Feminismo e sociedade laica(Relixión, poder e socialización)

Autoras:Amada Traba & Mercedes Oliveira

“Se deus for muller... isto non tería pasado”

Na actualidade, democracias occidentais cunha forte compoñente demógrafica de orixe islámica practican unha política de tolerancia derivada do multiculturalismo, que desenvoca en que o poder político troca a adaptación dos homes ao sistema capitalista a cambio de lles permitir someter ás mulleres xustificándose nas crenzas relixiosas que manteñen a orde patriarcal. Como se pode ver polos recentes acontecementos en Francia e Alemania, véxase o anexo 1 e 5.

Relixión, patriarcado e políticaA relixión ten sido unha compoñente esencial na vida das persoas e das sociedades ao longo da historia. Podemos entendela como fe, neste sentido abrangue a dimensión ideolóxica da relixiosidade, consiste nunha crenza ancorada na convicción, máis ca na evidencia científica, plásmase a través da formulación en dogmas que os crentes aceptan sen cuestionar. Tamén podemos entendela como guía de comportamento para as persoas, neste sentido estariámonos a referir á unha moral relixiosa centrada nos fins e que propón os medios para acadalos.Tanto nun sentido coma noutro, a relixiosidade está en declive no chamado mundo moderno. Esta decadencia débese ao avance e á extensión da visión científica do cosmos e da sociedade no que respecta ao plano ideolóxico, e á racionalidade como patrón ou guía de comportamento social humano dende a construcción da autonomía moral do suxeito.Porén, persisten outras formas de relixiosidade; así podemos falar da relixiosidade como experiencia espiritual no plano individual, ou a relixiosidade entendida como a práctica de rituais no plano social. Precisamente esa dimensión conectada coa experiencia, ou que se traslada a unha forma de vida, pódese ver que está na raíz dos cambios que se están a producir nos comportamentos relixiosos de moitas persoas na sociedade occidental, presentes en fenómenos como sectas, crenzas e guías de comportamento incorporados doutras culturas, nomeadamente orientais. Con todo, cando observamos ou pretendemos analizar o que pasa na sociedade, resulta obvio que a relixión segue a ter unha importancia grande no funcionamento da sociedade, quer pola influencia do pouso da historia sobre as institucións e organizacións sociais, quer pola propia capacidade que os individuos temos de ver o mundo a través

1

dos patróns culturais herdados na transmisión cultural e interiorizados no proceso de socialización.

A capacidade humana de transcender, de pensar na morte e no alén, está na orixe do sentimento relixioso, e a medida que as sociedades humanas se foron facendo máis complexas foise articulando a institucionalización da relixión, entendida como organización no sentido empregado por Weber.

Segundo esta visión, ademais da compoñente espiritual ou que atinxe ás crenzas a relixión forma parte da estrutura social, e organizada como igrexa é un poderoso axente de control e unha asociación de dominación. Ocúpase da administración de bens espirituais, establece normas (canons) de ortodoxia e de exclusión. Organiza, e polo tanto conta para o cumprimento dos seus obxectivos e funcións, un corpo de axentes profesionais, os cregos, que forman parte dunha organización xerarquizada; recruta aos seus membros e participantes segundo regras establecidas publicamente; forma de xeito homoxéneo aos seus axentes profesionais; e a lexitimidade dos actos dos seus axentes procede da pertenza á institución. É dicir, conta con todos os elementos dunha organización racional, o que a converte nun instrumento moi poderoso.

Ademais, a Igrexa impón unha visión ideolóxica do mundo, desenvolve na personalidade dos individuos as motivacións afectivamente adecuadas a esa visión, e transmite un ethos (orde normativa interiorizada) de comportamento apropiado respecto do sistema de poder establecido. Unha das formas de distribución do poder presente en todas as sociedades é a que se estrutura en función do sexo das persoas. O sexo é unha categoría biolóxica que nos fai diferentes, e a sociedade construíu en torno a el un sistema de relacións sociais baseado na desigualdade. A este sistema de relacións vímolo chamando xénero. O patriarcado consiste nunha “política sexual” exercida polo colectivo de homes sobre o colectivo das mulleres. Este mecanismo de poder instaura unha xerarquía na que os homes ocupan os espazos máis altos da mesma e subordinan ás mulleres desposuíndoas de dereitos e mesmo da súa capacidade como suxeitos políticos. A orixe da sociedade patriarcal produciuse pola división sexual do traballo que fai que os homes se ocupen da producción de bens e as mulleres queden confinadas á esfera da reproducción; esta división sexual do traballo construíuse da man da lexitimación da superioridade masculina e da súa superior valoración. Todo o masculino ten máis valor, independentemente do contido obxectivo do atributo ou da función. Así por exemplo, unha muller é unha costureira e un home é un modisto....A implantación do patriarcado foi a razón pola que as mulleres quedaron excluídas da organización política. Nos albores da sociedade humana non se coñecía a relación causa-efecto entre o coito, a xestación e o parto. Existe unha corrente que sostén que a maternidade era unha calidade máxica das mulleres que as facía superiores, como o demostran as estatuíñas prehistóricas chamadas “venus”. Pero cando se coñeceu papel do home na reprodución,

2

organizáronse unha serie de estructuras para controlar a paternidade, a propiedade privada, os sistemas de herdanza, etc.. O que implicou o control da sexualidade das mulleres e a aparición do matrimonio e a prostitución. Ámbalas dúas garanten a liñaxe a través do sometemento, máis ou menos sutil, das mulleres. Neste plano da institucionalización, deixando á marxe o potencial liberador de certas ideas relixiosas nos seus postulados iniciais, diríamos que se dá un apoio mutuo, unha sinerxía entretecida entre o patriarcado, como forma de dominación, a relixión, como xustificación ideolóxica e o poder político, como instrumento lexitimado de imposición. Estas tres institucións eran quen de acadar un grao óptimo de forza opresora e de control social e político e pola súa vez, son tamén os tres elementos máis importantes da reprodución da orde social. O exemplo do patriarcado é moi revelador, a medida que a sociedades humanas perfeccionan as formas organizativas, o patriarcado transfórmase e vai acadando maiores cotas de poder apoiándose nas outras dúas institucións. No plano simbólico sérvese da mensaxe relixiosa, a verdade revelada é incuestionable e ostenta a capacidade para emitir un discurso lexítimo. Mais non só se apoia na relixión, senón que as formas xurídicas e de poder político se converten nun apoio fundamental para o perfeccionamento da división sexual do traballo e o mantemento das funcións sociais construídas en torno a esta estratificación.Isto foi así nas sociedades agrarias a grande escala. Máis tarde, o mutuo apoio entre patriarcado e estado vai servir para que cando se producen as grandes transformacións derivadas da revolución industrial e da revolución burguesa, o estado e o mercado toman o relevo, incorporando ao ámbito público o que era unha forma de dominación exercida basicamente no ámbito privado. Nas sociedades occidentais do século XIX e XX son o estado e o mercado os encargados de discriminar ás mulleres negándolles a participación política, por exemplo o dereito ao voto, ou impedindo o acceso en igualdade de condicións ao mercado de traballo, e sempre ocultando a achega fundamental que para o sistema ten o traballo no ámbito da reproducción.Como evidencia disto podemos apreciar como a permanencia da división sexual do traballo é aproveitada polo estado para manter a invisibilidade do traballo das mulleres, e apoiándose nisto negarlle os dereitos básicos de todo traballador inserido no mercado: pensións, baixas, seguridade social, vacacións, e todos os dereitos que se asentan nas relacións laborais.O feito de que ese traballo é realizado polo maior continxente de persoas e o número de horas empregadas nesta actividade reborda con moito ás de calquera sector da economía, non é suficiente para que se estime que deba computar no producto interior bruto dun pais, é dicir, a forma na que os estados suman as achegas dos diferentes sectores da economía.

3

En conclusión, o patriarcado ten sido ata ao de agora unha forma de dominación, que discrimina, subordina e invisibiliza ás mulleres, resistente aos cambios sociais debido á relación simbiótica que mantén co estado e a relixión.

A análise teórica da relixiónNinguén cuestiona que a relixión inflúe na organización social e no comportamento individual e colectivo, pero a análise que desto podemos facer ofrece perfiles diferentes segundo os paradigmas teóricos da socioloxía que empreguemos.

