Luis Jauregi «Jautarkol» · 2005-12-27 · koz jantzi nai lukete, baño lan ori egiten gutxik...

BIOZKADAK

Luis Jauregi «Jautarkol»

Iturria: Biozkadak, Jautarkol (faksimilea). Gipuzkoako Aurrezki Kutxa, 1975.

Klasikoen Gordailuan:http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/J/JautarkolBiozkadak.htm

Klasikoen Gordailuak egindako lanak oro dominio publikokoak dira,eta, Jabego Intelektualaren Legearen arabera jatorrizko idazlanak bestelako eskubiderik ez baleuka, nahi bezala erreproduzi daitezke.

Gazteizko Gotzai JaunaMateo Mujika eta Urrestarazu

Eliz-barruti ontako lenengo gotzaiEuskaldun argiari,

Españako Misio alkartasun guzienZuzendari erneari

Menpetasun-guraz eta maitetasunaz

5

koz jantzi nai lukete, baño lan ori egiten gutxik asmatzen dute. Zenbaitaldiz izaditik artzen dituzten irudipenak eztakite jokatzen eta oiekinberen gogoraldiak osotara irabiotzen eta josten. Eta zenbati olerkiarenneurriak berak ez ote diote iduripena lotzen, edo oberenean igartzen?Ura aldapa gora nai lukete eraman eta ezin, zearka eman bear lioketebidea, baño nondik nora ez jakin. Orrengatixe noski euskaldun ikasienartean zenbaitek bertso asko, baño olerki gutxi, nere adiskideak esanzidanez.

Oker oiek zer bidez zuzendu litezke ordea? Nere iritzi murri-tza auxe da. Bi bide daude gure olerkariak beste edozein izkuntzetako-ak bezin bikañak izateko.

Gure erritarren berezko bertsoak begiztatu ta euskeraz itze-gin eta euskaldun onai entzun. Gure erritarren berezko bertsoak esandut begiztatzeko, badiralako bertso berri asko argitara emanak; bañoaskotan ez ain erritarrak eta ezta ere bildu gabe dauden beste askobezin onak. Erritarren berezko bertsoak deitzen ditut ba, erritarrenagoz-ago beren abestietan dauzkatenak. Eztira asko, baño bai egokiak.Geroxago emango dut oien puxkaren bat. Baita ere bertsolarien bat-bateko bertsoak ere.

Oiek, berezko etorrian, erriaren biotzeraño sartzeko artzendituzten irudipen berak, orra gure olerkari onen olerki gai egoki, adi-kor ta zabalkorrena. Oien irudipenak eta gogoraldiak nonbait errazakdira agertzeko, egokiak euskaldunaren biotza bereganatzeko; orra ba,olerkariarentzat bide ebakitzalle gaitzak, asmaketa berriak bururatu taaien era berean azaltzeko.

Euskal-olerkari onak bertsolari erritarrari baño naiago dioolerkari arrotzari entzun. Baño ni nago gure erritar orrengandik, bes-tearengandik baño ere gehiago ikasiko ote lukean.

Bear bada norbaiti parra eragingo dio lerro auetan diotenak.Baño eztut uste oker nagoanik. Olerkaririk oberenak badu non ikasiazenbait bertso gure errian abesten diranetan.

Ona Unanuko andre batek abestu zidan bat. Seaskan dagoanaurtxoaren eta ari eragiten ari zaion amandre edo amonaren arteko jar-duna da. Iru lelo ditu:

—Txikitxo politxuaNorena, norena?—Norena izango naiz?Atteena ta amaena.


7

ITZAURREA

Olerki gutun au eskuetan, arkitu nindun nere adiskide batekgaur zortzi. Onek ematen zidan poza nabari nuela esaten diot: Ikuszazu au, or ikusiko dituzu olerki edo bertso bikañak euskeraz. Arkbereala:

—«Olerki, bertso liburua, ta euskeraz? Eztet nai, esan zidan;ez batak eta ez besteak ez bai dute balio».

—Ala irudi balitzaizu ere, artu, eskura daukazun au, etzaizudamutuko.

—Beti gogo txarrean jasotzen ditut euskerazko bertso libu-ruak.

—Baño ori zergatik da ba? Euskalerria ez al da ba ainbat ber-solari berezkoak sortzen dituen erria ta erri bertso zalea? Edo zu...?

—Ni beste edozein bezin bertso zalea naiz.—Orduan zergatik ez dituzu bertso liburuak nai?—Oietan bertso asko, baño olerki gutxi arkitzen detalako.

Neurtitzak bear diran legean egiñak dira, baño idurimen gutxi ta geie-nean motel agertzen dutena dakarte.

Nere adiskidearen esana, gogorregi esana badago ere, etzi-tzaidan itzontzikeri utsa iruditu, ta esan nuan nere kolkorako: Bañonola ordea, orrenbeste bertsolari ateratzen dan errian, olerkari orrengutxi?

Gizon ikasietan nondik ain bakanak, bertsotarako gatzadu-nak, ikastaro gabetan ainbeste diran tokian?

Korapillo auxe nai nuke askatu gure olerkari ta beren irakur-leen onerako.

Korapillo auxe da. Gure gizon ikasiak, beren ikastaroakinbadirudi galtzen dutela berezko bersolarien itz-jarioa ta etorria ta baitaaien irudimenaren ezatasuna ta biguintasuna ere. Ala ematen du bein-tzat, askoren neurtitzak begiztatzean.

Zergatik ote da ba ori? Arrotz-izkuntzak ikastean, gerenazapuztutzeraño ez padatoz ere, onen erabilkera aztu ezpada, nagituegiten zaielako ez ote da? Askotan baietz nago. Berezko bersolariakizketarako duten erraztasuna galtzen dutela, ez diteke beintzat ukatu.Aien ikusbegia ere galtzen dute ikasiak. Auetako askok, beste izkun-tzetako olerkien joskera, esaera ta neurtitzkera ere beren etxeko soñe-

BIOZKADAK

6

Galantegia zeraGure etxerako;Azal guriegiaOtz-berotarako.

Orra gure erriaren olerki polit eta bizia nolatsu dan.Lenengoz irudi-gai bat egoki datorrena billatzen du izadiko gauzetaneta gero daka, agertzen du ain egoki adierazi nai lukeana. Zenbait erri-tan oraindik bada urte-berriko olerki luze bat onelako irudi-gaiaz guz-tia josirik dagoana. Eztira noski osotara ondo ekarriak izango, bañogure bertsolarien joera ondo erakusten dutenak dira.

Euskaldunak aldietan gauzari itzegiñazten die, batez ereegaztiei; ta aien agotan jartzen ditu zerbait lotsa ematen dien egiak. Oriikusi diteke Euskalerri osoan ezagutzen dan lelo onetan:

Eperrak kantatzen duGoizean intzetan:Etzaitezela fioGizonen itzetan.

Ona beste bat Lizarragan artu nuena:

Usua ta beliaMendian kantatzen:Iruñeko neskatxakederki dantzatzen.

Jakiña da erriaren olerkitxo auetan eta beste bildu ditezkene-tan ez degula arkituko Elizanbururen olerki mamitsuen antzeko batere; baño euskal-olerkarien joera eta euskal-usaia dutenak egitekoerrazbidea bai noski erakusten digutela. Uste dut gure olerkariak aue-tan ikasi dezaketela, irudipenak errazago asmatu ta sarkorrago azaltze-ko bidea.

Ontarako lagundu dezakete baita ere Bertso berriak izenarekinzabaldu izan diran zenbaitek.

Baño geiago oraindik lagundu dezakete gure olerkari zenbai-ten olerkiak, batez ere zarren artean Adema, Zaldubi ta Elizanburulapurditarrenak, Arrese ta Beitiarenak eta Eusebio Azkuerenak aldeontakotan berririk ez aipatzeko. Gregorio Mujikakoaren «Hernaniar


9

—Begiak beltxak, beltxak,Norenak dituzu?—Zureak, Amandrea,Zuk nai badituzu.

—Nere txikitxua taNere politxuaNori eman diozuNeri agindua?

Amona batek aurraganako duen maitetasuna, eztakit olerkitxikitxo onetan baño obeki, orren itz gutxitan bestela agertu ote lite-kean.

Ona Unanu berean bidu nuen beste bat:

Gure aurraren aur ona,Balio bai du Baiona;Baiona bere giltzakin bañoMaitego dut gure aur ona.

Aitari «padre, padre»,Sagartxuari «mantzana»Gure aurrari nik deitzen diotNere biotzeko laztana.

Naiz goiko ta naiz beko lelo auetan oartu gaitezke, esaerazarretan bezalaxe, aditza jan egiten duela erriak. Naiko argi geratzenbaita esan nai dana, ori jan eta ere

Txuriak eta beltxakMendian ardiak,Zuk ere ez dituzuBentaja guziak.

Pikuaren ostoaItzal egiteko,Ederregia zeraNekazaritako.

BIOZKADAK

8

Bertso gaxoak! egun-sentianjaio ta laister arrats-aldian

ilko diran loretxoak...!Bertso gaxoak! ustekabeankabirik gabe t'elur-gañean

jaio diraden usoak...!

Osto ori, lore zimel eta usokumeen irudipenak eztitu olerki orrenazkeneraño uzten; oiek ematen diote bere gogoraldi osoa guganatzekoera. Auxe bera egiten du «Maitasun-indarra» olerkian izarren irudipe-narekin:

Bart arratsean izarretara,ama, begira nengoan,ta izar bat atzo bestetan bañoargitsuago zegoan.

Orain jakin det, izarrai beirabart ni nengoan bezela,nitzaz oldozten, izar berariama, begira zeundela.

Izar berari, ama, begiranaigabez zauden gauetan...bera izango da gure ezti gaiabion naigabe neketan.

Alditan bere gogoraldiak gertaera ezerezenetatik artzen dituegarako bideak eta irakurlea esnarazteko gairik ederrenak. Oneladakusgu «Aizkorriren oñetan» izena eman dion olerkian:

Illundu dira Euskalerriko bide guziak...ez degu goian euzkirik:

auts-bean dago biotz-su-garra, ta itxaropenaez degu beste argirik.

Alaitu zaitez, ene biotza, t'ekin kantariguziok lotan daudela,

ollar arroak ernai ta tente gauan erdianekin oi duan bezela.


