8.GAIA8.GAIA

KONTESTU ALDAERAKKONTESTU ALDAERAK

ZEREN ARABERA DIRA ZEREN ARABERA DIRA KONTESTU ALDAERAK?KONTESTU ALDAERAK?

KomunikazioKomunikazio egoerenegoeren arabera, moldatu arabera, moldatu behar du hiztunak bere testua.behar du hiztunak bere testua.

Moldaketa horren ondorio dira kontestu Moldaketa horren ondorio dira kontestu aldaerak edo erregistroak.aldaerak edo erregistroak.

Zenbat eta trebeagoa izan kontestuarekiko Zenbat eta trebeagoa izan kontestuarekiko egokitze horretan, gaitasun egokitze horretan, gaitasun soziolinguistiko zabalagoa frogatzen dugu.soziolinguistiko zabalagoa frogatzen dugu.

Zein dira kontuan hartzen ditugun Zein dira kontuan hartzen ditugun testuinguruaren faktoreak erregistroa testuinguruaren faktoreak erregistroa aukeratzeko?aukeratzeko?

4 bereiztu ditu Isidor Marik4 bereiztu ditu Isidor Marik GaiaGaia Formaltasun mailaFormaltasun maila Komunikabide kanalaKomunikabide kanala Komunikazioaren xedea edo helburuaKomunikazioaren xedea edo helburua

GAIAREN ARABERA GAIAREN ARABERA ERREGISTRO OROKORRAK ERREGISTRO OROKORRAK

EDO ESPEZIALIZATUA EDO ESPEZIALIZATUA ERABILTZEN DUGUERABILTZEN DUGU

1.1. ““Bi arrazoiengatik zikintzen dira urak: Bi arrazoiengatik zikintzen dira urak: Botatzen diren zakarrengatik eta airea Botatzen diren zakarrengatik eta airea kutsatua delako.”kutsatua delako.”

2.2. ““Urek kutsadura bikoitza jasaten dute, Urek kutsadura bikoitza jasaten dute, zuzeneko isurkinek eragina batetik, zuzeneko isurkinek eragina batetik, bestetik, atmosfera kutsatuarengatikoa.” bestetik, atmosfera kutsatuarengatikoa.”

Gaiak baldintzatzen du erregistroa.Gaiak baldintzatzen du erregistroa. Gaia orokorraGaia orokorra hiztegi arrunta eta joskera hiztegi arrunta eta joskera

sinpleak.sinpleak. Gaia espezializatuaGaia espezializatua hiztegi teknikoak hiztegi teknikoak

eta joskera osatuagoak.eta joskera osatuagoak. Solaskidearen arabera erregistro egokia Solaskidearen arabera erregistro egokia

aukeratu behar da.aukeratu behar da.

FORMALTASUN MAILAREN FORMALTASUN MAILAREN ARABERA, FORMALTASUN ARABERA, FORMALTASUN HANDIKO ERREGISTROA, HANDIKO ERREGISTROA,

FORMALTASUN ARRUNTEKOA FORMALTASUN ARRUNTEKOA ETA FORMALTASUN APALEKO ETA FORMALTASUN APALEKO ERREGISTROAK ERABILTZEN ERREGISTROAK ERABILTZEN

DITUGUDITUGU

Komunikazio egoera batean, harreman mota Komunikazio egoera batean, harreman mota era eskotakoa izan daiteke.era eskotakoa izan daiteke.

Gizarte arauek erabakiko dute gehienetan Gizarte arauek erabakiko dute gehienetan ardura puntua noiz eta nola kokatu.ardura puntua noiz eta nola kokatu.

Formaltasun irizpidearen arabera hiru maila Formaltasun irizpidearen arabera hiru maila bereizten dira erregistroak izendatzean:bereizten dira erregistroak izendatzean:

1.1. Formaltasun handiko erregistroa: ezaugarri Formaltasun handiko erregistroa: ezaugarri markatuak ditu.markatuak ditu.

2.2. Formaltasun apalagoko erregistroa (arrunta): Formaltasun apalagoko erregistroa (arrunta): ezaugarrietan berezitasun eskasekoa.ezaugarrietan berezitasun eskasekoa.

