HAURREN ETANERABEEN

EGOERAEUSKADIN Euskal Itun baterantz

Haurren eta Nerabeen alde

2017

HAURREN ETANERABEEN

EGOERAEUSKADIN

Euskal Itun baterantzHaurren eta Nerabeen alde

2017

EGILEAProposamenak eta AnalisiaUNICEF Euskal Herriko Batzordeko eta UNICEF Espainiako Batzordeko Intzidentzia Politikoko Taldea

Oinarrizko datuen bilketa eta analisiaSIIS – Fundación Eguía-Careaga FundazioaDOKUMENTAZIO ETA IKERKETA ZENTROAGeneral Etxague kalea, 10 behea20003 Donostia-San Sebastián

EDIZIOAUNICEF Euskal Herriko BatzordeaIparragirre kalea, 9 – 1.a48009 Bilbopaisvasco@unicef.es www.unicef.es

Diseinua eta maketazioaMake it Visual – Agencia de comunicación visual

Argazkiak ©UNICEF Comité EspañolPexels - Free stock photos

Lege GordailuaBI-906-2017APIRILA 2017Baimenduta dago dokumentu honen edozein zati askatasunez erreproduzitzea, betiere jatorria aipatzen bada.

Bufete Barrilero y Asociados-en (RASLA S.A.P) lankidetzari esker egin da txosten hau

AURKIBIDEA

1. SARRERA................................................................................................... 4

2. METODOLOGIA ETA TXOSTENAREN EGITURA ....................................... 8

3. HAURRAK ETA NERABEAK: HURBILKETADEMOGRAFIKO BAT ................................................................................. 12

4. HAURREN ETA NERABEEN EGOERA EUSKADIN:EMAITZA NAGUSIAK................................................................................. 15

4.1. Haurren eta nerabeen egoera Euskadin ikuspegiglobal batetik ................................................................................ 15

4.2. Haurren eta nerabeen egoeraren eboluzioaEuskadin ....................................................................................... 24

4.3. Euskadiko haurren eta nerabeen egoera perspektibakonparatuan.................................................................................. 26

4.4. Desberdintasun sozioekonomikoen inpaktuaEuskadiko haurren eta nerabeenbizi-baldintzetan ............................................................................ 28

4.5. Genero-desberdintasunak ............................................................ 32

4.6. Euskadiko haurren eta nerabeen egoerapopulazio osoarekiko .................................................................... 34

5. ERRONKAK HAURREN ETA NERABEEN EUSKALPOLITIKETARAKO...................................................................................... 36

6. EUSKAL ITUN BATERANTZ HAURREN ETA NERABEENALDE ......................................................................................................... 42

Haur guztiek dute bizitzan bidezko aukera bat izatekoeskubidea. Hala eta guztiz ere, munduan milioika haurdaude belaunaldien arteko desabantaila-ziklo bateanharrapatuta, eta haien etorkizunak eta haien gizarteenetorkizuna arriskuan jartzen ditu egoera horrek.Etengabeko katea hori saihestu daiteke, ordea. Kateahori aldaraztea erabaki dezakegu.

Estrategia ziurtatuak daude iristen zailenak direnpertsonengana heltzeko eta haien aukerak zabaltzeko.Gobernuek, gastu publikoari dagokionez, berenpolitikak, programak eta lehentasunak bideratzendituztenean gizarte-egoera ahulenean daudenhaurrengan, lagundu egiten dute haur horien bizitzaketa haien gizarteak eraldatzen. Baina pertsonabaztertuenen premiei erantzuten arreta berezia jartzenez dutenean, desberdintasunak belaunaldietan zeharirauteko arriskua sortzen da.

194 estatuk, Espainiakoak barne, GarapenIraunkorraren Agenda 2030 berenganatu zuteneanONUren 2015eko Batzar Orokorrean, paradigma-aldaketa bat eta aukera on bat ekarri du berekin estatu,erkidego eta tokiko mailan politikak abian jartzeko –etxeko eremuan eta nazioartekoan−, haurreneskubideak babestera zuzenduak, inor atzean ezuztearen kontsignaren pean. Gobernuek eta liderrek,Garapen Iraunkorraren Helburuak (GIH) abiaraztean,hobetu egiten dute gobernu eta sektore mailadesberdinen arteko koordinazioa, eta indartu egitendituzte haurren eremuko jarduketa-lehentasunak etaekitatearen ikuspegia haurrei zuzendutako politiketanbarne hartzea. Euskadik funtsezko aukera bat du haurugari erasaten dituzten arazo nagusiei heltzeko,besteren artean: pobrezia (GIH 1), desberdintasuna etagizarte-bazterketa (GIH 10).Haurren populazioan ez inbertitzeak eta populaziohorretan egindako inbertsioak ez babesteak orain,ekitatearen ikuspegitik, adierazten du etorkizunean

4

1 . SARRERA

izango dugun gizarteak kohesio-, gaitasun- etaproduktibitate-maila txikiagoa izango duela, gastu sozialhandiagoa eskatuko duena eta oraingo haurrek helduekbezala aurre egin beharko dizkietela krisiarenondorioetako batzuei eta Ongizate Estatu bateneskakizunak beren gain hartu beharko dituztela geroeta populazio zahartuago batean.

Horregatik ezagutzera eman nahi ditugu sakonagotikhaurren eta nerabeen eskubideak, era horretan taldegisa gizartean ikusgarritasun handiagoa ematenlaguntzeko, eskubideen titular eta eraldaketaren eragilediren aldetik, baita gizarte osoaren elkarrizketa zabaldueta horretan sakontzea ere haurren eta nerabeeninguruan.

Euskadin azterlan desberdinak argitaratzen dira urterohaurren eta nerabeen egoerari buruz. UNICEF EuskalHerriko Batzordetik estatistiken ikuspegi berri batgehitu nahi izan dugu, haurren eskubideetan eta

ongizatean oinarrituta, zeren eta zenbatekoen atzetik,portzentajeen atzetik, pertsonak baitaude, eta horkokatzen da Euskadiren oraina eta geroa: haurrak etanerabeak, gure erkidegoan bizi direnak eta populazioosoaren % 16,5 osatzen dutenak.

Eginkizun hori UNICEFen zereginean kokatzen da,Haurren aldeko Nazio Batuen erakundea den aldetikbere helburuen artean ondokoak dituenak: 1989koHaurren Eskubideei buruzko Hitzarmenean (HEH)bildutako haurren eskubideen jarraipena egitea, etagomendioak ematea estatuek eta administraziopublikoek haurren eta nerabeen eskubideenbetearazpena hobetzeko.

5

Txosten honen asmoa da publiko zabal batera iristea:haurrekin eta haurrentzat lan egiten dutenprofesionalak eta erakundeak, gizartea oro har, etaadministrazio publikoak haurren eta nerabeeneskubideen bermatzaile nagusi gisa. Nahiz etagomendioak lehenik administrazio publikoei zuzentzenzaizkien, eduki osoa baliagarria eta garrantzizkoa izateaespero dugu alde guztien artean elkarrizketa sozialzabalago bat lortzeko. Txosten hau argitaratzean etahedatzean, haurrek eta nerabeek Euskadin bizi dutenegoerari buruzko eztabaida sustatzen lagundu nahidugu, baita haien eskubideen segimendua hobetzeaeta aurrerabideak eta erronkak ikusgai jartzea. Barneanhartzen dituen datu objektiboetatik espero dugu haurreieta nerabeei buruzko erabaki politiko informatuakhartzera bultzatuko dugula, agenda politikoetan politikahorien maila jasoko dugula, eta iritzi publikoarensentsibilizazioan lagunduko dugula gure erkidegokohaurren eta nerabeen eskubideei buruz.

Ongizatea dimentsio anitzetatik neurtzeko saioak,Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmemeaninspiratutakoetatik, nahiko berriak dira eta aurrerapenbat adierazten dute haurren eta nerabeen egoerarenanalisian, baina baita aurrerapauso bat ere ongizatearenberaren kontzeptuan, tradizioz baliabide materialetaraeta ekonomikoetara heltzeari ia soilik lotu izan denkontzeptuan, alegia. Haurren ongizatearen dimentsioak,osagaiak eta adierazleak aukeratzeak (neurri handibatean politika publikoetan eta HEHren aplikazioanaurrerapenak eta erronkak identifikatzera bideratua,baina baita haurrekiko gizartearen portaeretan etajarreretan ere), hautaketa- eta lehenespen-prozesu bateskatzen du, hau da, zer neurtzen dugun eta nolaneurtzen dugun ongizate hori, polemika ugari sorraztendituen gaia, eta kasu ugaritan datuak erabiltzekoaukerak mugatzen duena.

Testuinguru horretan planteatu da txosten monografikohau egitea, dagoen informazio ugaritik abiatuta,Euskadiko haurren eta nerabeen egoera islatu nahiduena Haurren Eskubideei buruzko Hitzarmenean(HEH) bildutako eskubideen ikuspegitik, hain zuzen ere.Era berean, azterlan honetan Euskadin haurrenganeragin handiena duten politika publikoen ezaugarrinagusiak aztertzen dira eta hainbat gomendioplanteatzen dira politika horiek hobetzeko.

Ondorioz, hauek dira txostenaren helburuak:

1. Ahalik eta eguneratze-maila handienarekin Euskadikohaurren egoera zehazten duten adierazle nagusiakbiltzea, dimentsio nagusiekiko erlazioan (hezkuntza,osasuna, pobrezia eta gabezia, partaidetza kulturan etagizartean, ongizate subjektiboa eta abar) haurren etanerabeen eskubideetan, bizi-baldintzetan etaongizatean eragina dutenak. Horrekin guztiarekinhaurrengan eta nerabeengan eragina duten alderdinagusien diagnostiko bat, kuantitatiboa nagusiki,eskaintzea da asmoa, gizartean haien egoera erlatiboadefinitu eta haien etorkizunean eragina dutenalderdiena.

2. Modu espezifiko batean ikusgai jartzea, adingabeentaldearen barruan zein neurritaraino daudenazpitaldeak, hainbat faktorek eraginda –jaioterria edonazionalitatea, familia-osaera, estatus sozioekonomikoaeta abar–, arrisku berezian daudenak zerbitzuakjasotzean oztopoak izateko edo baliabideen gabezia-egoerak bizitzeko, oinarrizko premiak betetzeko eta,ondorioz, haien eskubideak bermatzeko. Ikuspegihorretatik abiatuta, haurren egoera deskribatzeazgainera, Euskadiko haurren bizi-baldintzetandesberdintasun sozioekonomikoek duten inpaktuaagerian uzten duten datuak biltzea da asmoa.

3. Gomendioak edo proposamenak planteatzea,Euskadiren eremuan, dagozkien instituzioei eta gizarte-eragileei HEHn bildutako eskubideen betearazpenabermatzen lagunduko dietena.

6

7

Haur eta nerabe guztien eskubideak eta ongizatea babesteak, inor atzean ez uztearenkontsignaren pean, lehentasunetako bat izan behar du politika publikoetan. Haurren eta nerabeen eskubideak Espainiako Estatuak berretsitako nazioarteko tresnaespezifikoetan daude bilduta eta aintzatetsita, Garapen Iraunkorraren Agenda 2030arenerdigunean dago haurtzaroa eta funtsezko eragilea da garapen-dinamiketan.

Pertsonak dira garapen iraunkorarren xedea. Garapena, hazkundea, segurtasuna etapobreziaren murrizketa eskubideak erabili ahal izatetik bultzatu eta zehazten dira.Haurrengandik hasita, bizi-ziklo osoan bermatu behar da eskubideak babestu eta gauzatzendirela. Haurtzaroan inbertsio egokia egitea barnean hartzen duten politika publikoak abiarazteaizango da ezinbesteko alderdietako bat. Gure gizarteen orainaldiak eta etorkizunak izan behardute politika publikoen arretagunea.

8

Euskadiko haurren eta nerabeen egoerari buruzkotxosten honek talde horren oinarrizko argazki bateskaintzen du, eskuragarri dauden datu ofizialetanoinarritua. Guztira, txosten honetan 36 adierazleeskaintzen dira, aldi berean zazpi dimentsiotanbanatuta:

36 adierazle horien hautaketa Haurren Ongizateariburuzko Adierazleen Sisteman (HOAS) oinarritu da:UNICEF Espainiako Batzordeak, Haurren AsturiaskoBehatokiak eta Osasun, Gizarte Politika etaBerdintasuneko Ministerioak landutako proposamenaEspainiako haurren ongizatea neurtzeko. 2010eanlandua eta orain berriro definitzen, proposamenhonen asmoa haurren ongizatea neurtzea dadimentsio anitzeko ikuspegi bat hartuz, ondokoezosatua: hezkuntza; osasuna eta segurtasuna; ongizatemateriala; familia- eta gizarte-eremua; haur kalteberak;bizi-estiloak; eta ongizate subjektiboa. Hala, eremu edodimentsio horietatik abiatuta sailkatzen dira dagozkienadierazleak.

