124 kg.

— Industria-sektoreak sortutako hondakin ez-arrisku-tsuetatik % 50 metalaren sektoreak sortzen ditu,% 19 zuraren industriak eta % 12 paperarenak.Metalaren sektoreak hondakin industrial arrisku-tsuen % 75 sortzen du.

— EAEn, udal hondakinen hiru kilotik bat gaikajasotzen da (188 pertsonako eta urteko).

Hondakindegira eramateaBalorizazioa

Tona

k

0

250.000

500.000

750.000

1.000.000

2000 2001 2002 200319991998

38. IrudiaHIRI-HONDAKINEN TRATAMENDUA (TONAK)


11

Europako hiritar gutxik jasaten dituzte ur-eskasiaren etakalitate txarreko uraren arazoak, munduko biztanleria-ren zati handi batentzat arruntak izan arren. Hala ere,Europaren hegoaldeko herrialde batzuetan eskasia han-di samarra izaten da, baliabidea urria eta eskaria —batezere, nekazaritzarena— handia baita.

Lurralde batean bildutako uraren eta lurralde berekobaliabide hidriko erabilgarrien arteko harremana % 10baino handiagoa denean, estres hidrikoa dagoela esatenda. Ehuneko horretatik behera, berriz, ez dago estreshidrikorik. EAEko estres hidrikoaren adierazlea % 6 da.

EAEko gainazaleko baliabide hidrikoen batez bestekobalioa 5.282 hm3 da. Gehienezko balioa 8.591 hm3 delazenbatesten da eta gutxienekoa 2.354 hm3. 2001ean6.728 hm3 ur bildu ziren. Horietatik % 94 kontsumora-ko ez diren beste erabilpenetarako —energia elektrikoasortzeko aprobetxatutako ura, batez ere—, eta % 6kontsumorako.

Urari buruzko esparru-zuzentarauak irizpide berriak eza-rri ditu ur-masen egoera baloratzeko, eta «egoera eko-

logiko» kontzeptua gaineratu du. Kontzeptu horrenbidez, parametro fisiko-kimikoak, morfologikoak eta bio-logikoak aplikatzen dira.

Beharrezkoa da EAEko gainazaleko ur-masak zaintze-ko sarea esparru-zuzentarauaren eskakizunetara ego-kitzen jarraitzea. Bestalde, 2002tik aurrera oinarrizkolanak egin eta hasierako metodologiak ezarri dira gai-nazaleko sistema hidrikoen egoera ekologikoa ebalua-tzeko.

EAEko uren 2002ko egoera ekologikoa ebaluatu da,zuzentarauaren irizpideak aplikatuta, eta emaitzek diotelur gaineko uren kalitate ekologiko ona edo oso onadutela ibaien % 28k, neurrizkoa % 24k eta eskasa edotxarra % 48k.

Azken urteetan EAEn erabili diren adierazleen arabera3,uren kalitateak eboluzio positiboa izan du. 2000n esta-zioen % 15ek eman zituzten emaitza onak, eta 2003an% 51k. Hirietako eta industrietako hondakin-urak sanea-tzeko ahalegin handiak egin dira, eta horren fruitua diraemaitza on horiek.

URA

3Kalitate biologikoaren adierazleak.



Azterketa lurralde historiko bakoitzeko egiten badugu,berriz, hauek dira emaitzak: Bizkaian, estazioen % 51kourak garbi edo poluitu gabe zeuden (2000n % 15). Nerbioi-Ibaizabal ardatzetako uren kalitateak, ordea, oso emaitzaeskasak eman zituen.

Gipuzkoan, estazioen % 35eko urak garbi edo poluitu ga-be zeuden, azterketen arabera (2000n % 6). Deba, Oriaeta Jauzubia ibaiek eman zituzten emaitzarik txarrenak.

Araban, estazioen % 59an ura garbi edo poluitu gabe ze-goela adierazi zuten azterketek (2000n % 22). Egoera txa-rreko leku gutxien dituen lurraldea da Araba.

EAEko ibai batzuk hain egoera eskasean daude, besteakbeste, presio hauen eraginez: batetik, Nerbioi garaian etaerdialdean eta Oria garaian eta erdialdean, hondakin-ur hiri-tarrak arazteko eta saneatzeko sistemak urriak dira. Beste-tik, industria-efluenteek poluzioguneak sortzen dituzte.Gainera, nekazaritzako eta abeltzaintzako jarduerek poluziobarreiatua eragiten dute, eta, azkenik, hirien eta nekazari-tzaren presioek ibaietako habitata hondatzen dute.

Estuarioei dagokienez, 1998an estazioen % 29k emanzituzten emaitza onak (poluziorik ez edo poluzio arina), eta2003an % 47k. Urumeako, Oiartzungo eta Okako estua-

rioek eman zituzten emaitzarik txarrenak. Onenak, berriz,Butroek, Barbadunek eta Bidasoak. Esan beharrekoa daNerbioiko estuarioak eboluzio positiboa izan duela.2003an, Nerbioiko kontrol-estazio bakar batean ere ez zenmuturreko poluziorik izan. Gaur egun, poluzio ertaina du,neurketen arabera.

Bestalde, itsasertzaren egoera nahiko ona da. Azterketenarabera, estazioen % 62 ez daude poluituta (1998an % 23bakarrik ziren). Pasaiako itsasertzeko estazioan izaten dirapoluzio-indizerik altuenak.

EAEko Lurpeko Urak Kontrolatzeko Oinarrizko Sareak kon-trol hauek egiten ditu: urak elikatzen dituzten iturrien ema-riaren kontrola, kontrol piezometrikoa eta uren kalitatekimikoaren kontrola. Arabako hiru unitate hidrologikotannitratoek sortutako poluzioa aurkitu da. Poluzio-mota horilotuta dago Arabako nekazaritzan ongarri kimiko gehiegierabiltzearekin (ikus 39. Irudia).

Ibaiertzetako eta erriberetako landaredia sistematikokikendu da, ibaien zati ugari hirigintza-erabileretarako oku-patu direlako eta obra hidrauliko «bortitzak» egin direlako(ikus 40. Irudia). EAEko ibaien 520 km-tan (aztertutakoibai-zatien % 37) ekosistema horiek aldaketa handia edooso handia jasan dute.