3.3. Formaltasun apaleko erregistroa Formaltasun apaleko erregistroa (lagunartekoa).(lagunartekoa).

Hizkuntzak erregistro formaltasunerantz Hizkuntzak erregistro formaltasunerantz bideratzeko edo lagunartekotasuna bideratzeko edo lagunartekotasuna markatzeko hainbat baliabide daude:markatzeko hainbat baliabide daude: 1)1)Hiztegia:Hiztegia: erabiliaren erabiliaz eta erabiliaren erabiliaz eta

gizartearen adostasunez finkatu da.gizartearen adostasunez finkatu da. 2)2)Aditz erregistroakAditz erregistroak: hiru aukera nagusi : hiru aukera nagusi

eskaintzen ditu euskal aditz sistemak eskaintzen ditu euskal aditz sistemak solaskidearekiko formaltasun tartea solaskidearekiko formaltasun tartea seinalatzeko: seinalatzeko: hikakohikako tratamendua tratamendua (lagunartekoa), (lagunartekoa), zukakozukako tratamendua tratamendua (errespatuzko erregistro formala, arrunta, (errespatuzko erregistro formala, arrunta, egunerokoa) eta egunerokoa) eta BerorikaBerorika tratamendua tratamendua (formala).(formala).

Aditz erregistro hauen baliagarritasuna Aditz erregistro hauen baliagarritasuna kamutsa da gaur euskaraz, euskararen galera kamutsa da gaur euskaraz, euskararen galera eta desoreka ekarri ditu hauen erabileran.eta desoreka ekarri ditu hauen erabileran.

Erregistro hauen Erregistro hauen HAINBAT EZAUGARRIAKHAINBAT EZAUGARRIAK:: 1) 1) HikakoaHikakoa: leku askotan ez da behar den : leku askotan ez da behar den

bezala erabiltzen. Toki askotan galdu egin da.bezala erabiltzen. Toki askotan galdu egin da. 2)2)ZuketaZuketa: Honen barruan beste 2 tratamendu : Honen barruan beste 2 tratamendu

ere baditugu(Hauek ere galduz doaz):ere baditugu(Hauek ere galduz doaz):

ZuketaZuketa((mendebaldeko behe nafarreraz eta mendebaldeko behe nafarreraz eta zubereraz hedatua).zubereraz hedatua).

XuketaXuketa(Donibane Garazi eta Luizade inguruan (Donibane Garazi eta Luizade inguruan erabiliak).erabiliak).

Bi aldaera hauek: familiartekoen edota herri Bi aldaera hauek: familiartekoen edota herri berekoen konplizitate giroa isladatzen dute.berekoen konplizitate giroa isladatzen dute.

BerorikaBerorika( galdutzat eman genezakeen), ez ( galdutzat eman genezakeen), ez balitz, TV eta literaturan erregistro hori pizteko balitz, TV eta literaturan erregistro hori pizteko egiten ari den zenbait ahaleginengandik.egiten ari den zenbait ahaleginengandik.(askoentzat erregistro honek guztiz ezezaguna (askoentzat erregistro honek guztiz ezezaguna izaten da).izaten da).

3) Zeharkako estiloa, estilo zuzenaren ordez:3) Zeharkako estiloa, estilo zuzenaren ordez: ESTILO ZUZENA: LagunartekotasunarekinESTILO ZUZENA: Lagunartekotasunarekin lotzen lotzen

dugu gehienbat.dugu gehienbat. ZEHARKAKO ESTILOAZEHARKAKO ESTILOA: : Solaskideen arteko Solaskideen arteko

distantzia adierazten nahi dunean erabiltzen dugu.distantzia adierazten nahi dunean erabiltzen dugu. Hona hemen erregistro formalean aritzeko hizkuntz Hona hemen erregistro formalean aritzeko hizkuntz

erabilera batzuk:erabilera batzuk: 1)1)Alegiazko aditz formak, forma errealen ordez:Alegiazko aditz formak, forma errealen ordez: AD) etorriko nintzateke//etorriko naiz; eskatuko AD) etorriko nintzateke//etorriko naiz; eskatuko

nizuke//nahi dut;nizuke//nahi dut;

