La cuestión vasca en el diario El País. Artículos de …Public opinion, newspaper El País,...
Transcript of La cuestión vasca en el diario El País. Artículos de …Public opinion, newspaper El País,...
Este artículo recoge una base de datos con todos los artículos de opinión sobre elPaís Vasco publicados en el diario El País (Madrid) desde 1976 hasta 2005. Setrata de uno de los periódicos más influyentes en el ámbito nacional desde lamuerte de Franco. Este artículo puede servir para promover nuevos estudios entorno a la opinión pública española y el País Vasco, con el objetivo de permitir enel futuro que historiadores, politólogos y expertos en comunicación estudien másprofundamente la historia reciente de Euskadi y de los medios de comunicaciónante la cuestión vasca.
1976tik 2005era bitarte El País (Madril) egunkariak argitaraturiko Euskal He-rriari buruzko iritzi-artikulu guztiak biltzen dituen datu-base bat biltzen du arti-kulu honek. Franco hil zenetik estatu osoko itzal handieneko egunkarietako batdugu El País. Espainiako iritzi publikoari eta Euskal Herriari buruzko azterlanberriak sustatzeko baliagarri izan liteke artikulu hau, etorkizunean historialari,politologo eta komunikazio-adituek Euskadiren azken urteetako historia eta ko-munikabideek euskal gaiaren aurrean izandako jarrera sakonago azter dezatenahalbidetzeko
This article includes a database containing all of the op-ed articles on the BasqueCountry published from 1976 to 2005 in El País (Madrid), one of the most in-fluential national newspapers since the death of Franco. This article may serve topromote new studies on Spanish public opinion and the Basque Country. Thepurpose is to enable historians, political scientists and communication experts inthe future to undertake an more in-depth study of the recent history of Euskadiand the media with regard to the Basque issue.
Opinión pública, diario El País, País Vasco, nacionalismo, ETA.
Iritzi publikoa, El País egunkaria, Euskal Herria, nazionalismoa, ETA
Public opinion, newspaper El País, Basque Country, nationalism, ETA.
Fecha de recepción/Harrera data: 07-09-2010Fecha de aceptación/Onartze data: 15-10-2010
La cuestión vasca en el diario El País.Artículos de opinión (1976-2005)
VIRGINIA LÓPEZ DE MATURANA DIÉGUEZ*
* Universidad del PaísVasco/Euskal Herriko
Unibertsitatea
RESUMENLABURPENA
ABSTRACT
PALABRAS CLAVEGAKO-HITZAK
KEY WORDS
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
155
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 155
Este artículo recoge parte de la investigación que realicé en 2005, gra-cias a la concesión de la beca de investigación “Jesús Olaizola” porparte de la Fundación Sancho el Sabio. Dicho trabajo llevaba por título“La cuestión vasca en la prensa nacional. Artículos de opinión (1976-2005)” y recopilaba todos los artículos de opinión sobre el País Vascopublicados en los diarios ABC, El País y El Mundo (editados en Ma-drid), desde el año posterior a la muerte de Franco hasta el momento enque se realizó dicha investigación. La base de datos resultado de estainvestigación, que puede consultarse completa en Internet1, recoge másde tres mil referencias de artículos publicados en esos tres diarios, in-cluyendo datos de autor, título, fuente, datos de fuente, lengua, locali-zación, descriptores, identificadores y resumen de cada uno de ellos.Ahora, con objeto de dar a conocer más ampliamente dicho trabajo,publico aquí la relación completa de los artículos de El País2.
La recopilación de artículos de opinión relativos a la cuestión vascaen la prensa española es un trabajo de gran interés. Era fundamentalobtener una base de datos que reuniera las opiniones publicadas en losprincipales periódicos nacionales –muchas veces por personajes degran nivel intelectual– para poder analizar de una manera profundatodos los problemas surgidos en el ámbito vasco en las últimas décadas:el terrorismo, las relaciones entre el ejecutivo de Vitoria y el de Madrid,los conflictos internos de los partidos políticos vascos, la reconversiónindustrial, las relaciones de Euskadi con Europa, etc. En este casohemos elegido uno de los periódicos más influyentes en el ámbito na-cional desde la muerte de Franco: El País, con la esperanza de que esteartículo sirva para promover nuevos estudios en torno a la opinión pú-blica española y el País Vasco3.
El País nació pocos meses después de la muerte de Franco, en mayode 1976, vinculado al Grupo PRISA de Jesús de Polanco, y se conso-lidó tras la victoria del PSOE en 1982. El diario El País es un diario deideología progresista y partidario del socialismo español. Surgió comola antítesis del régimen franquista y claramente preocupado por el bi-partidismo al que estaba llegando España tras la Transición.
1 http://www.fsancho-sabio.es/html/articulos_de_opinion.htm
2 En este caso, se han omitido los datos relativos a fuente (El País), lengua (castellano)y localización (Fundación Sancho el Sabio), puesto que son los mismos en todos los casos.
3 Véase, por ejemplo, Virginia LÓPEZ DE MATURANA, “El diario ABC y la cuestiónvasca: de la tregua de ETA a las elecciones autonómicas (1998-2005)”, Sancho el Sabio, nº26, 2007, págs. 133-155 e id.: “ABC ante la cuestión vasca en la Transición y la Democra-cia (1975-2001)”, El Argonauta español [Aix-en-Provence, Maison Méditerranéenne desSciences de l’Homme], nº 2, 2005.