39. IrudiaLURPEKO URAK KONTROLATZEKO OINARRIZKO SAREAREN ESTAZIOAK

11. URA | 47

Presio horiei erantzuteko, Uren Esparru Zuzentarauak(2000/60/EE, Europako Batasunak 2000ko urrian onartu-takoa) EBko esparrua ezartzen du gainazaleko ur konti-nentalak, trantsizio-urak, kostaldekoak eta lur azpikoakbabesteko. Hala, helburu hauek lortu nahi dira: urarenpoluzioa prebenitzea eta murriztea, uren erabilera iraun-korra bultzatzea, ingurumena babestea, uretako siste-men egoera hobetzea eta uholdeen eta lehorteenondorioak leuntzea. EBk azken urte hauetan onartu dueningurumen-politiketatik berrikuntzarik eta helbururik han-dienak ditu Uren Esparru Zuzentarauak. Haren bidez, ure-tako ekosistemen egoera hobetu nahi da, eta 2015erakour-masak bere onera ekarri nahi dira.

2002an hasi ziren lehenengo pausoak ematen EAEko gai-nazaleko uren egoerari buruzko ebaluazioa Uren Esparru

Zuzentarauaren irizpideetara egokitzeko. Batetik, monito-rizazio-sistemak eta metodologiak zuzentarauaren eska-kizunetara egokitu dira, eta, bestetik, lehenengohurbilketa egin da EAEko ibaien egoera zuzentarauarenirizpideen arabera ezaugarritzeko.

40. IrudiaEAEko IBAR-BASOAREN KALITATEA

QBR4 INDIZEA 0-25 26-50 51-70 71-90 91-100

Ibar-basoaren kalitateari Muturreko Eskasa. Onargarria. Ona. Egoera naturala.buruzko interpretazioa, degradazioa Aldaketa handia Aldaketaren hasiera Aldaketa txikia Aldaketarik ezindizearen araberaIbaien ibilbidearen km 304 216 319 326 253


4Ibaietako habitataren kalitatea adierazten du. Ibar-basoaren estaldura, egitura eta konplexutasuna hartzen ditu kontuan, baita ibaietako kanalen naturaltasun-

maila ere.

DATU OSAGARRIAK

— 2003an, estuarioetako estazioen % 53k gradubateko ala besteko poluzioa eman zuten. 1998an,berriz, % 71k.

— 2001ean, EAEn kontsumitutako 402 hm3 uretatik% 72 horniketarako zerbitzu publikoek eman zituz-ten. Gainerako % 28 modu propioan bildu ziren.

— Horniketarako zerbitzu publikoek emandako 288hm3 uretatik % 60 erregistratutako eskari garbiada. Gainerako % 40 kontabilizatu gabeko eska-riek eta sarean izandako galerek osatzen dute.

LURZORUAK

Europako kontinentearen zati handi batean lurzoruamodu atzeraezinean galtzen da, prozesu hauen ondo-rioz: artifizializazioa, higadura, poluzioa, gazitzea etatrinkotzea. Lurzoruari presioa egiten zaio, batik bat, biz-tanleria oso kontzentratuta egoteagatik, eremu jakinbatzuetan egiten diren jarduerengatik eta lurzoruarenerabilerak aldatzeagatik.

Gizakiaren denbora-eskalan, lurzorua baliabide ez-berriztagarritzat hartu behar da. Lurzoruak gaitasunhandia du, batetik, poluitzaileak xurgatzeko eta neutra-lizatzeko eta, bestetik, presioak integratzeko. Hori delaeta, ez da nabaritzen lurzoru bat kaltetuta dagoenikdegradazio-prozesua oso aurreratuta egon arte. Horre-gatik eta lurzoruaren poluzioak ez duelako urarenakedo airearenak bezain eragin zuzena gizakiaren osasu-nean, Europako ingurumen-politikak bazterrean utziizan du lurzoruaren gaia duela gutxi arte.

EAEko lurzoruak jasaten dituen arazo nagusiak polu-zioa, higadura eta artifizializazioa dira. Poluzioari dago-kionez, jakina da EAEk kokaleku poluitu asko jasodituela ingurumen-pasibo gisa. Inbentario ofizialarenarabera, poluitzaileak izan daitezkeen 12.964 jardueraegiten dira EAEn, eta jarduera horien kokalekuek7.898 hektarea betetzen dituzte. Jarduera horien %91,3 ekoizpen-prozesuak dira eta % 8,7 hondakinde-

giak. Poluitutako azaleraren % 58 dagoeneko martxanez dauden jarduerek utzitako lurzoruak dira.

Lurzoruaren poluzioak ingurumenean duen eraginzuzenari buruzko ikerketen arabera, poluituta egon dai-tezkeen kokalekuen % 30 inguruk gainazaleko urak etalur azpiko uren % 4 kalte ditzakete.

1990etik 2003ra 136 kokaleku (534 hektarea) ikertuziren. Pertsonen osasunari eta ekosistemei kalterik han-diena eragin diezaieketen lurzoruak aukeratu ziren iker-ketarako (ikus 41. Irudia).

Lurzoru poluitu guztietan aurkitu ziren kontzentrazioestandarra gainditzen duten poluitzaileak. Gehienakmetalak ziren, eta ondoren petroliotik eratorritako hidro-karburoak. Ikertutako kokaleku guztietatik 66 berresku-ratu dira (211 hektarea) (ikus 42. Irudia).

Lurzoruen poluzioa prebenitzeko Europako estrate-giaren funtsezko elementuetako bat 1999/31/EEZuzentaraua da. Zuzentarauak betebehar teknikoakezartzen dizkie hondakindegi-mota guztiei lurzoruaeta lur azpiko ura poluitzeko gune garrantzitsuak izanez daitezen. Gaur egun, 42 hondakindegi aktibodaude EAEn, eta zuzentarauaren kondizioetara ego-kitzen ari dira.

12

12. LURZORUAK | 49

41. IrudiaEAEn POLUITUTA EGON DAITEZKEEN LURZORUEN BANAKETA

Hek

tare

ak

0

10

20

30

40

50

60

70

0

50

100

150

200

250

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2006

Berreskuratutakoazalera metatuaKokaleku-kopuruaBerreskuratutako kokalekupublikoen kopurua

EAEren helburua 2006reko

34 lurzoru publiko29

koka

leku

-kop

urua

42. IrudiaBERRESKURATUTAKO LURZORU POLUITUAK


01-2020-4040-60Poluituta izan daitezken lursailak

LURZORUEN ZKIA.

60-8080-100100-1.0001.000-2.000



Azken hamarkadan, EAEn etengabeko ahalegina egin dalurzoru poluituak konpontzeko, ikerketa zientifikoak eginez,antolatuz eta arauak onartuz. 1998an, lurzoruaren kalitateaneurtzeko berezko estandarrak —ebaluazioko balio adieraz-leak— ezarri ziren, eta gaur egun beste herrialde eta eskual-de batzuen erreferentzia dira. Urte hartan bertan, hainbatgida tekniko eta metodologiko argitaratu ziren lurzoru polui-tuak ikertzeko eta berreskuratzeko, eta horiek ere errefe-rentzia bihurtu dira nazioartean.

