FRANKISMOREN DIKTADURA EUSKAL HERRIAN

DIKTADURAREN EZARPENALEHEN FRANKISMOAREN

EZAUGARRIAK:• Homogeneotasuna ezarri zen

aspektu politikoetan, sozialetan, ekonomikoetan eta kulturaletan.

• Arazoak: gerra ondoko egoeran nabarmenak izan ziren arazo ekonomikoak, gosea eta eguneroko bizitzaren zailtasunak. Espainia osoan arazo berberak.

Gerra ondoko krisi ekonomikoa• Espainiaren nazioarteko

isolamenduaren ondorioz sortutako politika autarkikoaren eraginez, egoera ekonomikoa ez zen 1950 arte hobetu.

• Zailtasun ekonomikoak aukera gutxi uzten zioten populazioari. Norberaren eta familiaren bizi iraupena zen lehentasuna.

• Errepresio eta kontrol gogorra eransten badiogu, gerra ondoko egoerak ez zuen inolako aldaketarako aukerarik uzten.

Gerra ondoko krisi politikoa• Politika arloan Espainiako

gainontzeko eskualdetan gertatu zen bezala : heriotza zigorrak, erbesteratzeak, kartzelaratzeak, isunak eta zailtasunak iragan nazionalista edo ezkertiarra zuten guztientzat.

• Errepresio hau, frankismoaren lehen hamarkadan bereziki gogorra izan zen (1940-50)

• Nazionalismoaren aurkako errepresioa Euskal Herrian oso gogorra izan zen.

Gerra ondoko krisi kulturala• Irakaskuntzan: Erregimenaren

aurkako Oinarrizko Hezkuntzako irakasle euskaldunak modu bereziki gogorrean jazarriak izan ziren. Euskal irakasleen %25ak zigor motaren bat jaso zuen.

• Komunikabideak: Erregimen aurkako taldeenak itxi egin zituzten eta beraien ondasunak Mugimenduaren prentsaren esku jarri zituzten.

• Irratiarekin berdin gertatu: Erregimenaren kontrola erabatekoa zen, emisora guztiak espazio informatibo bakarra emititzera behartu zituzten, Radio Nacional de Españak egiten zuen “El diario hablado” delakoa.

• Euskara eta euskal kulturaren ezaugarri kultural eta sinboliko guztiak gogor zigortu zituzten diktaduren batasunerako neurriek, jendaurrean euskaraz egindako adierazpenen aurkako jazarpena gupidagabea izan zen.

• Muturreko neurriak ere ezarri: ezin zen euskaraz hitz egin, ezta euskarazko izenik erabili Erregistro Zibilean, enpresa eta establezimenduak izenez aldatzera behartu zituzten-gaztelaniazko izenengatik- kanposantuetan euskarazko testuak zeuzkaten hilarriak suntsitu zituzten…

• Helburua Euskal Nazionalismoa zigortzea zen.

Frankismoaren aurkako oposizioa.Eusko Jaurlaritza erbestean

• Erbestean mantendu zen Eusko Jaurlaritza.

• Iraupen honetan EAJren sendotasuna eta Jose Antonio Agirre lehendakariaren nortasuna erabakigarriak izan ziren honek 1960an hil zen arte.

• Eusko Jaurlaritzaren ospea gerra zibilaren amaiera ondoko uneetan eraiki zen, errefuxiatuei zuzendutako laguntza lana abiaraztea lortu zuenean. Honek euskal herritarrak biltzeko balio zuen.

• Frantziara alde egin behar izan zuten asko Kataluniara aberriratuak edo Euskal Herrira itzuli ziren.

• 1939tik, gerra zibila bukatu zenetik erbesteratuen kopurua behera egin zuen, besteak beste EAJk erantzukizun politikorik ez zutenen aberriratzea sustatu zuelako.

Ezkerreko Indarrak• Sozialistak eta komunistak

erbestean:• PSOE oso zatikatua zegoen

bai Euskal Herrian bai Espainian:

A) Indalezio Prieto aldeko sozialista euskaldunak harremanak moztu zuten Eusko Jaurlaritzarekin.

B) Santiago Aznar: Euskadiko Komite sozialista zentrala sortu eta Agirre lehendakariarekin lan egitearen aldekoa zen.

• Anarkosindikalistak eta PCEk indar gutxi zuten Euskal Herrian eta erbestean.

Baionako Ituna• Baionako Ituna:• 1945eko munduko gerra

bukatzear zela, Euskal Herriko ia alderdi eta sindikatu guztiek Baionako ituna sinatu zuten:

• Errepublikaren,• Estatutuaren eta • Eusko Jaurlaritzaren

alde.

• 1946an munduko gerra bukatuta Frantziak, Britania Handiak eta AEBk Frankoren erregimena gaitzetsi zuten.

• Oposizio euskalduna 1945eik aurrera ekintzarik garrantzitsuenak burutu zituen. 1947ko erreferendum frankistan egindako abstentzioaren aldeko kanpainaz.

