GENETIKA

Zergatik gara desberdinak? Zeren errua da?

Markatuta dago gure itxura jaio baino lehen? Nola? Non?...

1.- MEIOSIA

Meiosia murrizketa-zatiketa da, zelula

ama diploide batetik (2n) bi zelula alaba haploide (n) sortzen

baitira; hau da, zelula alaba bakoitzak zelula

amaren ADN kantiatearen erdia du.

Meiosiari esker, gameto haploideak sortzen dira.

Ezinbesteko mekanismoa da ugalketa sexuala duten organismoek kromosoma kopuru konstante eusteko.

Gainera, ondorengoen aldakortasun genetikoa bermatzen du, meiosian pare bakoitzeko kromosoma homologoek informazio

genetikoa trukatzeari esker. Segregazio independente prozesuaren ondorioz, ama kromosomak eta aita kromosomak

konbinatzen dira gameto bakoitzean.

1. ADNaren errplikazioa

2. Kromosma homologoak parekatu, eta gainguratzaketa gertatzen da.

3. Kromosoma homologoak banadu egiten dira.

4. Kromatida bikiak banandu egiten dira.

5. Lau zelula alaba haplide sortzen dira, elkarren eta zelula amaren desberdin.

2.-GAMETOAKZelula haplideak dira eta gonadetan eratzen dira,

meiosiaren ondoren.

• ESPERMATOGENESIA (gameto arra)

• OBOGENESIA (gameto emea)

3.- DNADNA izaki bizidunen funtzionamendura eta

garapenerako behar den informazio genetikoa guztia dagoen azido nukleikoen bilketa da.

EZAUGARRIAK:

Molekula bikoitza bi polinukleotido-kate luzez osatuta dago.

Bi kate horiek kiribilean biribilkatuta daude, irudizko ardatzbaten inguruan, helize bikoitza osatuz. Bi kateak aintiparaleloak dira. Paraleloan daude eta batabestearen aurkako norazkoa dute.

Kateak elkarrekin lotuta daude, bien base nitrogenatuenartean sortzen diren hidrogeno-loturen bidez. Kateakelkarren osagarriak dira: Adenina timinarekin eta guaninazitosinarekin.

4.-KROMOSOMAK.Zelula-zatiketan sortzen diren harizpi-itxurako egiturak dira. ADNan dagoen informazio genetikos zelula amatik zelula alabetara transmititzeaz arduratzen dira.

Kromosoma:

•Bakoitza bi kromatidaz osatuta dago•Kromatida horiek zentrmero izeneko puntu batean elkartzen dira.•Kromatida bakoitza bi beso (luzeera berdina edo ez).

Kromosoma kopurua:

•Organismo haploideak. Kromosoma sorta bat dute beren zeluletan. N letraz adierazten dira. Letra horrek zelula bakoitzean zenbat kromosoma mota dauden adierazten du.

•Organismo diploideak. 2n-ren bidez adierazten dira.

Kromosoma motak:

Metazentrikoak: Zentromeroa kromosomaren erdialdeak dago. Besoek luzera bera dute, gutxi gorabehera.

Submetazentrikoak: Zentromeroa erdialdetik pixka bat alde batera dago. Besoek ez dute luzera bera.

Akrozentrikoak: Zentromeroa kromosomaren muturretako batetik oso hurbil dago. Besoak oso desberdinak dira luzeeraz.

Telozentrikoak: Zentromeroa kromosomaren mutur batean dago. Kromosomaren besoetako bat soilik ikus daiteke.

5.- GENEA.Izaki bizidun bakoitzak zenbait ezaugarri bereizgarri ditu. Ezaugarri bereizgarri horiek karaktereak dira, eta banakakoak elkarren artean bereizten dituzte.

Bnako baten garapenean eta hazkuntzan zehar azaltzen diren karaktereetako asko gurasoengandik heredatuk dira. Horrez gaun,giroak ere eragin nabarmena du zenbait karakteretan.