2000 urtean, berariazko tresna ekonomikoak jarri zirenmartxan lurzoru poluituak berreskuratu nahi dituzten udaleieta mankomunitateei laguntzeko. 2004an lege-proiektubat egin zen lurzoruaren poluzioa prebenitzeko eta zuzen-tzeko, eta dagoeneko aurkeztu da Eusko Legebil-tzarrean.

Bestalde, hauek dira EAEko higaduraren eragile nagusiak:batetik, mekanismo naturalak (batez ere, jatorri hidrikoadutenak) eta, bestetik, nekazaritzan, basogintzan, erai-kuntza-jardueretan, erauzketetan eta baso-suteetan egi-ten diren jarduerekin lotutako prozesuak. Prozesu horien

ondorioz, landare-estaldura babeslea desegiten da, etagerta daiteke horizonte edafiko bat edo batzuk deusezta-tzea edo luberritzea ere.

Taula honetan ikusten den bezala (ikus 43. Irudia), EAEkoazaleraren % 6k higadura handia, oso handia edo muturre-koa du. Araban daude arazorik larrienak: higadurak lurral-dearen % 13,7ri eragiten dio, eta inpakturik larrienakArabako Errioxako lurretan gertatzen dira.

Lurzorua higatzen denean, emankortasuna galtzen du,eta, gainera, habitat gisa betetzen duen funtzio naturalabete ezinean geratzen da. Higatutako materialek, batetik,gainazaleko ura poluitzen dute eta, bestetik, ekosistemaketa ibaien, estuarioen eta kostaren dinamika aldatzendituzte ibilguen eta urtegien oheetan geratzen direnean.Inpaktu horiek arrainak kaltetzen dituzte (esekiduran dau-den lohiek eragin handia baitute arrainen zakatzetan) eta,gainera, galera ekonomikoak eragiten dituzte (basoko etanekazaritzako produktibitatea galtzea, presak eta portuakdragatzeak eragindako kostuak...).

43. IrudiaEAEko HIGADURA-EGOEREI BURUZKO DATUAK

EAE ARABA BIZKAIA GIPUZKOALURZORUEN GALERA

km2 % km2 % km2 % km2 %

0 - 5 t/ha/urte 2.763 % 38,3 1.390 % 45,8 787 % 35,6 586 % 29,65 - 12 t/ha/urte 2.491 % 34,5 356 % 11,7 1.203 % 54,5 932 % 47,112 - 25 t/ha/urte 1.233 % 17,1 729 % 24,0 133 % 6,0 371 % 18,825 - 50 t/ha/urte 298 % 4,1 143 % 4,7 73 % 3,3 82 % 4,150 - 100 t/ha/urte 351 % 4,9 335 % 11,0 10 % 0,5 6 % 0,3100 - 200 t/ha/urte 66 % 0,9 64 % 2,1 2 % 0,1 0 % 0,0> 200 t/ha/urte 18 % 0,2 17 % 0,6 0 % 0,0 1 % 0,1

7.220 % 100,0 3.034 % 100,0 2.208 % 100,0 1978 % 100,0

AURRETIAZKO INTERPRETAZIOA, FAOREN IRIZPIDE OROKORREN ARABERA

km2 % km2 % km2 % km2 %

Higadurarik ez edo txikia 5.254 % 72,8 1.746 % 57,5 1.990 % 90,1 1518 % 76,7Higadura ertaina 1.531 % 21,2 872 % 28,7 206 % 9,3 453 % 22,9Higadura handia 351 % 4,9 335 % 11,0 10 % 0,5 6 % 0,3Higadura oso handia 66 % 0,9 64 % 2,1 2 % 0,1 0 % 0,0Muturreko higadura 18 % 0,2 17 % 0,6 0 % 0,0 1 % 0,1

LURZORUEN GALERARI BURUZKO ZENBATESPEN ABSOLUTUA

Milioika t/urte 10 6 2 2

LURZORUEN GALERARI BURUZKO BATEZ BESTEKO ZENBATESPENA (t/ha URTEKO)

t/ha urteko 14 21 8 10

Iturria: Guk egina iparraldeko eta Ebroko arroen higadura-egoerari buruzko mapako datuetan oinarrituta. Ingurumen Ministerioa.

12. LURZORUAK | 51

Nekazaritzarako eta basogintzarako politikak garrantzi handiadu EAEn lurzorua higaduraren aurrean babesteko. Izan ere,EAEko azaleraren % 84 basoek eta nekazaritzako lurrekosatzen dute. Gainera, lurralde bateko landare-estalkia etaharen kalitatea batez ere basogintzako eta nekazaritzako jar-dueren araberakoak izaten dira. Landare -estalkiaren motaeta kalitatea funtsezkoak dira lurzorua higadura-prozesuenaurrean babesteko.

Landare-estalkia, belarrezkoa izanda ere, sendoa eta oinarrionekoa izatea da higaduratik prebenitzeko bermerik onena.Aitzitik, nekazaritzako eta basogintzako jarduera jakin ba-tzuen ondorioz lurzoruak luberritu eta biluzik uzten badira,klima-elementuen menpe, lurzoru horiek erraz higa litezke.

Erantzunei dagokienez, EBko nekazaritza-politikaren jar-dunbide egokien kodeak garrantzi handia ematen dio lurzo-rua babesteari. Bestalde, EAEko basogintzaren sektoreakpisu handia duenez, basogintzako ziurtagiriaren aldeko poli-tika funtsezkoa izango da lurzorua higaduraren aurreanbabesteko.

Arazoari aurre egiteko beste tresna bat eman du mendieiburuzko 43/2003 Lege berriak. Legeak erabilgarritasunpublikoko mendien katalogoa dakar. Katalogo horretan

jasotzen dira, adibidez, arro hidrografikoen goi-ibarrakbabesten dituzten mendi publikoak eta lurzorua higadura-ren aurrean babesten dutenak. Basogintzan tradizio handiaduen elementu horrez gain, lege berriak «baso pribatubabeslea» deitzen duen elementua arautzen du. Elementuhoriek interes orokorrekotzat jotzen ditu katalogatutakoenezaugarriak dituztelako.

EAEko lurzoruaren artifizializazioa, berriz, % 20 hazi zen1994 eta 2004 artean. Urtean 753 hektarea zigilatu dirabatez beste, hau da, 753 futbol-zelai.

44. IrudiaHIGADURA-EGOEREI BURUZKO MAPA

Iturria: Arro hidrografikoen higaduraren egoerari buruzko mapa. Ingurumen Ministerioa.