2 . METODOLOGIAETA TXOSTENARENEGITURA

1. EDUCACIÓN

3. BIENESTARMATERIAL

5. ESTILOS DE VIDA

7. GASTOPOLÍTICO

2. SALUD Y SEGURIDAD

4. INFANCIA VULNERABLE Y ACCESO A

LOS SERVICIOS SOCIALES

6. BIENESTARSUBJETIVO

7. GASTUAHAURREN

POLITIKETAN

1. HEZKUNTZA 2. OSASUNA ETASEGURTASUNA

3. ONGIZATEMATERIALA

5. BIZI-ESTILOAK 6. ONGIZATESUBJEKTIBOA

4. HAURKALTEBERAKETA GIZARTE

ZERBITZUETARAKOIRISPIDEA

9

Txosten honetan, adierazleen proposamena SIBInoinarritu bada ere, bere hedadura mugatuagoa da,adierazleen bateria mugatu egin delako 48tik1 36ra(ikus taula 11. orrialdean). Era horretan, proposamenhonetan hautatutako hogeita hamasei adierazleetatikhogei SIBIn aurkeztutakoen berdinak dira; hamaika osoantzeko adierazleak dira, jatorrizkoen ordez hautatuakbatez ere horiek lortzeko beharrezko informazio-iturriakeskuragarri ez daudelako; eta bost adierazle berriakdira. SIBIrekiko beste funtsezko desberdintasunetako

bat adierazleen dimentsioekin duen lotura. Bi kasuetanzazpi badira ere hautatutako dimentsioak, txostenhonetan “familia- eta gizarte-ingurunea” dimentsioarenordez “haurren politiken gastua” ezarri da, gai honiburuz Euskadirentzat eskuragarri daudelako datukuantitatiboak.

1. González-Bueno, G. y Bello, A. (2014), La infancia en España 2014. El valor social de los niños: hacia un Pacto de Estado por la Infancia. Unicef Comité Español: Madrid

10

Txostena bi zatitan egituratzen da.Lehenengo zatian oso oinarrizko hurbilketademografiko bat eskaintzen da 0 - 77 urtekopopulazio-taldearen kopuruari eta osaerari buruzeta, ondoren, aztertutako adierazleenanalisietatik eratorritako emaitza nagusiakaztertzen dira. Euskadiko haurren eta nerabeenegoerari buruzko analisi horretan ikuspegidesberdinetatik egiten da azterketa. Erahorretan, datu globalak ez ezik, azken urteetanbehatutako joera desberdinak ere aztertzen dira,baita desberdintasunak ere populazioosoarekiko edo beste lurralde edo herrialdebatzuekiko eta, espezifikoki, populazio-taldehorren barruan dauden desberdintasunakhaurren eta nerabeen generoari eta estatussozioekonomikoari dagokienez. Lehenengo zatihorren barruan, gainera, proposamen etagomendio batzuk adierazten dira, HEHnjasotako haurren eskubideen esparruan,Euskadiko haurrei bideratutako politikapublikoak hobetzen lagundu dezaketela ustebaita.

Bigarren zatia Haurren Ongizatearenadierazleen eranskinak osatzen du, txostenhonetan proposatu izan den bezala. Eranskinatxosten honek barnean hartzen dituen 36adierazleak sailkatu direneko zazpidimentsioetan zatitzen da. Bertan, adierazlebakoitza fitxa batean agertzen da, eta fitxakinformazio hau biltzen du: definizioa etainformazioa lortzeko erabili diren iturriak;eskuragarri dagoen datu berriena; adierazlearenbanantzea aldagai garrantzitsuenen arabera(sexua, nazionalitatea, estatus sozioekonomikoaeta abar); adierazlearen eboluzioa; haurrenegoera Euskadiko populazio osoarekiko; etakonparaketa geografikoa beste autonomiaerkidego eta beste herrialde batzuekin.

11

DIMENTSIOA ETAOSAGAIA ADIERAZLEAK

HEZKUNTZAFuntsezko gaitasunak 1.1.1. Batez besteko errendimendua irakurmenean, matematikan eta zientzietan 15 urtekoen arteanHezkuntza-lorpena 1.2.1. Ikasleen portzentajea 12 urtereki. Lehen Hezkuntza osatutaHezkuntza-lorpena 1.2.2. Ikasleen portzentajea DBHn graduatuta

Eskola uztea 1.3.1. 18-24 urteko populazioaren portzentajea gehienez bigarren hezkuntzako lehen etapa osatuta eta inolako ikasketarik

edo derrigorrezkoaren ondoko prestakuntzarik jarraitu gabe

Estaldura haur hezkuntzako

lehen zikloan 1.4.1. Eskolatze-tasa haur hezkuntzako lehen zikloan (0 - 2 urte)Hezkuntzako arazoak 1.5.1. 6 - 16 urteko populazioaren portzentajea hezkuntza-egoeran arazoekin

OSASUNA ETA SEGURTASUNA

Haurren obesitatea eta gainpisua 2.1.1. Porcentaje de niños/as de 2 - 17 urteko haurren portzentajea obesitatearekin edo gainpisuarekin

Osasun mentala 2.2.1. Osasun mental txarraren arriskua 4 - 14 urteko haurren populazioan

Jokabide osasungarriak 2.3.1. 3 - 14 urteko haurren portzentajea gutxienez egunean bitan hortzak garbitzen dituztenena

Jokabide osasungarriak 2.3.2. 3 - 17 urteko haurren portzentajea normalean gosaltzen dutenena

Trafiko-istripuak 2.4.1. 0 - 24 urteko haurrak eta gazteak trafiko-istripuetan hildakoak

Desgaitasuna 2.5.1. 15 urtetik beherako haurren portzentajea muga kronikoren batekin eguneroko bizitzako jardueretarako

ONGIZATE MATERIALA

Pobreziaren edo gizarte-bazterketaren arriskua 3.1.1. 0 - 17 urteko populazioaren portzentajea pobreziaren edo gizarte-bazterketaren arriskuaren pean (AROPE)

Pobrezia eta enplegua 3.2.1. 0 - 17 urteko populazioaren portzentajea oso lan-intentsitate baxuko familietan

Pobrezia eta enplegua 3.2.2. Pobrezia-arriskua adingabeak dituzten familietan, heldu landunekin (in work poverty)

Pobrezia monetarioa 3.2.1. 0 - 17 urteko populazioaren portzentajea pobrezia erlatiboaren arriskuaren pean

Gabezia materiala 3.4.1. 0 - 17 urteko populazioaren portzentajea gabezia material larrian dauden familietan

HAUR KALTEBERAK ETA GIZARTE-

ZERBITZUETARAKO IRISPIDEA

Jokabide arriskutsuak 4.1.1. 14 - 18 urteko ikasleen portzentajea Bigarren Hezkuntzan azken 30 egunetan zehar alkohola kontsumitu duteladiotenena

Jokabide arriskutsuak 4.1.2. 14 - 18 urteko ikasleen portzentajea Bigarren Hezkuntzan azken 30 egunetan zehar egunero erretzen dutenenaJokabide arriskutsuak 4.1.3. 14 - 18 urteko ikasleen portzentajea Bigarren Hezkuntzan azken 30 egunetan zehar cannabisa kontsumitu

dutela diotenena

Arrisku-egoerak 4.2.1. Jaiotzen kopurua 15 - 17 urteko 1.000 emakumezko nerabe bakoitzeko

Tratu txarren eta indarkeriaren egoerak 4.3.1. DBHko ikasleen portzentajea eskolan jazarpena jasan dutela diotenena

Tratu txarren eta indarkeriaren egoerak 4.3.2. 14 - 17 urteko emakumeen biktimizazioen portzentajea emakumeen aurkako indarkeriaren biktima izan direnena

Adingabeak legearekin gatazkan 4.4.1. 14 - 17 urteko pertsonen portzentajea epai irmoz kondenatuta

Adingabeak legearekin gatazkan 4.4.2. 14 - 17 urteko pertsonei 100.000 bakoitzeko 7. artikuluaren (Adingabeen Zuzenbide Penala) neurriak jakinarazi

zaizkienena

Adingabeen babesa 4.5.1. Adingabeen kopurua 1.000 adingabe bakoitzeko familia-banaketako neurrien pean

Arazoak harreman pertsonaletan

eta sozialetan 4.6.1. 0 - 14 urteko haurren portzentajea arazo sozial larriren batekin harreman pertsonaletan, familiarretan eta sozialetanBIZI-ESTILOAK

Ohitura kulturalak 5.1.1. 14 - 18 urteko ikasleen portzentajea Bigarren Hezkuntzan ia egunero entretenimendu gisa liburuak irakurtzen

dituztenena

Ohitura kulturalak 5.1.2. 14 - 18 urteko ikasleen portzentajea Bigarren Hezkuntzan gutxienez astean behin hobbie kulturalen bat praktikatzen

dutenena

Denbora librea 5.2.1. 14 - 18 urteko ikasleen portzentajea Bigarren Hezkuntzan ia egunero kirolen bat praktikatu edo ariketa egiten dutenena

Denbora librea 5.2.1. 1 - 14 urteko populazioaren portzentajea gutxienez bi orduz egunean astegunetan telebista kontsumitzen dutenenaIKTen erabilera 5.3.1. 14 - 18 urteko ikasleen portzentajea Bigarren Hezkuntzan gutxienez bi orduz egunean astegunetan internet erabiltzen

dutenena

ONGIZATE SUBJEKTIBOA

Jarrerak dibertsitatearen aurrean 6.1.1. Lehen Hezkuntzako eta DBHko ikasleen portzentajea dibertsitatearen aurrean aldeko jarrerarekinhezkuntza-eremuan

hezkuntza-eremuan

Osasun-egoera 6.2.1. 15 - 24 urteko gazteen portzentajea osasun ona edo oso ona dutela diotenenaOngizate materiala 6.3.1. 15 urteko nerabeen portzentajea hezkuntzako 4 gauzaren jabe direla diotenena zazpiko zerrenda batetik

Arriskuaren pertzepzioa 6.4.1. 14 - 18 urteko ikasleen portzentajea Bigarren Hezkuntzan substantzia psikoaktiboak sarritan kontsumitzeak nahiko

arazo edo arazo ugari sor ditzakeela uste dutenena

GASTUAK HAURREKIN ZERIKUSIADUTEN POLITIKETANGastuak familia/seme-alabetan 7.1.1 Gastuak gizarte-babeseko prestazioetan familia/seme-alabei (euro biztanleko) zuzendutakoetan

12

3 . HAURRAK ETA NERABEAK:HURBILKETA DEMOGRAFIKO BAT

2015ean, 17 urtetik2 beherako 360.926 pertsona guztirabizi dira Euskal Autonomia Erkidegoan, eta haietatik %48,6 neskak dira (175.247) eta % 51,4 mutilak(185.679). Orain, haur eta nerabe horiek Euskadikopopulazio osoaren % 16,5 dira eta duela hiruhamarkada lauren bat baziren ere, beren pisu erlatiboakgora egin du pixkanaka, baina arian-arian, joan denhamarkadaren erdialdetik aurrera. Hala, Euskadikoadingabeen populazioaren pisuak, populazioosoarekiko, txikiagoa izaten jarraitzen du urte bereanEstatu osoak duenaren (% 17,8) eta EB-28k duenaren(% 18,8) aldean.

Euskadiko haurren eta nerabeen populazioaren pisuespezifikoa testuinguruan behar bezala kokatzekooinarrizko fenomeno demografikoetan antzemandakojoerak aipatu behar dira. Zentzu horretan, terminoabsolutuetan Euskadiko populazioa nabarmen aldatu ezbada ere, eraldaketa agerikoa izan da bere adin-egiturari dagokionez.

Hortaz, adierazi beharra dago Euskadiko populazioa osougalkortasun-maila baxuagatik nabarmentzen dela –1,33ko3 ugalkortasun-indize sintetikoarekin,belaunaldien arteko ordezpen-tasatik oso urrun– baina

2. INEren Errolda Jarraituaren Estatistikatik ateratako datuak.3. Eustat. Demografiaren Adierazleak. 2010/2011 aldiko datuak. Emakume hipotetiko batek bere bizitza ugalkorraren amaieran izango lituzkeen seme-alaben kopurua adie-razten du, aldi horretan bere portaera bat baletor, adin bakoitzean, adinaren arabera bildutako ugalkortasun-tasa espezifikoen sailak adierazitakoarekin.

1. grafikoa: 0 - 17 urteko populazioaren eta populazio osoareneboluzioa Euskadin. 1986-2015

· Iturriak: Eustat. Biztanleria eta Etxebizitza Erroldak 1986-2011; INE. Errolda Jarraituaren Estatistika 2015

Población total

01986 1991 1996 2001 2006 2011 2015

2.000.000

1.500.500

1.000.000

500.000

25%

20%

15%

10%

5%

0%

25,2%

20,7%

16,3%14,6% 14,6%

15,8%16,5%

Población 0 a17 años

% 0 a 17 años sobre población total

% 0 a 17 añ

os so

br e p

ob

lación

total

Nú

mer

o d

e p

erso

nas

Perts

ona-

kopu

rua

% 0 - 17 urte guztizko populazioaren gainean

Guztizko populazioa

0 - 17 urteko populazioa

% 0 - 17 urte guztizko populazioarengainean

baita adineko pertsonen gero eta bolumenhandiagoagatik ere, adin horietan heriotza-tasa jaitsiizanaren ondorioz ez ezik, jaiotza-tasa altuetakoaldietan jaiotako belaunaldiak adin heldura pixkanakalekualdatu izangatik ere. Nahiz eta, hori guztiagorabehera, azken urteotan, 0 - 17 urteko populazioarenguztizko bolumena handitu, ugalkortasun-mailaknolabait berrezarri izanagatik gertatu da hori.Fenomeno hori, neurri handi batean, amatasunaberreskuratu izanak eragindakoa izan da, atzeratu eginbaitzen 30 urtetik gorako emakume-taldeen artean,nahiz eta aipatu beharra dagoen baita ere, 25 urtetikbeherako emakumeengan, ugalkortasunak gora eginduela zerbait, ugalkortasun-eredu gazteagoarekinemakume atzerritarrak Euskadira iritsi izanarenondorioz.

