lenguas
-
Upload
romisibada -
Category
Documents
-
view
61 -
download
10
description
Transcript of lenguas
INTRODUCCIÓN
Las lenguas indoeuropeas derivan de una primitiva lengua, común a un
pueblo antiquísimo, cuya expansión, desde Centroeuropa, duró varios siglos,
llegando por el este hasta la India y, por el oeste, hasta las islas Británicas. De
este primitivo tronco lingüístico fueron brotando numerosas ramas: itálica,
germánica, griega, céltica, balto-eslava, indo-irania, albanesa, armenia, hitita,
etc. Para el mundo occidental las más importantes son las 4 primeras. A la
rama itálica pertenece el latín, lengua de la que proceden las lenguas
romances: castellano, gallego, catalán, portugués, francés, italiano, rumano,
provenzal y numerosos dialectos. El latín posee una gran precisión, claridad y
elegancia. Su estudio nos ayuda a expresarnos en nuestra propia lengua con
cierta exactitud y propiedad. Además, por ser el origen común de las lenguas
romances, el aprendizaje de las mismas, e incluso del inglés, se simplifica si se
posee un conocimiento cabal del vocabulario básico del latín y de su gramática.
Su estudio es, pues, imprescindible para conocer a fondo cualquier lengua
neolatina y para establecer puntos de relación entre todas ellas.
Durante muchos siglos el latín ha servido de modelo literario a todas las
lenguas occidentales de cultura. Las obras de la Antigüedad han sido el modelo
inicial y han influido en todos los escritores y científicos posteriores. El resurgir
de la Cultura Clásica, el Renacimiento, trajo consigo una vivificación del latín,
recluido hasta entonces en los monasterios medievales, convirtiéndose en la
lengua de la ciencia, de la cultura y de la diplomacia. Así, en latín están
expresados los principios básicos de Occidente. El latín nos abre las puertas de
la cultura occidental, que en todos sus aspectos, jurídico, literario, científico o
artístico, es simple resultado de una evolución natural de la Cultura Clásica.
UNIDAD 1. LA LENGUA LATINA
1.PARTES DE LA GRAMÁTICA
La gramática es el estudio científico de los procedimientos adecuados
para expresarse en una lengua determinada. Comprende varias partes:
-Fonética: estudio de los sonidos y de su representación.
-Morfología: estudia la formación de las palabras y su forma externa.
-Sintaxis: estudia la agrupación de las palabras para formar oraciones, su uso y
valor dentro de la frase, la relación de las palabras entre sí y la unión de unas
oraciones con otras.
2.ALFABETO LATINO3
En la época clásica, el alfabeto latino constaba de estos signos:
A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T U (V) X Z
2.1. VOCALES
El latín tiene 10 vocales, 5 breves y 5 largas; es decir, tiene 5 vocales básicas,
las mismas que el castellano, que se convierten en 10 dependiendo de su
cantidad o duración. El signo de las breves es ă y el de las largas ā. La a, e, o
se pronuncian como en castellano, más largas o más breves dependiendo del
símbolo que las acompañe. La i y la u son semivocales, esto es, a veces tienen
sonido de vocal (i y u) y otras de consonante (y o v). Generalmente tienen
sonido de consonante cuando van ante otra vocal y sonido de vocal cuando
van entre consonantes. Hay que tener en cuenta también que la u se pronuncia
siempre, incluso en los grupos que, qui, gue, gui.
2.2. DIPTONGOS
Los diptongos más usados en latín son ae (rosae), au (taurus) y oe (poena).
Más raros son eu (ceu), ei (hei), oi (proinde) y ui (huic).
2.3. CONSONANTES
La mayoría de las consonantes latinas suenan como las castellanas:
-La c suena siempre como la k.
-La g nunca suena como la j.
-La h se aspira levemente.
-La ll se pronuncian como dos l separadas en dos sílabas distintas: il-le.
-En los grupos ch, th, rh la h no suena y se pronuncian como c, t, r.
Clasificación de las consonantes latinas:
CONSONANTES Labiales
Dentales Guturales
Oclusivas (se cierra yabre de repente el pasodel aire)
Sonoras (las cuerdas vocales vibran) B D G
Sordas (las cuerdas no vibran) P T C,K,Q
Líquidas (la lengua desvía el aire por los lados) R LNasales (el aire es expulsado por la nariz) M NFricativas (el aire sale rozando) F S, Z
2.4. LA ACENTUACIÓN DE LAS PALABRAS
Si una palabra latina tiene en su penúltima sílaba una vocal breve se pronuncia
llana; si tiene una larga, esdrújula. Además de esta pronunciación, que es la
clásica, existen la tradicional española y la eclesiástica romana.
1.DIFERENCIAS GRAMATICALES ENTRE EL LATÍN Y EL
CASTELLANO
4
-El latín carece de artículo. Por tanto, habrá que suplirlo, en la traducción al
castellano, según lo requiera el contexto. Unas veces tampoco hará falta
expresarlo en nuestra lengua; otras, en cambio, necesitaremos poner el
artículo determinado o el artículo indeterminado.
-El orden de las palabras varía. En castellano el CD se coloca generalmente
detrás del verbo (SVO), mientras que el latín lo suele poner delante (SOV).
-El latín utiliza declinaciones para determinar la función sintáctica, el género y
el número del nombre, mientras que el castellano utiliza morfemas
gramaticales o preposiciones.
2.EL LATÍN EN LA HISTORIA Y EN LAS CULTURAS EUROPEAS
Procedentes del tronco indoeuropeo penetraron en Italia varias tribus,
cuyos dialectos se agrupan bajo el denominador común de grupo itálico. Hacia
finales del segundo milenio a.C., los indoeuropeos llegaron a Italia en 2
oleadas: la latina, que se estableció en las orillas del Tíber hasta los Apeninos,
en la región denominada Latium; y la osco-umbra, que se escindió en 2 grupos:
el osco, que se estableció en el sur y sureste de Italia, y el umbro, que quedó al
noroeste del Latium. A mediados del siglo VIII a.C., sobre el río Tíber, nació
Roma. Primitivamente el latín, lengua de Roma, se hablaba sólo en el Latium.
Pero los romanos fueron conquistando los territorios vecinos, hasta formar el
más grande de los imperios de la Antigüedad. Sus límites eran el Atlántico, el
Rin, el Danubio, el Caspio, los ríos Eúfrates y Tigris y los desiertos de África.
Dentro de estos países estaba encerrado el Mediterráneo, al que los romanos
daban el nombre de Mare Nostrum (‘Nuestro Mar’). Roma realizó en estos
pueblos una vasta labor civilizadora, asimilando lo mejor que en cada unos de
ellos encontró y convirtiéndolo en patrimonio común. El latín fue la lengua
habitual de soldados y comerciantes y la lengua oficial de gobernantes, de
administradores y de funcionarios. Lengua del pueblo y de las clases elevadas
al mismo tiempo. Lengua que todos procuraban aprender en el trato cotidiano
con las gentes de Roma. Ahora bien, una lengua evoluciona con el tiempo. No
fue el mismo latín el que hablaban los primeros habitantes de Roma, que el
latín en que expresaron sus pensamientos los filósofos de la Edad Media. Esta
lengua pasó por diversas etapas y, dentro de cada una de ellas, presentó
distintas modalidades, según las clases sociales que lo hablaban.
3.PERÍODOS DE LA HISTORIA DE LA LENGUA LATINA
5.1. LATÍN ARCAICO Y PRECLÁSICO
5
Esta época va desde los orígenes hasta el nacimiento de Cicerón (106
a.C.). Al principio, era una lengua ruda de soldados y labriegos. De esta época
primitiva se conservan solamente algunas inscripciones y fragmentos de
himnos religiosos. Esta lengua tosca, al recibir el influjo de la cultura helénica,
tras las Guerras Púnicas, se va depurando, hasta adquirir calidades literarias.
Esta depuración originó una disociación entre la lengua escrita y la hablada.
Plauto y Terencio ofrecen en sus comedias los rasgos característicos de esta
lengua popular de los siglos III-II a.C.
5.2. LATÍN CLÁSICO (“EDAD DE ORO”)
Esta época comprende desde el nacimiento de Cicerón (106 a.C.) hasta
la muerte de Augusto (14 d.C.). En esta etapa la separación entre el latín
escrito y el hablado se hace más pronunciada. La lengua escrita sigue
depurándose y enriqueciéndose sin cesar, hasta llegar a la cumbre de su
perfección en la época de los grandes escritores clásicos. Es el “Siglo de Oro”
de las letras romanas, centrado entre el final de la República y los primeros
tiempos del Imperio. Podemos distinguir 2 edades, la ciceroniana, hasta la
muerte de Cicerón (43 a.C.), que es su más ilustre representante, y la
augústea. En la ciceroniana florecen poetas como Lucrecio y Catulo y prosistas
como César y Salustio. Cicerón es el verdadero creador de la prosa artística.
La augústea cuenta con Tito Livio, el más grande de los historiadores latinos, y
la poesía llega a las más altas cimas con Virgilio, Horacio, Ovidio, Tíbulo y
Propercio.
5.3. LATÍN POSTCLÁSICO (“EDAD DE PLATA”)
Este período abarca desde la muerte de Augusto hasta el año 200 d.C.
En esta época la prosa va perdiendo su pureza y contaminándose con
expresiones poéticas, efectistas y rebuscadas, aceptando elementos populares
y arcaicos. Surge la reacción de algunos escritores, como Quintiliano, que
intenta restaurar el latín clásico y devolverle el brillo de otros tiempos. Entre los
más ilustres escritores de este período destacan Séneca (filósofo y poeta),
Lucano, Marcial, Tácito, Plinio el Joven, Petronio, Apuleyo, Juvenal...
5.4. LATÍN TARDÍO (BAJO LATÍN)
Ocupa el período comprendido entre el año 200 d.C. y la aparición de las
lenguas romances. Frente al proceso de descomposición del latín hubo algunas
reacciones para detenerlo y frecuentes intentos de retorno a los modelos
clásicos. Los autores cristianos más notables son Tertuliano, San Agustín y San
Jerónimo, a quien se debe la traducción de la Biblia, llamada “Vulgata”. En
general, el nivel literario y gramatical de todo cuanto se escribe en el bajo latín6
va descendiendo gradualmente desde el siglo VI hasta la reforma carolingia del
siglo VIII. Esta reforma coincide con la aparición de las lenguas romances. En
el Concilio de Tours (año 813) se confirma la existencia de una rustica Romana
lingua, primeros indicios de las lenguas romances, a las que en lo sucesivo
tendrán que traducir sus homilías los obispos para que lleguen al pueblo.
5.5. LATÍN VULGAR
Paralelamente al latín clásico se había ido desarrollando en Roma la
lengua de la conversación, empleada tanto por la gente culta como por el
pueblo menos ilustrado. Este latín vulgar se fue distanciando progresivamente
de la lengua escrita. Abarca la esfera familiar, la conversación corriente. El latín
clásico quedaba reservado al Senado, a la escuela, a la política. El latín literario
es el lenguaje de los libros, de las escuelas, de la cultura, pero el latín vulgar
contiene todas las energías de una lengua viva. La lengua hablada cambia
incesantemente. Por ello, el latín vulgar fue evolucionando hasta convertirse en
lo que hoy denominamos lenguas romances, que, a su vez, han desarrollado
formas literarias. Apenas disponemos de testimonios fidedignos del latín vulgar,
ya que el que escribe procura siempre adaptarse a la lengua escrita. Abundan
en él los vulgarismos.
UNIDAD 2. EL SUSTANTIVO
1.EL SUSTANTIVO
Los nombres en latín tienen género, número y caso:
-Género: masculino, femenino y neutro.
-Número: singular y plural.
-Caso: a diferencia del castellano, el latín no utiliza preposiciones para definir
las funciones; en lugar de ello, del mismo modo que lo hace el euskara, utiliza
las declinaciones. Por tanto, habrá diferentes desinencias para expresar los
diferentes casos. En latín hay 6 casos:
-Nominativo: hace la función de sujeto y de atributo.
-Vocativo: hace la función de vocativo.
-Acusativo: hace la función de CD.
-Genetivo: hace la función de CN.
-Dativo: hace la función de CI.
-Ablativo: hace la función de CC.
Hay un caso más, el locativo, que es un primitivo caso indoeuropeo, que
indicaba el lugar en donde está o sucede algo. En latín quedan algunos restos
7
aislados de este caso, cuya forma coincide con la del genitivo singular. Se usa
sobre todo con nombres de ciudad y en los nombres comunes humus y domus.
No todos los sustantivos van a utilizar las mismas desinencias, ya que
se dividen en grupos diferentes, es decir, en distintas declinaciones. En total
hay 5 declinaciones y cada una de ellas tendrá sus propias desinencias. Aun
así, hay algunas reglas generales que sirven para todas las declinaciones:
-Los sustantivos siempre se expresan en nominativo y genitivo singular y es así
como habrá que buscarlos en el diccionario.