0-55-1212-2525-50Ur-masak

LURZORUAK GALTZEA (t/ha/urte)

50-100100-200> 200

Hiriak


1994 eta 2004 bitartean, EAEko artifizializatutako azaleralurralde osoaren % 5,26 izatetik % 6,30 izatera pasatu da.Beste modu batera esanda, 7.529 hektarea gehiago artifi-zializatu dira, hau da, Bilbok eta Errenteriak batera osatzenduten azalera baino handiagoa.

Hauek izan dira artifizializazio-prozesu horren indar eragile-ak: etxebizitzetarako kalifikatutako azalera % 31 (4.480 hek-tarea) igotzea, jarduera ekonomikoek okupatutako azalera(industrialdeak, merkaritza-gune handiak...) % 46 igotzea(2.631 hektarea) eta garraio-azpiegiturak % 2,3 haztea (418hektarea).

0

5.000

10.000

15.000

20.000

1994 1997 2000 2003 2004

Hek

tare

ak

Etxebizitzetarako kalifikatutako azalera

45. IrudiaAZKEN HAMARKADAN EAEN ARTIFIZIALIZATUTAKO LURZORUAK (hektareak)

Hek

tare

ak

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

1994 1997 2000 2003 2004

Jarduera ekonomikoetarako okupatutako azalera

Hek

tare

ak

1994 1997 2000

0

5.000

10.000

15.000

20.000

Garraio-azpiegituretarako azalera

1994 1997 2000 2003 2004

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

Hek

tare

ak

Azalera guztira

DATU OSAGARRIAK

— Inbentarioan identifikatutako kokaleku potentzialkipoluituetatik % 75 metalaren sektorekoak dira,% 9 kimikaren industriakoak eta % 8 beiraren etazeramikaren industriakoak.

— Zenbaki absolutuetan, EAEn urteko 10 milioi tonalurzoru galtzen dira batez beste higaduraren ondo-rioz. Urteko batez besteko galera 14 t/ha dela zen-batesten da.


13BIODIBERTSITATEA

Lurreko organismo bizi guztien eta horien sistema eko-logikoen ugaritasuna adierazten du dibertsitate biologi-koak. Biodibertsitateak espezieen barruko, espezieenarteko eta ekosistemen arteko dibertsitatea hartzen dubere baitan.

Ez dakigu Lurrean zenbat espezie dauden. Dibertsitatebiologikoari buruzko Global Biodiversity Outlook 2002txostenaren arabera, 14 milioi inguru daude. Horietatikzortzirena —1,75 milioi— zientifikoki deskribatu dira etaizen formala eman zaie. Gure planetaren 3.500 milioiurteko bizitzak eman du dibertsitate hori. Beraz, biodi-bertsitateak berezko balioa du, gure espeziearentzatonuragarria izateaz gain.

Ugaztunen % 24 eta hegaztien % 12 desagertzekoarriskuan daudela uste da. Aberastasun biologikoa gal-du egiten da habitatak degradatzen, zatitzen eta sun-tsitzen direnean. Horiek, berriz, arrazoi hauengatik ger-tatzen dira: nekazaritzako eta basogintzako jarduerakareagotzea, hezeguneak suntsitzea, azpiegitura linealakeraikitzea, suteen ondorioz basoak soiltzea eta ibaienbidea moztea eta aldatzea. Halaber, espezie inbaditzai-leek ere kalte egiten diote biodibertsitateari.

EAEko azaleraren % 54 basoa da, eta habitat ugaridaude (hariztiak, pagadiak, artadiak, karraskalak, pinu-diak...). Basoetako, mendietako eta sastraketakohegazti habiagileen egoerak hobera egin du, basoarenazaleraz baliatu baitira. Aitzitik, nekazaritzako ekosiste-metako hegaztien egoerak okerrera egin du, nekazari-tzako jarduera areagotzearen ondorioz.


EAEko hareatzetako eta dunetako ekosistemen azalera % 14 murriztu da 1990az geroztik, portuak, garraio-azpiegi-turak eta kirol-instalazioak eraikitzearen ondorioz. Bidasoa-ko, Oriako eta Barbadungo estuarioek jasan dituzte kalterikhandienak.

EAEko kostaldean, itsasoko ekosistemak oro har egoeraonean daudela esaten da. Hala ere, poluzio-arazoak daudeoraindik estuarioetan. Datuen arabera, XX. mendean askomurriztu da dibertsitate biologikoa EAEko kostako harea-tzetan eta estuarioetan.

Hezeguneetako ekosistemak ere oso garrantzitsuak dirafaunarentzat. Hezeguneek biodibertsitateari laguntzendiote, espezie asko eta asko (hegazti negutarrak edo ugal-tzaileak eta ornogabeak, adibidez) elikatzen baitituzte. Bes-talde, hezeguneak garrantzitsuak dira produktibitate biolo-giko handiko lekuak direlako.

Hezeguneen azalera zenbat eta txikiagoa, orduan eta han-diagoa izango da espezieei kalte egiteko arriskua etaorduan eta txikiagoa ugaltzeko gaitasuna. Hezeguneaklehortu egin izan dira nekazaritzako lurrak eskuratzeko, etahori izan da, historikoki, azalera galtzearen erantzule nagu-sia. Azken urteetan, murriztu egin da presio hori ekosiste-mak babesteari esker. Hala ere, uraren poluzioak eta ziklohidrologikoaren erregulazioak presio negatiboa egiten diotehezeguneetako kalitate ekologikoari.

Presioei erantzuteko, EAEko hezeguneen 2004ko lurralde-plan sektorialak presio guztiak hartzen ditu kontuan, etaekosistemak babesteko neurriak ezartzen ditu, erabileraketa jarduerak arautzen ditu hezeguneen onarpen-gaitasuna-ren arabera eta jarduera horiek ondo kudeatzeko neurriaketa ekintzak proposatzen ditu.

Bestalde, mehatxupean dauden espezieen euskal katalo-goak faunako 129 taxon eta florako 157 biltzen ditu. Espe-zie bat katalogoan sartzeko, administrazio publikoek

—bereziki, foru-aldundiek— dagokion kudeaketa-plana egineta onartu behar dute. Baina kudeaketarako tresna hori ezda ia batere erabili; katalogoa egin zenetik sei kudeaketa-plan bakarrik onartu dira.

Europako Batasuna gai horretan hartzen ari den norabideberria ikusirik, mehatxupean dauden espezieen euskal kata-logoa eguneratzen ari dira. Katalogoa berritutakoan, zerren-dan 50 espezie bakarrik sartuko direla uste da (ikus 46.Irudia).