11

Ospatsuak» liburuan ere ikusi ditezke zenbait itzulketa gogoangarri.Eta guzietan zarren eta ederrena eztakit ez ote den Bereterretxen kan-toria.

Baño euskal-olerkari ona izateko, esan dugun guzia eztu nai-koa gizon ikasiak. Bear du euskeraren joskera ondo ezagutu. Ta arta-rako esan degun bigarren gauza, au da, erritarrakin asko itzegin.Gogoan artu beren esakera ain bizi, erraz eta egokiak.

Gaur zuen eskuetan jartzen dizutedan liburuan auxe ikustendut. Euskal esaera, garbi baño garbiagoa; bere irudipenak argi ta errazemanak; irudipen bat artzen du ta zearo ta osotara azaltzen du, era-gozpen guzien gañetik triskatuz.

Emen esaten deguna egiztatzeko, naikoa degu gutun onenedozein orrialde idekitzea. Lenbiziko jarri duenari eldu, ta ikusi zeinargi adierazten digun bere «Bertso gaxoak!» zer bide eramango luketen,ezpalizkigu batera bildurikemango:

Udazkeneko aize zakarrakzugaitz-ostoak, ori ta igarrak,

lurreratzen ditunean,naigabe baten arantz zorrotza,beazunezko tanto mingotza

nabaitzen det biotzean.

Or eta emen, ai!, banatuakdabiltzan nere bertso gaxuak,

laister eroiko ote dira,osto ori ta igar oien antzeraeriotzaren zulo-leizera

ai!, ta illobiko illundira?

Bidezkariak lore zimelaartu ta gorde oi dun bezela

oroigarritzat bidean,ez ote ditu nere bertsoak,biotz-bideko lore gaxoak,

iñork gordetzen etxean?

BIOZKADAK

10

«Aingerutxoak» izena duenean xamurrago besterik ezta:

«Aingerutxoa zer dan diozu?Enetxu! ori galdera!

aingerutxoa, ene kutuna,angerutxoa zu zera».

Aldietan azkeneraño izkutatu egiten du irakurleari geienikeragingo dion irudipena; eta bi itzetan josten du bere gogoraldi guzia.Ikusi «Bai Erri gaxoa» deritzaionean:

Euskal-Erria Euskerik gabe...bai Erri gaxoa...!

Masti orritsu ederra baña...matsik gabekoa,

Loretegian il eta agortudan iturritxoa...!

Egia da, bakanetan bada ere, laburpenen bat edo beste ema-ten diela itzei, baño izketan ere noiz-nai egiten direnak.

Arana ta Goirik ez ditu ontzat ematen oiek, baño gure oler-kari zarrak ere zenbait aldaketa eta luzapen ematen zioten itzai neurri-rako obeki zetorrenean eta gaur bertan Oxobi eta Barbieren olerkiikusgarrietan ere oartu gaitezke gure liburu onek dakazkien laburpenberdin-berdinak dagiztela berak ere.

Liburu onen egilleak olerkitarako zakarren kemena ta etorriagazte-gaztetandik ezagutu genuen gure zorionez. Bere gogo ori zerbaitpiztu ere bai noski, gure Irugarrengo Prantziskotarra azaldu ta laxter.Orduan oraindik amasei-amazazpi urteko mutil gaztea, ComillaskoJesusen Lagundiko Ikastetxean ari zan Apaiz ikasgoa egiten. Aldizkariortan eman zituen bere lenengo olerkiak.

Geroztik bere luma ezta erdoitu. Urteoro-urteoro olerki sailbat biali digu Zeruko Argiarako; eta euskerazko aldizkari, astekari taegunkariak ere onen olerkiaz pozik jantzi dituzte beren orrialdeaknoizbeinka; Euskal-Esnalearen sariketan sartu dan aldioro garai ateradira onen olerkiak.

Au guziagatik etzen bidezkoa ainbat olerki an-emen sakaba-naturik ibiltzea. Ona ba, artu ta irakurri. Zuri ere, nere len aipatutakoadiskideari esan niona dasaizut, etzera damutuko.

Iruñan, 1929ko Ilbeltzaren 30eanIntzar Damaso An. O. M. Cap.


13

Gauean gaude, ta agian iñork, iñork ez dituentzungo nere bertsoak...

Ez ote ditu noizpait egunak zabalduko, ba,guganontz bere besoak?

Aldietan zorrotza da bere luma, ta irudipenik atsegiñenetatikbadaki gogoraldirik ukigarrienak ateratzen. Begiraldi bat emaiogun«Aitonaren otoitza»ko sailtxo oni:

«Ire begitan daraman, neska,udako gauen argia,

ta ire ezpaiñetan, basoetakomarrubiaren gorria.

Udabarriko egunabarrengarrak, ire betartean...

Begi guziak beti ireganontzigande-arratsaldean...!

Ez baditen, ba, oiek ikustennik bezela, ire biotza:

ire barrengo beazunezkoitsaso nastu mingotza...!

Gaiak eskatzen dionean badaki xamur eta gozo izaten ere.Alaxe ageri zaigu len aipatu degun «Maitasun-indarra» zaionean,«Jesusen Biotzari» delakoan:

Egan dijoaz usotegirontzegan dijoaz usoak

Ta Zure Biotz barrura doazmaite zaituzten gogoak.

Beti idekita zabal-zabalikusotegiko leioak

Ta Zure usotxo ega motz onekezin aruntz jo gaxoak...!

Ai onek ere, Jauna balituaiek dituzten egoak...!

BIOZKADAK

12

Bizi nerekin nere kolkoan,amets alaien kabi beroan,

elurra ari dan artean...Nork esan, zuek egunen baten,piztuko berriz ote ez zeraten

biotz au iltzen danean?

Nere ametsen argi-dirdiradiran bertsuok, ilko balira

danok batean nerekin,ene biotza, ez du ajola...bertso berriei bizitz-odola

ematen, orain lez, ekin.

Zure barrengo poz-naigabeak,burrukak, naiak, amets ta usteak

berriz irauli bertsotan...Gure atsegin ta poz bizia,gure barrendik seme berria

jaio ta arturik besotan!

Orixe dira nere bertsoak:nere barrengo seme gaxoak,

nere biotzan zatiak;Zeru-bidean doan biotzakdiozkan otoitz, burruka-aiotsak,

negar, asmo t'eskariak.

Artu ta gorde, adiskidea,bidezkariak bide-lorea

gorde oi duan bezela:agian zure biotz barruanmardulduko da, gaur zure eskuan

daukazun sorta zimela


15

BERTSO GAXOAK...!

Udazkeneko aize zakarrakzugaitz-ostoak, ori ta igarrak,

lurreratzen ditunean,naigabe baten arantz zorrotza,beazunezko tanto mingotza

nabaitzen det biotzean.

Or eta emen, ai! banatuakdabiltzan nere bertso gaxuak,

laister eroiko ote dira,osto ori ta igar oien antzeraeriotzaren zulo-leizera

ai! ta illobiko illundira?

Bidezkariak lore zimelaartu ta gorde oi-dun bezela

oroigarritzat bidean,ez ote ditu nere bertsoak,biotz-bideko lore gaxoak,

iñork gordetzen etxean?

Bertso gaxoak! egun-sentianjaio ta laixter arrats-aldian

ilko diran loretxoak...!Bertso gaxoak! ustekabeankabirik gabe t'elur gañean

jaio diraden usoak...!

Argi-unetan nere gogoak,sortu zinduzten nee-semetxoak,

atozte danok nigana!irten ziñazten etxe onetanba dago oraindik, bazter oietan

ez dagon muiñ ta laztana.

BIOZKADAK

14

NERE ERESIA

Umetandikannekin daramateresitxo batbiotzean:udazkenekoilluntze batennabaitu nuanbarrenean.

Itzez jantzitsaazaldu nairikekin det baña...alperrikan.Nere barrendikirten nai ez du,an bizi nai du,bakarrik an.

Antxe bakarrikabestu nai dunere barrengoeresiak:netzat bakarrikizango diranitzik gabekoolerkiak.

Olerkariakbetzat bakarrikgordeta dauzkanolerkiak:abestu nai taitzez abestuezin zituanabestiak.


17

AITONAREN OTOITZA

Pipa erretzen exeita zegon aguretxoaBesper'ondoren eliz-aurrean:

dantzara doan illoba Malen andik digarota aitonak dio bere artean:

«Ire begitan daraman, neska,udako gauen argia,

ta ire ezpaiñetan, basoetakomarrubiaren gorria.

Udabarriko egunabarrengarrak, ire betartean...

Begi guziak beti ireganontzigande-arratsaldean...!

Ez baditen, ba, oiek ikustennik bezela, ire biotza:

ire barrengo beazunezkoitsaso nastu mingotza...!

* * *

Eta txapelan pipa gordetaJaungoikoaren etxera...

Bere illobatxo txoruan aldenegarrez otoitz-eitera

BIOZKADAK

16

Ezerk asetzenez dun alakobarrengo gosezerukorra;irudimenaklaztandu nai taezin dun ametsillezkorra.

Edertasunakbiotz-barruansortzen oi duanegarria...orixe da, ba,ta askoz geiagonere barrengoeresia.

Ez zaitez, arren,iñoiz ixildu,ene eresitxoeuskalduna,orain bezelabeti izan zaiteznetzat eztiata laguna.

Zu izango zaitutbizitz-gauetanmaitasunezkoillargia;nere biotzaizango zaitzuseaska berota illobia.


19

Eresi orizer dan neonekezin esan detbertsoetan;bakarrik esanagian leikeaingerutxoenizkuntzetan

Itxaropenakbezela goruntzegan nai lukennai samiña;biotzak betimusuka bekineuki nai lukenatsegiña.

Nere barruanberez sortutajaio dan loreusaiduna;nekin bizi tanekin ilko danamets alaiaeta illuna.

UdaberrikoUgunabarranantzeko argigogozkoa,ta illuna, negugorrienekogau edurtsuenantzekoa.

BIOZKADAK

18

LOTSAGABEA...!

Nolatan pozez nere aurretikigaro zera,

zuriz jantzita, mendi-usotxobaten antzera?

