Euskal Herriko Interes Bereziko Espezieak

INTERES BEREZIKO ESPEZIEAKINTERES BEREZIKO ESPEZIEAK

EUSKAL HERRIKO

1

EUSKAL-HERRIKO

INTERES BEREZIKOINTERES BEREZIKO

ESPEZIEAKESPEZIEAK

IRAUNGITZEKO ZORIAN DAUDEN ESPEZIEAKDEFENDATZEKO ELKARGOA

Liburu honek Eusko Jaurlaritzako KulturaSailaren laguntza jaso du.

Egilea:Fernando Pedro Pérez

A.D.E.V.E.

Argitaratzailea: ADEVEArgazkiak: Fernando Pedro Pérez, Maite Legarra Garaikoetxea,Xabi Agirre, Kepa Zalakain. Diseiñua: Cristina Urionabarrenetxea.Lehen argitaldia: 2003eko ekainan ISBN: 84-932684-6-1 Legezko gordailua: BI-2420-03

2

EUSKAL HERRIKO INTERES BEREZIKO ESPEZIEAK

Apo ezproidun (Pelobates cultripes).

Uhandre piriniarra (Euproctus asper). Baso-igel iberiarra (Rana iberica).

3Schreiber muskerra (Lacerta schriberi).

Txaradi sugandila (Psammodromus algirus). Gardatxoa (Lacerta lepida).


4Suge berde horia (Coluber viridiflavus).

Eskailera sugea (Elaphe scalaris). Eskulapioren sugea ( Elaphe longissima).

EUSKALHERRIKO INTERES BEREZIKOESPEZIEAK

5Lepo-beltza (Podiceps nigricollis).

Montpellierko sugea (Malpolon monspessulanus). Murgil handia (Podiceps cristatus).


6Lertxuntxo karramarrozalea (Ardeola ralloides).

Sai arrea (Gyps fulvus). Txori zezen arrunta (Botaurus stellaris).


7Mirotz zuria (Circus cyaneus).

Gabiraia ( Accipier nisus). Urolandia pikarta ( Porzana porzana).


8Kurrilo arrunta (Grus grus).

Giloia (Crex crex). Urolandia txikia (Porzana pusilla).


9Kaio iluna (Larus fuscus).

Zankuluzea (Himantopus himantopus). Atalarra (Burhinus oedicnemus).


10Zata arrunta (Caprimulgus europaeus).

Martin arrantzalea (Alcedo atthis). Malkar sorbeltza (Tachymarptis melba).


11Txoriandre arrunta (Calandrella brachydactyla). Kutturlio mokolaburra (Galerida theklae).

Erletxori arrunta (Merops apiaster). Kalandria (Melanocorypha calandra).

Lepitzullia (Jynx torquilla). Okil txikia (Dendrocopos minor).


12Buztanzuri horia (Oenanthe hispanica). Harkaitz-zozo gorria (Monticola sexatilis).

Mendi tuntuna (Prunella collaris). Pitxartxar Nabarra (Saxicola rubetra).

Landa txirta (Anthus campestris). Ur zozoa (Cinclus cinclus).


13Txinbo papargorritza ( Sylvia cantillans). Zozo-txinboa (Sylvia hortensis).

Ur-benarriza (Acrocephalus Paludicola). Ezkal-txinboa (Sylvia conpiciliata).

Harkaitz-zozo urdina (Monticola solitarius). Zozo papazuria (Turdus torquatus).


14Erroia (Corvus corax). Tarina (Carduelis spinus).

Belatxinga mokohoria (Pyrrhocorax graculus). Belatxinga mokogorria (Pyrrhocorax pyrhocorax).

Mendi-erregetxo (Regulus regulus). Dillindaria (Remiz pendulinus).


15Ur-saguzarra (Myotis daubentonii). Nathusius pipistreloa (Pipistrellus nathusii).

Gau-saguzar txiki (Nyctalus leisleri). Savi saguzarra (Hypsugo savii).

Mokolodia (Coccothraustes coccothraustes). Miarritza (Emberiza hortulana).


16Ipurtatsa (Mustela putorius). Basakatua (Felis sylvestris).

Saguzar buztanluzea (tadarida teniotis). Erbinude zuria (Mustela erminea).

Baratz-saguzarra (Eptesicus serotinus). Gau-saguzarra (Nyctalus noctula).


17

INTERES BEREZIKO

ESPEZIEAK

18

DESKRIBAPENA: pirinio mendikateazeharkatzen duten ibai eta erreketakour fresko, garden eta batere kutsadu-rarik gabeak maite ditu uhandre piri-niarrak. Luzean, 14 cm har ditzake,eta azal lakarra du, arrexkara eskuar-ki, edo grisaxka, orban laranjez titatu-rikoa sarritan. Bizkarrezurrari orpozorpo jarraiki, lerro hori batek zeharka-tzen die –batik bat uhandre gazteei–bizkarraldearen erdigunea, hasi buruatze-atzetik eta isats-puntaraino.

Emeek nahiz arrek antzeko koloreadute, baina emeek arrek ez bezalakoitxura ageri dute. Arrek beren gorputzabaino laburragoa dute isatsa; kloakabiribildua daukate –ia esferikoa–, luze-rako arraildura batek erdibiturikoa, etaburua, berriz, gorputza bezain zabala.

Emeen isatsa, aldiz, gorputza bezain-batekoa da luzean; kono-formako klo-aka daukate, zulo txiki batek erdibituri-koa atzealdean. Emearen burua arra-rena baino estuagoa da, eta ez gorpu-tza bezain zabala.

Uhandre piriniarrek gorputz sendoeta apur bat zanpatua dute ezaugarri;begi txikiak eta ozta-ozta nabari zaienlepoa dituzte. Parotida guruinikgabea izaki, alboetatik zapaldutakoisats konprimatua ageri dute; azala,

lakar eta zimurra.

Harrigarriro, adarkizko eskreszentziailunak dituzte hatz-puntetan, azazka-len zeregina betetzen dietenak.

Kolore aldakorra dute, hasi arretik-ugariena- eta oliba-antzeko koloreberde edo belzkararaino. Sabelaldeahorixka du.

Uhandre piriniar ia zuriak ere ikusiizan dira, esaterako, haitzuloak zehar-katu ohi dituzten ur argigabeetan.

BIOLOGIA: espezie MehatxatuenEuskal Katalogoaren baitan, interesbereziko espezieen atalean sartutadago. Uhandre piriniarra oso zorrotzada uraren kalitatearekiko nahiz ten-peraturarekiko, zeinak 8-16 ºC bitar-tekoa izan behar baitu. Hala, udan 16gradutik gorako tenperatura hardezaketen uretan bizi diren uhandrepiriniarrak estibazio-egoera deituriko-an sartzen dira; orduan, urritik aurre-ra eta udaberri hasiera arte hiberna-tzera erretiratzen direnean egin ohidutenez, ur-ibilguen ondoko zuhaitz-enborren eta harrien azpian ezkuta-tzen dira. Orobat, salbuespenezkoegoeratan baino ez dira bizi 5-6 gra-dutik beherako tenperatura dutenuretan.

UHANDRE PIRINIARRAUHANDRE PIRINIARRA(Euproctus asper)

ANFIBIOAK

19


20

Amuarrainak dituzte areriorik handie-nak; amuarrainak uhandreen arrau-tzez, larbez eta are uhandre helduezere elikatzen dira; horregatik, uhan-dreak ez dira amuarrainak usu dabil-tzan ur-ibilguetan ibili zale, eta sako-nera txikiko errekak aukeratzen dituz-te errunaldirako.

Uraren tenperaturaren arabera dakiuhandreak noiz dagokion ugalketagaraia, zeina udaberriaren hondarreanedota udaren hastapenean izaten bai-tute: Gipuzkoako populazioek, maia-tzaren hasiera eta amaiera bitartean;ekainaren hasieran, aldiz, HueskakoPirinioan (Ordesako ParkeNazionalean) 1.500 metrotik gora bizidirenek.

Beroaldian, ar galaiek eroapen handizitxaroten dute erreka hondoetan, eme-ren bat noiz agertuko. Emea gertutikigarotzen zaienean, harengana oldar-tzen dira, gorputzaren atzealdetiktinko eutsiz; alabaina, beti ez diraarrak izaten jazarleak, eta zenbaitetanemeek harrapatzen dituzte arrak isa-tseko luzakinaz baliaturik.

Parekatu ostean, emeek erreketakoharrien azpian erruten dituzte arrau-tzak; uraren tenperatura beti 21ºC-koabada, 40-46 egun barru zabaldu ohidira. Larba jaioberriak 10-12 milime-trokoak izaten dira, eta beren kasaelika daitezke uretako intsektu ñimiño-

ez. Larba-aldiko garapena, hainzuzen, altitudearen eta uraren tenpe-raturaren araberakoa da. Uraren ten-peratura beti 12ºC-koa izaten bada,gaztetxoak 18 hilabete barru bilaka-tzen dira heldu; uraren tenperatura 17edo 18ºC-koa bada, berriz, 11 hilabe-tera murritz daiteke larba-aldia.

Garapen edo hazkunde garai luze horitarteko, arrainkumeek erreka hondokolokatza artean ematen dute estreinakonegua. Beren bigarren udan burutzenda metamorfosia, eta bi urte eta erdi-rekin erdiesten dute heldutasunsexuala, baldin eta espezieari aproposdagokion altitudean eta tenperaturangauzatzen bada garapena; osteran-tzean, hiru urte arte luza liteke.

ELIKADURA: uhandre piriniarrak gaupartean eta egunsenti aldera izan ohidu jarduera handieneko tartea etaondokoak ditu elikagai: uretako nahizlehorreko intsektuak, lur-zizareak,araknidoak eta moluskuak.

Behin urpean, zelatan egonez ehiza-tzen du. Hondoko harkaitz arteanbabesturik, ezkutupean eta oharkabe-an geratu ohi da harrapakinen batenzain; behin harrapakina bere irismene-an duenean, eta isatsaren albo-mugi-menduek bultzaturik, oldarrean eraso-tzen dio, arrain baten antzera.

HABITATA: lehorreko ohiturak dituen

ANFIBIOAK

21


22

ANFIBIOAK

espeziea da hein batean. Ur-ibilgueningurumarietako harrien azpian nahizharri horiek estaltzen dituen goroldioa-ren pean egon daitezke. Aise iraundezake uretatik kanpo, baldin etahezetasun-maila altua bada.

HEDAPENA: urodelo eder bat da, iza-tez, uhandre piriniarra (Euproctusasper), Pirinio mendikatea duena bizi-leku bakartzat. Euskadin inork ez zuenhorrelakorik ikusteko aukerarik izan1989 arte. Ordu hartan, hain zuzen,herpetologo-ikertzaile talde batekuhandre piriniarren populazio bat aur-kitu zuen, Leizaran ibaiari Gipuzkoanzeharko ibilbidean paraleloan dihoaz-kion errekastoetan, Nafarroako mugal-

detik oso hurbil. Aurkikuntza hartatikaurrera, 17 izango ziren EuskaLHerrian kokaturiko anfibio-espezieak.

Duela zenbait hamarkada ugarisamarra zen Pirinio osoko ur-guetan,400 metrotik gorako altitudeetan.Egun, ordea, urriagoa da, ibaienkutsadurarengatik eta erbestekoharrapariak birsartu dituztelako, halanola, amuarrain ortzadarrak edoamuarrain artikoak. Horrexegatik,nekez aurki daiteke 700 metrotikbehera. Gai da, bestalde, 2.500metroko altitudeetan bizitzeko, urgarbi eta oxigenatuen premia due-nez, muzin egiten baitie ur geldiei etaurmaelei.

23


24

DESKRIBAPENA: emerik handienek100 mm.ko luzera har dezakete,baina ez da ohikoa 70 mm bainogehiago neurtzea. Gorputza trinkoadute, burua nahiko handia eta mutu-rra biribila. Begi irten-irtenak dituzte,eta begi-nini bertikala urre edo zilar-koloreko irisaren gainean. Azalaleuna dute, alboetan izan ezik, bertangaratxo txikiak baitituzte.Bizkarraldea grisa edo krema-kolore-koa da, eta erretikulu-orban zabalakdituzte, berde ilun-nabarrak, azalera-rik gehienean. Atzeko gorputzadarre-tan barneko metatartso-tuberkuluakagertzen zaizkie -ezproiak deituriko-ak- eta, horretaz gain, kornea-eskre-kentzia beltzak, horien bidez lur bigu-netan zulatu eta izkutatzeko gordele-kuak egiten dituztela.Biologia. Udako egun beroetan,dezenteko sakoneran lurperatu ohida. Eguraldia freskatu ahala etalehendabiziko eurien etorrerarekinbatera heltzen dio ohiko jardunari.Apo ezproidun arruntaren espezieaugaltzeko asmoz bakarrik inguraztenda ur-bazterrera, udaberri aldean,behin neguko lozorrotik iratzarri oste-an. Emeak erakartzearren, beroal-diak jota dauden arrek "klok klok klok"biziak egiten dituzte, oilaloken kara-karen oso antzekoak.Hainbat egunez izaten dira amplexusedo besarkatzeak putzuetan, etaemeek uretako landareetan itsastendituzte arrautzak, kordoi gelatinakarabat antzo kateaturik baileuden.

Errunaldiaren ostean, egun gutxirenburuan jaiotzen dira apaburuak, etaneurri handia hartzen dute, 13-15zentimetro bitartekoa; alegia, gureputzuetako handienak lirateke.Tamaina handiko burua dute, bainabehin igel itxurara aldatuz gero,nabarmen txikitzen zaie, harik eta 3-3,5 zentimetro inguru neurtzeraino.Elikadura. Apo ezproidunak lurpeanezkutatuta egoten dira egunez.Gauez, gordelekuetatik irten eta eli-kagai bila abiatzen dira, hala nola:bereziki intsektuez eta batik bat inu-rriez elikatzen dira. Halaber, armiar-ma mordoa jaten dute, lur-zizareak,eta baita hainbat molusku ere, jatunikaragarriak baitira izan.BIOLOGIA: ohitura erabat lehorta-rrak dituzte, eta ugalketaldian beste-rik ez dira joaten uretara, arrautzakerrutera joan ere. Lerro jelatinakarasendoetan elkartzen dituzte arrau-tzak eta tamaina handiko apaburuaksortzen dira horietatik.HEDAPENA: Mediterraneoko men-debaldeko espeziea dugu, eta penin-tsula guztian zehar dago hedatuta,Kantabriako ingururik hezeeneanezik.Araban badaude apo ezproidunarruntak, baina probintziako hegoal-deko leku bakanetan besterik ez. Tokijakin batzuetan bakarrik egotea ezau-garri du espezie horrek, gure lurralde-an baitu iparraldeko banaketa-muge-tako bat.

APO EZPROIDUNAPO EZPROIDUN(Pelobates cultripes)

ANFIBIOAK

25


26

DESKRIBAPENA: baso-igel iberiarranahiko potoloa da, eta bizkarraldeaneta alboetan izur batzuk, bata bestetikoso bereiziak, ditu. 7 zentimetro luzeizan daiteke, baina normalean 6 zenti-metro baino gutxiago izaten ditu.

Kolore oso aldakorra du. Goiko atalakarre-grisaskak edo arre-gorriskak iza-ten dira, askotan orbain horiekin.Sabelak hondo txuri zikin edo arreaizaten du, orbain beltz askorekin.Askok arrasto argia izaten dute zin-tzurrean.

Haren larrua bikortsu samarra da etalaua ere zenbait indibiduorengan.Burua proportzionatua da eta muturrapuntadun samarra. Tinpanoa tamainatxikikoa da, eta ongi markatuta etabegitik bereizia dago. Oinetako hatzakmintz fin batez lotuta daude.

Baso-igel iberiarra ongi bereizten dabaso-igel gorriarengandik atzeko han-kak direla-eta -gehienetan luzeagoakdira- eta bizkarraldeko eta alboetakoizurrak oso bereizita dituelako. Arreneztei-babak grisaskak izaten dira.

BIOLOGIA: baso-igel jauzkariak ezbezala, anfibio honek lotura estuadauka urarekin. Urte osoan zehar, iaez da urruntzen ur-ibilguetatik, salbuudazkeneko hilabete oso euritsuetan,non urrunagora jotzen du, nahiz eta

berehala bueltan dagoen berriz erebere uretan. Hibernaziorako putzue-tako hondoan dagoen lohia aukeratuohi du.

Arin eta aktiboa da, jauzkari parega-bea, zalantzarik gabe uretara botatzenbaitu bere burua gero azkar igeri egi-teko zerbaitek enbarazu egiten badio.Haren hanka luzeek aukera ematendiote jauzi handiak egiteko, baita biziohi den putzuetako inguruan diren ira-tzeen gainetik ere.

Eguneko jarduera du nagusiki.Goizean, oso goiz atera ohi da bereaterpetik, eta eguzkitan berotzen da;behin tenperatura egokia lortu duene-an, ur bazterrera doa intsektuak, arak-nidoak eta krustazeoak harrapatu etajateko.

Udaberriaren hasieran hasten daugaltzen

Arrak eta emeak ur masetara joan etaparekatu egiten dira; emeek urloetaneta putzu eta erreketako leku ez ososakonetan erruten dituzte arrautzak.Eme bakoitzak 350 eta 400 arrautzabitarte erruten ditu; arrautzek, betiere,jelatina itxurako masa bat izaten dutegainetik, eta hartan zehar ongi ikustendira enbrioi txiki beltzak. Errunaldia etagero, lehorrera jotzen dute, baina ezdira uretatik asko urruntzen.

ANFIBIOAK

BASO-IGEL IBERIARRABASO-IGEL IBERIARRA(Rana iberica)

27


28

Larbak uretan metamorfosian egotendira hiru hilabetez, 2 zentimetro edukiarte. Orduan uretatik alde egiten dute.

Udako gauetan, haien kantua entzundaiteke: kro-kro-kro-kro.

ELIKADURA: insektuak, araknidoaketa krustazeoak

HABITATA: joera argia dauka biga-rren mailako ur-ibilguetako edo mendi-ko erreketako altuera gutxiko lekuetanegoteko, itsasmailatik hasi eta 450

metro altu diren lekuetaraino, betiereur bazter hondartsu edo harritsuetan.

HEDAPENA: baso igel iberiarra, han-kaluzea ere esaten zaiona atzekohankek duten luzerarengatik (7 zenti-metroko bere gorputza baino luzeago-ak dira), Iberiar penintsulako espezieendemikoa da, izenak berak adieraz-ten duen bezala. Izan ere, penintsulahorretako iparraldean eta erdialdean,bai eta Portugalen ere, bizi da, itsas-mailatik hasi eta 2.000 metroko altue-rara duten lekuetan ere.

ANFIBIOAK

29


30

Euskadin Iparraldean ageri da, etabatez ere haren mendebaldean.Maizago aurki daiteke Bizkaian;Gipuzkoan, ordea, oso gutxi daude:Aralarren eta haren inguruko lurretanbaizik ez da aurkitu. Araban ere lekugutxi batzuetan aurki daiteke, etagehien bat Gorbeiaren hegoaldekoisurian gehiena: kutsatu gabeko ur-ibilguetan (errekak eta putzu egonko-

rrak) bizi da hor.

Interes bereziko espezietzat jotadago Espezie Mehatxatuen EuskalKatalogoan. Igel hau, bere banaketaeremuko mutur batean dago EuskalHerrian; horrenbestez, ingurumenbaldintza muturrekoetan bizi delaeta hori hura hedatzeko traba dela jodaiteke.

ANFIBIOAK

31


32

DESKRIBAPENA: hau da Arabako,Iberiar penintsulako eta Europakoherpetofaunako sauriorik handiena.Guztira, metro erdi baino gehiago-ko luzera har dezake. Arabako NaturInstitutuak laginketak egiterakoanAraban aurkituduen handienak,hala ere, honakoneurriak zituen: 171mm luze muturre-tik kloakaraino, eta380 mm luze mutu-rretik buztaneraino.Arra emea bainoluzeagoa da, etaburu handiagoa etazabalagoa du.Alboetan, orbanbiribil (ozelo) lodiakditu, urdinak etakolore beltzaz ingu-r a t u a k .Bizkarraldean arre-tikulu horia eta ber-dea du, azpi bel-tzaren gainean.Sabelalde osoa horiargia du. Ezaugarrihoriek guztiak kon-tuan hartuta, gurelurraldeko lacerti-dae familiako espe-zierik ederrenetari-koa dela esan dai-teke.

Zahartzen doazen eran, itxura alda-tu egiten zaie. Animalia gazteetanbizkarraldea oliba eta lur kolorekoada, ozelo horiekin eta zuriekin barra-barra pikardatua.

GARDATXOAGARDATXOA(Lacerta lepida)

NARRASTIAK

33


34

BIOLOGIA: musker arin, bizkor etaiheskor hau bero dagoen orduetanmugitzen da, eguzkia hodeiertzerahurbiltzen denean bere gordelekuanezkutatzen baita.

Zelatari izaeradu: arrisku zantzurik txi-kienaren aurrean, ihes egiten du sasiarantzatsuen artean edo harkaitzetakoarrakaletan ezkutatzeko, baina ingura-turik dagoela ikusten badu etsaiarihaginka egiten dio gogorki.

Arrak oso lurraldekoiak dira: berenkidekoen aurka defendatzen dutegordelekua, eta bertatik ia inoiz ezdira berrogeita hamar metro baino

gehiago urruntzen.

Apirilaren amaiera edo maiatzarenhasiera aldean, saurio hauek araldiansartzen dira eta koloreak biziagotzenzaizkie. Estalketaren ondoren, maia-tzaren amaieran edo ekainaren hasie-ran emeek hamar eta hogei artekoarraultze kopurua jartzen dute.Arraultze hauek obalatu eta luzangakdira, kolore zuriskakoak. Harri azpianedo zuhaitzetako hutsuneetan ipintzendituzte, eta bertan behera uzten dituz-te. Gazteak irailean jaiotzen dira etaberehala intsektuak jaten hasten dira.Urriaren amaiera aldean beren gorde-lekuetara biltzen dira eta hor negu

NARRASTIAK

35


36

guztia ematen dute lozorroturik, mar-txoaren amaiera aldean esnatzenbaitira.

ELIKADURA: bere elikaduraren osa-gai nagusia intsektuak dira, koleopte-roak eta armiarmak batez ere. Horrezgainera, barraskiloak eta lurreko ziza-reak ere jaten ditu. Animalia heldueknarrasti eta ugaztun txikiak, hegaztienarraultzeak eta fruitu azukredunakjaten dituzte.

HABITATA: saurio hauek, batez ere,artadi eta erkameztietan ibiltzen dira.Bertan, adar artean, beren gorputztenperatura erregulatzen dute.

HEDAPENA: Arabako Errioxarenhegomendebaldean eta Arabarenbarrualdeko hainbat tokitan, eskualdesubatlantikoak barne direla. Europakosauriorik handiena bizi da: gardatxoada, aparteko zenbait kasutan 20 zenti-metroko luzera eduki dezakeena,

horietatik 50 buztanaridagozkiolarik.

Espezie hau mediterraniarrada, lur idorrak atsegin zaizkoeta beroa ia-ia janaria bezainbeharrezkoa du bizitzeko.Hori dela eta, Bizkaian etaGipuzkoan ez da inon ereaurkitzen.

Araban dauden populaziobakanak, Lacerta lepidalepida subespeziekoak, ososakabanaturik aurkitzendira eta animali kopurua txi-kia da.

Populazioen egoera larria-ren arrazoi nagusiak bi dira:hainbat urtetan zehar mus-ker hauek jateko hil izandituztela eta, bestetik, berenatura ingurunea aldatutagertatu dela, neurri handibatean nekazaritza ustiape-nak suntsitu baitu.

NARRASTIAK

37


38

DESKRIBAPENA: musker hauek 30zentimetro baino gutxiago dituzte(horietatik 11 edo 12 gorputzarenak,muturretik kloakara); burua motzadute eta gorputz-adarrak oso indar-tsuak. Arrak nagusiki berdeak dira,orbani beltz txiki batzuekin, handiago-ak bizkarraldean alboetan baino.Emeak, berriz, gehiago aldatzen dira:oro har kolore arreska dute, berdepixka batekin bizkarraldean. Hauekere ozeloak dituzten alboetan eta biz-karraldean, askotan lerro irregularbeltz eta handiekin markatuta.Sabelaldea horia da, orbain beltz

usuekin, luzeran eta ezkata zortziezkata sail dauzkate. Bizkarraldekoezkatak handi samarrak dira, eta gilatxiki bat dute

Schreiber muskerra, zeinaren subes-pezierik ez baita deskribatu, interesbereziko espezietzat jotzen daEspezie Mehatxatuen EuskalKatalogoan (1996ko uztailaren 22koEHAAn argitaraturiko uztailaren 9ko167/166 Dekretua). Europako BasaBizitza eta Natur Ingurunea Zaintzeariburuzko Bernako Hitzarmeneko II.eranskinean ere sartuta dago.

SCHREIBER MUSKERRASCHREIBER MUSKERRA(Lacerta schreiberi)

NARRASTIAK

39


40

Eranskin horretan hertsiki babestuta-ko espezieak ageri dira. EEEk 1992komaiatzaren 21ean onetsirikoHabitatari buruzko Zuzentarauak ereIberiar penintsulako endemismo haujaso zuen bere II. eranskinean, nonlehentasunezko tratamendua beharduten espezieak ageri diren; kudeatudaitezkeen espezieei buruzko IV.eranskinean ere aipatuta dago

BIOLOGIA: helduak oso lurraldekoiakdira, eta beren lur zatia defendatzendute beren espezieko edozein indibi-duoren inbasioaren aurka.

Araldian bai emeak onartzen dituzte;hori udaberrian gertatzen da. Garai

horretan arren arteko gatazkak izatendira emeak lortu eta gero estaltzeko.

Ugalketan zehar, arrak eta emebatzuek kolore urdin bizia erakus-ten dute buruaren bi aldetan etazintzurrean.

Ekainaren hasieran, emeek 13 eta 20arrautza bitarte lurperatzen dituzteberaiek lurrean edo zuhaitz enbor ero-rien azpian egindako zuloetan.Arrautza horiek iraila aldean irekitzendira, eta jaio berriek ehizarako lurraldebat bilatzen hasten dira eta intsektuezelikatzen dira. Haien kolorea arre ber-dekara da, sabelaldean orbain zuri,beltzez inguratuta, dituztela; sabela

NARRASTIAK

41


42

eta buztana horiak izaten dituzte.Hilabete eta erdi eskas dutenean,urriaren bukaeran, hibernatzera erreti-ratzen dira, eta ez dira esnatuko mar-txoaren erdialde edo bukaerara arte.

ELIKADURA: bere talai handien-tsuan zutik, inguruetako berdeanederki mimetizaturik, Schreiber mus-kerra zorigaiztoko intsekturen bat eto-rri zain egoten da, hozkada berehala-ko batez harrapatzeko.

Saurio honek, eguneko jarduera iza-ten duena, abilezia berezia daukazuhaitz eta sasietara igotzeko; haie-tan, armiarmak eta intsektuak ehiza-

tuko ditu. Askotan, halaber, fruitu azu-kredunak ere jaten ditu. Landareenartean sasi ezkutaturik luzaro egotekoohitura ere badu.

Eguneko jarduera duen saurio honekabilezi berezia dauka zuhaitz etasasietara igotzeko; haietan, armiar-mak eta intsektuak harrapatuko ditu,baina askotan fruitu azukredunak erejaten ditu. Luzaroan landareen arteansasi ezkutaturik egon ohi da.

HABITATA: argia, bizia eta ornogabe-en ehiztari ase ezina da. Ibai hertzee-tatik hurbil dauden baso eta eremuakibiltzen ditu gehien; ez du zalantzarik

NARRASTIAK

43


44

egiten arriskua sumatu eta bere buruauretara botatzeko, ezin ederkiagoigeri egiten duelako eta ur azpira sar-tzen delako. Gauza da ur azpian luzeegoteko (minutu bat baino gehiago).Jokaera hori guztiz ezohikoa da sau-rioen artean, eta leku hezeetan bizieta Iberiar Penintsulan endemikoaden espezie honen bereizgarrietakobat da. Penintsulako mendebaldean,erdialdean eta iparmendebaldean bizida.