-El dativo y el ablativo plural tienen la misma forma.
-Los neutros tienen la misma forma para el nominativo, el vocativo y el
acusativo, tanto en singular como en plural.
-El genitivo siempre indica cuál es la declinación exacta de ese sustantivo.
1.1. PRIMERA DECLINACIÓN
Rosa, -ae: f. Rosa.
SING. PLU.NOM. rosa rosaeVOC. rosa rosaeACUS. rosam rosasGEN. rosae rosarumDAT. rosae rosisABL. rosa rosis
Observaciones:
-Los sustantivos de la 1ª declinación son femeninos, excepto los que se
refieren a trabajos de hombres (ej. poeta, -ae; nauta, -ae).
-El sustantivo familia, -ae unido a pater, -tris; mater, -tris; filius, -ii y filia, -ae
hace el genitivo singular en –as. Ej. Pater familias.
-Los sustantivos acabados en –cola y –gena pueden tener el genitivo plural en
–um.
-Para diferenciarse de su correspondiente masculino, algunos sustantivos
forman su dativo y ablativo plural en –abus (dea, filia, liberta).
-Nombres defectivos: no tienen completa su declinación:
-Carecen de plural: diligentia, iustitia, regula, scientia.
-Carecen de singular: angustiae, divitiae, Syracusae, Thebae, etc.
-Cambian de significados al cambiar de número: aqua ‘agua’ aquae
‘balneario’; copia ‘abundancia’ copiae ‘tropas’; fortuna ‘suerte’ fortunae
‘bienes de fortuna’; littera ‘letra’ litterae ‘carta, literatura’.
1.2. SEGUNDA DECLINACIÓN8
Temas en –us (Dominus, -i: m. Señor)
SING. PLU.NOM. dominus dominiVOC. domine dominiACUS. dominum dominosGEN. domini dominorumDAT. domino dominisABL. domino dominisTemas en –er (Puer, -i: m. Niño)
SING. PLU.NOM. puer pueriVOC. puer pueriACUS. puerum puerosGEN. pueri puerorumDAT. puero puerisABL. puero puerisTemas en –um (Templum, -i: n. Templo)
SING. PLU.NOM. templum templaVOC. templum templaACUS. templum templaGEN. templi templorumDAT. templo templisABL. templo templis
Observaciones:
-Los temas en –us son mascs. excepto algunos que nombran árboles,
ciudades; los temas en –er, mascs. y los temas en –um, neutros.
-Formación anómala de algunos casos:
-Los nombres propios en –ius y filius y genius hacen el voc. sing. en –i.
-Los nombres que tienen el nom. en –ius pueden ofrecer un gen. sing.en –i.
-El gen. plu. tiene una forma arcaica en –um, que la conservan:
-Algunos nombres que tienen r (liber, barbarus).
-El nombre vir y sus compuestos.
-Deus en nom. plu. puede ser dii, dei, di; en dat. y abl. plu. diis, deis, dis; y la
forma más normal del gen. plu. es deum.
1.3. TERCERA DECLINACIÓN
Temas en consonante o imparisílabos
Lex, legis: f. Ley.
SING. PLU.NOM. lex legesVOC. lex legesACUS. legem legesGEN. legis legumDAT. legi legibus
9
ABL. lege legibus
Miles, militis: m. Soldado.
SING. PLU.NOM. miles militesVOC. miles militesACUS. militem militesGEN. militis militumDAT. militi militibusABL. milite militibus
Tempus, -oris: n. Tiempo.
SING. PLU.
NOM. tempus temporaVOC. tempus temporaACUS. tempus temporaGEN. temporis temporumDAT. tempori temporibusABL. tempore temporibus
Temas en –i o parisílabos
Hostis,-is: m. y f. Enemigo/a.
SING. PLU.NOM. hostis hostesVOC. hostis hostesACUS. hostem hostesGEN. hostis hostiumDAT. hosti hostibusABL. hoste hostibus
Rete, -is: n. Red.
SING. PLU.NOM. rete retiaVOC. rete retiaACUS. rete retiaGEN. retis retiumDAT. reti retibusABL. reti retibus
Mare, -is: n. Mar.
SING. PLU.NOM. mare mariaVOC. mare mariaACUS. mare mariaGEN. maris mariumDAT. mari maribusABL. mari maribus
10
Temas mixtos (Fons, -ntis: m. Fuente)
SING. PLU.NOM. fons fontesVOC. fons fontesACUS. fontem fontesGEN. fontis fontiumDAT. fonti fontibusABL. fonte fontibusObservaciones:
-Comprende masculinos, femeninos y neutros.
-Temas aislados:
-Vis: en singular se declina como un tema en –i: nominativo vis, acusativo
vim, carece de genitivo y dativo, ablativo vi; en plural, partiendo de un tema
viri- en vez de vi- resultó: nominativo, vocativo, acusativo vires, genitivo
virium; dativo y ablativo viribus.
-Iuppiter: sólo se declina en singular: acusativo Iovem; genitvo Iovi; dativo
Iovis; ablativo Iove.
-Iter: el genitivo lo hace como itineris, modelo para los casos restantes.
-Senex: tema en –i que ha adoptado en el nominativo singular la terminación
–ex; en los demás casos se declina como un tema seni-.
-Bos: en singular hace el nominativo y vocativo bos, el acusativo bovem, el
genitivo bovis, el dativo bovi y el ablativo bove; en plural hace el nominativo,
vocativo y acusativo boves, el genitivo boum, el dativo y ablativo bobus o
bubus.
1.4.CUARTA DECLINACIÓN
Temas en –u
Manus, -us: f. Mano.
SING. PLU.NOM. manus manusVOC. manus manusACUS. manum manusGEN. manus manuumDAT. manui manibusABL. manu manibus
Cornu, -us: n. Cuerno.
SING. PLU.NOM. cornu cornuaVOC. cornu cornuaACUS. cornu cornuaGEN. cornus cornuumDAT. cornui cornibusABL. cornu cornibus
11
Observaciones:
-Son en su mayoría masculinos. Son neutros unos pocos nominativos en –u.
Son femeninos algunos nombres de persona, los de árboles y otros.
1.5. QUINTA DECLINACIÓN
Temas en –e
Res, rei: f. Cosa, hecho, acción.
SING. PLU.NOM. res resVOC. res resACUS. rem resGEN. rei rerumDAT. rei rebusABL. re rebusDies, diei: f. o m. Día.
SING. PLU.
NOM. dies diesVOC. dies diesACUS. diem diesGEN. diei dierumDAT. diei diebusABL. die diebusObservaciones:
-Todos son femeninos. Comprende un solo masculino: dies y su compuesto
meridies.
-Dies es femenino si aparece en singular y significa ‘fecha, un día concreto’;
masculino siempre que aparece en plural y en singular cuando significa ‘día’.
-Los únicos sustantivos que tienen todos los casos son estos dos.
EJERCICIO
1. Declina los siguientes sustantivos y busca su significado en el diccionario:
apium, -ii; decuria, -ae; res publica, rei publicae; interrex, -regis; motus, -us.
UNIDAD 3. EL VERBO. EL PRESENTE DE INDICATIVO.
EL ADJETIVO Y EL ADVERBIO
1. EL VERBO
-En latín hay 4 conjunciones.: 1ª en –a-, 2ª en –e-, 3ª en consonante o en –i-,
4ª en –i-.
-El verbo se enuncia con la 1ª persona singular del presente de indicativo, para
conocer el tema de presente.; con la 2ª persona singular del presente de
indicativo y el infinitivo de presente, para saber a qué conjunción pertenece;
con la 1ª persona singular del perfecto de indicativo, que indica el tema de
12
perfecto; y con el supino, para conocer dicho tema y el participio de perfecto,
empleado sobre todo en las formas del perfecto de la voz pasiva. Así es como
habrá que buscarlos en el diccionario. Ej.:
-Amo, -as, -are, -avi, -atum: 1ª Amo.
-Video, -s, -ere, vidi, visum: 2ª Ver.
-Rego, -is, -ere, rexi, rectum: 3ª Conducir.
-Audio, -is, -ire, -ivi, -itum: 4ª Oír.
-Sum, es, esse, fui: irr. Ser, estar, haber...
-Del tema de presente se forman los siguientes tiempos: el presente (indicativo,
subjuntivo, imperfecto, infinitivo), el imperfecto (indicativo, subjuntivo), el
futuro (indicativo, imperativo), el participio presente, el gerundio y el
gerundivo.
-Del tema de perfecto se forman: el perfecto (indicativo, subjuntivo, infinitivo), el
futuro (indicativo) y el pluscuamperfecto (indicativo, subjuntivo).
-Del tema de supino se forman: el supino, el participio pasivo y el participio
futuro activo.
1.1. EL VERBO SUM
El verbo sum es un verbo irregular: no tiene marca de vocal temática y
sus desinencias son diferentes a las de los verbos regulares. Sus valores son
también especiales, ya que es un verbo muy utilizado. Éstos son los valores:
-Copulativo: lleva atributo, que siempre va en nominativo. Cuando la cualidad
que expresa el atributo es permanente se traduce como ‘ser’. Si la cualidad
que expresa es temporal se traduce como ‘estar’.
-Si no lleva atributo puede expresar tanto lugar como existencia. Por tanto, se
traduce como ‘estar’, ‘haber’, ‘existir’.
-Puede aparecer acompañado de un genitivo haciendo la función de atributo.
En este caso se traduce como ‘ser propio de’.
1.2. PRESENTE DE INDICATIVO
1ª conj.
Am-o
Am-a-s
Am-a-t
Am-a-mus
Am-a-tis
Am-a-nt
2ª conj.
Vid-e-o
Vid-e-s
Vid-e-t
Vid-e-mus
Vid-e-tis
Vid-e-nt
3ª conj.
Reg-o
Reg-i-s
Reg-i-t
Reg-i-mus
Reg-i-tis
Reg-unt
4ª conj.
Aud-i-o
Aud-i-s
Aud-i-t
Aud-i-mus
Aud-i-tis
Aud-i-unt
Sum
Sum
Es
Est
Sumus
Estis
Sunt
2. EL ADJETIVO Y EL ADVERBIO
13
-El adjetivo concierta en género, número y caso con el sustantivo al que
acompaña.
-El adjetivo, tanto en función de atributo como de CPred., concierta en género,
número y caso con el sustantivo al que se refiere.
-Se clasifican en 2 grupos: adjetivos de la 1ª y la 2ª declinación, de 3
terminaciones, y los de la 3ª declinación, de 1, 2 ó 3 terminaciones.
2.1. ADJETIVOS DE LA PRIMERA Y LA SEGUNDA DECLINACIÓN
Bonus, -a, -um: Bueno, buena.
SING. PLU.MASC. FEM. NEUTRO MASC. FEM. NEUTRO
NOM. bonus bona bonum boni bonae bonaVOC. bone bona bonum boni bonae bonaACUS. bonum bonam bonum bonos bonas bonaGEN. boni bonae boni bonorum bonarum bonorumDAT. bono bonae bono bonis bonis bonisABL. bono bona bono bonis bonis bonis
2.2. ADVERBIOS DERIVADOS DE ADJETIVOS DE LA PRIMERA Y LA
SEGUNDA DECLINACIÓN
Si sustituimos la desinencia –i del genitivo singular de estos adjetivos por la
vocal –e, se forma el adverbio de modo correspondiente.
2.3. ADJETIVOS DE LA TERCERA DECLINACIÓN
Temas en consonante y de una sola terminación
Vetus, -eris: viejo.
SING. PLU.MASC. Y FEM. NEUTRO MASC. Y FEM. NEUTRO
NOM. vetus vetus veteres veteraVOC. vetus vetus veteres veteraACUS. veterem vetus veteres veteraGEN. veteris veteris veterium veteriumDAT. veteri veteri veteribus veteribusABL. vetere vetere veteribus veteribus
Temas en –i
DE UNA TERMINACIÓN
Prudens, prudentis: prudente
SING. PLU.MASC. Y FEM. NEUTRO MASC. Y FEM. NEUTRO
NOM. prudens prudens prudentes prudentiaVOC. prudens prudens prudentes prudentiaACUS. prudentem prudens prudentes prudentiaGEN. prudentis prudentis prudentium prudentiumDAT. prudenti prudenti prudentibus prudentibusABL. prudenti prudenti prudentibus prudentibus
14
DE DOS TERMINACIONES
Fortis, -e: fuerte.
SING. PLU.MASC. Y FEM. NEUTRO MASC. Y FEM. NEUTRO
NOM. fortis forte fortes fortiaVOC. fortis forte fortes fortiaACUS. fortem forte fortes fortiaGEN. fortis fortis fortium fortiumDAT. forti forti fortibus fortibusABL. forti forti fortibus fortibus
DE TRES TERMINACIONES
Acer, acris, acre: agrio.