Nolaz zuk pozez daramakezuene, ziñetan,

zitori-sorta zuri-zuriazure eskuetan?

Zitori-sorta zure eskuetan...!Lotsagabea,

nere aurretik, arren, laisterkaalde zaitea...


21

Biok, ba, ixilikpoz-naigabeakesan ditzagunbat-batera...Nere biotzailtzen daneanzu ere bertanilko zera

BIOZKADAK

20

Zugan bakarrik dagozorion-eztia,Zu zera-ta Zerukozorun-iturria...Zugandik urrun, berriz,itxaso nasia...Asetu Zuk, ai!, gureZorun-egarria


23

BERGARAKO JESUS GURUTZETUARI

Euskal-Esnaleak 1926ean saritua

Atoz, Bergarara, atoz,euskaldun zintzoa,zugatik ia illeanara or Jainkoa...Atoz, gurutz-alboranegarrez gaxoa.

Besoak zabal-zabalzure zai, begira:bere lau zauri oiekzuretzako dira...Ia itzali da berebegien dirdira...Il baño len, ai Jesus!,beira zure Errira.

Jesus, Zugandik urrunai!, ibilli gera,kabitik iges dagintxorian antzera...Orain Zugana gatozZure gurutzera...Gure maitasun-kabiberoa Zu zera.

Oñazez, ai!, josirikgurutz latz orretan,ta alare Aitarekingure alde izketan...Iñork ez gaitu, Zuk lez,maite ain benetan...Gure biotzok gordeZure zaurietan.

BIOZKADAK

22

auxe esan zidanmaiteki:.

«Iñoiz igartenez diran lorelirain-ederraknai-ituzu?Ara, ba, ugarizure biotzansortzen ta aunditzenzaizkitzu».

Zeruratu zanaingerutxoa,ta nik, Amatxogeroztik,aren miñaz miñatera ditutloreok biotz--mamitik.

Tori, Zuretzat...Begira zenbatmaite zaitudan,Amatxo...Orain sorta bat...Beste bein, Ama,ekarko izkizutgehiago.


25

UMETXO BATEK BERE ZERUKO AMARI

Ama, zergatik, ai!, ote daude igartuakatzo or nik pozez jarritako loretxuak,

lore mardul-usaitsuak...?

Buruak makur, illotzik orain begira...Nere loreak, Amatxo, oiek ote dira?

Amatxo, oiek ote dira?

Amaika bider goiz-goizetikan alaikisoro ta zelai oiek biltzen naiz ibilli,

oiek biltzen naiz ibilli!

Eta bai pozez nintzala, Ama, etxeratzen,sortatxo aiek Zutzat zirala pentsatzen,

Zutzat zirala pentsatzen...!

Ama, zergatik ote daude, ba, igartuakatzo or nik pozez jarritako loretxuak,

lore mardul-usaitsuak...?

Olaxe nionnere arteannere loretxolirañakZure alboanAma, ikusirikburuak makur,igarrak.

Ta bat-bateanaingerutxo batnere aurreanjarririk,begi maitetsu,Zeru-irriparrez

BIOZKADAK

24

AMONATXOA... ESKEAN

IErriko elizaren ate-ondoanamonatxo bat dago egun osoan.Buruan zapi beltza ta ille zuria,begitan... itzalita bizitz-argia.Esku dardaritsuaz beti eskean,baña otoitza beti bere ezpañean;otoitza ta irri-parra bere ezpañetan,Jainko-maitetasuna, biotz-zañetan.

Berak esanda dakit bere bizia:bizitza illuna, odei beltzez josia...Zazpi semedun ama errukaltsua,berrogei urte eskean, ta ogei itsua.Senarra gaiztoa ta seme mozkorrak:biotzean negarra, etxean zorrak...Alaz ere otoitza, bere ezpañetan,Jainko-maitetasuna, biotz-zañetan.

Geroztik ezin aztu amonatxoa,geroztik ezin uka limosnatxoa;geroztik dakit zenbat gure Jainkoakmaite ditun eskale onen gogoak;geroztik dakit nola beazun-pean,eztia arkitu neiken nai dedanean...

IIErritik urrun, ixil-ixilik

kanposantua...Antxe aztuta txoko batean

amona itsua...

Zurezko gurutz txiki bat baizik,gajoak ez du:

ara negarrez oraindik iñorez zaio eldu.


27

OSTIRAL-SANTU

Egan dijoaz txio ta txioenarak mendi-aldera,ekaitz aurretik erori oi danodei beltzaren antzera...

Jaunak deadar aundi bat dagita makurtu du burua...Deadar-dagi lurrak, ta lotsazitzali da euzki-sua...

Ixil-ixilik menditik beraenarak egan dijoaz,arantza bana daramatelabakotxak bere mokoaz...

Ixil-ixilik Gurutz-albotikdatoz biotz maitaleak...Jaunai kenduta zenbat arantzadakarzkiten, ai!, gordeak!

Nork euki leizken beren egoak!Nork izan beren biotza,beren eztiaz eztitutzekoJaunan naigabe mingotza...!

BIOZKADAK

26

NEKAZARI GAXOA...!

Lurra goldetzen ari danekazari gaxoa,

ta izerdiz ta negar-malkozlurra bustitzen doa:

illun-illun arpegia,illunago biotza,

barruan sartuta daukanunbait ezten zorrotza.

Aida Gorri...! Aida Motxa...!dio malko-tartean:

ta goruntz begik jasota,otoitz dagi noizean;

geldi-geldik baserrira.Beira dago bestetan...

Ai...! Bere naigabe-miñazorrotza da benetan...

* * *

Bere soroan erne daerein zuan artoa,

baño iñun ikusten ez detnekazari gaxoa.

Baserria ixilik dago,larrez josirik lurra,

ta katea apurtu nairikzaunga-zaunga zakurra.

Bertako amonatxoakesan dit gaur goizean:

Seme zarrena il ziotenmoroak gerratean...

Geroztik ez zuan onikez etxe t'ez lanean...

Bera ere, ai... naigabez...il zaigu azkenean


29

Bai...! Eguzkia mendi-tartetiksartu danean,

ikusi oi da noizpait apaiz bat,obi gañean

auzpez jarrita, Zerurontz beira,otoitz-luzean...

BIOZKADAK

28

GURE ERRIA

Basetxe zurita alaiak an-ormuño ta ibar zabaleran,an-or larreanetzanda daudenarkume zurien eran;

mendi goi-goianlaño tarteanarrizko artzai-txabola,ta mendi-zearsu-gurdi beltzake ta garra dariola;

etxe pilla batalkarren gainkaeleiz-nagusi ondoan,umeak egonoi diran eranberen amaren alboan;

nun-nai jauregieta tximiniluzedun ola lantsuak,ta tximiniokbaño goragogure eleiz zarren buruak.

T'erriok zaintzen,artzaiak bereartaldetxoa bezela,mendi sendoakberen tontorrazortzea jotzen dutela.


31

BAI ERRI GAXOA...!

Castilla-aldetik Euskal-Erriranatorren guzian,

naigabe illun bat sortzen zait betibiotzan erdian.

Ai!, gure Euskera t'oitura zarrakigesi dijoaz...

Bildur naiz laister ez ote geranaztuko Jainkoaz.

Geok, Euskera t'oitura zarrokuxatzen ai gera,

txori lapurrak garitik uxaoi diran antzera.

Baña, zergatik? Zergatik ote,ene Jaungoikoa?

Noletan ote nai degu galdugure izen zintzoa?

Euskal-Erria Euskerik gabe...bai Erri gaxoa...!

Masti orritsu ederra baña...matsik gabekoa,

Loretegian il eta agortudan iturritxoa...

BIOZKADAK

30

POZ-AGURRA

Nere amari bere egunean

Artu, amatxo, artu gaur pozeznere poz-agur goria:

bertan su ta gar dijoakizunere biotz-su bizia.

Txikitandikan zugandik urrun,an-emen, Jaunak nerama;

baña gaur nere biotza igesizuganontz doakit, ama.

Artu, zeorrek zere asnasezpiztu zidazun biotza:

bere su orrek urtuko al duai!, zure urtien izotza


33

MAITASUN-INDARRA

Nere amari

Bart arratsean izarretara,ama, begira nengoan,

ta izar bat atzo bestetan bañoargitsuago zegoan.

Aren argi txit zoragarria!Aren dirdits maitakorrak!

Urruti dagon semearentzatbai dirdits osasunkorrak...!

Zergatik atzo, ba, ote zegonargitsuago izartxoa?

Zer dala-ta atzo aruntz begirapozten zan nere gogoa?

Nolaz barruan nabaitzen nuanatsegiñaren eztia...?

Maitasunaren indar goitarra,biotz aulen sendakia...!

Orain jakin det, izarrai beirabart ni nengoen bezela,

nitzaz oldozten, izar berariama, begira zeundela.

Izar berari, ama, begiranaigabez, zauden gauetan...

bera izango da gure ezti-gaiabion naigabe-neketan

BIOZKADAK

32

BIZITZ-MENDITARRA

Ebro-ibaiarenertzean nagonere mastian etzandaesker-aldeanHaro ospetsuaeskuira, berriz, Miranda.

Artaldetxo batan-or etzandaausnartzen nere ondoan:ibaitik aruntzsu-gurdi beltzabide zurian alboan.

Ebrotik onuntzerri txiki batmuñotxo baten gañean,bere etxe zarrakalkarren gainka,eleizaren bazterrean.

Antxe bizi naizpaketsu ta alaibaserritarren antzera,nere etxetikaneleizatxora,mendi-goitik ibarrera.

Masti gazte bat,ibai ertzeanbadet neonek jarria,mendian bestezar bat ere baimats beltzez dana josia.


35

ZERGATIK?

Bere ezpañetan Jaunak jarri zunmarrubi mardul-mardulenaren

gorria

ta algara alaia ta irribar gozobeti zerion iturri bizi

bizia.

Bere bi begi urdiñ aietanAndaluziko ortze urdiñaren

urdiña...

ta Murilloren aingerutxoenantzera berriz, bere arpegi

sorgiña...

Zergatik bere biotz-barruaninpernu beltzak jarri ote du

aiñ beazun beltz-zikiña...?