HEDAPENA: Euskal Herrian,Atlantikoko isurialdean aurki daiteke;mendebaldean era uniformean bana-tuta dago. Gehienak Bizkaian bizidira, Enkarterrietan, Lekeitio eta

Ondarroako kostaldeetako mendie-tan, Urdaibaiko BiosferarenErreserban eta Urkiolako ParkeNaturalean. Gipuzkoan, berriz, osoeskasa da, oso gutxi daude eta elka-rrengandik isolaturik daude.Egiaztatu ahal izan da badagoelapopulazio txiki bat Jaizkibelen etagutxi batzuk Lasarte-Orian. Araban,Bizkaiarekin mugakide den iparmen-debaldean baizik ez da aurkitzen.Gure alor eta soroetan, ez da lekualtuetan egoten, baizik eta guztiz kon-trakoa: itsasmailatik hasi eta 350metroko altuerara bitarte aurkitukodugu. Hala ere, Galizian, 1.800metroko altueran ere aurkitu izan daalerik batere.

NARRASTIAK

45


46

DESKRIBAPENA: luzean 22-27 cmizan ditzake, bereizgarri duen isatsluze-luze eta zurruna barne; izan ere,gorputza bera baino bi aldiz luzeagoaizan ohi du, eta hortik datorkio gazte-laniazko izena, "sugandila buztanlu-zea". Euskal Herrian bizi diren sugan-diletarik luzeena da, hala nola,horma-sugandilak, sugandila iberia-rrak edota sugandila bizierruleakbaino luzeagoa.

Gorputz sendo eta zilindrikoa dauka,

ondokoez horniturikoa: idunekorikgabeko lepo lodia; eta ezkatatzarzapal eta punta-zorrotzak, zeharoinbrikatuak eta bizkar gainean gainjar-tzen zaizkionak. Arrak emeak bainoapur bat handiagoak izan ohi dira;kolore urdin biziko puntutxo bat edo biizaten dituzte bereizgarri, eta sorbaldaertzak ilunak. Beroaldian daudenean,ordea, laranja-kolorez pigmentatutaizaten dituzte eztarria eta masailak.

Txaradi-sugandilak kolore nahiko

TXARADI - SUGANDILATXARADI - SUGANDILA(Psammodromus algirus)

NARRASTIAK

47


48

iraunkorra du. Oro har, arrak nahizemeak arre-grisaxkak izaten dira -dis-tira gehiago edo gutxiagorekin-, eta bilerro nabarmen zuri edo horixka iza-ten dituzte albo banatan; goialdeko-ek, bizkar-alboetako marra ilunakdituzte gainean ertzetatik.Saihetsalde iluna ageri dute, atzekoaldea lerro ilun meheez horniturikoazenbaitetan. Sabelaldea eta behekoaldeak, berriz, zurixkak izaten dituzte,apur bat irisatuak; horko ezkatak apurbat inbrikatuak dira, luzeak barikzabalak, eta sei errenkadatan jarrita-koak.

Gure landetan bizi den txaradi-sugan-dila, hain zuzen, Psammodromusalgirus algirus subespezieari dagokio.

BIOLOGIA: jardun etengabean dihar-du egun osoan. Txaradi-sugandilakbere kasa egin ohi du ezkutalekua,inguruko zuhaitz edo zuhaixken oinazpian; horien adarretara igo ohi damaiz, elikagai bila eta harrapariengan-dik ezkutatu nahian edo ihesi dabile-nean. Adar gainean luze irauten du,zirkinik egiteke, arerioen eta balizkoharrapakinen begien oharkabean isil-gordeka.

Biziki zalua eta lasterra da. Baduahalmen bitxi bat -saurioen artean osoezohikoa-: kurrixkatxo edo zaratakarraskari bat egitea, harrapatzendutenean. Orduan bortizki erantzunohi du, kosk eginez; baina libratuorduko, askatzen saiatzen da apur bat

NARRASTIAK

49


50

eta askatutakoan aise ezkutatzen dalandaredi artean.

Espezie iberiarra eta Afrika iparralde-koa da, hedapen-eremu mugatuaduena: Afrika iparraldean, IberiarPenintsulan eta Mediterraneo frantse-seko zirrinta estu batean bakarrikaurki daiteke. Neguaren hondarreanhasi eta urriaren amaiera aldera arteluzatzen zaio jardun beteko aldia.

Udaberri sasoian, apirilaren amaieraaldera edota maiatzaren hasieraaldera gure basoetako saurio guztiekbezalatsu– bikote bila hasten diraarrak eta parekatu egiten dira.Handik hilabetera gutxi gorabehera,ekain aldera-edo, emeek 7-10 arrau-tza inguru erruten dituzte eta lurpean

ezkutatzen. Pare bat hilabeterenburuan jaiotzen dira kumeak etakolore grisaxka argia izan ohi dute.Eme askok bigarren errunaldia iza-ten dute uztailaren amaiera aldera,baina lehendabizikoa baino urriagoa,3-6 arrautza inguru bakarrik errutenbaitituzte.

Udazkenaren amaiera aldean, goize-tan hotz handiagoa egiten hastenduenean, hibernatzera erretiratu ohida. Horretarako, harrien azpian lurpe-ratzen da, edota ugaztun txikiek –lur-saguek edo basasaguek– hondeatu-tako galeria sakonetan ezkutatzen da.

ELIKADURA: kumeen nahiz guraso-en elikadurak ondokoak ditu oinarriz-ko gaitzat: intsektuak, armiarmak eta

NARRASTIAK

51


52

molusku txikiak; erruz kontsumitzendituzte horiek guztiak, daukaten neu-rriari dagokion arabera.

HABITATA: txaradi-sugandilaren bizi-leku dira, besteak beste, pinudiz etakarraskaz edo artediz osatutakobasoak, eta eremu erabat eguzki-tsuak, alegia sastrakadi mediterrane-oak usu ageri dituztenak. Izan ere,eremu idor, zabal eta lehorretako biz-tanlea da, altitude baxuetan bizi dennarrastia -itsas mailarekiko 600 metroinguru bitartean-; alabaina, Rodanotikmendebaldera ere aurkitu izan da ale-rik, 1.400 metroko altitudeetan.

HEDAPENA: Euskal Herrian bizidiren sugandiletarik urriena da txara-

di-sugandila. Arabako lurraldekohegoaldean bakarrik aurki daiteke:Arabako Errioxan ez ezik, Ebroibaiaren ingurumarietan ere ageri dahan, Sobrón aldetik hasi etaErrioxaraino. Valderejoko ParkeNaturalean ere ikusi ahal izan da,non populazio egonkorrak ageri baiti-ra. Gainerako lurraldean, baina, osourria da, batik bat landaredi naturaladesagertzearen ondorioz eta bizile-kutzat duen habitata aldatu egindelako ezari-ezarian. Horregatik,hain zuzen, interes bereziko sugan-dilatzat jotzen du EspezieMehatxatuen Euskal Katalogoak,1996ko uztailaren 22an argitaraturi-ko Euskadiko AgintaritzarenAldizkarian.

NARRASTIAK

53


54

DESKRIBAPENA: suge lerden etasendoa da. Buru txiki samarra bainaongi garatutakoa dauka, ezkata leu-nez eta begi-nini biribilduko begi irte-nez horniturikoa. Arrak emeak bainohandiagoak dira, neurriz.

Ofidiorik ikusgarrientzat jotzen dasuge berde-horia, ageri dituen koloredeigarriengatik. Heldutasuna erdies-ten duenean, lau urteko bizia duene-an gutxi gorabehera, bi kolore edojantzi izan ditzake: berde-horixka etabeltza. Suge berde-horixkek, dago-kien izenak ondo adierazten duenez,hondo hori-berdexka ageri ohi dute,zirrinta edo marra arre edo beltz-ber-dexkez ilundutakoa; sabelaldea horix-ka edo berdexka dute, puntutxo ilunezzipriztindurikoa zenbaitetan.

Jantzi beltza dutenek, kolore beltz edo

belzkara ageri dute gorputzaren goikoaldeetan, eta grisaxka beheko aldee-tan.

Suge gazteek helduek baino koloregrisaxkagoa dute bizkarraldean, etahori eta beltz biziz zipriztinduta egonohi dira.

Gorputzaren erdialdean, bizkar-ezka-tez osaturiko hemeretzi ilara ageridituzte, 180-230 sabel-ezkata inguru,isats-azpiko 87-130 ezkata pare, etazortzi ezpain-gaineko.

BIOLOGIA: negu parteko lozorroaamaitu ostean, apiril aldera, elikatzenhasten da, eta handik hilabetera has-ten dira parekatzeen aurretiko errito-borrokak -maiatzaren hasieran edoerdialdean-; baina eguraldia aurkakobada, ekainera arte atzera daitezke.

Suge arrak bortizkiborrokatzen diraorduan; bortizki kol-patzen dira elkar,krudelki kosk egitendiote elkarri, eta isa-tsa astinduz zigor-kada galantak ema-ten dizkietebatzuek besteei.

Garaileak garondo-tik edo lepotik koskegiten dio emeari,gero isatsarekin kiri-

NARRASTIAK

SUGE BERDE HORIASUGE BERDE HORIA(Coluber viridiflavus)

55


56

bilkatu eta estali egiten du. Hilabetebaten buruan, ekainaren erdialdera,arrautzak erruteko toki egoki batenbila hasiko da emea, harkaitz artekoarrakaletan, eta landarediaren ezkutu-pean geratzen da harrizko murruetan.Errunaldi bakoitzean 5-15 arrautzainguru izaten dituzte, 20 x 35-40 mminguru neurtzen dutenak; arrautza-oskolek marrazki izarkara bat duteezaugarri eta hilabete eta erdi edohilabete biren buruan zabaltzen dira.

Kumeak irailean jaiotzen dira, eta 20-24 cm inguru izaten dituzte luzean.Intsektuez elikatzen dira: batik batmatxinsalto handiez, saurioen arrau-tzez eta sugandila txikiez.

Urriaren erdialdera edo amaiera alde-ra hasten da hibernazioa eta udabe-

rrian jada sartuxera arte luzatu ohi da.

ELIKADURA: ehiztari nekaezina daeta ikusmenari esker hautematen ditubere harrapakinak. Ehizaki handiakhertsaduraz akabatzen ditu -itotzerai-no estutuz- eta gero oso-osorik irens-ten ditu.

Jatun ikaragarria da eta ondokoak dituelikagai: ugaztun txikiak -saguak, sati-tsuak- txoritxoak eta txorikumeak -zuhaitz artean dabilelarik harrapatzenbaititu-, muskerrak eta sugandilak,ziraunak eta beste hainbat suge kalte-bako, beraren espeziekoak ere barne.Noizbehinka, halere, aspis sugego-rriak eta igelak ere harrapatzen ditu.

HABITATA: interes bereziko espezie-tzat jotzen du Espezie Mehatxatuen

NARRRASTIAK


57

58

Euskal Katalogoak. Habitat ugarikoofidioa da, toki lehorretan eta landare-di joria ageri dutenetan bizi da batikbat, esaterako: mendi-mazela eguzki-tsu eta arrokatsuetan, zuhaixkez josi-tako esparruetan, basoen mugaldee-tan, eta inoiz baita otalur hezeetanere. Habitat horietan, lurzoruan geratuohi da, edota zuhaitz gainetako adarartera igotzen da eguzki berotan ego-tera. Aise igotzen da zuhaitzetara, etahaietantxe eman dezake egun osoa;suge oso zuhaiztarra da, beraz.

Eskuarki ura saihesteko joera du,baina arriskuren baten mehatxupeansentituz gero, azkar askorik murgilegiten du uretara edo zeharkatzen duedozein ur-korronte.

Indibiduoek eremu mugatu baten bai-tan irauten dute maiz, esparru horre-tatik oso urrun lekualdatu gabe.

HEDAPENA: coluber viridiflavus edosuge berde-horia Euskadin bizi direne-tarik urrienetakoa da. Gipuzkoako ipar-ekialdean baino ez da ageri, eta Leitzaaldeko baso hosto-erorkorretan.

Eguneko sugea da, zalua eta lasterra,Europa erdialdean duena jatorria.Honako herrialdeotan zehar sakaba-natuta dago: Frantzia, Luxemburg,Suitza hegoaldea (eta ez Jugoslavia);hegoaldean, Sizilia eta Maltarainohedatzen da. Korsika eta Sardinianeta Mediterraneoko beste hainbatuharte txikitan ere ageri da, hala nola,

NARRASTIAK

59


60

Elba, Pelagosa eta Potini irletan.Itsasoaren mailatik hasi eta 1.500metrorainoko altitudeetan aurki daite-ke -Alpeetan, esaterako, 2.000 metro-rainokoetan–; nonahi ageri denez,Europako espezierik hedatuena delaesan liteke.

ARRISKUA: gure basoetako sugeberde-horiak 90-115 cm bitarteanneur ditzake luzean, isatsa barne;batzuetan, ordea, metro eta erdi edometro bi ere izan ditzake. Suge ipur-tarina eta oldarkorra da oso. Edozeinareriok enbarazu egiten diolarik,gizakia ere tartean delarik, berehalaaurpegi ematen dio eta bortizki koskegiten. Gizakiak gogaitarazi orduko,aise saiatzen da kosk egiten, etatinko ekin ere: ez du berehalakoanaskatzen kosk egindakoa, irmoki etabortizki oratzen dio dena delakoari,

oinetakoak, galtzak, esku-makila,edota eskua atxikitzen dituelarik ere;horrexegatik, laborariek ez dutebatere gogoko suge berde-horia.

Suge berde-horiaren koskada min-garria bada ere, ez da arriskutsuainolaz ere; larruazalean zauritxo arinbatzuk baino ez ditu eragiten, laharartean gabiltzala egindako urratuenoso antzekoak. Hatzen batean koskegiten badigu, eta eskua haren aho-tik libratu nahi badugu, tentuz ibilibeharra daukagu sugearen astinaldibortitzekin, hortz apur bat gakodunakbaitauzka.

Suge berde-horiren bat harrapatzenbadugu, berriz, guri kosk egiten saia-tzeaz gain, biziki ahaleginduko dabere burua askatzen isatsa erabilizzigor gisa.

NARRASTIAK

61


62

DESKRIBAPENA: eskulapiorensugea zuhaitzetan bizi da, EuskalHerrian eta Europan bizi diren ofidioe-tatik arinen eta azkarrenetakoa da.Zuhaitz eta zuhaixken adarretara igo-tzen da eguzkitan berotzera eta ehi-zatzera. Gure inguruan bizi dirensugerik handienetakoa ere bada,batzuk bi metro luze izaten baitira, isa-tsa barne; nolanahi ere, oro har metrobat eta metro eta erdi luze inguru iza-ten dira.

Suge honen izen zientifikoak ongiazaltzen du nolakoa den: Elaphegenerokoa da, eta grekerazko hitzhorrek ("élaps") sendotasuna adieraz-ten du (halaxe esaten zioten antzina-ko greziarrek suge handiei); espezieizena (longissima) latinezko "longus"adjektiboaren superlatiboa da, eta"oso luzea" esan nahi du.

Suge handi eta liraina da; buru estu,luze eta ongi definitua du, eta muturbiribila. Begi biribilak ditu eta gorpu-tzeko ezkatak leunak eta lauak dira,eta sabelaldekoek ertz nabarmenakdituzte alboetan.

Helduek bizkarralde arre-berdeskaedo arre argia dute, oso uniformea,eta sarritan orbaintxo zuriak dituzteezkata ertzetan. Indibiduo batzuk bel-tzeskak eta griseskak dira, eta bestebatzuek lerro argiak edo ilunak dituz-

te gorputzean zehar. Sabelaldeahoriska edo zuri-horiska da indibiduoguztietan. Indibiduo askok orbainiluna izaten dute garondoan, nahikoaantzemangaitza, eta haren oinarrianbi orbain semilunar horiska izatendituzte.

Suge gazteen koloreak biziagoak dira,ezpainetako ezkatak zuriak dira, etazerrenda beltzak dituzte begietatikezpain-ertzeraino. Bizkarraldean 2-4saldo orbain ilun dituzte; luzetara etaparaleloan ageri badira, zeharretarazerrenda argiagoak izaten dituzte;hala ageri ez badira, aldiz, mosaikoerara taxuturik egoten dira, teselaktxandakaturik daudela.

Espezie honetako sugeek bizkarral-deko ezkatak 23 ilaratan jarrita izatendituzte, zeharretarako lerroan eratzendutela; ezkaten goialdean puntutxozuria dago. Denetara, sabelaldean210-248 ezkata dituzte eta isatsean60-90 bikote.

Eskulapioren sugea bizi den eremuaeztabaidagaia izan da betidanik ofido-logoen artean. Batzuen ustezEuropako iparraldean bizi direnakTertziarioko erlikiak dira: orduanEuropako erdialdean bizi zen etageroago glaziazioek kliman eraginda-ko aldaketek populazioak barreiatuzituzten. Beste batzuen iritziz

ESKULAPIOREN SUGEAESKULAPIOREN SUGEA(Elaphe longissima)

NARRASTIAK

63


64

Europako iparraldeko populazioakEuropako erdialdera duela 3-4 milioiurteko iparraldeko klima epel idorrakhegoalderantz bultzatutako popula-zioen erlikia xerotermikoak dira. Etabeste hipotesi baten araberaEskulapioren sugea izatez Europakohegoaldekoa da eta apurka-apurkaiparrerantz egin du, klimak bide emandion tokietaraino; beraren bizi-ere-muaren iparreko muga bat datormahastizaintzaren iparreko mugare-kin. Eta badago laugarren hipotesiaere, esaten duena Eskulapiorensugea gizakiak berak lekualdatu zuelaberaren berezko eremutik kanpo erli-jioak bultzatuta, eta orain zenbait toki-

tan bakarturik geratu dela.

BIOLOGIA: suge hau egunez aritzenda, hots, espezie heliofiloa da, bainahori gora-behera sentibera da beroa-rekiko, eta ondorioz batez ere goizeaneta ilunabarrean aritzen da. Atseginenduen tenperatura 26-30 ºC bitartekoada, baina 35 ºC jasan ditzake.

Martxo bukaera aldean neguko gor-delekuetatik irteten dira (karraskariekutzitako galeriak edo haitzetako zulo-ak izan ohi dira) eta hilabete eta erdijaten eman ondoren arrak eme bilahasten dira. Arren jazarpena ikusga-rria izaten da, eta estalaldia maiatza-

NARRASTIAK

65


66

ren azkenetan izaten da. Emea estaliaurretik, arrak buruan edo lepoanausikitzen dio, geldirik egon dadin.Aste batzuk geroago, uztailean edoabuztuko lehen egunetan, emeak 5-20 (gehienetan 5-9) arrautza errutenditu haitzen arteko zulo batean,zuhaitz baten zuloan, harrizko hormabatean edo basoko zidorren batean;arrautzak luzangak eta horiskak dira,eta oskolean luzetarako ildaxkameheak dituzte. Arrautzen tamaina40-50 x 18-24 mm izaten da umeakirten aurretixe, eta batez beste 10 gra-moko pisua izaten dute.

Errun eta bi hilabete igarota, irail alde-an, umeak jaiotzen dira, 18-25 zenti-metro luze. Munduratu eta berehala

hasten dira jaki bila; hasieran intsek-tuak eta sugandilak jaten dituzte batikbat. Bizitzako lehen urtean 35 cm izanarte hazten dira. Bi urte geroago hel-dutasun sexualera iristen dira eta bizi-tzaren zikloan sartu eta ugaltzekogauza izaten dira.

ELIKADURA: maiz, Eskulapiorensugeak egunak eta egunak ematenditu zuhaixken adarretan barna. Adarartean zoruan bezain ongi moldatzenda sabelaldeko ezkaten taxuerari etaezkatok dituzten ertzei esker, gorpu-tzak ukipen-eremu zabala du eta.Zuhaixketan dabilenean, hegaztiaketa haien habietako arrautzak etaumeak harrapatzen ditu, bai etamuxarrak, muskerrak eta sugandilak

NARRASTIAK

67


68

ere. Lurgainean denetariko saguak,satitsuak eta intsektuak (kilkerrak etamatxinsaltoak) atzematen ditu. Jatunhandia da eta trebezia handiarekinjotzen du erasoa. Harrapakinak tinkoestutuz hiltzen ditu, eta jarraian oso-osorik irensten ditu, burutik hasita.

HABITATA: narrasti honek landak,hariztiak eta beraien ertzetako lurrakhobesten ditu, eta halakoetan zoruanzein zuhaitzen enbor eta adarretaraeguzkia hartzera igota aurki daiteke.Galzorian dauden Espezieen EuskalKatalogoan interes berezikoa delaagertarazi da. Halaber, Eskulapiorensugea maiz ibiltzen da huntzak etasasiak hartutako horma eraitsietan,

laborantzako sailen arteko palaxue-tan eta landare ugariko troketan.

Europako toki batzuetan 2.000metrotik gora bizi diren indibiduoakaurkitu dira, esaterako Belasican(Bulgaria), baina gure basoetan ezdira hain gora igotzen eta 600 metro-tik behera ibili ohi dira.

HEDAPENA: espezie hau Europakoerdialdean eta Mediterraneoko ekial-dean bizi da: Frantzia, Suitza,Austria, Txekia, Eslovakia, Polonia,URSS ohiaren hegomendebaldea,Grezia, Sardinia, Espainiako iparral-dea, eta Alemaniako toki batzuk.Europatik kanpo Turkian eta Irango

NARRASTIAK

69


70

NARRASTIAK

iparraldean bizi da.

Euskal Herrian isurialde atlantiarreansoilik bizi da (Bizkaia eta Gipuzkoa),isurialdeen mugatik kostaraino. Izanere, espezie hau ez da bizi alde lehoreta idorretan, hezetasunamaite du eta.

ARRISKUA: eskulapioren sugea ezda arriskutsua gizakiarentzat. Halaere, molestatuz gero erasokor jartzenda, eta horrelakoetan baliteke haginkaegitea, baina inoiz ere ez eskailera-sugeak edo Montpellierko sugeak

bezain tinko eta luze.

Dena den, haginkada sendoa du, etaberaren hortz meheak min ematendute azala urratzen dutenean.

Gehienetan kiribildu egiten da dagoentokian (zuhaixka bateko adarra, kasu-rako), eta bere burua defendatu beharduenean kloakako guruinek jariatzenduten likido kiratsa jaurtitzen du.

Zerbaitek eragozten badu zuhaitzbatik jaisten edo bertara igotzen ari

delarik, azalari atxikitzenzaio eta burua ostentzensaiatzen da, baina batzuetanadi geratzen da eta masaile-zurrei eragiten die zerbaitjaten ari balitz bezala.

Eskulapioren sugeak harre-man handiak izan ditu giza-kiarentzat. Sarri agertzen daistorioetan, aztarna arkeologi-koetan, mitoetan eta naturariburuzko azterlanetan, etaezbairik gabe Europakosugerik ospetsuena da.Herpetologoek uste duteantzina herri askok gurtzenzutela, Asclepios-en (erroma-tarren Esculapio) adierazga-rria baitzen, hots, greziarrenosasunaren jainkoarena;haren makila magikoan irudi-katzen zuten, eta gaur egunmakila eta sugea medikun-tzaren ikur bihurtu dira.

71


72

DESKRIBAPENA: gorputz sendoadu, gris horiska arrea, bizkarraldeanmarra ilun pare bat duena, eta orbanikgabekoa sabelean. Burua zabala etasendoa du eta buztana motza.

Handia eta sendoa da suge hau, etaerdiko luzera hartu ohi du.

Emea arra baino handiagoa da.Araban metrotik gorako ale gutxi ikus-ten da. Bizkarralde marroia du, erabatuniformea, baina zaharrek marrazkiberezia dute: bi lerro ilun paraleloan.Marrazki hori monotipikoa da, hau da,ale guztiek dute marrazki bera.Bizkarraldeko lerro horiez gain, alegazteek zeharkako barrak dituzte,

eskailera moduan tarteka-tarteka jarri-ta. Zahartu ahala, galdu egiten dituzteeskailera horiek. Ale gazteek xaketaularen erako marrazkiez orbandurikizan dezakete sabelaldea; zaharrek,berriz, sabelalde horixka uniformeadute. Hala ere, ale zahar batzueksabelaldeko ezkatetan orban marroihandiak izaten jarraitzen dute.Gorputzaren erdialdean, bizkarralde-ko ezkatak lauak dira, 27 lerrotanbanaturik.

Burua motza du, eta muturra zorrotza,aurpegian oso ezkata handia duelako.

Bizkarraldean marrazki berezia duteale gazteek nahiz zaharrek.

ESKAILERA SUGEAESKAILERA SUGEA(Elaphe scalaris)

NARRASTIAK

73


74

Horregatik, erraz ezagutzen dira, etabeste espezieekin nahastezinak dira.

BIOLOGIA: eskailera-sugea oso era-sokorra da eta, arriskutan sentitzendenean lehenengo momentuan ihesegiten saiatzen bada ere, inguratutadagoela ikusten duenean, txistu egineta ezpairik gabe haginka egiten du.

ELIKADURA: askotarikoa: estutuzhiltzen dituen hegazti txikiak etamikrougaztunak, tamaina ertainekosugandilak

HABITATA: ofidio hau, gure lurralde-an bataz beste metro bateko luzeraduena, zuhaixka-landarez estalitakolur karedun edosilizeoetan eta eguz-kiak sendo jotzen duen inguruneharritsu eta malkartsuetan ibiltzen da.

Bertan karraskariak, hegazti txikiaketa narrastiak jaten ditu.

HEDAPENA: eskailera-sugea, indar-tsua, sendoa, bizkorra, arina, artegaeta oso lurtarra, espezie urria daAraban. Bakar-bakarrik ArabakoErrioxako soro, mahasti eta artadietaneta Portilloko mendizerran aurkitzenda. Honen arrazoia da, batez ere,mediterraniar giro beroetako espezieadela, Iberiar Penintsulan, Frantziakohegoaldean eta Italiako iparmende-baldean bakarrik bizi dena.

ARRISKUA: harrapariren batek era-sotzen duenean baino ez du eraso-tzen, eta horrelakoetan hozka egitendu. Baina hozkak ez dio kalterik era-giten gizakiari, sugeak ez baitupozoirik.

NARRASTIAK

75


76

DESKRIBAPENA: bi metroko luzeraizatera hel daiteke ofidio hau. Beregorputza, subzilindrikoa, arrea, ber-deska edo gris zilarkara da bizkarral-dean eta horiska sabelaldean.

Gorputzaren aurrealdean, lepotik biz-karraldea eta alboetara, orban ilun batdu. Sabelaldea horixka du, bainaezkaten erdialdean orban ilunak edoapur bat jaspeztatuak izan ditzake.Sabelalde horixka eta bizkarralde

arre-olibaren artean ezkata urdinekolerro bat dute,eta bi ertzak orban bel-tzez. Ale gazteek kolore biziagoakdituzte: bizkarraldea arrea, zeharkazuri zikin edo hori argi batez orbandu-ta, ezpainetako ezkatak ozelo zirizapaindurik. Marrazki hori galdu egitendute zahartzearekin batera. Buruluzea du, eta ezpian gaineko ezkatakbetazalaren itxura.Hori dela eta, ema-ten du espezie honek begirada zorro-tza duela. Bizkarraldeko ezkatak

MONTPELLIERKO SUGEAMONTPELLIERKO SUGEA(Malpolon monspessulanus)

NARRASTIAK

77


78

lauak dira.

BIOLOGIA: daukan neurria daukala-rik, suge ezinago zalua eta lasterrada, zuhaixken gainera igotzeko gaidena harrapakinen bila. Gainera, ige-rilari bikaina da.

Arratsaldeko azken orduetan, eguz-kiak jada berotzeari utzi dionean -etabatik bat udaren amaiera aldera-,errepideetako asfaltoaren gaineankokatu ohi da berotze aldera.Udaberriko goiz hotzetan ere, errepi-de ertzera inguratzen da bere gorpu-tzeko tenperatura erregulatzekoasmoz; horrexegatik, autoek kolpatutahiltzen da asko eta asko. Egunekoohiturak ditu. Euskal Herrian, martxo-

aren bigarren erdialdetik azaroarenhasiera edo erdialdera bitartean gara-tzen du jardun beteko aldia -IberiarPenintsulan, aldiz, ez da hibernatzeraerretiratzen abendura arte-; aldihorretan, eguzkia gogor berotzenhasten denean irteten da sugea bereezkutalekutik, eta inguruko leku eguz-kitsuren batera hurbiltzen da, esatera-ko, harriren baten gainazal leuneraedota zuhaixka-enborren batera. Etahantxe jarraitzen du, harik eta gor-putz-tenperaturarik onena erdietsiarte; 18ºC-tik hasi eta 34ºC bitarteanibili ohi ditu gutxienekoak eta handie-nekoak.