SING. PLU.MASC. FEM. NEUTRO MASC. FEM. NEUTRO
NOM. acer acris acre acres acres acriaVOC. acer acris acre acres acres acriaACUS. acrem acrem acre acres acres acriaGEN. acris acris acris acrium acrium acriumDAT. acri acri acri acribus acribus acribusABL. acri acri acri acribus acribus acribus
2.4. ADVERBIOS DERIVADOS DE ADJETIVOS DE LA TERCERA
DECLINACIÓN
Si añadimos la terminación –ter al tema en –i de los adjetivos de 1 y 2
terminaciones se forman los adverbios de modo correspondientes.
EJERCICIOS
1.Declina los siguientes sustantivos con el adjetivo que lo acompaña: amicus
verus, malus frugifera, vir bonus, magna virtus, rex antiquus, longum flumen,
imprudens os, miles audax.
2.Traduce las siguientes oraciones:
-Audaces fortuna iuvat.
-Mors honesta saepe vitam turpem ornat.
-Sub dulci melle impia venena latent.
-Homo locuples et potens multos amicos habet.
-Virorum sapientium concilia utilia sunt.
-Divitias sapientes contemnunt.
-Sanctum est omne vetus poema. Vulgus laudat veteres poetas.
-Ira furor brevis est initiumque insanae.
15
-Fugit irreparabile tempus.
-Homo mortalis est.
-Post mortem, pauperes et divites pares sunt.
UNIDAD 4. EL PRETÉRITO IMPERFECTO Y PERFECTO
DE INDICATIVO. LOS PRONOMBRES PERSONALES.
1. EL PRETÉRITO IMPERFECTO DE INDICATIVO
1ª conj.
Am-a-ba-m
Am-a-ba-s
Am-a-ba-t
Am-a-ba-mus
Am-a-ba-tis
Am-a-ba-nt
2ª conj.
Vid-e-ba-m
Vid-e-ba-s
Vid-e-ba-t
Vid-e-ba-mus
Vid-e-ba-tis
Vid-e-ba-nt
3ª conj.
Reg-e-ba-m
Reg-e-ba-s
Reg-e-ba-t
Reg-e-ba-mus
Reg-e-ba-tis
Reg-e-ba-nt
4ª conj.
Audi-e-ba-m
Audi-e-ba-s
Audi-e-ba-t
Audi-e-ba-
mus
Audi-e-ba-tis
Audi-e-ba-nt
Sum
Eram
Eras
Erat
Eramus
Eratis
Erant
2. PRETÉRITO PERFECTO DE INDICATIVO
1ª conj.
Amav-i
Amav-isti
Amav-it
Amav-imus
Amav-istis
Amav-erunt
2ª conj.
Vid-i
Vid-isti
Vid-it
Vid-imus
Vid-istis
Vid-erunt
3ª conj.
Rex-i
Rex-isti
Rex-it
Rex-imus
Rex-istis
Rex-erunt
4ª conj.
Audiv-i
Audiv-isti
Audiv-it
Audiv-imus
Audiv-istis
Audiv-erunt
Sum
Fui
Fuisti
Fuit
Fuimus
Fuistis
Fuerunt
3. PRONOMBRES PERSONALES
SING. PLU.1ª PERS. 2ª PERS. 3ª PERS. 1ª PERS. 2ª PERS. 3ª PERS.
NOM. ego tu - nos vos -ACUS. me te se nos vos seGEN. mei tui sui nostrum, -i vostrum, -i suiDAT. mihi tibi sibi nobis vobis sibiABL. me te se nobis vobis se
Observaciones: Al abl., a veces, se le une la prep. –cum: mecum ‘conmigo’,
tecum ‘contigo’, secum ‘consigo, con él/ella, con ellos/ellas’, nobiscum ‘con
nosotros’, vobiscum ‘con vosotros’.
EJERCICIOS
1.Traduce las siguientes oraciones:
-Magister doctus erat atque teneros pueros egregie docebat.
-Res secundae homines ad ruinam saepe duxerunt.
16
-Catilina homo fuit sine re familiari, sine fide, sine spe.
-Postero die exercitus in aciem processerunt.
-Studia litterarum secundas res semper ornaverunt atque in adversis rebus
perfugium ac solatium praebuerunt.
-Spem magnam in rebus adversis semper adhibuimus.
-Pueris impigris pulchros libros magister dabat et discipuli boni mirum
magistrum mire amabant.
-Clarorum virorum memoria in patria semper manet; semper bonorum virorum
audaciam mire laudamus.
1.Conjuga los siguientes verbos en pres., en imp. y en perf. de ind. Di además
de qué conj. son y tradúcelos: fugo, colo.
UNIDAD 5. EL FUTURO IMPERFECTO Y PERFECTO DE
INDICATIVO. LOS ADJETIVOS Y PRONOMBRES
POSESIVOS. EL DATIVO POSESIVO
1. EL FUTURO IMPERFECTO DE INDICATIVO
1ª conj.
Am-a-b-o
Am-a-bi-s
Am-a-bi-t
Am-a-bi-mus
Am-a-bi-tis
Am-a-b-unt
2ª conj.
Vid-e-b-o
Vid-e-bi-s
Vid-e-bi-t
Vid-e-bi-mus
Vid-e-bi-tis
Vid-e-b-unt
3ª conj.
Reg-am
Reg-es
Reg-et
Reg-emus
Reg-etis
Reg-ent
4ª conj.
Audi-am
Audi-es
Audi-et
Audi-emus
Audi-etis
Audi-ent
Sum
Ero
Eris
Erit
Erimus
Eritis
Erunt
2. EL FUTURO PERFECTO DE INDICATIVO
1ª conj.
Amav-ero
Amav-eris
Amav-erit
Amav-erimus
Amav-eritis
Amav-erint
2ª conj.
Vid-ero
Vid-eris
Vid-erit
Vid-erimus
Vid-eritis
Vid-erint
3ª conj.
Rex-ero
Rex-eris
Rex-erit
Rex-erimus
Rex-eritis
Rex-erint
4ª conj.
Audiv-ero
Audiv-eris
Audiv-erit
Audiv-erimus
Audiv-eritis
Audiv-erint
Sum
Fuero
Fueris
Fuerit
Fuerimus
Fueritis
Fuerint
3. LOS ADJETIVOS Y PRONOMBRES POSESIVOS
17
Cuando funcionan como adjetivos se declinan igual que los adjetivos de la 1ª y
la 2ª declinación y deben concordar en número, género y persona con el
sustantivo al que acompañan. Cuando funcionan como pronombres suelen
emplearse sólo cuando no pueden deducirse del contexto, es decir, por motivos
especiales de claridad y también en las frases enfáticas y en las
contraposiciones o antítesis. Son:
meus, -a, -um
tuus, -a, -um
suus, -a, -um
noster, nostra, nostrum
vester, vestra, vestrum
suus, -a, -um
4. EL DATIVO POSESIVO
El dativo posesivo expresa posesión. Tiene estas características:
-Siempre se da cuando aparece el verbo sum con un dat.
-El dat. latino se convierte en el suj. castellano.
-El suj. latino se convierte en el CD castellano.
-El verbo sum se traduce como ‘tener’.
EJERCICIOS
1.Declina estos sustantivos con su correspondiente adjetivo posesivo: noster
amicus, mea lacrima, tuum verbum, suus medicus, vestra dementia.
2.Traduce las siguientes oraciones:
-Amicitia nobis cum regina erat, amicitia vobis nobiscum non est.
-Sunt tibi lati fundi et pecuniae, sed amicitia tecum mihi non est.
-Senatus magnum exercitum in hostes mittet.
-Naves e portu procedent.
-In dextro cornu exercitus equitatum collocabis.
-Hostes equitatu peditatuque sua cum exercitu nostro pugnabunt.
-Usus magister egregius semper erit.
-Peditatus equitatusque noster hostium impetum franget.
-Exercitus noster impetu magno hostes fugabit.
-Discordiarum inter cives exitus erit aut omnium interfectio aut victoris
dominatio.
-Te tua, me delectant mea.
-Si vos liberique vestri valetis, bene est; ego quidem valeo.
1.Conjuga los siguientes verbos en pres., imp., perf., fut. imp. y fut. perf. de
ind., tradúcelos y di su conjugación : caligo; includo; offulgeo; assentio.
18
UNIDAD 6. EL PRETÉRITO PLUSCUAMPERFECTO DE
INDICATIVO. LOS COMPLEMENTOS DE LUGAR. LOS
GRADOS DEL ADJETIVO Y DEL ADVERBIO.
1. EL PRETÉRITO PLUSCUAMPERFECTO DE INDICATIVO
1ª conj.
Amav-era-m
Amav-era-s
Amav-era-t
Amavera-mus
Amav-era-tis
Amav-era-nt
2ª conj.
Vid-era-m
Vid-era-s
Vid-era-t
Vid-era-mus
Vid-era-tis
Vid-era-nt
3ª conj.
Rex-era-m
Rex-era-s
Rex-era-t
Rex-era-mus
Rex-era-tis
Rex-era-nt
4ª conj.
Audiv-era-m
Audiv-era-s
Audiv-era-t
Audivera-mus
Audiv-era-tis
Audiv-era-nt
Sum
Fueram
Fueras
Fuerat
Fueramus
Fueratis
Fuerant
2. LOS COMPLEMENTOS DE LUGAR
-UBI? ‘¿dónde?’: - In + abl. El abl. debe hacer referencia a un lugar. Si se trata
de un nombre propio debe ser un lugar importante y si no
un nombre común.
-Sólo abl. El abl. hace referencia a un nombre propio de
lugar, que debe ser pequeño (ciudades, islas...) y no puede
ser ni de la 1ª ni de la 2ª declinación.
-Locativo. Hace referencia a un nombre propio de lugar, que
debe ser pequeño y se declina en sing. de la 1ª y la 2ª
declinación. Con nombres como domus, rus y humus
también se puede utilizar.
-QUO? ‘¿a dónde?’: - In/ad + acus. El acus. debe hacer referencia a lugares
importantes o puede utilizarse con nombres comunes.
-Sólo acus. Se utiliza para nombres de lugares de menor
importancia, para palabras tipo rus o domus o para
nombres de persona.
-UNDE? ‘¿de dónde?’: - A/ab/e/ex/de + abl. Para nombres propios de lugares
grandes o nombres comunes.
-Sólo abl.. Para nombres propios de lugares
pequeños o para palabras del tipo rus o domus.
-QUA? ‘¿por dónde?’: - Per + acus.. Para nombres geográficos.
-Sólo abl. Para nombres comunes que expresan lugar.
3. LOS GRADOS DEL ADJETIVO
El adjetivo tiene 3 grados:
19
-El positivo (guapo).
-El comparativo: - De superioridad (más guapo que).
-De inferioridad (menos guapo que).
-De igualdad (tan guapo como).
-El superlativo: - Absoluto (guapísimo, el más guapo).
-Relativo (el más guapo de).
3.1. EL COMPARATIVO
-De superioridad: - magis ....... quam: con adjs. que acaban en -ius, -eus, -uus.
-plus .......... quam: poco utilizado.
-Añadiendo al adj. las desinencias –ior, para fem. y masc., e
–ius, para el neutro. Se declinan como los adjs. de la 3ª
declinación.
-Comparativos irregulares: Bonus, -a, -um: melior, melius
Malus, -a, -um: peior, peius
Parvus, -a, -um: minor, minus
Magnus, -a, -um: maior, maius
-Cuando el comparativo de superioridad se hace mediante adv. los 2
términos comparados van en el mismo caso.
-Cuando el comparativo de superioridad se hace mediante desinencias el
segundo término puede ir introducido por quam declinándose en el
mismo caso que el primero o puede ir en abl.
-De inferioridad: minus ....... quam.
-Los 2 términos van en el mismo caso.
-De igualdad: tam ........ quam.
-Los 2 términos van en el mismo caso.
3.2. EL SUPERLATIVO
-Absoluto:
-Mediante desinencias: se declinan como los adjs. de la 1ª y 2ª
declinación de 3 terminaciones.
-A la raíz del adj. se le añade –issimus, -a, -um (brevisimus ‘muy breve,
brevísimo).
-Si el adj. acaba en –lis se le añade –limus, -a, -um (facillimus ‘muy
fácil, facilísimo).
20
-Si el adj. acaba en –er se le añade –rimus, -a, -um (celeberrimus ‘muy
célebre, celebrísimo’).
-Mediante advs.: puede hacerse con cualquier adj., pero es más habitual
con los acabados en –eus, -ius o –uus, que siempre se hacen mediante
advs.