BIOZKADAK

34

Arratsaldeanexeri lasaimendiko zelai epelan,edo ardieibegira, eginnere mastian zenbait lan;

Bestetan, berriz,poz-naigabeakbertsotan barrendik bota,ala bat-batezardi motelakesnatu txistoa jota...

Au bai bizitzaatseginkorra...!Bakartasun paketsua...!Bakartasuna,zu zera Goikozorionaren kutsua!

Nolaz geienaknaiago dutezu baño guda naspilla?Zugandik urrunnola dabiltza,gaxook zorion-bila?

Emendik jun zan,or bean dagogizon gaizkille-andurra;pake izatekoguk aski deguJaunai diogun beldurra.


37

Etxe-alboanbaratzatxo bat,baratzatxoan txabola,uda-arratsaldeberoenetanmaite oi dedan kaiola.

Arzulo batenupel bat ardootza, elurra lakoa,ta mandioangaragar, gari,lur-sagar eta lastoa.

Artzaia naiz nita artzaintzan nabilorain iru bat urtean;lareun bat ardi,bildots, arkumebaditut nere mendean.

Ardi galduakbillatzen ekin,sendatu gaxo diranak,gaiztoenak jo,goiz-goizetikaneraman larrera danak;

Sakote zarrazintzilik artu,eskuan berriz makilla,ta ibartik zear,mendian goraekin otsoaren billa;

BIOZKADAK

36

AITONAK BERE ILLOBATXUARI

Menditik bera errira zoaz...Gaxoa!

Egan egin nai utzirik kabiberoa!

Egan egin nai t'oraindik motzakegoak...

Zelako poza txorien etsaigaiztoak!

Atoz, Garbiñe, atoz, niganontz,laztana;

exeri emen t'entzun aitonanesana.

Errira zoaz... maitasun billaagian?

Etzera danen erregiña, ba,mendian?

Udaberriko lore mardulanun dago

jaiotiko lur gozoan bañopozago?

Gaztea zera, ez dezu ikusiludia

sapelatz beltzez, suge ta piztizjosia.

Egan bazoaz, sapelatza antxegañean,

t'oñez bazoaz, sugeak bide-ertzean.

Ziñez gogorra dala badakit,maitea,

barrengo amets jaioberriokiltzea.


39

Txiro baña alai,naikerik gabe,beti Zerura begira...Atoz, nerekin,zorion-zale,atoz, gaur nekin mendira.

Emen poz-eztizbeteko zaitzumiñez daukazun biotza;mendi onetanurtuko zaitzubarruan dezun izotza.

Emen berriromaiteko dezuia aztu zaitzun Jainkoat'entzungo dezupoza darionAita Onaren mintzoa.

Jaun Onak bekiturte askotannere bizitz menditarra;ez da neretzator beko griñennaikeri-itsaso zakarra.

BIOZKADAK

38

orain zuretzat dana zorion taargia.

* * *

Zoaz, ba, zoaz, sartu zaiz erriaundian:

zorion izan, zurea ez dankabian.

Zoaz bai, sartu pozez itxasonastuan...

Bañan kaierontz ekin, ai!, ekaitzorduan...


41

Bañan zuk azten baituzu zurebularrez,

laister mendira, nigana zeranegarrez.

Iñoiz ez dezu, Garbiñe, ikusikaiean

itsas-ontzia sartzen ekaitza-ostean?

Alaxe dator biotza ekaitz-ondoan,

miñez josirik, pozarik gabegogoan.

Zer da atsegiña? Ordu batekoeguna.

Ta zoritxarra? Negu-gau luzet'illuna

Ta edertasuna, zer da, Garbiñemaitea?

Egun bi diraun udaberrikolorea.

Orra egia, naiz izan egiminkorra:

autsa ta kea, gero eriotzgogorra...

Ori, Garbiñe, ori da gurebizia...

Zeorrek laister esango dezu:Egia!

Orain ez, gero zure ametsokbarruan,

zoritxar aize beltzak itzaliorduan.

Amets-tartetik dakusulakoguzia,

BIOZKADAK

40

ASISKO ESKALEA

Eskale bat zan: eskale baten antzera bizierririk-erri eskean;t'eskale gaxo baten eran il, bere semetxueskale gaxo-tartean.

Baña, maitasun-usai gozoa beti darioneskalearen izena,urtetik-urte argitsuago, eguzkia lez,ludi guzian barrena...!

Nolaz, ba, mundu aztukor ori ezin aztu daAsisko Eskaletxoaz?Noletan urte t'eunkiak junda, asetzen ez dabere izen-usai gozoaz?

Mundu guziak zutik jarrita txalotzen zaitun,ene Prantzisko mamia,nola ixilik gaur egon ziteken ain maite zaituneuskaldun olerkaria?

Zure oinpean mundua artuta, gurutz gogorranjosi zinduan Jainkoak...Argatik zaude, Jesusen eran beartsuen zai,beti zabalik besoak.

Maitasun-ezaz ia il-zorian zegoan, ai!, Zukain maite zendun mundua:eta il ez zedin, Jaunak garretan jarri zizuanbiotz-barrenean sua.

Argatik beti zure alboan goritzen ziranizotz antzeko biotzak:argatik beti zure aurrean lore biurtuoi ziran arantz zorrotzak.


43

JESUSEN BIOTZARI

«Quis dabit mihi pennas sicut columbae...»

Egan dijoaz usotegirontz,egan dijoaz usoak,ta Zure Biotz-barrura doazmaite zaituzten gogoak.Beti irikita zabal-zabalikusotegiko leioak...ta Zure usotxo ego motz onekezin aruntz jo gaxoak...!Ai!, onek ere, Jauna balituaiek dituzten egoak...!

Orduan, ziñez, lagako lukeerrekaldeko zelaia,ta ain maite duan oraingo bereusotegitxo alaia.

Utziko luke, ziñez, alakomirua dagon basoa,ta paga-usoak bildu oi diranmendiko iturritxoa.

Amaika bider Zure Usoekinabiatu da Zugana...:Ai!, ler eginda bela bideangelditu bear, au lana!

* * *

Egan dijoaz Usotegirontzegan dijoaz Usoak...Ai!, onek ere, Jauna, balituaiek dituzten egoak...

BIOZKADAK

42

Aita Prantzisko! begira azkenez maitasun bizizzure olerkariari:Zuk lez, eriotz anai maitea laztandu dezanZerura beira kantari.

Altzo 1926ko Urrillan


45

Gabetasuna zan zure emazte maitagarriaizakiak, zur'anaiak;neke t'oñaze gaitzenak ere, zuretzat betiatsegiñezko eztaiak.

Zure alboan, lore pollitak pozez dardaraz.Kantari, berriz, txoriak...Zu baño anai maiteagorik, ez dute ezautuizar, illargi t'euzkiak.

Zu baño gizon maitagarririk, munduak berakez du ezautu bat baño:maitasun-mallan, igo zera zu gizona emenigo liteken garaño.

Argatik ez da zure izenaren dirdist biziagizalditan itzaliko:Kristorekin Zu bat egin ziñan, ta zure izenaKristokin dago betiko

Kristo gurutzan dakusdanean, Zu ere bekinikusten zaitut baturik.Biok ai!, bizi nere barruan, nere biotzamaitasun-garrez urturik.

Zure neke ta naigabe gaitzez, gurutz-alboraekarri zendun gizona;orain otoitzez egizu ori, jakin dezan beiñan dagola zoriona.

Arren, begira, begi maitetsuz mundu eroai...Kupitu Euskal-Erriaz...Eror-zorian dagon Elizai, eutsi gaur erezure maitasun biziaz.

Zuk eta Jaunak maite dezuten euskera ereara or doi-doi gaxoa...Gaxoen lagun ai!, zeran orrek, beraren aldeagertu zure besoa.

BIOZKADAK

44

Ementxe datza neskatil garbimaite-maitea;

lokatz-artean iñoiz zikinduez zan lorea.

Zeruan dago... Ez egin negar,irakurlea.

IIIAra, illargiak maiteki dirdist

dagi itsasoan...Begira an, andre beltzez jantzi bat

itsas-ondoan.

Ara... Badator kanposanturaama alarguna...

ai! arkitu du ber'alabarenobi kutuna.

Obi-gañean negarrez dago...Zergatik negar?

Zeru urdiñean begira dirdistorrenbeste izar.

Ama gaxoa, zure negarrokalperrik dira:

ara Iziartxo, aingeruekinizar-tartetik zuri begira...


47

ITSASALDEAN

IItsas-barrura euzki gartsua

sartzera doa...Dirdiska, berriz, sutan bezela

dago itsasoa.

Arratsak bere estalki beltzezartu du lurra...

Oraindik ere mendi-goi-goiandirdist elurra.

Kaiera dakar bultzaka aizeakaiz-ontzitxoa...

Bertan negarrez kaiera beiraama gaxoa.

Magal beroan illotzik daukaalabatxoa

zuriz jantzita lore-tartean...Ama gaxoa!

Ontzi-mutillak beltzez jantzitabere aurrean:

zapi aundi bat beltz-beltza, berriz,ontzi-gañean...

IIItsas-ertzean ixil- ixillik

illen erria:arrizko gurutz baten azpian

bere illobia,lore gorri ta zitori zuriz

dana josia.

BIOZKADAK

46

MALENTXU

IMalentxu ederra alaikigurasoekin bizi zan

basetxean.Ura lako langille batartuko zuten amaikak

bere etxean.

Igande ta jai goizetanbere amakin jeisten zan

eleizara,ta meza entzun ondorenpozez bere amatxokin

mendiara.

Baña beiñ amari dio:«Ama, errian zein ongi

bizi dian;gu baño obeto bai noski...Gu beti lanean zelai

ta mendian».

Au entzun-eta, aitonarenbegi legor zar aietan

zenbat negar...!Ama diru-zalearenezpaiñ gazteak ostera,

irri ta par.

IIIl zan aitona ta jun zanerrira Malen ederra

diru billa.Baña amak etzun dirurikjaso, ta gañera galdu

neskatilla.


49

ARTZAITXOA

IMenditik dator artzaitxoanegar ta negar gixaxoa;bildots ta ardiak bitarteanmendian goian jolasean.Muñotan urtu da elurra,t'eguzki-jantziz jantzi lurra,zelaiak lorez josi dira,guztiok igo nai mendira...Eta negarrez artzaitxoamenditik bera nolaz doa?