Adinaren araberako osaeraren ikuspegitik, 18 urtetikbeherako pertsonen bolumena nahiko modu orekatuanbanatzen da: 0 - 5 urteko pertsonak % 34 dira; 6 – 11urtekoak, % 35; eta 12 – 17 urtekoak, % 31 populazioadingabearen guztizkotik.

Gainera, nolabaiteko konpentsazioa ageri da sexuaridagokionez, adin-tarte bakoitzean mutilen kopurua betineskena baino handiagoa bada ere. Zentzu horretan,maskulinotasun-ratioa –hau da, mutilen batez bestekokopurua 100 neska bakoitzeko– 103 eta 109 bitartekoada adinaren arabera.

13

Haurrak etanerabeak

populazioaren% 16,5 diraEuskadin

Adingabeen populazioaren beste ezaugarrisoziodemografikoetako bat da gero eta dibertsitatehandiagoa haien jatorriari dagokionez. 2015ean,adingabeen taldearen arteko atzerritarren proportzioa% 7,1ekoa da. Proportzioa nabarmen handitu da azken15 urteetan –2001ean, adingabeen % 1,3 besterik ezzen atzerritarra–, baina 2012az (% 7,7) geroztikmurrizten joan da. 2001 eta 2012 urteen arteanhazkundearen urtetik urterako erritmoa adingabeatzerritarren kopuruan % 19koa izan da, aldi horretan,adingabe guztien hazkundea % 0,4koa besterikizan ez den bitartean. Era berean, aipatu beharradago, populazio osoarekin alderatuta, adingabeentaldeak atzerritarren tasa (% 7,1) handiagoa duelaguztizko populazioaren (% 6,3) aldean eta errealitatehorrek Euskadin duen intzidentzia txikiagoa delanabarmen Estatu osoan duenaren aldean (% 10,1).

Nazionalitate atzerritarra duten eta Euskadin bizi direnadingabeen populazioaren osaerari dagokionez, adierazidaiteke heren bat baino zerbait gehiago (% 37) Afrikatiketorriak direla eta haietatik gehienek (% 52)nazionalitate marokoarra dutela. Gainera, % 27Europako herrialdeetatik etorriak dira, batez ere UE-28an integratuta daudenetatik (% 88 dira Europatiketorritako pertsona guztietatik) eta, neurri handibatean, Errumaniatik (% 16 adingabe atzerritarguztietatik). Era berean, adingabeen % 25 Amerikatiketorriak dira, batez ere Hegoamerikatik (% 18%) etaErdialdeko Amerika eta Karibetik (% 6), eta % 12inguru Asiatik, haietako gehienen nazionalitateatxinatarra (% 6) edo pakistaniarra (% 4) izanik.

14

Total Ratio de masculinidad

00 1 2345 6 789 10 11 12 13 14 15 16 17

20.000

15.500

10.000

5.000

108

100

102

104

106

Ratio

de m

arculin

idadN

úm

e ro

de

per

son

as

104

106

109 1091 09

106106 106

106

104

106

103

108

107

104

107

1041 04

Grupos de edad (año a año)

2. grafikoa: 0 – 17 urteko populazioa eta maskulinotasun--ratioa adinaren arabera (urtez urte) Euskadin 2015

· Oharra: maskulinotasun-ratioak, adin-tarte bakoitzean, gizonen batez besteko kopurua adierazten du 100 emakume bakoitzeko.

· Iturria: INE. Errolda Jarraituaren Estatistika 2015.

Perts

ona-

kopu

rua

Maskulinotasun-ratioa

Adin-taldeak (urtez urte)

Maskulinotasun-ratioaGuztizkoa

15

4 . HAURREN ETA NERABEEN EGOERAEUSKADIN:EMAITZA NAGUSIAK

4.1HAURREN ETANERABEEN EGOERAEUSKADIN IKUSPEGIGLOBALETIK

Txosten honetan biltzen diren datuek agerian uztendute Euskadiko haurren eta nerabeen egoera nahikoona dela eta, termino globaletan, nahiko bizi-baldintzaonak dituztela, bereziki Estatuko gainerakoautonomia erkidegoekin alderatuta. Aztertutakoadierazleei dagozkien datuak bakarrik kontuanhartuta, Euskadiko haurren eta nerabeen egoeraondoko datuetatik abiatuta deskribatu ahal izangogenuke gaur egun.

16

1

2013-2014 ikasturtean, 12 urteko ikasleen % 86,8kbukatu zuten Lehen Hezkuntza eta DBH amaitu zutenikasleen % 86,9k bigarren hezkuntzako graduatu-tituluarekin osatu zuten. Bestalde, 2015eko datuekagerian uzten dute eskola uzte goiztiarraren tasaEuskadin 18 - 24 urteko pertsonen % 9,7n kokatzendela, eta horrek adierazten du adin-tarte horretakohamar pertsonatik ia 1ek, DBH bukatuta edo bukatugabe, ez duela inolako ikasketarik edo prestakuntzarikjarraitzen. 2015ean, hala eta guztiz ere, eskolauztearen tasa autonomiko baxuenean kokatzen daEuskadi.

2

15 urteko ikasleen batez besteko puntuazioa PISAprobetan –ikasleek eskuratutako ezagutzak etatrebetasunak ebaluatzen dituen ELGAren programa–honakoa izan zen 2015ean: 491 puntu irakurmenean,492 puntu matematika-gaitasunean eta 483 puntuzientzia-gaitasunean. 2012arekiko, jaitsi egin da batezbesteko puntuazioa zientzietan (23 puntu) etairakurmenean (7 puntu). Matematikan, 2009az geroztikjoan da jaisten..

3

2013-2014 ikasturtean, eskolatze-tasa HaurHezkuntzako lehen zikloan, hau da, 0 - 3 urtekoena,% 52koa izan zen. Azken 15 urteetan, tasa hori iabikoiztu egin da –% 22,1ekoa zen 2000n– eta beraz,gaur egun, Estatuko tasarik altuena du Euskadik.

4

2014an, 6 - 16 urteko populazioaren % 4,5ek –9.800ikasle inguru– zituzten arazoak hezkuntza-egoeran(eskolatu gabeak, absentismoa edo eskola-atzeratasuna). Hala eta guztiz ere, kasu horien % 9 dirabakarrik absentismo edo eskola-atzeratasunegoerak, bi urtekoak edo gehiagokoak.

HEZKUNTZA

17

1

Euskadiko 2 - 17 urteko haurren eta nerabeen %32,5ek obesitatea edo gehiegizko pisua zuten 2012an.Arazo horren prebalentziak gora egin du 2006az (%19,5) geroztik eta gaur egun altuagoa da Estatu osoandagoenaren aldean.

2

Euskadiko 4 - 14 urteko haurren eta nerabeen %21,1ek osasun mental txarra izateko arriskua zuten,azkeneko Osasun Inkesta Nazionala 2011/2012renarabera. Euskadin, osasun mental txarra izatekoarriskuaren prebalentzia Estatuko batez bestekoa (%17,1) baino handiagoa da.

3

3 - 17 urteko haurren eta nerabeen % 94,6k janarisolidoren bat gosaltzen dute, esneaz, zukuez, kafeazedo kakaoaz gain. Bestalde, Euskadiko 3 - 14 urtekopopulazioaren % 75,2k garbitzen dituzte hortzakegunean bi aldiz gutxienez.

4

0 - 24 urteko haurren eta gazteen kopuruak, trafikoistripuetan hildakoenak, gora egin zuen 2015ean zazpira–aurreko urtean baino lau gehiago–. Hala eta guztiz ere,eta ikuspegi ebolutibo batetik, heriotza-tasarenbeherakada nabarmena izan da Euskadin azkenhogei urteetan.

5

2013an, 15 urtetik beherako populazioaren % 2,2k –guztira, 6.000 haur inguru− zuten muga kronikorenbat eguneroko bizitzako jardueretarako.

OSASUNA ETASEGURTASUNA

18

1

2015ean, pertsona adingabeen bostetik bat bainogehiago (% 22,8) bizi dira pobrezia erlatiboaren arrisku-egoeran dauden familietan (2014an % 21,6 ziren).Estatu osoan, tasarik baxuenetako batean kokatzen daEuskadi, Kantabriaren atzetik.

2

Gainera, portzentaje handiago bat (% 25,3), ia laurenbat, pobreziaren edo gizarte-bazterketaren arrisku-egoeran dago Eurostat-en4 definizioaren arabera. Tasahorrek gora egin du Euskadin bost puntuportzentualetan 2010az geroztik eta populazio osoaridagokionaren gainetik dago.

3

2015ean, Euskadiko 0 - 17 urteko populazioaren % 11,8oso lan-intentsitate baxuko familietan bizi dira(2010ean % 5etik beherakoa zen tasa). Gainera,pertsona landunak dauden familietan bizi diren haurrenpopulazioaren % 12,7 pobrezia erlatiboaren arrisku-egoeran daude; hau da, ehun haurretatik hamabi bizidira enpleguko pobreziak erasandako familietan.

4

Gabezia material larria % 6,7koa da Euskadikoadingabeen populazioan. Horrek esan nahi du ehunhaurretatik ia zazpi bizi direla 4 oinarrizko baliabideedo gehiago erabili ezin dituzten familietan, ondokozerrendatik: ezin dituzte garaiz ordaindu berenordainagiriak, ezin dute etxea bero mantendu; ezin dieaurre egin ezusteko gastuei; ezin dute haragia, oilaskoaedo arraina jan gutxienez 3 aldiz astean; ezin diraoporretara joan edota ezin dute autoa, garbigailua,koloretako telebista edo telefonoa eduki.

ONGIZATEMATERIALA

4. Pobrezia edo gizarte-bazterketa jasateko arrisku-tasak (AROPE tasa deritzona ingelesezko siglen arabera) ondoko egoeretatik gutxienez batek erasandako familietanbizi diren pertsonen proportzioa adierazten du: diru-sarrera urriak edo pobrezia-arriskua (kontsumo-unitate bakoitzeko diru-sarreren % 60 mediana), lan-intentsitate baxua(0 - 59 urtekoak 9tik beherako lan-intentsitatea duten familietan) edo gabezia material larria (gutxienez 4 kontzeptuz gabetuak 9 kontzeptuk osatutako zerrendatik).

19

1

2014an, bigarren hezkuntza ikasten ari diren 14 - 18urteko hamar gaztetatik zazpi inguruk adierazi duteedari alkoholdunen bat kontsumitu izana azkenhilabetean (% 71) eta % 28,5ek dio mozkortu egin delabehin gutxienez. Gainera, % 8,6k adierazi dute eguneroerretzen dutela tabakoa (2008an % 20 ziren) eta %23,2k cannabisa kontsumitu dutela azkenekohilabetean.

2

2015ean zehar Euskadin guztira 75 haur jaio zirenadingabeko amengandik, hau da, 2,93 jaiotza 15 – 17urteko mila emakume bakoitzetik. 10 kasutan, 15urteko neskatilak ziren amak. Estatuarekinalderatuta(% 4,4), Euskadiren tasa txikiagoa danabarmen.

3

Ikastetxe publikoetako DBHko 12 - 16 urteko ikasleen% 6,3k diote eskola-jazarpena jasan dutela 2014/2015ikasturtean. Era berean, % 4,5ek ziberjazarpenarenbiktimatzat jo dute beren buruak. Kasu horietatikguztietatik % 16tan eta % 20tan, hurrenez hurren,aipatutako egoerak sarritan gertatutakoak lirateke.

4

2015. urte osoan zehar, Ertzaintzak 227 biktimizaziorenberri jaso zuen 14 - 17 urteko neskatilen aurkakoindarkeriagatik. Termino erlatiboetan, kopuru horrekadierazten du adin horretako 1.000 neskatila bakoitzeko6,4k jasan dutela genero-indarkeria, familia barrukoindarkeria edo sexu-askatasunaren aurkakoerasoak.

5

Euskadiko 14 - 17 urteko populazioaren % 0,71 –hauda, adin horretako 1.000 gazte bakoitzetik 7 − epaiirmoz kondenatu dituzte 2014an Kondenatuak-Adingabeak INEren Estatistikatik ateratakoarenarabera. Bestalde, urte horretan bertan, 14 - 17 urtekopertsonei 549 neurri jakinarazi zitzaizkien guztira,Adingabearen Erantzukizun Penala arautzen duen LegeOrganikoaren 7. artikuluan aurreikusiak, hau da, 769neurri adin horretako 100.000 pertsona bakoitzetik.

HAUR KALTEBERAK ETAGIZARTE-ZERBITZUETARAKO IRISPIDEA

20

Arazo larrien intzidentziaharreman pertsonaletan,

familiarretan eta sozialetan,handiagoa da oinarrizko premien

estalduran gabeziajasaten duten etxeetan.