As funcións da relixiónComezamos pola distinción clásica entre sagrado e profano. Durkheim sostiña que a relixión trata das cousas que rebordan os límites do noso coñecemento. O termo profano ven do latín onde significaba “fóra do templo”. Daquela, case todo o concernente ás persoas, as súas experiencias e os acontecementos que os envolven ou nos que participan pertencen ao mundo do cotiá, do profano. E tamén, segundo Durkheim, consideramos algunhas cousas como “sagradas”, elementos extraordinarios que inspiran sentimentos de sobrecollemento, reverencia ou medo. Esta distinción entre o sagrado e o profano é esencial en todas as crenzas relixiosas. As tres funcións básicas que desenvolve a relixión e que contribúen ao mantemento da sociedade son: A cohesión social, que establece símbolos, valores e normas comúns que posibilitan a organización da vida social en torno a vínculos morais e emocionais. O control social. As imaxes e a retórica relixiosa é empregada en todas as sociedades para promover a conformidade. Isto é especialmente importante no que se refire ás normas culturais que teñen que ver co matrimonio e a reproducción. Confírelle lexitimidade ao patriarcado e ao sistema político, incluso nas sociedades actuais denominadas modernas.Sentido e propósito. Proporcionan un necesario sentimento que nos reconforta fronte aos retos da vida e a vulnerabilidade humana. Danos forzas diante de situacións que producen estres. Por iso, os rituais relixiosos acompañan os acontecementos vitais “importantes” da vida e os ritos de paso (nacemento, morte, matrimonio,etc.)

A construción do sagradoA relixión é un produto humano, mais un produto en continua interacción co suxeito que a produce, e polo tanto, en continuo cambio e adaptación tanto ao tipo de sociedade como ás interpretacións dos individuos (por iso non todo crente vive o credo da mesma maneira). Trátase pois, coma todo na sociedade, dunha construción humana.A relixión é un dos principias mecanismos para construír significados e dotar de sentido ás vidas. Ademais establece a distinción entre o sagrado e o profano, atribuíndolle ao primeiro importancia e

4

transcendencia; incluso permite organizar unha xerarquía de valores orientada desde unha moral baseada nunha verdade superior, o que lle confire a esa orde moral seguridade e permanencia. Por exemplo, hoxe en día a liberdade de expresión é un valor primordial na sociedade democrática, pero cando no uso desa liberdade de expresión se cuestionan valores, principios ou autoridades relixiosas sempre xurde o debate do limite desa liberdade. Como vemos aínda é moi forte o peso desa superioridade moral que tradicionalmente se lle atribúe ao pensamento relixioso.

A desigualdadeDende esta perspectiva, a relixión serve para lexitimar o poder das elites establecidas, manter a dominación e a xerarquización da sociedade, quer como institución, quer como sistema de crenzas.Para lograr este obxectivo vai tecendo un manto de ocultación das desigualdades sociais foren castas, clases ou xénero. Como exemplo a promesa do paraíso no alén ou a “condena” da riqueza e do pracer: É mais difícil que entre un rico no ceo que un camelo polo burato dunha agulla.Baixo enunciados de aparente igualdade as relixións institucionalizadas crean ou reforzan os sistemas de estratificación social. Neutralizando e deslexitimando as reivindicacións e prometendo paraísos noutra vida.

Nesta perspectiva da desigualdade entroncan tamén as análises desde o xénero e desde a etnicidade. Practicamente todas as relixións do mundo promoven e reflicten a superioridade (moral) dos homes sobre as mulleres, así como tamén xustificaron a explotación –como escravos ou non- doutros grupos étnicos ou con diferenzas no aspecto físico (raciais), disimulándoa de caridade e de apostolado, coma se do que se tratar fose de os converter á relixión verdadeira e polo tanto abrirlles as portas do ceo. A colonización valeuse dun certo discurso relixioso como un instrumento lexitimador da explotación e do xenocidio en África, en América e en outras partes do mundo, a pesar de ir acompañada de misións, domunds, que na meirande parte dos casos serviron máis como formas de propaganda e de ocultación.

A relixión fundamento do poder patriarcal: a visión desde o feminismo.Ata onde coñecemos, todas as sociedades establecidas polos seres humanos e todas as relixións do mundo son patriarcais, aínda que con diferente intensidade.As figuras centrais da cosmoloxía relixiosa son masculinas, os líderes relixiosos son homes. Con frecuencia as mulleres quedan excluídas da organización relixiosa, chámese igrexa ou calquera outra denominación, do mesmo xeito en que quedan excluídas dos ámbitos de poder e do control dos recursos do conxunto da sociedade. A intensidade da exclusión discorre paralela, pois a exclusión social susténtase na exclusión establecida polo discurso relixioso, cargado

5

coa lexitimidade do transcendente, do inapelable, da verdade revelada.É certo que moitos cristiáns, especialmente os católicos, veneran a María, a nai de Xesús, a redentora do pecado de Eva. María ocupa un espazo ideal para establecer sobre a súa figura unha das vertentes do dobre discurso emitido pola igrexa. Neste establécese a dobre natureza feminina, Eva é a do mal e María a do ben. A muller encarna unha dobre natureza, unha que hai que avivar e outra que hai que someter. A maldade está representada simbolicamente en Eva, cuxo pecado consiste en probar a froita da árbore do coñecemento, sendo condenada por tal falta á expulsión do paraíso arrastrando ademais a toda a especie (véxase o texto de Elvira Landín). O ben encárnase en María, que é a representación da autonegación e a submisión, a entrega e a renuncia supremas capaz co seu sacrificio e a súa virtude de salvarnos. A natureza maligna das mulleres todas pode ser vencida coa súa submisión ao poder patriarcal lexitimado pola ideoloxía relixiosa, de modo que ao final só poida desenvolverse a natureza virtuosa: María debe vencer a Eva. A mediación do discurso relixioso é fundamental onde a capacidade para emitir e sancionar está totalmente nas mans dos homes. A pesar do trunfo da natureza feminina virtuosa encarnada en María-nai, no discurso relixioso sempre se fai referencia á ameaza do mal. A veneración que se lle profesa a María non é suficiente para recoñecer a capacidade creadora das mulleres nin impide que a idea forza respecto do xénero no discurso relixioso sexa a da superioridade masculina. Segundo este discurso o home foi creado “a imaxe e semellanza de Deus”, mentres que as mulleres foron “creadas para a gloria do home” ou para o seu servizo: “ O home non foi feito da muller, senón a muller do home; o home non foi creado da muller senón a muller do home” (1 Corintios 11,7-9). Todo ese discurso negador pode estar a revelar un intento exacerbado de negar e ocultar o poder de dar a vida que temos as mulleres e que nas sociedades anteriores á implantación das relixións monoteístas, era recoñecido e dignificado, aínda que tamén temido. Se cadra por isto, cando se ve a posibilidade de controlar ese poder todas as relixións trazan o mesmo camiño. Non deixa de ser revelador, neste mesmo sentido, que en todas as relixións politeístas as divindades femininas aparecen divididas, unhas doces e amorosas e outras destrutoras. En todo caso as mulleres non ocupan precisamente unha posición dominante, nin no panteón nin na xerarquía relixiosa. Mais, se os discursos politeístas colocan as divindades femininas por baixo das masculinas, nos discursos monoteístas as mulleres perden toda forza simbólica ao desapareceren as deusas, mesmo as menores. Só quedan María e as santas –no catolicismo, por exemplo- modelos de virtudes femininas acordes co discurso patriarcal.

6

Para ilustrar a argumentación da subordinación patriarcal das mulleres na relixión, poderíase citar outra pasaxe bíblica que se dirixe ás mulleres da seguinte maneira: “Mulleres, sometédevos aos vosos maridos, como ao voso Señor Deus; o marido é a cabeza da muller, como Cristo é a cabeza da Igrexa” (Efesios 5, 22-24). Outro exemplo entre moitos está nunha das epístolas a Timoteo, onde se afirma: “Non permito a ningunha muller que ensine ou teña autoridade sobre os homes. A muller debe permanecer calada. Adán foi creado primeiro e Eva despois. Adán non foi enganado, pero Eva foi enganada e converteuse en pecadora. A muller será salvada a través da maternidade, se mantén a súa fe, o seu amor, a súa santidade e a súa modestia” (1 Timoteo 2, 11-15)

De xeito semellante o Corán, o texto sagrado do Islam, sostén que “As mulleres están a cargo dos homes” (citado en Kaufman, 1976:163).