-Maxime + adj. (maxime altus ‘muy alto, altísimo’).
-Valde + adj. (valde altus ‘muy alto, altísimo).
-Minime + adj. (minime altus ‘muy poco alto’).
-Relativo: el superlativo se hace siguiendo las reglas del absoluto, pero hay que
tener en cuenta cómo se expresa el CAdj. que acompaña a estos
superlativos. Se puede hacer mediante: - gen.
-de/e/ex + abl.
-inter + acus.
-Superlativos irregulares: Bonus, -a, -um: optimus, -a, -um
Malus, -a, -um: pessimus, -a, -um
Parvus, -a, -um: minimus, -a, -um
Magnus, -a, -um: maximus, -a, -um
1.LOS GRADOS DE LOS ADVERBIOS QUE DERIVAN DE
ADJETIVOS
Al igual que los adjs. van a tener 3 grados: positivo, acabado en –e u –o;
comparativo, acabado en –ius; superlativo, acabado en –issime.
EJERCICIOS
1.Nomina los siguientes verbos, di de qué conj. son, tradúcelos y conjúgalos en
pres., imp., perf. y plusc., fut. imp. y perf. de ind.: habebat, habitabat,
faciebat, occidit.
2.Traduce las siguientes oraciones:
-Amicus magis necessarius est quam ignis et aqua.
-Nihil tam carus est quam filius meus.
-Bellum est magis crudele quam fames.
-Libertas est mihi tam dulcis quam vita.
-Bello saevior fames est.
-Nullum vitium turpius est avaritia.
-Fertilior seges sempre est in alienis agnis.
-Terra est maior quam luna, sed minor quam sol.
-Dolor animi gravior est quam corporis dolor.
21
-Omnia tua consilia sunt clariora luce.
-Socrates omnium hominum saepientissimus fuit.
-Saturnus, saevissimus patrum, suos filios vorabat.
-Omnium ferarum callidissima est vulpes.
-Ex omnibus Gallis fortissimi et bellicossimi sunt Belgae.
-Leo est nobilissimus inter animalia.
-Nihil est homini dulcius libertate; nihil carius quam patria; nihil pulchrius virtute;
nihil veritatis luce dulcius; nihil peius dedecore; nihil amabilius quam morum
bonorum similitudo.
-Hieme dies brevissimi sunt, aestate longissimi.
-Hercules ab infantia fortissimus fuit.
-Mens hominis omnium rerum celerrima est.
-Somnus est morti simillimus.
-Dux ex Sardinia in Africam profugit.
-Sidera ab orto ad occasum suum cursum efficiunt.
-Hostes crebras legationes Romam ad senatum miserunt.
-Romae tum eram; postea Neapolim veni.
-Galli victores Romam contenderunt. Mox in urbem pervenerunt ibique
manebant. Iuventus Romana in arcem confugit, at senes domi manserunt.
-Romae domi tuae an Rhodi aut Athenis vives?
-Carthagine reges, Romae quotannis consules erant; Spartae quinque ephori
rem publicam administrabant; in Creta autem decem cosmoe contra vim
regiam cives suos defendebant.
-Aurelia via Roma profectus est (‘salió) atque per Etruriam in Galliam
Cisalpinam pervenit.
-Multa itinera sunt per maria et terras.
-Pauci milites incertis itineribus per silvas ad Titum Labienum in hiberna
perveniunt.
UNIDAD 7. EL SUBJUNTIVO. LOS DEMOSTRATIVOS
1. EL SUBJUNTIVO
1.1. PRESENTE DE SUBJUNTIVO
1ª conj.
Am-e-m
Am-e-s
Am-e-t
Am-e-mus
Am-e-tis
Am-e-nt
2ª conj.
Vid-e-a-m
Vid-e-a-s
Vid-e-a-t
Vid-e-a-mus
Vid-e-a-tis
Vid-e-a-nt
3ª conj.
Reg-a-m
Reg-a-s
Reg-a-t
22
Reg-a-mus
Reg-a-tis
Reg-a-nt
4ª conj.
Audi-a-m
Audi-a-s
Audi-a-t
Audi-a-mus
Audi-a-tis
Audi-a-nt
Sum
Sim
Sis
Sit
Simus
Sitis
Sint
1.2. PRETÉRITO IMPERFECTO DE SUBJUNTIVO
1ª conj.
Am-a-re-m
Am-a-re-s
Am-a-re-t
Am-a-re-mus
Am-a-re-tis
Am-a-re-nt
2ª conj.
Vid-e-re-m
Vid-e-re-s
Vid-e-re-t
Vid-e-re-mus
Vid-e-re-tis
Vid-e-re-nt
3ª conj.
Reg-ere-m
Reg-ere-s
Reg-ere-t
Reg-ere-mus
Reg-ere-tis
Reg-ere-nt
4ª conj.
Audi-re-m
Audi-re-s
Audi-re-t
Audi-re-mus
Audi-re-tis
Audi-re-nt
Sum
Essem
Esses
Esset
Essemus
Essetis
Essent
1.3. PRETÉRITO PERFECTO DE SUBJUNTIVO
1ª conj.
Amav-eri-m
Amav-eri-s
Amav-eri-t
Amav-eri-mus
Amav-eri-tis
Amav-eri-nt
2ª conj.
Vid-eri-m
Vid-eri-s
Vid-eri-t
Vid-eri-mus
Vid-eri-tis
Vid-eri-nt
3ª conj.
Rex-eri-m
Rex-eri-s
Rex-eri-t
Rex-eri-mus
Rex-eri-tis
Rex-eri-nt
4ª conj.
Audiv-eri-m
Audiv-eri-s
Audiv-eri-t
Audiv-eri-mus
Audiv-eri-tis
Audiv-eri-nt
Sum
Fuerim
Fueris
Fuerit
Fuerimus
Fueritis
Fuerint
1.4. PRETÉRITO PLUSCUAMPERFECTO DE SUBJUNTIVO
1ª conj.
Amav-isse-m
Amav-isse-s
Amav-isse-t
Amav-isse-mus
Amav-isse-tis
Amav-isse-nt
2ª conj.
Vid-isse-m
Vid-isse-s
Vid-isse-t
Vid-isse-mus
Vid-isse-tis
Vid-isse-nt
3ª conj.
Rex-isse-m
Rex-isse-s
Rex-isse-t
Rex-isse-mus
Rex-isse-tis
Rex-isse-nt
4ª conj.
Audiv-isse-m
Audiv-isse-s
Audiv-isse-t
Audiv-isse-mus
Audiv-isse-tis
Audiv-isse-nt
Sum
Fuissem
Fuisses
Fuisset
Fuissemus
Fuissetis
Fuissent
2.DEMOSTRATIVOS
2.1. PRONOMBRES Y ADJETIVOS DEMOSTRATIVOS
Hic, haec, hoc: ‘este, éste; esta, ésta; esto’.
SINGULAR PLURALMASC. FEM. NEUTRO MASC. FEM. NEUTRO
NOM. hic haec hoc hi hae haecACUS. hunc hanc hoc hos has haecGEN. huius huius huius horum harum horum
23
DAT. huic huic huic his his hisABL. hoc hac hoc his his his
Iste, ista, istud: ‘ese, ése; esa, ésa; eso’.
SINGULAR PLURALMASC. FEM. NEUTRO MASC. FEM. NEUTRO
NOM. iste ista istud isti istae istaACUS. istum istam istud istos istas istaGEN. istius istius istius istorum istarum istorumDAT. isti isti isti istis istis istisABL. isto ista isto istis istis istis
Ille, illa, illud: ‘aquel, aquél; aquella, aquélla; aquello’.
SINGULAR PLURALMASC. FEM. NEUTRO MASC. FEM. NEUTRO
NOM. ille illa illud illi illae illaACUS. illum illam illud illos illas illaGEN. illius illius illius illoru
millarum illorum
DAT. illi illi illi illis illis illisABL. illo illa illo illis illis illis
2.2. DEMOSTRATIVO GRAMATICAL
Este demostrativo se utiliza en las siguientes circunstancias:
-Para referirse a una persona o cosa ya mencionada.
-Como antecedente del pron. relativo.
-Como pron. personal de 3ª persona.
Is, ea, id: ‘este, éste, él, lo; esta, ésta, ella, la; esto’.
SINGULAR PLURALMASC. FEM. NEUTRO MASC. FEM. NEUTRO
NOM. is ea id ei eae eaACUS. eum eam id eos eas eaGEN. eius eius eius eorum earum eorumDAT. ei ei ei eis eis eisABL. eo ea eo eis eis eis
2.3. DEMOSTRATIVO DE IDENTIDAD
Para expresar el valor de estos demostrativos en castellano hemos de recurrir
a términos y giros como: “mismo”, “solo”, “por sí mismo”, “en persona”... Hay 2
demostrativos de identidad distintos, que aunque se traducen del mismo modo,
se utilizan en contextos distintos:
-Idem, eadem, idem: se refiere generalmente a algo ya mencionado.
-Ipse, ipsa, ipsum: el ser al que se refiere se contrapone a los demás.
Ipse, ipsa, ipsum: ‘él mismo, ella misma, lo mismo’.
SINGULAR PLURALMASC. FEM. NEUTRO MASC. FEM. NEUTRO
NOM. ipse ipsa ipsum ipsi ipsae ipsa24
ACUS. ipsum ipsam ipsum ipsos ipsas ipsaGEN. ipsius ipsius ipsius ipsioru
mipsiarum
ipsiorum
DAT. ipsi ipsi ipsi ipsis ipsis ipsisABL. ipso ipsa ipso ipsis ipsis ipsis
Idem, eadem, idem: ‘él mismo, ella misma, lo mismo’.
SINGULAR PLURALMASC. FEM. NEUTRO MASC. FEM. NEUTRO
NOM. idem eadem idem eidem eaedem eademACUS. eundem eandem idem eosdem easdem eademGEN. eiusdem eiusdem eiusdem eorumdem earumdem euromdemDAT. eidem eidem eidem eisdem eisdem eisdemABL. eodem eadem eodem eisdem eisdem eisdem
EJERCICIOS
1.Nomina los siguientes verbos, di de qué conj. son, tradúcelos y conjúgalos en
pres., imp., perf., plusc., fut. imp. y perf. de ind. y en pres., imp., perf. y
plusc. de subj.: intercludo, praesto, deligo, sum, pendeo.
2.Traduce las siguientes oraciones:
-Genua flectamus.
-Utinam veros amicos habeat.
-Amemus patriam, pareamus senatui, consulamus bonis civibus, praesentes
fructus neglegamus, posteritatis gloriae serviamus.
-Gratias deis agamus.
-Liberi simus, sed nostris legibus pareamus.
-Rem publicam defendamus, milites.
-Romulus et Numa fuerunt primi Romanorum reges; hic fuit pius, ille bellicosus.
-Illi subito ex silvis eiecerunt.
-Hi pueri scribunt, illi ludunt.
-Hic puer est altior quam ille.
-Hic me dolor frangit, haec cura sollicitat.
-Iste homo mera mendacia narrat.
-Melior tutiorque est certa pax quam sperata victoria; haec in tua, illa in deorum
manu est.
-Ignavia corpus hebetat, labor firmat; illa maturam senectutem, hic longam
adulescentiam reddit.
UNIDAD 8. LOS NUMERALES. LOS VALORES DE LOS
TIEMPOS Y MODOS VERBALES. EL IMPERATIVO
25
1.LOS NUMERALES
Existen varias clases de numerales:
-Adjs. numerales cardinales: expresan núm. o cantidad. Responden a la
pregunta quot? ‘¿cuántos?’. La mayor parte son invariables. Se declinan:
MASC. FEM. NEUTRO MASC. FEM. NEUTRO MASC.
FEM. NEUTRO
NOM. unus una unum duo duae duo tres triaACUS. unum unam unum duos duas duoGEN. unius duorum duarum duorum triumDAT. uni duobus duabus duobus tribusABL. uno una uno
-Las centenas: centum es indeclinable; las demás centenas, desde ducenti
a nongenti, se declinan como boni, -ae, -a (plural de bonus, -a, -um).
-Mille. Se usa generalmente como adj. indeclinable, acompañando
simplemente al sust., con el significado de ‘mil’. A veces, sobre todo en
nom. y acus., se emplea con valor de sust., con el significado de ‘millar’ y
el sust. que va con él se pone en gen. El plural milia ‘millares’ es sust. y se
construye también con gen. partitivo.
-Adjs. numerales ordinales: a la idea de núm. añaden la de orden. Responden
a la pregunta quotus? ‘¿en qué número?’.