5. Analisi honetan ez dira kontuan hartzen Zeuta eta Melilla hiri autonomikoen kasu espezifikoak.

6

2015eko abenduaren 31n, 1.812 adingabe zeudenEuskadin harrera-egoeran, barnetegietan (1.005 kasu)edo familietan (807 kasu), babesgabetasun larrianzeudelako. Kopuru horrek 5 adingaberen tasaadierazten du 18 urtetik beherako 1.000 adingabebakoitzeko. Euskadi bosgarren lekuan kokatzen daegoera horien intzidentzia handien duten autonomiaerkidegoen artean. Gainera, Euskadi lehenengolekuan kokatzen da barnetegietan daudenadingabeen pisu erlatibo handienari dagokionez (%55,5, Estatu osoko % 40,3 batez bestekoaren aldean)harrera-egoeran dauden adingabe guztien gainean5.

7

Euskadin 0 - 14 urteko haurren % 0,56k dute arazolarriren bat harreman pertsonaletan, familiarretan etasozialetan. Problematika horien intzidentzia handiagoada (% 1,16) oinarrizko premien estalduran gabezia-egoerak jasaten dituzten familietan bizi diren haurrenartean.

21

BIZI-ESTILOAK: PARTAIDETZAKULTURAN ETA GIZARTEAN

1

Bigarren Hezkuntzako –DBH, Batxilergoa eta LanbideHeziketako Erdi Mailako Prestakuntza Zikloak barneanhartzen dituen kategoria– 14 - 18 urteko ikasleen erdiakdio kirolen bat praktikatzen duela edo ariketa fisikoaegiten duela ia egunero eta, hamarretik lauk (% 40,4)adierazten dute zaletasun edo hobbie kulturalen batpraktikatzen dutela. Hala ere, % 30,9k diote inoiz ezdutela libururik irakurtzen eskolako liburuak ez badira.

2

1 - 14 urteko populazioaren heren batek ikusten dutelebista bi orduz edo gehiago egunean,astegunetan.

3

Euskadiko Bigarren Hezkuntzako 14 - 18 urtekoikasleen ia bi herenek erabiltzen dute internet –edozeingailu-modalitate eta programa edo aplikaziotik–gutxienez bi ordu egunean astelehenetik ostegunera.% 11,2k diote internet erabiltzen dutela egunean seiorduz edo gehiagoz.

Internetek gutxienez bi ordu hartzenditu egunean, eta lehentasuna du kirolaren eta

irakurketaren gainetik.

22

ONGIZATESUBJEKTIBOA

1

Lehen Hezkuntzako (4. maila) eta DBHko (2. maila)hamar ikasletatik lau inguruk aldeko jarrera argiaerakusten dute dibertsitate kulturalaren etafuntzionalaren aurrean.

2

15 - 24 gazteen % 96,5ek diote orokorrean osasunona edo oso ona dutela.

3

Euskadiko 15 urteko ikasleen % 1,6k adierazten du ezdituela, gutxienez, oinarrizko lau hezkuntza-produktuzazpi produktutako zerrenda batetik, horien artean:ikasmahai bat, ikasteko leku lasai bat, etxeko lanakegiteko ordenagailu bat, hezkuntza-programainformatikoak, konexioa internetera, hiztegi bat etatestuliburuak. Tasa hori progresiboki doa jaisten 2003azgeroztik, balioa % 5,7koa zenean.

4

Bigarren Hezkuntzako 14 - 18 urteko ikasleen % 81inguruk uste du tabakoa egunero erretzeak edoegunean 1 0 2 kaña edateak nahikoa arazo edo arazougari ekartzen dizkiola kontsumo hori egiten duenari.Cannabisaren ohiko kontsumoaren kasuan, %73,2koa da proportzioa.

23

GASTUAKHAURRENPOLITIKETAN

1

2015ean, administrazio guztiek egin zuten familiareneta haurren eremuan gastu publiko jakin bat gizarte-babeseko prestazioetan: 488,7 milioi euro, biztanlebakoitzeko 223,2 euro eta gastu osoaren % 2,94adierazten dituena; 2011n, berriz, familiaren etahaurren eremuan egin zuten gastua % 3,13koa izanzen gastu osoaren gainean. Kasu honetan, gizarte-babesean egindako gastuak

ez du kontuan hartzen hezkuntza-gastua, eta gizarte-zerbitzuen, amatasun- eta aitatasun-baimenak, 0 – 3urteko haur-hezkuntza eta seme-alabengatikoprestazioak biltzen ditu funtsean.

Adierazi berri ditugun datuek azken urterako (urte horretarako datuak daude eskuragarri) haureta nerabe guztien egoera jasotzen dute. Euskadiko populazio adingabearen egoerabalioesteko, ordea, testuinguruan kokatu behar dira datu horiek, hau da, zer noranzkoaneboluzionatu duten azkeneko urteetan, Espainiako Estatuko beste autonomia erkidegobatzuetan eta EBko beste herrialde batzuetan jasotako datuekin alderatuz, edo daudendesberdintasunak –aztertutako adierazleei dagokienez− aztertuz, haurren populazioarenezaugarri sozioekonomikoen edo soziodemografikoen arabera. Gainera, ahal den neurrian,haurren egoera zein neurritaraino desberdintzen den helduen populazioarekiko edo populazioosoarekiko aztertzea eskatzen du.

Ondoko epigrafeetan bereizita aztertzen da gai horietako bakoitza.

24

4.2HAURREN ETA NERABEENEGOERAREN EBOLUZIOA EUSKADIN

Txosten honetan aztertutako adierazle ugarikhobekuntza nabarmena izan dute azken urteotan.Zentzu horretan adierazi beharra dago hezkuntzareneremuan eskola uztearen tasak behera egin duela etaeskolatzeari dagokionak gora egin duela haur-hezkuntzako lehen zikloan (egia bada ere hobekuntzahori batik bat 2000 eta 2010 urte bitartean gertatu zelaeta harrez geroztik haurren eskolatze-tasak geldialdi batizan duela). Gainera, gutxitu egin da arazoak dituztenhaurren portzentajea beren hezkuntza-egoeran (eskola-atzeratasuna, absentismoa eta abar) edo beren egoerapertsonalean (portaera-arazoak, familia-banaketa,bakardadea, tristezia eta abar). Era berean, ikaslefaboratuen eta ikasle desfaboratuen arteko arraila 62puntukoa da matematikan, 60 zientzietan eta 57irakurmenean, eta horrek beherakada bat adierazten du2012an behatutako desberdintasunen aldean, arraila 70puntukoa zenean matematikan eta irakurmenean, eta63 puntukoa zientzietan. ELGAren baxuenetakoa izaniketa urte eta erdiko eskolatzearen baliokide den arrailabat izanik.

Osasunaren eta segurtasunaren eremuan,nabarmendu beharra dago trafiko istripuengatikhaurren eta gazteen heriotza-tasak nabarmen eginduela behera (52 hildako izatetik 7 izatera 2003 eta2015 urte bitartean), eta, jokabide arriskutsueidagokienez, nabarmen murriztu dela egunero erretzenduten nerabeen populazioaren tasa. Halaber, jaitsi eginda cannabisaren oraingo kontsumo-tasa (azkenhilabetean) epe luzean, eskola-populazioaren artean –nahiz eta gora egin duen 2012 eta 2014 urte bitartean−,baita ama adingabeek emandako jaiotzen kopurua(nabarmen gora egin zuena 80ko urteen amaieraren etajoan den hamarkadaren erdialdearen artean krisialdiangutxitu zen arte), eta delituzko jardueretan partehartzagatik kondenatutako gazteen portzentajea ere(2010ean % 1,19 izatetik 2014an % 0,71 izatera).

Beste adierazle batzuek okerrera egin dute. Okerreraegin duten adierazle nabarmenenak ondokoekin dute

lotura: 18 urtetik beherakoen ongizate materiala,pobrezia erlatiboaren tasak (% 22,8ra egin zuten gora2015ean), pobreziaren edo gizarte-bazterketarenarrisku-tasak (% 25,3ra egin zuten gora 2015ean) etalaneko pobrezia-tasak eta gabezia materialenak.Txosten honetan jasotako datuak bat datoz Euskadirakoeskuragarri dauden beste datu-iturri batzuekin. EuskoJaurlaritzako Pobreziari eta Gizarte Desberdintasuneiburuzko Inkestaren (PGDI)arabera, mantentze-pobrezia,oinarrizko premien estaldurari erregulartasunezheltzeko behar adina baliabide ez izatea adieraztenduena, % 9,3tik % 13,7ra igo da 2008 eta 2014 urtebitartean 14 urtetik beherakoen populazioaren artean,% 12ra murriztu bada ere 2014 eta 2016 urte bitartean6.Oro har, datu horiek agerian uzten dute, azterlanugaritan adierazi bezala, pobrezia-arriskua lekualdatuegin dela pertsona gazteagoengana eta seme-alabak dituzten familiengana.

Eboluzio hori ikusita, bereziki kezkagarria da Euskadikohaurren politiketara bideratutako inbertsiopublikoek atzera egin izana: azkeneko bi urteetan goraegin arren, 2011 eta 2015 urte bitartean, eurokonstanteetan, % 5,1eko murrizketa gertatu da; hala,haurrengana eta familiengana zuzendutako gizarte-babeseko gastua (gizarte-zerbitzuak, prestazioekonomikoak, amatasun- eta aitatasun- baimenak etaabar) gutxitu egin da biztanle bakoitzeko, 235,2 eurokoaizatetik 2011n 223,2 eurokoa izatera 2015ean.

Haurren ongizate materialari eta politikei buruzkoadierazleekin batera, okerrera egin dute ere baiosasunarekin zerikusia duten zenbait adierazlek,bereziki gainpisuaren edo obesitatearen tasak, 2006eta 2012 urte bitartean haurren populazioaren %19,5ekoa izatetik % 32,5ekoa izatera. Hala eta guztizere, gerta daiteke azken urteetan joera hori aldatuizana. 2016an argitaratutako azterlan berri batek(ALADINO ikerketa. Hazkuntza, Elikadura, JardueraFisikoa, Haurren Garapena eta Obesitatea Espainian.2015) dio 2011 Haurren ongizate materialari eta politikei

6. Enplegu eta Gizarte Politiketako Saileko Estatistika Organo Espezifikoa (2014) eta (2016) Encuesta de necesidades sociales 2014 y 2016 módulo EPDS-pobreza. / Beharsozialei buruzko inkesta 2014 eta 2016 PGDI pobrezia-modulua. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritza-Gobierno Vasco.

25

Orokorrean, aztertutako

adierazleek hoberaegin dute azken urteetan,baina ongizate materialari

dagozkion horietanpobrezia-arriskua

pertsona gazteagoenganaeta seme-alabak

dituzten familienganalekualdatu da.

buruzko adierazleekin batera, okerrera egin dute ere baiosasunarekin zerikusia duten zenbait adierazlek,bereziki gainpisuaren edo obesitatearen tasak, 2006eta 2012 urte bitartean haurren populazioaren %19,5ekoa izatetik % 32,5ekoa izatera. Hala eta guztizere, gerta daiteke azken urteetan joera hori aldatuizana. 2016an argitaratutako azterlan berri batek(ALADINO ikerketa. Hazkuntza, Elikadura, JardueraFisikoa, Haurren Garapena eta Obesitatea Espainian.2015) dio 2011 eta 2015 urte bitartean 6 eta 9 urtebitarteko haurren obesitate-prebalentziaren joeraegonkortu egin dela, eta gainpisuarenak behera eginduela. Bestalde, epe luzean, handitu egin dababesgabetasun-egoerengatik beren familietatikbanandu dituzten adingabeen tasa.

26

4.3EUSKADIKO HAURREN ETANERABEEN EGOERA PERSPEKTIBAKONPARATUAN

Euskadi aitzindari da Estatuan lehen hezkuntza amaituduten 12 urteko ikasleen tasan, DHBn graduatutakoikasleen portzentajean, eskola-uztearen tasan eta,bereziki, 0 - 2 urtekoen eskolatzean. Beste adierazlebatzuetan ere, Euskadiko egoera hobea da konparazioz,ondokoetan adibidez: ama adingabeek emandakojaiotzen tasa (nahiz eta Estatu osoarekiko egoerabateratzeko joera izan duen azken urteetan), haurreneta gazteen heriotza-tasa trafiko-istripuetan, delituzkojardueretan parte hartzeagatik kondenatutako gazteentasa edo adingabeei jakinarazitako neurrien tasaAdingabeen Zuzenbide Penalaren arabera.

Bestalde, nahiz eta Euskadi Estatuko batez bestekoengainetik kokatu izan zen PISA 2012 proben emaitzetan,

duela gutxiko 2015eko emaitzek erakusten dutenezokerrera egin dute irakurmenaren, etamatematikako eta zientzietako gaitasunen arloek,matematikan izan ezik Estatuko batez bestekoarenazpitik geratuz.