Egituraren aldetik, karaktere jakin bati dagokian informazio

genetikoa duen ADN zati bat da gene bat.

6.- DNA-TIK PROTEINARA

Hasieran, gene batetik RNA molekula bat sortzen da; hau, DNA bezala, 4 nukleotido desberdinez osatutako polimero lineala da, baina askoz txikiagoa eta harizpi bakar batez osatua. Prozesu honi transkripzioa deitzen diogu.

RNA erabiltzen da beste molekula-mota bat sortzeko: proteinak, zelularen eragile nagusiak.RNAren nukleotidoen sekuentziak aminoazidoen sekuentzia eragiten du hori dela eta prozesu honi itzulpena deritzo. RNA, azken finean, informazioaren mezularia delako erabiltzen du zelulak. Erribosoman RNAm eta aminoazidoak biltzen dira, eta aminoazidoen arteko loturak eraikitzen dira. Mekanismo eta kode berbera erabiltzen dira edozein zelulatan. Kodonaren eta aminoazidoaren arteko ezagutzea ez da zuzena: aminoazidoa erribosoman sartzen da beti RNA molekula txiki bati lotuta eta kodoiak tRNA honetan dagoen hiru nukleotidoko sekuentzia espezifiko bat, antikodoia hain zuzen, ezagutzen du. Azken finean beraz, itzulpena ere nukleotidoen arteko osagarritasunean datza.

7.- HERENTZIASexu-kromosometan dauden geneek zehazten dituzten karaktereak sexiari lotutako karaktereak dira.

Gizakien sexu kromosomak:

•Segmentu homologoa. Bi kromosometan berdina den segmentua da eta karaktere berberetarako geneak ditu. Segmentu horri esker, X eta Y kromosomal meiosian elkarrekin parekatu eta bereizi egiten dira.

•Segmentu bereizgarria.Segmentu hori desberdina da bi kromosometan. X kromosomaren segmentu bereizgarrian dauden geneei ginandriko esaten zaie, eta Y kromosomaren segmentu bereizgarrian daudenei, berriz, holandriko

8.- MENDELGregor Johann Mendel (1822ko uztailaren 20a – 1884ko urtarrilaren 6a) abade eta zientzialari austriarra zen. Genetika modernoaren eta aita dela esan dezakegu; bere ikerketekin biologiaren atal honi oinarri sendoak jarri batzizkoan.

Ondoretasun-karaktereen transmisioak lege jakin batzuk betetzen zituela erakutsi zuen ilarren landareekin egindako ikerketak baliatuta; gerora bere izena ezarri zitzaien lege horiei. Dena den, bere ekarpenak ez ziren XX.mendea hasi arte behar bezala ulertu eta onartu.ilarren landareekin egindako ikerketak onartu.

9.- MENDELEN LEGEAK• Lehen legea. Karaktere baterako homozigotoen gurutzaketa:

Karaktere batean desberdinak diren bi linea puru gurutzatzen direnean, ondorengoak uniformak dira.

• Bigarren legea. Karaktere baterako hidridoen gurutzaketa:

Lehen belaunaldiko hidridoak gurutzatzean, aleloak bereizi eta gametoetan bakoitza berealdetik banatzen da.

• Hiriarren legea. Bi karaktereren herentzia:

Aleloak bakoitzabere aldetik heredatzen dira, eta ausaz konbinatzen dira ondorengoetan.

10.- DOMINANTZIA KODOMINANTZIA.

Kodominantzia:

Bi aleloak aldi berean agertzen direnean gertatzen da kodominantzia. Heterozigotoek bi progenitoreen ezaugarriak dituzte.

Dominantzia:

Bi aleloek beren informazioa proportzio berean adierzten dutenean gertatzen da bitarteko herentzia edo dominantzia. Ondorengoak hibridoak ed oheterozigotoak dira, eta haien fenotipoan progenitoreen tarteko ezaugarriak daude.