Biodibertsitatea kontserbatzeari dagokionez, EAEko natu-ra kontserbatzeko 16/1994 Legeak pauso garrantzitsuaeman zuen Euskadiko Naturgune Babestuen Sarea sortuzuenean. Sarearen bidez, EAEko ekosistema eta egituranatural garrantzitsuenak babestu nahi dira eta kudeaketa-sistemak koordinatu. Zazpi natur parke eta bost biotopobabesten ditu, gaur egun, sareak (ikus 47. Irudia).

Horrez gain, Eusko Jaurlaritzak 57 gune —EAEko azalera-ren % 20— biltzen dituen proposamena aurkeztu dio Euro-pako Batasuneko «Natura 2000 Sareari». Bestalde, EAEkosei hezegune daude nazioarteko garrantzia duten heze-guneen zerrendan edo Ramsar zerrendan. Tresna horieiguztiei esker, EAEko lurraldearen % 22,7 dago gaur egunbabestuta (ikus 48. Irudia).

Natura eta biodibertsitatea kontserbatzeko eman direnerantzunen alorrean, azpimarratu behar da sortu dela Biodi-bertsitatearen Behatokien Sarea. 2002-2020rako GarapenIraunkorraren Euskal Ingurumen Estrategiaren konpromi-soetako bat da tresna hori martxan jartzea.

Hiru arlotako behatokiak daude: fauna, flora-landaredia etakostaldeko-itsasoko ingurunea. Behatokien bidez, EAEkodibertsitate biologikoari buruzko informazio guztia bildu nahida. Behatokien Sareak erantzun egokiak emango ditu gureekosistemetako floran eta faunan dauden espezieen egoeraeta eboluzioa ikertzeko, monitorizatzeko eta kontrolatzeko.

46. IrudiaEAEn ARRISKUAN DAUDEN ESPEZIEAK

INTERES EBALUATUTAKOKUDEAKETA-

ARRISKUAN KALTEBERAK ARRAROAKBEREZIKOAK TAXONAK

PLANEN BIDEZ ONARTUTAKOAK

Landare baskularrak 7 37 85 28 2.300Arrain kontinentalak 3 2 1 29 1Anfibioak 1 2 2 3 17 1Narrastiak 2 7 22Hegaztiak 4 11 24 37 231 2Ugaztunak 4 11 6 9 73 2


13. BIODIBERTSITATEA | 55

Leitzaran

GIPUZKOA

ARABA

BIZKAIA

Itxina

Gaztelugatxe

Guardiako aintzirak

Inurritza

Gorbeia

Urkiola PagoetaAiakoHarria

Valderejo

Aralar

Izki

47. IrudiaEAEko NATUR GURE BABESTEN BARRUAN DAUDEN NATUR PARKEAK ETA BIOTIPO BABESTUAK

Natur parkeak Biotopoak

Iturria: Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Saila, 2004.


HBBEELGRAMSARNatur ParkeaUrdaibaiko Biosferaren ErreserbaBiotipo Babestua

48. IrudiaBABESTEKO FIGUREN ERAGINPEAN DAGOEN AZALERA EAEn


DATU OSAGARRIAK

— Lurreko biodibertsitatearen erdia basoetan dago,eta, batez ere, oihan tropikaletan. Ekosistemahoriek, ordea, desagertzen ari dira (146.000 km2

urtean), eta hori da biodibertsitate globalak jasatenduen inpakturik negatiboena.

— Europako kalen % 80 egoera larrian daudela zen-batesten da, neurriz gain ustiatzearen ondorioz.2001ean egindako harrapaketen % 40 estatus bio-logiko eskasa duten stocketan egin zen. Zenbaitespezietan (bakailaoa, legatza, abadira, merlenka,izokina edo itsas amuarraina) % 60koa zen ehune-ko hori.

— Historian zehar izan dituzten aldaketen ondorioz,hainbat itsasadar desagertu egin dira, batzuetanmodu atzeraezinean. Hori gertatu zaie EAEk zituen17 itsasadarretatik 7ri: Bilbo, Bermeo, Ea, Saturra-ran, Ondarreta, Urumea eta Pasaia. Zazpi itsasa-dar horiek hasieran zeuden guztien % 52 osatzenzuten.

— Mehatxupean dauden espezieen kudeaketa-plan hauek onartu dira, orain arte: bisoi europarra-rena (Araba eta Gipuzkoa), desman iberiarrarena

(Gipuzkoa), hegoaldeko zuhaitz-igelarena (Gipuz-koa), uhalde-enararena (Araba), Bonelli arranoarena(Araba) eta kabuxarena (Araba).

— Bizkaiko Golkoko itsasoko biodibertsitateariburuzko gida egiten ari dira, baita EAEko habita-tei buruzko mapa berri bat ere. Naturari buruzkoinformaziorako Europako sistemaren sailkapena(EUNIS) erabiltzen ari dira horretarako.

— Ramsar zerrendan EAEko kostako bi hezegunedaude (Urdaibai eta Txingudi) eta barrualdeko lau(Guardiako aintzirak, Ulibarri-Ganboako urtegia, Sal-burua eta Añana-Caicedoko lakua).

— Txingudi da EAEko kostaldeko bigarren hezegune-rik garrantzitsuena. Hezegunea berreskuratzekolan handiak egin dira. 29 hektarea hartu dituztelanek, eta Txingudiko badiarekin lotutako aintzira-sistema bat sortu dute. Hala, Plaiaundiko parkeekologikoa prestatu da. Parkearen ondoan, habita-ta ezagutzeko zentro bat eraiki dute. Zentroan,ingurumen-hezkuntzarako jarduerak egiten dira etaseinaleztatutako ibilbideak daude hegaztiak ikuste-ko behatokiekin.

Bestetik, aurreko txostenetatik aldea sumatu da gaiaktratatzerakoan ere. Lehenik eta behin, orain askoz erehobeto ezagutzen dira EAEn berotegi-efektua eragitenduten gasen emisioak eta emisio horiek klima-aldake-tan duten eragina. Lehenengo bi txostenetan, gai ho-rren tratamendua oso hasiberria zen oraindik. Horrezgain, asko aurreratu da higadurak EAEko lurzoruan egi-ten duen inpaktuari buruzko kuantifikazioa. Aurrekotxostenek aipatzen zuten gaia, baina datu kuantitatibooso gutxi ematen zituzten.