• Estrategia honen gorengo unea: 1947 eta 1951ko greba orokorrak izan ziren.

• Sindikatu tradizionalak bizirik irauteko arazoek izaten zuten

(UGT,CNT, eta ELA_STV)

• Bizkaian eta Gipuzkoan (tradizio industriala, sozialista eta nazionalista) ekintza klandestinoak oinarrizkoak ziren. Eusko Jaurlaritzaren kontsignei jarraituz.

• Araban eta Nafarroan, langileen erosteko ahalmenaren aurrean, erantzuna espontaneo samarra izan zen.

• 1951eko greba gehiago izan zen bizitzaren garestitzearengatik ekintza antifrankista bat baino.

• Erregimenak grebalarien aurka errepresio gogorra eginez erantzun zuen, eta baita beren langileen alde egitea erabaki zuten enpresarioen aurka ere.

Oposizioaren krisialdia

• Ia hamabost urteko diktaduraren ondoren, militante antifrankistak nekeak jota zeuden.

• Zenbait erbesteratu barnera itzuli ziren, eta bizitza sozialean nahiz profesionalean modu arrunt samarrean txertatzeko aukera izan zuten.1950ko hamarkadan oposizioak jasan zuen krisiaren adibide.

• Francok AEBekin eta Vaticanorekin egin zituen hitzarmenekin eta Espainiaren NBEan sarrerarekin erregimenaren nazioarteko isolamenduaren amaiera bermatua baitzegoen.

• EAJ eta Eusko Jaurlaritza eskuak lotuta utzi zituen, eta honen aurrean aukera bakarra zen euskal erakundeak erbestean bizirik mantentzea eta diktaduraren bukaera ekarriko zuten garai hobeen zain egotea.

• Aldi berean oposizioaren zatiketa gertatu zen.

• Indalezio Prietok diktadura deusezteko asmoz: sozialisten eta Frankoren aurkakoak ziren monarkiko demokraten arteko hurbilketa bultzatzen saiatu zen. Monarkia demokratikoa ezarri ahal izateko bideak ireki nahi zituen.

• Prietok lortu zuen bakarra erbestean zeuden alderdiak gehiago zatitzea izan zen PSOEtik hasita EAJraino.

• Une horretatik aurrera Francoren aurkako estrategia krisialdian erori zen.

• 1951tik, erbesteratuta zeuden euskaldunen ekimen aipagarri bakarra, 1956 Parisen egin zen Munduko Lehen Kongresuan izan zen. Eusko Jaurlaritzaren 20. urteurrena ospatzeko.

• Munduko Euskal Kongresua arrakasta handia izan zuen, parte hartze zabala izan eta eztabaika-leku berean oposizioan zeuden alderdi eta indar sozial guztiak bildu zituzten.

• Kongresuan bertan zailtasun berriak antzematen zen: ETA azalera atera eta atzera ezina.

• Aldi berean Jose Antonio Agirre hil egin zen 1960an Jose Maria Leizaolak ordezkatu zuen.

GARAPEN AROA ETA OPOSIZIO BERRIA 1959tik aurrera garapena

aldi teknokratikoa.

Garapen aroa• Garapenak dinamika ekonomikoa

eta sozial berria ekarri zuen.• 60ko hamarkadan, Euskal Herriak

industrializazio prozesu berria eta azkarra izan zuen Bizkaian, Gipuzkoan, Araba eta Nafarroan.

• Hamarkada honetako industrializazioarekin eta garapen ekonomikoarekin batera inmigranteak iritsi ziren eta honek gizartea anitzagoa eta konplexuagoa egin zuen.

Kooperatibismoaren sorrera• Garai hartan finantza beharrek

kooperatibismoaren sorrera bultzatu zuten Gipuzkoan.

• Arrasaten sortu zen mugimendua, eta J:M Arizmendi-Arrieta aita izan zen ideiaren sustatzailea, talde katoliko aurrerakoietako kidea.

• 1956an lehen enpresa kooperatiboa sortu zuten Ulgor.

• Geroago, 1958, Fagor sortu zuten eta 1959an Caja Laboral Popular Euskadiko Kutxa.-

• Sistema kooperatiboa laster hedatu zen, eta inguruan talde ondasunak, etxetresna elektrikoak…ekoizteko industria andana sortu zuten.

• Garapen ekonomikoa aldaketa sozialari estuki lotua joan zen.

• Kontsumo gizartearen hastapenetan barneratu ziren, telebista, autoa, turismoa eta musika modernoa edo Estatu Batuetako edo Europatik zetozen moden eraginak nonahi ikusi ahal ziren. (Isolamendua erabat utzita)

• Baina garapen ekonomiko honek ez zuen aldaketa politikorik ekarri, boterearen oinarrizko egiturak tinko mantendu ziren.

OPOSIZIO BERRIA• Frankismoak 60 hamarkadan

lasai samarra bizi izan zuen garapen ekonomikoak eragin zuen egoera zela eta.