2)2)Subjuntiboaren erabilera, nominalizazioen ordez:Subjuntiboaren erabilera, nominalizazioen ordez: AD) Lan egin zezan eskatu nion// lan egitea eskatu AD) Lan egin zezan eskatu nion// lan egitea eskatu

nion nion 3)3)Kausazko perpausak:Kausazko perpausak: - -enezenez,-,-elaela eta, eta, baitbait-eta--eta-lako.lako. - Azalpen osatuak emateko erregistro formalean, - Azalpen osatuak emateko erregistro formalean, gertakariak eta arrazoiak modu luzeagoan eta gertakariak eta arrazoiak modu luzeagoan eta

zabalean zabalean azalduz. azalduz. 4)4) Esapide Bereziak:(esapide eginak erabiltzea). Esapide Bereziak:(esapide eginak erabiltzea). AD) AD) Gutun baten hasieran:Gutun baten hasieran: Andere txit agurgarria-z: Andere txit agurgarria-z:

erregistro erregistro jasoa.jasoa. kaixo txipi!: kaixo txipi!: lagunarteko erregistroalagunarteko erregistroa

KOMUNIKABIDE KANALAREN KOMUNIKABIDE KANALAREN ARABERA, AHOZKO ARABERA, AHOZKO ERREGISTROA EDO ERREGISTROA EDO

ERREGISTRO IDATZIA ERREGISTRO IDATZIA ERABILTZEN DUGUERABILTZEN DUGU

Ahozko erregistroa eta erregistro idatzia Ahozko erregistroa eta erregistro idatzia dira komunikabide kanalari begira dira komunikabide kanalari begira deskribatu diren bi erregistroak, deskribatu diren bi erregistroak, komunikatu ahal izateko.komunikatu ahal izateko.

Ahozko erregistroa eta erregistro Ahozko erregistroa eta erregistro idatziaren oinarrizko desberdintasunak:idatziaren oinarrizko desberdintasunak:

AHOZKO: aldiberekotasunari lotuta. AHOZKO: aldiberekotasunari lotuta. Solaskideek toki eta une berbera bizi, Solaskideek toki eta une berbera bizi, elkar ikusiz.Ez da mezu osoa hitzez eta elkar ikusiz.Ez da mezu osoa hitzez eta zehaztasunez adierazten,kodigo ez zehaztasunez adierazten,kodigo ez berbazkoak laguntzen dute (gorputz berbazkoak laguntzen dute (gorputz mugimenduak eta ahots modulazioak).mugimenduak eta ahots modulazioak).

IDATZIA: informazio landuagoa, ez da IDATZIA: informazio landuagoa, ez da testuingurua konpartitzen, guztia hitzez. testuingurua konpartitzen, guztia hitzez.

Erregistro desberdinen ezaugarri nagusiak:Erregistro desberdinen ezaugarri nagusiak: AHOZKOA: AHOZKOA: -Hiztunaren jatorria nabarmentzen da (adb, -Hiztunaren jatorria nabarmentzen da (adb,

euskalkiak), maila soziala eta formaltasun maila euskalkiak), maila soziala eta formaltasun maila (gehienetan apala).(gehienetan apala).

- Diskurtsoa kohesionatzeko: Lokailuen - Diskurtsoa kohesionatzeko: Lokailuen erabilera, hitz makuluak, errepikapenak…erabilera, hitz makuluak, errepikapenak…

- Koherentzia: Gaizki egindakoa laister konpon - Koherentzia: Gaizki egindakoa laister konpon daiteke ordena birmoldatuz.daiteke ordena birmoldatuz.

- Gramatika: Arau malguagoak, sintaxi sinplea.- Gramatika: Arau malguagoak, sintaxi sinplea.

IDATZIA: IDATZIA: - Estandarra eta formaltasun maila altuagoa.- Estandarra eta formaltasun maila altuagoa. - Diskurtsoa kohesionatzeko: Elipsia, - Diskurtsoa kohesionatzeko: Elipsia,

ordezkapenak, gramatikaren baliabideak ordezkapenak, gramatikaren baliabideak ezinbestekoak (puntuazioa, lokailuak…).ezinbestekoak (puntuazioa, lokailuak…).