Gainera, airearen kalitateari buruzko Europako politika-ri jarraituz, modu zehatzagoan identifikatu dira mikro-partikulen eta ozono troposferikoaren aitzindarieninmisio-mailak. Orain lehen baino gehiago dakigu giza-kiaren osasunean duten eraginaz. Bestalde, pauso kua-litatibo handiak eman dira garraioak indar eragilegarrantzitsu gisa dituen ezaugarriak identifikatzeko etakuantifikatzeko. Gaur egun, ikerketa sistematikoakditugu EAEko hiritarren mugikortasunari buruz, sal-gaien garraioari buruz eta horiek ingurumenean duteneraginari buruz. Halaber, orain hobeto dakigu EAEkonekazaritzaren eta abeltzaintzaren sektoreak zer presioeta inpaktu sortzen dituen. Horiek identifikatu etakuantifikatu dira, eta larritzeko moduko emaitzak eman

dituzte: abeltzaintzaren hondakinen bolumena, produk-tu fitosanitarioak erabiltzea, lurzorua higatzea nekaza-ritza-jarduera intentsiboen ondorioz...

2001eko txostenean hainbat joera eta mehatxu identi-fikatu ziren etorkizunerako, eta 2004ko ingurumenakdituen ezaugarriak orduan egindako aurreikuspenenondorioa dira, neurri handi batean. Txosten hartan hain-bat joera orokor antzematen ziren garraioari, azpiegi-turei, eraikuntzari eta energiaren eta lurzoruarenkontsumoari buruz. Halaber, 2001eko txostenean bera-riaz esaten zen EAEko ekonomia-ereduak zailtasunakzituela ingurumen-iraunkortasunerako bidean aurreraegiteko, EAEko ekonomiaren eta indar eragileek sortu-tako ingurumen-presioen arteko lotura dela eta.

ONDORIOAKETA JOERAK

14

�

�

EAEko ingurumen-egoeraren 2004ko azterketa honetaneta atera ditugun ondorioetan, autokonplazentziatikurrundu gara, bai baitakigu beharrezkoa dela egoerarenikuspegi kritikoa izatea gero heldutasunez eta eragin-kortasunez defendatu nahi baditugu EAEko ingurumenaeta natura.

Koherentziari eutsi nahian, hamar ondorio hauek eretxosten guztian erabili den metodologiari jarraituz egindira (indar eragileak-presioak-egoera-inpaktuak-eran-tzunak).

INDAR ERAGILEAK

LEHENENGO ONDORIOA

EAEko ekonomia-garapenaren eta kontsu-moaren eredua oso urrun daude oraindikingurumen-iraunkortasunaren bidetik.

Aurreko txostenetan azaldu bezala, ingurumena kontuanhartzen ez duten ekonomiaren garapen-eredu borti-tzak nagusitu ziren iraganean. Inertzia horiek, ordea, hordiraute oraindik, eta kasu batzuetan areagotu egin dira,gainera.

1990etik 2004ra ingurumenak izandako bilakaerarenbarruan, bada garrantzi handia duen ezaugarri bat: 1997tik2001era, alegia, hazkunde ekonomiko handiena izan zengaraian, ingurumen-presio garrantzitsuenak gehiago haziziren barne-produktu gordina baino. Beraz, EAEko ekono-miak erakutsi zuen ezin zuela ingurumenaren aldetik era-ginkorra izan ekonomiak hazkunde handia izaten zuengaraietan. Horrek adierazten du gure ekonomia-ereduakzailtasunak dituela hazkunde ekonomikoaren eta inguru-men-inpaktuen arteko lotura hausteko.

Hainbat sektorek (energia, garraioa, etxebizitza eta lehensektorea) presio handiak egiten dituzte oraindik ingurume-nean, alegia, ez dute ingurumena kontuan hartzen egune-roko lanean. Hala ere, sektore horien ardura dutenadministrazioek ingurumenari buruzko alderdiak barneratudituzte etorkizuneko plangintzetan.

Turismo-sektoreak, adibidez, presio gutxi eta, oraingoz,asimilagarriak egiten ditu ingurumenean, EAEko turismo-ereduari esker. Bestalde, industria da azken 14 urteetakoeboluziorik positiboena izan duen sektorea ingurumenarenalorrean. Industriak EAEko ekonomian duen garrantziakontuan izanda, eboluzio positibo hori da balantze oroko-rraren elementurik itxaropentsuena.

PRESIOAK

BIGARREN ONDORIOA

Aireak, urak eta lurzoruak jasaten dituzteningurumen-presioak oso handiak diraoraindik. Presio horien iturria pixkanakaaldatzen ari dela baieztatu da. Garraioa,azpiegiturak, eraikuntza eta bizimodua aridira orain industriaren lekua hartzen indareragile gisa.

Lehen ez bezala, orain fabrikek gero eta presio gutxiagoegiten dizkiote EAEko herri eta hirietan arnasten dugunairearen kalitateari. Fabrikek baino presio handiago egitendute orain EAEko errepideetan egunero ibiltzen diren mila-ka ibilgailuen ihes-hodiek. Ibilgailuek sortzen duten poluziobarreiatua zailagoa da, ordea, konpontzen. Beharrezkoa dasalgaiak eta bidaiariak garraiatzeko egungo eredua errotikaldatzea arazoari irtenbide bat emateko.

Urari egiten zaizkion presioek, berriz, iturri hauek dituzte:nekazaritzaren eta abeltzaintzaren jarduera areagotzea,garraio-azpiegitura handiak egitea, enpresa batzuek noi-zean behin isurtzen dituzten efluente poluitzaileak etaEAEko ibaien zati batzuetan uren saneamendurako sareegokirik ez egotea.

Lurzoruari presioa egiten zaio poluzioaren, artifizializazioa-ren eta higaduraren ondorioz. Lurzoru poluituak iraganetikjaso ditugu, batez ere, eta EAEko zati handi bati eragitendiote. Pasibo hori ondorengo belaunaldiek ere jaso ez deza-ten, beharrezkoa da arau egokiak egitea eta lurzoru horiekberreskuratzeko behar diren baliabide ekonomikoak etagiza baliabideak erabiltzea.

Lurzoruaren artifizializazioa asko hazi da 1990etik. Hauekdira artifizializazioa eragiten dute indar eragile garrantzi-


��

14. ONDORIOAK ETA JOERAK | 59

��

tsuenak: etxebizitzak, obra zibilak, industrialdeak eta mer-kataritzagune handiak egitea. Higadurari dagokionez, neka-zaritza-jarduera intentsiboen datuak kezkatzeko modukoakdira Arabako Lurralde Historikoan.

HIRUGARREN ONDORIOA

EAEko berotegi-efektua eragiten dutengasak asko hazi ziren 1990etik 2003ra,batez ere, energia- eta garraio-sektoreakizandako hazkundearen eraginez.

Europako Batasunak irmo heldu dio klima-aldaketaren ara-zoari aurre egiteko munduko lider izateko erronkari. Kon-tuan izan behar da ez zegoela garbi Kyotoko Protokoloaonartuko zenik 2004ko urrian Errusiak berretsi zuen arte.Bestalde, EAEn, berotegi-efektua eragiten duten gasenemisio asko egiten dira oraindik. Kyotoko ProtokoloanEspainiako Estatuak 2008-2012rako adostutako mailarenoso gainetik daude emisio horiek (+ % 15).