Ofidio gutxi bezala, ezkutalekutik ate-ratzen da euri handirik botatzen ez

NARRASTIAK

79


80

duen egunetan edota haizeak ahuljotzen duenetan. Udako egunik kiskal-garrienetan, tenperatura 35ºC-tik goraigotzen denetan, eguerdi arte bainoez dihardu jardunean; gero, zuhaixkaartean ezkutatzen da, edota arrokahandien azpian eta karraskariek laga-tako ezkutaleku sakonetan dituztengordelekuetan. Orduan, jarduneanibili ohi da ilunabar aldean ere.

Gorputza eta isatsa muturraren kontramarruskatzeko ohitura duMontpellierko suge ipurtarinak, sudur-guruinetatik datorkion jariakin fluidoeta kolorge bat aplikatu ahal izateko.

Ugalketa. Maiatzaren amaiera alderaeta ekainaren hasiera aldera pareka-

tzen dira, eta orduan gertatzen daestalketa. Gure basoetako nahizEuropa osoko gainerako ofidioek ezbezala, estalketa-prozesua nahi eraraeten dezake, eta gero edozein unetanekin diezaioke ostera, arren hemipe-neak leun eta argalak direlako.

Obulazioa ekainaren lehendabizikohamabostaldian izaten da eskuarki;arrautzak uztailean erruten dituzte,bai karraskarien galerietan, bai harrihandien azpian. Errunaldi bakoitzean4-14 arrautza inguru errun ditzakete-20 arrautza erruteraino-, 19x55 mm-ko neurria dutenak eta 8-9 gramobitarteko pisua.

Kumeak 45 eta 60 egun inguruko

NARRASTIAK

81


82

sabelaldiaren ostean jaiotzen dira,abuztutik irailera bitartean; gaztetxojaioberriek 23-27 cm inguru izatendituzte luzean. Mundu honetara jalgi-tzeko, berriz, babesleku izan dutenarrautza-oskola apurtzeaz gain, erru-naldien kokaleku izandako lurzoruahondeatu beharra daukate. Bizitasunhandikoak dira kumeak, berehalaoldartzen dira ingurumariak arakatze-ra eta lehendabiziko elikagaien bila

(edonolako larba, ornogabe etaintsektuen atzetik).

Sugetxo jaioberriek hondo arre-ber-dexkako bizkarraldea ageri ohi dute,puntu beltzez jositakoa; mozorroaproposa, inondik ere, ehizatua ereizan daitekeen ehiztari baten ehiza-lanetarako.

ELIKADURA: oso handiak eta zaluakdirenez, beste sugebatzuek baino harra-pakingehiago harra-patzen dute. Batezere narrastiak ehiza-tzenditu: gardatxoak,sugandilak, hegoal-deko suge leunak,eta abar. Era berean,zenbait mikrougaz-tun, hegazti eta bereespezieko alde gaz-teak ere ehizatzenditu. Hazi ahala,Montpellierko sugue-ak harrapakin han-diagoak ehizatzenditu: ugaztunak etamuskerrak.

HABITATA: espezietermofila denez,mediterranear habi-tatetan bizi da: baso-beran sastraka arte-an, eta soroetanharri artean (mahas-tiak, zereal soroak),sastrakak eta harri-tzak euren burua

NARRASTIAK

83


84

ezkutatzeko behar baitituzte.

HEDAPENA: eskailera-sugea beza-laxe, Montpellierko sugea ArabakoErrioxan, Ebro ibaiaren ingurueta-neta Portillo mendizerran bakarrikbizi da. Iparraldean, Toloñoko, men-dilerroa baino honantzago ere ikusiizan da, Trebiñoko konderrian aipa-tu baitute. Iberiar peninsulan osohedaturik dago, Bizkaiko itsasokokostaldean, hau da, GaliziatikEuskal Herrira bitarteko kostaldeanizan ezik.

Bere kopurua urria da eta hanhe-menka agertzen da mahastietan etasoroetan barrena, baita egoeraonean dauden zuhaixka eremuetaneta muskerrak bizi diren soilune

lehor eta harritsuetan ere, animaliahoriek, karraskariekin batera, bereelikagai nagusia baitira.

ARRISKUA: ofidio hau, goiko barai-laren atzeko aldean pozoindun gurui-nekin loturiko hagin ildaskatuak badituere, ezin daiteke gizakiarentzat arris-kugarritzat jo, zeren eta eraso egitendion gehienetan ez baitu lortzen haiekazalean sartzerik.

Hozka oso sakona denean bakarrikizan daiteke arriskutsua gizakiaren-tzat, baina hori oso gutxitan gerta-tzen da, ofidioa denbora luzez eskuartean izan ondoren baino ez. Ezdugu ezagutzen suge honek pozoi-tutako inor gure.

NARRASTIAK

85


8786

HEGAZTIAKHEGAZTIAK

88

DESKRIBAPENA: buruaren alboetankokatutako luma-apaingarri beltzaketa masail gorriak murgil handiareneztei-jantzi deigarriaren ezaugarriikusgarrienak dira. Neguan tonu apa-lagoak agertzen ditu, masailetatik etabegien gainetik zabaltzen den kolorezuria eta pileo beltza nabarmentzendirelarik.

Igeri egiterakoan tonu zuriz apaindu-tako lepo fin eta luzea tente, eta gor-putza erdi murgilduta eraman ohi du.Aireratzerakoan, metro batzuetanzehar uraren gaineran korrika egin

ondoren hegan hasten da.

TAMAINA: luzera:47-56 cm. Hegoluzera: 73-86 cm.

BIOLOGIA: zingira, aintzira eta urgel-dietan ugaltzen da, ertzetan landarez-ko estaldura ugaria eta igeri egitekogutxienez 2-3 hektareatako gainazallibrea izan behar dutelarik. Habigintzamaiatzak aldera ematen da, emeabereganatzeko arrek lumaje erakus-keta ikusgarria eta dantza bereizga-rria burutu ondoren, baina data hauizugarri alda daiteke.

Habia uretan egiten du,urertzeko landaredianezkutatuta. Euskal Herrian,hainbat urtegi eta lakutanbizi da eta oso urria da.

ELIKADURA: urtarra daeta arrainak eta ornogabeurtar txikiak jaten ditu,batez ere.

HABITATA: ugalgaraianzehar, inguruan kanabera-diak daukaten lakuetan etaibaietako urgeldietan biziohi da.

Izaki iheskorra denez pase-alekutik hurbil aurkitzea zailsamarra izaten da.

MURGIL HANDIAMURGIL HANDIA(Podiceps cristatus)

HEGAZTIAK

89


90

TXILINPORTA LEPO- BELTZATXILINPORTA LEPO- BELTZA(Podiceps nigricolis)

HEGAZTIAK

DESKRIBAPENA: udako lumajeakolepoko kolore beltzak beste txilinpor-tengandik bereizten du. Neguanzehar bereizketa hau zailago bihur-tzen da, lumajea, tonu zuriak eta bel-tzak nahastuz, grisaskago bilakatzenbaita. Baina urtaro honetan ere, bada-go espezie honetako beste hegaztie-tatik, batez ere antz handien duen txi-linporta lepagorritik, bereizten duenezaugarri multzoa: begia estalizhonen ezpiraino zabaltzen den buru-ko tonu beltza, masailen kolore grisbera erakusten duen lepo fin eta luze-agoa, eta txilinporta txiki eta lepago-rriaren bitarteko tamaina.

Begien kolore gorribizia oso ikusgarriada. Uretan urduri ageri da, etengabe-ki eta denbora tarte luzeetan zeharmurgilduz.

TAMAINA: luzera:30 cm. Hego luze-ra: 55 cm.

BIOLOGIA. urpekari bikaina da, etabatez beste denbora dezente iraundezake urpean murgilduta. Ohituraiheskorrak dagozkio, izua da.Denbora gehiago ematen du landare-di artean ezkutaturik, ur askeetanbaino; negu partean, ordea, soilgune-etan ibiltzeko joera handiagoa du.

91


92

Kolonietan ugaldu ohi da, batzuetantamaina handikoak ere izan baitaitez-ke. Landaredi artean egiten du habiaezkutupean, eta azaleko urak ageridituzten eremuetan. Eskuarki errunal-di bakarra dagokio; hiruzpalau arrau-tza erruten ditu aldian.

Guztira, 50 ingurukoa da indibiduonegutarren kopurua denboraldibakoitzean; horietatik 30etik gora,Ulibarrin kokaturikoak. Dirudienez,goranzko joera sumatzen da gurelurraldean azken urteotan begiztatu-riko aleen artean, bereziki barrualde-ko hezeguneetan.

Ondoko mehatxuak azpimarra daitez-ke habiagintza-garaian: habitatareneraldaketa; harrapa-ketak; eta gizakiekeragindako enbara-zuak. Hala eta guztizere, eta espezie negu-tar gisa, ez dirudiarazo larriegiei aurpe-gi eman behar dienik.

ELIKADURA: elika-dura urtaroaren ara-bera aldatzen da:ugalgaraian zeharhegazti helduek txito-ak intsektuz elikatzendituzte, beraiek,horretaz gain, molus-kuak eta krustazeoakere jaten dituztelarik,baina neguan, sarde-tan mugitzen direnarrain txikiak trebeta-

sun handiz harrapatzen dituzte.

Ikusgarria da txilinportak arrantzalanetan ikustea, urpean denboraluzea eman ondoren murgildu direnpuntutik urrun agertzen baitira

HABITATA: estuarioetan eta urtegihandietan bizi da, neguan ageri ohiduen joerari men eginez: kostaldekoalderdi babestuetara eta barrualdekohezegune zabaletara jotzen baitu.Habiagintza-eremuetan, aldiz, lakuaketa aintzirak hautatzen ditu.

Euskal Herrian espezie negutarra da,kostaldean ageri dena, nahiz eta osobakanka; barrualdean ere bada alerik,Ulibarriko urtegian zehatz-mehatz.

HEGAZTIAK

93


94

DESKRIBAPENA: laurogei cm-koluzerara heldu dezakeen tamainahandiko hegazti honek, itxura zapa-rrotekoa da. Arre, urredun nabar etamarraduna da. Goialdea, burua kon-tutan izanda, beltzez marraduna etamotaduna da, eta behealdea argia-goa. Hori-berde koloretako mokoa dueta hankak berdeak dira ere.

TAMAINA: luzera: 80 cm.

BIOLOGIA: aktibitate egunsentikokoanimalia da, landaretzan ematen dudenbora asko, erdi ezkutuan etabakardadean adar eta kanaberenartean mugitzen. Ia ez du inoiz heganegiten, hori dela eta hegazti hau ikus-

teko zailtasun handia dago.

Arraren oihua ematen digu bere pre-sentziaren aztarna. Orro antzeko batgogoratzen duen oihu honek kilome-troetara entzun daiteke.Landaretzaren artean tamaina handi-ko habiak egiten du, lezka eta uretakolandareen artean. Bost edo sei arraul-tzeko errunaldi bakar bat egiten du.

Espezie honen populazio handienakHolandan, Frantzian eta Alemaniandaude, eta Euskal Herrian izandakolau kontzentrazioen berri besterik ezdago. Europako populazioen atzera-kadak, Penintsula Iberiarrean dagoenindarberritzearekin kontrastatzen du.

TXORI ZEZEN ARRUNTATXORI ZEZEN ARRUNTA(Botaurus stellaris)

HEGAZTIAK

95


96

Gure lurraldean egokiak diren habita-ten ausentzia dela eta, espezie honekdituen habiak egiteko gaitasunamurrizten da. Horrez gain, ehizak,hibernatzaileak diren espezieei egin-dako kaltea azpimarratzekoa da.Europan, ehizak egiten dituen ondoriokaltegarriaz gain, lezkadien aldakun-tza eta desagerpena, hau da, gehiengustatzen zaien habitata, uren polu-zioari gehituta, atzerakadaren arra-zoiak bilakatu dira.

Zonalde hezeen babesketa finkatzeaeta kostaldeko ehiza ezkutukoarekinamaitzea, gure lurraldean lortu behardiren kontserbaziorako neurriak dira.

ELIKADURA: arrainez, anfibioz eta

uretako beste bizkarrezurdun txikiazelikatzen da, horrez gain artropodoak,muluzkoak, krustazeoak eta landare-ak ere jaten du.

HABITATA: kostaldeko zein barne-kaldeko alde hezeetan bizitzen da.Habitatak aukeratzean espezie zorro-tza da, ur lasaiak eta zonalde palus-tre heze handiak okupatzen ditu eta.

HEDAPENA: paleartikoko erdikolatitudeetan kokatzen da espeziehau eta Afrikako Hegoaldean popu-lazio bakartua dute. Gure lurraldeanhegazti migratzailea da eta batzue-tan hibernatzailea. Urdaibain,Txingudin eta Ullibarrin ikusita izanda.

HEGAZTIAK

97


98

DESKRIBAPENA: hegazti handia da,50 cm luze izateraino haz daitekeena.Gorputz potoloa dauka. Luma-mottoluze eta zintzilikaria du bereizgarri,batik bat ugalaldian nabari ohi zaiona.Bizkarraldean kolore arre-argia edohorixka izan ohi du, eta zuria hegoe-tan eta ipurtxuntxurrean. Burua etalepoa zerrenda edo orban meheezildaskatuta dauzka. Mokoa berdexkaedo urdinxka ageri ohi du eztei-garaian, eta punta-beltza. Hankak,berriz, berdexka edo horiak dituneguan eta gorriztak aldiz udaberrian.


BIOLOGIA: espezie migratzailea da,beraz, noizik behin edo aldizka bainoageri ez dena.

Umatze-garitik at, ia edonolako heze-gunetan ager daiteke; habia egiteko,baina, nahiago ditu uholde-eremuak,ur gezen azpian gelditutakoak etasakonera handiegirik ez dutenak.Ohitura bakartiak ditu eta gauekonahiz ilunabarreko jardunaldia dago-kio.Udazkenean talde txikietan biltzen

LERTXUNTXOLERTXUNTXOKARRAMARROZALEAKARRAMARROZALEA

(Ardeola ralloides)

HEGAZTIAK

99


100

da. Gainerako ardeidoek baino bizko-rrago egiten du hegan. Halere, lurzo-ruan mugitzen da ongien harat-honat,landaredi, kanabera eta adar artean;igokari zalua da horietan. Bakarkanahiz kolonietan egiten du habia; lan-daredi zingiratarrean, zuhaitzetan,zuhaixketan, kanaberadietan edo lez-kadietan kokatzen ditu habiak.Errunaldi bakarra dagokio; lau edo seiarrautza erruten ditu orduan, geroemeak bakarrik txitatu ohi dituenak.

Dirudienez, Iberiako Penintsulan goraegin du azken aldi honetan lertxuntxokarramarrozaleen kopuruak, bainaEuropan atzeranzko joera da nagusi;gure lurraldean, aldiz, ale bakan batzukbaino ez dira hauteman ahal izan.

Ondokoak dira espezie honen popula-zioak jasandako atzerakadaren eragi-le nagusi: bizilekutzat duen habitata-ren suntsiketa, eraldaketa eta ezaba-keta; eta umatze-kolonietan eraginda-ko enbarazu eta eragozpenak.

ELIKADURA: bakarka ibili ohi dajanari bila, zelatan ehiza eginez edotabide batez fortunaturiko harrapakinakbaliatuz. Uretako animaliek edo erdi-uretakoek osatzen dute lertxuntxokarramarrozalearen dieta.

HABITATA: Euskal Herrian, dozena-erdiren bat agerpen hauteman ahalizan dira kostaldean eta Ulibarrikourtegian. Espezie bitxia itsasaldekoEuskal Herrian.

HEGAZTIAK

101


102

DESKRIBAPENA: sai arrearen ana-tomian bereizgarri dira buru eta lepolumarik gabeak, krema kolorezkolumatxa motz batez estaliak baina.Gorputzaren gainerakoan lumajeakkolore marroia agertzen du, lehoiakduenaren antzerakoa, hortik bere izenarrunta, bizi den harkaiztegietan iku-sia ez izateko baliagarri zaiona.

Lepo oinean, sorbalda gainean, lumazuri ugari ateratzen zaizkio, idunekogisa, eta papar gainean bi soilune edolumarik gabeko alde ditu, kolore gorri,urdin eta zuri bizikoak, hegaztiak nahi-ta agerian jartzen dituenak generoki-deei bere emozio egoera erakusteko.

Hego luze-zabalen puntetako lumak,primarioak, txirbilik gabeak eta beltzakdira, hego-erpin biribildua eratzendutela. Isats iluna laburra eta karratuada. Harrapari hau interes berezikotzatjotzen da Euskal Herriko EspezieMehatxatuen Katalogoan.

TAMAINA: sai arruntaren luzera 97eta 104 cm bitartean dago eta berepisua 6,5 eta 8 kilo bitartean

BIOLOGIA: heriotzaren iragarlehonen izaera eguargitara azaleratzenda horizontetik lehenengo argi-izpiakageri orduko. Orduan, hegazti hauek,hego-muturretik muturrera 2 metro etaerditik gora zabal, Euskal Herian bizidiren handienak, 7,5 kilogramoko

pisura iristen direnak, gaua emanduten labarrak utzi eta zeru urdineraaltxatzen dira kiribil handiak eginez,haize-boladez baliatuta, haratustelbila joateko.Urte askotan iritzi zen sai arreek gor-puak aurkitzen zituztela usaimenazbaliaturik, amerikar kide batzuek, auraizenekoak kasu, kontinente horretakohegoaldeko oihanetan egiten dutenbezalaxe. Baina 1964an, KennethStager naturalistak, sai amerikar horriburuz azterlan zehatzak egin ondo-ren, frogatu zuenez, sai amerikarrazen usaimena garaturik zeukanhegazti gutxietakoa. Izan ere, gero,europar saiei buruz egindako azterla-nek agerian jarri dute espezie honenusaimena oso txikia dela eta, beraz,ez direla horretaz baliatzen harrapaki-nak aurkitzeko, baizik eta beren ikus-men izugarri zorrotza erabiltzen dute-la. Horrez gainera, halako portaerasozial berezi bat agertzen dute: era-gin-aldeak banatzen dituzte bakoitzakikuskapen egokia egiteko, eta kolo-niako kideen arteko ikusizko kontak-tuari eusten diote gorpua erraz aurkituahal izateko moduan.Oro har, beleak eta mikak izan ohi diraabere hilak aurkitzen lehenak, etasaiak sarraskijale txiki horien kontzen-trazioei behatzera mugatzen dira jakiazehazki non dagoen detektatzeko.Janaria aurkitutakoan zuzen-beheraoldartzen dira, eta zirkulu batzuk egineta gero, piezatik halako distantzia

SAI ARREASAI ARREA(Gyps fulvus)

HEGAZTIAK

103


104

batera pausatzen dira. Bere lurreratzemoduak saitegietan dauden bestebanako batzuk erakartzen ditu. Erahorretan, oso denbora gutxitan, aldebateko ia sai guztiak bildu dira hilareninguru.Harrapari hauek, harrigarriro, osofidagaitzak dira haratustela jaterahurreratzerakoan, oturuntzari ekinbaino lehen hainbat ordutan, edo areegunetan, itxaroten ohi baitute, abere-ak azken heriotza-kurrunkak egin ezbaditu.Sekulan ere ez dira gorpua zati-zatiegitera oldartzen, goseak jota egondaere; ordea, taldeko bat izan ohi da,oro har, agian gosetiena, begiak edomihia mokokatzera aurrenik hurrera-tzen dena, beleek eta mikek lehenagojan ez badituzte. Jarraian, mokoa sas-tatzen du aberearen sabelean etaburua sartzen du zulotik, erraiak jate-ko. Bitartean, zain dagoen taldea arte-gatu egiten da, gero eta gehiago, etabeste kide goseti bat hurreratzen dajatera, eta borroka bat hasten du jatenari zenarekin, borroka amorratua barikerritual baten antz handiagoa duena.Horrela, harrapakina jateko borrokakjarraitzen dira bata bestearen ondoan,eta taldeko gehienak, artega, borro-kaldiak aprobetxatuz, gorpuari gera-tzen zaiona jatera oldartzen dira.Harrigarria da ikustea nola behi edoardi hil batetik minutu gutxi batzuetaneskeletoa baino ez den geratzen(Alde honetatik, Afrikako sai bizkar-zuriak du errekorra, bi minututan kilo-gramo bat haragi jateko gauza baita).Oturuntzaren ondoren hezurrei itsatsi-ta geratzen diren haragi zatitxoak

aprobetxatzen dituzte basoko nekro-fago txikiek, hau da, mikek eta beleek.Saiek sabelbete handiak egin ohidituzte, eta, batzuetan, oturuntzaoparo baten ondoren, nekeza gerta-tzen zaie hegan egitea, eta batzuek,haize boladak aprobetxatuz, ozta-oztahegan egiten duten bitartean, besteakhainbat ordutan geratu behar dira gor-puaren ondoan, janaria digeritu arte.Labarraren itxura malkartsuarekin batdatorrela, sai arrearen itzal-errainuaageri da bisuts bortitzek, euriak edoelurrak zigortutako harkaitz-hormetan,abenduaren azken egun labur etahotzetan, egun hauetan hasten delahegazti honen araldia.Goiz argi eta eguzkitsua iristean, bisilueta handi marrazten dira zeruurdin hotz amaigabearen kontra,estaldura aurretiko eztei-hegalaldiariekiten diotela. Arrak eta emeak maita-sun-jokoari ekiten diote guztiz sinkro-nizaturik, eta airean planeatzen dute,altuera handian, oso elkarrekin, hego-muturrekin ozta-ozta ukitzen dutelaelkar. Emeak, orduan, hautsi egitendu une liluragarria eta zuzen-beheraoldartzen da abiada handian, atzeanbere laguna uzten duela; honek une-rik galdu gabe atzetik jarraikitzen dio,akrobazia sinestezina imitatuz.Orduan, arrak pertsekuzio bat hastendu eta hegokada indartsuekin lasterheltzen dio emeari, eta gainean jar-tzen zaio zenbait segundotan.Ondoren, gora egiten du eta berriroekiten dio maitasun erakuste horri.Josteta jarduera bizia amaitzen dabikoteko kide biek zirkuluak egitendituztenean abiadura handian habia

HEGAZTIAK

105


106

egiteko aukeratu dituzten labarrengainetik. Leku horrexetan, hain zuzenere, egiten dute estaldura, lepo etaburua kulunkatzen duten bitarteanbata besteari urreratuzko erritualharrigarri bat egin eta gero.Bikotearen sendotasuna erakusteko,kideetako bat hil arte loturik eta fideliraungo baitu, estaldura errepikatzendute behin eta berriz.Eztei-jarduerak suposatzen duen bar-buileriak bultzatuta, heldutasunsexualera iritsiak ez diren eta, beraz,oraindik, bikotea egin gabe daudenkoloniako sai gazteek helduen portae-ra imitatzen dute eta koloniatik hurbi-leko haitzetan jartzen dira estalduraezina burutu nahian.Egindako bikoteak habia egitekoaukeratu duten harkaiztegira joatendira eta bertan ematen dute gaua.Egunsentiarekin, habiagintzari eki-ten diote leku hurbilgaitz eta irtenu-neren batez euritik edo elurretikbabestuetan.Sai arreen habiak beren iraizkinezzuriz margoturik egon ohi dira, etagainerako hegaztienak ez bezala,habien tamainak ez du hegaztiarentamainarekin zerikusirik, izugarri txi-kiak izaten baitira.Bikoteko kide biek ekinkor parte har-tzen dute materialak biltzen -adarrak,hostoak, ilekiak edo lumak-, edonolametatzen dituztenak. Banako batzukauzokoei materialak lapurtzen ausar-tzen dira, baina gure harkaiztegietanhabiak ez daude inoiz ere bata beste-tik bi metro baino gutxiagotara, aldehori norberaren lurraldetzat jotzendutela.

Materialaren lapurreta hegaztietakobat bertan dagoela gertatzen bada,erantzuna erasokorra zein arduraga-bekoa izan daiteke, biktimaren izaeranolakoa den. Era berean, habiarenitxura aldakorra da zeinek egitenduen.Emeek arrautza zuri bakarra errutendute, batzuetan pikarda arrexkakdituena, 9 x 7 zentimetrokoa.Erruteak Euskal Herrian otsailarenerdi aldera gertatzen dira, bainaEspainiako hegoaldean ugaltzendiren bikoteak hilabete lehenagotikdaude txitaldian, urtarrilaren erdialdetik.Ohiz bestera, lehenengo arrautzahausten bada, emeak beste bat errundezake apiril aldera.Guraso biek zaindu eta babesten dutegeroko kumea bi hilabetetan, hiruegun jarraiez behin txandakatzendirela inkubazio jardueran.Txandakatzerako orduan, agurtzeerritual bat burutzen dute batak etabesteak, buru eta lepoaren mugimen-du errepikatuetan datzana.Inkubazioari ekiten dion bikotekokidea mugimendu geldoekin jesartzenda, sabelaldeko lumak harrotzendituela arrautza estaltzeko.Martxoaren amaiera aldera, udabe-rriaren sorrerarekin, jaiotzen da saitxikia, begiak guztiz itxita eta krema-kolorezko lumatxa bigun eta urrisamarra dituela.Maitasun handiaz zaintzen dutegurasoek hain izaki txiki eta babesgabe hori, babesteko eta jaten ema-teko txandakatzen direla; baina den-bora igaro ahala, nahita aldatzen

HEGAZTIAK

107


108

dute otorduak.Txitoaren lehenengo bizi-egunetan,haren mokokadaz zirikatuta, helduekjan batzuk eskaintzen badizkiote, orelodiaren eran goitikatzen dituztenak,hilabete eta erdi bete izanez geroztikjan bat bakarrik ematen diote egune-an, eta are jan bat bi egunez behin,lehenengo hegaldiak egin aurre-aurreko garaian.Baina ez da janaldien ugaritasunabakarrik aldatzen dena, baizik eta goi-tikatutako janariaren kantitatea erealdatzen dela -askoz ere handiagoadela txitoa hazten den neurrian-, etairenste-gradua ere bai, ez baitagohain digerituta.Bi hilabete eta erdi dituela, gurasoakausartu egiten dira txitoa bakarrikuzten, janari bila doazenean, behinegitura nerbioso eta muskularrakhobetu eta egokitzeko eboluzio psiki-koa egiaztatu ondoren.Esaterako, lehenengo bizi-astean txi-toa axolagabe geratzen da habiarainoiristen den edozein arrotzen aurrean,geldi geratzen dela begiak itxita.Geroztik, erreakzio positiboa agertzendu bere amaren mokoa gogoraraztendion edozein objektu luzangarenaurrean, eta portaera janari-eskalea-ren eragingarri gertatzen zaio.Laurogeita hamar egun dituela, kon-traste handia dago txitoak hartuduen tamaina eta indar izugarriareneta bere erreflexu geldo eta mugi-mendu traketsen artean, dagoenekoguztiz lumaturik dagoela. Izan ere,oraindik ez da habia uzteko gauza,ez bada erlaitzetatik mugitzen denaldi laburretan.

Ia lau hilabete dituenean, ordea, gazteausarta bilakatu da, egunean-egune-an hegan egiteko teknika berria ikas-ten duena.Zenbait egunetan gurasoek jatenematen jarraitzen diote, haratustelabere kabuz bilatzeko behar adinakotrebetasuna hartu duen arte. Berehegoen indarrak independentziaematen dio sai arre gazteari, eta berehegada dela bide familiatik urrundu-irailaren amaiera aldera gertatu ohidena- eta bizimodu erratu bati ekitendio habitat faboragarria aurkitu arte.Kolonia batean ezarri baino lehen,ehundaka kilometro egin ohi dituzerra eta harkaiztegietatik noraezean ibilita.Harrapari handiek bezala, denboraluzea behar du heldutasun sexualerairisteko, lau urtekoa izan ohi dena,eta, ohiz bestera, zazpi eta zortzi urte-tara luza daitekeena.