1. INTRODUCCIÓN
2. UN DIARIOFUNDAMENTAL EN LAESPAÑA RECIENTE
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
156
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 156
A nivel internacional, los primeros años reprobó a las dictaduras la-tinoamericanas de derechas y se mostró muy preocupado por la situa-ción en la que España había dejado al Sahara occidental. El País, alcontrario que ABC –diario que en aquella época se caracterizaba por suideología conservadora, monárquica y católica–, concedió menor im-portancia en esos años a los temas relacionados con la política internade los Estados Unidos, centrándose mayormente en la política impe-rialista que esta potencia llevaba a cabo. El País fue evolucionando suideología a la vez que lo hacía el socialismo español, o, más concreta-mente, a la vez que su líder: Felipe González. Aunque mantuvo duranteun tiempo cierta tendencia ideológica marxista, El País fue adaptán-dose, progresivamente, de la mano de Felipe González, a la socialde-mocracia europea4.
El País cuenta, desde mediados de la década de 1990, con una edicióndel País Vasco. Pero ya anteriormente, desde su creación, al igual queen el resto de los periódicos nacionales, el tema vasco fue muy estu-diado por El País5. No obstante –comparado con ABC y, en relación asu vida más corta, con El Mundo–, es el diario que menos opinionesofrece sobre la cuestión vasca, a pesar de contar, desde los primerostiempos, en las páginas de opinión con colaboradores tan comprome-tidos con la cuestión vasca como el filósofo Fernando Savater o el fu-turo consejero socialista del Gobierno Vasco José Ramón Recalde.
Durante los años de la Transición (1976-1982) fueron temas de inte-rés para los articulistas de este diario la posibilidad de integración deNavarra en la Comunidad Autónoma Vasca, la actualización de los de-rechos históricos, la renovación del Concierto Económico, el papel delPNV en el proceso de democratización, la escisión dentro del comu-nismo vasco y, por supuesto el problema del terrorismo y la violenciaen Euskadi.
Como ya hemos dicho, el diario El País se consolidó como principaldiario español tras la victoria de los socialistas en el año 1982. Desde en-tonces, y hasta el final de los Gobiernos de González, El País trató mate-rias como la euskaldunización, el papel del nacionalismo, el desarrollodel autogobierno vasco, los Gobiernos de coalición entre el PNV y elPSE, el chantaje de ETA y HB en la construcción de la autovía de Lei-zarán o el terrorismo de los GAL. También publicó varias opiniones
4 Véase Gérard IMBERT: El País o La referencia dominante, Mitre, Barcelona, 1986;Antonio ESPANTALEÓN: El País y la transición política, Universidad de Granada, Gra-nada, 2002; María Cruz SEOANE: Una historia de El País y del Grupo Prisa, Plaza & Janés,Barcelona, 2004 y Luis NEGRÓ: El diario El País y la cultura de las élites durante la Tran-sición, Madrid, Foca, 2006.
5 Existe un trabajo de 189 páginas –con una perspectiva muy parcial– sobre el naciona-lismo vasco y El País, publicado en Portugal. Véase Anjel REKALDE y Rui PEREIRA: Onovo jornalismo fardado. El País e o nacionalismo basco, Campo das Letras, Oporto, 2003.
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
157
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 157
acerca de los casos vasco e irlandés, aunque siempre como dos ejem-plos de violencia con orígenes y desarrollos discordes. El Gobierno deFelipe González llevó a cabo conversaciones con ETA a finales de ladécada de 1980. El País valoró dichas conversaciones, opinando, la ma-yoría de los autores, que no era posible la negociación con la bandapara llegar a la pacificación del País Vasco. A pesar de todo, la mayorparte de los articulistas de El País nunca fueron partidarios de utilizarexclusivamente la vía policial y judicial para acabar con ETA, aunqueestas opiniones fueron modificándose con el paso del tiempo. Estos yotros temas aparecen reflejados en la base de datos publicada a conti-nuación, con el objetivo de permitir en el futuro que historiadores, po-litólogos y expertos en comunicación estudien más profundamente lahistoria reciente de Euskadi y de los medios de comunicación ante lacuestión vasca.
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
SANCHO EL SABIO
158
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 158
159
Sancho el Sabio, 33, 2010, 00-00
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 159
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
160
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 160
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
161
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 161
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
162
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 162
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
163
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 163
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
164
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 164
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
165
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 165
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
166
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 166
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
167
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 167
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
168
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 168
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
169
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 169
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
170
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 170
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
171
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 171
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
172
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 172
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
173
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 173
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
174
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 174
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
175
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 175
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
176
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 176
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
177
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 177
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
178
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 178
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
179
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 179
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
180
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 180
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
181
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 181
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
182
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 182
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
183
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 183
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
184
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 184
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
185
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 185
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
186
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 186
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
187
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 187
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
188
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 188
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
189
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 189
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
190
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 190
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
191
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 191
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
192
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 192
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
193
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 193
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
194
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 194
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
195
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 195
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
196
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 196
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
197
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 197
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
198
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 198
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
199
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 199
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
200
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 200
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
201
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 201
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
202
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 202
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
203
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 203
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
204
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 204
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
205
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 205
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
206
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 206
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
207
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 207
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
208
SANCHO EL SABIO
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 208
Sancho el Sabio, 33, 2010,155-209
209
DOCUMENTACIÓN Y BIBLIOGRAFÍA
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 209
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 14/12/10 08:11 Página 210
LIBROS
211
Luis BARAIAZARRA TXERTUDI - Nire Sasoiko Markina-Xemein (Pág. 212)
Jurgi KINTANA - Intelektuala nazioa eraikitzen: R.M. Azkueren pentsaera eta obra.(Pág. 215)
REV.33. 10 diciembre:Layout 4 4/1/11 09:58 Página 211