Estatu osoaren aldean dagoen desberdintasunhandiena, nolanahi ere, ongizate materialarekinzerikusia duten adierazleetan gertatzen da. Pobreziaerlatiboaren arrisku-tasa, atalase autonomikoa7 erabilitaere tasa horiek kalkulatzeko, zazpi puntu txikiagoa daEuskadin; gabezia material larriaren tasa, berriz, hirupuntu txikiagoa da (heren bat baxuagoa, ikuspegierlatibotik).

Aitzitik, Espainiako testuinguruan Euskadiren egoeraokerragoa da ondokoei dagokienez: haurrenobesitatearen prebalentzia, drogen kontsumoa, etafamiliaren banaketa-neurrien baitan dauden adingabeentasa. Bestalde, biztanle bakoitzeko gastua gizarte-babeseko prestazioetan familiaren eta haurreneremuan (Eurostat-en SEEPROS metodologiaren bidez

7. Pobrezia erlatiboaren arrisku-tasa, autonomia erkidegoetan banatuta, bi modutan zehaztu daiteke pobrezia-atalasea kalkulatzen den moduaren arabera. Atalase horifinkatzeko, Estatu osoari dagozkion diru-sarrera ertain parekagarriak nahiz autonomia erkidego bakoitzari dagozkionak har daitezke kontuan. Euskadik diru-sarrera mailahandiagoa duen neurrian Estatuko batez bestekoaren aldean, pobrezia erlatiboaren arrisku-tasaren kalkuluaren arabera, Estatu osoko diru-sarrera ertainak erabiliz, askozere tasa baxuagoa du (% 17,4) Euskadiko pobrezia-atalase espezifikoa erabiltzearen emaitzaz lortutakoaren aldean (% 22,8). Hala eta guztiz ere, pobrezia-tasakkalkulatzeko autonomia erkidego bakoitzaren atalase espezifikoa erabiliz askoz ere neurketa zehatzagoa lortzen da, metodo horrek aukera ematen baitu diru-sarrereidagokienez autonomia erkidegoen artean dauden desberdintasunak bereizteko.

Txosten honetan bildutako datuen azterketatikeratorritako ondorio argienetako bat hauxe da,Euskadiko haurren egoera hobetu egin delaaztertutako adierazle ugaritan, Estatukogainerako lekuetan bizi diren haurren aldean.

27

neurtua) txikiagoa da Euskadin. 2014ko datuekbiztanleko 220,9 euroko gastua erakusten dute eremuhorretan Euskadiren kasuan, Estatu osoaren 292,8euroen aldean.

Euskadiko ikasleen hezkuntzako emaitzakmatematikako gaitasunari dagokionez, PISA 2015proben emaitzen arabera, ELGAren babez bestekoarengainetik daude (490 puntu batez beste, 492 punturenaldean). Era berean, emaitzak antzekoak dirairakurmenari dagokionez (491, 493ren aldean) bainaapur bat baxuagoak zientzietako gaitasunari dagokionez(483, 493ren aldea). Bestalde, Euskadi nabarmenduegiten da lurraldeetako bat delako non puntuazioanikusten den desberdintasuna txikiagoa baiten ingurunesozioekonomikoen maila desberdinetatik datozenikasleen artean, eta non ikasleen artean daudendesberdintasun sozioekonomikoek ez baitituztenhainbeste baldintzatzen beren emaitza akademikoak.Ingurune desberdin horietatik datozen ikasleen artekodesberdintasuna matematikako arloan 62 puntukoa da,baxuenetakoa ELGAkoen artean.

Desberdintasun txiki hori, gainerako herrialdeetakotalde berarekiko, ikasle desfaboratuenek Euskadinlortutako emaitza onengatik da neurri batean. Hala,hezkuntzaren eremuan batez bestekoaren gainetikdagoen berdintasun-maila erakusten duten lurraldeenartean kokatuko litzateke Euskadi.

Bestalde, EU-28ko herrialdeen batez bestekoarenazpitik dago Euskadi eskola uzteari dagokionez (%9,7, % 11ren aldean) eta oso gainetik 0 - 2 urteko

haurren eskolatzeari dagokionez (% 52), iparraldekoherrialdeenarekin parekatu daitekeena, Norvegiaren (%55), Suediaren (% 46) eta Islandiaren (% 43,7)kasuetan, adibidez.

Jokabide arriskutsuei dagokienez, ama nerabeekemandako jaiotzen tasa –2,9 jaiotza 15 - 17 urteko1.000 emakume nerabetatik– EB-28ko herrialdeenbatez bestekoaren oso azpitik (% 5,7) kokatzen da.Gainera, Europar Batasunaren buruan da Euskadi berenosasun-egoeraren autobalorazio positiboa dutengazteen portzentajeari dagokionez baita ELGArenburuan ere oinarrizko hezkuntza-ondasunenerabilgarritasunari dagokionez eskola-populazioarenaldetik.

Bestalde, ongizate materialaren eremuan, Euskadirenegoera, oro har, EU28ko herrialdeen batezbestekoarekin parekatu daiteke, betiere Euskadirenegoera hobea nabarmenduz gabezia material larriarenadierazleari dagokionez.

Euskadiko egoera ez da hain positiboa, ordea, alderatudaitezkeen datuak eskuragarri dauden Europakogainerako herrialdeetako egoeraren aldean, familiareneta haurren eremura bideratutako gizarte-babesekogastuari dagokionez. Kasu horretan, 2014an,biztanleko 238,8 EAPko8 gastuaren aldean –% 2,94gizarte-babesteko guztizko gastuaren gainean– EU-28ko herrialdeetako batez bestekoa 649,7 EAPkogastura iristen da, oro har gastu osoaren % 8,5bideratuz eremu horretara gizarte-babesean, SEEPROSmetodologiaren bidez jasotakoaren arabera.

8. Datuak Erosteko Ahalmenaren Parekotasun (EAP) unitateetan daude adierazita. Herrialdeen artean dauden prezio-mailen desberdintasuna neutralizatzen duen neur-keta bat da, emandako gizarte-prestazioen maila behar bezala konparatu ahal izateko.

Eskuragarri dauden adierazleen zati txiki batbakarrik alderatu daiteke, metodologia beraerabiliz, Europar Batasunean edo ELGAkoherrialdeetan eskuragarri dauden emaitzekin.Alderatu daitezkeen datuek, berriz, ondokoaadierazten dute.

28

4.4DESBERDINTASUNSOZIOEKONOMIKOENINPAKTUA HAURREN ETANERABEEN BIZI--BALDINTZETAN EUSKADIN

Sarreran adierazi bezala, Euskadiko haurren etanerabeen egoera orokorra ezagutzetik harago, txostenhonen asmoa izan da aztertzea zein neurritanaztertutako adierazleek biltzen dituzten egoerekerasaten dituzten modu desberdin batean haurrakberen gurasoen jatorriaren, estatussozioekonomikoaren, errentaren edo hezkuntza-mailaren arabera. Haurren artekodesberdintasun-egoerak kontuan hartzeak berebizikointeresgunea adierazten du, analisi desberdinenarabera jatorri sozioekonomikoak gero eta neurrihandiagoan baldintzatzen baititu haurren gizarte-mugikortasunerako aukerak eta ahalbideak.

29

Izan ere, gero eta ebidentzia zientifiko handiagoa dagoiradokitzen duena gaur egungo diru-sarreren gero etadesberdintasun handiagoak eragiten duela familia-eremuak gero eta zeregin garrantzitsuagoa betetzeagazteen etorkizuneko bizi-maila zehazteko garaian,ahalegin pertsonalak etorkizuneko bizi-baldintzetanduen inpaktua gero eta txikiagoa den bitartean. Zentzuhorretan, adituen iritziz, kapital ekonomikoa,erlazionala, kulturala eta hezkuntzari dagokiona,gurasoek seme-alabei ematen diena, gero eta pisuhandiagoa hartzen joango da9. Testuinguru horretan,kezkagarritzat jo daitezke txosten honek agerian uztendituen datuak.

Errendimendu akademikoari dagokionez –PISAprobetan oinarrituta neurtua–, dagoeneko adierazi duguEuskadi lurraldeetako bat dela non desberdintasunsozioekonomikoek neurri txikiagoan azaltzen baitituztenmatematikako batez besteko errendimenduan daudendesberdintasunak 15 urteko ikasleen artean. Hala etaguztiz ere, adierazi beharra dago matematikakogaitasunaren batez besteko puntuazioari dagokionezikusten den desberdintasuna 62 puntukoa delaingurune sozioekonomiko hobeagoetako etaokerragoetako familietatik datozen ikasleen artean –ELGAren arabera, ia urte bat eta erdiko eskolatzearenbaliokide–.

Pobreziaren eta gizarte-bazterketaren arrisku-tasakhandiagoak dira sistematikoki familia handien, gurasobakarreko familien eta gurasoetako bat nazionalitateatzerritarra duten familien artean. Pobrezia erlatiboaridagokionez, adibidez, % 22,8ko tasa orokorrarenaldean, populazio immigranteari dagokion tasa % 56rairisten da, guraso bakarreko familien kasuan % 45era,eta % 48ra familia handien kasuan. % 14koa da tasafamilia ‘tradizionaletan’, bi helduk eta seme-alaba batekedo bik osatutakoetan.

Eguneroko bizitzako jardueretarako muga kronikoenprebalentzia, 2013ko Euskal Herriko Osasun Inkestak(EAEOI) jasotakoaren arabera, nabarmen murrizten daeskala sozioekonomikoan aurrera egin ahala. Hala, Vtaldeko (eskulangile kualifikatu gabeak) familietakohaurren artean jasotako prebalentziak hirukoiztu egitenduen bitartean prebalentzia orokorra (% 6,2, % 2,2renaldean), I taldeko (zuzendariak eta goi-mailako karguak)familietako haurren artekoa ia lau aldiz txikiagoa da (%0,5). Gainera, garrantzizkoa da gogoraraztea motahonetako mugaren bat haurtzaroan jasateak zeinneurritaraino dakartzan hezkuntza-desabantailanabarmenak hezkuntzan. Enpleguko eta GizartePolitiketako Sailaren 2014ko Behar Sozialei buruzkoInkestaren arabera, mendekotasunik ez duten 6 - 16urteko populazioaren ia % 96k eskolatze arazorik ezduen bitartean, mendekotasuna duten haurren artean% 50,5ekoa bakarrik da arazorik ez dutenenportzentajea. Gainera, inkesta horrek erakusten duenez,% 30,9k eskolan integratzeko arazo larriak dituzte,mendekotasunik ez duten 6 - 16 urtekoenpopulazioaren % 0,8ren aldean.

9. Flores, R. (coord.), et al.(2016) La transmisión intergeneracional de la pobreza: factores, procesos y propuestas para la intervención. Serie: Colección de Estudios. Ma-drid: Fundación FOESSA.

30

Oinarrizko hezkuntza-produktu edo –ondasunetatikgutxienez lauren gabezia, zazpiko zerrenda batetik –horien artean, idazmahai bat, ikasteko leku lasai bat,etxeko lanak egiteko ordenagailu bat, hezkuntza-programa informatikoak, konexioa internetera, hiztegibat eta laguntza-liburuak etxeko lanak egiteko–handiagoa da guraso bakarreko familietan (% 3,8) etafamilia ez nuklearretan (% 13,3) familia nuklearretanbaino (% 1,1%), hau da, bi bikotekideek eta haienseme-alabek osatutakoetan. 2012. urterako PISA datu-baseak agerian utzi bezala, oso desberdintasun handiaantzematen da gainera familiaren estatussozioekonomikoaren eta kulturalaren arabera:lehenengo kuartileko ikasleen artean (estatusbaxukoenak) ondasun horien gabeziak ikasleen %4,1engan eragina duen bitartean, estatus altuagoaduten ikasleengan % 0,1engan bakarrik du eragina.Desberdintasun horiek oso nabariak dira baita eregurasoen jaioterriaren arabera (gurasoak atzerritarrakbadira gabezia-egoeren prebalentzia % 4,4koa da,guraso nazionalen % 1,1en aldean) baita hezkuntza-sarearen arabera ere: ikastetxe publikoetan, egoeraohrrek ikasleen % 2,8 erasaten ditu, ikastetxepribatuetako ikasleen % 0,7ren aldean.

Hezkuntza-egoeran arazoak dituzten 6 - 16 urtekopopulazioaren portzentajea % 4,1ekoa da nazionalitateespainola duten ikasleen artean, eta % 9,9koanazionalitate atzerritarra dutenen artean.Desberdintasunak askoz ere nabarmenagoak diraetxeetako gabezia-egoera behatzen denean. Arazohorien intzidentzia ia lau aldiz handiagoa da oinarrizkopremien estalduran gabezia-arazoak dituzten familietanbizi diren ikasleen artean (% 12,1), oinarrizko gabezia-arazorik ez duten familietan bizi diren haurren aldean(% 2,9).

Jokabide arriskutsuei dagokienez, egia bada eregurasoen ikasketa-maila zenbat eta handiagoa izan,orduan eta handiagoa dela azkeneko hilabeteanalkohola kontsumitu dutela dioten 14 – 18 urteko neska-mutilen portzentajea, kontrakoa gertatzen da azkenhilabeteko tabakoaren edo cannabisaren egunerokokontsumoaren kasuan: gurasoen hezkuntza-mailazenbait eta handiagoa izan, orduan eta txikiagoa daegunero erretzen duten neska-mutilen kopurua. Eraberean, antzeko desberdintasunak ikusten dira bereziki

hezkuntza-maila baxuko gurasoen seme-alabeidagokienez, cannabisaren kontsumoan. Gainera, kasuguztietan, gurasoen hezkuntza-maila zenbat etatxikiagoa izan, orduan eta txikiagoa da substantziadesberdinei lotutako arriskuaren pertzepzioa.