Os varóns xudeus ortodoxos inclúen as seguintes frases entre as súas oracións diarias:Loado sexas, Ti, Señor, Noso Deus, Rei do Universo, porque non nacín xentil.Loado sexas, Ti, Señor, Noso Deus, Rei do Universo, porque non nacín escravo.Loado sexas, Ti, Señor, Noso Deus, Rei do Universo, porque non nacín muller.

Historicamente, as principais relixións mundiais, impedíronlle ás mulleres seren ministros de deus ou exerceren o sacerdocio. Na actualidade os grupos islámicos, os xudeus ortodoxos, e a Igrexa Católica Romana continúan a excluílas da xerarquía relixiosa. Un número crecente de confesións protestantes, por exemplo a Igrexa de Inglaterra (dende que o votou en 1992) e os metodistas, están a variar as políticas tradicionais e están a ordenar mulleres e manteñen políticas menos belixerantes coa homosexualidade e a transexualidade. É posible que isto sexa debido á falta de vocacións que fai que os seminarios queden sen alumnos (Véxase o anexo 3). O xudaísmo reformista admite xa fai tempo que as mulleres poidan ser rabinas.

Os ataques e as demandas que están a recibir as estruturas patriarcais das relixións organizadas (dende a ordenación de mulleres ata o emprego dunha linguaxe neutra en termos de xénero nos himnos e nas oracións) veñen desatando intensas controversias e enfadando aos tradicionalistas. Estes desenvolvementos tiveron lugar grazas aos esforzos de activas correntes feministas, presentes en moitas comunidades relixiosas actuais e do pasado. É salientable que xa hai máis dun século unha muller, coñecida sufraxista, Elizabeth Cady Stanton publicara unha serie de comentarios ás escrituras

7

bíblicas, titulada The woman’s Bible (1895). Na opinión desta autora os homes e as mulleres foran creados como seres co mesmo valor, e a Biblia tería que reflectir plenamente este feito. Segundo esta autora o nesgo masculino da Biblia non reflicte a auténtica concepción divina, senón que ese nesgo é a consecuencia mesma de ter sido escrita por homes.

As persoas que sosteñen esta visión argumentan que as ríxidas tradicións patriarcais de moitas igrexas son contrarias á imaxe bíblica de Xesús coma a dun personaxe que encarnaba calidades que o patriarcado asocia coa natureza feminina: non agresivo, non competitivo, sosegado e humilde de corazón, amigo dos marxinados, que apoiaba aos débiles...(Sandra Schneiders, citado en Woodward, 1989:61).

En xeral, o enfoque(s) feminista(s) sostén que mentres que as nocións tradicionais de xénero non sexan eliminadas da nosa imaxe de deus, as mulleres nunca gozarán de igualdade cos homes dentro da igrexa.“Se deus é home, daquela o home é deus” (Mary Daly: 1973, 1978). Esta teóloga concibe a cristiandade coma un mito patriarcal, segundo ela, a historia cristiá serviu para eliminar outras relixións, que postulaban a existencia de divindades femininas, coa finalidade de confinar, de controlar, de apropiarse das mulleres. Afirma que o cristianismo está baseado en rituais de sadismo, como a cruz –símbolo de tortura-, ademais de promover o odio ás mulleres. Por manter estas posicións esta teóloga inicialmente católica foi apartada da docencia na Universidade de Boston, onde levaba anos exercendo o seu maxisterio.

Incluso na máis benévola das imaxes que pode presentar unha relixión sobre a muller –o budismo mahayana- onde as mulleres son presentadas baixo unha luz favorable, o patriarcado dominante fai que, de calquera modo, o feminino apareza asociado ao secular, ao carente de poder, ao profano e ao imperfecto. (Paul, 1985.). Nos textos budistas aparecen retratos opostos de mulleres, reflectindo, sen dúbida, as actitudes ambiguas que os homes teñen cara as mulleres, por un lado maternais, delicadas, agarimosas, sabias, e polo outro, misteriosas, impuras, destrutivas, portadoras do mal. Nun sentido antropolóxico, a necesidade e o medo deben estar detrás desta construción que a relixión fai das mulleres -ambivalente ou biface- tan estendida no mundo e á que xa nos referimos en parágrafos anteriores.

Se nos atemos á consideración de Feuerbach, non debe sorprendernos esta concepción patriarcal da relixión, a relixión traballa no plano simbólico e o mesmo que outras potentes institucións culturais expresa os valores profundos da sociedade.

Laicidade e dereitos universais

8

As palabras inclúen polo común diversos significados. A palabra laico adóitase empregar como contraposta a clérigo, e a de laicidade como contraposta a relixiosidade. Neste sentido, unha sociedade laica e laicista viría sendo aquela que se organiza dende unha perspectiva non clerical ou relixiosa, co obxectivo de fixar para a convivencia social unhas bases éticas e morais non relixiosas, é dicir, laicas, con valores comúns que todas as persoas poidan compartir por enriba das diferenzas, e que fagan posible a convivencia do conxunto das persoas que compoñen a sociedade. Ademais, no ámbito da organización sociopolítica, implica o recoñecemento da autonomía dos planos político e civil respecto do relixioso.Desde o pensamento ilustrado chega ata nós gran cantidade de obra na que se reivindica a laicidade. Na análise especificamente sociolóxica reivindicase a necesidade de fundamentar a convivencia social sobre bases laicas, posición que se expresa con claridade xa no inicio da súa andaina. Dende os clásicos iniciadores desta disciplina, como Durkheim, que non só defendía esta idea no que respecta ás relacións dos individuos co Estado e ao recoñecemento de dereitos universais, senón tamén a súa plasmación no sistema escolar, que debe asentarse nesta moralidade laica común a todos e capaz de servir de cemento entre individuos e grupos sociais nunha sociedade cada vez máis fragmentada.

“O laicismo non é hostil á relixión nin aos sentimentos relixiosos, senón unha reacción lexítima fronte ao clericalismo e aos intentos de impoñer unha determinada moral a toda a poboación”. Cifuentes (2005)

A laicidade aludiría a esa condición básica do ser humano, previa ou separada da valoración relixiosa, que o acredita como pertencente á cidadanía e consecuentemente suxeito de dereitos iguais para todos. Por enriba ou por baixo do diferente está o común, aquelo que todas as persoas compartimos, sustentando ou atravesando a trama multiforme do xénero, da xenealoxía –ou mesmo do que aínda se ven denominando como raza-, da etnia, da cultura, da clase, de relixión ou das crenzas, sexan cales foren. A laicidade serve para construír piares comúns, para fomentar o espírito crítico, para derrubar prexuízos nos que se sustenta a desigualdade e a dominación.

De acordo co que se expuxo na primeira parte deste traballo respecto da visión que as relixións teñen das mulleres así como do papel que lles asignan, as mulleres somos o “grupo social” máis interesado en reivindicar o laicismo fronte ao poder patriarcal tan ferreamente sustentado por todas cantas organizacións relixiosas e mesmo sectas existen no mundo, incluso pola ideoloxía relixiosa en xeral. Debémonos opoñer á ideoloxía patriarcal da relixión con toda a forza ao noso alcance se queremos ter estatus pleno de cidadanía.

Se todas as relixións teñen discursos constitutivos que sitúan a un pobo concreto como o elixido, o chamado, o posuidor da verdade etc,

9

dentro deses pobos, as mulleres son, en todos eles, un grupo humano inferiorizado e subordinado. A laicidade ao acreditar que somos persoas e como tais suxeitos de dereitos de cidadanía en calquera lugar do mundo, presérvanos fronte aos intentos de invasión arbitraria ou manipulación ideolóxica e nos dá carta de cidadanía universal.