ELIKADURA: bere berezitasunikgarrantzitsuena, guztiontzat ezaguna,elikera da, sarraskijale bait da erabat.

HABITATA: beti heriotza gainetikhegan egiten duten harrapari hauekkolonietan ezarri ohi dira mendizerre-tako haitzarte eta gailurretan, eta ber-tatik barreiatzen dira janari bila joate-ko; beraz, gure Lurraldearen partehandi batean ikusiak izan daitezke,eta, batez ere, mendialdeetan etaberen inguruetan, dela abeltzaintzaz-ko aranetan edo landako larreetan.

HEDAPENA. hegazti honen banake-ta-lurraldean sartzen dira Afrikako ipa-

HEGAZTIAK

109


110

rraldea, Asia txikia eta erdi-hegoalde-koa, eta Europa. Europari gagozkiola,hegazti hau aurki daiteke Iberiarpenintsulan eta Balkanetakoan(Grezia, Jugoslavia ohia, Bulgaria),Frantzian, Italiako iparraldean,Cerdeña eta Sizilian.

POPULAZIO BANAKETA: saiarenehizagaiak eta habia egiten duenekolekuak -Urkiola, Aizkorri edoAralarreko harkaiztegiak, Sobron,Valderejoko gailurrak...- babestu iza-nak eta suspertzeko hartu diren neu-rriek, esaterako, haien elikaduraerrazteko, saitegietatik hurbil jarridiren janlekuek, bide eman dutearian-arian suspertzearen mirariagertatzeko. Horrela, 1979an zentsa-turiko 35 bikote ugaltzaileetatik gauregun habia egiten duten 4004etaraaldatu da.Oraingoz hauxe dugu populazio-gehi-kuntzaren egiazko balorazioa egindakiokeen hegazti harrapari bakarra,unean-unean zentsatua izan baitaduela hamasei urtetatik hona.Gipuzkoan hirurogeiko urteetanbatere hegaztirik ez bazegoen habiaegiten zuenik, gaur egun 35 bikotekumatzen dutela kalkulatzen da,kopuru hori oraindik oso txikia izanarren euskal Autonomia Erkidegokogainerako probintzien aldean; izanere, ugalketa egiten dute soilik hirulekutan: Aiako Haitzetako Parkenaturalean, Aitzgorri mendizerraneta Aralar mendizerran.Mendizerramagiko horren nafar isurialdean,populazioak askoz ere handiagoakdira, eta, kalkulatzen denez, 270

bikote habiagile baino gehiago bizidira han. Nafar lurraldean dagoen saiugaritasun horrek hain zuzen ere eka-rri du umatzeko feudo bat lehenbizikoaldiz bilatzen duten gazteekAralarreko gipuzkoar haitzarteak kolo-nizatu izana.Bizkaiari dagokionez, habia egitendute Atxarte eta Mugarrako gailurre-tan eta Urkiolako Parke Naturalean.Karrantzako aranean ere ikusi ahalditugu sarri, baina bizileku horretanbikote banaka batzuek baino ez dutehabiarik egiten, ikusten diren gehie-nek kantabriar lurraldean egiten baitu-te habia, nahiz eta abeltzaintzazkoaran honetan eragina izan, bertan eli-katzen baitira. Bizkaian 43 bikotehabiagile dira guztira. Arabako lurral-dean aurkitzen dira harrapari honenpopulazio handienak, habia egitendutela Valderejo, Sobron eta Salvadamendilerroan. Kalkulatzen denez,haien kopurua 322 bikotekoa da,beraz Heuskal Herriako guztirakopopulazioa 400 bikote habiagilekoaizango litzateke eta Euskal Herriaosoan 670.Egiaztatu egin da hainbat sai igaro-tzen direlaAfrikarantz Gibraltarko itsa-sartean zehar, eta hainbat hegaztiberreskuratu direla Andaluzian etaMarokkon, Nafarroan eraztuneztatuakizan zirenak, baina beti izan dira hel-dugabeak; izan ere, gure basoetanheldutasun sexualera iritsi eta lurraldepropio batez jabetzen diren banakoakgeldikor bihurtzen dira, eta bertangeratzen dira hil artean.

HEGAZTIAK

111


112

DESKRIBAPENA: tamaina ertainekoharraparia, gorputz lirainekoa etahego eta buztan luzekoa. Helduadenean, mirotz zuria 43-51 cm luze daeta 300-500 gr izaten ditu.

Arra gris errauskara da goialdean,beltzak diren lehenengo arraun-lumaketa zuria den ipurtxuntxurra izan ezik.

Azpialdean, nabarmena da lumadia-ren kolore zurixka, hegoen muturreta-ko beltza izan ezik. Emeek ez dutekolore grisik, ipurtxuntxurraren kolorezuri deigarria izanik.

BIOLOGIA: mirotz zuria migratzailepartziala da; udazkenean denak joa-ten dira gure basoetatik eta martxoamaiera aldean itzultzen dira.Itzulitakoan, arrak, gris hauskara kolo-rekoak, beren habia-lurraldeaz jabe-tzen dira eta eztei-hegaldi akrobatiko-ak egiten hasten dira: txandaka plane-atzen dira eta txandaka 30 bat metro-ko altueratik amiltze-jauzi azkarrakegiten dituzte, hegalak ia itxita dituzte-la; halako jauzietan, lurrera helduaurretik norabidea aldatu eta bihurgu-nea eginez berriro igotzen dira; behineta berriro aritzen dira gora-beherajoko honetan, batzuetan are hogeitahamar aldiz jarraian ere. Arra bereerakustaldian ari delarik, emea (gaz-tainkara, behealdea okreska etazerrenda zabalekin) berari so egotenda; batzuetan hegaz aritzen da arra-

ren azpian, beraren jauzi eta igoeraetengabeetan lagunduz. Halakoetanohikoa da arrak emeari erasotzen dio-lako plantak egitea; orduan emeadefentsa-posturan jartzen da eta arrakhegadaren azkartasuna moteltzen du.Emeak, arraren atzean hegan ibiliondoren, lurgainean pausatu eta jana-ri-eskekoak diruditen garrasiak egitendituenean, ernaltzeko prest dagoenseinale argia ematen ari zaio arrari.Hark berehala ulertzen du eta emea-ren gainera jauzten da; emeak isatsajasotzen du, ados dagoela adierazte-ko. Bitxia bada ere, arrak harrapaki-nen bat eman ondoren estaltzen duemea, eta horregatik ia beti du anima-liaren bat atzaparretan. Errunaldianzehar eta emeak azken arrautza errunduenetik astebete igaro bitarteanbikoteak hainbat aldiz kopulatzen du.Oro har, habia emeak egiten du batezere; arrak abarrak eta orriak ekarribesterik ez du egiten. Nolanahi ere,batzuetan lagun gabeko arren bathabia eraikitzen hasten da, emeari zererakutsia izateko. Mirotz zuriek tokiberen egin ohi dute habia urtero.Otadietan, zereal-soroetan edo pinu-dietan, belarrak, kirtenak eta abartxo-ak bilbatuz 40-45 bat cm-ko diame-troa duen plataforma eraikitzen dute,4-5 cm sakon dena.

Maiatza eta ekaina bitartean emeak4-6 arrautza erruten ditu, batetik bes-tera bi egun igarotzen direla; arrau-

MIROTZ ZURIAMIROTZ ZURIA(Circus cyaneus)

HEGAZTIAK

113


114

tzak zuri urdinkarak izaten dira, puntugrisez edo arre-gorrixkaz pikartatuak,45 x 35 mm-koak eta 9-34 gr-ko pisu-koak. Urtean behin bakarrik ugaltzendira, baina lehenbiziko errunaldikoarrautzak galduz gero, bikotea berrirosaiatzen da. Emeak berak bakarriktxitatzen ditu arrautza hilabetez; hil-tzen bada, arrak arrautzak estaltzenditu, baina ez ditu behar bezala txita-tzen, eta horrelakoetan arrautzetatikgutxitan jaiotzen dira txitoak. Arrakhabiara harrapakina eramaten duene-an, emeari urrunetik jakinarazten diogarrasiz; arraren mezuaz oharturik,emea habiatik irten eta hegalez abia-tzen da bide erdira; arra dagoen toki-ra heldutakoan, hark harrapakinaaskatu eta emeak airea harrapatzendu; ondoren habiara itzuli eta txitatzenari dela jaten du.

Txitoak jaiotzen direnean, amakarrautza-oskolak kentzen ditu habia-tik; batzuetan ia osorik jaten ditu.Lehenengo astean amak ez du zirki-nik egiten habiatik eta arreta handia-rekin zaintzen ditu kumeak; bigarrenastean, berriz, irtenaldiak egiten has-ten da, baina ez janari bila, ehiza arra-ren ardura baita, baizik eta paseatzenibiltzera. Hala ere, habiara itzultzendenean kumeak eguraldi txarretikbegiratze jarraitzen du hirugarrenastea arte. Lehenbiziko lumak hazita-koan, artean jaiotzatik lau egun baizikez direla igaro, kumeek hegalei eragi-ten hasten dira, tartsoen gaineansendo finkaturik daudela. Bi astedituztela, habiatik irten daitezke etalandaretzan murgildu, eta hamabost

egun geroago beren kabuz jan ditza-kete gurasoek ekarritako harrapaki-nak; izan ere, hirugarren asterakoemea arrarekin batera aritzen da ehi-zan. 30-35 bat egun igarota, behinbetiko uzten dute habia. Txitoen haz-kuntza hasten den unetik beretik arraklehenengo eta bi gurasoek gero gogo-tsu defendatzen dute habia etsaienerasoetatik, dela habia gainetik heganibili eta garrasi eginez, dela talaiabatean kokatu eta garrasi eginez isa-tsari gora eta behera eragiten diotenartean. Sarkinak ohar-mezu horiekaintzat hartzen ez baditu, mirotzzuriak ez du dudarik egiten eta zuze-nean oldartzen zaio, emea batez ere,honetan arra baino suminkorragoabaita.

Gure basoetatik gazteek migratzendute lehenengo, Europako toki gehie-netan bezala eta Siberiakoek ezbezala. Bakarrik migratzen dute.Negua igaroko duten lurraldera iristendirenean, egunez ehizan aritzen diraeta gauez elkarretara biltzen dira loegiteko, batzuetan talde handietangainera.

ELIKADURA: mirotz zuriaren harra-pakinik maizenak lurgaineko ugaztuntxikiak (lursaguak, karraskariak, sati-tsuak) eta txori txikiak (hegatxabalak,kuturlioak) dira, lurgaineko animalie-tan espezializatuta dago eta. Halaber,limoetako hegaztiak ere ehizatzenditu: txirriak, hegaberak, lertxuntxoak.

HABITATA: Euskal Herriko landetakosastraka eta iratzeen gainean bi metro

HEGAZTIAK

115


116

HEGAZTIAK

eskaseko altueran hegaka, gris haus-kara koloreko harrapari eder bat, zeruurdin zilarkaran nekez ikusten dela,ugaztun eta hegazti txikitan ari daburu-belarri; mirotz zuria da. Guremendietan udazkenean eta udan iza-ten dugu.

Ehizarako zein ugaltzeko eremu ire-kiak behar dituen espeziea da.

HEDAPENA: orduak eman ditzakeairean nekatu gabe, beste mirotzespezie biek bezala (zingiretakoa etaurdina); mirotz zuria Lurreko alde epeleta boreal guztietan bizi da, hau da,

Ipar Amerika eta Europako hainbatlurraldetan, Iberiar penintsulako ipa-rretik hasi (Portugalgo iparraldea etaPirinioetako erdialdea) etaEskandinaviako iparraldeko mutur-muturreko lurraldeetaraino.

Euskal Herrian, Cantabria mendile-rroan bizi da, hain zuzen ere Pipaóneta Bernedo bitarteko mendi-hegie-tan; lurralde horietan mirotz urdinare-kin batera bizi da. Kantaurialdekomendialdean bizi da. Hala ere,Arabako Errioxan ez da ageri, ez bai-tago aski zuhaitz ez hezetasunik.Atlantikoaldea, Bizkaian etaGipuzkoan, zuhaitz gutxiko hegi etamuinoetan ibiltzen da, eta basoberrietan ere bai, sasiz eta otez ingu-ratutako pinu gazteen artean.Gipuzkoan Bizkaian baino ugariagoada eta hobeto banaturik dago; hirulurraldeetan zenbatetsi da 190-146bat bikotek egiten dutela habia.Mirotz zuria oso erra ezagutzen dalanda zabaletan hegaz dabilela,taxuera luzanga eta liraina baitu.Gehienak kantaurialdeko barrualde-an bizi dira (%63), alde atlantikoanbikoteen %31 bizi dira eta aldemediterranearrean %6.

POPULAZIO BANAKETA: azke-nengo zentsuen arabera, Iberiarpenintsulan 839-999 bat bikotek egi-ten dute habia, eta Europa osoanbizi diren bikoteen kopurua 22.000eta 32.000 bitartekoa da. Euskadininteres bereziko espezie da EspezieMehatxatuen Euskal Katalogoan.

117


118

DESKRIBAPENA: adarrarteko bene-tako iratxoa den gabiraia, egia esan,miniaturazko aztorea da. Alabaina,baditu ezaugarri bereizgarri batzuk,esaterako, begi horiak, bere ahaidenagusiarenak laranja kolorekoak direnbitartean; gabirai arren kasuan, gaine-ra, kolore laranja nabarmena dutesabelaldean, aztore arrek ez dutena.Halaber, xeheagoak eta hanka-luzea-goak dira, hanketan behatz izugarriluze eta finak dituztela, baina behatzhauek, izatez, beren elikatze-erregi-menari moldatzearen ondorioak dira,basoko txoritxoetan batez ere oinarri-tzen baita.

Urtebetea gainditu ez duten gabiraigazteen lumajea helduenaz nabar-menki bestelakoa da; izan ere, arrenlumajeak tonuera arrexka agertzendu, izpil arre-gorriztekin, eta adin ber-dintsuko emeen izpilak txikiagoak etagrisak dira.

TAMAINA: beren tamaina 28 eta 30cm bitartean dago eta beren pisua140 eta 320 gramo bitartean; aztorea,ordea, 1.200 gramotara iristen da.

BIOLOGIA: apirilaren lehenengo egu-netan, udaberria jaio bezain lasterentzun daitezke gure basoetako gabi-raien garrasiak oso urrunetik, “maita-sun-garaia”ren hasiera iragartzendutela. Arrak beren ugalketa-lurralde-ez jabetzen dira azkar asko, emea

erakartzeko hegada akrobatikoak egi-ten dituzten bitartean. Bikoteak eginondoren, kideek hegan egiten duteelkarrekin, elkarri limurketa eginez etaberen gorputza estaldurarako presta-tuz. Sarritan altuera handira igotzendira kiribila eginez eta isatseko luma-motto zuri ikusgarria erakutsiz, elka-rrekin zuzen-beherako oldarraldi harri-garria egiten dutela, berriro ere, bat-batean, goranzko hegadari jotzeko.

Limurtzeko beste teknika bat ikusi ohida hegazti hauengan: bikoteko kidebiek hegada horizontalak egiten dituz-te, joan-etorrizkoak, pausaleku batetikberen lurraldearen mugaraino, eta,horrekin nahasita, bat-bateko igoerakegiten dituzte, eta zuzen-beherako jai-tsierak ondoren.

“Maitasun” erakuste hauetan, bikoteaadar batean pausatu ohi da, arrakemea estaltzen du eta ondoren hega-da-agerraldiarekin jarraitzen dute.

Gabiraiek leku berberetan egin ohidute habia urtean-urtean. Oro har,inguruak zaindu ahal izateko modukolekuak izaten dira; beraz, zuhaitzeta-ko soilguneak edo mendi-mugetakoertzak aukeratzen dituzte. Aztoreak ezbezala, ez ditu basoko lekurik ezku-tuenak aukeratzen.

Batzuetan, bikote batek habia batbaino gehiago dauka, emeak guztiz

GABIRAIAGABIRAIA(Accipiter nisus)

HEGAZTIAK

119


120

egina edo mika edo bele batena izanbaina bertan behera utzia izan daite-keena. Horrela, harrapari eder honekhanditu eta berriztatzen du.

Hala ere, hegazti hauek halakohobespena agertzen dute habia hala-ko altuera batean eta ia enborrari itsa-tsita kokatzeko, ikusgaitzagoak gertadaitezen. Aztoreen bikoteek habiaelkarrekin egiten badute, gabiraienkasuan zeregin hori emeen ardurakoada soil-soilik, eta habia egitea amaitudutenean ez dute hosto eta adar ber-deez estaltzen, baizik eta adar ihar-tuekin prestaturik uzten dutela.

Estaldura gertatu ondoren, emeek 2eta 6 arrautza bitartean erruten dituz-te, eta 9 eta 10 arrautzako txitaldiakgertatu diren arren, ohikoena da 4 edo5ekoak izatea, tamaina ertainekoak,39 x 31 milimetro ingurukoak.

Arrautza bakoitza bi eguneko tarteanerruten da, eta, ondorioz, agerikoakdira txitoen arteko adin-diferentziak,nabariagoak direla familia ugariagoaizan ahala.

Harrigarriro, inkubazioaren iraunaldia,35 egunekoa -aztorearena bainonahikoa laburragoa-, izugarri luzea dahalako tamainako hegazti batentzat;izan ere, naturan lege da zenbat etatxikiagoa izan hegazti hainbat eta txi-kiagoa dela arrautzen txitaldia.

Denboraldi horretan emea ia ez dahabiatik mugitzen. Txitoak jaio eta hiruaste bete artean, arrak hartzen dufamilia osoari elikatzearen ardura,salbu eta harrapakin-eskasiako urteaizan eta emea irtetera beharturikegon. Geroztik, emea arrarekin baterairteten da ehizan, kumaldia elikatzeko.

Lau aste dituztela hasten diratxitoak habiatik kanpo ibiltzen.Hasieran, habiatik hurbilekoadarretan soilik ibiltzen ausar-tzen dira, baina laster askohasten dira inguruko zuhaitzeta zuhaixketara hegan egi-ten, eta bertan itxaroten dituz-te gurasoak, janaria hartzekozain. Bi aste eta erdian lagunegiten diete gurasoei ehizan,eta basoko txoritxoak etakarraskariak itsumustuanharrapatzen eta atzematenikasten dute. Gero, gurasoekardura kenduko diete etaberen buruz bilatu beharkodute janaria; hasieran guraso-

HEGAZTIAK

121


122

en lurraldean bertan, eta, gero, lurral-de berrietan.

Ipar Europako hegaztiek Afrikaramigratzen dute neguan -batzuk Iberiarpenintsulan geratzen dira-, bainaEuskal Herrian bizi direnek, aztoreekbezala, ez dute kontinente beltz han-diaren deia sentitzen.

ELIKADURA: harrapari honen dietariburuz egindako azterlanek aditzeraematen dutenez, txolarreak jaten ditubatez ere -%40raino-. Hortik dator,hain zuzen ere, bere ingelerazkoizena: “sparrow hawk”, txolarre-azto-rea adiera duena. Halako hegaztitxotxikiekiko dependentzia areagotu egi-ten da neguan batez ere; izan ere,sasoi horretan, harrapakinen eskasiadela eta, begirada sakoneko harrapa-ria landagune inguruko basotxoetaraibili behar da. Birigarro arruntak ditu,txolarreen ondoren, harrapakin nahie-nak, eta gero, txontak, hegatxabalak,berdantzak, kaskabeltzak, txinboaketa txantxangorriak. Batzuetan, gose-ak jotzen duenean, basasaguak, lur-saguak eta katagorriren bat harrapa-tzen ditu.

Harrapari hauek teknika batzuk erabil-tzen dituzte beren harrapakinak atze-mateko; horien artean ditugu basokosoilguneetan edo txoritxoak daudene-ko zuhaixketan itsumustuan agertzea,eta zelatan ehizatzea. Azken taktikahori burutzeko, hegazti harrapariageldi geratzen da ikuspegi bikainekoleku batean, basoan zer gertatzenden arakatu eta edozein mugimendu

susmagarri kontrolatu ahal izatekomoduan. Sistema horretaz baliatzendira batez ere udaren hasieran, osoonuragarria gertatzen baitzaie habiautzi berri duten txito trebatu gabe etaustetsuekin.

Aztoreek bezala, zati-zati egin etakontsumitu ohi dituzte beren harrapa-kinak leku garaietan.

Askotan, gabiraiak ibilera handiak egi-ten ditu hegada bizkor eta baxuan,harrapakinik ikusten ez badu ere;badaki edonon ager daitekeela etanahikoa duela azken unean ikustea,zeren bere abiadura handiari etamaniobra egiteko gaitasun handiariesker, segundo gutxitan norabideazaldatu eta harrapa baitezake.

Ehiza-hegaldian dagoenean osoaltuera baxuan dabil, landaretza etagora-beheretan (montorrak, harre-siak,...) ezkutaturik, animaliak edatekoedo jateko bisitatu ohi dituzten lekuakarakatuz, esaterako, iturburuak edobaso masustez edo baiez beterikosasiarteak.

HABITATA: zuhaitzak dituztenedozein motatako eremuetan bizida, baina nahiago izaten ditu giza-kien eraginetik urrun dauden basohelduak.

HEDAPENA: mundu-mailan, espeziehau palearktikoa da, klima-alde bore-aletatik Europako, Asiako mediterra-niar aldeetara eta Afrikako ipar-men-debaldeetara hedatzen dena.

HEGAZTIAK

123


124

POPULAZIO BANAKETA: ez diraaztoreak bezain exijenteak, basoaldeurriago eta txikiagoetan bizi baitira,eta zazkardi eta espazio irekietan ere.Hala ere, ez dira batere ikusterrazak,gure basoetan duten populazioa onar-garritzat jo daitekeen arren, ParteNatural guztietan bizi baita (Valderejo,Urkiola, Aralar, Gorbeia, AiakoHaitzak). Arrunta ere bada kantauri-mediterraniar uren mugalerroko men-dilerroan. Ordea, ez da aurkitzenArabako parte handi batean, ezta lau-tadan ere, oso baso-soilduta baitago.Oso urria da, berebat, GasteizkoMendietan eta Iturrietan, bertan ezar-tzeko baldintzak egokiak eskaintzendituzten arren. Badira gabiraiak,ordea, are habiagileak ere, Ebrokomakaldietan. Kalkulatzen denez,Araban 90 bikote habiagile inguruegongo dira, Bizkaian eta Gipuzkoanhabia egiten dutenak bikote banakabatzuk baino ez diren bitartean, beraz,guztizko kopurua 100 bikoteingurukoa baino ez da izango.Iberiar penintsulan 3.000 eta8.000 bikote bitarteko kopuruakalkulatzen da; Europan, berriz,50.000 eta 54.000 bikote bitarte-an daudela kalkulatzen da.

Euskal Herrian bizi diren gabi-raiak geldikorrak dira, hau da, ezdute migratzen negua iristendenean. Garai horretanEuropako iparraldetik datozenbikote migratzaile batzuk batzenzaizkie daudenei.

Duela hiru hamarkada, harrapari

hauek oso populazio-maila ona zeu-katen europar kontinente osoan, uga-rienen artean baitzeuden; baina neka-zaritzan erabilitako pestizida etaintsektiziden abusuak beherakadaizugarria gertarazi du haien dentsita-tean, eta espezie arraroa izatera alda-tu da. Hori gertatu da, baita ere,intsektuez eta guztiz kutsaturiko besteornogabe batzuez elikatzen diren txo-ritxoak ia soil-soilik jaten dituelako.Horretara, metaturiko pestizida batetikbestera igarotzen da elika-katearenbitartez.

Belatz handien erruteetan gertatu denbezala, gabiraien erruteek ere arrau-tzen apurketa jasan izan dute emeekinkubatzeko estaltzen zituztenean;horren zergatia dugu pestizidek gero-ko amei gertarazten dieten kaltziofalta, horrek oskolen gehiegizko ahul-dura ekartzen baitu.

HEGAZTIAK

125


126

DESKRIBAPENA: urtar txori txikihonek ia ez du 20 cm-ko luzera gain-ditzen. Bizkarraldekoa eta albokoaarre beltz koloretakoak dira, oliba-koloreko bazterrekin lumetan eta zuriildaskak. Beheko aldeak oliba-grisakoloretakoak dira, bularra zuriz izpidu-na eta sabelaldea zurbilagoa. Mokoa,berde-horia koloretakoa da, oinaldegorrizkoarekin. Zangoak oliba-berdekoloretakoak.

TAMAINA: luzera: 20 cm.BIOLOGIA ETA HABITATA: osobanatuta dago Europatik, ohizkoagoaekialde herrialdetan. Gure lurraldeandatu bat bakarrik jakiten da bere ugal-ketari buruz. Bertako espeziea da etamigrazio sasoian beste lagun emate-

ak izaten ditu eta batzuk, negusasoiapasatzera geratzen dira.Uretako masa gutxi sakonetan bizitzenda, orokorrean eztiak. Zonalde hauekpalustre landaretzaz estalita daude.Eguneko eta egunsentiko hegaztia da.Oso iheskorra da, eta oso saila izatenda ikusteko, batez ere bere kantuzdetektatzen da. Eskututa egoten dalandaretza artean edo zonalde hezee-tako ertzetan. Hegazti bakartia da,gauez egiten du migrazioa eta ez duhegan egiten oso sarritan. Lurrazaletikgoratasun eskasan edota lokatzarteanedo ur azalekotan habia egiten du.Urtean bitan jartzen du 8-12 arraultze-ko errunaldia bakoitza.

ELIKADURA: lokatzartean ehizatu-tako ehizakiak jaten du, adibidezintsektuak, moluskuak eta krustazeo-ak. Landare materia ere jaten du.Populazio ugaltzailea oso eskasa dazeren eta bakarrik esagutzen dahabia egin duen bikote bat. Europarpopulazioek egonkor edo fluktuatzailemantentzen dira, baina nolanahi ere,haurreko hamarkadetan atzerapenhandia egon da. Europan egon denespezie honen atzerakada, habitatengaldura eta gizatar perturbazioagatikizan da.Espezie hau eta berroetan bizitzendiren beste espezien kontserbaziora-ko neurriak, palustre landaretza zain-keta eta hobekuntza lortzera helbide-ratu behar dira.

UROILANDA PIKARTAUROILANDA PIKARTA(Porzana porzana)

HEGAZTIAK

127

EUSKALFAMILIA:TILIAZEOAK

128

DESKRIBAPENA: uretako hegaz-tia da, tamaina txikikoa, luzean 20cm-tik gora ez dena. Bizkarraldeankolorazio arre-gorrizta ageri du,tindu olibakaraduna, beltzez ildas-katua eta orban zuri irregularrezzipriztindurikoa. Kopeta eta genagrisak ditu; hegoak, belzkarak.Beheko aldeak, berriz, zeharkakozerrenda beltz eta zuriez marratuakdauzka. Moko berdea eta hankaarre-olibakarak ditu.TAMAINA: luzera: 17-20 cm.BIOLOGIA: eguneko nahiz iluna-barreko jarduna dagozkio. Zaputzsamarra da, eta landaredi arteanezkutatuta edo hezegune-bazterre-tan egoten da. Gainerako uroilan-dekin gertatzen den legez, egitendituen garrasiengatik hautemandaiteke eskuarki hurbilean dabilela.Gauez migratu ohi du. Ez da batereigokaria eta hegalari gisa ere ez dueskarmentu handiegirik. Uretakolandaredian egiten du habia, urarenmailaren gaindik; habia, plataformatxiki baten antzekoa izaki, uretakolandareez osatzen du. Urtean bierrunaldi izan ditzake; sei edobederatzi arrautza erruten ditu aldibakoitzean.Uroilanda txikiaren populazioa

gutxienekoa da; ziur askorik, tarte-ka eta irregularki baino ez du habia-rik egingo, Europako beste hainbateremu zabaletan bezalatsu, hangopopulazioetan ere atzerakadanabarmena sumatzen baita oro har.Atzerakada horren eragiletzat jo ohida, esaterako, hezeguneen desa-gertzea eta eraldatzea.Azpimarratzekoa da, halaber,migrazio-garaian heriotza ugari iza-ten dela argi-indar linearen aurkakotalkak direla bide.ELIKADURA: lupetzan inguraturikoharrapakin txikiez elikatzen da:intsektuak, moluskuak, krustazeoakedota dena delakoak direla. Haziakere sartzen ditu bere dietan.HABITATA: ur-gezatako hezegune-etan bizi ohi da, oso garaia eta osotrinkoa ez den uretako landarediartean; ez ditu bizileku hain usutzat,adibidez, estuarioak eta eremugazikarak.Euskal Herrian, apenas geratzenden alerik Araban: bi bikote-ugal-tzaile baino ez. Populazio lokalurrikoa izateaz gain, espezie migra-tzailea da, eta ondorioz, jatorrieuroparra duten aleak agertu ohidira migrazio-iraganbideetan.