EAEn ziklo konbinatuko zentral berriak eraikiko dira. Horriesker, EAEko energia-parkea asko berrituko da eta ener-gia-sektorearen emisioen maila murrizteko behar direnkondizioak sortuko dira. Bestalde, EAEko industriak askomurriztu ditu berotegi-efektua eragiten duten gasak1990etik (- % 25). Hori dela eta, badago arrazoirik esatekoEAE ere Kyotoko akordioa betetzen lagundu duen Europa-ko herrialde eta eskualdeen artean egongo dela.

EGOERA

LAUGARREN ONDORIOA

Airearen kalitatea 1990ekoa baino hobeada, poluzioa sortzen zuten hainbat industriaitxi direlako eta gaiari buruzko araudiahobetu delako. Hala ere, airearen kalitateakaltetzen duten hainbat elementuk (parti-kulak, nitrogeno oxidoak eta ozono troposfe-rikoaren aitzindariak) inmisio-maila altuakizan dituzte azken urteetan.

Gaur egun, gure herri eta hirietako kaleetan arnastendugun airearen kalitatea askoz hobea da iraganekoa baino,dudarik gabe. Eboluzioa positiboa izan da, poluzio gehiensortzen zuen industriaren zati handi bat itxi delako eta arau-diak gero eta zorrotzagoak direlako. Substantzia azidotzai-leen murrizketa bereziki handia izan da.

Baina substantzia askok dute eragina airearen kalitatean,eta guztiek ez dute eboluzio positiboa izan. Partikulen etaozono troposferikoaren aitzindarien inmisio-mailak altuakizan dira azken urteetan, eta bereziki 2003an. Beraz, aha-legin handia egin behar da horiek murrizteko. Airearen kali-tateari kalte egiten dioten substantzia poluitzaileen emisiogehienak garraio-sektoreak egiten ditu.

BOSGARREN ONDORIOA

EAEko ur-masen kalitate ekologikoa askohobetu da iraganekoarekin alderatuta.Hala ere, oraindik ezin da esan egoera guz-tiz ona denik.

Uraren Esparru Zuzentarauak ezartzen ditu erreferentziaz-ko irizpideak, eta, irizpide horien arabera, EAEko ibai askoegoera ekologiko txarrean daude. Ibaien eboluzioa neur-tzeko erabili diren parametroen arabera, berriz, azken ur-teetan hiru lurralde historikoetako ibaietako uren kalitateaasko hobetu da. Esparru-zuzentarauen irizpideen araberaesandakoa eta parametroen bidez neurtutakoa ez daudekontraesanean.

Estuarioetako uren kalitatea ere hobetu egin da, sanea-mendu-sareetan izandako hobekuntzari esker. Hala ere,ekosistema horietako batzuetako uraren kalitatea askohobetu daiteke. Beste estuario batzuk, berriz, inpaktu bor-titzak jasan dituzte kirol-instalazioak, garraio-azpiegituraketa beste ekipamendu batzuk eraiki direlako. Kostaldekourak egoera onean daude, oro har, leku poluitu jakin ba-tzuetan izan ezik.

Lehen nekazaritzak hezeguneei egiten zizkien presioak eremurriztu dira. Gaur egun, hauek dira hezeguneetako eko-sistemak kaltetzen dituzten presioak: efluente poluitzai-leak isurtzea ibaietara, azpiegiturak egiteko lanak eta obrahidraulikoak. Ekosistema horiek oso garrantzitsuak dirahegazti- eta ornogabe-espezieentzako. Nazioarteko garran-tzia duten sei hezegune daude EAEn.

SEIGARREN ONDORIOA

EAEn ekosistema asko daude, eta flora etafauna ere oso ugariak dira. Gizakiak presiohandia egiten du naturaren sistemetan etaespezieetan. Horien egoera ekologikoaasko hobetu daiteke, oro har.

Biodibertsitatearen aldetik, azpimarratzekoa da EAE beza-lako lurralde txikian zer ekosistema aberatsak dauden.Kostaldea harritsua eta malkartsua da, eta hegazti-espezie

�

�


askori ematen die babesa. Aberastasun biologiko handie-na duten lekuak Urdaibaiko eta Txingudiko estuarioak dira.Halaber, basoetako habitat ugari daude EAEn. Ugaritasunhorren lekuko dira Gorbeiako, Izkiko eta Aralarko hariztiaketa pagadiak, Urdaibaiko artadi kantabriarra edo Arkamomendizerrako karraskal mediterraneoa. EAEko lurraldea-ren % 54 basoa da. Azalera horretatik % 47 da basoa zen-tzu hertsian eta gainerako % 53 landaketak dira. Espeziekoniferoen artean intsinis pinuak nagusitasun osoa du.

Bailaretako eta isurialde atlantikoko baso autoktonoakorban txiki eta sakabanatuak besterik ez dira, eta osobakartuta daude lurzoruaren erabilera intentsiboen ondo-rioz. Zuhaitzek okupatutako azalera handitu egin den arren,basoak oso zatituta daude.

INPAKTUAK

ZAZPIGARREN ONDORIOA

Airearen poluitzaile batzuek gizakiarenosasunean eragiten dituzten inpaktuakzaindu behar dira. EAEko naturaren etapaisaiaren aberastasuna murrizteak inpak-tu handiak egiten dizkio oraindik bizi-kali-tateari, eta administrazioek irmoki eginbehar diote aurre arazo horri.

Poluitzaile batzuen inmisio-mailek eragin handia dute osa-sunean (partikulak eta ozono troposferikoaren aitzindariak).Bi substantzia horiek eragin zuzena izan dute arnasketa-gaixotasunek azken hamarkadetan izan duten hazkun-dean. Kalkuluen arabera, asmak Europako Batasunekohaurren % 10i eragiten die.

Bestalde, bizi-kalitatea murriztu egiten da natur guneak etapaisaiak —ibaiak, bailarak, basoak, hondartzak, mendiak,padurak, itsaslabarrak...— zatitzen, deuseztatzen etapobretzen ari direla ikusten eta sentitzen dugunean. Izanere, pertsonek elementu horiekin lotuta daudela sentitzendute, memoriaren zati direlako, bizitzarekin edo aisialdiare-kin lotura dutelako edo, modu subjektiboan, pertsonahoriek munduan egoteko duten modua elementu horiekinlotuta dagoelako.