Zer du gaxoak, zer ote du?Ardi maitea nunbait galdu?Ala bat-batez ardokianotsoa sartu bart, agian...?

Ara... Euzkiakin bat-baterabi artzaintxoen txabolerabi aingerutxo zuri-gorriegunabarran gaur etorri,ta gaxo zegon artzaitxuakikusi ditu aingeruak,ta iruok egan egiñezigo Zerura atsegiñez.Ez izan nunbait ludiaaingeruentzat egokia...!

IIMenditik dator artzaitxoanegar ta negar gixaxoa...Bestea, berriz, artean,aingeruekin jolasean...!

BIOZKADAK

48

ITXAS BAZTERREAN

BIZITZA TA ERIOTZA

Euskal-Esnaleak, 1923gko. sariketanlenengo sariz saritutakoa

Eguzkia iya illeanitsasoai musuka...

illunabarra...Aitzak itsas-ertzeanastindutzen, orruka

itsas zakarra...

Txistuka eldu diraarrai biziz beteta

itsas-ontziak...Ori poza! Begirakaian dantzan ume ta

gazte guztiak.

Kai bertatik orduanlurrin-ontzi arroa,

jendez beteta,txistuka, illun zijuan,amets beltz bat lakoa,

Ameriketa.

Negarrez kai-alderazuzendurik begiak

ontzi gañean...Baña ontzia aurrera...Deadarka guziak

itsas-ertzean.


51

AURTXO BATEK MARIARI

Lore zalea zera,ene Amatxo?

Orra, bada, zuretzatiru sortatxo:

iru sortatxo txuri,gorri ta ori...

Zuretzat bildu ditut...Amatxo, tori.

Zuretzat oiek biltzenzelaitik-zelai

ibilli naiz gaur, Amapozez eta alai:

t'ederrenak artutanator Zugana...

Beroikin artu neremuiñ ta laztana

Loretxu oiek ortxenzuri begira

beti egon, ta pozezortxe ilko dira...

Loretxu bat nai nukeizan nik ere,

ez eiteko Zugandikalde beñere.

Gaizto asko omen dirabazter oietan...

Beti maiteko zaitutnik bai benetan.

Zurekin bizi beti,beti Zu maite...

Nere Ama kutunabeti izan zaite.

Gaurtik, Ama, zuretzatnere bizitza,

Zutzat nere biotzaet'eriotza

BIOZKADAK

50

Biotzaren kaieangero iskanbilla

gogoa irten daneanatsegiñ billa...

Ta bitartean, berriz,egi zorrotza,

bizitzari musuka ai!,eriotza...


53

Ara, ontzi arroasartu da su ta garrez

itsas nasian...Etxera andre gaxoakai-aldetik, negarrez

bide guzian.

Bestetzuk bitarteankaian t'ontzian alai

dantzan t'ojuka...Eguzkia iya illeangorri-gorri itsasoai

azken musuka...

* * *

Ori bai bizitzarenantza samiña...!

Bizitzari musukaeriotz miña...!

Biotzaren kaieanatsegiñ-ontzitxoa

sartzen danean,itxaropen arroakaiatik arratsean

igesi doa

Zalekeri ta ametsezbeterik doa...

Urrutira ta gabez...Ontzi gaxoa!

BIOZKADAK

52

Ekin lanean. Bañan otoitzez lana igurtzita,bidali zuzen Zerura...Izan betiro Eliz-Amaren zaitzalle zintzo,fededun euskaldun ura.

Arren, ez aztu, maitasun-musu baten antzera,irarrita bekokian,guraso zarrak utzi zizuten beren izkuntzazberen eriotz-aldian.

Izkuntza ori zurea da-ta, zure koroikopitxi bikaña dezu-ta:zure obenez bera iltzen bada, betiko dezuzure izen ona galduta.

Ara, an, arrizko esi-gañean ego-zabalikzur'aingeru zaintzallea,andik ezpata dirdiratsuaz adi-eraztenjo bear dezun bidea.

Erri maitea...! Piztu, ba, piztu zure barruanitxaropenaren sua...Ez ote dezu, antxen urruti ekusten zureizar onaren kiñua...?

Aurrera. beti...! Matxin, Isasti, Zabalbideta Ugarten ama lerdena...Oraindik ez da zugan agortu Tripoli etaOrango zure kemena:oraindik badu seme argiak egin-aztekozure sabelak almena...Izan, ba, laister Gipuzkoako koroi-gañekopitxi dirdiratsuena


55

ERRENDERI, NERE JAIOTERRIARI

Errenteria, nere aurtzaro zorionekoseaska kutun-beroa:nere barrendik biotza igeska gaur zureganapozez urturik dijoa.

Pozez urturik bertsoz jantzita egan dijoazuri agur egitera:pozaren pozaz bidezkaria jaioterriraitzuli oi dan antzera.

Aspaldi ontan, osto igar baten antzera, JaunakZugandik urrun narama:baña ni zutaz aztu baño len, bere semeazaztuko litzake ama.

Aurra nintzala, zuri begira, oartu nitunbertsoetako gogoak:argatik beti, lotan zaudela, kanta oi ditutzu zaintzen, nere bertsoak.

Umetandikan biotz-erdian irarrita antxedaramat zure irudia,nekin jaio ta nekin ilko dan oroigai kutun,irudi illezkor-garbia.

Atoz, begira nigan dirdiraz dagoan zureirudi eder-sorgiña,ama langille beti gaztea, pitxi polita,Oiarsoko erregiña.

Lanean ekin. Zure erraietan bizmen berriakjarriko dizkitzu lanak,ta zure sabel zarretik, berriz jaioko diraseme ospetsu laztanak.

BIOZKADAK

54

Gauero illobi batengurutz-alboan,

norbaitekin izketaezti-gozoan.

Gurutz orren besotannai loak artu,

t'eguzkiak musukabertan esnatu.

II—Ez dator umezurtza

geigo eskera,gure erritikan jun da

nunbait bestera

Zulogillea, nun daeskaletxu ura?

—Mutiko umezurtza?jun da zerura.

An, bere amatxorenobi-gañean

illotzik arkitu detelurtartean.

Ta antxe lurperatudet aman obian,

berak beti egon naizuan tokian...

IIISorbaldan atxurrakin

errian beradator zulogillea

etxe-aldera:


57

UMEZURTZA

IUmezurtza atez-ate

dabil eskean...kanposantura lota

doa gauean...!

Elurra mara-maragoiko mendian,

elurra mara-maraegun guzian.

Artzaiak artaldeasartu etxean,

goian txabola utzirikelur-tartean.

Sutondoan otoizkadago amona,

ezpañan pipa zarraduela, aitona.

Otzez dardaraz doazmezara andreak

otzez dardar laneradoaz gazteak.

Ta umezurtza atez-atedabil eskean...

Kanposantura lotadoa gauean...!

Etxe-txoko berorikez omen du nai;

kanposantuan naigootzez ta ernai.

BIOZKADAK

56

ARTZAI-NESKA

Argiaren 1927an sariketan saritutakoa

IEguzkia badoamendi-tartera:mendi goiak gorritzenta illuna, beera.

Dilin-dala artaldeaibartik gora...atzetikan artzaiaketa artzañora...

Or datoz artzai-nausita morroitxoa;nagusia galdezkamutillai doa:

«T'ez al dek beserri batbertan ikusi...?»—«Ura bai baserria,ziñez, nagusi.

Ibaiaren alboanantxe be-beeran,ura edaten dagonardian eran.

Ango baratz, sagardi,baso ta lurrak...!Ango bei eta idiakt'eize-zakurrak...!


59

Kantari ta txistukadator bidean,

bañan sarritan diobere artean:

Mutil gaxoa...! Ez duelurrak il, ez:

berotasunez il da,maitasun-miñez.

* * *

Errian zabaldu daberri gaiztoa...

Gurasoak diote:seme zintzoa...!

BIOZKADAK

58

IIBaserrira ariñ-ariñdoa nausia...Nork itxi biotzeandaukan zauria?

Dilin-dala artaldeaibartik gora...atzetik illun morroieta artzañora...

Eguzkia sartu damendi-tartean;Odei eta mendiakodol-antzean...


61

—«T'ez ote dek ikusiantxe larreanartzai-neska eder batardi-tartean?

Auxe zeru artakoizar argia,auxe neretzako danezti-ontzia.

Laister nere erregiñaizango dana,nere biotz barrengokutun laztana...»

Itzok entzunda ixilikmorroi zintzoa;mara-mara darionegar-malkoa.

Gero zotinka dio:«Ene nausia...itzali da ango zureizar argia.

Neonek atzo bertanikusi nuan...Artzai beltzez jantziakbere inguruan.

Bera... zuriz jantzitaan, atarian...Antxe illotzik, zerraldozuri-zurian...!

Aingeru-arpegiaeta irri-parrez...Artzaiak inguruanberriz, negarrez...»

BIOZKADAK

60

Euskaldun danok, alkar artuta, eutsi daiogunesiai eroi baño len...Euskaltzaleak...! Jun atez-ate euskaldun danoiberen biotzak eskatzen;ta egin dezagun danon biotzez biotz aundi bat,euskal-biotz bat lenbailen...Ta alare esia eroitzen bada, bere azpiandanok pozez il gaitezen.

Altzo, 1928


63

EUTSI ESIARI

Nere adiskide Etxegaraitar Bonifazio jaunari

Nere arrizko mendi-txabola barrenerañoeldu zan zure irrintzia:pakezko irrintzi, dei maitetsua, euskaldun-biotzon baten oiu bizia.

Ai!, nik al banu zure dei ori nere asnasezbertso auetan indartu,t'odol biurtu, t'euskaldun danon biotz-barruangarra dariola sartu...!

Euskal-semeak...! Euskerik gabe nola liteke,noletan Euskal-erria?Zertako degu gure basoko zugaitz-gañeantxoririk ez dun kabia?

Ez al da izkuntza geren aitonak joan baño leneman ziguten musua,ta aiekin beti alkartu eta lotutzen gaitunmaitasun-laztan estua?

Geren aitonak ta gure Erria maite ditugunolaz, ba, maite ez euskera...?Gerok, gure eskuz ustekabean gure illobiaai!, egiten ari gera.

