KORREDAKZIOA

KORREDAKZIOA ARAUGINTZANItzulpenaz haratago

Eneko Oregi GoñiItzultzaile Zerbitzu Ofiziala-IVAP

2009 urria

11/04/23 Korredakzioa araugintzan 2

Hasi aurretik...

Eskerrak antolatzaileeiEmozioa: Josu, Jose Luis eta Joxe Mari gogoan

Berritasun izugarririk ez espero: gauza jakinak(Deustun, 2007ko abenduan, Nomografia

elebidunari buruzko kongresuan, adibidez)

Eskerrak Zelairi: laguntzagatik, ekimenagatik eta bultzadagatik.


Laburpena: euskal itzulpengintza juridikoaren argi-ilunak

Euskararen ofizialtasunak arauak euskaratzea ekarri du

Itzulpengintza izan da tresna bakarra

Norabide bakarrekoa

Hizkuntza bakarretik

Itzulpengintza juridikoa baliagarria izan da euskararen presentzia eta baliagarritasuna ziurtatzeko

Itzulpengintza juridikoa baliagarria izan da euskal hizkera juridikoa landu, zaildu eta bateratzeko eta terminologia finkatzeko

Euskal itzulpengintza juridikoak, baina, arazoak ere sortu ditu

Hizkuntza-menpetasuna: kalkoa, komunikagarritasun eskasa, hizkuntzaren kalitatea

Euskararen bigarren mailako ofizialtasuna, ofizialtasun menperatua (subordinatua)

Urrats berria posible da eta beharrezko da: idazketa elebiduna edo korredakzioa


Laburpena: korredakzioaren ordua da

Korredakzioa zer da:

Korredakzioa nola egiten da

Korredakzioa nork egiten du

Korredakzioa non egiten da

Euskal Herrian korredakzioa egiteko arrazoiak:

Korredakzioak euskararen normalizazioa bultzatzen du

Korredakzioak euskara (eta gaztelania) hobea dakar

Korredakzioa eraginkorragoa da

EJn egindako saioak


Legeak ez dira inoiz euskaraz eman

• Euskal testu juridiko-politikoak itzulpenak dira (ia) beti:

• Foruak, gaztelaniaz edo gaskoinez idatzi ziren.

• Batzar Nagusi eta Gorteetako hizkuntza ofizialak gaztelania eta gaskoina (gero frantsesa) izan ziren.

• Euskara erabiltzen zen ahoz, baina ez dago jasota XIX. mendera arte.


Euskara erakundeetan: udalak

• XVIII. mendean zehar, zenbait testu ezagutzen dugu udaletako kontuekin: ordenantzak, gutunak, eta abar.– http://klasikoak.armiarma.com/zaharrak.htm

• Horietatik hainbat, hegoaldeko eta iparraldeko herrien artekoak dira, hizkuntza erkidea erabiliz.

• Ikusi: Treviño, Imanol, “Administrazio Zibileko Testu Historikoak”, IVAP, 2001


XIX. mendeko testu juridiko-politikoak

• Bi gerra karlisten artean, 1846-1872etan, Bizkaiko Batzar Nagusietako aktetan euskaratuta agertzen dira zenbait hitzaldi eta erabaki.

Manuel Barandika idazkaria eta J A Uriarte frantziskotarra itzultzaile

• Harrez gero, eta 1920ko hamarkada arte, Bizkaiko eta Gipuzkoako Diputazioek zenbait agindu, zirkular eta ohar plazaratu zuten euskaraturik.