UROILANDA TXIKIAUROILANDA TXIKIA(Porzana pusilla)

HEGAZTIAK

129


130

DESKRIBAPENA: tamaina txikikohegaztia da, 30 cm izan daitekeenaluzean. Bizkarralde arrea ageri du, ilu-nez tindatua, ia beltza. Hegoetankolore uniformea du, marroi-gaztaina.Beheko aldeak, berriz, grisak ditu.Haragi-kolorekoa du mokoa, punta-iluna. Hankak arrosa samarrak ditu.


BIOLOGIA: bakartia da, iheskorra etaizua; landaredi belarkara artean ezku-tatuta egoten denez, hautemangaitzaizaten da. Ilunabarreko jarduna dago-kio. Gauez migratzen du gehienbat.Landaredi artean egiten du habia,lurrean ezkutatuta, belar lehorrezkoplataforma eta guzti. Errunaldi baka-rra izaten du urtean; zortzi edo hama-bi arrautza erruten ditu orduan.

Ale bakan batzuk baino ez daitezkehauteman Euskal AutonomiaErkidegoko kostaldeko zenbait zati-tan; bitxia eta urria den adierazgarrigarbia. Europan, bestalde, atzeraka-da handia jasaten ari da.

Europari dagokionez, ondoko arra-zoiak aipatu ohi dira atzerakadahorren eragiletzat: ingurunearen alda-keta; lurzoru hezeen drenatzea; etanekazaritza-jardueren areagotzea,biodibertsitatearen kontserbazioare-kin bateraezinak diren usadioez balia-

tzen baita sarri askotan.

ELIKADURA: intsektuak, moluskuak,zizareak, krustazeoak eta landareakditu elikagaitzat.

HABITATA: bizilekutzat hautatzenditu, besteak beste: belarrezko estalkijoria ageri duten eremuak; hezegune-bazterrak; basoetako soilguneak; ubi-deak dituzten istingadiak; eta altueraapur bateko bazka-laboreak.

Euskal Herrian, udazkenean eta uda-berrian ageri ohi da, paseko hegaztienartean, eta batik bat kostaldean zehar.Barrualdeko zenbait hezegune ereaukera dezake topaleku gisa.

GILOIAGILOIA(Crex crex)

HEGAZTIAK

131


132

DESKRIBAPENA: tamaina handikohegaztia da, metro eta erdi izaterai-no haz daitekeena luzean. Hankabeltz luzeak dauzka. Kolore grisadu; isats-punta, berriz, beltza.Burua, garondoa, zintzurra etamuturra beltzak ditu, baina kasko-gorria da. Lepoaren goi-aurrealdeaere beltza du; mokoa, aitzitik, arre-berdexka.

TAMAINA: luzera: 90-100 cm.

BIOLOGIA: habia-leku gisa aukera-tzen ditu, besteak beste, eremuhezeak eta azaleko urak dituztenlaku eta aintzirak. IberiakoPenintsulako negupasa-garaian -orduan biltzen baita bertaraEuropako populazioaren zatirik han-diena-, arte eta artelatzez osaturikolarreetan bizi ohi da; eta baita labo-re-lurretan ere. Migratu behar due-nean, "V" itxurako taldeetan joan ohida hegan, turuta-hotsen antzekozaratak eginez etengabe. Udan, tal-deka biltzen da, etzalekuetatik elika-dura-tokietara aldatzeko asmoz.Landaredi-muino baten gainean egi-ten du habia. Errunaldi bakarradagokio urtean; bi arrautza errutenditu orduan.

Extremadurako larreetako negupa-sa-garaian, ezkurrez elikatzen dabatik bat.

Udazkenean 60.000tik gora indibi-duo lekualdatzen dira IberiakoPenintsulara. Horietatik, 500 hegaz-ti hauteman dira Gernikan, eta 115Abran; jalkitako aleen gehienekokopuruak dira horiek. Europa ekial-deko populazioetan atzerakadanabarmena sumatzen da; Europaerdialdekoetan eta iparraldekoetan,aldiz, goranzko joera da nagusi.

Habiagintza-eremuetan, popula-zio-murrizgarritzat jo ohi da ugal-tze-arrakastaren beherakada,giza-jarduerek eragindako kalteeneta argi-indar lineen aurkako tal-ken ondorioz.

Negupasarako hautaturiko lekuetan,berriz, ondoko arrazoiak direla bidedaude erasanda populazioak: larre-bazkalekuen galera; argi-indar line-en aurkako talkengatiko heriotzak;ezkutuko ehiza; eta etzalekuetaneragindako enbarazuak.

ELIKADURA: haziak eta fruituakditu elikagaitzat; artropodoak etamoluskuak ere harrapatu ohi ditulurrean.

HABITATA: paseko hegaztien arte-an hauteman ahal izan da gurelurraldean. Egonaldi laburrak eginditzake, adibidez, urtegietan edotakostaldean zehar.

KURRILO ARRUNTAKURRILO ARRUNTA(Grus grus)

HEGAZTIAK

133


134

DESKRIBAPENA: erdi neurrikolimoetako hegaztia da eta berrogeicm-ko neurria ez du gainditzen. Zurikoloretakoa da dortsal beltza izanezik. Izugarrizko hanka luzeak arro-sa koloretakoak, hegalaldietan atze-tik eskegita daudenak, erraz ezagu-tzeko zilueta ematen diote. Beltzkoloretako moko fin eta luze.Hegoak beltzak dira goitik eta behe-tik, eta axilareak zuriak. Buruan iza-ten duten moten kopurua aldakorrada, sexua, urtaroa eta indibiduoenaraberaz.

TAMAINA: luzera 40 cm.

BIOLOGIA: gozo zein gazizko urazalekozko lurralde hezeetan bizi-tzen dira, kostaldeko aintziretan etaibaieko ubide baxuetan batez ere.Gure lurraldean estuarioetan, urte-gietan eta barnekadeko aintziretanagertzen da. Ertzetan zein uretanikusiak izaten dira, motelki ibiltzenmodu bereziz.

Hegazti taldekoia da eta ez dubando handiak osatzen migrazioanizan ezik. Habia egiteko epeanzehar koloniala da; habia lurzorukozokogune txiki batean kokatzen du,landaretza artean edo ia babesikgabeko lekuetan eta ur azalekoetanbezala. Hiru edo lau arraultzeko

urtean behineko errunaldi egitendute.

Gure lurraldean egindako behake-tak, seitik hogeirako indibiduoz osa-tutako taldeak daudela diote.Espezie honen populazioek goraka-da aurkezten ari dira. Arabako popu-lazioak hogei bat habiaz osatutadago.

Alderdi mugagarriak gizakietan aur-kitzen dira, hau da, gure lurraldeanleku heze batzuetan ezin dutehabiarik egin jatorri honengatik.

Leku hezeetan egiten den aktibita-tea kontrolatzea, pertsona eta ani-malien sarrera mugatuz adibidez,bikote batzuen finkapena lortukoluke, kontserbaziorako neurriabezala.

ELIKADURA: ur azalekoko loka-tzak miatzen aurkitzen dituenintsektuz, moluskuz eta zizarez eli-katzen da.

HABITATA: banaketa kosmopolitaizaten duen espezie honek, Afrikanbatez ere hibernatzen du. EuskalHerrian migratzaile bezala jokatzendu, kostaldean zein barnekaldeanagertuz. Oraindik orain Arabankokatu dira kopulatzeko.

ZANKULUZEAZANKULUZEA(Himantopus himantopus

HEGAZTIAK

135


136

DESKRIBAPENA: atalarra hanka luze-ak, moko laburra, begi hori eta handiaketa lumaje arre kriptikoa dituen hegaztihandia da.TAMAINA: luzera: 40 cm. Hego luzera:80 cm.BIOLOGIA: korrika egiten du iheshegan egitekotan, lurretik gertu. Lurreantxitatzen du eta txitoak nidifugoak dira.Euskal Herria, nahikoa urria da. 60 biko-te baino gutxiagoko populazioa estima-tzen da Euskal HerrianELIKADURA: ornogabeak jaten ditubaitik bat, baina batzuetan baita ornoduntxikiak ere.HABITATA: zuhaitzik gabeko lautadetanbizi da.

ATALARRAATALARRA(Bhurhinus oedicemus)

HEGAZTIAK

KALANDRIAKALANDRIA(Melanocorypha calandra)

DESKRIBAPENA: kalandria bizkarraldearre kriptikoa eta sabelalde argia dituentxori sendoa. Lepoan iduneko-itxurakoorban beltz nabaria du eta mokoa kono-formakoa eta sendoa du.TAMAINA. luzera: 19 cm.BIOLOGIA: habia lurrean egiten du,belar eta sastraka artean ezkutatua.ELIKADURA: haziak eta ornogabeTxikiak jaten du.HABITATA: leku irekiak, soroak etaetzeak atsegin ditu.Euskal Herriak, leku lehor eta beroene-tan bizi da. 50 bikote baino gutxiagokopopulazioa estimatzen da EuskalHerrian.

137


138

DESKRIBAPENA: kaio hauskara(Larus cachinans) baino zertxobaittxikiagoa da,eta lumaje ilunagoa du,gris ilunaren eta beltzaren artekoa. Biarraza bereiz daitezke: kolore grisiluna agertzen duen arraza britania-rra (Larus fuscus graellsii) eta bizka-rreko aldea ia beltza duen eskandi-nabiarra (Larus fuscus fuscus).Kaioilun asko bi hauen tarteko estadiobezala klasifika daitezke. Gazteakmarroiagoak dira,baina kaio hauska-ra gazteak baino ilunagoak. Koloreagero eta argiago bilakatuz doa, lauurte betetzerakoan helduen lumajeagaratu arte. Hankak eta mokoahoriak dira.

TAMAINA: luzera: 53 cm. Hego luze-ra: 134-145 cm.

BIOLOGIA: udazkeneko migrazioairailean hasi eta azaroan bukatzenda. Dirudienez, lehenengo heltzendirenak graellssi subespezieoak dira,eta beranduago fuscus-intermediussubespeziekoak datoz. Udaberrikomigrazioa martxoan gertatzen da.Kaio ilun negutarrak kaio hauskare-kin ondo moldatzen dira, eta ihardue-ra guztietan elkarrekin dabiltza. Hauere orojalea da, hau da, denetarikjaten du, bai sarraskiak eta hondakinorganikoak, bai moluskuak, arrainak,harrak eta mikrougaztunak, baitaarrautzak eta txitoak ere. Itsaslabar

eta uhartetxo iristezinetan kokatutakoetzalekuetan kaio hauskarekin bateraatseden hartzen du. Zenbait ale urteosoan zehar gertatzen dira, etabanaka batzuk euskal kostaldeanugaltzen dira.

ELIKADURA: orojalea da.

HABITATA: itsasbazterreko labar,hondartza eta kaietan bizi da. EuskalHerrian uhartetxo eta itsaslabarbanaka batzuetan soilik egiten duhabia.

POPULAZIO BANAKETA: Euskalherrian oso kaio ilun habigile gutxidago, eta momentuz habigintzaJaizkibelen, Izaron eta bestelako tokibakan batzuertan soilin baieztatuahal izan da. Gernikako itsasadarre-an, sarritan zehatzagaz ikusi izatendira nagusiren batzu umaldietan.

KAIO ILUNAKAIO ILUNA(Larus fuscus)

HEGAZTIAK

139


140

DESKRIBAPENA: hegazti gautarra,beraz, behatzeko zaila. Orbelarekikommimetikoa den lumaiak, orban etaildaska ilunez apaindutako tonu griseta arreak aurkezten ditu.

Identifikatzeko orduan, bere ziluetalagungarriagoa da, gehienetan hega-nikusten baita. Buztan eta hego luzeeta fineko zilueta lerdenak, enaragautiar handi baten antza ematen dio.Burua zertxobait biribildua da, begihaundiak eta moko ñimiñoa bereizga-rriak direlarik.

Ahotsak asko lagun dezake identifika-

tzeko orduan. Goranzko eta behe-ranzko marmarra sortzen du, askoluza daitekeen “trrr” bezalako soinua.

TAMAINA: luzera: 27 cm. Hego-luze-ra: 52-56. Pisua: 75-100 g.

BIOLOGIA: habia lurrean egiten du,baso-ertzeko eta argiuneetako orbe-laren eta sastraken artean; errunaldibakoitzean bi arrautza lurraren gaine-an jartzen ditu. 17 egun inguru pasaondoren, txitoak jaiotzen dira.Hirugarren egunean korrika ibiltzekogai dira, eta 15 egunetan hegan egite-ko prest daude.

ZATA ARRUNTAZATA ARRUNTA(Caprimulgus europaeus

HEGAZTIAK

141


142

Egunean lurrean etzanda egoten da,haren lumaldi kriptikoari esker ondoezkutaturik.

Ilunabarrean hasten da mugitzen, etasiga-saga moduko hegalada bizkoreta ixilez intsektuak harrapatzen dituairean. Gauez entzuten da bere abes-tia ere, gorabehera txikiko zurrumurruluze eta monotonoa, 5 minuturainokosaiotan arituz. Armonia gutxiko bainaorijinala den abesti hau gaueko ixilta-sunean oso urrundik entzun daitekeeta espezie honen detektabide onenazaigu.

ELIKADURA: hegazti intsektiboroadugu hau, eta bere ahoaren tamai-na handiari esker, tximeletak etabeste intsektu batzuk hegan doala-rik ehizatzen ditu. Nekazaritzaren

aliatu garrantzitsua da, baina arlohonetan erabiltzen diren pestizideklarriki kaltetzen dute. Ihardueragautarra aurkezten du, eguna lurre-an edo adarren batean pasatzenduelarik.

HABITATA: egunean zehar, gehie-netan lurrean edo basoetako soilune-etan eta zuhaiztietan, adarren bate-an atseden hartzen du, eta, gutxia-gotan, otadi-iratzedietan. Zuhaitzugariko lorategi handi eta lasaietanere ager daiteke. Gauean zehar,intsektu ugari dagoen edozein neka-zal ingurunetan beha daiteke.

Bere habitata hauxe da: baso garbi,zuhaitz gutxiko toki zabal-garbiak,landa eta mendi ertain eta behetakolarreak.

HEGAZTIAK

143


144

DESKRIBAPENA: tamaina handikosorbeltza, 55 zentimetro hego-luzeralor dezakeena. Gainaldean kolorearre argia izaten du, eta azpialdeanzuria, arreak diren buztanpeko estal-lumak eta eztarria zeharkatzen duenmarra izan.

TAMAINA: luzera: 20-22 cm. Hegoluzera: 55 cm.

BIOLOGIA: malkar-sorbeltza espeziemigratzailea da, eta haren alerik goiz-tiarrenak apirilaren bukaeran ikus dai-tezke gure mendietan. Udazkenekomigrazio-mugimenduak aldiz, abuztu-

tik eta azaroaren hasiera bitarteangertatu ohi dira.

16 edo 21 egunetako inkubazioajasan ondoren txitoak jaioko dira, etasei asteren buruan habia utziko dute,beraien kabuz baliatzeko gai batira.

ELIKADURA: airean ehizatutakointsektuz elikatzen dira.

HABITATA: espezie hau ohikoa iza-ten da harkaitz beroetan eta EuskalHerrian ia bakarrik aurki daitekeArabako lurraldeko hegoaldekomendietan.

MALKAR SORBELTZAMALKAR SORBELTZA(Tachymarptis melba)

HEGAZTIAK

145


146

DESKRIBAPENA: benetan bitxi denhegazti honek beste hegazti gehie-nentzat arrotz diren karaktere bere-ziak agertzen ditu.Karaktere hauetatikaipagarriena, kolore eta morfologiabereziaz gainera, sindaktilia da.

Sindaktilia, koraziiformeen ordenarenkaraktere lehen-falangeak elkar-sol-daturik egotea.

Itxura txaparreko txori deigarria, buruhandia eta bere tamainarako izugarriluzea den mokoa bereizgarri dituela-rik. Hegan doanean, bere sorbaldaurdin metalikoa nabarmentzen da,

behekaldeko kolore-arre gorriskarekinkontrastatua. Gainera, arrasekohegaldi zuzenak, identifikazioa askoerrazten du. Geldi dagoenean,lumaiean konbinatzen diren koloredeigarriei esker ezagutuko dugu:urdin berdexka, arre-gorrixka etazuria.

TAMAINA: luzera:28 cm. Pisua: 55-80 g.

BIOLOGIA: edertasun handikohegaztia da martin arrantzalea, hega-laburra eta hegalera zuzen eta bizko-rrekoa. Bere ehiza-teknika hau da:

MARTIN ARRANTZALEAMARTIN ARRANTZALEA(Alcedo atthis)

HEGAZTIAK

147


148

kokagune batetik begiratuz egoten da,edo kolobriaren antzera, ibai etapaduren gainetan erakan, eta behineta berriro murgiltzen da uretan harra-pakin bat lortu arte.

Gure herrialdea iparraldeko lagunaskoren ugalketa, dispertsio eta negu-toki gertatzen da; baina ibaietakokutsadurak eta hegazti eder hauenehizak -taxidermista axolagabekobatzurengandikoak, alegia-, berepopulazioa nahikoa urrituarazi dute.

Euskal Herian oso urria da hegazti

hau, lurralde honetan populazioekmurrizte handia pairatu baitute.

Erlaitz kantauriarrean martin arrantza-le sedentarioek dispertsio-mugimen-duak aurkezten dituztela ematen du,baina alegazteak dira bideari ekitendiotenak, beti ere. Udazkenean etaneguan zehar, europar jatorriko aleenetorreraren ondorioz batez ere, inguruhonetako populazio-tamaina handituegiten da, gertaera honek populazioa-ren benetako egoerari buruzko infor-mazioa nahas dezakeelarik.Ibaiertzetako lurrezko ezponda etalubeteatan zulatutako galerietan egi-ten du habia, eta bertan, emeak 6-7arrautza errungo ditu. Airetik edo berekokalekutik uretara zut jauzi eginezharrapatzen dituen arrain txikiz elika-tzen da. Horretaz gain, zapaburuak,uretako beldarrak eta baita barrazkilo-ak, bareak eta intsektuak ere jatenditu.

ELIKADURA: salmonido eta ziprini-doz elikatzen da batez ere, baina ezindaiteke kirol arrantzarentzat kaltega-rria denik esan, zeren eta, batetik,ziprinido asko amurraikumeren harra-pakari bait da, eta bestetik gainera,martin arrantzalea -edo arrantzaleenerregea, inglesek deritzoten bezala:“kingfisher”- intsektujalea ere badaeta intsektu hauetako asko, har-garaian, kirol garrantzia dutenenarraultze eta arrainkumeen harrapa-kari dira.

HABITATA: arrain ugaridun ibaiek etaingurune hezeek osatzen dute.

HEGAZTIAK

149


150

DESKRIBAPENA: erletxori arruntaseguraski Europako hegaztietannabarrena da, kolore hori, marroi,berde eta urdin bizietako lumajeare-kin. Araba-zozo baten anteko tamainaduelarik, nabarmena da bere mokoluze kakkoduna,hegazti intsektujaleadela adierazten duena.


BIOLOGIA: habia egiteko ibai etaerreka bazterrak nahiago ditu, bertanhareazko ezpondak aurkitzen baititu,

bere habia izango den zuloa egitekoaproposak. 6 edo 7 arrautza inguruerruten ditu eta hogeiren bat eguneztxitatzen ditu.

Eguneko migratzaileak dira. IberiarPenintsulako erletxoriek GineakoGolkoaren bazterretan pasatzen dutenegua; maiatzaren hasiera aldeaniristen dira Arabara, eta bertan iraileraarte gelditzen dira. Ugaldu ondoren,erletxoriek erradiolaburreko mugi-menduak egiten dituzten multzokadakosatzen dituzte. Horregatik, udako

ERLETXORI ARRUNTAERLETXORI ARRUNTA(Merops apiaster)

HEGAZTIAK

151


152

HEGAZTIAK

hilabeteetan, hegazti hauek umatzenez diren lekuetan aurki daitezke,Arabako Mendialdean esate baterako.

Europako hegomendebalde osoanhedatze aldian dagoen espeziea da.Beraz, ez dirudi haren iraupenak inola-ko arazo aipagarririk duenik, salbues-pen batekin, beharbada:migrazio aldianMediterraneoko herrialde batzuetanehiztariengandik jasaten duen jazarpenhandia. Hala ere, Arabako populazioakbereziki minberak dira espezie honenumetze eremuaren iparraldeko mugandaudelako.

Beraz, garrantzitsua daugaltze koloniak jaso-tzen dituzten guneakzaintzea. Hori dela eta“interes berezikotzak”jota dago Arriskutandauden EspezieenEuskal HerrikoKatalogoan.

ELIKADURA: intsek-tuak ia bakarrik, batezere erleak, erlastarraketa liztorrak.

HABITATA: erletxoriarruntak haran zabalakatsegin ditu, klilmamediterraniarreko alde-etan. Bertan koloniakosatuz umatzen da.

HEDAPENA: banake-

raa-eremua mundu guztian zeharhedatzen da. Umetze aldian, ItsasoMeditrraneoaren inguruan eta Asiakohegomendebaldeko estepetan biltzenda. Gutxi gora-behera Europako erle-txori populazioaren herenak IberiarPenintsulan egiten du habia; ertakoalde guztietan banatzen da, iparralde-ko eskualde hezeetan izan ezik.

Euskal Herian, ia Arabako Errioxanbakarrik ugaltzen da. Eskualde horre-tan, ohizko hegazti da, bakan batzukEbro ibaian gora Puentelarraraino iris-ten direlarik.

153


154

DESKRIBAPENA: pizidoen barnean,berezitasun handiko espeziea da, baianatomiagatik, bai ere ohiturengatik;horregatik benetako okilak biltzendituenetik aparteko azpifamilia batosatzen du.

Kolorea guztiz arrea du, tonu ilunago-koaz zerbait marratua egonik; etahonegatik erraz berezi daiteke bestepizidoetatik, zeren gainbegirada batezhauena baino paseriformeen antzagehiago bait du. Zilueta luzatua da,tente mantendu ohi duen sama luzeaduelarik. Udaberrian, landazabaleansarritan entzun daiteke bere apeubereizgarria, “gueg, gueg, gueg,gueg,…” antzeko soinu jarraia.

Bere ohiturengatik zera esan dezake-gu: ez dagoela basoari beste pizidoguztiak bezain lotua, zeren garbiune-tako lurtzoruetan egoten bait da maizhorietako inurritegiak bilatzen, hauekbait dira bere elikagai nagusi.

Habiaren egikeran ere arras bereziada besteetatik: ez dute moko-kolpezhustutzen arbola, baizik eta barrunbenatural edo okilen habi zaharretazbaliatzen dira. Han jaioko da bereume-sail ugaria.

Hegazti honen berezitasun nabarme-na zera da: angeru harrigarrietan okerdezake bere burua. Euskarazko

izena, hain zuzen, hortik datoriko.Baita ere honen migrazio-karakteretransahariar gogorrak beste okil egon-korretatik bereizten du.

Ohitura urgariak eta inola ere deiga-rria ez den lumadia duenez, oharkabegelditzen da espezie hau.

Halere, kantu ozena du OkilTxikiarenarekin erraz nahas daitekeena.

Hori dela eta harrigarria daAristoteles-ekk.a.ko IV. Mendeandagoeneko deskribapen aparta eginizana; honek agerian uzten du greziarfilosofo eta naturzaleak zuen behatze-ahalmen izugarria. Bai latinezko ize-nak (torquilla) bai euskarazko (lepitzu-lia) eta gaztelaniazko (torcecuello)izen arruntek erreferentzia egitendiote arriskua sumatzen dueneanburua biratzeko duen gaitasunari.Inurri-txori ere esaten zaio (gaztela-niaz hormiguero), inurriak haren dieta-ren zati nagusia baitira. Okil berezihauek martxoaren erditik dira ar helduberriek beren lurraldea aldarrikatzekoegiten dituzen lehen erreklamoak.Irailaren bukaeran desagertzen dira,Europako azken migratzaileek gurelatitudeak zeharkatutakoan.

TAMAINA: luzera: 17-18 cm.

BIOLOGIA: arrak habia egiteko zulo-

LEPITZULIALEPITZULIA(Jynx torquilla)

HEGAZTIAK

155


156

ak dauzkan lurraldea aukeratukodu,bera ez baita enborrak zulatzekogai, eta ondoren bere kantua etenga-beki errepikatuz emeari aukeratutakolekua erakutsiko dio. Emeak 7-8arrautza errungo ditu, eta txitoak 12egun inguru igaro ondoren jaioko dira.

Bikotea inkubatzen ari den bitartean(bai arrak eta bai emeak hartzen duteparte inkubazioan) arrotzen bat ager-tuko balitz, bere izenarekin bat dato-rren jarrera erakutsiko du: lumak laztu,eta gorputza tente mantentzen du, eta,burua atzera-aurrera eragiten duenbitartean, lepoari ere itzuliak ematendizkio, modu erritmikoan mugitzeazgain. Jarrera honekin sugearen antzahartzen du, eta honen aurrean etsaiakalde egingo du edo, une batez zalan-tzan geldituz, ihes egiteko aukeraemango dio. Mugimendu hauek harra-parien aurka edo emea bereganatze-ko erabiliko ditu.

Inurriz elikatzen da batez ere, belda-rrak, pupak ala intsektu helduak jatendituelarik. Afrikara uztailakedo irailakaldera itzultzen dira.

HABITATA: lepitzuliak sakabanaturi-ko zuhaizti hostoerokorrak dituzteneremu irekietan bizi dira. Zuhaitzzahar sakabanatuak dituen landaza-balean bizi da. Haritzek, haltzek, fruta-arbolek… eratutako zuhaiztiak ereatsegin ditu, habia kokatzeko zuloaktopa baditzake eta bertatik hurbillarreak baldin badaude.z

Euskal Herrian 1.500 bikote ingurukoa

bide den populazioa estimatu da, etahorietako gehienak kostaldeko landa-zabaletan banaturik bide daude.Edonola, atzeraka doa oro har Europaosoko banaketa-eremuan eta ziurre-nik bai atlantiar Euskal Herrian ere;izan ere, pentsatzekoa da bertannekazaritzarekin loturiko paisaiabasogintzari loturiko jardueren kausazeraldatu izanak hegazti honen popu-lazioen endekapen nabaria eraginduela.

HEGAZTIAK

157


158

DESKRIBAPENA: okil txikia, ozta-ozta 13-15 zentimetroko luzeraduena, hau da, txolarrearen tamaina-koa, Europan bizi diren okiletan txikie-na da.

Bizkarraldea beltziska du zerrendazuriekin, eta sabela eta bularra kolorearrekoak, ildo beltz finez estaliak.

TAMAINA: luzera: 13-15 cm. Pisua:20 g.

BIOLOGIA: bere txikitasuna eta izae-ra iheskorrarengatik, errazagoa izatenda mokoka entzueta bera ikusteabaino. Sedentarioa da. Urtarrilarenhasiera aldetik ekainera arte, beremokoaren kolpe hotsak entzun daitez-ke goizeko lehen orduetan.

Apiril aldean, araldian sar-tzen da eta bikoteak biltzendira.

Arra argi bereizten da eme-arengandik pileoa edo txa-pela kolore gorrikoa duela-ko, emearena zuria delarik.

Estalketa maiatzarenerdialdean egiten da eta,ondoren, bikoteak berekabia prestatzen du enborerdi ustelen baten goikoaldean. Sarreran 3,5 zenti-metro diametroa duen zulobatean datza kabia. Emeakbost edo sei arrauktze zurijartzen ditu eta bi kideek 14edo 15 egunez inkubatzendituzte.