Bestalde, tabakoaren, alkoholaren eta cannabisarenkontsumoa txikiagoa da 14 - 18 urteko ikasleen arteanhaien gurasoetako batek gutxienez nazionalitateatzerritarra duenean, nazionalitate espainolekogurasoak dituztenen artean baino.

Gainera, garrantzizkoa da adieraztea zein neurritan,kasu batzuetan behintzat, eragiten duten gurasoenohiturek haurren eta nerabeen jokabideetan:tabakoaren kontsumoaren kasuan, adibidez, eguneroerretzen dutenen portzentajea ama erretzailea dutenseme-alaben artean % 12,6koa da, ama erretzailea ezduten seme-alaben % 6,9ren aldean. Emaitzakantzekoak dira aiten kasuan.

Delituzko jarduerengatik kondenatutako 14 - 18urteko pertsonen % 25ek bakarrik dute nazionalitateatzerritarra. Dena den, nazionalitate atzerritarrekopopulazio adingabearen pisu erlatibo txikiagoareneraginez, kondena bat ezarri zaien adingabeatzerritarren tasa (% 2,2) ia lau aldiz handiagoa danazionalitate espainola duten gazteenaren aldean (%0,58).

Zaletasunak bultzatuta egunero irakurtzen dutengazteen eta nerabeen portzentajeari dagokionez,gurasoen hezkuntza-mailaren edo jatorriaren araberadesberdintasun nabarmenik ez dagoen arren, jatorriaketa hezkuntza-mailak zehazten dute desberdintasunakirol-praktikari eta zaletasunak edo hobbiakpraktikatzeari dagokionez. Eguneroko kirol-praktikarenkasuan, adibidez, ikasketak ez dituzten pertsonenseme-alabei dagokien tasa % 33koa da, unibertsitate-ikasketak dituzten pertsonen seme-alaben % 54renaldean. Ia 15 puntukoa da diferentzia (% 51, % 37renaldean) gurasoen nazionalitatea kontuan hartzendenean. Nazionalitate atzerritarreko pertsonen etaikasketarik ez duten pertsonen seme-alabek ere batezbestekoak baino denbora gehiago ematen duteinterneten nabigatzen.

31

Gero eta ebidentzia zientifiko handiagoakiradokitzen duenez, gaur egur dagoen diru-sarrerendesberdintasunik handienak eragiten du familiaren

testuinguruak berebiziko zeregina betetzeaetorkizuneko bizi-maila zehazteko garaian.

32

4.5GENERO-DESBERDINTASUNA

Familien jatorriaren, estatus sozioekonomikoarenedo hezkuntza-mailaren arabera bizi-baldintzetandauden desberdintasunekin batera, ezinbestekoada genero-desberdintasunak aztertutakoadierazleen arabera ere aztertzea.

Eskuragarri dauden datuek adierazten dutenez, neskenegoera, hezkuntzaren eremuari dagokionez, hobea da,oro har, mutilenaren aldean. 12 urterekin LehenHezkuntza osatu dutenen proportzioa handiagoa danesken artean (% 89,1) adin bereko mutilen arteanbaino (% 84,7). Bigarren Hezkuntzako promozio-portzentajeak ere handiagoak dira nesken kasuan: DBHbigarren hezkuntzako graduatu-tituluarekin amaitzenduten nesken proportzioa, eskuragarri ditugun azkenekourteko datuen arabera, % 89,7koa da, 5,5 puntuportzentual gehiago mutilenen aldean (% 84,2).Gainera, nesken eskola uztearen tasa (% 7,4) nabarmentxikiagoa da mutilenenaren aldean (% 11,9). Bestalde,datuek adierazten dutenez, generoak eragin nabarmenadu eskolatze-arazoetan: nesken % 3,7k arazoren baterakusten duten bitartean, proportzioak gora egiten du% 5,3ra mutilen artean. Azkenik, PISA 2015ekoemaitzei dagozkien datuek erakusten dute neskenpuntuazioa irakurmenean bakarrik dela mutilena bainoaltuagoa, ez, ordea, matematikan eta zientzietan.

Osasunari dagokionez, obesitatea duten neskenportzentajea (% 5,7) baxuagoa da nabarmen mutilenenaldean (% 8,0). Gainera, neskek bi alditan bainogehiagotan garbitzen dituzte egunero hortzak mutilenaldean (% 80, % 70en aldean), nahiz etadesberdintasunak antzematen diren gosaltzeko ohituraridagokionez (3 - 17 urteko neskatilen % 93,2k gosalduohi dute, mutilen % 95,8ren aldean). Egunerokobizitzako jardueretarako muga kronikoen prebalentziaere zabalduagoa dago mutilen artean (% 3,1) neskenartean baino (% 1,2).

Bestalde, ongizate materialari dagokionez, genero-desberdintasunak antzematen dira. Pobrezia neurtzekoohiko metodologia familia bereko kide guztiek egoerabera partekatzen dutelako premisan oinarritzen denneurrian eta, kontuan izanik, adingabeak dituztenfamilietan nesken eta mutilen banaketa aleatorioa dela,aipatutako egoerei dagokienez antzematen direndesberdintasunak ez dira ia existitzen.

Hala eta guztiz ere, desberdintasunak nabarmenak dirajokabide arriskutsuei dagokienez: azken hilabeteanalkohola edan duten 14 - 18 urteko nerabeen portzentajeaapur bat handiagoa bada ere nesken artean (% 73,3)mutilen artean baino (% 70), eta egunero erretzendutenen portzentajea ia berdintsua bada ere, azkenhilabetean cannabisa kontsumitu dutenen portzentajeanabarmen handiagoa da mutilen

33

artean (% 26,2, % 19,5en aldean). Drogen kontsumoarilotutako arriskuaren pertzepzioa ere, alkoholari,tabakoari eta cannabisari dagokienez, mutilen arteanbaino handiagoa da nesken artean.

Desberdintasun handienak, dena den, lege-arazoetanantzematen dira: mila mutiletik hamarrek jaso dutekondena irmo bat, mila neskatik hiruren aldean. Eraberean, beren familietatik bananduta babesgabetasun-egoeran dauden adingabeen % 61,1 mutilak dira,kolektibo horretan lagunduta ez dauden adingabeimmigranteek duten pisuagatik ziurrenez, oro harmutilak direla kontuan hartuta.

Ohitura kulturalei dagokienez, zaletasunak bultzatutaneskek askoz ere sarriago irakurtzen dute egunero(nesken % 18,8 mutilen % 6,8ren aldean) eta sarriagopraktikatzen dituzte hobbie edo zaletasun kulturalak (%

52, % 30en aldean), nahiz eta gutxiago parte hartzenduten kirol-jardueretan (mutilen % 64k, nesken %33ren aldean, praktikatzen dute ia egunero kirolen bat).Gainera, mutilek baino gutxiago ikusten dute neskek biordu baino gehiago egunean telebista; aldiz, mutilekbaino proportzio handiagoan erabiltzen dute neskekinternet bi ordu baino gehiago egunean.

34

4.6HAURREN ETA NERABEENEGOERA POPULAZIO OSOARENALDEAN

Azkenik, bildutako datuek aukera ematen dute –adierazle espezifikoagoetarako etakonparagarrietarako− aztertzeko zein neurritan denhobea edo txarragoa haurren egoera populaziohelduarenaren aldean. Horri buruz nabarmentzekoakdira datu hauek.

Haurren populazioaren eta populazio osoarenarteko desberdintasun kezkagarrienak 18 urtetikbeherako populazioaren pobrezia- eta gabezia-egoerenprebalentzia handiagoari lotutakoak dira, beste modubatera esanda, haurrak beren kargura dituztenfamilietan. Zentzu horretan, azterlan ugarik utzi duteagerian, Euskadirentzat ere bai, azken urteetan gertatuden aldaketa adin-talde desberdinen pobrezia-tasan:90eko urteen erdialdera pobrezia-tasek U itxurako kurbabat osatzen zuten, bi muturretan kokatutako bi taldeakizanik –14 urtetik beherakoak eta 65 urtetik gorakoak−pobrezia-tasa handienak adierazten zituztenak.Ondorengo urteetan, U itxurako kurbak jarraitu egitendu, nahiz eta pobrezia-tasa goratu egiten den adinekoenartean haurren artean baino, eta azken horien etabitarteko adin-tarteen arteko desberdintasuna txikiagoaden10. Hala eta guztiz ere, krisiaz geroztik, U itxurakokurba desagertu egiten da beheranzko lerro bihurtzeko–lerro irregularra, ordea–, non adina zenbat etahandiagoa izan, orduan eta txikiagoa baiten, oro har,pobreziaren arriskua11.

EBko herrialde gehienetan haurren pobrezia-tasakhandiagoak badira ere pertsona helduenen aldean,desberdintasun hori askoz ere handiagoa da Euskadin,EBko herrialdeen aldean. Horrek guztiak adierazten du,lehenik, Euskadin ‘haurren aldeko’ joera urriagoaantzematen dela gizarte-babeseko politika gehienen

diseinuan. Egoera hori, neurri handi batean, haurren etagazteen populaziora baino gehiago populazio helduraedo adineko populaziora bideratutako gizarte-babeskosistemen diseinuak ez ezik, familia-prestaziounibertsalen pakete baten gabeziak ere eragindakoa da,seme-alabak hazteak berekin dakarren aparteko gastuapartzialki konpentsatzera zuzendutakoenak12.

Errepideko istripuetako heriotza-tasa baxuagoa danabarmen haurren populazioaren artean (0 - 14 urte),populazio helduaren artean baino. Gazteenpopulazioaren artean (14 – 24 urte), dena den,handiagoa da.

Osasunari dagokionez, obesitate-tasak baxuagoak diranabarmen haurren populazioan, populazio helduanbaino, nesken artean eta, oso bereziki, mutilen artean.Gainera, haurren populazioan behar bezala gosaltzekojoera ikusten da, populazio helduan baino proportziohandiagoan.

Tabakoaren kontsumoa handiagoa da tradizioz, etahorrela izaten jarraitzen du, populazio helduaren artean;alkoholaren kontsumoa eta, batez ere,cannabisarena, berriz, handiagoa da adingabeenpopulazioaren artean. Gazteen populazioaren artean,osasun-egoeraren autoebaluazioa hobea da populazioosoarenaren aldean.

Emakumeen aurkako biktimizazioari dagokionez,egoera horien prebalentzia baxua da bereziki 14 urtetikbeherako neskatilen artean (1,1 kasu 0 - 14 urteko 1.000neskatila bakoitzeko), baina gora egiten du batezbestekoaren gainetik kokatu arte 14 eta 17 urtebitartean (6,4 kasu 4,5 kasuren aldean, 1.000

10. Sanzo, L., 1984-2008. 25 años de estudio de la pobreza en Euskadi. = 1984-2008. 25 urtez pobretasuna ikertzen Euskadin (2009) Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritza-Go-bierno Vasco.11. Órgano Estadístico Específico del Departamento de Empleo y Políticas Sociales (2014) Encuesta de necesidades sociales 2014 módulo EPDS-pobreza. / Behar sozia-lei buruzko inkesta 2014 PGDI pobrezia-modulua. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritza-Gobierno Vasco.12. Haurren pobreziari buruz Euskadin egindako azterlanek adierazten dutenez –2012ko datuekin– gizarte-transferentziek –zahartzaroko pentsioak eta biziraupenekoakalde batera utzita− % 58 murrizten dute haurren pobrezia Euskadin, EB15eko % 75en aldean; beraz, Euskadiko gizarte-prestazioen gaitasun murriztailea hamabost he-rrialdeen EBren batez besteko gaitasunaren % 77ra iristen da. Populazio osoaren kasuan, aitzitik, alderantzizkoa gertatzen da: Euskadin % 67 murrizten da transferentziahorien ondorioz, EB15en % 62ren aldean; beraz, populazio osoaren pobrezia murrizteko gaitasuna Europako babez bestekoaren % 107ra iritsiko litzateke Euskadin. Datuhorrek agerian uzten du gizarte-babeseko euskal sistemaren ‘haurren aldeko’ joera urria, beste adin-talde batzuekiko erakusten duen gaitasunari dagokionez, behintzat.

35

emakume bakoitzeko). Dena den, 1.000 pertsonabakoitzeko ia 10 kasurekin, tasarik handienak 21 - 30urteko emakumeen artean kokatzen dira. Emakumezkonerabeek jasaten duten biktimizazio-mota emakumeenguztizkoak jasaten duenarekin alderatuz gero,nabarmentzekoa da nerabeen arteko pisu txikiagoabikotekideek edo bikotekide ohiek jasandako erasoetan(% 39, % 72ren aldean), baita familia barrukoindarkeriaren pisu handiagoa (% 32, % 21en aldea) etasexu-askatasunaren aurkako pisu handiagoa ere(kasuen % 29, % 7ren aldean). Izan ere, sexu-indarkeriako kasuek 10.000 emakume bakoitzeko 2erasaten dituzten bitartean, 10.000 bakoitzeko 18erasaten dituzte 14 - 17 urteko neskatilen kasuan.