• Euskal gizartearen gehiengoa frankismora moldatua bizi zen eta horrela ulertzen zuten erbestean zeuden liderrek, garapen ekonomikoak enpresariak eta nazionalisten asko frankismora arazorik gabe egokitzera eraman zituela.

Diktaduraren amaieran ETAren ekintzen eta arazoen areagotzearen ondorioz, berriz ere ugaldu egin ziren erregimenaren aparailu errepresiboaren ekintzak.

J.M.Leizaola

• 60ko hamarkadaren erdialdetik aurrera oposizio berri baten agerpena: elizaren eremuan eraberritzea izan zen, ikasleen mugimenduak, langileen mugimendu berria, kultura arloko erresistentzia, ikastolen jaiotza…

• Oposizio berri eta zabalduago honek, gizartearen esparru guztiak politizatzen zituen.

LANGILE MUGIMENDUAREN SUSPERTZEA

• Oposizio berri honetan langile mugimendua berragertu egin zen.

• Une haietako UGT,CNT eta ELA_STV baino finkatuago zegoen CCOOen inguruan.

• Harreman laboral eredu berriaren hasiera izan zen, garapen ekonomikoarekin zuzenean lotuta zegoena- soldatak hobetzeko abagunea ematen zien enpresei.

• Grebak ugaldu egin ziren 1962tik aurrera, genienetan errebindikazio laboralak soziopolitikoei gailentzen zitzaizkien.

• Baina diktadurak, edozein gatazka politikotzat hartzen zuen eta horrek errepresioa ekartzen zuen.

• 1967tik aurrera, Bizkaian errepresio areagotu egin zen eta grebak eta langileen mugimenduak berak gero eta politizatuago zeuden. Gobernuak salbuespen egoera ezarri zuen eta honela gatazkari bukaera eman zion.

• Gipuzkoan: 1969an 133 greba egin ziren.

• Bizkaia 113 greba.• Gipuzkoan sortu zen sindikatu

berria LAB (1974) eta honek klase errebindikazioekin batera Euskadiren Independentzia eskatzen zuen. Nafarroan gatazkak izan ziren lan munduan eta CCOO azaldu ziren 1966an.

• Frankismoaren azken urteetan probintzia gatazkatsuenen zerrendari Nafarroa gehitu zitzaion (Bizkaia, Gipuzkoa, Bartzelona, Madril eta Asturiasekin batera)

• Araban. Aipagarriena Mitxelin 1972an egin zen greba.

Kulturaren eraberritzea.• Kultura ofiziala ez zen edozein

jarduera erregimenaren oposiziotzat arriskua hartzeko zegoen.

• Hala ere, lan kultural garrantzitsua abiarazi zuten ekimen ugari sortu ziren. Aipatzekoak dira :

• Euskara batuaren garapena• Euskaraz idatzitako liburuen

argitalpena.• Euskaltzaindiaren suspertzea.• Euskararen presentzia

komunikabideetan(nahiz eta isunak eta aldi baterako itxierak jasan zituzten).

• Giltzarri izango ziren sinboloak: Ez dok Amairu / Jorge Oteiza / Mikel Laboa / Chillida / Nestor Basterretxea…

ETAren agerpena• ETAk tradiziozko

nazionalismoarekin haustea ekarri zuen. EAJk Eusko Jaurlaritzaren sugarra erbestean diktaduraren kontra.

• Baina Euskal Herrian oposizioaren protagonista nagusia 60ko hamarkadaren erdialdetik aurrera ETA izan zen.

• 1964tik aurrera ETAk askapen soziala nazionalismoarekin batu zuen eta EAJrekin harremanak zailak izan ziren.

• 1967tik aurrera ETAK ekintza armatuak areagotu egin zituen.

• Frankismoak errepresioaz sarritan bereizi gabe erantzun zuen eta honek ETArekiko elkartasuna sendotu zuen, oposizio antifrankistaren aldetik, nahiz nazioartetik.

• Horrela gertatu zen Burgosen 1970ean ospatu zen Gerra Kontseilua zela eta, ETAko sei kideri heriotza zigorra ezarri zietenean, nahiz eta geroago Francok indultoa eman zien; edo baita ETAko bi kideren fusilamenduetan ere, 1975an, diktadorea hil baino lehenago.

• ETA gero eta bideratuago zegoen bide armatura eta aktibismo iraultzailera, argi eta garbi ikusi zen hau Madrilen 1973, Carrero Blanco, gobernu frankistako presidentearen (Gobernuko Presidentea) hilketan.

• Hurrengo urtean ETAk lehergailu bat jarri zuen Madrilgo kafetegi batean eta 13 pertsona hil zituen, Ekintza honek ETAren zatiketarik garrantzitsuena eragin zuen; bi adarretan banatu zen:

• ETA militarrra• ETA politikomilitarra.

Diktadura deuseztea• Diktadura oposizio

desberdinen erasoen aurrean desegiten joan zen.

• Azken urteetan erregimena garaizkanpoko eta zaharkitua geratu zen eta desegin egin zen.

• Franko hil eta gero, ematen zion kohesio bakarra, diktadura frakista desagertu zen.