Cuadro de los numerales:
CARDINALES ORDINALESCIFRAS ESCRITURA ESCRITURA
ROMANAS ARÁBIGASIIIIIIIVVVIVIIVIIIIXXXIXIIXIIIXIVXVXVIXVIIXVIIIXIXXXXXIXXVIIIXXIX
1234567891011121314151617181920212829
Unus, -a, -umDuo, -ae, -oTres, triaQuattuorQuinqueSexSeptemOctoberNovemDecemUndecimDuodecimTredecimQuattuordecimQuindecimSedecimSeptendecimDuodevigintiUndevigintiVigintiUnus et vigintiDuodetrigintaUndetriginta
Primus, -a, -umSecundus, -a, -umTertiusQuartusQuintusSextusSeptimusOctavusNonusDecimusUndecimusDuodecimusTertius decimusQuartus decimusQuintus decimusSextus decimusSeptimus decimusDuodevicesimusUndevicesimusVicesimusUnus et vicesimusDuodetricesimusUndetricesimus
26
XXXXLLLXLXXLXXXXCCCCCCCCDDDCDCCDCCCDMMMM
3040506070809010020030040050060070080090010002000
TrigintaQuadragintaQuinquagintaSexagintaSeptuagintaOctogintaNonagintaCentumDucenti, -ae, -aTrecentiQuadrigenti,-ae,-aQuingenti, -ae, -aSexcenti, -ae, -aSeptigenti, -ae, -aOctingenti, -ae, -aNongenti, -ae, -aMilleDuo milia...
TricesimusQuadragesimusQuinquagesimusSexagesimusSeptuagesimusOctogesimusNonagesimusCentesimusDucentesimusTrecentesimusQuadringentesimusQuingentesimusSexcentesimusSeptingentesimusOctingentesimusNongentesimusMillesimusBis millesimus...
1.LOS VALORES DE LOS TIEMPOS Y MODOS VERBALES
1.1.TEMA DE PRESENTE
-Valores y usos principales del pres. de subj.:
-Potencial: se traduce como ‘poder + el verbo en inf.’.
Ubi hominem invenias... ‘Dónde podrías encontrar un hombre...’.
-Exhortativo: se traduce en pres. de subj.
Patriam amemus. ‘Amemos la patria.’
-Deliberativo: se traduce como ‘deber + el verbo en inf.’.
Quid faciam? ‘¿Qué debo hacer?’
-Yusivo: expresión de una orden o prohibición. Se traduce o en imper., si es
afirmativa, o en pres. de subj., si es negativa.
Sapias. ‘Sé cuerdo.’ Ne facias. ‘No hagas.’
-Desiderativo: se expresa un deseo. Se traduce en pres. de subj.
Utinam naves in portum perveniant! ‘¡Ojalá las naves lleguen al puerto!’
-Valores y usos principales del imp. de subj.:
-Irreal de pres.: se traduce en condicional.
Plura tibi escriberem. ‘Te escribiría más cosas’.
-Potencial de pasado: se traduce por plusc. de subj.. Es frecuente en
expresiones impersonales.
Quis crederet? ‘¿Quién lo hubiera creído?’
-Deliberativo y de indignación o protesta. Se traduce como ‘iba a + inf.’.
Quid facerem? ‘¿Qué iba yo a hacer?’
1.1.1.El imperativo
TIEMPO Nº PERS. SUM 1ªCONJ.
2ªCONJ.
3ªCONJ.
4ª CONJ. DESINENCIASACTIVAS PASIVAS
27
PRESENTE SING. 2ª es- ama- vide- rege- audi- - -rePLU. 2ª es- ama- vide- regi- audi- -te -mini
FUTURO SING. 2ª es- ama- vide- regi- audi- -to -tor3ª es- ama- vide- regi- audi- -to -tor
PLU. 2ª es- ama- vide- regi- audi- -tote (no se usa)3ª es- ama- vide- regu- audiu- -nto -ntor
1.1.2.Expresión del ruego, de la orden y de la prohibición
-1ª pers.: se emplea la 1ª pers. plu. del pres. de subj., con ne, si se trata de
prohibición.
Eamus. ‘Vayamos.’ Ne difficilia optemus. ‘No deseemos cosas difíciles’.
-2ª persona:
-Orden: imper. pres.: fac ‘haz’ y subj. pres.: facias ‘haz’.
-Prohibición:
-Ne / cave + perf. subj. Se traduce como pres. de subj.
Ne feceris. ‘No hagas.’
-Ne / cave + pres. subj. Se traduce como pres. de subj.
Cave facias. ‘No hagas.’
-Noli / nolite + inf. Se traduce como pres. de subj..
Noli facere. ‘No hagas.’
-3ª pers.: subj. pres. (ne para la prohibición) -Faciat. ‘Que haga.’- e imper. fut.
Las formas de este imper. expresan una orden o prohibición proyectada al fut.
Como las leyes se refieren tanto al fut. inmediato como al mediato, suelen
expresar sus mandatos o prohibiciones en este tiempo -Cras petito, nunc abi.
‘Pídelo mañana, ahora vete.’-.
1.1.TEMA DE PERFECTO
-Valores y usos principales del perf. de subj.:
-Potencial y de atenuación: se traduce como ‘poder + inf. perf.’.
Aliquis dixerit. ‘Alguien podría haber dicho’.
-Orden (raro) y prohibición (con ne, cave). Se traduce como pres. de subj.
Ne / cave feceris. ‘No hagas.’
-Con cum equivale a una oración causal.
EJERCICIOS
1.Traduce las siguientes oraciones:
-Valeant cives mei, sint florentes, sint beati.
-Quid agerem, iudices? Contenderem contra tribunum plebis?
-Quid facerent miseri aut quid recusarent?
28
-Consulite vobis; prospicite patriae; conservate vos, coniuges, liberos
fortunasque vestras; populi Romani nomen salutemque defendite.
-Deo supplica, parentes ama, cognatos cole, datum serva, cum bonis ambula,
saluta libenter, maiori concede, verecundiam serva, rem tuam custodi,
diligentiam adhibe, familiam cura, dormi, pugna pro patria, libros lege.
-Ne transieris Hiberum.
-Cave credas, cave ignoscas, cave eum defendas.
-Cave nihil mihi responderis.
-Fuisti igitur apud Laecam illa nocte, Catilina.
-Hoc sine ulla dubitatione confirmaverim.
UNIDAD 9. PRONOMBRES RELATIVOS E
INTERROGATIVOS. ORACIONES RELATIVAS E
INTERROGATIVAS. PRONOMBRES Y ADJETIVOS
INDEFINIDOS
1.PRONOMBRES RELATIVOS Y ORACIONES DE RELATIVO
1.1.PRONOMBRES RELATIVOS
Qui, quae, quod: ‘que, cual, quien, cuyo’.
SINGULAR PLURALMASC. FEM. NEUTRO MASC. FEM. NEUTRO
NOM. qui quae quod qui quae quaACUS. quem quam quod quos quas quaGEN. cuius cuius cuius quorum quarum quorumDAT. cui cui cui quibus quibus quibusABL. quo qua quo quibus quibus quibus1.2.ORACIONES DE RELATIVO
Estos prons. introducen una oración sub. de relativo que explica, califica o
determina a algún sust. o pron. de la principal, que se llama antecedente. El
relativo y el antecedente pertenecen a oraciones distintas, por tanto, cada uno
deberá ir en el caso requerido por la función que desempeñen en sus
oraciones. Deben concertar, no obstante, en género y núm.
2.PRONOMBRES, ADJETIVOS Y ADVERBIOS
INTERROGATIVOS. ORACIONES INTERROGATIVAS
2.1. PRONOMBRES Y ADJETIVOS INTERROGATIVOS
2.1.1.Qui/quis, quae, quid/quod
Qui/quis, quae, quid/quod: ‘quién, qué, cuál’
SINGULAR PLURALMASC. FEM. NEUTRO MASC. FEM. NEUTRO
29
NOM. qui/quis quae quod/quid qui quae quaeACUS. quem quam quod/quid quos quas quaeGEN. cuius cuius cuius quorum quarum quorumDAT. cui cui cui quibus quibus quibusABL. quo qua quo quibus quibus quibus
2.1.2.Uter, utra, utrum
Uter, utra, utrum: ‘cuál de los dos’
SINGULAR PLURALMASC. FEM. NEUTRO MASC. FEM. NEUTRO
NOM. uter utra utrum utri utra utraACUS. utrum utra utrum utros utras utraGEN. utrius utrius utrius utrorum utrarum utrorumDAT. utri utri utri utris utris utrisABL. utro utra utro utris utris utris
2.1.3.Adverbios interrogativos
-Quomodo, qui ‘¿cómo?’
-Ubi ‘¿dónde?’
-Quo ‘¿a dónde?’
-Unde ‘¿de dónde?’
-Cur, quare ‘¿por qué?’
-Qua ‘¿por dónde?
-Quando ‘¿cuándo?’
-Quam ‘¿hasta qué punto?’
-Quanto ‘¿cuánto?’
-Quin ‘¿por qué no?’
2.2. ORACIONES INTERROGATIVAS
1.1.1.Oraciones interrogativas directas
En las oraciones interrogativas directas la pregunta se hace directamente. Son
oraciones independientes y el verbo va en ind. Llevan al final el signo de
interrogación. Pueden ser simples o dobles:
-Simples: pueden ser totales o parciales:
-Totales: si se pregunta sobre la conformidad del suj. y el pred. Generalmente
van introducidas por las partículas num ‘acaso’, -nonne ‘acaso no’ o –ne (no
se traduce). Las formas enclíticas van detrás de la palabra a la que se
refiere la interrogación.
-Parciales: si se pregunta sólo sobre un elemento de la frase. Van
introducidas por prons. o advs. interrogativos.
-Dobles o disyuntivas: formulan 2 alternativas, que se excluyen mutuamente.
Van introducidas por las siguiente partículas:
-Primer miembro: utrum, -ne o ninguna. Esta parte no se traduce.
-Segundo miembro: an ‘o’, annon o necne ‘o no’.
1.1.1.Oraciones interrogativas indirectas
30
Son oraciones subs. susts. o completivas con función de suj. o CD. El verbo
aparece en subj. pero al traducir pasa a ind. No llevan signo interrogación.
Suelen ir introducidas por verbos como: interrogo, rogo, quaero, scio, necio.
Pueden ser simples o dobles:
-Simples: pueden ser totales o parciales:
-Totales: si se pregunta sobre la conformidad del suj. y el pred. Generalmente
van introducidas por las partículas num, nonne, –ne, an ‘si’.
-Parciales: si se pregunta sólo sobre un elemento de la frase. Van
introducidas por prons. o advs. interrogativos.
-Dobles o disyuntivas: formulan 2 alternativas, que se excluyen mutuamente.
Van introducidas por las siguiente partículas:
-Primer miembro: utrum, -ne o ninguna. Se traduce como ‘si’.
-Segundo miembro: an ‘o’, annon o necne ‘o no’.
3. PRONOMBRES Y ADJETIVOS INDEFINIDOS
Son muy numerosos. Expresan distintos matices de inconcreción y vaguedad.
Quis, quae/qua, quid/quod ‘alguien, alguno, algo’ será indefinido (no
interrogativo o relativo) cuando vaya detrás de cum, num, si, sive, ne (ne + quis
‘nadie’). Se pueden dividir en 2 grupos:
-Derivados de quis: se declinan como éste más la partícula incorporada:
-Aliquis, aliqua, aliquid/aliquos ‘alguien, alguno, algo’.
-Quidam, quaedam, quidam/quodam ‘uno, cierto’.
-Quivis, quaevis, quidvis/quodvis ‘cualquiera’.
-Quisque, quaeque, quidque/quodque ‘cada uno, cada cual’.
-Usos especiales:
-Ut + quisque + superlativo ... ita + superlativo ‘tanto más ... cuanto más’.
-Superlativo + quisque ‘lo más + el adj. que está en superlativo’.
-Quispiam, quaepiam, quidpiam/quodpiam ‘alguien, alguno, algo’.
-No derivados de quis:
-Alter, altera, alterum ‘otro (entre dos)’. Se declina siempre en sing.
-Alius, alia, aliud ‘otro (entre varios)’.
-Usos especiales:
-Alter ...... alter ...... ‘uno ..... el otro ........’.
-Alius ....... alius .......... alius....... ‘uno ....... otro ......... otro’.
-Alii ..... alii........ ‘unos ......... otros ........’.
-Uterque, utraque, utrumque ‘uno y otro, ambos’.
-Neuter, neutra, neutrum ‘ninguno de los dos’.
31
-Ceteri, ceterae, cetera ‘los restantes’. Se declina siempre en plu.
-Unus, una, unum ‘sólo, solamente’.
-Ullus, ulla, ullum ‘alguno’.
-Nullus, nulla, nullum ‘ninguno’.
-Solus, sola, solum ‘sólo, solamente’.
-Totus, tota, totum ‘todo’.
-Nemo ‘nadie’.
-Nihil ‘nada’. Es indeclinable. Sólo en función de suj. y CD.