Ofizialtasuna: 1936-37

• 1936ko urriaren 9tik 1937ko ekainaren 17ra argitaratu zen lehen boletin ofizial elebiduna:

• Euzkadiko Agintaritzaren Egunerokoa - Diario Oficial del País Vasco

• Itzulpengintza saiatua• Euskal testu ulergarria,

baina ez zehatza• Garbizalea• Leizaola, Azkue epailea,

Leunda• IVAP ek argitaratu du

glosarioa


Autonomia-aurrea

• Autonomia-aurreko Eusko Kontseilu Nagusiaren boletina 1978ko maiatzaren 15ean hasi zen argitaratzen, elebietan

• Bi zutabetan eta euskara batuan atera zen

• Aldi honetakoa da Espainiako Konstituzioaren itzulpena ere

• Udal-itzultzaileak hasten dira eta UZEiren eredua


Autonomia berreskuratzea

1979ko Autonomia Estatutuak ofizialtasuna aitortu.

1982ko Euskara Legeak arautu: hizkuntza bietan argitaratzeko betebeharra

1980ko apirilaren 30ean argitaratu zen lehengoz EHAA


Euskal itzulpengintza juridikoa: 1980ko abiaburua

• 1980ko egoera, laburbilduz:– Euskal tradizio juridiko idatzirik eza eta euskal diskurtso juridiko

autonomorik eza– Diskurtso mailan zein terminologia mailan, ia hutsetik abiatu

beharra (edota aurrekari apurrak ezagutu gabe)– Itzultzaileen prestakuntza mugatua (ikasketa akademikorik ez,

lege-prestakuntzarik ez…)– Itzulpenaren funtzio sinbolikoa, batzuetan bakarra– 80. eta 90. hamarkadetan zehar, bi joera nagusi, erakundetze-

defizita eta garapen zaila Harrez gero, ez da oraindik testu juridikorik euskaraz sortu

Den-dena itzulpena da

Legegileen erantzukizuna

Itzultzaileen bakartasuna


Euskal itzulpengintza juridikoa: euskararen arazoak

• Euskal diskurtso juridikorik eza: itzulpena

• Testuon baliagarritasun zalantzazkoa

• Hizkuntza bakarretiko itzulpena: interferentzia arriskua

– Lexikoa (autobide-autobia)– Semantikoa (zentzu-aldaketa

vs. norabide-aldaketa, kreditua kizkurtu)

– Hizkuntza-eredua (esamolde inpertsonalak: erabaki da; pasiboak: erabakia izan da; menpeko esaldiak; eta abar)

• Terminologiaren finkatze-prozesu amaigabea:

– helegite, errekurtso– konpetentzia, ahalmen, ahal,

aginpide, eskumen, eskuduntza (competencia, atribución, facultad, potestad,...)

– Sentencia vs. fallo– Interponer edo promover

recurso

Itzultzailearen lan-baldintzak:

– Bakar-lana, idazketaz berezita, epeen morrontza


Hizkera juridikoa: itzulpengintzaren ekarpena

• Itzulpengintza juridikoaren ekarpen batzuk:

• Itzulpen-talde prestatuak: EL, EJ, IZO, Nafarroa, Diputazioak, EHU, Deustu,...

• Lexikoa eta terminologia finkatze-prozesua

• Testuen koherentzia: itzulpen memoriak eta datu-baseak

• Hizkera juridikoa zabaltzea: Internet, argitalpenak

• Heldutasuna korredakziorako

• Aurrerapenaren faktoreak:

• Euskararen hedadura gizarte-alor gehiagotan

• Itzultzaileen prestakuntza unibertsitarioa: Martutene, ALAIE, Masterrak eta Lizentzia

• Eragile juridikoak euskaraz prestatuago: Zuzenbide-ikasketak euskaraz

• Gune adituen elkarlana: IZO, Deustu, EHU,


Korredakzioa zer da

Korredakzioa edo idazketa elebiduna (bilingual drafting) testu elebidunak sortzeko erabiltzen diren tekniken multzoa da.

Testu mota orotan erabili daiteke (txostengintza, publizitatea, eta abar) baina bereziki erabiltzen da bi hizkuntza dituzten herrialdeetan arau elebidunak idazteko.


Korredakzioa nola gauzatzen da

Idazketa elebiduna elkarlanean oinarritzen da: Hizkuntza biak menderatzen dituzten legelari eta

adituen artean, edota legelari eta hizkuntza-adituen artean (itzultzaile edo

jurilinguistak).