Contra o pensamento laicoPara desenvolver esta parte escollemos de ente todas as posibles só dúas das versións nas que se presenta a mensaxe relixiosa. O criterio de escolla foi por razón de contexto significativo. Unha delas está constantemente de actualidade e é obxecto de relevancia social máis alá da súa mensaxe patriarcal e a outra é a que temos máis próxima e impregna os nosos valores, sendo precisamente por iso máis difícil de desvelar: a Igrexa Católica e o Islam.A loita da Igrexa Católica contra da extensión do laicismo na sociedade comeza xa inmediatamente despois do trunfo da Revolución Francesa e dun xeito particular como resposta á Declaración dos Dereitos do Home. Sucesivas encíclicas de papas sucesivos marcan a historia recente da igrexa fronte á liberdade de conciencia como dereito universal. A loita das mulleres a prol da afirmación dos propios dereitos como cidadás topa o seu elemento común no inimigo a afrontar: a tradición, que na meirande parte das veces vai nitidamente avalada polo discurso da relixión institucionalizada, que como vimos de ver é un instrumento especialmente sensible para o sostemento do patriarcado.

Como exemplo de tradición enraizada no pensamento relixioso podemos referir a relación entre os nomes de muller e as virtudes adscritas ao feminino pola relixión.As virtudes que deben posuír as mulleres católicas "boas" son: piedade, pureza, caridade, fe,…ou aspectos relacionados coa tendencia masoquista do catolicismo (escollendo a cruz, o sangue, a dor… como símbolos), que aparecen estratexicamente unidos a nomes de virxes que se lle impoñen ás mulleres: Fe, Esperanza, Caridade, Gloria, Purificación ou Pura, Inmaculada, Piedade, pasando por outros máis truculentos como Escravitude, Dores, Cruz, Soidade, Angustias, que nunca se lle impoñen aos homes, e que van deixando un pouso no inconsciente…..

Deixando á marxe este aspecto da tradición, é importante que nos centremos no que formula a doutrina católica indo directamente ás fontes. Para non remontarnos demasiado no tempo fixarémonos exclusivamente no máis recente, na doutrina emitida no século XX. Durante as tres primeiras décadas do século pasado o vaticano contemplaba con horror os ventos de secularización e as novas propostas educativas que lles ían restando protagonismo en Europa e

10

América. No seu intento de atallar o laicismo o Papa Pío XI promulga a encíclica Divini Ilius magistri:

“A misión de educar corresponde, ante todo e sobre todo, en primeiro lugar á Igrexa e á familia, e correspóndelles por dereito natural e divino, e, polo tanto, de maneira que non se pode derrogar, ineluctable e indelegable”.

Nesta encíclica critícase duramente a coeducación, entendendo que se trata dun erro grave “por partir do naturalismo que nega o pecado orixinal”. A igrexa vaticana criticaba a coeducación por alimentar unha censurable confusión de ideas, por permitir a convivencia promiscua dos dous sexos nunha mesma aula e avalar a idea dunha igualdade niveladora dos sexos. Para a igrexa a doutrina da coeducación era perniciosa porque:

“O creador ordenou e dispuxo a convivencia perfecta dos dous sexos soamente na unidade do matrimonio, e gradualmente separada na familia e na sociedade. Ademais, non hai na natureza mesma, que os fai diversos no organismo, nas inclinacións e nas actitudes, ningún motivo para que poida ou deba haber promiscuidade e moito menos igualdade de formación para ambos sexos”.

O medo á coeducación será o medo á igualdade das mulleres. Tal como se pode ver na encíclica do mesmo papa Casti connubi:

“A emancipación da muller é corrupción do seu carácter propio, da súa dignidade de nai; é trastorno de toda a sociedade familiar, co que ao marido se lle priva da esposa e aos fillos da nai e a todo o fogar doméstico do custodio que o vixía sempre”.

Na orde política, a España franquista, seguidora fiel da doutrina católica e conformadora do Estado Confesional (nacionalcatolicismo), realiza a inmediata abolición da coeducación instaurada nos programas republicanos. Para ilustrar este feito destacamos o texto seguinte:

“…coa supresión desta inmundicia moral e pedagóxica que se chama coeducación demos (…) o primeiro paso cara unha verdadeira formación da muller… En primeiro lugar, imponse a volta á saudable tradición que vía na muller á esposa, á filla, á nai, e non á “intelectualada” pedantesca que intenta en van igualala ao varón nos dominios da ciencia, “cada cousa no seu sitio” e o da muller non é o foro nin o taller… senón o fogar, coidando da casa e dos fillos, poñendo nos ocios do marido unha suave lumieira de espiritualidade e de amor.”

Hoxe a igrexa case non ten variado o seu discurso, se cadra todo máis moderou a linguaxe. Fronte á IV Conferencia Mundial de Pekín (1995) a igrexa tivo moito interese en “clarificar a plena verdade

11

sobre a muller”. O papa Xoan Pablo II dirixiu unha Carta ás mulleres na que insiste na idea da situación desigual denominando a relación entre home e muller como a de “unidualidade relacional”. Para explicar este concepto bota man do Xénese “Non é bo que o home estea só, voulle facer unha axuda adecuada”. (Xn 2,18) “Na creación da muller está inscrito, pois, dende o inicio o principio da axuda”.

Daquela a posición e o papel da muller é servirlle de axuda ao home. Debido a isto o horizonte de servizo dunha muller e dun home é ben diferente. O horizonte social das mulleres materialízase nunha forma de maternidade afectiva, cultural e espiritual, que na esfera laboral acada a súa plasmación no campo da educación, da saúde e das institucións asistenciais. Calquera outra actividade condúcea á masculinización.

Para a igrexa de Roma a través do Consello Pontificio para a Familia, na Conferencia Mundial das Mulleres de Pekín no 1995 constatouse que a extensión dunha “igualdade indiferenciada” é produto dos erros ideolóxicos de inspiración Maltusiana, hedonista e utilitarista e, por suposto das chamadas teorías do xénero:

“Unha tendencia aparecida na Conferencia de Pekín, pretende introducir na cultura dos pobos a ideoloxía do xénero. Esta ideoloxía afirma que a maior forma de opresión é a opresión dos homes sobre as mulleres e que esta opresión está institucionalizada na familia monogámica. […].Somos conscientes de que xa moitas veces o Santo Pai, e seguindo os seus pasos o Pontificio Consello para a Familia, tense pronunciado sobre estas ideoloxías que non son só anti-vida e anti-familia, senón que son tamén destrutoras das nacións”.

Todos os credos relixiosos parécense na consideración que teñen sobre ás mulleres. A diferenza máis radical non está nas mensaxes dunha ou doutra relixión, senón na influenza que ten a construción política das diferentes sociedades. O importante neste caso é a incorporación ao sistema político da laicidade, e por suposto a extensión mesma do estado laico, no que a relixión pasa a ser parte das vivencias privadas de cada quen, o que impide que a relixión teña demasiada influencia sobre cuestións que afectan os dereitos fundamentais da persoas, aos códigos civís e de familia etc.

Ademais de coincidiren na exclusión e na inferiorización das mulleres, as grandes relixións coinciden tamén na xustificación desa opresión, como xa vimos. A imaxe que a relixión adoita dar do carácter esencial e constitutivo do feminino, e polo tanto do carácter particular das mulleres, é a de inmadurez, emotividade, irresponsabilidade, debilidade, inferioridade. As mulleres non son de fiar, polo tanto é necesario apartalas do goberno e das cousas importantes e é preciso que sexan sometidas, porque de estar libres poden producir ao caos.

12

Segundo a socióloga e escritora de Marrocos Fátima Mernissi na súa obra El harén político afirma que o Islam é moi diverso na opresión patriarcal que exerce e na influencia social e político-xurídica que ten. No que respecta ao peso e capacidade de opresión sobre as mulleres depende, sobre todo, do grao no que se entretece coas esferas citadas do poder do estado. No mesmo sentido, cabería dicir, que a muller "musulmana" é só unha abstracción, existen as mulleres turcas, kuwaitís, sauditas,… con problemas que son moi diferentes. A súa condición de cidadanía ou de submisión ao patriarcado está ditada –como xa indicamos antes- non tanto pola relixión en abstracto, como pola estrutura política do país de que se trate e ao que pertencen, que pode estar máis ou menos influenciada pola ideoloxía relixiosa e polo poder político e xurídico do clero.