Kumeak 20-30 egunezegoten dira kabian, bitarte-an gurasoek jaten ematendietelarik. Uztailaren hasie-

OKIL TXIKIAOKIL TXIKIA(Dendrocopos minor)

HEGAZTIAK

159


160

ra edo erdialdean dago-eneko kumeak heganegiten ikasi dute, bainagurasoekin geratzen diraabuztuaren erdialdeanberegain bizitzen hasiarte.

Txori hau gero eta baka-nagoa izatearen arra-zoiak bi dira: alde batetik,baso zaharren suntsitzeaeta horien ordez koniferosailak landatzea, habitathoni itzurtzen baitzaiohosto galkorreko basoe-tan tartekaturik ez bada-go; eta bestetik, nekaza-ritzan pestizida gehiegierabiltzea berak jatendituen intsektu eta landa-re-zorriak hiltzeko.

ELIKADURA: okil txikiaez da enbor-azaletanaztarrika ibiltzen: berejanaria adaburuetan bila-tzen du, batez ere landa-rezorriek jotako adarre-tan, horietara bere ahai-deak, okil handiak, ezbaitira iristen. Landare-zorriez gainera, inurriak,armiarmak, sitsak etaeuliak jaten ditu.

HABITATA: ohiko basoespeziea, zuhaitz hel-duak dituzten basoetanaurkitu ohi dena.

HEGAZTIAK

161


162

DESKRIBAPENA: neurri txikikohegazti honek, asko nabarmentzenez dena, hamabost zm-ko luzeraeskura dezake. Bere itxura orokorralur-antzeko argi kolorekoa da.Dortsal kolorakate gorri nabar,marra edoildazka ilunekin. Burukogoialdea gorria da, pixka bat zutitutaegon ahal den harrapari-txanoaz.Beheko aldeak zuri zikinak dira, alboeta bular marradunekin. Lepoarenalbo bakoitzean txikia baina nabar-garria den mota beltz bi ditu. Arrehegoak zuriz azpildutak. Moko horiaeta hanka nabarrak.

TAMAINA: luzera: 15 cm. Pisua: 20-28 g.

BIOLOGIA: ohitura taldekoiakdituen hegazti honek baxu heganegiten duten bandoak osatzen dute,eta aldi askotan oharkabetuta igaro-tzen dute lurrean. Zuhaitzetan etazuhaisketan ia ez da auzatzen.Habia lurzoruko zokogune txiki bate-an egiten du, mulu batzuen babese-an. Kopa sakon baten itxura du hos-toz, adarrez, lumaz edo ileaz egin-dakoa. Urtero hiru edo bost arraul-tzeko bi errunaldi izaten du.

Espezie honentzat estimatzen dendentsitatea 0,4 indibiduo 10 hekta-

rietan izaten da. Ez da ezagutzenjarraitzen duten jaidura, baina popu-lazio penintsularra atzerantz doa.

Beste espezie estepario batzueigustatzen zaien bezala, gai direnerdiguneen urritasuna alderdi muga-garri bezala dugu Euskal Herrian.Habitaten erabilgarritasunen behe-rakada praktika intentsibozko neka-zaritza dela eta, PenintsulaIberiarrean dauden populazioenatzerakada bortxatu du.

Kontserbaziorako neurriakMediterraneoaldean okupatzendituzten ingurugiroak mantentzerabideratu beharko lirateke, gauregungo ustiaketa sistema manten-duz.

ELIKADURA: artropodoz eta hazizelikatzen da.

HABITATA: Mediterraneo inguruanbanatzen den espeziea da. Gurelurraldean, Arabako Errioxan aurki-tzen da, sakabanatutako bestenukleoekin. Udako espezie bezalajokatzen du. Baskaleku xerofiloakdituzten lursail alferretan eta mahas-tietan bizitzen da, orokorki leku erdiidorretan eta estepetan.

TXORIANDRE ARRUNTATXORIANDRE ARRUNTA(Calandrella brachydactyla)

HEGAZTIAK

163


164

DESKRIBAPENA: hamabost zenti-metrotako luzerara heltzen ia ez denlurreko hegazti txikia. Kutturlioarruntarekin konparatuz zaila dadesberdintzea. Goiko partea arregrisa da luzerako marraz eta morailunez. Gorri koloretako isatsekoestalki lumak hego grisekin. Arre ilu-neko lumazko gandorrarekin, osoberezia dena, altxatuta daramana.Eztarria argia, alboak gorrizkozzikindutak. Beheko parteak arginabar, motarik gabe, bularreandituen ospetsu formadunak izanezik. Arre koloretako mokoa etahankak dituzte.


BIOLOGIA: hegazti bakarti honekbikoteka edo talde txikiak osatzenikuzia izan da. Hegalaldia apala da,uhindu, aldi askotan pausatzen.Habian lurzoruko zokogune txikibatean kokatzen du, landarez, ilezeta luma egina; hiru edo lau arraul-tzeko errunaldiak urtean bi edo hirualditan izaten dute.

50 bikote baino gutxiagoko popula-zioa estimatzen da EuskalHerrian.Penintsulan dagoen popula-zioa atzerakadan dago.

Beste espezie estepario batzueigertatzen zaien bezala, gai direnerdiguneen urritasuna alderdi muga-garri bezala dugu gure lurraldean.

Habitaten erabilgarritasunen behe-rakada praktika intentsibozko neka-zaritza eta oihaneztapena direla eta,Penintsula Iberiarrean daudenpopulazioen atzerakada bortxatudu.

Kontserbaziorako neurriakMediterranealdean okupatzendituzten ingurugiroak mantentze-ra bideratu beharko lirateke.

ELIKADURA: haziz eta artropo-doz elikatzen da.

HABITATA: Afrikako Iparraldeansakabanatzen den espezie honekzinta Atlantikarra izan ezik,Penintsula Iberiar guztira iristenda. Gure inguruko lurraldeetan,Mediterraneoko lurraldeetatikegoten da banaketa mugatuare-kin.

Larre xerofiloko lurralde mistoe-tan bizitzen da, ezkaia, rome-roa eta karraska dauden zuhais-ka gutxi landutako aldeetan, etaharrietak ere erabiltzen ditu.

KUTTURLIO MONKOLABURRAKUTTURLIO MONKOLABURRA(Galerida theklae)

HEGAZTIAK

165


166

DESKRIBAPENA: hamabost zenti-metrotako luzerara heltzen ia ez dentamaina txikiko hegaztia da. Arre-gri-saska koloretza orekatu dortsala,zurizko bekain nabarmenarekin.Beheko parteak zuri krematsuak diraeta bularra eta alboak gaztain-gorriz-koak, arinki arraiadunak. Hego nabaralbo horiekin lumetan eta albo krema-tsudun arre isatsa. Arre moko ilun etahanka horiak dituzte.


BIOLOGIA: lurreko habitetan bizkormugitzen dira. Hegalaldi baxu etauhindu. Migrazio epeetan talde txikiakosatzen dute. Lurzoruan kokatutakozokogune batean landarezko honda-kinekin egindako kopa antzeko kabitapizatua eraikitzen du. Normaleanlau edo bost arraultzeko bi errunaldiurtero gertatzen dira.

Euskal Herrian 3.500 bikote daudelaestimatzen da. Penintsularen etaEuroparen populazioek atzerakadajasaten ari dira.Ingurugiro osoan egindako erabilerandatza populazioen banatzeko aldeenatzerakada, hau da, baso-berritzenaturala edo artifiziala zuhaiskameheekin, abeltzantza estentsiboarenbertan behera uztea, eta nekazaritza-rako lur tradizionalen eraldaketa labo-rantza intentsibora bideratuz.

Kontserbaziorako neurriak habitatenerabilpen ekologiko batera bideratubehar dira, artzaintza eta heskai egonahal den lekuak mantenduz.

ELIKADURA: lurzoruan harrapatuta-ko artropodoz elikatzen da.

HABITATA: zuhaiska herrestariakedo larre xerofiloak dauden erliebeleuneko eta ingurune lehorreko zonal-de desforestatuetan bizitzen dira, etahesiz inguratuta dauden barrazkolaboretan era bai.

Europan, Asian eta AfrikarenIparraldean dagoen espeziea da.Gure lurraldean, behekantabriako erdimeridionala eta Mediterraneokozonaldeetara mugatzen da, populazioberreiatu batzuekin zonalde honetatikat. Saharatik migratzen duen udakoespezie bat da.

LANDA TXIRTALANDA TXIRTA(Anthus campestris)

HEGAZTIAK

167


DESKRIBAPENA: ibai eta errekengoialde eta erdialdeetan, urpean igeriibiltzen da kolore marroi iluneko ur-hegazti txiki bat, paparrean orban zurihandi bat duena.

Ur zozoa, tamainaz araba-zozoarenparekoa -hau da, 18ren bat zentime-tro luze-, ur korronteen gardentasuna-ren adierazlebiologikorik hoberenada, kutsadura maila txikiena ere dau-katenei itzurtzen baitzaie Arrazoihonegatik desagertu da Euskadikoibai eta erreka askotatik. Gaur egundaudenak, lur harritsuetan eta mendialdeetako basoetan zehar isurtzendiren ibaien goialdeetan bakarrik bizidira, ur hotz garbiez gainera urjauzieta korronte asko eta hondoan harribi-lak ugari dituztenetan, alegia.Ingurune horretan ur-zozoak bere

janaria bilatzen du. Hau, batez ereurtar intsektuek osatzen dute -urazpian bizi ziren larbak, burduntziaknahiz efimerak- baina moluskoak,krustazeoak eta arrain txikiak erejaten ditu.


BIOLOGIA: txori hau benetako urtarhegaztitzat jo daitekeen paseriformebakarra da, bilakaerak lumaia sarriaez ezik, itxi ditzakeen sudurra etabelarriak eta uretan nahiz uretatikkanpopan ikusteko modulo begi-gai-nazal lauak ere eman baitizkio.

Uretan murgiltzen denean, ur azpianaurrera egiteko gai da, beti erekorrontearen kontra, energi baliakun-

UR ZOZOAUR ZOZOA(Cinclus cinclus)

HEGAZTIAK

168

169


170

tza dela medio. Hau da, janariarenbila urpean igeri egiten duten bitarte-an, burua hondorantz makurtutadauka, dena ikusteko eta aldi bereanur jarioak bere gorputz osoari kontraegin eta hondoari atxikita edukitzeko.

Sedentarioak eta bakarzalek, bakar-ka edo bikoteka bizi dira kilometrokarratu baten eta bat eta erdiarenarteko azalera duen ehiza-lurraldebatean. Negu hotzetan edo ura izoz-ten denean bakarrik jaisten diraibaien erdialdera edo urtegien ertze-tara, udaberrian berriz ere beren“etxera” itzultzeko.

Otsailean arra bere lurraldean kabiaegiten hasten da, uretatik oso hurbil

eta, askotan, aurkitu duen emearenlaguntzaz bukatzen du.

Gehienetan habia tamaina handikogoroldio-esfera bat izaten da, eta ur-jauzien eta putzuen inguruko erlaitzbatean edo zulo baten barruan kokatuohi dute. Askotan, zubiak, errotak edopresak bezalako giza eraikinetan ereipintzen dituzte. Presetan, ur-gortina-ren atzean eraiki ohi dute sarritanhabia; izan ere, horixe da tokirik iriste-zinena arriskutsuen gertatzen zaiz-kion harrapatzaileentzat, hots, muste-lido, arratoi eta ur-sugeentzat. Euskalibaietan otsailaren bukaeran gerta-tzen dira lehen erruteak eta zuri kolo-reko 3 eta 5 arrautza bitartekoak izanohi dira.

HEGAZTIAK

171


172

Jaio ondoren,kumeak habian elika-tzen dituzte 20-24 egunetan, bainalehenago ere utz dezakete habia ara-zoren bat sortuz gero, izan ere, 15egun dituztenean urpean igeri egitekogauza izaten dira dagoeneko. Hiruaste iragandakoan, gazteak berenaldetik joaten dira eta gurasoek besteerrute bat egin dezakete.

Ur-zozoa nagusiki geldikorra badaere, ale gazteek lekualdaketa babu-rrak egiten dituzte eta beste arrohidrografiko batzuetaraino ere heldaitezke.

Ur zozoa nagusiki geldikorra badaere, ale gazteek lekualdaketa laburrakegiten dituzte eta beste arro hidrogra-fiko batzuetaraino ere hel daitezke.

ELIKADURA: moluskuak, krustazeo-

ak, arrainak eta trikopteroak.

HABITATA: ur garbiko ibai-erreketanbizi da, batez ere jauzi eta laster txikiugari dituztenean.

Euskal Herriko ibai erreka gehienetanzehar banaturik dago, itsas mailatik,kotarik altuenetaraino, baina ez daazaltzen kutsaturiko ibilguetan etaurria izaten da urak geldotu egitendiren ibai-tarte zabalenetan. 1,1 biko-te/kilometroko dentsitateak detektatudira Arnauri ibaian (Orozko) etaArratia ibaiaren goiko tarteetan.

Mendi aldeetako ur korronteak egoeraonean mantentzea hegazti zoragarrihonen iraupena bermatzeko modubakarra da.

HEGAZTIAK

173


174

HEGAZTIAK

DESKRIBAPENA: tutun Arruntarenantzekoa baina tamaina handiagoaeta kolore gehiago-koa. Nabarmenakdira saihets gorriztaketa eztarri zuria,orban beltz txikiakdituenak.TAMAINA: luzera: 18cm. Pisua: 23-35 gr.BIOLOGIA: habiaarrak eta emeak egi-ten dute zulo edoarrakala txikietan.Habia goroldioz, bela-rrez eta sustraiz esta-lita dago eta bertan

emeak urtean bi errunaldi egiten ditu4 edo 5an arrautzakoak.

ELIKADURA: baiintsektuz eta ornogabetxikiz bai haziz elika-tzen da. Hortaz, intsek-tu eta bikorjalea dugu.HABITATA: goi-mendie-tako hegaztia da etaEuskadin 960 m-koaltueratik gorakomendi-mazela arroka-tsuetan baino ez daaurkitzen.Haitzeko zona malkar-tsuetan eta goialdeetanbizi da.

MENDI-TUNTUNAMENDI-TUNTUNA(Prunella collaris)

BUZTANZURI HORIABUZTANZURI HORIA(Oenanthe hispanica)

DESKRIBAPENA: buztanzuri horiakipurtxuntxurra zuria eta hegoak, isa-tsa, aurpegia eta lepoa beltzak ditu.Gainerakoa zuriska du eta hankak etamokoa beltzaak dira.TAMAINA: luzera: 14 cm.BIOLOGIA: habia lurrean egiten du.ELIKADURA: intsektuak eta ornoga-beak jaten dituHABITATA: landaredi gutxiko lekuharritsuetan bizi da eta migratzaile da.Euskal Herrian, klima lehor eta beroe-na dagoen lekuetan bizi da.500 bikote baino gutxiagoko popula-zioa estimatzen da Euskal Herrian.

175


176

DESKRIBAPENA: espezie honekneurri txikikoa da, 13cm-ko luzeraraheltzen da. Dimorfismo sexuala ego-ten da. Arra, goikaldea arre-beltzakoloretakoa dauka eta lumetan gaz-tain koloretako azpildurak dauzka.Buruan bekain luze eta zuri bat daukaeta begi behean marra beltzak.Hegoak, gikaldean arre ilunak dira etabarnealdeko estalkiak mota zuri bate-kin. Isatsa arre koloretakoa da etaoinarria zuria. Behekaldeak zuri-krema koloretakoak dir, bularra etalepoa gorrizkoak dira eta eztarriarenalboetan marra zuri bat dauka. Emea,bekain horitsua dauka eta gainetikargitsuagoa da, hegoak zuri gutxiago-ak dira eta eztarriko marrak arre kolo-retakoak dira. mokoa eta isatsa, bel-tzak dira.


HABITATA : zonalde irekietan bizitzenda, ia zuhaitzik ez dauden belardi etaalhagunetan eta ez du 1000 metrokoaltitudea gainditzen. Denbora luzeaematen du atseden hartzen bereposaderoan, isatsa mugitzen. Berehegalaldia zuzena da eta lurrazaletikhurbil.Paleartikotik banatuta dago. Gurelurraldean Entzia,Aralar eta Salbadakomendiko altzoetan agertzen da, halaere Arabar lautadako berroetako ertze-tan agertzen da. Udakoa eta transaha-

riar migratzailea da.

BIOLOGIA: aktibitate krepuskularre-ko animali bakarti honek, udazkenaeltzean kidetasuneko taldeak osatzenditu. Begetazio artean egiten du habiamaterial begetadunekin, kopa itzuraz-koa eta barnetik tapizatuta; urtean batedo bi errunaldi izaten ditu bost edosei arraultzakoak. Basikoki begetazioartean arrapatzen dituen edo lurzo-ruan topatzen dituen artropodoak,moluskuak eta zizareak jaten ditu.Euskal Herriko populazio ugaltzailea-ren kopurua 500 kidera heltzen delaestimatzen da. Especie honek atzera-kada andia jasan izan du, zakabana-tzeko zonaldeak eta populaziei buruzhitz egiten ba dugu; adibidez, hiruro-geietan Gipuzkoaldean ugariak ziren.Atzerakada honek PenintzulaIberiarrean ere ematen den arren,Europako populazioak oreka manten-tzen dute atzerakada txikiekin.

Bere populazioek mugatzen dituztenfaktoreak erdigunean egindako aldake-tan bilatu behar dira, hau da, campiña-tan eta landetan egindako baso-berri-tze foreztalak, praktika intentsibozkonekazaritza edo pastizaletan kokatzendiren zuhaisken dezagerpena.Kontserbaziorako neurria okupatzendituzten ingurugiroak mantentzerabideratu beharko lirateke, habitatenkondizioak zaintzen edo hobetzen.

PITXARTXAR NABARRAPITXARTXAR NABARRA(Saxicola rubetra)

HEGAZTIAK

177


178

DESKRIBAPENA: hegazti hau, bereizenak dioen moduan, harkaiztarradugu, mila metrotatik gorako mailatanegoten delarik, lumaje ederra eduki-tzeagatik eta arroroa izateagatik pre-sio zinegetiko handia jasan ondoren,hara izan bait da zokoratua. Harkaitzaltuetan eta inguruan belardi eta sas-trakak dituzten eta harriak lurrazalera-tzen diren lekutan bizi den hegaztiurria eta izua da. Leku horietan, bereharrapakin diren intsektu eta harrakharrapatzen ditu.

Arrak kolore askodun lumadi ikusga-rria du: ipurtxuntxur zuria, eztarri, burueta bizkar urdin harbelkarra, eta laran-ja koloreko azpialdeak. Hala ere, ezda erraza, ikusten, jokaera iheskor etabakartia baitu.

Sarritan errazagoa izaten da heganari den bitartean edo harkaitz batenpuntatik botatzen duen xirula-notenantzeko txorrotxioaz jobetzea.

Sahara zeharkatzen duen migratzai-lea da eta Penintsularen iparraldekomendietara, apirilaren erdian heltzenda. Habia, arroka arteko zulo bateanegiten du, gehienetan zuhaixka gutxi-ko mendi-mazela larredidun arroka-tsuetan. Euskal herrian 600 m-tikgorako altueretan dauden harkaitze-tan egiten ditu habiak, baina urenbanalerroko mendietako (Gorbeia,Salvada, Saralar) ugaltze-lurraldeak900 metroko altueratik gora daude.

Gure artean umatze-garaian bakarrikegoten den uda-hegaztia da.

HARKAITZ -ZOZO GORRIAHARKAITZ -ZOZO GORRIA(Monticola sexatilis)

HEGAZTIAK

179


180

DESKRIBAPENA: izaera mesfidatieta iheskorra erakusten duenez, osohegazti ezezaguna da, nahiz etalumaje eder eta deigarria izan.Dimorfismo sexual nabarmena aur-kezten du. Arren gorputz osoak koloreurdin ilun bizia agertzen du, hego etabuztan ilunagoekin, eta hanka beltze-tan ere tonu urdinak bereiz daitezke.Emea, ordea, nabardura urdinakagertzen baditu ere, orban argiz pikar-datutako kolore arregrisaskaz jantzitadago.

TAMAINA: luzera: 20 cm.Hego-luze-ra: 33-37 cm.

BIOLOGIA: hegazti honek tamainahandi samarra eta lumaje deigarriaagertzen badu ere, bere izakera ihes-kor eta mesfidatia dela eta gutxitanikusi ahal izango dugu.

Sedentarioa da eta urte osoan zeharitsaslabar eta arroketan zehar korrika,saltoka, arraseko hegalditan eta,arriskuren bat somatzekotan, harrienatzean ezkutatzen beha daiteke. Zulonaturaletan, arrakaletan eta erlaitze-tan belarrez, sustraitxoz eta goroldiozegindako habia eraikitzen du. 4 edo 6arrautza erruten ditu, eta, dirudienez,emeak inkubatzen ditu, elikagaiak bihelduen artean biltzen dituztelarik.

Udazkenean eta neguan inguruetakomendietatik elikagai bila datorren ale-ren bat ere ikus daiteke.

Espezie hau ohikoa izaten da inguru-ne arrokatsuetan, eta Euskal Herrianitsas labarretan eta Arabako hegoal-deko mendietan banaturik dago nagu-siki. Gutxitan aurkitzen da uren bana-lerroko mendietan, baina berriki zen-bait bikote ugaltzaile azaldu dira ber-tan.

HABITATA: harkaizti eta horma berti-kaletan, eremu arrokatsuetan etapenintsula barneko horma eguzki-tsuetan bizi da.

HARKAITZ ZOZO URDINAHARKAITZ ZOZO URDINA(Monticola solitarius)

HEGAZTIAK

181


182

DESKRIBAPENA: antza handia duZozo Arruntarekiko, baina bularrazeharkatzen dion marra zuri bereizga-rria azaltzen du, emearen kasuankolore motelagoa duena.

TAMAINA: luzera: 24 cm. Pisua: 130 g.

BIOLOGIA: gure latitudeetan urritikmaiatzaren hasiera arte ikus daiteke,goi-larredien ondoan kokaturikomalda handiko harkaitzetan. BadirudiKantauriar Mendilerroko edoPirinioetako ugaltze-lurraldeetatikdatozen hegazti transhumanteakdirela, edota Britaniar Uharteetatikdatozen Iberiar Penintsulatik kan-poko aleak. Euskal Herrian eginden espezie honen kumaldiariburuzko aipu bakarra izan daGorbeian 1982an ikusi ziren espe-zie honetako gazte hegadunena.Hortaz, baliteke noizik behinkapapazuria parkean ugaltzea, bainaazken urteetan ez da horrelakorikdetektatu.

Martxoan altuera txikiko zuhaitz etazuhaisketan ugaltzen da. 14-15egunetan zehar inkubatuko dituen4-5 arrautza errun ohi ditu, etaeklosiaren ondoren, txitoek beste15 egun emango dituzte habian,bertatik oraindik erabat garatutaegon gabe eta hegaldi traketsean

irteten direlarik. Normalean, urtero biedo hiru txitaldi egoten dira.

ELIKADURA: elikadura intsektu, lur-zizare eta larbetan oinarritzen da.Barraskiloak txori hauen gurarietakobat dira, mokoaren bidez heldu ondo-ren harien kontra botaz apurtzendituztelarik.

HABITATA: goi-larredien ondoankokaturiko malda handiko harkaitze-tan bizi da.

ZOZO PAPAZURIAZOZO PAPAZURIA(Turdus torquatus)

HEGAZTIAK

183


184

DESKRIBAPENA: tamaina txikikohegaztia da, 13 cm inguru izangodena luzean. Bizkarraldean base-kolore krema-argia edo olibakara dubereizgarri, baina beltzez zeharomarratua. Buruan bekain okre batdauka, gainean lerro ilun bat ageriduena; kaskoaren erdialdea argia du.Beheko aldeak arre-argiak ditu. Moko-beltza da, eta arrosa-koloreak dituhankak.


BIOLOGIA: habiagintza-eremuetan,bizilekutzat aukeratzen ditu, besteakbeste: zingiradiak; istingadiak; eite-baxuko belar-eiteko landaredi zingira-tarra ageri duten ur-ibilguak. Migrazio-garaian kostaldeko paduretaneta urtegietan ere ageri ohi da.Ohitura bakarti eta zuhurrakdagozkio; denbora franko ema-ten du landaredi artean. Aiseibili ohi da lurrean, eta korri ereegin dezake. Hegaldi laburre-koa da; hasi eta berehala egitenostera ezkutura. Ihitokietan egi-ten du habia, lurzorutik altueragutxira. Katilu-erako habia osa-tzen du, belar, armiarma-sareeta biloez baliaturik; barrualdeatapizatu egiten dio. Urtean erru-naldi bakarri dagokio; bospaseiarrautza erruten ditu orduan.

Oso bakanak dira Euskal

Herrian hautemandako aleak.Europako populazioa berebiziko atze-rakada jasaten ari da.

Ur-benarrizaren populazioaren atze-rakada ondoko eragileek sorturikoada: habitataren narriadura, habia-lekuetan; eta baliabide trofikoen gale-ra, pestiziden neurriz gaindiko erabile-raren ondorioz.

ELIKADURA. intsektuez elikatzen da.

HABITATA: espezie migratzaile urriada Euskal Herrian: kostaldean ageriohi da, Txingudi aldean batik bat;barrualdeko hezeguneetan ere ikusdaiteke noizean behin.

UR- BENARRIZAUR- BENARRIZA(Acrocephalus paludicola)

HEGAZTIAK

185


186

DESKRIBAPENA: txori txikia da, 13cm-ko luzera lortzen du.Bizkarraldekoa arre-gorrizka kolore-takoa da eta burua gris-errautsa,mokoaren ertzetan beltzarana.Hegoak arre koloretakoak dira etalumen alboak argitsuak.Isatsa grisa iluna da etaerrektrize argitsu kanpo-koekin. Eztarria zuriospetsua, bularra arro-satxoa eta beheko alde-ak argitsuagoak. Emeakarrak baino diseinugutxiago kontrastatutadauka, marroi-grisa.Mokoa beltza da etahankak arre ilunekoak.

TAMAINA: luzera: 13cm. Pisua: 14-16 g.

BIOLOGIA: oso biziko-rra da eta landaretzaartean mugitzen da etenbarik. Hegalaldia baxuaeta laburra izaten da;arriskuan dagoeneansastraken artean ezku-tatzen da. Landaretzaartean, lurretik hurbilhabia egiten du, landa-retzaz egindako habiakargitsu barnetik tapiza-tuak egiten ditu.

Euskal Herriko populazio aktiboa 20bikotekoa baino handiagoa ez delaestimatzen da. Europan zehar,Penintsula Iberiar eta PenintsulaItaliarratik banatutako populazioakegonkor mantentzen direla dirudi.

EZKAL TXINBOAEZKAL TXINBOA(Sylvia conspicillata)

HEGAZTIAK

187


188

Bere populazioek mugatzen dituenfaktorea, bai dentsitatea bai distribu-zio zonaldeari buruz hitz egiten, giroerdilehor edo zuhaiska-formakoestepen gabezia izaten da.

Kontserbazio neurriak espezie honekpopulatzen dituen habitataren irau-pena lortzera helbideratu behar dira.

ELIKADURA: fruituaz eta artropo-doz elikatzen da.

HABITATA: ipuru eta txilar otalurre-tan bizitzen da eta karraskadun egu-teratan. Larre xerofilodun muinoetaneta material mediterranear meheadagoen lekuetan presente dago ere.Orokorrean leku hauen lurzoru bilu-zien portzentaia garaia izaten da.

Mediterraneo ingurualdetik banatutadago. Gure lurraldean bakarrik ager-tzen da Arabako bi herrietan.

HEGAZTIAK

189


190

DESKRIBAPENA: oso txori txikia daeta nekez ailegatzen da 12 cm-koluzera neurtzera. Arrak oso kontrastepolita erakusten du, bizkarraldekoagrisa-urdina eta beheko aldeak gorri-txu edo gaztain koloretakoak, zurbila-goak sabelaldean. Hegoak arre-grisakdira isatsa bezala. Isatseko kan-pokaldeko errektrizeak argi-tsuak dira. Bizar-kutsua zuria daeta oso deigarria den eraztungorria dauka.