Elkarlan horrek diziplinaartekotasuna eta hizkuntzaartekotasuna ditu oinarri

Bi testuen baliokidetasuna eta bi-bien komunikagarritasuna ziurtatzea da oinarrizkoa


Jardunbide desberdinak

Kanadan, hizkuntza bakoitzeko legelariek testu bana prestatzen dute, nork bere hizkuntzan. Ondoren, bi testuak elkarri egokitzen zaizkio.

Beste batzutan, legelari-lantalde elebidun batek bi testuak prestatu eta elkarri egokitzen dikio.

Bestetzutan, berriz, zirriborroa hizkuntza batean idatzi eta itzultzaile-adituak beste hizkuntza jatorrera itzultzen du, ondoren bi-biak berrikusteko

Itzultzailea izan daiteko baliokidetasunaren bermatzaile.


Idazketa elebidunaren arauak (OIT)

Testuaren bertsio guztiak baliokideak izan behar dute funtsean. Testuaren bertsio bakoitzak zuzentasuna eta hizkuntzaren sena errespetatu beharditu Testuaren egitura berrbera izan behar da hizkuntza guztietan, Atal, Titulu, Kapitulu eta

artikuluei dagokienez. Paragrafoak eta lerrokadak ez dute zertan berdinak izan, hizkuntzak antolaketa desberdina eskatzen badu.

Testuaren bertsio bat ez bortxatu beste hizkuntza baten berezitasunei egokitu dakion. Hizkuntza bakoitzean funtsezko mezua emateko hizkuntza bakoitzari egokitu beharra

dakar. Ondorioz, joskera berari eustea ez da ezinbesteko. Adibidez: Ningún empleado tiene derecho a que le paguen por un feriado nacional en el que no

trabaje cuando en los últimos treinta días no poseía el derecho de percibir un salario ... Aucun salaire n’est dû à l’employé qui ne travaille pas un jour férié et qui n’avais pas eu

droit à un salaire pendant les trente derniers jours… Testuaren bertsio guztiek ez dute esaldi-kopuru bera izan beharrik. Adibidez: Esta Parte y todas las regulaciones establecidas conforme a la misma son de aplicación

sin perjuicio de cualquier otra ley o costumbre, contrato o convenio, pero nada en esta Parte.…

La présente Partie et tous ses réglements d’applications s’appliquent nonobstant toute autre loi ou quelque coutume, contrat ou accord. Cependant rien dans la présente Partie.…

Bertsio baten agertzen den definizioa ez da again beharrezko beste hizkuntza batean


Korredakzioa non

Kanada: legegintzako ohiko prozedura da (bi hizkuntza ofizial eta bi tradizio juridiko)

Belgika: ohikoa da legegintza federalean.

Europar Batasuna: hizkuntza desberdinetako bertsioak egiteko, ez jatorrizkoa.

Beste herrialde batzuk: ikusi ONLINE LEGISLATIVE DRAFTING RESOURCES

Espainian ere bada korredakziorik:

Diputación de Alicante Diputación de Ourense

(2007)(2008)…


Kanada (ikusi LABELLE, André: La corédaction…

Korredakzioaren helburua lege-egitasmo baten bi bertsio jator eta kauto sortzea da, idazle banaren arteko lankidetza estuaren bidez; hasi eta bukatu arte jardungo dute lankidetzan bi adituok, bakoitza hizkuntza bateko testuaren arduradun.

Kasu berezietan, lantalde gehiago aritu daiteke testu luze eta konplexuen zatiak jorratzen.

Bi testuak ez dira elkarren itzulpen eta, beraz, kautotasun berbera dute. Bi idazleek ohar-iradokizunak egiten dizkiote elkarri, bertsioak aldatu

eta hobetzeko. Bi idazleetako bat izaten da testugintzaren arduradun eta

koordinatzaile. Oro har, bateratzailearen bertsioa beste idazleak aztertu eta komentatu ohi du. Lehenak, ondoren, iradokizun horien arabera testua aldatu eta besteari itzultzen dio, jarraibideen arabera azken bertsioa landu dezan.