EJERCICIOS
1.Traduce las siguientes oraciones:
-Homo, quem vides, meus pater est.
-Urbs, quam videtis, pulcherrima est.
-Hoc illis narro, qui me non intelligunt.
-Viri, qui summam domus potestatem habebant, patres familias erant.
-More maiorum, pater, qui infantem manibus suis suscipit, illum pro filio
agnoscit.
-Die nono patres solemniter diem lustricum, in quo infantes nomen accipiebant,
celebrabant.
-Romani hanc ceremoniam lustrationem verbum, quod significat purificationem,
vocabat.
-Bis miser est ille, qui ante felix fuit.
-Diligens agricola serit arbores, quarum fructus ipse numquam aspiciet.
-Is, qui non propulsat iniuriam, improbe facit.
-Quae est maxima egestas? Avaritia.
-Cuius sunt istae domus?
-Utrum defenditis an impugnatis plebem?
-Romamne venio, an hic maneo?
-Scribam quid sentiam.
-Bene dormit qui non sentit quam male dormiat.
-Nescio utrum sis albus an ater homo; albus an ater sis ignoro; albus an aterne
sis ignoro.
UNIDAD 10. LA ORACIÓN PASIVA. LA CONJUGACIÓN
PASIVA DEL VERBO
1.LAS ORACIONES PASIVAS32
En latín las voces del verbo son activa y pasiva. Las oraciones pasivas tienen
un CAgente, el que realiza la acción del verbo, y un suj. paciente, el que sufre
la acción. El suj. paciente se pone en nom.; el CAgente va en abl., con la prep.
a o ab si es una persona o cosa personificada (a ante consonante, ab ante
vocal).
2.LA CONJUGACIÓN PASIVA DEL VERBO
2.1.TEMAS DE PRESENTE
2.1.1.Presente de indicativo
1ª conj.
Am-or
Am-a-ris,-re
Am-a-tur
Am-a-mur
Am-a-mini
Am-a-ntur
2ª conj.
Vid-e-or
Vid-e-ris,-re
Vid-e-tur
Vid-e-mur
Vid-e-mini
Vid-e-ntur
3ª conj.
Reg-or
Reg-e-ris,-re
Reg-i-tur
Reg-i-mur
Reg-i-mini
Reg-untur
4ª conj.
Audi-or
Audi-ris,-re
Audi-tur
Audi-mur
Audi-mini
Audi-untur
1.1.2.Imperfecto de indicativo
1ª conj.
Am-a-ba-r
Am-a-ba-ris,-re
Am-a-ba-tur
Am-a-ba-mur
Am-a-ba-mini
Am-a-ba-ntur
2ª conj.
Vid-e-ba-r
Vid-e-ba-ris,-re
Vid-e-ba-tur
Vid-e-ba-mur
Vid-e-ba-mini
Vid-e-ba-ntur
3ª conj.
Reg-e-ba-r
Reg-e-ba-ris,-re
Reg-e-ba-tur
Reg-e-ba-mur
Reg-e-ba-mini
Reg-e-ba-ntur
4ª conj.
Audi-e-ba-r
Audi-e-ba-ris,-re
Audi-e-ba-tur
Audi-e-ba-mur
Audi-e-ba-mini
Audi-e-ba-ntur
1.1.3.Futuro imperfecto de indicativo
1ª conj.
Am-a-b-or
Am-a-b-eris,-ere
Am-a-b-itur
Am-a-b-imur
Am-a-b-imini
Am-a-b-untur
2ª conj.
Vid-e-b-or
Vid-e-b-eris,-ere
Vid-e-b-itur
Vid-e-b-imur
Vid-e-b-imini
Vid-e-b-untur
3ª conj.
Reg-ar
Reg-e-ris,-re
Reg-e-tur
Reg-e-mur
Reg-e-mini
33
Reg-e-ntur
4ª conj.
Audi-ar
Audi-e-ris,-re
Audi-e-tur
Audi-e-mur
Audi-e-mini
Audi-e-ntur
2.1.4.Presente de subjuntivo
1ª conj.
Am-e-r
Am-e-ris,-re
Am-e-tur
Am-e-mur
Am-e-mini
Am-e-ntur
2ª conj.
Vid-e-a-r
Vid-e-a-ris,-
re
Vid-e-a-tur
Vid-e-a-mur
Vid-e-a-mini
Vid-e-a-ntur
3ª conj.
Reg-a-r
Reg-a-ris,-re
Reg-a-tur
Reg-a-mur
Reg-a-mini
Reg-a-ntur
4ª conj.
Audi-a-r
Audi-a-ris,-re
Audi-a-tur
Audi-a-mur
Audi-a-mini
Audi-a-ntur
2.1.5.Imperfecto de subjuntivo
1ª conj.
Am-are-r
Am-are-ris,-re
Am-are-tur
Am-are-mur
Am-are-mini
Am-are-ntur
2ª conj.
Vid-ere-r
Vid-ere-ris,-
re
Vid-ere-tur
Vid-ere-mur
Vid-ere-mini
Vid-ere-ntur
3ª conj.
Reg-ere-r
Reg-ere-ris,-
re
Reg-ere-tur
Reg-ere-mur
Reg-ere-mini
Reg-ere-ntur
4ª conj.
Audi-re-r
Audi-re-ris,-re
Audi-re-tur
Audi-re-mur
Audi-re-mini
Audi-re-ntur
2.2.TEMAS DE PERFECTO
Se hacen añadiendo al participio pres., que se saca del supino, el verbo sum
conjugado en el tiempo correspondiente.
2.2.1. Pretérito perfecto de indicativo
sum
amatus, -a, um; visus, -a, um; rectus, -a, -um; auditus, -a, -um es
est
sumus
amati, -ae, a; visi, -ae, a; recti, -ae, -a; auditi, -ae, -a estis
sunt
1.2.2.Pretérito pluscuamperfecto de indicativo
eram
amatus, -a, um; visus, -a, um; rectus, -a, -um; auditus, -a, -um eras
erat
eramus
amati, -ae, a; visi, -ae, a; recti, -ae, -a; auditi, -ae, -a eratis
erant34
1.1.1.Futuro perfecto de indicativo
ero
amatus, -a, um; visus, -a, um; rectus, -a, -um; auditus, -a, -um eris
erit
erimus
amati, -ae, a; visi, -ae, a; recti, -ae, -a; auditi, -ae, -a eritis
erunt
1.1.2.Pretérito perfecto de subjuntivo
sim
amatus, -a, um; visus, -a, um; rectus, -a, -um; auditus, -a, -um sis
sit
simus
amati, -ae, a; visi, -ae, a; recti, -ae, -a; auditi, -ae, -a sitis
sint
1.1.3.Pretérito pluscuamperfecto de subjuntivo
essem
amatus, -a, um; visus, -a, um; rectus, -a, -um; auditus, -a, -um esses
esset
essemus
amati, -ae, a; visi, -ae, a; recti, -ae, -a; auditi, -ae, -a essetis
essent
EJERCICIOS
1.Señala la pers., el núm., el tiempo, el modo y la voz de los siguientes verbos
y tradúcelos:
Consumitur:
Occisi sunt:
Facta erant:
Scribebantur:
Factum esset:
Occisa erat:
Monerere:
Docti sint:
Scripta erant:
Doctus esset:
Factum est:
Docti eramus:
Scripta sunt:
Amatae erimus:
2.Traduce las siguientes oraciones:
-Studio gloriae omnes trahimur.
-Poetae audiuntur, leguntur, ediscuntur.
-Urbs validis munitionibus atque natura loci muniebatur.35
-Nostri milites a duce et a fortuna deserebantur.
-Eo libro a nobis Philosophia defenditur.
-Ne audiantur improbi cives.
-Dianae simulacrum colebatur a civibus, ab omnibus advenis visebatur.
-Senes a iuventute honorentur.
-Iudicabor, sed non damnabor a iudicibus.
-Bellum crudelissimum a me sedabitur.
-A perito patrono defendebaris.
-Cras libri a me lecti erunt.
-Equester proelium a nostris commissum est.
-A barbaris Caesaris adventus notus erat.
-Hae litterae a te scriptae erant.
-Urbs atroci incendio vastata erit.
-Ab amicis relicti sumus.
-Mea verba a vobis audita sunt.
UNIDAD 11. COMPUESTOS DE SUM. PRINCIPALES
CONJUNCIONES SUBORDINANTES: VALORES DE
QUOD, UT Y CUM
1.COMPUESTOS DE SUM
Hay verbos que derivan del verbo sum y que, por tanto, se conjugan como
éste. Algunos de estos verbos son: ab-sum, ad-sum, de-sum, in-sum, inter-
sum, ob-sum, prae-sum, pro-sum, sub-sum, super-sum, pos-sum. Salvo absum
se construyen normalmente con un complemento en dat. El verbo prosum
presenta una –d- entre el prefijo y las formas del verbo sum que comienzan con
una vocal. El verbo possum se conjuga en todos los tiempos del tema de pres.
añadiendo a pot- (ante vocal) o pos- (ante s-) las formas del verbo sum.
2.PRINCIPALES CONJUNCIONES SUBORDINANTES
2.1.VALORES DE QUOD
1.Pron. relativo: nom. y acus. sing.
2.Conj.: - Completiva: la sub. va con verbo en ind., tiene la función de suj. o
CD y la conj. se traduce como ‘que’.
-Causal: la sub. va con verbo en ind. o subj. y la conj. se traduce
como ‘porque’.
1.1.VALORES DE UT
36
1.Adv.: ‘como’.
2.Conj.:
-Si la sub. va con verbo en ind. puede ser:
-Temporal: la conj. se traduce como ‘cuando’.
-Comparativa: en la principal debe de haber un adv. correlativo ( ita, sic,
adeo ‘así’; tam ‘tan’; talis ‘tal’) y la conj. se traduce como ‘como’, ‘del
mismo modo que’.
-Si la sub. va con verbo en subj. puede ser:
-Final: la conj. se traduce como ‘para’ y si el suj. de la sub. es el mismo
que el de la principal el verbo de la sub. puede ir en inf. en castellano.
-Completiva: hace función de suj. o CD y la conj. se traduce como ‘que’.
-Consecutiva: la principal suele llevar un adv. correlativo, la conj. se
traduce como ‘que, de tal modo que, de modo que’ y el verbo de la sub.,
que está en subj., se traduce en ind.
-Concesiva: la principal suele llevar el adv. correlativo tamen y la conj. se
traduce como ‘aunque’.
1.1.VALORES DE CUM
1.Prep. de abl.: ‘con’.
2.Conj.:
-Si la sub. va con verbo en ind. puede ser:
- Temporal: la conj. se traduce como ‘cuando’.
-Si la sub. va con verbo en subj. puede ser:
-Concesiva: la principal suele llevar el adv. correlativo tamen y la conj. se
traduce como ‘aunque’.
-Causal: el verbo de la sub. va a ir en pres. o en perf. de subj., se traducirá
en ind. y la conj. se traduce como ‘porque’.
-Cum histórico: el verbo de la sub. va a ir en imp. o en plusc. de subj. La
sub. puede traducirse de 3 modos:
-Como + imp. o perf. de subj.
-Al + inf.
-Ger.
EJERCICIOS
1.Traduce las siguientes oraciones:
-Cum Romani urbis muros ariete oppugnavissent, hostes urbem deserverunt.
-In pugna multitudo hostium tanta erat ut Romani repente castra deserverint.
-Ut agricola arbores serat tamen nunquam fructus videbit.
37
-Cum amicis prudentissimis beatus eris.
-Romani Marium in Africam miserunt ut bellum gereret.
-Ut optavisti, ita est.
-Consules tantas res gesserunt, ut populi Romani imperium auxerint.
-Cura ut valeas.
-Cum hostes numero praestarent, eos tamen exercitus noster vicit.
-Caesar equitatu suo venit ut urbem expugnaret.
-Titus, imperator romanus, tantae liberalitatis homo fuit ut nemini nihil negaret.
-Mercatores in alias terras eunt ut varias merces vendant.
-Semper mortem cogita ut numquam timeas.
-Ut ignis aurum probat, sic miseria probat virtutem.
-Epicurus discipulis dicebat ut amicitiam omnibus rebus humanis anteponerent.
-Cum Diogenes sitiebat, aquam e puteo proximo hauriebat.
-Diotus, cum diu apud me habitavisset, nuper domi meae mortuus est.
-Cimbri et Teutoni, cum Occeanus suas terras inundavisset, novas sedes toto
orbe quarebant.
-Cum id cupias, manebo.
-Cum hominis natura mortalis sit, tamen anima immortalis est.
-Nemo solis ortus, cursus, occasus admiratur, quod cotidie fiunt.
-Bellum scribo quod populus romanus cum Numidarum rege gessit.