Emeak arrek baino tonu iluna-goak ditu hain bereizgarri direnmota barik baina bizar-kutsuzirriborroekin. Mokoa grisa kolo-retakoa da eta hankak arre-horiak.

Mediterraneo ingurunean bana-tzen da. Gure lurraldean, eraginmediterraneoarko lurralde bate-an agertzen da, Ebroko ibarrekoingurunean. Udako hegaztimigratzailea da eta udazkeneanneguterako transahariako koar-teletara helbideratzen da.

TAMAINA: luzera: 12 cm.Pisua: 11-13 g.

BIOLOGIA: oso ekintsua da etaeten gabe aritzen da landaretzaartean hegalaldi laburrak zabal-

tzen. Sarrasken artean kopa itxurakohabia egiten du, barnetik tapizatuta.Urtean bitan jartzen du hiru edo lauarraultze.

Euskal Herriko populazio aktiboarenkopurua ez dela 500 kide baino han-

TXINBO PAPAGORRITZATXINBO PAPAGORRITZA(Sylvia cantillans)

HEGAZTIAK

191


192

diagokoa estimatzen da. Zonaldebatzuetan espezie honen dentsitatea0.4 kide 10 hektarietarako da.Gertakin honek tendentzia egonkorraadierazi lezake, Europa osoko popu-lazioarekin bat.

Hegazti honen populazioen dentsita-tea eta antolaketa murrizten duen fak-torea, espeziea behar duen ekologi-koki aproposak diren enkalbeen urri-tasuna da.

Mediterraneoaldera sarraskaz betetadauden lekuetan, faktore batzuen

oreka mantentzera zuzendu beharkolirateke kontserbaziorako neurriak.Faktore hauek abeltzainrzaren pre-sioa, birpopulaketa, landaretzarensegida naturala eta suagatik sortutakoatzerakada dira.

ELIKADURA: basikoki artropodoaketa fruituak jaten du.

HABITATA: karraska lehorrak daudenzonaldeetan bizi egiten da zuhaiskatxikiak dauden lekuetan, eta sastrakaaltuak edo uniformeak dauden lekuaksahiestatzen ditu.

HEGAZTIAK

193


194

DESKRIBAPENA: neurri txikiko txo-ria da baina beste txinboak bainohandi eta sendoagoa, 15 zm-ko luze-ra lortzen. Arrak kukurutxo-txanogrisa-beltza koloretakoa du begibehetik zabaltzen. Bizkarraldekoa,arre-grisa uniforme koloretakoa da.Hegoak ilunak dira, ia beltzak, ertzezuri batzuekin. Isatsa grisa da kanpo-ko alde zuriekin. Behealdean argitsuada, bularra eta hegalak krema kolore-takoak. Emeak kukurutxo-txano arre-grisa koloretakoa du eta bularra etahegalak arre koloretakoak. Moko bel-tza eta hankak grisak.


BIOLOGIA: oso ekintsua da eta gel-ditu barik mugitzen da enbor altu etalandaretza artean. Zuhaitz eta zuhais-ketan habia egiten du, kopako itxuraz-ko habiak eginez barnetiktapizatuak. Urtean behinedo bitan jartzen du 4-5-ko errunaldiak.

Populazioa, 100 bikotekoabaino handiagoa ez delaestimatzen da. Europan,populazio batzuen atzera-kada jakina da.Populazioen atzerakadaingurunearen aldaketaga-tik izaten da, batez erebasoko guneen galtzeaga-

tik. Galtze hau basoko sute eta neka-zari-areagotzeagatik ematen da.

Kontserbaziorako neurriak habitateniraupena lortzera helbideratu beharkolituzke, lurraren erabilpen intentsiboaksaihesten.

ELIKADURA: intsektuak, artropodo-ak eta fruituak ere jaten ditu.

HABITATA: zuhaizti ingurunetan bizi-tzen da, karraska degradatuetan etaAleppo pinuko pinudietan.

Mediterraneo ingurutik banatuta dago.Gure lurraldean Araban egoten daeragin mediterreneako alde batean.Udakoa eta migratzaile izakera du etaudazkena heltzen denean, Afrikasahariar beheko koarteletan hiberna-tzen du

ZOZO- TXINBOAZOZO- TXINBOA(Sylvia hortensis)

HEGAZTIAK

195


196

DESKRIBAPENA: erregetxo Bekain-zuriarekin (Regulus ignicapillus) bate-ra, Europako hegaztirik txikiena da.Bekainzuritik bereizten da ez bekainzuririk eta ez begi-zirrinta beltzetik ezduelako. Gainera, ErregetxoBekainzuria zuhaizdun eremu guztie-tan oso ugaria den bitartean, IberiarPenintsulan Mendi-erregetxoa goi-basoetan baino ez da aurkitzen. Ezbata, es bestea ez dira oso ezagunakbaserri-inguruetan; izan ere, adar etahostoen muturretan bizi diren intsek-tuak harrapatzeko espezialdu dira etaberaz, ez dira ikusten errazak zuhai-tzen nahaspilaren barruan.

TAMAINA: luzera. 9 cm. Pisua: 5-7 g.

ELIKADURA: intsektujalea da.

HABITATA: mendi-erregetxoak osopopulazio txikia du Euskal Herrian, eta600 metroko altueratik gora daudenPinu Gorriko basoetan eta adinekokonifero-landaketa batzuetan baino ezda aurkitzen.

MENDI - ERREGETXOMENDI - ERREGETXO(Regulus regulus)

HEGAZTIAK

197


198

DESKRIBAPENA: tamaina txikikohegaztia da, 11 cm luze izateraino hazdaitekeena. Sexu-dimorfismoa ageridu. Arrak grisak ditu burua eta lepoa-ren atzealdea, eta mozorro beltz zabalbat dauka; gaztaina-gorrizta du bizka-rraldea, eta hegoak orban arredunaketa ertz zuridunak ditu, isatsa bezala-tsu. Emeak kolore arrea du; mozorrotxikia dauka eta garondo grisaxkagoaageri du; mokoa eta hankak beltzakdauzka.

TAMAINA: luzera. 11 cm.

BIOLOGIA: izua da izatez, eta landa-rediaren goiko aldean garatu ohi dubere jarduna. Bakartia da; alabainatalde txikiak eratzen ditu udazkeneaneta neguan. Zuhaitzetan egiten duhabia, oro har makal edo sahatsetan;adar meheren baten muturra aukera-tu ohi du. Poltsa zintzilikari batenantzeko habia bitxi bat egiten du, tunellabur gisako sarrera bat duena albotik;bilo, zuntz eta ileez baliatzen da, etatapizatu egiten dio barrualdea.Errunaldi bakarra dagokio urtean;bost edo zortzi arrautza erruten dituorduan. Dilindarien populazioak urriabehar du izan, eskueran ditugun adi-bideei jaramon egitera. Gure lurralde-an, hain zuzen, oraindik orain gertatuda kolonizazioa eta goraka doa ezari-ezarian. Europan, bestalde, hedapen-prozesu nabarmenean dago; alderdibakan batzuetan bakarrik nabari da

atzeranzko joera. Gorakadaren era-gozle dira, esate baterako, ondo gara-turiko eta kontserbaturiko basorik ezizatea ibaiertzetan, hala nola ibaimediterraneoen ingurumarietan; izanere, ibaiertzak dira aldaketarik handie-nak pairatzen dituzten inguruneak.

ELIKADURA: artropodo, hazi eta frui-tuak ditu elikagaitzat.

HABITATA: ibaiertzak, makaldiak etaibar-basoak ditu bizilekutzat. EuskalHerrian eremu mediterraneoan bainoez da ageri: Ebro ibaian eta bereibaiadarretan zehatz-mehatz.

DILINDARIADILINDARIA(Remiz pendulinus)

HEGAZTIAK

199


200

DESKRIBAPENA: belatxingak erro-ien familiako hegazti beltz batzuk dira,ipar-bleak baino handitxoagoak, etamendi multzoetan, altuera handian,koloniatan bizi direnak.

Belatxinga mokohoria eta bere ahaidemokogorriaren arteko desberdintasu-nik nabariena mokoan datza: lehe-nengoak motzagoa eta horia dauka,besteak luzea eta gorria. Halaber,mokohoria pixka bat txikiagoa da:38ren bat zentimetroko luzera izatendu eta mokogorriak, ordea, 40 zenti-metroak gainditu ditzake.


BIOLOGIA: belatxingek koloniatanegiten dute kabia, iritsi ezinezko har-kaiztegien gainean, zirrikitu eta hutsu-neetan.

Kabia belar eta sustrai askorekinestaltzen dute.

Mokohoriak bizitza guztian bikoteanbildurik bizi dira. Arra oso maitekorrada eta emea igurtzi eta leunkiro moko-katzen du eta bere apeuak ereeskaintzen dizkio emaro.

Bi espezieotako emeek apirila eta

BELATXINGA MOKOHORIABELATXINGA MOKOHORIA(Pyrrhocorax graculus)

HEGAZTIAK

201


202

maiatza aldean jartzen dituzte arraul-tzeak -3 eta 5 artean- eta 18-19 egu-nez inkubatzen dituzte. Kumeei bigurasoek ematen diete jaten kabiandauden denboran, beregain bizitzenhasi arte- 30en bat egunez belatxingamokohoriaren kumeak eta 40en bategunez mokogorriarenak.

Dato kurioso hau eman dezakegu:batzutan, saiek arreek habia egindakobarrunbe beretan kokatzen dutehauek berea. Aintzina hegazti hauekmendi multzoetako ia harkaiztegi guz-tietan aurkitzen ziren. Nekazaritzanerabilitako pestizidak dira haien atze-rakadaren zergatia.

ELIKADURA: bi espezie hauek pla-neatzaile trebeak dira eta multzoahegan egiten dute, labarren gainetik,eta harrapakinen bat begiztatzendutenean goitik behera oldartzen dira.Batez ere, intsektuak, barraskiloak-oskola eta guzti-, harrak, haziak etabaiak jaten dituzte.

HABITATA: belatxinga biak aurkituohi dira mota bereko habitetan, bainaMokohoria 900-1.000 metroko altue-ratik gorako eremuetara mugaturikdago euskal mendietan. Hortaz, ez daoso espezie ugaria, eta haren popula-zioa 300-320 bikote ugaltzaile bainogutxiagokoa bide da.

HEGAZTIAK

203


204

DESKRIBAPENA: beste zenbait kor-bidorekin, hala nola, belabeltza etabele txikiarekin maiz nahastuak izanarren, nahiko errazak izaten dirabereizten, mokoaren eta hankenkoloreari esker, eta lirainagoa delakogainera.

Belatxinga mokogorriak beltz distira-tsua du lumadi osoa, etamokoa eta

hankak aldiz, gorriak.

Aire-akrobata trebeak izanik, gureharmal-horma basatienetan ibiltzendira, mendizale eta eskalatzaileentzatgozagarri direla haien itzulipurdi zora-garriak.


BELATXINGA MOKOGORRIABELATXINGA MOKOGORRIA(Pyrrhocorax pyrrhocorax)

HEGAZTIAK

205


206

BIOLOGIA: Iberiar Penintsulan itsaslabarretan nahiz mendi-harkaitzetanegiten ditu habiak, abere ugaridunlarrediekin lagunduta badaude.Euskadiko lurraldean ez du habiarikegiten itsas labarretan, eta koloniagehienak kostatik urruneko malkarre-tan kokaturik daude, 800 metrokoaltueratik gora. Habiak zuloetan, zar-tadura eta kobazulo irisgaitzetan egi-ten ditu, koloniala nahiz bakarka.

Belatxinga mokogorria zein mokoho-ria oso espezie taldekoiak dira ugal-tze-sasoitik kanpo, eta askotan biespezieetako aleak dituzten taldehandiak eratzen dituzte.

Hura bizi den itsaslabarretako arraile-

tan eta erlaitzetan umetzen zaigu.Belar eta landare-hondakinezkohabian emeak 3-5 arrautza uzten ditu,berak txitatuko dituenak.

ELIKADURA: belatxingak, hegaztiinsektujaaleak dira oro har, baina biendietan da garrantzitsu samarra landa-re-zatikia. Intsektuen artean aipatze-koak dira tximeleta eta euli-larbak zeinpupak, eta batez ere, kakalardoak.

HABITATA: harrizko amilburuak etamalkarrak nahiago bizitzeko.Sedentarioak dira.

Euskal Heriko populazio ugaltzailea200-400 bikote ingurukoa dela esti-matu da.

HEGAZTIAK

207


208

DESKRIBAPENA: 62 zentimetrohandiera eta 1,25 zentimetro hegoza-balera duelarik, erroia benetako erral-doi bat da, bera barne hartzen dueneta lorategi eta zalduetako txori txikiekosatzen duten paseriformeen ordena-ren barruan.

Askotan jendeak beste korbidobatzuekin konfunditzen du, hala nolabeleekin edo ipar-beleekin. Horietatikguztietatik bereizten da hainbat ezau-

garritan: bere tamaina handiagoa,bere eztarriko luma latzak, solte etatenteak, mokoa, sendoagoa eta zorro-tzagoa, eta ahotsa “grrak” edo “rok”antzeko soinu sakon eta errepikatua.

Bai lumaia, baita mokoa, hankak etabegiak, ere, beltz-beltzak dituelakoezaguna da hegazti hau. Bera prota-gonista izan duten elezahar eta mitougariek “asturu gaitzeko” txori bihurtudute eta, arrazoi honegatik, gizakien

ERROIAERROIA(Corvus corax)

HEGAZTIAK

209


210

gupidagabeko jazarpena jasan izandu hainbat eta hainbat urtez. Hala ere,bere aparteko adimenari eta molda-tzeko duen gaitasun izugarriari esker,irautea lortu du, bere populazioak,aintzina ugariak, nabarmen murriztubadira ere.

Izaeramesfidati eta iheskorra erakus-ten duenez, oso hegazti ezezagunada, nahiz eta lumaje eder eta deiga-rria izan.

Dimorfismo sexual nabarmena aur-kezten du. Arren gorputz osoak koloreurdin ilun bizia agertzen du, hego etabuztan ilunagoekin, eta hanka beltze-tan ere tonu urdinak bereiz daitezke.Emea, ordea, nabardura urdinakagertzen baditu ere, orban argiz pikar-datutako kolore arregrisaskaz jantzita

dago.

Hegazti honek tamaina handi samarraeta lumaje deigarria agertzen baduere, bere izakera iheskor eta mesfida-tia dela eta gutxitan ikusi ahal izangodugu.

TAMAINA: luzera: 60-65 cm. Hego-luzera: 125 Pisua: 800-1.500 g.

BIOLOGIA: bizitza guztian bikoetanbizitzeko joera duten hegaztia da.

Multzokadatan ikusten diren erroiakheldugabeko gazteak edo bikoetanbildu gabeko helduak izaten dira.

Urte hasieran arrek hegada akrobati-koak egiten dituzte emeak beregana-tzeko. Inoiz ere uzten ez duten lurralde

HEGAZTIAK

211


212

batean bikote bakoitzak hainbat kabiditu, noiz bata noiz bestea erabiltzendutelarik, kumeak aurrera ateratzeko.

Zulo naturaletan, arrakaletan eta erlai-tzetan belarrez, sustraitxoz eta gorol-dioz egindako habia eraikitzen du.

Otsailaren erdialdean, haietako batokupatu eta konpontzen dute; estal-keta egin eta aste batzuk geroagoemeak 3-6 arraultze jartzen ditu.Hogei egunez, horiek inkubatzendituen bitartean, arrak ekartzen diojanaria.

Txitoak dituztenean, lurraldetasunhandiko hegaztiak dira, eta habiarahurbiltzen den beste edozein erasokodute. Amak kumeei laguntzen diearraultza apurtzen eta gero jan egitendu. Kabian bost edo sei astez egoneta gero, erroikumeak hegan egitenhasten dira, baina gurasoekin gera-

tzen dira udazkena heldu arte. Unehorretatik aurrera, jaio direneko lurral-dea behin-betikoz uzten dute etaalderrai ibiltzen dira beretzat aukera-tutako lurralde batean finkatu arte.Bizitza luzeko hegaztiak dira: hiruro-gei urteetara ere iritsi daitezke.

ELIKADURA: orojaleak dira: beredietaren %50ª haratustela eta beste-lako hondakinak dira, eta gainontze-koa ornogabeak, narrastiak, mikrou-gaztunak, txori txikiak, zenbait arrau-tza, eta fruitu eta haziak.

HABITATA: harkaizti eta horma berti-kaletan, eremu arrokatsuetan etapenintsula barneko horma eguzki-tsuetan bizi da.

Euskal Herrian eremu irekietan bizi danagusiki, batez ere itsas labarren etamendi-harkaitzen inguruan,baina uga-ria da baita zabortegien inguruan ere.

HEGAZTIAK

213


214

DESKRIBAPENA: txirriskilArruntarenantzekoa, baina mokoa luzeagoa dueta buztanaren oinarriaren bi aldeetanorban horiak ditu. Arra erraz bereiztenda brugain eta kokots beltzengatik

TAMAINA: luzera. 12 cm. Pisua: 12-18 g.

BIOLOGIA: oso noizik behinka etaoso gutxi ugaltzen da Euskal Herrian,batez ere Intsinis Pinuko landakete-tan. Zenbait urtetan gertatzen dennegu-oparotasunak noizik behinkakougaltzearen aldekoa izan baliteke ere,

orain arte ez da bikote habiagilerikaurkitu Bizkaian.

ELIKADURA: udatik kanpo, haltz,alertze eta altzifre formazioetanzehar nora ezean dabiltzan taldejoriak eratzen ditu, zuhaitz hauenhazietan datzalarik tarinen udaz-ken.neguko dietaren zatirik garran-tzitsuena.

LUGANO TARINALUGANO TARINA(Carduelis spinus)

HEGAZTIAK

215


216

DESKRIBAPENA: hegazti lodi-poto-loa, neguan hori matea den oso mokohandia duena. Haren lumaldia arreaizaten da nagusiki, orban zuri zabaladuten hego beltzak,buztan zuria etaleopa papar beltza inguratzen ditueniduneko grisaxka izan ezik.

TAMAINA: luzera. 16-18 cm. Pisua:48-65 g.

BIOLOGIA: nagusiki baso-hegaztiada, baina ez dakigu zein den EuskalHerrian duen ugaltze-estatusa; edo-nola, zalantzarik gabe oso urria dalurralde honetan. Hori dela eta Interes

Berezikotzat hartu du Arriskuan dau-den Espezieen Euskadiko Zerrenda.

Zuhaitz egiten du habia. 4-6 arrautzakosatuta dago errunaldia. Txitoek sortueta bi astetara egiten dute habiatik alde.

ELIKADURA: bere elikadura, funtse-an landare-jatorrikoa dena, baiek,ernamuinek eta haziek osatuta dago,baina hark intsektuak jaten ditu, gai-nera, ugaltzeko aldian.

HABITATA: baso hostozabaletan,bereziki pagadietan.

MOKOLODIAMOKOLODIA(Coccothraustes coccothraustes)

HEGAZTIAK

217


218

DESKRIBAPENA: txori txikia da eta17 cm-ko luzera lortzen du. Burua,lepoa eta bularra oliba-berde koloreta-koak dira. Bizkarraldekoa arre kolore-takoa da ildaska beltzekin eta ipur-txuntxur nabarra da. Hegoetakolumak horiaz eta arrez aspildutadaude. Isatsa arre-beltza da kampokoerrektrize zuriekin. Eztarria, biboteaketa begieraztuna horia koloretakoakdira. Mokoa eta hankak arrosak dira.Emearen koloreak arrenak bainogutxiago kontrastatuta daude.


BIOLOGIA: oso izaera iheskorrera-koa da eta ikus daiteke enbor altu etakable telefonikoetan. Talde txikiakosatzen du. Lurrean habia egiten dulandaretza belarkara artean. Kopakoitxuraz egite du habiak luma eta mate-rial finuz tapizatuak. Urtean bitan 4-6arraultzeko errunaldi egiten du.

400 bikoteko populazio ugalduna esti-matzen da Euskal Herrian. PenintsulaIberiarrean gero eta kide gutxiago daudeeta Europako herri batzuetan ere.

Nekazaritzaren areagotzea, abel-tzaintzaren uzte estentsiboa eta ekin-tza oihaneztapenagatik, habitat natu-ralak gutxitzen ari dira eta horrenondorioz populazioak.

Txori honen kontserbaziorako paisajeabeltzainaren aniztasuna mantendubehar da, hesiak mantendu behar diraeta pestiziden erabilpen masiboasaihestu.

ELIKADURA: basikoki artropodoakjaten du baina haziak, zurtoinak eta eginberriko horrien kimuak ere jaten du.

HABITATA. lurralde lehor eta desfo-restatuetan bizitzen da, alferrikako etaitxura gutxiko mediterraneoko sastra-kak bezala.

Espezie honek oso zabalduta dagopaleartikotik. Gure lurraldean bakarrikegoten da mediterraneoko menpeandagoen zonalde arabar batean.Udakoa eta migratzaile moduan ari-tzen da eta transahariar zonaldeanhibernatzen du.

MIARRITZAMIARRITZA(Emberiza hortulana)

HEGAZTIAK

219


220

DESKRIBAPENA tamaina ertaine-koa da; gorputzaren kolorea marroi-gorrizta da bizkarraldean eta marroi-argia sabelaldean. Hego luze etaestuak dauzka; hego-mintzek ilajesarria ageri dute gorputzean etabesoetan zehar. Belarrien kanpo-ertzak zeharkako lauzpabost tolesageri ditu. Mutur zorrotz samarradauka.

TAMAINA: gorputza eta burua, 4-5,3cm. Buztana, 3-4 cm. Pisua, 6-12 gr.

BIOLOGIA: saguzar zuhaiztar etamigratzailea da, eguzkia sartu ordukohasten dena hegan; bizkor eta altu

egiten du hegan. Irailean gertatzendira estalketak. Orduan, zortzi edobederatzi emez eraturiko haren osoaizaten dute aukeran arrek. Emeek bikume izaten dituzte maiatz aldera etakontu handiz ematen diete titia.

ELIKADURA: tximeleta handiak etakakalardoak.

HABITATA: landako edo nekazaritza-giroko eremuetan bizi da, pagadi,harizti eta pinudietatik gertu daudene-tan. Euskal Herrian honako lekuhauetan ageri da: Anboton, Solluben,Sopuertako meategi-eremuetan,Altuben, Urkiolan eta Oitz mendian.

GAU-SAGUZAR TXIKIAGAU-SAGUZAR TXIKIA(Nyctalus leisleri)

UGAZTUNAK

221


222

DESKRIBAPENA: arre-grisaxka dusabelaldeko ilajea, eta gris-zurixkasabelaldekoa. Isats-punta nabarmenirteten zaio mintzetik, hegan dabilene-an. Belarri oboideak dauzka, tragopunta-zorrotzekoak. Atzeko oinak osohandiak ditu.

TAMAINA: gorputza eta burua, 4-5,3cm. Buztana 3-4 cm. Pisua, 6-12 gr.

BIOLOGIA: gauetik egunsentira bitar-teko jarduna dagokio. Ur-azalaren gai-nean ehizatzen du. Bi metro ingurukoaltueran egiten du hegan, hegoak bizi-bizi astinduz. Urritik martxora bitarte-an, haitzulo, tunel eta meategietanhibernatu ohi du; uda partean zuhai-tzetako barrunbeetan egon daiteke.

Distantzia txikiko saguzar migratzaile-

tzat jotzen da, ez baitu 10 km-tikgorako lekualdaketarik egiten; noizedo noiz, halere, 240 km-ko distan-tziarik ere egin izan du. Udaberriandagokio ugalketa-garaia. Emeekkume bat izaten dute urtero, 50-60eguneko sabelaldiaren ostean, 6-7asteren buruan beregain bilakatzenzaiena.

ELIKADURA: gaueko tximeletak,euliak eta eltxoak. Arrain txikiak ereharrapa eta kontsumi ditzake.

HABITATA: baso-eremuetan bizida, ur-azalera handiak, ibaiertzaketa lakuak dituztenetan eta baitalabore-lurretan ere. Euskal Herrian,Jorrios mendietan, Aulestian,Gorbeian eta Arratiako haraneanageri da.

UR SAGUZARRAUR SAGUZARRA(Myotis daubentonii)

UGAZTUNAK

223


224

DESKRIBAPENA: neurri txikikoa da.Belarriak beste Europar Pipistrellusespezienak baino zabalagoak eta biri-bilduagoak dira. Kanpoko ertza lauzeharkako tolestura ditu; zurruta labu-rra da, goikaldetik zabaltzen. Barnekoertzaren luzera ia bere tarte zabalarenbezain handia da. Kanpoko ertzarenoinaldean bi hortz txikiak daude gainja-rrita, zurrutaren mutur borobildua bar-neraino orientatuta dago.Ilajea, luzea da, ilearen oinarria marroi-beltz koloretakoa da. Bizkarraldekoamarroi-horia zurbil, marroi-urrezko edomarroi iluna urrezko muturrekin kolore-takoa izan daiteke. Sabelaldekoa zuri-horia koloretakoa edo zuri-grisa kolo-retakoa da, goialdearekin kontrasta-tzen. Belarriak eta muturra marroi-beltzedo beltzak izaten dira kolorazio osoa-rekin kontrastatzen; hegalpe mintzakmarroi ilunak dira.BIOLOGIA: oso gutxi ezagutzen daugalketari buruz. Estalketa,abuztua/iraila amaitzear hasten da.Erditzeko aterpeak 20-70 emeak osta-tatzen dute. Kumeak ekaina amaitze-rakoan jaiotzen dira. Emeak erditzebikiak izaten dute sarritan.Adina maximoa: ez da ezagutzen.ELIKADURA: ilunabar ondoren hega-laldia hasten du. Hegalaldia zuzena,eta isila da. Ez da izaten oso arina.Batzuetan etxeen eta zuhaitzen kopagainetik hegan egiten du.Ia gau osoa ematen du ehiza egiten.

Adriatikoko irletan lagun batzuk egu-nez hegan egiten ikusi dira. Ez duteitsasoaren azaletik hegan egiten.Batez ere intsektu hegalari txikiak jatenditu.HABITATA: mendien ibarretan bizitzenda, goi-mendien bazkalekutan, karrarizonaldeetan, mediterraneoan itsaser-tzeko ondoan dagoen irletan, eta baitagizatar populazioetan ere. Mendian2600 metroko altitudean ikusita izanda.Udako aterpeak batez ere eraikinenartesietan (ganbaretan, hormen arte-sietan, ladrillo arteko barrunbetan, hor-men zuloetan) eta harrien arrakaletanaurkitzen dira.Saguzar honen neguko aterpeak bar-nekaldeko ibar sakonetan, koba harri-tsuetan eta arrakaletan eta baita zuhai-tzen hutsunetan ere egoten dira.HEDAPENA: Alemanian desagertze-ko zorian dago, Austrian itzali egin da.Ez da posible balorazio zehatz bat egi-tea jakimen faltagatik, baina hala ereEspainian dauden hazkuntza zonalde-ak babestu beharko lirateke.batez ere Europako hegoaldean bizi-tzen da: Espainian, Frantzia hegoalde-an, Jugoslavian, Bulgarian etaGrezian. Alemanian etaAustrian, ez daaurkitu espezie hau orain dela hamar-kada batzuk, Suizan badirudi errunal-diak eman direla. Oraingoz informaziogutxi dago Espainiaren banaketariburuz.

SAGUZAR MENDIZALEASAGUZAR MENDIZALEA(Hypsugo savii)

UGAZTUNAK

225


226

DESKRIBAPENA: saguzar nanoarenoso antzekoa da; handiagoa izatea dubereizgarri harekiko. Ilaje arrea ageridu bizkarraldean; eta sabelaldeangris-argia, orban ilun bat ageri duela-rik maiz sorbalden parean. Aurpegia,belarriak eta albo-mintzak arreak ditu.Trago oboidea dauka.

TAMAINA: gorputza eta burua, 4,6-5,4 cm. Buztana, 3,3-4 cm. Pisua, 6-10 gr.