Bi bertsioak itzultzaile juridiko edo jurislinguistek eta idazlariek berrikusten dituzte, hizkuntza bien zuzentasuna (gramatika, joskera, estiloa, antolamendua eta koerentzia ziurtatzearren.


Belgika Praktikan, Lan eta Lan-harremanen Ministerioak

prestatutako lege-egitasmoak Ministerioko ahilkularitza juridikoko legelariek idazten dituzte.

Gaiaren araberako abokatu adituak bere ama-hizkuntzan idazten du testua (frantsesez ala flandrieraz), beste hizkuntza menderatzen duen beste legerari batekin elkarlanean.

Bi testuak batera idazten dira, koerentzia eta baliokidetasuna bermatzeko. Sarri, bertsio bat berriz idatzi behar izaten da, besteak beste, beste hizkuntzarako itzulpen egokiagoa egin ahal izateko.

Idazketa-prozesu aldibereko honen ondorioz, esaldiak laburragoak eta errazagoak izan ohi dira.


Korredakzioaren abantailak

Euskaratze hutsaren aldean (bi hilabete idazteko, astebete itzultzeko), idazketa elebidunak

Testuak gaizki ulertzeko arriskua gutxitzen du; Testuen hizkuntza-kalitatea hobetzen du. Euskarazko (eta

gaztelaniazko!) testu zehatzagoak, ulergarriagoak eta komunikagarriagoak ematen ditu;

Testu elebiduna izateko epe-denbora gutxitzen du, paraleloan lan eginez;

Zuzenbide-euskara autonomoagoa eta, beraz, euskarazko diskurtso juridikoa eraikitzea ahalbidetzen du eta, ondorioz, euskararen normalkuntzan aurrerapausoa dakar.

Legelariari bi hizkuntzetan trebatzeko aukera ematen dio. Itzultzailearen lana osoagotzen eta jasotzen du.


Korredakzioa Jaurlaritzan

Xedapen Orokorrak egiteko Prozeduraren 8/2003 Legeak ez du aipatzen.

Iaz aipatu zen lehendabiziko aldiz, Herri-administrazioetan euskara normalizatzeko Irizpideak (2008-2012) dokumentuan.

IZOk bere bezeroei ere iaz eskaini zien, itzulpen hutsaren partez, korredakzioa egitea.

Orain arte ez da Jaurlaritzan korredakziorik egin, guk dakigunez, bi saio ezik: Lehendakariordetza eta IZOren artean

Eskumenen Datu-basea EHAAren Dekretua


Egindako bi saio Euskal Autonomia Erkidegoaren eskumenen datu-basea

Lehendakariordetzako Zelai Nikolas eta Gorka Gonzalez de Zarate eta IZOko Oskar Arana

Hiru urteko lana Fitxak eta laburpenak idatzi, itzuli eta elkarrekin berrikusi Testu bien baliokidetza eta komunikagarritasuna

EHAAaren Dekretua Itzultzaile bat Dekretua prestatu zuen lantaldean: Aitor

Ugarte Zirriborroak prestatu, itzuli, berrikusi eta bi testuak

egokitu Etendako saioa, baina dokumentatuta dago


EAEren eskumenen datu-base elebiduna


Zelai Nikolas eta Oskar Arana lanean


Eranskinak


Autonomia Estatutuaren (1979) itzulpena

Artículo 1.º El Pueblo Vasco o Euskal-Herria, como expresión de su nacionalidad, y para acceder a su autogobierno, se constituye en Comunidad Autónoma dentro del Estado Español bajo la denominación de Euskadi o País Vasco, de acuerdo con la Constitución y con el presente Estatuto, que es su norma institucional básica.