-Opportunissima res fuit quod Germani postridie in castra venerunt.
UNIDAD 12. LAS FORMAS NOMINALES DEL VERBO:
INFINITIVO, PARTICIPIO, GERUNDIO Y GERUNDIVO.
1.EL INF., SUS FUNCIONES Y LAS SUBS. DE INF.
1.1.EL INFINITIVO
En latín hay 3 infs.: de pres., de perf. y de fut.
1.1.1.El infinitivo de presente
-Voz activa: tema de pres. + -re.
Ama-re ‘amar’
Vide-re ‘ver’
Rege-re ‘conducir’
Audi-re ‘oír’
-Voz pasiva: tema de pres. + -ri.
Ama-ri ‘ser amado’
Vide-ri ‘ser visto’
Rege-ri ‘ser conducido’
Audi-ri ‘ser oído’
1.1.1.El infinitivo de perfecto
-Voz activa: tema de perf. + -isse.
38
Amav-isse ‘haber amado’
Vid-isse ‘haber visto’
Rex-isse ‘haber conducido’
Audiv-isse ‘haber oído’
-Voz pasiva: supino + -um, -am, -um / -os, -as, -a + inf. de pres. o de perf. de
sum.
SINGULAR PLURALAmatum, -am, -umVisum, -am, -umRectum, -am, -umAuditum, -am, -um
Amatos, -as, -a ‘haber sido amado’+ esse Visos, -as, -a
Rectos, -as, -aAuditos, -as, -a
+ esse ‘haber sido visto’fuisse fuisse ‘haber sido
conducido’‘haber sido oído’
1.1.1.El infinitivo de futuro
-Voz activa: supino + -urum, -uram, -urum / -uros, -uras, -ura + esse o fuisse
SINGULAR PLURALAmaturum,-am,-umVisurum,-am,-umRecturum,-am,-umAuditurum,-am,-um
Amaturos,-as,-a ‘tener que amar’+ esse Visuros,-as,-a
Recturos,-as,-aAudituros,-as,-a
+ esse ‘tener que ver’fuisse fuisse ‘tener que conducir’
‘tener que oír’
-Voz pasiva: tema de pres. + -ndum, -ndam, -ndum / -ndos, -ndas, -nda + esse
o fuisse
SINGULAR PLURALAmandum,-am,-umVidedum,-am,-umRegendum,-am,-umAudiandum,-am,-um
Amandos,-as,-a ‘tener que ser amado’+ esse Videndos,-as,-a
Regendos,-as,-aAudiandos,-as,-a
+ esse ‘tener que ser visto’fuisse fuisse ‘tener que ser conducido’
‘tener que ser oído’
1.1.FUNCIONES DEL INFINITIVO
El inf. puede funcionar tanto como sust. como verbo de una sub.
-Función de sust. o inf. sustantivado: desempeña la función de un sust. Lo más
habitual es que funcione como CD, atrib. o suj.
-CD: va con verbos transitivos.
-Suj.: - acompaña a verbos y expresiones impersonales que expresan
licitud, conveniencia o necesidad (licet, oportet, decet, opus est,
praestat).
-va con expresiones formadas mediante el verbo sum y un sust.
(mos est, occasio es, scelus est).
-aparece con expresiones formadas mediante el verbo sum y un
adj. neutro (turpe est, certum est, utile est).
-Función de verbo: funciona como el núcleo de una sub. de inf. y puede llevar
complementos propios del verbo (CD, CI, CC...).
1.1.LAS ORACIONES SUBORDINADAS DE INFINITIVO39
Las oraciones subs. de inf. pueden ser 2 tipos:
-Oraciones completivas o sustantivas: realiza la función de suj. o CD de la
principal. La función de CD la desempeña cuando depende de verbos de
inteligencia y conocimiento (intelligo, puto, credo, scio, nescio...), de voluntad
(volo, malo, nolo, desidero, statuo...), de lengua (dico, nego, respondeo,
nuntio, scribo, iuro...), de sentido (audio, video, sentio...), o de sentimiento
(gaudeo, admiror, doleo...). Tiene función de suj. cuando acompaña a verbos
y expresiones impersonales (decet, placet, iuvat, oportet, lex est, mos est,
turpe est, utile est...). Hay 2 tipos de oraciones completivas de inf.:
-No concertada: el suj. de la principal y de la sub. no es el mismo. El suj. de
la sub., es decir, el suj. del inf. va en acus. Estas oraciones se traducen
introduciendo el nexo “que” ante el suj. de la proposición sub. completiva
de inf. El inf. siempre guarda relación con el valor del verbo de la oración
de que depende: el inf. pres. indica simultaneidad, el de perf. anterioridad
y el de fut. posterioridad. Por tanto, el inf. se traduce por un tiempo
personal de acuerdo con la siguiente tabla:
VERBO DE LAPRINCIPAL
VERBO DE LA SUBORDINADA DE INF.INF. PRES. INF. PERF. INF. FUTURO
PRES. O FUTURO pres. ind pret. perf. ind. simpleo compuesto
futuro imp. ind.
PASADO pret. imp. ind. pret. plusc. ind. condicional
- Concertada: la oración principal y la sub. tienen el mismo suj., por tanto, la
sub. completiva de inf. no lleva suj. En estos casos, el inf. se traduce
también en inf.
-Infinitivo histórico: no funciona como sub. y su suj., si aparece explícito, va en
nom. y no en acus. Tiene valor de imp. de ind., al que se traduce.
1.EL PARTICIPIO, SUS FUNCIONES, EL PARTICIPIO
CONCERTADO Y EL ABLATIVO ABSOLUTO
1.1.EL PARTICIPIO
En latín hay 4 formas participiales.
2.1.1. El participio de presente activo
Se forma con el tema de pres. + -nt- para la 1ª y la 2ª conj. y con el tema de
pres. + -ent- para la 3ª y la 4ª.
Aman(t)s, amantis
Viden(t)s, videntis
Regen(t)s, regentis
Audien(t)s, audientis
Se declina como un adj. del tipo prudens, -ntis. Expresa una acción realizada al
mismo tiempo que la acción del verbo principal cuando funciona como núcleo
40
de una sub. Se traduce como ger. (‘amando’), mediante una oración de relativo
(‘que amaba’) o mediante una sub., normalmente temporal (‘al amar...’).
1.1.2.Participio de pasado pasivo
Se forma con el tema de supino + -us, -a, -um.
Amatus, -a, -um
Visus, -a, -um
Rectus, -a, -um
Auditus, -a, -um
Se declina como un adj. del tipo bonus, -a, -um. Expresa una acción anterior a
la acción del verbo principal cuando funciona como núcleo de una sub. Se
traduce como un part. (‘amado’), mediante una oración de relativo (‘que habían
amado’) o mediante una sub., normalmente temporal (‘mientras había amado’).
1.1.3.Participio de futuro activo
Se forma con el tema de supino + -urus, -ura, -urum.
Amaturus, -ura, -urum
Visurus, -ura, -urum
Recturus, -ura, -urum
Auditurus, -ura, -urum
Se declina como un adj. del tipo bonus, -a, -um. Expresa una acción a realizar,
posterior a la acción del verbo principal cuando funciona como núcleo de una
sub. Se traduce mediante una oración relativa (‘que va a amar, que amará, que
debe amar’) o sub., normalmente final (‘para amar’).
1.1.4.Participio futuro pasivo
Se forma con el tema de pres. + -ndus, -nda, -ndum:
Amandus, -nda, -ndum
Videndus, -nda, -ndum
Regundus, -nda, -ndum
Audiendus, -nda, -ndum
Se declina como un adj. del tipo bonus, -a, -um. Expresa una acción pasiva a
realizar, posterior a la acción del verbo principal cuando funciona como núcleo
de una sub. Se traduce mediante una oración relativa (‘que va a ser amado,
que será amado, que debe ser amado’) o sub., normalmente final (‘para ser
amado’).
1.1.FUNCIONES DEL PARTICIPIO
El part. puede funcionar tanto como adj. como verbo de una oración sub. Si
funciona como adj. podrá desempeñar las mismas funciones que éste (atrib.,
ady...). Si funciona como verbo puede llevar complementos propios del verbo
(CD, CI, CC...). Hay 2 tipos de estructuras participiales: el participio concertado
y el ablativo o participio absoluto.
1.2.PARTICIPIO CONCERTADO
41
La oración de part. forma parte de una principal, es decir, es una sub. que se
refiere a un nombre, con el que concierta en género, núm. y caso. Este nombre
va en el caso requerido por la función sintáctica que desempeña en la principal.
1.3.ABLATIVO ABSOLUTO
La oración de part. es independiente, es decir, no está subordinada a la oración
a la que acompaña y ésta tiene sentido si se omite la construcción de part. Va
siempre entre comas. Hay 2 tipos:
-Roma condita: tanto el part. como su suj. van en abl.
-Cicerone consule: no lleva part. ya que se sobreentiende el part. del verbo
sum (“sido”), del cual carece este verbo en latín. Por tanto, es una
construcción sin part. y con el suj. y el atrib. en abl. Se suele emplear para
dar el nombre de cónsules en ejercicio, con nombres que indican edad (puer,
adulescens...), cargos y oficios públicos (dux, iudex...) y con adjs. calificativos
(vivus, salvus...).
1.EL GERUNDIO Y EL GERUNDIVO
1.1.El gerundio
El ger. es un sust. verbal que se forma con el tema de pres. + -ndum. Se
declina sólo en neutro sing. con el acus. en –ndum, el gen. en –ndi, el dat. y el
abl. en –ndo. Normalmente no lleva complementos, de llevar tiene que llevar
obligatoriamente un acus., que hace la función de CRégimen. Por tanto, entre
el ger. y el complemento no tiene por qué haber concordancia.
1.2.El gerundivo
El gervo. es un adj. verbal formado con el tema de pres. + -ndus, -nda, -ndum.
Se declina en los 3 géneros y en los 2 núms., como un adj. tipo bonus,-a,-um.
Siempre va a llevar un CRégimen que va a concordar siempre en género, núm.
y caso con el gervo., por tanto, el CRégimen puede ir en cualquier caso.
1.3.Función y traducción del gerundio y el gerundivo
Aunque sean elementos diferenciados la construcción sub. que forman dentro
de una oración principal va a ser la misma, y, por tanto, son intercambiables y
se traducen del mismo modo. Dependiendo del caso en el que vaya tanto el
ger. como el gervo. su función es diferente y se traduce diferente:
CASO DEL GER. O GERVO. FUNCIÓN TRADUCCIÓNAD + ACUS. Giro final para + inf.CAUSA / GRATIA + GEN. Giro final para + inf.DAT. Giro final para + inf.GEN. CN de + inf.ABL. CCM gerundio
EJERCICIOS42
1.Traduce los siguientes enunciados:
-Senatus nuntiavit exercitus sub vesperem adventurum esse.
-Mater dicit pueros in scholam ire.
-Oportet homines legibus parere.
-Utile est cives deos colere.
-Caesar nuntiavit urbem portas clausisse.
-Decet libros legere.
-Mos est deis sacrificia facere.
-Possumus esse beati, debemus esse boni.
-Caesar Rhenum transire decreverat.
-Dulce et decorum est pro patria pugnare.
-Magna dementia est divitias petere et sapientiam spernere.
-Melius est habere quam habuisse; melius est flevisse quam flere.
-Accipere quam facere praestat iniuriam.
-Melius est a sapiente corrigeri, quam stultorum adulatione deciperi.
-Veteres Graeci et Romani putabant multos deos esse.
-Sentimus calere ignem, nivem esse albam, dulce esse mel.
-Caesar statuit classem exspectandam esse.
-Socrates dicere solebat paupertatem hominibus prodesse.
-Antiqui philosophi censebant mundum ex igne et aqua creatum esse.
-Caesar audiverat Pompeium proelium navale facturum esse.
-Dux iussit suos milites venire in montes.
-Omnibus expedit rempublicam esse salvam.
-Cotidie videmus malos esse felices.
-Fuit fama Themistoclem sua sponte venenum sumpsisse.
-Caesar per exploratores intelligit Suevos in silvas recepisse.
-Platonem scribentem mors oppressit.
-Dionysius tyrannus, cultros tonsorios timens, candenti carbone sibi adurebat
capillum.
-Interdiu stellas non conspicimus, solis luce obscuratas.
-Illum exercitum contemno, collectum ex senibus desperatis.
-Legati veniunt auxilium implorantes.
-Legati a Saguntinis Romam missi sunt auxilium orantes.
-Hominibus laborantibus fortuna favet.
-Tarquinius amissum regnum recuperare cupiebat.
-Scipio Africanus, expugnata Carthagine, Romam venit.
43
-Consilio Caesaris cognito, a compluribus Britanniae civitatibus ad eum legati
veniunt.