En países coma Turquía ou Túnez, onde a separación entre relixión e política se ten consolidado ao longo do tempo, todo, ou case todo, o capítulo de dereitos persoais coma o divorcio, o aborto, a custodia dos fillos/as, etcétera, viña resolvéndose con base a criterios de laicidade ou polo menos se separación entre igrexa e estado, algo coma o que se di no caso de España, a tan citada ultimamente aconfesionalidade do estado. Pero o común denominador que apareceu con claridade nos últimos anos –pode ser que dende os atentados de 2001 ou antes- é que o universo das mulleres nos países musulmáns, cada un coas súas especificidades, está en movemento.

Nas sociedades musulmanas as mulleres constitúen hoxe un poder suave que pode empurrar a estes países cara a posibles aperturas democráticas e de desenvolvemento. Isto é o que opina Enma Bonino. Se acordamos con ela é posible esperar un próximo inicio da liberación das fortes ataduras patriarcais que sofren as mulleres e a diminución da violencia de todo tipo que as relega dende fai séculos ás marxes da sociedade. Isto non só en termos políticos e de dereitos e liberdades, senón tamén en termos de acceso aos recursos básicos e aos elementos fundamentais que poden facer posible á igualdade, como son a educación e a saúde. O acceso á vida profesional e política e a progresiva eliminación da violencia de xénero, vai descorrer de forma parella ao recoñecemento dos dereitos de cidadanía que só avanzarán coa extensión dunha moral laica que lles permita exercer a defensa da súa liberdade e facer valer o que nós definimos como dereitos naturais e imprescritibles do ser humano, entre eles a vida, a integridade física, a liberdade ou a propiedade.

No caso de Afganistán, os ulemas –estudosos relixiosos- ofrecen unha visión das mulleres que se ampara en textos do Corán que son humillantes para as mulleres:“Os homes están por enriba das mulleres, porque Deus favoreceu a uns respecto de outros, e porque eles gastan parte das súas riquezas

13

a favor das mulleres. As mulleres piadosas son submisas ás disposicións de Deus; son reservadas en ausencia dos seus maridos no que Deus mandou ser reservado. A aquelas de quen temades a desobediencia, amoestalas, confinalas nas súas habitacións, golpealas.Os ulemas e a umma -comunidade de crentes- decántanse por converter certas pasaxes do Corán en sharías ou leis relixiosas notablemente discriminatorias para as mulleres, en lugar de perfeccionar os códigos civís segundo as indicacións da ONU. De feito, moitos países de tradición islámica que teñen reformado as súas constitucións, non fixeron o mesmo cos seus códigos de familia, que seguen fieis ao dereito consuetudinario ou á lei relixiosa. Son concesións do poder do estado ao poder relixioso. Cédese sobre aquilo que non importa porque afecta un grupo inferiorizado, desposuído. Cédese no que ten que ver cos dereitos fundamentais das mulleres, mantendo o poder patriarcal, mantendo a discriminación e a desigualdade nun elemento básico da estrutura social.

Identidade relixiosa, laicidade dereitos das mulleres Non só existe unha confrontación entre relixión e laicidade no que respecta aos dereitos humanos universais, senón que esta confrontación adquire especial relevancia cando se trata dos dereitos das humanas, dos dereitos universais das mulleres, que son realmente os máis atacados e os menos recoñecidos. Nesta liña hai un aspecto do problema que debemos destacar, trátase do tema do respecto á diferenza cultural. É preciso definir moi ben os contornos dese respecto para non meter no saco do recoñecemento e do respecto que debemos ter pola culturas que nos singularizan o que realmente corresponde ao campo dos dereitos e da dignidade humana. Isto, a definición deses contornos está a afectar a convivencia e a forma de exercer a democracia e de construír o estado de dereito nos países occidentais, onde pola forza das migracións ten cada día máis repercusión. En termos de identidade relixiosa -non especificamente no que afecta os dereitos das mulleres-, actualmente estase a producir no mundo unha loita política contra a violencia integrista que debemos orientar cara a promover unha conciencia lúcida respecto da verdadeira orixe dos problemas, que é fundamentalmente económica, e orientala tamén a evitar que se estenda polos países islámicos, ou entre as persoas de cultura islámica que viven nas sociedades occidentais, o diagnóstico falaz que incrimina e culpabiliza da súa “persecución” á modernidade e ao estado laico.

En Gran Bretaña, a retirada do estado de benestar e dos servizos públicos dos "barrios periféricos difíciles” tivo obxectivamente como efecto a "delegación" da cuestión social nos integristas relixiosos. De modo que á par desa substitución camiña a ideoloxización relixiosa que se concreta especialmente no ámbito da vida privada, nomeadamente nos costumes familiares.

14

Permíteselle aos individuos procedentes doutras culturas que gocen dun espazo de autonomía expresiva no plano cultural e privado, a cambio de que se sometan a outros requirimentos do sistema que a organización social considera non negociables e que se sitúan na esfera pública da produción e da política. As consecuencias son bastante evidentes, refórzase o patriarcado e co mesmo se deteriora o exercicio dos dereitos das mulleres, que se teñen que someter ou que se someten pola forza da opresión ou da necesidade de obter axuda, económica ou doutro tipo, ou pola persuasión da comunidade e pola necesidade de aceptación e integración nun mundo alleo.Hai que ter presente o exemplo de Gran Bretaña e tirar consecuencias para Francia. O debate do veo en Francia puxo esta mesma cuestión sobre a mesa. Toda esa confrontación está a ser empregada para fortalecer o patriarcado e someter as mulleres.É tempo entón de reactivar simultaneamente as auténticas pancas da emancipación humana: a loita social e política contra todas as desregulacións capitalistas e pola promoción dos servizos públicos, que producen solidariedade e non caridade; a loita por unha emancipación intelectual e moral de todas as persoas, para que unha conciencia lúcida sobre as verdadeiras causas permita resistir á fatalidade ideolóxica; a loita pola emancipación laica do dereito, garantía de liberdade para todos os seres humanos, que así serán promovidos á verdadeira autonomía ética: elixir o seu modo de vida, a súa sexualidade, o seu tipo de relación cos demais dentro do respecto das leis comúns e ter libre acceso aos métodos anticonceptivos ou ao aborto.

Respectar, elixir…, todo isto lévanos directamente cara a dentro do debate do multiculturalismo na medida en que a relixión forma parte importante da cultura e pode servir como elemento de diferenciación en dous sentidos paralelos. Por un lado como protección fronte ao estraño e como factor de cohesión, e por outro, como elemento para excluír aos diferentes. Como ademais os conflitos e os conseguintes debates en Europa veñen tendo moito que ver co laicismo, co estado e cos dereitos das mulleres, ten sentido que lle dediquemos aquí aínda que non sexa máis ca un parágrafo que permita incidir no debate.

En primeiro lugar, se vamos comprobar as cuestións sobre as que se pide respecto ás outras culturas ou ás diferenzas, vemos que unha gran maioría delas afecta á consideración e ao control sobre as mulleres. Iso en Europa, o que non é moi distinto do que pasa nos países islámicos coas cesións nos códigos de familia etc. Os que teñen que ver con outras cuestións son minoritarias e anecdóticas. O multiculturalismo, como política de recoñecemento debe deixarse criticar e influír polo pensamento feminista.

15

É preciso manterse con atención respecto dunha visión do multiculturalismo que non incorpora a perspectiva de xénero. Do que se trata é de dar cabida á demanda de non exclusión que procuran facer chegar ás mulleres doutras culturas desde a súa propia construción discursiva. Hai que facer visible o desprezo oculto polos dereitos das mulleres que se agocha en certas reivindicacións de recoñecemento, pero sen paternalismos. As mulleres, dentro de cadanseu contexto, deben elaborar o propio discurso, aténdose á súa realidade cultural. Elaborar desde moitas voces un feminismo plural non centrado en occidente.