1. artikulua.-Euskal Herria, bere naziotasunaren adierazgarri, eta bere burujabetasuna iristeko, espainol Estatuaren barruan Komunitate Autonomo gisa eratzen da. Beronen izena Euskadi zein Euskal Herria izango da; eta Konstituzio eta Estatuto honetan adierazten direnak izango ditu oinarrizko instituzio-arautzat.

1. artikulua.Euskal herriak, bere naziotasunaren adierazgarri eta autogobernua iristeko, Autonomia Erkidego gisa eratzen du bere burua Espainiako Estatuaren barruan, Euskadi zein Euskal Herria izenez, Konstituzioarekin eta oinarrizko erakunde-arau duen Estatutu honekin bat.

Arazoak: Sujetu eratzailea (Estatutu-

aurrekoa): euskal herria Aditz inpertsonala ala

reflexiboa Oinarrizko erakunde-araua

zein da?


Itzulpen-eredu berezia

1980ko apirilaren 30ean argitaratu zen lehengoz EHAA

Josu Oregik sortu zuen taldea eta eredua Jatorzalea, garbizalea baino

gehiago Ondare-hitzen ustiapena,

mailegua Baliabide morfologikoak:

deklinabidea, hitz-elkarketa Joskera trinkoa, galdegaiaren

arauari lotu-lotuta Jatorrizko egitura

sintaktikoari lotua Ulergaitza, etorkizunerako

lana


Espainiako Konstituzioaren (1978) itzulpena

Garai hartako itzulpengintza juridikoaren maila ikusteko balio du:

1. artikulua. 1.- Espainia Eskubidezko Estatu sozial eta demokratiko bat batetan eraikitzen da, eta beraren balore nagusi bezala, lege araugintza, askatasuna, justizia, berdin-tasuna eta politik aniztasuna

Espainiako Konstituzioa onartzeko erreferendumerako, gaztelerazko bertsioaz gainera Estatuko beste hizkuntzetan argitaratu zen libuxka bezala eta etxez etxe banatu.

"Asimismo quedan derogadas cuantas disposiciones se opongan a lo establecido en esta Constitución";

"Era berean derogaturik geratzen dira Konstituzio hontan ezartzen diren disposapen guztiak".

Eta ez zen ezer gertatu…


IDABA

• IDABA sortu eta abiarazi da:

– 2.000 testutik gora,– 40 itzultzailek eta– 550 bat kontsultagilek

erabiltzen du– urtean 30.000 kontsulta

baino gehiago (2008an)• Oinarrizko testuak,

kontsultarako eta IMak esportatzeko


IZOren eredua: elkarlana

• 2000tik hona, IZOK elkarlaneko aukerak bilatu eta bultzatu ditu zenbait eragilerekin:– Administrazioan: EJIS

sarea eta azpiegitura (menpetasun funtzionala)

– Unibertsitateak: Deustu eta EHU

– UZEI: Euskalterm e.a.– EIZIE: prestakuntza

• Elkarlanean egindakoak

• EABaren Terminologia-batzordean

• Justiziako dokumentuak euskaratzeko lantaldean

• Euskaltzaindiarekin, hitzarmen bidez, lexiko juridiko-administratiboa lantzeko batzordea

• Udal-itzultzaileekin: prestakuntza-ikastaroen bidez (Wordfast)

• IMak eta lege-testuak Interneten


Lotura interesgarriak

• euskal legezalea• IVAP: Itzultzaile Zerbitzu Ofiziala• Legebiltzarra: Internet juridikoa• Justizia Saila: Justizianet• EHU: Zuzenbideko euskarazko argitalpenak• Deustuko Unibertsitetea: euskarazko eskuliburuak• Deustuko Unibertsitatea: lege-testuak euskaraz• Deustuko Unibertsitatea: Zuzenbideko glosarioak• Euskalterm: Terminologiako euskal banku publikoa• Bizkaiko Foru Aldundia: hiztegi terminologikoa

KORREDAKZIOA

Documents

Transcript of KORREDAKZIOA