Euskera ill-eta, gure izatea ta izen garbiaeroiko dira illundira;arrizko esi-gañeko lorak, arrek lur jota,lorak be, lur jota dira.

BIOZKADAK

62

barkamen-ur eztietan.T'olio santuz igurtzitako

nere eskuetan,Zu, gaur, nere poz bakarra:zu, gaur neretzat magal beroa,

t'ezbearretan,ezti-kutxa zerutarra.

Zugaitz donea...! Sendoro sartuzure sustraia

nere biotz barrenean:eriotz-arte neretzat izan

izar alaiabizitz-aldiko gauean:izan, arren, Zu, nere poza ta

nere ezti-gaiaeriotz-ordu latzetan,ta nere azken begiratua

eta azken naiaartu zure magalean.

1929ko Aste Santuan


65

SPES UNICA

Kalbarioko menditik berajende taldea

ixil-ixilik dijoa...Goian negarrez lau emakume

ta gurutzea...bertan illotzik Jainkoa.

Zugaitz donea, Maitasunareniges-lekua,

Altsuaren garaipena...!Zugan zintzilik illotzik dagon

Frutu santuabizitza da ta kemena.

Zu bai benetan gizaldientzateskutukia

Zugaitz betiro ezea...!Samiña zera... ta biotzentzat

zera eztia:aula... ta indarrez betea;illotza zera... ta animarentzat

zera bizia,zorion-poza ta ustea.

Aurra nintzala, zure oñetanjartzen niñuan

nere amatxo santuak:ortxe lenengoz, zure oñetan

entzun nituanArtzai Onaren txistuak

Gazte nintzala, nere alboangriña piztiak,

orruka nituenetan,zeuk, zeuk bakarrik eusten niñuzun,

indar berriakpizturik nere zañetan,ta zeuk sendatu ekaitz ondoren

nere zauriak

BIOZKADAK

64

Euki or beste gure asaben kondaira zarrakdauzkatzun kutxa orretan;t'orduan ziñez nere bertsoak biziko dirazu bizi zeran urtetan.

Zurekin bizi...! Olerkarian biotzarentzatau bai atsegin eztia!Ai al baneza nere izen ilkor onekin batuzure izen altsu-bizia!

Bañan, ai!, ezin... Laister bertso ta bertsolariabota dituzte il obira...t'orduan emen izan naizenik, zenbat euskaldun,zenbat oroituko dira...?

Bañan, aizkorri, ez du ajolik: izan zu betiEuskalerrien zaindari,t'euskal-odola nere zañetan bizi-artean,ekingo dizut kantari.

Zu zera eta gure ipui zarren gordelaria,euskal-oituren txokoa,eta negarrez igesi doan gure Amarenmaitasun-estalpetxoa.

Zu zera atsegin poz darioten Maitagarrienpakezko gorde-lekua;zure basotik atera oi da txistu t'orrukagure Basojaun altsua.

Nork daki, zuk lez, noiz eta nundik etorri ziranonuntz Aitoren semeak?Nork, zu bezela, Euskalerriko asele ta ipuiiñoiz idatzi gabeak?

Ortxe zeunden zu arro ta trinko, Erromatarrakemen sartu nai zutela,orain zauden lez, elur-koroiaz koroaturikEuskal-Errege bezela.


67

AIZKORRIREN OÑETAN

Ariztimuñotar Joxe, apaiz jaun agurgarri,mixio-zale jakintsu ta beroari.

Euskal Esnaleak 1927gko, sariketan saritutakoa

Nere bidean itxaropena lagun dedalaeldu naiz zure oñeta,amets alaiaz nere burua, biotza, berriz,eresi gogoz beteta.

Aspaldi ontan beso-zabalik ne'zai zeundelabadakit ziñez, Aizkorri:bañan bideak illunak daude, eta bakarrikezin ninteken etorri.

Illundu dira Euskalerriko bide guziak...ez degu goian euzkirik:auts-bean dago biotz-su-garra, ta itxaropenaez degu beste argirik.

Alaitu zaitez, ene biotza, t'ekin kantariguziok lotan daudela,ollar arroak ernai ta tente gauan erdianekin oi duan bezela.

Gauean gaude, ta agian iñork, iñork ez dituentzungo nere bertsoak...Ez ote ditu noizpait egunak zabalduko, ba,guganontz bere besoak?

Baña illunpean, ai!, bizitzeko jarri bagaituJaun onak Euskalerrian,entzun zuk beintzat, arren Aizkorri, t'euki gordetazure biotzan erdian.

BIOZKADAK

66

Ai!, baña noizpait beren semeak ilko baluteEuskera beren etxean,lotsaren lotsaz sartu, Aizkorri, sartu betikozure burua lurpean...Euskal-mendiak...! Ez, ez egon zutik Ama il dutenerri gaiztoen aurrean...

Altzo


69

Zure erraietan daude idatzirik Lekobide taLeloren egintza-otsak:zuk dakizkitzu Jaun Zuriaren guda-mutillenbirau, irrintzi ta aiotsak.

Zure begiak negar samiñez ikusi zutenZararen dollorkeria;t'Oñaz-Ganboen anai-arteko gorroto beltzat'odol-ixurtze gorria...

Zure buruan daude dirdiska gure Erriarenegun alai ta mingotzak:argatik ainbat maite zaituzte Ama maitedunolerkarien biotzak.

Argatik zure asnas bizkorraz pizten da emenauts-pean dagon kemena,ta argitu oi da biotz-illunan, ortzargi bateneuskaldun itxaropena.

Euskalerriko ortze illunean sortu baizaiguizartxo baten dirdira...izar-kiñuok, egun-urratze alaitsu batenigarkizunak al dira?

Zeruan dagon zure buruak dakike, ziñez,euskaldun etorkizuna...Esan, Aizkorri: euskerarentzat Euskalerriannoiz piztuko da eguna?

Egun argia...! Mendi-ostean urrun, ai!, urrundakusdan amets xamurra...Artu, bai, artu jaio baño len, biotz-biotzezgaur damatzudan agurra.

BIOZKADAK

68

Ene baratzai ona! Eskutatik ez utziezpata zorrotza;

zitoria ta Usoa galdu baño, naigo det,naigo eriotza


71

ANTZEKIA

Nere biotz-barruan, baratzatxo bat daukat,zitori bat bertan:

zitori au nik beste lore ederreneak bañomaitego benetan.

Arrosa zuri-gorri jaioberriak erebadauzkat baratzan:

ementxe lore-ezarik ez degu izango, noski,datorren Maiatzan.

Jaunak bekigu garaiz, orain-arte bezela,euri t'eguzkia,

guzien zoragarri, ziñetan izan dedin,nere zitoria.

Usotegi bat ere, aspalditik badaukatnere baratzean:

bertan Uso zuri bat, beste usorik ez det nai,nere biotzean.

Uso onentzako nai det, usotegi osoa,baratza guzia,

t'onentzako bakarrik, ainbeste maite dedannere zitoria.

Ez zaite, ai!, bertandik iñoiz, iñoiz aldendu,ene Uso maitea:

gaurtik beti izan zaitez, Zu bakarrik bertakoJaun eta Jabea

Usoa uxatu nairik, baratza-alboan dabilgau t'egun etsaia:

ez daki berak nunbait, aingeru bat detelanere baratzaia.

BIOZKADAK

70

Zer dezu, Jesus, nion negarrez,nork egin dizu pupua...?Ez egin negar... Esan, ai!, arren,zerk zauzkan naigabetua...

Bagi maitetsuz begira niñun,t'erantzun zidan negarrez:«Nere Mexico kendu didatenere albotik indarrez...

Berriz nerekin ikusi arte,noletan egon ni parrez...Otoitz, Kristauak, otoitz ta negar...Otoitz, danok biotz-garrez...!»

Altzon, 1927gko Eguerrietan


73

NERE AURTXOA

ISeaskatxo polit batbadet nere etxean,ta Aurtxo Jesus eder batseaska gañean.

Beti Zerurontz beiraditu begitxoak,goruntz jasota betibere besotxoak.

Pozezko irripartxo batbeti ezpañetan;bere ointxo zuriakbeti jolasetan.

Oñetan muiñ-egindajun oi naiz etxetik:muiñ berogoik ez da irtennere biotzetik.

Etxera bezin laister,seaskara noa:ta Aurtxoantzat lenengonere muiñ beroa.

Betzat oerakoanmuiñ azkenekoa,jeiki orduko, berrizbetzat lenengoa...

IIAtzo negarrez arkitu nuanbere seaskan Aurtxoa...Negar-sotinga egon zitzaidanegun osoan gaxoa.

BIOZKADAK

72

Atozkit berriro, atozkit, Maitea!Oroitu nitzaz ta jo nere atea.

Geroztik leioannago Zure usmoanan datorzenetan

Zure iduria noiz ikusiko detan.

Atoz, emaidazu orduko ardoa,ogi eztitsua ta musu beroa;

Berriz besarkatu,Zurekin ni batu,lorea bezela

ai!, lekaro onetan ilko naiz bestela.

Atozkit, ba, urtu da bideko elurrata etxean bada naiko jan t'egurra:

piztiak jun diraigesi mendira:baratzan ostera

jaio dira lorak igazko antzera.

Atozkit...! Atozkit...! Bestela Zu billajungo naiz eskuan artuta makilla

basotik-basorata ibar-betik goraartzaia bezela,

ezin niteke-ta bizi, Jauna, onela.

Atoz! Geigo ez det naiko beko loiabaizik izan zure jopu ta morroia

ta saririk gabeizan Zu ne'Jabe.Morrontza zoruna

azkatasun oro ematen dezuna!


75

ATOZKIT, JESUS

Maitasun eskean, eskale antzera,gau t'egunez dabil atetik-atera

Jesus maitalea,maitasun-zalea,gure zoriona

besterik nai ez dun, gure Aita Ona.

Neonek neguko arrats otz bateanleiotik ikusi nuan ate-ertzean.

Bere ille guziaelurrez josia...Dardaizka, baña zai

atea irikiko noiz ote zan ernai.

Ikusi ziñudan. Ama-zai gosiak,egon oi diran lez kabian txoriak!