Laicismo, educación, mulleres e recoñecemento

A universalización da educación baixo os presupostos da laicidade supón para as mulleres a implantación dun modelo que as contempla en pé de igualdade cos varóns. Isto constitúe unha ameaza moi seria para a orde patriarcal establecida, (xa lle dedicamos un espazo neste texto ás reaccións que suscitou na Igrexa Católica) pois pon en perigo non só a reprodución e o control da mesma por parte dos homes, senón que tamén periga algo moi importante e estreitamente relacionado coa reprodución biolóxica e é a reprodución social e cultural desa orde patriarcal sostida polos suxeitos sometidos, nomeadamente as mulleres.

A existencia de discriminacións, reflexo dun racismo (tamén contra as mulleres) que persiste, debe ser evocada como pano de fondo da reflexión, como todo aquilo que debilita o laicismo. Entre outras cousas, a discriminación para acceder a un emprego, a miúdo padecida sen medios para se defender, pode levar ás víctimas a perder as esperanzas no modelo republicano e nos valores que lle son propios. Así, mentres a escola laica traballa ou pretende traballar en favor da emancipación brindando as condicións intelectuais para alcanzala, a sociedade civil reintroduce a desigualdade. Tal pode ser a explicación aos fenómenos recentes de violencia en Francia. Sendo tamén neste país e nos barrios onde tiveron lugar eses episodios de violencia social onde se practica unha manifesta presión sobre mulleres e mozas para que os seus comportamentos e costumes se axusten aos presupostos culturais do Islam, e de non facelo son castigadas polas súas familias. Como é evidente, todos estes comportamentos son moi difíciles de perseguir incluso no caso de que se desexar por parte do estado.

Volvendo ao contexto do sistema educativo e a súa capacidade para garantir ou influír na igualdade de oportunidades e no exercicio dos dereitos, poderemos escoitar que as desigualdades sociais e culturais existentes entre as diferentes familias hipotecan a igualdade de posibilidades á que aspira a escola pública e laica. É moi certo, pero ese diagnóstico non pon en tea de xuízo á opción laica da escola, senón que remite ás inxustizas sociais e incitan a unha acción apropiada. O laicismo non é unha particularidade accidental da

16

historia dalgúns países, senón unha conquista de alcance universal que debemos preservar e promover.

Na escola pública só pode resultar aceptable como contido e método de ensino, aquilo que é verificable, é dicir aquilo que recibe o apoio da realidade cientificamente contrastada no momento actual, así como o civilmente establecido como válido para toda a cidadanía: os dereitos fundamentais da persoa constitucionalmente protexidos, pero non o inverificable que aceptan como auténtico certas almas piadosas ou as obrigas morais fundadas en algún credo particular. A formación catequística das persoas non ten en ningún caso qué ser obriga de ningún estado laico, claro que se debe respectar o dereito de cada confesión a predicar e a ensinar a súa doutrina a quen o desexar, pero iso si, fóra do horario lectivo da escola.

Recentemente denunciábase en diversos artigos xornalísticos a existencia en Paquistán, de “madrasas” -escolas coránicas, mantidas con fondos saudíes, de tendencia islamista Wahabi (a máis estremista), que tiñan como destinataria á poboación máis desfavorecida. O goberno actual de Musharraf trata de impor límites a este modelo educativo, límites que só tratan de impedir que non se ensine o odio. Isto está tamén relacionado coa iniciativa dalgúns gobernos europeos en relación coa inspección do que se ensina nas escolas coránicas dos seus territorios. Pero esta inspección debe estenderse ao que por ser propio non lle damos importancia, non nos resulta estraño. Non é exclusivo das outras culturas odiar ou inferiorizar ao “outro”, mesmo que ese outro estea dentro da propia sociedade. Sen ir máis lonxe a Consellaría de Educación da Comunidade de Madrid financia organizacións dedicadas, din elas, á defensa da vida e á defensa das nais, e que proclaman cousas tan liberadoras como que a anticoncepción é contraria á lei natural e que o aborto é un asasinato, chegando a soster que mesmo en caso de perigo da vida da nai é ilexítimo abortar. Que se di nos colexios e universidades católicas respecto dos pecadores e dos infieis? Ensínase o respecto polas persoas homosexuais? Polas mulleres que toman a decisión de abortar? Polos divorciados e os ateos? Ou só, segundo a doutrina da igrexa católica é posible agardar a compaixón. (Vicente Molina Foix)

Datos sobre o financiamento da Igrexa Católica.

-Os colexios católicos e a Iglesia reciben do Estado máis de 3.000 millóns anuais

-Vantaxes fiscais para a Iglesia: exención do IVE

-Son máis de 30.ooo profesores de relixión, máis de 500 millóns de euros ao ano.

-A rede concertada recibe uns 4.000 millóns de € (os relixiosos 2.700)

17

-Para pagar soldos de curas e bispos, o Estado dá cada ano 40 millóns por riba do recaudado no IRPF co recadro do 0.52%. Esto supón para a Igrexa máis de 500 millóns de € desde 1991

-España mantén unha relación co Vaticano moi boa, poucos países teñen políticas tan favorables coa Igrexa.

-Un país non confesional que oferta na pública a obrigatoriedade da oferta da relixión, impartida por profesorado designado pola Igrexa e pagado polo Estado.

Fonte: El País 12 de novembro de 2005

Bibliografía

Fadela amara (2004): Ni putas ni sumisas. Madrid, Cátedra. Mº José Árana (2004): “Violencia, mujeres y religiones” en 12 Palabras clave sobre la violencia de género. Estella, Verbo DivinoEmma Bonino: “De la mujer y la religión.” El país Domingo 18 septiembre 2005.Luís María Cifuentes (2005): ¿Qué es el laicismo? Madrid, Laberinto.Nekla Kelec (2005): La novia extranjera.Mircea Eliade (1981): Tratado de las religiones. Morfología y dinámica de lo sagrado. Madrid, Cristiandad.René Girard (1982): La violencia y lo sagrado. Barcelona, Anagrama.Elvira Landín (2002): “El juicio de Eva y su posterior rehabilitación por nosotras”. (Una abogada entra en el Paraíso para defender a Eva y rehabilitarla).Conferencia pronunciada en Caixa Galicia. InéditoFátima Mernissi (2002): El harén político.El profeta y las mujeres. Madrid, Ediciones del Oriente y del Mediterráneo.Fátima Mernissi (1992): El miedo a la modernidad. Islam y democracia. Madrid, Ediciones del Oriente y del Mediterráneo.Fátima Mernissi (1995): El poder olvidado. Las mujeres ante un islam en cambio. Barcelona, Icaria.Alicia Miyares (2003): “Laicismo” en Democracia feminista, Cátedra. Páxs 91-97 Ida Magli (1995): De la dignidad de la mujer. La violencia contra las mujeres, el pensamiento de Wojtyla. Barcelona, Icaria.Hans Küng (2002): La mujer en el cristianismo. Madrid, Trotta.Henri Peña Ruiz (2003): La laïcité. Paris, Flammarion.Henri Peña Ruiz (2005): Histoire de la laïcité. Paris, Galimard.Antonio G. Santesmases (2003): “Los retos pendientes del laicismo” en VVAA: Las sombras del sistema constitucional. Madrid, Trotta.Fernando Savater “Laicismo 5 Tesis” El País Opinión 03-04.2004.Engracia Vidal Estevez (2000): Por unha Igrexa tamén feminina. Santiago, Encrucillada.Esther Vilar (1996): Católicas del mundo, uníos. En lucha contra una Iglesia sexista. Barcelona, Grijalbo.

18

Anexo 1

Hatun Surucu fue asesinada por sus hermanos por "honor"La turca que vivía como una alemanaPeriodista Digital, 15-03-2005

   El asesinato en plena calle de una joven turca, a comienzos de febrero en Berlín, ha suscitado en Alemania las últimas semanas una toma de conciencia sobre un fenómeno largamente subestimado, los "crímenes de honor".

   El 7 de febrero pasado, en una parada de autobus, alguien se acercó a Hatun Sueruecue, una chica de 23 años, y le descerrajó varios balazos en la cabeza. Harun tenía 23 años. Pocas horas después, la policía germana detuvo a los tres hermanos de la muchacha. Los hombres confesaron haber perpetrado el crimen para lavar "el honor de la familia", y argumentaron que Harún era turca "pero vívia como una alemana".

   No es ésta la primera vez que una calle alemana es escenario de un asesinato "por honor", digno de las comarcas más atrasadas de la Turquía rural.