ZORTZIGARREN ONDORIOA

1990etik aurrera are gehiago zatitu eta arti-fizializatu da lurraldea. Inpaktu horrenondorioz, lurraldearen kalitate ekologikoaeta paisaiaren kalitatea galtzen dira.

Lurraldea da EAEko kapital naturalaren euskarria. Degra-datzen denean, ordea, ia modu atzeraezinean galtzen da.EAEko lurraldea txikia da geografikoki eta populazioarendentsitatea altua. Oso lurralde menditsua denez, bailare-tan pilatu dira herriak, industriak eta komunikazio-sareak.Bailara horiek industrializazio-prozesu handia jasan dutemende eta erdian, eta, ondorioz energia-azpiegiturak,garraiobideak, ekipamenduak... egin dira. Horrek guztiakdentsitate handiko sare trinkoa osatu du.

Beraz, gizakiaren okupazio handia duen lurraldea da gurea.Hori dela eta, nolabaiteko kalitate naturala duten paisaiaketa lekuak EAEk oraindik galdu ez duen kapital naturalarenelementu preziatutzat hartu beharko genituzke.

Esandakoa oso kontuan hartu behar da etorkizuneko etxe-bizitza-, industria- eta, bereziki, garraio-azpiegituren plan-gintzak egiteko. Izan ere, lurzorua zigilatzen denean moduatzeraezinean kaltetzen da, paisaiak modu bortitzean alda-tzen dira eta natur guneen dinamika aldatzen da; eta ho-rrek ez du konponbiderik.

BEDERATZIGARREN ONDORIOA

Habitat naturalak artifizializatzea, zatitzeaeta deuseztatzea dira EAEn biodibertsita-tea edo dibertsitate biologikoa galtzekokausa nagusiak.

Espezie Mehatxatuen Euskal Katalogoan faunako 129taxon eta florako 157 egoteak erakusten du EAEko espe-zieek eta ekosistemek jasaten dituzten presioek zer nola-ko inpaktua eragiten duten.

Biodibertsitateak berezko balioa du, eta mundu guztikoherriek egin behar dute lan hura zaintzeko, mundu maila-ko garrantzia baitu. Beraz, EAEk ere zuzeneko erantzuki-zuna du bere lurraldeko aberastasun biologikoa babes-teko.

14. ONDORIOAK ETA JOERAK | 61

�ERANTZUNAK

HAMARGARREN ONDORIOA

Administrazio publikoek, enpresek etagizarteak erantzun aipagarriak jarri dituzteabian azken urte hauetan. Baina oraindik ezdute lortu EAEko ekonomia eta gizarteaingurumen-iraunkortasunaren aldeko infle-xio-puntura iristea.

Ingurumen-arazoei aurre egiteko funtsezkoa izan zenEAEko Ingurumena Babesteko 3/1998 Legea, otsailaren27an Eusko Jaurlaritzak onartutakoa. Lege horrek ondo-rengo ingurumen-politikaren oinarriak ezarri zituen.

Bestalde, 2002-2020rako Garapen Iraunkorraren EuskalIngurumen Estrategia izan da ingurumenaren egoerariburuzko azken txostenaz geroztik martxan jarri den tresna-rik garrantzitsuena. Estrategiari esker, EAEk ingurumen-politika integral bat du lehenengo aldiz, helburu, helmugaeta konpromiso jakin batzuk dituena eta Europako Batasu-naren politikarekin bat egiten duena.

Euskal Ingurumen Estrategiaren ondoren, pauso garran-tzitsuak eman dira hainbat gairi buruzko araudiak egiteko.Adibidez, lurzoruaren eta uraren poluzioari buruzko arau-dien izapideak egiten ari dira. Gainera, EAEko hainbat eko-sistema eta enklabe natural —lurraldearen % 20 okupatzendute— proposatu dira Europako Batasunaren Natura 2000Sarean sartzeko.

Natura babesteko tresnen artean aipatu beharrekoa da,halaber, Biodibertsitatearen Behatokien Sarea. Behatokia-ren bidez, Garapen Iraunkorraren Euskal Ingurumen Estra-tegiaren konpromisoetako bat bete da. Behatokiak hirueremutan daude banatuta (fauna, flora/landaredia eta itsa-sertzeko eta itsasoko ingurunea), eta EAEko dibertsitatebiologikoari buruzko informazio guztia biltzea dute helburu.

Halaber, 2005-2010erako Euskal Energia Estrategia berria-ren ingurumen-helburuetako bat da EAEk Estatuari lagun-tzea klima-aldaketari buruzko Kyotoko Protokoloan dagoz-kion emisio-mailak bete ditzan.

Politika sektorialetan ingurumenaren aldeko pausoakintegratzea da Euskal Ingurumen Estrategiaren ardatze-tako bat. Hori lortzeko lehenengo urratsak egin direlaesan liteke: energia-, industria-, etxebizitza-, nekazaritza-basogintza- eta garraio-politiketan nabari da ahaleginakegin direla beren filosofian, helburuetan eta helmugetaningurumenaren aldeko ezaugarriak integratzeko. Hala etaguztiz ere, eskumen-banaketa handiegia dago sailen arte-an eta administrazio publikoen artean, eta hori oztopohandia da EAE guztian ingurumen-kudeaketa koherenteeta integrala egiteko.

EAEko industriak 1990etik gaur egun arte egin duen bila-kaera da balantze orokorraren elementurik positiboeneta-ko bat. EAEn industriak izan duen, eta gaur egun duen,garrantzia kontuan izanda, funtsezkoa da industriak aurre-rapausoak ematea, ingurumenari egiten dion mesedeaga-tik, baina, batez ere, industria eredu bihur litekeelako etagainerako sektore ekonomikoak eta gizarte osoa erakar di-tzakeelako etorkizunean. Aurrerapauso horien adierazgarridira sei industria-sektorek (zementua, kimika, papergintza-oregintza, hondakinen kudeaketa eta galdaketa) EAEkoadministrazioarekin sinatu eta abian jarri dituzten Boronda-tezko Akordioak.

Bukatzeko, esan behar da EAEko gizartea oso sentsibiliza-tua dagoela ingurumenari eta natura zaintzeari buruzkogaietan eta gizarte heldua dela garapen iraunkorra lortzekolanaren ardura hartzeko. Bestalde, egia da EAEko gizar-teak ere, ekonomikoki garatutako gizartea den aldetik, pre-sioak eta inpaktuak sortzen dituela, kontsumoko gizartemoderno guztiek tradizioz egin izan duten bezala. Hori delaeta, gizartea ingurumenaren gainean informatzeko, sentsi-bilizatzeko eta hezteko lanek garrantzi handia izango dutedatozen urteetan ere.

EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO INGURUMENAREN EGOERA

Documents

Transcript of EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO INGURUMENAREN EGOERA