Ikusi ziñudan!Geroztik zer dedanez dakit, maitea,

beti zai noiz joko dezuan atea...

Eta iriki nion: au nere zoruna!ta orduan jun zan etxetik illuna,

ta antxe su-alboanitz-egin ondoanlaztandu niñuan

eta lo artu nun Beraren kolkuan.

Ura lo eztia! Ura bai arratsa!Lur-atsegiñak, ai!, diraden lokatza!

Ura maitasuna!Ura bai zoruna!Biotzean miña

gero uzten ez dun zorun ta atsegiña.

BIOZKADAK

74

ARALAR

Euskal-Esnaleak 1927gko, sariketan 1. sariz saritutakoa

Naparroako «Euskeraren adiskideak» deritzaion bazkunari

Bizitz-bideko autsez t'odolez josirik datorolerkaria zugana:artu, ba, pozez, biotz-negarrez, ai!, bustitakobere muñ eta laztana.

Negarrez zaude... Biotz-muñean nabaitu dizutoñazearen eztena,ta ara, banator, zurekin negar egin naieanEuskal-Erritik barrena.

Ai! Zaude ixilik... Badakit-eta zergatik negardagiten zure begiak;gure mendien espak aditzen, umetandikanbadaki olerkariak.

Badakit nik noiz agur-dagitzun pozez urturikzuri Ernio altsuak,ta noiz negarrez biok zaudezten laño beltz-peanlotsaz sartuta buruak.

Bai, zaude ixilik... Nik euskaldunei esango dietzure naigabe zorrotza,t'orduan noski euskaldun onak adituko duzure deadar mingotza

Euskal semeak...! Entzun gaur arren, entzun ta adituarretaz nere bertsoak...!Gure Aralar negarrez dago... ta aingeru Migellotsaz bildurik egoak...!


77

Eguna Zu gabe netzat da illundia,Zu zera-ta nere begien argia.

Atozkit, maitea,Jo nere atea,Lorea bezela

Lekaro onetan ilko naiz bestela.

BIOZKADAK

76

«Ama Euskera, ene kutuna, —dio Migelek—txukatu zure negarra...Zoaz errira, t'euskaldun onak adituko dugaurko nere deadarra.

Zoaz errira... Jaunak biotzez maite zaitu-ta,maite du-ta zure Erria:berriro zoaz semeengana, ni izango naiz-tagaurtik zure Zaindaria».

* * *

Agur eta agur Naparroako anai maiteak:zuentzat nere txaloak;Aurrera... ekin, anaiak batzen ta Ama onaritxukatzen negar-malkoak.

Erririk-erri anai guziok batu t'eramanEuskeraren magalera.Ez utzi Ama maitasun billa aterik-ate,eskale batean antzera.

Euskal semeak...! Guziok batu, t'eutsi Euskeraigaxoa il baño lenago.Jainkoak nai du...! Ta Aingeru Migel ezpatarekingure bazterrean dago.


79

Zenbat oroipen alai eta illun piztu oi diranemen, biotz-barrenean...!Euskal-Erriko Edesti dana bizirik dagooraindik zure gañean...

Oraindik ere dirdist-dagite belar-gañeanGoñiren malko gartsuak;oraindik ere entzun oi dira guda-mutillenirrintzi ta asnas-estuak...

Ta... nor ote da erritik-erri, basotik-basoAralar-mendi-burura,bide osoan negar ta negar antxe datorrenatso agurgarri ura.

Alarguna lez beltzez jantzia, makil sendoabere esku dardaritsuan...Doi-doiez dabil... bañe almen-garra, sutegian lez,pizturik dauka barruan.

Bere aurretik, otso-antzeko Baso-jaun beltzabide osoan alaka...Bere alboan, elur antzeko ega luzedunMaitagarriak egaka.

Erregiña da... Bañan ez dauka koroi ederrikbere buruan gaxoak...Bazeukan, baña... Kendu diote, ta iñork bestek ez,ai!, bere seme gaiztoak...!

Oraindik ere bere semeok, beren erritikbota nai dute gaxoa...Ta aien igesi, bere jauregi danak utzita,mendi-goieta dijoa.

Auzpez Migelen aurrean dago goruntz jasoaznegarrez bere begiak...Geroztik daude, Migel naigabez, negarrez berrizEuskal-Erriko mendiak.

BIOZKADAK

78

Baña nigana berriz bazatozmaitasun eskean...

beso-zabalik emen naukazuJesusen aurrean.

Gorrotorikan ez da jaiotzenapaiz-biotzean


81

NERE LAGUN-ZAR BATERI

Nitzaz osoro aztuta zaude...!Badakit benetan:

ez dit ajolik, t'ez nau orrexekarritzen, ziñetan.

Aurtzarotikan izango giñanaizkide kutunak;

gazte giñala lotu ginduanalkar-maitasunak...

Ta uskeri batez, lagun-zar, oraingizonak gerala,

nigandik zure biotza aldenduumeak bezala...!

Ai!, maitatzeko, alkar ezautubear da lenago:

Erleak, lorak ezautu-ezik,eztirik ez dago.

Ez dezu nunbait, ezutu nerebarruan dagona...

Agun, lagun-zar...! Nigandik urrun,izan zoriona.

Ateetan daukat beste lagun bat,benetan laguna,

munduan norbait kutunik bada,Bera, bai kutuna...!

Indartuko nau goizero BereAragi t'Odolaz,

t'ez gaur, ez bihar, iñoiz aztukonitzaz ez da iñolaz.

BIOZKADAK

80

Bide zuzena galduta askotan ibilli ziñanzorionaren usmoan,bañan ez zendun zorionaren asnas gozoriknabaitu zure ondoan...Goiko Jaun onak orain eukiko al-zaitu, Becquer,zorionaren kolkoan...!


83

GUSTAVO ADOLFO BACQUERRI

Bere «Rimas» liburua irakurri ondoren

Eguzkiraño ega-eiteko ega zendoazetorri ziñan lurrera,mendi-buruko arkaitz-gañean kabia daukanarranoaren antzera.

Bañan, ai!, goian egan-ein baño, naigo izan zendunlorez-lore ementxe beran,loretegian loretik-lore an-or dabillenmitxirrika baten eran.

Argatik zure bertsoak, Becquer, mitxirrikarenegoen antzeko dira:polit-ariñak, bañan, ai!, autsa, mitxirrikarenego-autsaren dirdira.

Bañan ez dute zure bertsoak biotza usteltzenCampoamoren antzera:zure bertsoak, loreak dira, ta arenak, berriz,lore-tarteko sugera.

Zoritxarraren beazun-miña edan zenduanmaitasunaren besotan:ta zure miña, zure negarrak, biotz osoairauli zendun bertsotan.

Ta zure egoak, ego ariñak, erre zenitunmaitasunaren garretan,t'egan-eiteko kemenik ezta, erori ziñanbideko lokatz tartetan.

Antxen negarrez egin zenitun oraindik erenegarrez dauden bertsoak:argatik ainbat atsegin zaizkit, ta irakurtzeanixurtzen ditut malkoak.

BIOZKADAK

82

Jolasok agian senda lezatekenere miña.

Atoz, egizu par, irrintzi ta jolasba, sorgiña.

Atoz, nere arrats illunetako izarpozgarria:

poztutzeko aski det zure begiendirdaria.

Atoz, maite ori, estutu nazazuzure eskuaz,

piztu iya itzali dan nere gar au zurebiotz-suaz.

Zugandik bizitza, ai!, iges dijoakitberaganuntz,

egoak azita, txoriak dagin lez,dagi goruntz.

Seme, zuk lotuta eutsiko diozabai, lurrean;

ta agian kabia egingo du zurebiotzean.

Bera jun ezkeroz zu alargunarenpoz ta alaia,

maite, zu bakarrik, nire naigabeenezti-gaia.

Atoz, ba, atoz, maite... Onela... Orain paamatxori...

Sutan burnia lez, jarri zait biotzagori-gori.


85

GUDA-ONDOREN

Atozkit, semetxu, atoz amatxorenmagalera,

nere zoriona, nere poz-eztiazu bai-zera.

Aizea txistuka; leioak astintzenkazkabarra;

otz ene biotza... etxean izaniksu ta garra.

Elur ta illunpeak estali du ibarrata mendia:

nere biotza, elurretan dagonillobia.

Orren gau illuna! Nere biotz-gauenirudia!

Egunik ez netzat... Gudan il zan nereeguzkia!

Guda! Ez dakizu, ene seme, zer dangudatea.

Ez dakizu zer dan aitatxorik gabegelditzea.

Argatik dagizu par ta poz-irrintzijolasean:

ezautuko dezu, gaxo orrek, nagarrezasitzean

Jolas, irrintzi, par, seme, egikezu, ba,bitartean:

egizuke orain zure amatxorenmagalean.

BIOZKADAK

84

BIOZKADAK

Loretegian sartu nintzan beinudaberri-goiz batean,ta arrosa gorri mardul-mardul batzegoan lore tartean...Intza-tantozko koroi ederra,dirdizka buru-gañean...Arro ta tente, zoragarria,erregin baten antzean.

Erregin baten antzean zegonarrosa mardul arroa,nere beatzez ebaki nuanta il zan negarrez gaxoa.Usaitu nuan asetu artebere usaiaren gozoa,ta zubi-goitik ibai-gañerabota nuan loretxoa.

* * *

Etxe-aldera pozez nijoanbitartean,

odol-iturri bero bat neukanbeatzean...

Orra, or bizitz-lorategikobaratzean

gerta oi dana, poz-atsegiñenondorean;

oñaze-iturri ta arantz zorrotzakbiotzean.


87

Au nere zoruna! Eguzkia agertuozkarbian.

Bañan, ai!, ez da urtu oraindik elurraillobian.

Bañan urtuko da: zure begi oienargi-izpiak

laister beren beroz ernazi ere baian liliak.

Guzia orduan izango da, seme,poz ta alaia.

Gau illunarik ez, eta udaberrikolere-usaia.

Bañan, ene maite, zergatik dagizuorain negar...?

Amatxokin zaude... Ez negarrik egin...Egizu par.

Baña aurtxo gaxoak negar amatxorenmagalean.

Ta negarrez loak artu zuan bereegal-pean.