Epai irmoz kondenatutako 14 - 17 urteko pertsonentasa delituzko jardueretan parte hartzeagatik handiagoada 2014an, populazio helduaren artean baino. Hala ere,desberdintasunak gutxitu egin dira kondenatutakonerabeen proportzioan gertatu den murrizketanabarmenaren eraginez. Epai irmoz kondenatutako 18urtetik gorako populazioaren portzentajeak, aitzitik,nahiko iraunkor jarraitu du azken urteetan.

Harreman pertsonaletan, familiarretan eta sozialetanarazo sozial larriren bat duten pertsonen portzentajeatxikiagoa da 15 urtetik beherako haurren populazioan(% 0,56) eta 15 - 24 urteko gazteen populazioan (%1,59), populazio osoaren artean baino (% 2,38). Izanere, 75 urteko eta goragoko populazioan gertatzen dirasarriago mota horretako arazoak (% 6,10).

36

1HAURREN ARTEKODESBERDINTASUNAMURRIZTEA

2HAURRENPOBREZIARIAURREA HARTZEA

Haurrei dagokienez, euskal politika publikoen erronkanagusia haurren kolektiboan bertan sortzen direndesberdintasun sozioekonomikoak murriztea da. Gauregun, oraindik ere, txostenean bildutako datuek adierazibezala, haurren eta nerabeen aukerak eta bizi-baldintzaknabarmen baldintzatzen dituzte beren familien estatussozioekonomikoak, gurasoen edota tutoreen enpleguak,denborak, diru-sarrerek eta kapitalak hezkuntzari,kulturari eta harremanei dagokienez. Zentzu horretan,agerikoa da gure gizartean sortzen ari diren gero etadesberdintasun-tasa handiagoak gero etadesberdintasun-egoera ugariagoak sortzen ari direlahaurren artean, kontuan izanik horrek murrizketakdakartzala haurren eta nerabeen populazioaren zati handibaten eskubideetan eta aukeretan.

Desberdintasun horiek argien islatzen diren kasua hauxeda, haurren pobreziaren gorakada edo, zehatzagoesanda, seme-alabak dituzten familien artekopobreziarena. Ikuspegi horretatik, haurren pobreziariaurrea hartzeak eta heltzeak euskal gizarte-politikenhelburu nagusietako bat izan beharko luke. Hauek diraarrazoiak: batetik, haurren pobrezia bidegabekoesperientzia da, haurren oraingo ongizatea arriskuanjartzen duena, baita euren ahalmenen eta gaitasuneneratze prozesuan diren pertsonen etorkizuna ere. Baina,gainera, pobrezia-egoeran dauden haurrei arreta emateaonuragarria da gizarte osoarentzat, eta haurrenpobreziari aurka egiteko inbertsioek itzulkin ekonomikohandia adierazten dute. Azkenik, gogorarazi beharradago haurrengan inbertitzeak lagundu egiten duelabelaunaldien arteko solidaritatearen arkitektura berriroorekatzen, horretan oinarritzen baita Ongizate Estatua,bere eraginkortasuna eta legitimotasun politikoamehatxatzen duten joerak zuzenduz.

13. Aurrerantzean, Haurrei buruz ari garenean Nerabeak ere hartzen ditugu barnean.

5 . ERRONKAK HAURREN ETANERABEEN EUSKALPOLITIKETARAKO 1 3

37

3GIZARTE-INBERTSIOAREN PARADIGMAGUREGANATZEA ETA FAMILIETAN ETAHAURTZAROAN INBERTITZEA

4HAURREN PRESTAZIOEKONOMIKOENSISTEMA HOBETZEA

Haurren artean eta beste batzuen artean sortzen direndesberdintasunak eteteko modu bakarra da seme-alabak dituzten familia guztiei eta haur guztiei onuraekarriko dien politika publikoak sustatzea, gizarte-inbertsioaren paradigman oinarritutako politikak garatuz.Jakinekoa da paradigma horrek apustu egiten duelaprebentziozko gizarte-politiken garapenaren alde,pobreziaren eta desberdintasunaren belaunaldienarteko zikloa hausten lagundu dezaten, haur guztienaukera-berdintasuna bermatuko duten politiken bitartez.Horretarako, Euskadin garatu beharreko politikapublikoek gehiago egon behar dute bideratutafamilietara, haurtzarora eta gazteriara, Europakogainerako herrialdeekiko defizit handiena eremuhorretan dagoela egiaztatuta. Egoera horrek oraingogizarte-babes sistema sakonetik berregituratzeaeskatzen du, helduen eta adinekoen populaziorabereziki bideratua, gure inguruko beste herrialdebatzuetan gertatzen den bezala.

Esparru horretan, seme-alabak dituzten familientzatEuskadin ezarritako laguntza ekonomikoen sistemaberrikusi eta hobetu behar da. Hainbat azterlanekagerian utzi dute zein neurritaraino den atipikoasistema hori Europan, non, oro har, izaera

unibertsaleko prestazioak baitauden ardurapeko seme-alaba bakoitzeko, pobrezia-egoeran daudenfamilientzako prestazio ekonomiko espezifikoenosagarri direnak. Euskadin, aitzitik, diru-sarrerakbermatzeko familia pobreei ematen zaizkienprestazioetan oinarritzen da sistema, batetik, etakenkari fiskaletan atalase jakin batetik gorako diru-sarrerak dituzten familientzat, bestetik, jaioberribakoitzeko eta ardurapeko seme-alaba bakoitzeko osourriak diren prestazio batzuekin batera, errenta-mailaralotuta daudelarik. Horren emaitzaz babesekonomikoaren maila baxuagoa da familia gehienentzateta sistema dual bat sortzen da, familia pobreakgainerako guztietatik bereizten dituena.

38

5KONTZILIAZIO- ETABERDINTASUN-POLITIKAK ETAHAURREN POLITIKA GUZTIAKHOBETZEA

6HEZKUNTZA-EKITATEA BERMATZEAETA EUSKAL HEZKUNTZA-SISTEMAXXI. MENDEKO ERRONKETARAEGOKITZEA

Esparru honetan, euskal gizarte-politiken erronkatzathartu behar da familia-politikak hobetzea, berezikilaneko eta familiako erantzukizunen bateragarritasunahobetu ahal izateko bideratuta daudenak. Txosten hauhaurren egoeran oinarritzen bada ere, haurren etanerabeen aukerak ezin dira bereizi gizarteak haiengurasoei eskaintzen dizkien erraztasunetatikgurasotasun-zeregina betetzeko. Esparru horretanfrogatu ahal izan denez, genero-berdintasunean etaamen eta aiten arteko erantzukizun partekatuetanlaguntzeko politiken sustapenak –aiten inplikaziohandiagoa haurren hazkuntzan eta gurasotasunpositiboa bultzatzeko neurriak− eragin zuzena duhaurren ongizatean eta baita jaiotza-tasetan ere.Azken finean, haurren egoera hobetzeko, funtsezkoa daseme-alabak dituzten familiei zuzendutako laguntzakhobetzea.

Haurrei dagokienez, euskal gizarte-politiken bestefuntsezko erronketako bat, jakina, hezkuntzari buruzkoada. Zentzu horretan, bikoitza da erronka: batetik, euskalhezkuntza-sistemak indartu beharra du bere gaitasunahezkuntza-ekitatea bermatzeko eta gaur egun ingurunedesfaboratuenetatik datozen edota zailtasun handienakdituzten ikasleak erasaten dituzten desabantailakprebenitzeko, baita hezkuntzarako haien eskubide osoabermatzeko ere. Zentzu horretan, hezkuntza-desberdintasuna prebenitzeko beharrezkoa daeskola-segregazioa saihestea eta dibertsitatearen

arreta-programak indartzea, desgaitasunen bat,jokabide-nahasmenduren bat edo ikastekozailtasunak dituzten haur eta nerabeei dagokienezhezkuntza-sistema ahalik eta ondoen egokitzeazgainera, norbanakoaren zirkunstantziak kontuanhartuta behar izango duten edozein hezkuntza-baliabide ziurtatuz.

Bestetik, ezinbestekoa da euskal hezkuntza-sistemaezagutzaren gizarteak planteatzen dituen erronketaraegokitzen jarraitzea, baita etengabe aldatzen doan

39

7HAURREN POPULAZIOARENARTEAN OHITURAOSASUNGARRIAK SUSTATZEA ETAJOKABIDE ARRISKUTSUEI AURREAHARTZEA

eta orain arte ezagutu dugunaren aldeanbestelakoa den eredu sozialak eta ekonomikoakplanteatzen dituen desafioetara ere. Gazteeneskola uztearen taxa baxuak iraunaraztea etahaien gaitasunak eta kualifikazioak hobetzea dira,inolako zalantzarik gabe, etorkizuneko helduenpobreziaren eta gizarte-bazterketaren arriskuakmurriztera eramango gaituen bideetako bat,garapen pertsonala, lan-mundura txertatzekodituzten itxaropenak, eta euskal ereduproduktiboaren garapena bera, hobetuz.

Era berean, gizarteratzearen ikuspegitik, berebizikogarrantzia du 0 - 3 urteko haurrei zuzendutako arreta-sarean inbertitzen eta berau hobetzen jarraitzeak,eskuragarri dagoen ebidentzia zientifikoaren araberaziklo horrek ha urren etorkizuneko itxaropenetanbetetzen duen zeregina kontuan hartuta. Ikuspegihorretatik, ezinbestekoa da haurren arreta-sistemairisgarria, eskuragarria eta kalitatekoa planteatzea,nahi duten familia guztientzat heltzeko moduan, haienerrenta, lan-egoera edo bizilekua edozein izanik ere.

Txostenean bildutako datuek agerian uzten dutezenbateraino aurreratu den azken urteetan praktikaarriskutsu jakin batzuei –drogen kontsumoa, besteakbeste– dagokienez. Dena den, ezinbestekoa dahezkuntza-sistematik egiten ari diren ahaleginakareagotzea, baita osasun-sistematik ere, haur etanerabeengan ohitura osasungarriak sustatzeko etajokabide arriskutsuak prebenitzeko, baita kolektibohorretan osasunari lotutako hainbat arazori heltzeko ere(obesitatea, osasun-arazo mentalak, elikadura-portaeraren nahasmenduak eta abar). Testuinguruhorretan, ezinbestekoa da garatzea prebentzio-neurriunibertsalak (populazio orokorrari zuzenduak),selektiboak (arriskuan dauden populazio-taldeeizuzenduak) eta egokiak (egoera zehatzei eta hasierakoeihelduz), halako jokabideen determinatzaile sozialakkontuan hartuko dituztenak.

40

8BALDINTZATZAILE SOZIALAKKONTUAN HARTUKO DITUZTENHAURREN POLITIKAUNIBERTSALAK

Aurrekoari lotuta, haurren euskal politiken besteerronketako bat hau da, familien eta haurren politikaunibertsalak garatzea, populazio osoari zuzendutakoak,baina aldi berean talde zehatz batzuen premiaespezifikoak kontuan hartuko dituztenak. Zentzuhorretan, arreta berezia zuzendu behar zaio familiahandien eta guraso bakarrekoen egoerari,desgaitasunen bat duten haurrei, eta jatorrizimmigranteak diren haurrei, sarritan arazo gehigarriakbaitituzte gizarteratzeko eta hezkuntza-sistemansartzeko.

Gainera, beharrezkoa da, zentzu horretan, haurrenpolitikak genero-ikuspegiarekin garatzea, bi elementukontuan hartuko dituztenak: batetik, genero-desberdintasunak haurtzaroan hasten direnez gero,etapa horrek garrantzi berezia du desberdintasun horienprebentzio-neurriak garatzeko orduan. Gainera,ezinbestekoa da haurren eta nerabeen kalteberatasunhandiagoan arreta areagotzea haurtzarotik dagoenekomaskulinotasuna ulertzeko modu jakin batzuetatikeratorritako ohitura eta praktika arriskutsu jakin batzuenaurrean.

9HAURRENPARTAIDETZABERMATZEA

10HAUR GUZTIEN HELMENEANDAUDEN POLITIKA ETAEKIPAMENDU SOZIOKULTURALAKETA KIROLETAKOAK GARATZEA

Haurren politikek, gainera, haurren partaidetza erraztubehar dute, baita beren inplikazioa ere haiengan eraginaduten politiketan. Haurrek beren eskubideak benetanerabiltzea lortzeko, beren ahalmenak garatu ahala,ezinbestekoa da ikuspegi holistiko bat aplikatzea.Hortaz, eskubide guztiekin zerikusia duten inplikazioakditu eta aldaketa nabarmenak eskatzen ditu gizartearenmaila guztietan. Funtsezko erronka adierazten duhaurrek hartu ohi dituzten jarrera konbentzionaletarako.Beren bizitzan eragina duten erabakietan eta ekintzetanindependentziaz jokatzeko duten gaitasuna aintatetsidadin eskatzen du. Neska-mutilen premiei, berengarapenari, babesari eta autonomiari buruz erabatsustraituta dauden uste jakin batzuk zalantzan jartzeainposatzen du14.