BIOLOGIA: gauetik egunsentira bitar-teko jarduna dagokio. Bizkor egiten duhegan, 5-15 metro bitarteko altueran.Kolonia txikietan bizi da. Negukokuartelak nahiz udako errun-lekuak,zuhaitzetako hutsarteetan edo murrueta harkaitzetako arrakaletan koka-tzen ditu. Apirilean eta maiatzeandagokio estalketa-garaia. Emeakkume biluzi batez edo biz erditzendira, 6-8 aste inguruko sabelaldiarenostean; kumeak hegan egiteko gaidira 21 egun barru eta hilabete birenburuan beregain bilakatzen dira.Espezie migratzailea da. Abuztuareneta irailaren amaiera aldera,Alemaniako ipar-ekialdean bizi direnpopulazio guztiak hego-mendebalde-rantz migratzen dute: Frantzia etaSuitza aldera; eta apirilean edo maia-tzean itzultzen dira udako gordelekue-tara. Saguzar guztiek egin ohi dute-nez, Nathusius saguzarrak ere den-

bora asko ematen du bere gorputzagarbitzen.

Eguneko atsedenaldiari ekindakoan,kontu handiz orrazten du ilajea, hor-tzen eta atze-oin bateko azazkalenbitartez. Aho-komisuretan kokaturikoguruin berezi batzuei esker, likido koi-petsu bat jariatzen dute eta horrekinigurzten dituzte hego-mintzak; hala,malguagoak izaten dituzte eta ezzaizkie nola hala lehortzen.

ELIKADURA: intsektu hegalari txikiak(tximeletak, eltxoak, kakalardoak).

HABITATA: baso hosto-erorkorraketa mistoak.

Espezie negutarra da Euskal Herrian,esaterako Ibarran, Leioan etaZornotza aldean ageri dena.

NATHUSIUS PIPISTRELOANATHUSIUS PIPISTRELOA(Pipistrellus nathusii)

UGAZTUNAK

227


228

DESKRIBAPENA: tamaina handikokiroptera, belarri motzak ditu, ia trian-geluarrak eta atzeko punta estua eta5 zehar-tolesduraduna da. Tragoabelarriaren 1/3-eraino heltzen da, zer-txobait barrurantz plegatua da etagoiko aldean biribildua da. Ilaia luzeada, bizkarreko kolorazioa marroi kea-tua da eta sabela marroi horiska, bionarteko muga es da oso nabaria.

Bellariak eta musturra beltzak dira;hegal.mintzak arre-beltziska izanik.Hegoak zabalak dira.

TAMAINA: gorputza eta burua: 6,2-8

cm. Buztana: 4,6-6 cm. Pisua: 17-35 gr.

BIOLOGIA: geldikorra da nahiz etabesteen aldean migratzaileena izan.Ilunabarrean hegal egiten hasten da,hegada geldoak biragune zabalakegiten ditu lorategietan eta basomugetan, ortu eta larretan, kaleargiinguruan e.a. 6-10 metroko altueran.

ELIKADURA: zoluan edo adarretanpausatutako intsektu handiek, batezere, osatzen dute bere elikadura.

HABITATA: giza-ezarlekuetan etahaitzetan dauka aterpea.

BARATZ SAGUZARRABARATZ SAGUZARRA(Eptesicus serotinus)

UGAZTUNAK

229


230

DESKRIBAPENA: arre-horixka etaarre-gorrizta bitartekoa ageri du ila-jea. Sabelaldean kolore argixeagoadu. Aurpegia, belarriak eta hego-mintza, berriz, arre-belzkarak ditu.Belarri motz eta biribilak ditu, trago-aren antzera; hegoak, aldiz, luzeaketa estuak.

TAMAINA: gorputza eta burua, 7-8cm. Buztana, 3,3-4,6 cm. Pisua, 15-40 gr.

BIOLOGIA: gauetik egunsentirabitarteko jarduna dagokio. Altuerahandian egiten du hegan, adabu-ruen gainetik ia beti eta trebetasunhandiz gainera. Bizkor egiten duhegan, lerro zuzenean; hegaldiabat-batean eten dezake, ordea,harrapakinen bat ikusiz gero etaziztu bizian amiltzen da orduan goi-tik-behera. Jaitsieran tolestu eginditzake bere hego estuak, sabelarenazpitik elkar jotzeraino tolestu ere.Urritik apirilera arte, atseden hartze-ra jotzen dute zuhaitzetako hutsarte-etara eta murruetako arrakaletara.Udazkenean eta udaberrian izatendira estalketak. Emeak kume itsueta biluzi batez edo biz erditzen dira,4-6 aste bitarteko sabelaldiarenostean; lauzpabost astez ematendiete titia kumeei; hilabete horiekigaro eta gero, hegan egiteko gai

izan ohi dira kumeak eta handikgutxiren buruan bilakatzen diraberegain. Emea luze-zabal zintzili-katu ohi da horizontalean edotaburuz gora; horretarako, sabelarengainean ixten du hego-mintzarenatzeko aldea eta kume erditu berriakbiltzeko balioko dion poltsa osatzen.Kume jaioberriak berehalakoan eki-ten dio amaren ilajea atzaparkatze-ari, eta artean zilbor-hestetik lotutadagoelarik, amaren titiburu batikolpe egiten saiatzen da eta harioratuta jarraituko du, gauez amaehizara irteten den arte. Orduan,atzealdeko oin hain ongi garatueta-tik zintzilikatu eta ama noiz itzulikozain geratzen da patxada osoan.Eme bakoitza gai da bere kumeakezagutzeko, egiten dituzten txilioen-gatik eta darien usainarengatik.

ELIKADURA: intsektu hegala-riak (gaueko tximeletak, koleop-teroak…).

HABITATA: baso hosto-erorko-rrak eta mistoak. Populazio-guneetan ere ibili ohi da sarri-tan. Udaberrian eta udan baka-rrik ikusi izan da Euskal Herrian,Valderejo-ko Natur Parkean.Espezie migratzailea bada ere,litekeena da urte osoa irauteahortxe.

GAU SAGUZARRAGAU SAGUZARRA(Nyctalus noctula)

UGAZTUNAK

231


232

DESKRIBAPENA: gris-ilun eta gris-arre bitarteko kolorea du bereizgarriilajean. Aurpegia, begiak eta hego-mintzak, berriz, gris-belzkarak ditu.Belarri handiak dauzka, bekokiarenerdi-erdian biltzen zaizkionak. Hegoluze eta estuak ditu.Trago txikikoa da.

TAMAINA: gorputza eta burua: 8,2-8,7 cm. Buztana, 4,5-5,5 cm. Pisua,25-50 gr.

BIOLOGIA: saguzar buztanluzea ezda batere lagunkoia. Gauetik egun-sentira bitarteko jarduna dagokio.Batzuetan enarak eta sorbeltzak izan

ohi ditu hegaldi-lagun. Zuzen, bizi-bizieta altu egiten du hegan. Hegoak bor-tizki astintzen baditu ere, isil-misilkahegaldatzen da; hego-mintzak osomalguak ditu eta horiei esker leuntzendu zarata. Itsumustuan norakoa alda-tzen duenetan baino ez zaio nabarihegazkada. Udan ezkutatu egiten daeta harkaitz arteko arrakaletan izatenditu kumaldiak; neguan, ostera, hai-tzulo handiak aukeratzen ditu horreta-rako. Udazkenean izaten dira estalke-tak, hibernazioa hasi baino lehen.Emeek kume itsu eta biluzi bakarraizaten dute, 75-85 egun ingurukosabelaldiaren ostean; kumeari hiruz-

palau astetan ema-ten dio titia, eta behinhegan ikasten duela-rik beregain bilaka-tzen da.

E L I K A D U R A :intsektu hegalarihandiak (kakalardo-ak, tximeletak,etab.).

HABITATA: harkaitz-eremuetan eta arroi-letan aurki daiteke.Espezie urria da osoEuskal Herrian;Valderejo-ko NaturParkean, Aizkorrineta Aralarren bainoez da bizi.

SAGUZAR BUZTANLUZEASAGUZAR BUZTANLUZEA(Tadarida teniotis)

UGAZTUNAK

233


234

ERBINUDE ZURIAERBINUDE ZURIA(Mustela erminea)

UGAZTUNAK

DESKRIBAPENA: erbinudearenoso antzekoa da. Isats-punta beltzaizatea du bereizgarri harekiko.Gorputz lerden eta luzanga dauka.Bizkarraldeko kolorea aldakorra izanohi du, urte-sasoiaren arabera;neguan, zuri-zuria ageri du, etaudan, kanela-kolorea hartzen dio.Ilaje zerratua dauka; zentimetrokarratu batean, 20.000 iledauzka.Hanka laburrekoa da. Arrakemeak baino handiagoak eta astu-nagoak dira betiere.

TAMAINA: burua eta gorputza, 18-32 cm. Buztana, 9-14 cm. Pisua,150-300 gr.BIOLOGIA: eskuarki bakarrik bizida, baina batzuetan familia-taldeakosatzen ditu. Eguneko nahiz gauekojarduna dagozkio.Emeek arrautza-ezarpen diferituaizaten dute. Alegia, estalketa osteanernaldutako obulu edo arrautzakdenbora apur bat behar du umeto-kian ezartzeko eta horrek atzerarazi

235


236

egiten du fetuaren garapena.Udaberrian eta udan izaten diraestalketak, baina enbrioien garape-na hainbat hilabete atzera daiteke,erditzeak martxoan edo apirileanizaten baitira beti. Sabelaldiakberak sei aste irauten du egiaz; 4-9kume inguru izaten dituzte kumaldibakoitzean.ELIKADURA: karraskariez elika-tzen dira batik bat. Erbinudearen

dietaren osagarri dira, besteakbeste, txori, narrasti eta fruituakere.HABITATA: heskai ugariko larre-belardietan bizi da.Interes bereziko espezietzat jotzendu Espezie Mehatxatuen EuskalKatalogoak. Urria da Euskalherrian; Karrantzako haranean(Bizkaian) baino ez da bizi.

UGAZTUNAK

237


238

DESKRIBAPENA: zilueta luzea etaestua du, bizkarra makurtua izanik,Ilaia arre iluna, ia beltza sabelean dabarruko ilea edo borla dela eta, naba-ria egiten dena aldamenetan, horiskada, hain trinkoa ez baita. Aurpegiabereziena da, mutur osotik hedatzenden zetaka zuri bat, kokotsetik zabal-du eta bi aldeetatik begietaraino igo-tzen da, maskara bat balitz bezala.

Hatzek lau hatzamar eta hatzazalakluze eta zorrotzak eta ondo makatuakbesterik ez dute izaten dute, mamulnagusia ilargi erdiare itxurra duelarik;saltoka mugitzen da lau hatzen luze-laburra gutxigorabehera metro erdi-koa izanik. Gorotzak ibaitik hurbilekoharrietan uzten ditu. Hauek jandakoa-ren arabera luzeak eta beltziskak dire-larik, 7-8 cm x 1 cm-ko tamaina dute,

IPURTATSAIPURTATSA(Mustela putorius)

UGAZTUNAK

239


240

oso kirats desatsegina duteeta sarritan anfibioi honda-rrek eta arrain ezkatek osa-tuta daude.

TAMAINA: burua eta gorpu-tza : 30-46 cm. buztana:12,5-14 cm. Pisua: 620 -980 gr.

BIOLOGIA: iluntzean hastenda bere iharduera. Eguneanzehar urbazterreko enborhutsen batean zein harri edosasiartean izkutaturik egonohi da. Zentzurik garatuenakusaimena eta entzumenadira, lurrazpiko galerietanzein urbazterretako sasitzakorapilatsuan sartzeko izu-garrizko ahalmen ona dauka.Urlehortar, narrazti etamikrougaztun ugari jatenditu, galerietatik hauek atze-tik ziztu bizian joan asteanharrapatzen dituelarik, harra-pakinak gorkdelekuan biltze-ko joera dauka.Hertsinguraturik dagoeneanoso kirats nazkarria askatzendu.

ELIKADURA: urlehortar,narrazti eta mikrougaztun.

HABITATA: ipurtatsari ingu-rune hezeak gustatzen zaiz-ko. Ibaibideetan zain urma-heletan egoten da, beti ereurbazterretan babesteko lan-daretza ugari denean.

UGAZTUNAK

241


242

DESKRIBAPENA: argia eta indar-tsua, etxeko katuaren ahaide hurbilada, baina honengandik bereiztendituen hainbat ezaugarri ditu, esatebaterako tamaina (askozaz handia-goa, 5 eta 8 kilogramo bitarteko pisuabaitu). Horrez gainera, hankak zaba-lagoak ditu eta bere buztan lodia eraz-tun beltzak ditu eta mazo itxurakoa daamaieran. Baita ere, bere ilea luzea-goa eta sarriagoa da eta zerrendabertikalak ditu. Azkenik, basakatuarenaurpegia zabala eta koadratuta da,eta letagin handiak dituen barailadauka.

TAMAINA: burua eta gorputza: 50-80cm. Buztana: 28-35 cm. Pisua 4-5 kg.

BIOLOGIA: oso gutxi dakigu basaka-tuaren bizitzaz, bere izaera izuti etaiheskorragatik, zalantzarik gabe.

Otsailaren amaiera aldean araldiansartu eta estalketa egiten du.

Handik 70 egunetara emeek 120gramo baino gehiago pisatzen ezduten hiru kume egiten dituzte.Jaioberriak oso azkar hazten dira eta10 egun geroago begiak irekitzendituzte dagoeneko. Orduan, bi hilabe-tez amarekin ibiltzen dira eta honelaehiza egiten eta harrapakariengandikihes egiten ikasten dute. Laugarren,ama bere kumeenganako etsai ager-

tzen hasten da, bere lurraldeak emandiezaiokeen janari guztia beretzatbehar baitu, negu gorrian bizirik iraunahal izateko. Horregatik, umeak gorde-lekutik egotzi egiten ditu. Hamar hila-beteko adina dutenean sexu helduta-sunera heltzen dira.

ELIKADURA: gauez ibiltzen den felinohonek bizitza isila eramaten du ehizalurralde baten barruan; bertan, bereharrapakinak, karraskariak, hegaztiakedo narrastiak ere bai bilatzen ditu.

BASAKATUABASAKATUA(Felis sylvestris)

UGAZTUNAK

243


244

HABITATA: basoak.

HEDAPENA: mende honen hasieraarte ia Arabako baso guztietan bizizen, baina piskanaka piskanaka urria-gotuz joan zen. Gaur egun, lurraldehonetako mendialde ezkutuenetakobasoetan bakarrik aurkitzen da.

Desagertze isil honen zergatiekzerikusi handia dute baso soilketa-rekin eta nekazaritzan izurrien

aurka borrokatzeko erabilitako gaitoxikoekin.

Beste arrisku bat, kasu honetangenetikoa, etxeko katuekin gurutza-tzea da. Honek, gero eta sarriagogertatzen delarik, haren ezaugarriasko, izaera eta nortasuna galtzeaeragin du,halako moduan non gauregun zaila baita animalia hauekgenetikoki garbiak diren toki bat aur-kitzea Europa guztian.

UGAZTUNAK

245


247246

AURKIBI DE

EUSKAL HERRIKO INTERES BEREZIKO ESPEZIEAK . . . . . . . . . . .17

ANFIBIOAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18-26

Uhandre piriniarra (Europroctus asper) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

Apo ezproidun (Pelobates cultripes) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

Baso igel iberiarra (Rana iberica) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

NARRASTIAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32-72

Gardatxoa (Lacerta lepida) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

Schreiber muskerra (Lacerta schreiberi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

Txaradi sugandila (Psammodromus algirus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

Suge berde horia (Coluber viridiflavus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54

Eskulapioren sugea (Elaphe longissima). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62

Eskailera sugea (Elaphe scalaris) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72

HEGAZTIAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88-218

Murgil handia (Podiceps cristatus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88

Lepo beltza (Podiceps nigricollis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90

Txori zezen arrunta (Botarus stellaris) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Lertxuntxo karramarrozalea (Ardeola ralloides) . . . . . . . . . . . . . . . . .98

Sai arrea (Gyps fulvus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102

249

Mirotz zuria (Circus cyaneus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..112

Gaviraia (Accipiter nisus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118

Uroilanda pikarta (Porzana porzana) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126

Uroilanda txikia (Porzana pusilla) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..128

Giloia (Crex crex) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .130

Zankaluzea (Himantopus himantopus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..134

Atalarra (Burhinus oedicnemus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136

Kalandria (Melanocorypha calandra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..136

Kaio iluna (Larus fuscus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .138

Zata arrunta (Caprimulgus europaeus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140

Malkar sorbeltza (Tachymarptis melba) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .144

Martin arrantzalea (Alcedo atthis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..146

Erletxori arrunta (Merops apiaster) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150

Lepitxulia (Jynx torquilla) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154

Okil txikia (Dendrocopos minor) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .158

Txoriandre arrunta (Calandrella brachydactyla) . . . . . . . . . . . . . . . . .162

Kutturlio mokolaburra (Galerida theklae) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..164

Landa txirta (Anthus campestris) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166

250

Ur zozoa (Cinclus cinclus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .168

Mendi tuntuna (Prunella collaris). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .174

Pitxartxar Nabarra (Saxicola rubetra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .176

Buztanzuri horia (Oenanthe hispanica) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .174

Harkaitz-zozo gorria (Monticola sexatilis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178

Harkaitz-zozo urdina (Monticola solitarius) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .180

Zozo papazuria (Turdus torquatus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182

Ur-benarriza (Acrocephalus paludicola) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .184Ezkal-txinboa (Sylvia conspicillata) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .186

Txinbo papagoritza (Sylvia cantillans) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .190

Zozo-txinboa (Sylvia hortensis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .194

Mendi-erregetxo (Regulus regulus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .196

Dilindaria (Remiz pendulinus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .198

Belatxinga mokohoria (Pyrrhocorax graculus) . . . . . . . . . . . . . . . . . .200

Belatxinga mokogorria (SPyrrhocorax pyrrhocorax) . . . . . . . . . . . . .204

Erroia (Corvus corax) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .208

Tarina (Carduelis spinus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .214

Mokolodia (Coccothraustes coccothraustes). . . . . . . . . . . . . . . . . . . .216

251

252

Miarritza (Emberiza hortulana) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .218

UGAZTUNAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220-242

Gau-zaguzar txikia (Nyctalus leisleri) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220

Ur-saguzarra (Myotis daubentonii) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .222

Savi saguzarra (Hypsugo savii) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .224

Nathusius pipistreloa (Pipistrelus nathusii) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .226

Baratz saguzarra (Eptesicus serotinus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228

Gau-saguzarra (Nyctalus noctula) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230

Saguzar buztanluzea (Tadarida teniotis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .232

Erbinude zuria (Mustela erminea) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .234

Ipurtatsa (Mustela putorius) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .238

Basakatua (Felis sylvestris) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .242

BIBLIOGRAFIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .253

253

ALVAREZ, J., BEA, A., FAUS, J.M., CASTIEN, E. & MENDIOLA, I. 1985. Atlasde los vertebrados continentales de Alava, Vizcaya y Guipúzcoa (exceptoChiroptera). Ed. Gobierno Vasco. Vitoria.BARBADILLO, L.J. 1987. La guía de Incafo de los Anfibios y Reptiles de lapenínsula ibérica, Islas Baleares y Canarias. INCAFO S.A. Madrid.BEA, A. 1980. Nota sobre la distribución del Lagarto verdinegro (Lacerta schrei-beri Bedriaga, 1878). Butll. Inst. Cat. Hist. Nat., 45 (Sec. Zool., 3): 185-186.BEA, A. 1985. La repartición de las vívoras Vipera aspis (Linnaeus, 1758) yVipera seoanei Lataste, 1879, en el País Vasco. Cuadernos de Sección,Ciencias Naturales, Eusko Ikaskuntza, 2: 7-20.BEA, A., GOSA, A., GUILLAUME, C.P. & GENIEZ, P. 1986. Podarcis hispanicasebastiani (Klemmer, 1964), nomen novum pro Podarcis hispanica hispanica(Steindachner, 1970) del Monte Urgull e Isla de Santa Clara (San Sebastián,España). Revista Española de Herpetología, 1: 187-205.BEA, A. PASCUAL, X., VILELLA, J.F., GONZALEZ, D. & ANDREU, C. 1978.Notas sobre reptiles ibéricos. III. Estudio preliminar sobre biometría y distribu-ción de Elaphe longissima (Laur., 1768) en la Península Ibérica (Reptilia,Colubridae). Miscelanea Zoologica, IV (2): 191-204.BLANCO, J.C. & GONZALEZ, J.L. 1992. Libro Rojo de los Vertebrados deEspaña. ICONA. Madrid.DELIBES, M. 1983. Distribution and ecology of the Iberian carnivores: a shortreview. XV Congreso Internacional de Fauna Cinegética y Silvestre, pp. 359-378. Trujillo.DELIBES, M. 1990. La Nutria (lutra lutra), en España. Serie Técnica. I.C.O.N.A.Madrid.ERLINGE, S. 1974. Distribution, territoriality and numbers of the weaselMustela nivalis in relation to prey abundance. Oikos 25: 308-314.FONS, R. 1975. Premiéres données sur l'écologie de la pachyure étrusqueSuncus etruscus Savii et comparaison avec deux autres Crocidurinae:Crocidura russula Hermann et Crocidura suaveolens Pallas. Vie Milieu, 25: 315-360.GALAN, C. 1970. Aportación al conocimiento de los Quirópteros cavernícolasdel País Vasco. Munibe. 22(1/2): 61-66.GALAN, C. 1993. Fauna hipógea de Guipuzkoa: su ecología, biogeografía yevolución. Munibe, 45:3-163.GONZALEZ, F. 1991. Revisión del estado de conservación y protección de losquirópteros en España (Península y Baleares). En: BENZAL, J. & PAZ, O.(Eds.): Los murciélagos de España y Portugal, pp. 141-162. ICONA. Madrid.HOFFMEYER, I. 1973. Interaction and habitat selection in the mice Apodemusflavicollis and Apodemus sylvaticus. Oikos. 24. 108-116.

BIBLIOGRAFIA

254

IBAÑEZ, C. & IBAÑEZ, J.I. 1980. Alimentación del tejón (Meles meles L. 1758)en el Rasillo de Cameros (Logroño, España). I Reunión Iberoamericana deZoología de Vertebrados, pp. 517-527. La Rábida, 1977.ILLANA, A. 1994. El visón europeo (Mustela lutreola). Distribución y conserva-ción en Alava. Gobierno VascoKING, C.M. 1977. Pine marten Martes martes. En G.B. Corbet y H.N. Southern(ed): The Handbook of British Mammals, pp. 323-330. 2ª edición. BlackwellScientific Publications. Oxford.BERGER, L., JASKOWSKA, J. & MLYNARSKI, M. 1969. Plazy i gadi. Kat. FaunyPolki (Catalogus Faunae Poloniae), 39: 1-73.BERGERANDI, A. & GOSA, A. 1992. Atlas de distribución de los anfibios y repti-les de Navarra. Dpto. de Ordenación Territorial, Vivienda y Medio Ambiente delGobierno de Navarra. Pamplona.BLANCO, J.C. & GONZALEZ, J.L. 1992. Libro Rojo de los Vertebrados deEspaña. ICONA. Madrid.BOULENGER, G.A. 1896-97. The Tailless Batrachians of Europe (2 vols). RaySociety. Londres.BOULENGER, G.A. 1913. The Snakes of Europe. Methuen, Londres.BRONGERSMA, L.D. 1967. British Turtles. Guide for the Identification of StrandedTurtles of British Coast. British Museum (Natural History), Londres.BURTON, MAURICE & ROBERT. 1984. La vida de los reptiles y anfibios. MadridCOOKE, A.S. & FERGUSON, P.F. 1976. Changes in status of the Frog (Rana tem-poraria) and the Toad (Bufo bufo) on part of the East Anglian Fenland in Britain.Biol. Conserv., 9: 191-198.CORBETT, K. 1989. The Conservation of European Reptiles and Amphibians.Christopher Helm. London.FEJÉRVÁRY-LANGH, A.M. 1943. Beiträge und Berichtigungen zum Amphibien-Teil des ungarischen Faunenkataloges. Fragmenta Faunistica Hungarica 6: 42-58;81-98.FRETEY, J. 1975. Guide des Reptiles et Batraciens de France. Hatier, París.FREYTAG, G.E. 1954. Der Teichmolch. Ziemsen, Wittenberg, Lutherstadt.BOUTET, J,. PETIT, P. & Centre Regional Ornithologique Aquitaine-Pyrenees.1986. Atlas des oiseaux nicheurs d'Aquitaine 1974-1984. Conseil Regionald'Aquitaine. Burdeos.DE JUANA, F. 1989. Situación actual de las rapaces diurnas (ordenFalconiformes) en España. Ecología, 3: 237-292.GARZON, J. 1977. Birds of prey in Spain, the present situation. R.D. Chancellor(ed.): World Conference on Birds of Prey, Vienna 1975. International Council forBirds Preservartion. Cambridge.MARTÍNEZ, I., NUEVO, J.A. & PÉREZ, J.M. 1995. Censo, distribución y protec-ción de las rapaces forestales en el territorio histórico de Alava (primera fase).Informe inédito. Gobierno Vasco. Departamento de Agricultura y Pesca.TUCKER, G.M. & HEATH, M.F. 1994. Birds in Europe: their conservation status.BirdLife International (BirdLife Conservation Series nº3). Cambridge.GALARZA, A. & DOMÍNGUEZ, A. 1989. Avifauna de la ría de Gernika.Diputación Foral de Bizkaia. Departamento de Agricultura. Bilbao.

255

Fernando Pedro Pérez naturalista eta argazkilari bilbotarra da;hamabost urtetik gora eman ditu Euskal Herriko fauna autokto-noa ikertzen.

Galzorian dauden Espezieen Defentsarako Elkartearen sortzailea etalehendakaria da; naturaren babeserako euskal elkarte hori 1990. urteansortu zen eta 1996. urtean herri onurakoa zela adierazi zen.Haren burudela, Fernandok, kazetariak, herpetologo eta naturalista taldea zuzen-tzen eta koordinatzen du landa-azterlanak egiten; horrez gainera elkar-teak zoologia eta naturaren babesari buruzko euskal aldizkari bakarraargitaratzen du.Naturaren ahotsa: bi hilez behin plazaratzen da 1992azgeroztik.Fernando Pérezek liburu batzuk argitaratuak ditu (“Euskal HerrikoMarrazoak eta Arrainak”, “Euskadiko Anfibioak”, “Euskal HerrikoUgaztunak”, “Euskal Herriko Sugeak”, “Euskadiko Muskerrak,Sugandilak eta Apoarmatuak”, “Euskadiko Hondartzak”, “UrkiolakoParke Naturala, Fauna eta Flora”, “Urdaibaiko Itsaspeko Fauna etaFlora”, “Biotopo Babestuak” eta “Euskadiko Gaueko Harrapariak”,Egilea eguneroko lanera eta bizitzera bultzatzen duena Euskal Herrikofauna ezagutarazi nahia da, euskaldunek maite izan dezaten eta irau-narazten lagun dezaten.

256

ARGITARATUTAKO BESTE LIBURU BATZUK

1 -Euskal Herriko Kostaldeko Marrazoak eta Arrainak.

2 -Euskadiko Anfibioak.

3 -Euskadiko Gaueko Harrapariak.

4 -Euskal Herriko Sugeak.

5 -Euskadiko Muskerrak, Sungadilak eta Apoarmatuak.

6 -Euskadiko Hondartzak.

7 -Euskal Herriko Ugaztunak

8 -Euskal Herriko Biotopo Babestuak.

9 -Urdaibako Itsaspeko Fauna eta Flora.

10 -Gorbeiako Parke Naturala, Fauna eta Flora

11 -Euskal-Herriko Eguneko Harrapariak

12 -Urkiolako Parke Naturala, Fauna eta Flora

13 -Euskal-Herriko Zuhaitzak

IRAUNGITZEKO ZORIAN DAUDEN ESPEZIEAK DEFENDATZEKO ELKARGOA

A.D.E.V.E.

EUSK

ALHE

RRIK

OIN

TERE

SBE

REZI

KOES

PEZI

EAK

A.D.E.V.E.

Euskal Herriko Interes Bereziko Espezieak

Documents

Transcript of Euskal Herriko Interes Bereziko Espezieak