Entre 1996 y 2004 se cometieron al menos 45 asesinatos de este tipo en Alemania, 13 de ellos en Berlín, según la asociación berlinesa "Papatya", de ayuda jóvenes turcas que tienen dificultades con sus familias.

   "Lo nuevo aquí es el eco que suscitado el hecho en los medios de comunicación", reconoció Myria Boehmecke, de la organización no gubernamental de derechos humanos Terre des Femmes.

   La carta abierta del director de un instituto de estudios secundarios ha echado más leña al fuego al desvelar que algunos de sus alumnos habían opinado que Hatun había tenido lo que se merecía, porque "vivía como una alemana".

   "Estos alumnos destruyen la paz del centro de estudios, cuando aprueban el asesinato, afirmando que la joven se comportaba ’como una alemana’, y cuando provocan y ofenden a sus compañeras de estudios porque no se cubren la cabeza o viven de otra manera", afirmó Volker Steffens en su carta abierta.

   Obligada a casarse a los 15 años con un primo de Turquía, Hatun Sueruecue puso fin a su relación y regresó encinta a Berlín, donde tuvo un hijo a los 17. Posteriormente vivió como madre soltera, rompió con su familia, dejó de cubrirse la cabeza y se maquillaba.

   Entre las jóvenes que atiende "Papatya" y que han sufrido destinos similares figura una chica de 13 años, indicó un responsable de la entidad que prefiere guardar el anonimato.   Para evitar represalias, el nombre de la asociación no figura a la calle y solamente se puede tomar contacto con sus responsables a través de intermediarios de absoluta confianza   "¿Cuántas mujeres tienen que morir para que esta sociedad se dé a conocer finalmente?", se pregunta la socióloga Nekla Kelec en una entrevista con el diario Tagesspiegel de Berlín.

   Kelec acaba de publicar un libro titulado "La novia extranjera", un testimonio sobre las intimidades de la vida de los turcos en Alemania, los casamientos arreglados y los problemas de integración ligados.

   El problema es grave, subrayó la abogada turca Seyran Ates. "Mis colegas y amigas en Turquía se sienten menos amenazadas allá que en Alemania, donde tenemos que enfrentar a una comunidad extremadamente conservadora y cerrada. En Turquia, donde los tabúes han sido ya quebrados, tales actos suscitan reprobación pública", agregó.

   En Alemania "uno de los malentendidos fundamentales es el del multiculturalismo",

19

que cree "que todas las culturas reposan sobre los mismos fundamentos o que al menos todas merecen el mismo respeto", señaló Kelec.

   El problema se traduce asimismo en los tribunales, donde "algunos jueces consideran las presiones socio-culturales o las tradiciones como circunstancias atenuantes. Y esto es absolutamente inaceptable", afirmó la abogada.

   Este sábado varias organizaciones de defensa de la mujer realizarán una manifestación ante la alcaldía del distrito berlinés de Neukoelln, donde vive una importante comunidad turca, para reclamar por el derecho de las mujeres turcas "a decidir por sí mismas su propia forma de vida, sin violencia".

Anexo 2

La 'sharía' desafía el modelo de Canadá El intento de aplicación de la ley islámica en la provincia de Ontario divide a los musulmanes El País, 23-10-2005 JOSÉ MANUEL CALVO  -  Toronto El pasado septiembre el Gobierno de la provincia de Ontario, la más poblada de Canadá, cortó de raíz una polémica que duraba ya dos años: no se permitirían arbitrajes familiares - separaciones matrimoniales, custodia de hijos, herencias- basados en la ley islámica o sharía. El asunto había dividido a la comunidad musulmana canadiense, integrada por unas 700.000 personas, entre los que opinaban que la medida fue un error basado en el "miedo al islam" y aquellos que consideraban que la sharía era un desafío a la Constitución del país y un atentado contra los derechos de las mujeres. La polémica canadiense plantea los límites del multiculturalismo y sirve de precedente para Europa. A las dos de la tarde, grupos de jóvenes con gorros blancos charlan en la ancha acera de la calle Danforth, cerca del centro de Toronto. Han salido más rápido del rezo que los abuelos con barbas, caftanes y gastadas chaquetas que se calzan con lentitud. Al despacho del mufti de la Madinah Masjid -la mezquita de Medina- se llega simplemente preguntando. Abdullah Mangera nació en India hace 27 años y se formó desde los 15 en el Reino Unido y EE UU. Invita a entrar mientras habla por teléfono con alguien que quiere ayudar a construir la nueva mezquita, un proyecto de un millón de dólares. Abdullah se disculpa por no ofrecer nada; es Ramadán. Y después se disculpa "por no estar muy al tanto de los asuntos políticos", porque cree que la decisión de que no haya arbitrajes familiares basados en la sharía, la ley islámica, "ha sido política". El pasado 11 de septiembre, Dalton McGuinty, primer ministro de la provincia de Ontario -la más poblada de Canadá- cortó una polémica que arrastraba desde hace casi dos años: no habrá tribunales de sharía. No habrá tampoco, dijo McGuinty, arbitrajes para judíos y cristianos, un sistema que se puso en marcha en 1991 para aliviar el atasco judicial y resolver los conflictos familiares -separaciones, custodia de hijos, herencias- fuera de los tribunales. "Estoy muy contenta. Hemos luchado mucho, casi las 24 horas al día", dice Homa Arjomand, coordinadora de la Campaña Internacional contra la sharía en Canadá. "Habría sido una catástrofe: la primera privatización de un sistema de justicia en el mundo", asegura el activista musulmán Tarek Fatah. "No es un paso en la buena dirección, es un paso atrás", lamenta Wahida Valiante, vicepresidenta del Congreso Canadiense Islámico. La Ley de Arbitraje de 1991 fue una victoria del multiculturalismo, el sistema adoptado por Canadá en 1971 para contrarrestar el nacionalismo de Quebec e integrar mejor a los inmigrantes. El debate sobre la sharía, para Homa Arjomand, cuestiona el modelo. "Yo vine a Canadá por el multiculturalismo, pero ahora creo que hay que demolerlo. Cumplió sus objetivos; ahora es una barrera, porque respeta más las culturas y las creencias que a los individuos. A una chica de 13 años se la puede sacar de la escuela para casarla porque la cultura en la que vive lo permite". En Canadá (32,3 millones de habitantes) hay casi 700.000 musulmanes. Los muftis e imanes intervienen en la mediación de los conflictos y lo seguirán haciendo. Lo que desencadenó el debate fue la iniciativa del abogado Syed Mumtaz Alí de poner en marcha el Instituto Islámico de Justicia Civil para intervenir en los arbitrajes, cuyos acuerdos tienen respaldo legal, a diferencia de las mediaciones. Un informe de la antigua fiscal Marion Boyd aceptó la iniciativa, aunque con mecanismos de control y protección que los contrarios a la sharía consideraron