Aisian, kirolean eta kulturan parte hartzea funtsezkoa dahaurren garapenean. Hala eta guztiz ere, haur guztiekez dituzte aukera berdinak gizarte- eta hezkuntza-baliabideak, baliabide kulturalak, kiroletakoak etaaisiakoak erabiltzeko. Aisialdiaren merkantilizazioakbaldintzatutako esparru batean, administrazioei dagokiejarduera eta ekipamendu guztiak modu koordinatubatean bultzatzea, haur guztiek –beren familienbaliabideak edozein izanik ere− erabat parte hartu ahalizan dezaten kulturan, kirolean, denbora librean etaaisian.

14. Gerison Lansdown (2005). La Evolución de las Facultades del Niño. Centro de Investigaciones Innocenti, UNICEF.

41

11ADMINISTRAZIO GUZTIENINPLIKAZIOAHAURRENPOLITIKETAN

12HAURREN EGOERA HOBETOEZAGUTZEA ETA HAURRENGANABIDERATUTAKO POLITIKAPUBLIKOAK HOBETO EBALUATZEA

Administrazioaren maila bakar batek ere ez ditu haurrenarloan eskumen guztiak, baina guztiek garatzen dituztehaurrengan eragina duten politikak. Administraziodesberdinek izan ditzaketen erantzukizun zehatzetatikharago –adibidez, hezkuntza-eremuan edo gizarte-zerbitzuetakoan−, garrantzizkoa da guztiekberenganatzea haurren ongizatea bermatzekokonpromisoa. Horretarako beharrezkoa da, adibidez,gizarte- eta hezkuntza-eremuan koordinazioa hobetzea,administrazio bakar batetik heldu ezin zaien egoeren etapremien aurrean ekiteari begira. Erronka horrek, gainera,udalek haurren politiketan betetzen duten zereginariburuz gogoeta egitea eskatzen du, baita haur guztiek –bizi diren udalerria edozein izanik ere− oinarrizko gizarte-eta hezkuntza-zerbitzuak eta kultura-zerbitzuakeskuragarri dituztela bermatzeko premiari buruz ere.

Azkenik, beharrezkoa da gainera Euskadiko haurrenegoera aztertzeko ezarritako sistemak hobetzea baitaeremu horretan garatzen diren politika publikoakebaluatzekoak ere.

42

6 . EUSKAL ITUN BATERANTZ HAURRENETA NERABEEN ALDE

Haurrak eta nerabeak guztioi dagokigun gaia dira:beroiei, beren familiei, gobernuko instituzioei etagizarteari oro har. Haiek gizartean duten balioaknabarmen gainditzen baitu etxeko eremua. Haiek gabeez dago etorkizunik.

Pertsonen alde apustu egiten duten politikekhaurtzarotik eta nerabezarotik hasi behar dute gureiritziz. Arrazoi horregatik, Haurren aldeko Itun bat beharda, haurrak eta nerabeak politika publikoen erdiguneankokatuko dituena. Bide horretatik jota, ondokoak diraproposamenak:

Haurrekiko eta nerabeekiko konpromisoa gureganatzeaeta horretan sakontzea, Euskal Agenda 2030aren etaODSen bitartez, politiken koherentziatik eta eskubideenunibertsaltasunetik abiatuta. Euskal Agenda 2030definitzea Euskadiko haurren eta nerabeen ikuspegibatekin. Garapen Iraunkorraren Helburuak unibertsalakdira, eta beraz, herrialde guztiek gauzatu behar dituzte;dimentsio anitzekoak dira (sozialak, ekonomikoak etaingurumenekoak) eta elkar lotuta daude, eta horregatikdagozkie politika publikoen ia sektore guztiei. Halakoagenda batek garapen iraunkorra itxuratzen dutenpolitiken espektro guztiaren koherentzia eta integrazioaeskatzen du. Hortaz, nahi ditugun emaitzak lortzearibegira, garapenerako politiken koherentzialehentasunezko elementua izango da jardun politikoan.Haur eta nerabe guztien eskubideak eta ongizateababesteak, inor atzean ez uztearen kontsignaren pean,politika publikoen jardunaren funtsezko zeregina izanbehar du. Sozialki, ekonomikoki eta ekologikokielkartutako mundu batean, ez da eraginkorra arazopartekatuen konponbideari muga nazionalak ezartzea.Munduko gobernuek, Euskadikoak barne, etxekopolitiken eremuan aplikatu behar dute agenda globala.

1

43

Familietan eta Haurrengan Inbertitzeko EuskalEstrategiaren garapena, haurrentzako etanerabeentzako politika, programa eta zerbitzu guztieikoherentzia emango diena, Haurren Eskubideei buruzkoHitzarmenean ezarritako eskubideen betearazpenarenikuspegitik, eta haurren eta nerabeen premiaespezifikoetan oinarritutako lehentasun eta helburuneurgarriak eta denboran zehaztuak finkatuko dituena.

• Haurren pobreziaren aurkako borrokari modu integralbatean heltzea eta haurren pobreziari aurka egitekoplan bat lantzea, haurren bazterketaren aurkakolehentasunezko ekintzak zehazteko esparru koherentebat ezarriko duena, helburu zehatz etakuantifikagarriekin, adierazle argiekin, epeekin eta beharadina babes ekonomiko eta finantzarioarekin. Planakkoordinazio eraginkorra aurreikusi behar du mailaautonomikoaren, lurraldekoaren eta tokikoaren artean,eta sistema desberdinetan (ekonomia, osasuna,etxebizitza, gizarte-gaiak, hezkuntza), haurren arduradunespezifikoak diren aldetik, eta haurren eta nerabeenbeharrezko partaidetza hartu behar du barnean.

• Familiei eta haurrei laguntzeko eredu sozialaberrikustea, zerbitzuen sistema orokorrari,unibertsalak izateko joera duten prestazioei,transferentzia publikoei, familien zerga etadesgrabazioei ikuspegi berri bat emango dienahaurrei babes handiagoa eman ahal izateko eta haurrenarteko ekitaterik ezaren eta pobreziaren benetakomurrizketan eragin handiagoa izateko. Familieieskainitako babes integrala, laguntza ekonomikoak etaenergia, hirigintza eta hezkuntzako politikak konbinatukodituena, pobreziaren transmisio-zikloa eteteko.

• Haurren ongizatearen prebentzioan etasustapenean oinarritutako politikak sustatzea,pobreziaren belaunaldi arteko transmisioa eteterazuzenduak.

2• Seme-alaba adingabeak beren kargura dituztenpertsonen enplegua bereziki bultzatzea. Enplegu-politikaeta lan-bizitza eta bizitza pertsonala bateragarriak izatekopolitika aktiboen bitartez, bi gurasoak lanik gabe daudenfamilietan arreta berezia jarriz.

• Enfasi handiagoa jartzea haurren kolektibokalteberenen gizarte-babesean: haur immigranteak,ijitoak, instituzioetako haurrak, legearekiko gatazkandauden haurrak, desgaitasunen bat duten haurrak, etaerrenta- eta enplegu-maila baxua duten familiahandietako eta guraso bakarreko familietako haurrak.

• Desberdintasun-adierazle espezifikoak dimentsiodesberdinetan garatzea, haurrak eta nerabeak erebarnean hartuko dituztenetan, eta haien eboluzioarenjarraipena eta gainbegiratzea Gurasoen Elkarteetatikfinkatzea.

Esparru horretan, eta aurretik adierazi bezala,beharrezkoa da DSBEari, ardurapeko seme-alabaadingabe bakoitzeko prestazioei eta kenkari fiskaleiburuzko gogoeta planteatzea, DSBEan ardurapekoseme-alaba adingabe bakoitzeko osagarriak gehituz,seme-alaba adingabe bakoitzeko kenkari fiskalakhobetuz eta orain kenkari horiek ez dituzten (edopartzialki bakarrik dituzten) familietara zabalduz.Beharrezkoa da, baita ere, ardurapeko seme-alabaadingabe bakoitzeko prestazio unibertsala ematen denegoerara aurrera egitea. Prestazio unibertsal hauekprestazio selektiboekin bateragarriak izango lirateke.

3

44

4

5

6

7

8

9

Gizarte Zerbitzuen eremuan, funtsezkoa da babesikgabe geratzeko arriskuan dauden adingabeentzakogizarte- eta hezkuntza-arloko eta arlo psikosozialekoesku-hartze zerbitzua bultzatzea, udalen eskumenaalegia, baita Foru Aldundiek burutzen dituzten familiakoesku-hartze programak ere, haurrak barnetegietan bainofamilietan hartzea sustatuz eta esku-hartzeeneraginkortasuna hobetuz, bai lehen mailako bai bigarrenmailako arretan. Ildo beretik, beharrezkoa datutoretzapean egoteari uzten dioten gazteenemantzipazio-programak gizarte-zerbitzuen sistematikbultzatzea.

Osasun publikoko programak bultzatzeaprebentzioaren eta osasun-hezkuntzaren eremutik,haurren eta nerabeen ikuspegian oinarrituta, eta haurrenosasun mentalean aurrera egitea. Halako programakbultzatzeko gizarte- eta hezkuntza-gune sendo eta zabalbatetik abiatu behar da, osasunaren, hezkuntzaren etagizarte-zerbitzuen eremuetatik burutzen diren jarduerakelkartzea ahalbidetuko duen batetik.

HEH eta Agenda 2030 ezagutzen direla bermatzea:irakasleen prestakuntza eta haurren eskubideenpresentzia haur-hezkuntzako eta lehen eta bigarrenhezkuntzako curriculumetan. Eta hezkuntza-sistemakmalgutzea, ikasleek eta beren familiek ibilbideakaukeratzeko gaitasuna garatzea ahalbidetzeko eta eskolauztea eta motibaziorik eza saihesteko (HaurrenEskubideen Batzordearen gomendioen arabera).

Hezkuntza-sistemaren ikuspegi inklusiboa indartzea.0 - 2 urtekoen kalitatezko hezkuntza batenunibertsaltasunerantz aurrera egitea, baliabide gutxiendituzten familientzat doakoa eta gainerakoentzatirisgarria. Behar duten ikasleei eskola-laguntza eta bekakbermatzea eta haurren eta nerabeen aldetik oro harzerbitzu eta baliabide hoietara heltzeko aukera-berdintasuna oztopatzen duen edozein traba ezabatzea.

Haur eta nerabe guztien partaidetza bultzatuko dutenneurriak sustatzea jolaseko, kiroletako eta kulturakojardueretan:

• Kirol, kultura, aisia eta denbora libreko zerbitzuenprezio publikoetan salbuespenak eta murrizketakekitatiboki gehitzea administrazio desberdinen arteaneta familien kalteberatasuna kontuan hartuta.

• Eskolaz kanpoko jarduerak eta instalazioak hobetzea

Haurren partaidetza-organo iraunkorrak garatzea,haurren eta nerabeen partaidetza demokratikoa, haurreneta gazteen elkarteen ehuna sustatzea, eta haienganeragina duten poliltiken diseinuan parte hartzeko bideakezartzea ahalbidetuko dutenak.

45

10

11

12

13

14

15

Orain dauden haurren eta nerabeen politiketarabideratutako baliabide ekonomikoak iraunaraztekoedo handitzeko konpromisoa hartzea, aukera-berdintasuna eta diskriminaziorik eza bermatzeko,haurren eskubideen ikuspegi bat aurrekontuen diseinuanaplikatuz, era horretan inbertsioaren eta kolektibohorretan duen eragin espezifikoaren jarraipena etaebaluazioa egin ahal izateko.

Koordinazio-mekanismo bat ezartzea, zeharka lotukodituena gobernu-sail desberdinak eta haurren eremuaneskumena duten zerbitzuak berak, garapenaren oinarrigisa haurrengana zuzendutako inbertsioaren ikuspegi batbarnean hartuko duten politikak sortzeko.

Sareko lana eta kanpo-koordinazioa sustatzeahaurren eremuan diharduten beste instituzio eta gizarte-eragile batzuekin, haurren eta nerabeen diagnostikoaketa haiei zuzendutako zerbitzuak eta arreta, eta haieneskubideen bermea hobetzeko.

Legebiltzarrean Haurren eta Nerabeen Batzorde batsortzea.

Izaera lotesleaz, Haurren gaineko InpaktuarenTxostena xedapen arauemaile guztietan gehitzea,(adingabearen babes juridikoaren Legeak ezarri bezala),Berdintasunari buruzko Legeak ezarritako GeneroInpaktuaren Txostenarekin egiten den bezala.

Euskadiko haurren eta nerabeen egoeraren diagnostikoosatu eta zehatz baten lanketan aurrera egitea, politikaeta neurri egokiak egituratzea ahalbidetuko duenhorretan. Jarraipen estatistikoaren adierazle bananduaketa konparagarriak gehitzea, ikusezinenak direnkolektiboei ikusgarritasuna ematen eta luzetarakoazterketak egiten lagunduko dutenak. Haurren etaNerabeen Behatokiari bultzada handiagoa ematea.

16

Urteko barometro bat lantzea, berariaz 18 urtetikbeherakoei zuzendua, eta sistematikoki bilduko dituenahaurren eta nerabeen ongizatearen inguruko iritziak,kezkak eta balorazioa eremu desberdinetan. Inkesta bat,arduradun politikoei ahalbidetuko diena haurrak aurreegiten ari zaizkien arazoak eta itxaropenak identifikatzea.