- Koherentzia: Informazioa ondo hautatua eta - Koherentzia: Informazioa ondo hautatua eta egituratua.egituratua.

- Gramatika: Lege zurrunagoak- Gramatika: Lege zurrunagoak

KOMUNIKAZIOAREN KOMUNIKAZIOAREN HELBURUAREN ARABERA, HELBURUAREN ARABERA, ERREGISTRO OBJETIBOA ERREGISTRO OBJETIBOA

EDO ERREGISTRO EDO ERREGISTRO SUBJETIBOA ERABILTZEN SUBJETIBOA ERABILTZEN

DUGUDUGU

Errealitatean modu objektiboan hitz egiten Errealitatean modu objektiboan hitz egiten dugu, mezua besterik gabe azalduz.dugu, mezua besterik gabe azalduz.

Beste batzuetan, erregistro subjektibora Beste batzuetan, erregistro subjektibora jotzen dugu, entzulea edo irakurlea jotzen dugu, entzulea edo irakurlea inplikatzeko nahian.inplikatzeko nahian.

Diferentzia markatzeko, izenorde Diferentzia markatzeko, izenorde gramatikalen edo aditz-pertsonen gramatikalen edo aditz-pertsonen aukeraketa da dagoen baliabiderik aukeraketa da dagoen baliabiderik arruntena.arruntena.

1.1. Gelatik irtetzen zarenean, itzal itzazu Gelatik irtetzen zarenean, itzal itzazu argiak!argiak!

2.2. KomeniKomeni da gelatik irtetzean, argiak da gelatik irtetzean, argiak itzaltzea.itzaltzea.

Singularreko 3. pertsona edo aditz forma Singularreko 3. pertsona edo aditz forma ez pertsonala erabiltzean, ez dago ez pertsonala erabiltzean, ez dago entzulea edo irakurlea inplikatzeko entzulea edo irakurlea inplikatzeko asmorik.asmorik.

Pluraleko 1. edo 2. pertsona erbailtzean Pluraleko 1. edo 2. pertsona erbailtzean erregistroak kutsu inplikatzailea hartzen erregistroak kutsu inplikatzailea hartzen du.du.

Zientziaren eremu idatzietan, erregistro Zientziaren eremu idatzietan, erregistro objektiboa da nagusi. Esparru horietan objektiboa da nagusi. Esparru horietan egindako erregistro erabilera desegokiak egindako erregistro erabilera desegokiak fidagarritasuna kenduko lioke edukiari.fidagarritasuna kenduko lioke edukiari.

Beste esparru batzuetan aukera irekiagoa Beste esparru batzuetan aukera irekiagoa da, hizlariaren edo idazlearen esku dago da, hizlariaren edo idazlearen esku dago erregistro bat edo bestea erabiltzea.erregistro bat edo bestea erabiltzea.

Publizitatea egitean edo bestelako Publizitatea egitean edo bestelako kanpainetan erregistro subjektiboa kanpainetan erregistro subjektiboa erabiltzeko joera dago, jendea erakartzea erabiltzeko joera dago, jendea erakartzea da helburua. da helburua.

1.1. Hondartza denona da eta garbi mantendu Hondartza denona da eta garbi mantendu behar da.behar da.erregistro objektiboaerregistro objektiboa

2.2. Gogoan izan ezazu hondartza denona dela, Gogoan izan ezazu hondartza denona dela, manten dezagun garbi.manten dezagun garbi.erregistro subjektiboaerregistro subjektiboa

GOGORA DEZAGUNGOGORA DEZAGUN

Hiztunak ez duela aldian aldaera bakar bat Hiztunak ez duela aldian aldaera bakar bat erabiltzen, baizik eta aldaera guztiak erabiltzen, baizik eta aldaera guztiak konbinatzen dituela hizkuntzaren bidez konbinatzen dituela hizkuntzaren bidez komunikatzean.komunikatzean.

Badira konbinaketa ohikoak eta bereziak. Badira konbinaketa ohikoak eta bereziak. Beti ere egokitasuna da bete beharreko Beti ere egokitasuna da bete beharreko

irizpidea.irizpidea.gaitasun soziolinguistiko ona. gaitasun soziolinguistiko ona.