-Consule Romano agros vastante, legati pacem oraverunt.
-Homini nihil facienti dies est longus.
-Femina fortiter flens ad iudicis pedes se iacit.
-Persis in Graeciam pervenientibus, Spartani Thermopilarum angustias
occupaverunt.
-Regem vulneratum in capite hostes ceperunt.
-Te librum legentem inveni.
-Troia deleta, Priamus hostili manu necatus est.
-Caesar equitatum misit ad oppugnandum castra.
-Bene iuventute educando, res publica magna erit.
-Bos ad arandum, homo ad intelligendum natus est.
-Germani in castra venerunt purgandi causa.
-Hoc non feci inflammandi tui causa, sed testificandi amoris mei.
-Male imperando, imperium amittitur.
44
TEXTOS PARA TRADUCIR
DOS GRANDES DIOSAS45
Fabulae carae sunt puellis, nam fabulae puellas delectant. Multae fabulae
memorant antiquas deas. Minerva dea non solum sapientiae magna dea est,
sed etiam pugnas amat atque hastam galeamque habet. Multae eran statuae et
arae Minervae, reginae incolarum Graeciae. Graecae puellae magna cura
Minervae aras rosis ornant. Diana, lunae silvarumque dea, sagittas portat atque
sagittis feras vulnerat et necat. Cerva Dianae sacra erat.
EL LOBO Y EL CORDERO
Lupus et agnus in fluvii ripa aquam potabant. Superior stabat lupus longeque
inferior agnus. Agnus parvus et innoxius erat, at lupi audacia magna erat. Agni
et cervi lupos timent, nam lupi agnos saepe devorant. Agnus lupum videt et
fugam temptat, sed lupus videt etiam agnum et causam iniuriae quaerit. Tua
causa, dicit, aqua turbida est. At agnus respondet: tu potas superior et aqua
decurrit a te. Tamen lupus iniustus timidum agnum vulnerat et devorat. Sic viri
iniusti fictis causis viros infirmos et innoxios saepe opprimunt.
LA GUERRA DE TROYA
Clarum oppidum Asiae Troia erat. Troiani oppidum incolebant atque cum
Graecis pugnabant, nam Graeci Troiam obsidebant. Belli causa Priami filius est,
nam pulchram Graeciae feminam raptat et secum vehit. Multi dei Graecos
iuvabant. Multi populi deique Troianos quoque iuvabant. Graeci Troianique varia
fortuna in latis Troiae campis strenue pugnabant. Tandem Graeci Troiam dolo
expugnant atque praeclaram victoriam obtinent. Viros, feminas et pueros
interficiunt aut capiunt. Oppidi tecta templaque ferro flammaque impie delent.
LEYENDA SOBRE EL ORIGEN DE ROMA
Ascanius, Aeneae filius, Albanorum rex primus fuit. Post multos annos Proca
regnavit et duos filios, Numitorem et Amulium, habuit. Numitori regnum reliquit.
Sed Amulius fratrem e regno pulsavit et regnare coepit. Deinde Rheam Silviam,
Numitoris filiam, Vestalem fecit. Rhea Silvia tamen geminos edidit, Romulum et
Remum. Tum Amulius iratus matrem in vincula coniecit, infantes in alveo posuit
et geminos in Tiberim abicere iussit. Sed cursus alveum in sicco collocavit.
Lupa e Palatino monte descendit, nam infantium voces audiverat. Ad geminos
accurrit et mammas praebuit.
DÉDALO E ÍCARO
Daedalus, vir magni ingenii, in insula Creta exsulabat. Ibi Cretae tyrannus
Daedalo hospitium praebuit, atque Daedalus magnum Labyrinthum tyranno
aedificavit. Sed postea tyrannus Daedalum cum filio in Labyrintho inclusit. Tunc
Daedalus alas pinnis et cera fecit et umeris aptavit. Deinde cum filio evolavit.46
Puer alas in caelo agitabat, sed alarum cera liquescit et miser puer in undas
cadit. Interea Daedalus in Italiam venit et in pulchro templo alas deis dedicavit.
CORPUS HUMANUM
Humanum corpus membra quattuor habet: duo bracchia duoque crura. In
bracchiis manus sunt, atque in manibus digiti decem; in cruribus sunt duo
pedes. In manibus pedibusque sunt ungues. Duo pedes et duae manus in
corpore humano sunt. In hominis corpore unum caput est atque in capite duo
oculi et duae aures, unus nasus et unum os. In ore lingua et dentes sunt.
Capillus supra caput est et supra oculos frontem habemus. Post frontem
cerebrum est atque in cerebro sedem rationis cogitationisque habemus. Caput
est supra collum et infra collum est pectus. In pectore cor est atque sanguis in
cor per venas fluit. In pectore sunt quoque pulmones atque infra pulmones est
venter. Homines flectunt bracchia cubitis et crura genibus, nam cubitus est in
bracchio atque genu in crure est. Color sanguinis ruber est, dentes albi sunt;
plerumque homines Romani oculis nigris brevique statura sunt atque nigrum
capillum habent.
ORFEO Y EURÍDICE
Orpheus poeta feras etiam cantu suo domabat atque magna saxa lyrae
suavitate movebat. Eurydicam, pulchram feminam, in matrimonio habebat
multumque amabat. Orpheus beatus erat, sed vipera Eurydicam in prato mordet
suoque veneno propere necat. Eurydice in Inferos, mortuorum magna regna,
descendit. Orpheus in Inferos venit atque inter mortuorum umbras quaerebat
Eurydicam suam. Postremo etiam Proserpinam, Inferorum deam reginamque,
suis verbis canoris movit. Proserpina dea Eurydicam Orpheo reddit. Iam
Orpheus Eurydicam ex Inferis in terras secum ducebat laetusque erat. Orpheus
ad Inferos respicere non debebat, sed ad Inferos respexit. Tunc Eurydice in
Inferos rursus descendit atque in Inferis perpetuo mansit.
EL NIÑO Y EL DELFÍN
Velocissimus omnium animalium est delphinus. Tanta vi delphini exsiliunt ut
navium vela transvolent. Lingua mobilis, brevis et lata est delphinis. Nobilis est
haec fabula: Puer delphinum panis fragmentis adliciebat, delphinus puerum
miro amore diligebat. Cum puer animal vocabat, e mari adnatabat et dorsum
praebebat ut puer ascenderet. Sed, cum puer decessisset, delphinus saepe ad
consuetum locum veniebat. Tandem, cum puerum non inveniret, mortuus est
atque in pueri sepulcro inhumatus est.47
LA LEYENDA DE PROMETEO
Prometheus, Minervae auxilio, homines ex terra et aqua creaverat. Deinde
ignem e caelo hominibus praebuerat. Nam, cum aliquando in caelum veniret,
facem igneam secum de caelo in terram hominibus apportavit. Itaque homines
terrarum domini aemulique deorum facti sunt. Ob hanc causam Prometheus in
monte Caucaso ferreis catenis vinctus est. Iuppiter vulturem quotidie mittebat,
ut Promethei pectus laniaret et iecur ederet; sed ea pars iecinoris, quam vultur
interdiu devoraverat, noctu crescebat, ut rursus vultur devoraret. Tandem
Hercules vulturem sagittis transfixit Prometheumque catenis liberavit.
MILITES ROMANI
Militum magnus numerus in proeliis pro patria sua pugnat patriamque suam
defendit. Strenuus dux milites in proelia ducit atque militibus imperat, nam
milites duci suo parere debent. Miles est vir, qui pro patria armatus pugnat;
itaque scutum et gladium et pilum fert, nam galea et scutum et gladius et pilum
arma militis Romani sunt. Galea, lorica et scutum arma sunt militemque
defendunt. Gladium et pilum Romani tela vocabant. Miles est enim armatus vir
armisque in pugna strenue pugnat. In proelio milites gladiis, pilis et hastis
pugnant, galea, loricaque et scuto se defendunt. Equites atque pedites milites
sunt. Eques ex equo pugnat; pedes pedibus pugnat, nam pedes equum non
habet. Pedites atque equites strenui sunt. Equites hastas ferunt, pedites autem
in proelio primum pila iaciunt, deinde gladio pugnam gerunt. Pilum non tan
longum est quam hasta, sed minus longum quam hasta est. Gladius peditum
non tam longus quam gladius equitum est, nam equites in pugnis ex equis
pugnant. Pedites autem pedibus incedunt atque arma et sarcinam humeris suis
secum portant. Cum in insidiis incidunt, milites sub sarcinis saepe pugnare
solent, nam sarcinis suis exuere se non possunt.
LOS ARGONAUTAS. EL VELLOCINO DE ORO
Multas fabulas a Graecis accepimus. Nobilis est fabula, quae miram Iasonis
Argonautarumque navigationem narrat. Iason, filius Thessaliae regis, cum
rapere cuperet vellus aureum arietis, qui olim duos fratres per aera,
transportaverat, magnam expeditionem paravit. Rex Colchorum vellus aureum
servabat, idque custodiebant immanis draco taurique feri, qui flammas ore
vomebant. Cum Iason immensam navem construxisset, et in navem
conscendisset cum Theseo, et Hercule multisque Graeciae principibus in
Colchidem pervenit. Ibi Medea, regis filia, Iasonem adiuvit. Cum Iason Colchidis
regem post multos labores vicisset, vellus aureum rapuit et Medeam in patriam
48
secum vexit. Cum Argonautae in Graeciam venissent, Olympicos ludos
instituerunt, quos postea omnes Graeciae populi semper celebraverunt.
LA GUERRA DE PERSAS Y GRIEGOS
Cum Persarum exercitus contra Graeciam bellum gererent, Peloponnesi civitas
cum hostibus consensit. Ceteri Graeci, cum Persas bello vicissent atque
patriam ab hostibus liberavissent, oppidum proditorum delere constituerunt.
Cum hanc urbem deleverunt, omnes mulieres captaverunt. Hae captivae stolas
ornatusque suae civitatis numquam deponere debebant ut proditionis
memoriam haberent.
GENEROSIDAD DE AUGUSTO
Cum aliquando Augustus apud Pollionem cenaret, unus ex servis vas
crystallinum fregit. Statim Pollio interrogavit cur fecisset et iussit ut illum servum
comprehenderent et in muraenas, quas ingens piscina continebat, abicerent.
Evasit tamen e servorum manibus puer et ad Caesaris pedes se proiecit. Is
eum rogavit cuius filius esset et quomodo eum servare posset. Tum iussit ut
vasa crystallina ad se apportarent et sua manu fregit, servum manumisit atque
iussit ut piscinam cum terra complerent.
MAGNANIMIDAD DE ESCIPIÓN EL AFRICANO
Cum in Hispania duo Scipiones occisi essent, P. Cornelius Scipio, cognomine
Africanus, in Hispaniam mittitur. Is Carthaginem Novam cepit, in qua Afri omne
aurum, argentum, belli apparatum et obsides, quos ab Hispanis ceperant,
habebant. Inter captivos ad eum adducta est eximiae formae virgo. Is eam
interrogavit unde esset et qui essent parentes sui. Parentes virginis, qui
magnum auri pondus attulerant ut eam redimerent, Scipionem orabant ut ab se
donum reciperet. Scipio aurum ante pedes ponere iussit et ad se virginis
sponsum vocavit et ei quaesivit utrum aurum habere an sponsam recuperare
vellet. Tandem eam sponso reddidit.
TESEO Y EL MINOTAURO DE CRETA
Antiquis temporibus erat in insula Creta horrendum monstrum, Minotaurus
nomine. Monstrum habebat caput tauri in humano corpore atque in labyrintho
habitabat. Labyrinthus erat magnum aedificium, multae viae errare faciebant et
homines exire nesciebant. Rex Minos Minotaurum hominibus vivis alebat.
Itaque Athenienses multos obsides quotannis in Cretam mittere debebant atque
monstrum avide vorabat. Sed Theseus, Athenarum regis filius, Minotaurum
occidere constituit et in Cretam pervenit. Cretae rex filiam pulchram habebat,
Ariadna nomine, et virgo Theseum servare constituit. Magnum filum Theseo
dedit. Cum Theseus in labyrinthum intravit, monstrum post longam pugnam49
gladio occidit et deinde fili auxilio certam viam invenire potuit, ad portam
pervenit atque e labyrinto evasit. Ita Athenienses a monstri saevitia liberavit.
EL ASEDIO DE ALESIA POR CÉSAR
Fugato omni equitatu, Caesar, impedimentis in proximum collem deductis,
Alesiam circumvallari instituit. Equestre proelium in ea planitie fuit. Cum Caesar
Germanos summisisset, ei fugam temptaverunt et, loci angustiis impediti, in
Alesiae portis capti sunt. Venientibus Germanorum principibus Caesari
nuntiaverunt suas civitates in populi Romani servitutem superiore nocte
redactas esse.
50