20

insuficientes, y para demostrarlo citaron casos como los que denuncian clientas de Homa Arjomand. "Mis fotos, mi dote, las joyas y mi carné de identidad iraní se los quedó él; no me pasa ningún dinero para los niños", se queja E. "Me enteré de que él se había vuelto a casar en Pakistán y que quería dinero a cambio de darme el talaq ", lamenta S., que dice que en la mezquita le amenazaron "con que la comunidad romperá conmigo y con mi familia si no me avengo a sus condiciones". Wahida Valiante dice que "en sitios como Irán o Pakistán hay abusos con la sharía, pero no se trataba de traerla a Canadá, que tiene su Carta de Derechos, sus tribunales... Eso fue una excusa para asustar a la gente. Se trataba de introducir algún tipo de control en los arbitrajes religiosos, cosa que no había". Y añade que no hay que confundir el Corán con "esos imanes que abren la boca y dicen barbaridades como aquel, en España, que dijo que se podía pegar a la mujer. Ay, Dios mío, si eso no está en el Corán. Lo que dice el Corán es que cuando hay un conflicto entre marido y mujer, tienen que hablar. Si eso no funciona, hay que buscar a personas que les representen y que actúen como mediadores. Y si eso no sirve, hay que separarse". Anver Emon, profesor de Ley Islámica, explica: "En Canadá hay una Carta de Derechos y Libertades y un sistema multicultural y de libertad religiosa. Es evidente que la ley islámica trata de manera diferente a hombres y mujeres. ¿Hay margen para acomodar todo esto a la Carta? Yo creo que sí, si se crea un mecanismo para todos los arbitrajes religiosos y si se acredita a los que quieran arbitrar". Emon reconoce que queda al descubierto un problema: "¿Cuál es el papel del Estado? Si quiere proteger a los ciudadanos, debe eliminar la autonomía de los grupos culturales; pero si se quiere garantizar el multiculturalismo, hay que dar un cierto nivel de autonomía". ¿Solución? "El problema se resuelve como en la economía: con libertad, pero con la regulación de los asuntos fundamentales por parte del Estado. El multiculturalismo puede funcionar, pero el Estado debe garantizar que se respetan los derechos individuales". El despacho del mufti tiene varias estanterías con libros sagrados y un mueble con archivos y carpetas (divorcios, familias, limosnas). Una voluminosa fotocopiadora Canon NP6550, que ya no se puede encontrar en ninguna oficina, amarillea bajo una foto de Jerusalén desde el monte de los Olivos. Abdullah se acaricia la barba y habla con suavidad por encima del murmullo de los rezos. "No había ningún motivo para el griterío que se formado. No hay contradicción entre el sistema legal canadiense y la sharía. No estoy al tanto de todos los detalles de las leyes canadienses, pero sé que están basadas en la justicia, igual que la sharía. ¿Cómo iba a haber contradicción?". "Atenta contra las mujeres" - Homar Arjomand es la punta de lanza del movimiento contra la sharía. Nacida en Irán hace 52 años, escapó de la represión en 1989 a caballo con sus dos hijos, de uno y seis años. Asistente social en Toronto, Homar cree que el islamismo quiere "interferir en el sistema de justicia de los países y atentar contra los derechos de las mujeres y los niños". Y tiene una larga lista de casos: "Acabo de saber de una chica de 14 años que va a casarse con su primo, un matrimonio pactado cuando ella nació. ¿Qué clase de igualdad es ésta? ¿Qué vida va a llevar esta mujer?". - Tarek Fatah tiene 56 años y nació en Pakistán. Dice que sus dos hijas son sushi, "porque yo soy suní y mi mujer es chií". La sharía se frenó "porque los musulmanes dijimos que era un desafío a la Constitución y que nos metía en un gueto", dice el fundador del Congreso Canadiense Musulmán, que cree que "el multiculturalismo es el nuevo tribalismo, la multisegregación". Fatah, que presenta en la televisión Crónica musulmana, dice que "el islamismo, que sabe de la tolerancia de Canadá, quería introducir la sharía no para resolver conflictos de familia con la religión, sino para dar validez a su proyecto en una sociedad democrática". "Religión no es opresión" - Wahida Valiante, vicepresidenta del Congreso Canadiense Islámico, tiene 50 años. Llegó a Canadá en 1961 desde el Reino Unido, donde vivían sus padres. Se casó con un italiano convertido al islam; uno de sus hijos es neurocirujano y otro consultor. "La idea de que la sharía llegaba a Canadá fue una excusa, una maniobra de propaganda para asustar a la gente. El plan era introducir algún tipo de control en las mediaciones religiosas. Hemos perdido la oportunidad; podría haber sido un modelo para Europa y para el resto del mundo". Valiante, psicoterapeuta, asegura que "la religión no ha sido ni es un elemento de opresión". - Anver Emon, de 34 años y profesor de Ley Islámica en Toronto, nació en California de padres que inmigraron desde India. Cree que fue un error prohibir la sharía en Ontario y que se confunden "maridos estúpidos e imanes incompetentes" con la ley islámica. El problema está

21

en "los que la han estudiado mal en Pakistán, Oriente Próximo o el Magreb; aprenden a dirigir rezos y a mediar en las disputas. ¿Y qué hacen? Van a España o a Canadá y dirigen comunidades". En vez de centrarse en preparar mejor a los imanes, el debate se enfocó en "el miedo al islam, el peligro verde".

Anexo 3

Campaña en pubs y en el Metro de Londres para reclutar sacerdotesPeriodista Digital /Agencias Domingo, 29 de mayo 2005El cardenal plantea el problema de la escasez de clérigos en una carta que, leída en parroquias y congregaciones católicas, forma parte de un ambicioso plan para reformar la diócesis.Murphy-O'Connor cree que la pronunciada caída del número de sacerdotes significa que los feligreses deben desempeñar un mayor papel en la gestión de sus parroquias, al tiempo que se fomentará la participación de laicos en zonas sin presencia de sacerdotes.Asimismo, la Iglesia intentará atraer a nuevos clérigos con una campaña -primera de ese tipo que se hace fuera de recintos religiosos- que llegará a los típicos pubs ingleses y al Metro de Londres, usado por millones de personas cada día.El número de sacerdotes en la diócesis de Westminster ha caído desde los 850 contabilizados en 1999 hasta los 600 registrados este año, cifra que se espera que disminuya hasta 470 en la próxima década.

Anexo 4

Una mujer recibirá en los Emiratos Árabes 150 latigazos por quedarse embarazada sin estar casada EFE, 14-03-2005DUBAI.- Una empleada de hogar ha sido condenada en los Emiratos Arabes Unidos (EAU) a recibir 150 latigazos por quedarse embarazada sin estar casada, según publica la prensa local. La mujer será deportada tras haber recibido el castigo.Una fuente del tribunal islámico que juzgó a la mujer dijo que la familia emiratí para la que trabajaba la denunció a la policía y la acusó de adulterio y de quedarse embarazada.Su caso fue referido al departamento del fiscal general en el emirato de Ras Al Jaimah, uno de los siete reinos que componen la federación de los EAU, que ordenó una prueba de embarazo. Salió positiva.La prensa, que no informa sobre la nacionalidad de la asistenta, tampoco especifica si recibirá los latigazos durante el embarazo.El periódico dice que la mujer se negó a revelar la identidad del padre del niño, a pesar de que fue interrogada por la policía y el fiscal.La fuente añadió que los 150 latigazos se administrarán en dos fases y que con posterioridad la mujer será deportada.  Anexo 5

El velo islámico abre un cisma en el movimiento feminista francésLos colectivos celebran divididos el Día Internacional de la Mujer por primera vez en su historiaFernando Iturribarria. París 08-03-2005   Por primera vez en la historia, el movimiento feminista francés celebra dividido el Día Internacional de la Mujer. El velo islámico es la culpa y símbolo del cisma, plasmado en dos manifestaciones separadas por 48 horas. Las históricas del Colectivo Nacional por el Derecho de las Mujeres, que agrupa a un centenar de asociaciones, desfilan hoy. El domingo lo hicieron las disidentes de Ni Putas Ni Sumisas (NPNS), apasionadas defensoras del laicismo como

22

principio garante de la igualdad de sexos.   «No hay combate más urgente para la emancipación de las mujeres que el de la lucha contra todas las formas de integrismo y de oscurantismo», preconiza la corriente feminista nacida en los suburbios de fuerte población inmigrante. En un llamamiento a favor de «un nuevo combate feminista», arremeten contra el relativismo cultural por legitimar, en nombre de un pretendido derecho a la diferencia, prácticas como la poligamia, la repudiación, la ablación del clítoris, los matrimonios forzados o los crímenes de honra.   Fadela Amara, presidenta de NPNS, reivindica la herencia de las luchas feministas de los 70. «Pero hoy hay mujeres que no pueden gozar de las libertades adquiridas gracias a esas luchas a causa de una nueva forma de violencia ligada al oscurantismo islámico y el integrismo religioso», alega esta hija de padres argelinos que considera inaceptable que se tolere el velo islámico «so pretexto de respetar las culturas de los países de origen».   La corriente laico-feminista ha recibido el refuerzo del Movimiento Francés de Planificación Familiar, que ha abandonado el Colectivo Nacional por juzgarlo instrumentalizado por grupos comunitaristas, islamistas y altermundialistas. «Es inconcebible dejar desarrollarse una concepción arcaica del lugar de la mujer bajo el pretexto de la religión. No nos apetece ver a musulmanas tradicionalistas en las manifestaciones feministas», plantean las tránsfugas.

23