Ta lurrera eldu zanean uda alaita gozoa,

kabia utsik zegon... eta umezurtza zanaur gaxoa.

Comillas (Santander)

BIOZKADAK

86

Nun ote zaude, maite...? Agianlotan elurran gañean...Zure amari agian deikazauri ta illotzen artean...

Agian... ene, ai!, utzi dezubetiko ludi gaiztoa...Oroipen txarroi, nigandik iges,ez mindu nere gogoa.

Laister bukatuko omen da guda...laister badatorkit, beraz:laister orduan poztuko nazuzure abesti minberaz:

Berriro zure begi-argiakargituko dit gogoaZuk dakarkezu kabi ontaraberriro ogi ta beroa.

Mirentxu beti zure galdezkaetxean daukat negarrez:argizaia lez urtzen ari dagaxoa maitasun-garrez.

Ots-dagizute landa-zelaiak,ots-deadarka abereak:alarguna lez beltzez jantzita,ots-dagizu basetxeak.

* * *

Egia da, bai, bere berririkez dedala aspalditxoan...Baña lanaren lanaz betariketzun izango oraingoan.


89

GUDATEAN

ALARGUNAREN NEGARRAK

Guda dala-ta besoetatikkendu didate semea:kendu didate, baña noiz berrizikusko ote det maitea?

Gudarontz asko joan oi dirata gutxi andik etorri:guda-ekaitzak bota, ai!, oi dituuda-azkenak ainbat orri.

Pozarik ez da nere etxe ontan,alaiak iges-egin du:emengo esku zana aldendurikgaxook zer dagikegu?

Lengo basetxe zuri alaiabeztu ta txartu da, ziñez:negar-dagila dirudi, beraez datorrela-ta miñez.

Or dabil motel-motel zakurragure baserri inguruan:goseak berriz ia jan dituabereak ikulluan.

Sasi ta larrez josirik daudelanda, zelai ta baratza:nun-nai dakuste nere begiaknere min beltzaren atza.

Udaberriko lore t'euzkiakezin poztu ne'biotza.Semea il bazait, nere esti-gaiaizango da eriotza.

BIOZKADAK

88

LORETI

Lokatz zikiñez josirik zegon bidetikzikindu gabe nai zun igaro Loretik.Lokatz-gañean an-or arriak ba dira,«noan pilliki lokatz ta arriai begira»esan, ta arturik bere eskuetan makilla,abiatu zan zoriontasunan billa.

Amets gezurra... Zeru bidea, ai!, utzitanoruntz dijoa zerutar uso pollita...!Egak izan-ta, zergatik egan ez egin?Lokatz bide au, noletan zaio atsegin?

Ator gugana... entzuten nun bide ertzetik...Ator...! zioten bideko lokatz tartetik.

Erantzun gabe, alde egin nuan mendira,ta antxe egon nintzan pozez Zerurontz begira;An ere laister jakin genduan berria:«Etxean dago Loreti loiez josia».

Ara menditik orduan nere biotzakzuzendu zizkan itz ezti baña zorrotzak:

Agur, ene illobatxoLoreti maite;ziñez zoriontsuabeti izan zaite

Zorionik —diozu—emen ez dago:ez unan, ai!, esatenori lenago.


91

Seme gudari gaxo laztanoi,nun, nola ote zauzkate...Gudaka gaitzak egun abetanizan dirala dasate...

Mirotz zitalak nere kabitikostutako umetxoa,edan ote du zure odola,nun ote zauzka, gaxoa?

Gau t'egun nere biotzan dakartkezka latz aben ekaitza;biotz gaxo au jo ta zatitzenitsasoak lez, arkaitza.

Kupitu, arren, nitzaz, Jaun Ona,beira nere miñ zorrotza...Kupiru nitzaz, bestela ateranere barrendik biotza...

BIOZKADAK

90

ILLETA-ERESIA

Euskal-Esnaleak 1926gko. sariketan saritutakoa

Ia negarrez igotzen nintzankanposantura lenago:

orain billera txoroak baño,kanposantura naiago.

Bakardadea orain naiagodantza ta iskanbilla baño:

argatik pozez arratsalderonoa kanpusanturaño.

Badakit orain nola ari illekinixil-ixilik izketan:

orra zergatik gizonagoalen baño naizen benetan.

Adiskideak...! Ez egin negariltzen naizen egunean:

zergatik negar, gau gaitza jun-daeuzkia piztu danean?

Biotzez ta aoz otoitz beroakegan bidali Zerura...

T'esan: Gaur il da Euskal-Errikoolerkari gaxo ura.

Adiskideak...! ez egin negarnere illobi bazterrean;

exeri t'egon ixil-ixiliknekin izketa luzean.


93

Zorionik ez zegonlokatz-bidean.Badakin nun zegonan?An, gurutzean.

Jaunak agertu zigunbide orretan,ez munduak uste dunatsegiñetan.

Ire burua ukatuta gurutza artu,Jesusekin piztu,ta Zeruan sartu.

Zoriontsu izan nai den?Orra bidea:beste biderik ez den,ene maitea.

Egizko zorionaan, Goiko ura...Ene illobatxu ona,ene Loreti,gaurtik Zerurabegira beti

BIOZKADAK

92

IZIARTXORI

Uso polita, euskal-mendikousotxo zuri-garbia...

Noletan, ai!, or mirotz-arteanjarri zenduan kabia?

Negarrez zaude...! Ez or arkituuste zendun zorionik?

Mirotzak ez du usoarentzatmaitasun-laztan gozorik.

Autsi lenbaitlen kezkaz t'oñazezlotzen zaituzten kateak;

utzi betiko zorigaiztoanartu zenitun bideak.

Atoz, mirotzak lotan daudela,atoz, laixterka mendira,

oraindik ere beroa dagonzure baserri-kabira.

Iturritxoan antxe dauzkatzuzure zai beste usoak,

zuzen zerurontz egan-eitekozabal-zabalik egoak.


95

Arrizko gurutz aundi bat baizikez nere gañean jarri;

eta lorerik zeren eskutanaruntz netzat ez ekarri.

Bañan, ez kendu gurutz-alboanjaioko dan untz-orria,

ta ez uxatu gurutz-gañeankantari dagon txoria...

* * *

Nere illobiko gurutzarrizkoa

esnatu arte zaindunere loa.

Salinillas de Buradón (Araba)

BIOZKADAK

94

AINGERUTXOAK

—Esan, amatxo, zer da aingerua?Nun daude aingerutxoak...?

galdetzen dio alargunaribesotan daukan aurtxoak.

Malko gozoaz estali diraamaren begi urdiñak,

bere biotzan esnatu diraoroipen maite-samiñak.

Besarkatzen du bere aurtxoaestu-estu biotzean,

t'erantzun dio musu bero batluzaro eman ostean.

—Aingerutxoa zer dan, diozu?Enetxu, ori galdera!

Aingerutxoa, ene kutuna,aingerutxoa... zu zera.


97

AMATXO BATI

Amatxo batek ikusten badu bere alabakale-kalean mutillen batei elduta,

marrubiaren gorriz musua gorritzen zaiober'alabaren lizunkeriz arrituta.

Bañan musika jotzen danean ikusten badubere alaba mutil batekin lotuta,

amari bere biotz xamurra beratzen zaioatsegiñezko pozaren pozaz urtuta.

Irakurlea, edo amatxok bururik ez du,edo ni nago arrunt benetan eroa:

bizkar-gañean burua dezun irakurlea,askatu zazu zeorrek korapilloa.

BIOZKADAK

96

Udaberria, udaberria,ama emakoi kutuna!Ixuri gugan zure bularrenesne sendakor leguna.

Mendi-gañetik ikusi zaitutetortzen gure artera,usai gozozko janzki zuriaz,erregiñ baten antzera.

Zelaitik-zelai ibilli zeraloraz jositzen zelaia,ta ibar ta mendi, nun-nai zabaltzenzure janzkien usaia.

Zure etorrera nabaitu duteseaskatxotan aurtxoak,ta sutondoan otzez dardarazzeuden agure ta atsoak.

Agur eta agur, udaberria,ongi etorri gugana:ez, arren, guri ukatu gaurtikzure musu ta laztana.

Ixuri gugan zure erraietandakartzun emaitz bizia;izan zu gure sukaldetakozorionezko euzkia.

Izan aurtxoen zoragarria,agureentzat, bizitza,gazteentzako, maitasunezkoillargiaren dirditsa.

Zure besarkaz berotu, arren,gure Erriaren biotza:urtu, oraindik bular gañeanai!, daukan neguko izotza.

Altzon 1928gko, udaberrian


99

UDABERRIA

Negu-lozorrotikesnatu da lurra:mendi egaletanurtu da elurra.

Jolasean dabiltzbildotsak soroan:asi da kukuakantari basoan.

Otza badijoaetxetik igesi:piztu dira udare,sagar ta gerezi.

Beste lurraldetikeldu da txoria:lorez eta abestizjosi da mendia.

Lanean soroankantari gazteak:eguzkitan alaiamona-agureak.

Baserri aurreanjolas dagi aurrakpozez zaunga dagialboan zakurrak.

Bizitzak musukapiztu du lur illa:Maitaleak, poztu...!eldu da Orrilla.

BIOZKADAK

98

T'etzanda lo-kuluxka egin ondoreandilin-dala aterperontz illunabarrean.Beti txabola-aurrean artzañorak ernai,otsoarekin nunbait burrukan egin nai.

Amatxok maite duan lez bere semeaartzaiok maite dute beren artaldea.

Mendian galtzen bada bildots ala ardia,aren billa an da laister artzai-nagusia;ta an dabil mendiz-mendi arkitu arteanta arkiturik musuka dakar bizkarrean.

Orduan jai dagite mendian artzaiakt'entzun oi dira an txistu ta abesti alaiak;besotan dabilkite laztanka gaxoa,jaten damaiotela esne ta taloa.

Aien maitasun onek txoratu niñuanta aiekin bizitzea erabaki nuan.

Artzai-nagusiari nagar-neriolaeskatu nion antxe neretzat txabola,baneukala-ta nere biotzean garrat'otsoa birrintzeko besotan indarra.

Nagusia au entzunda poz-poztu zan ziñezt'erantzun zidan artzai danoi ots-egiñez:Badegu gaurtik beste lagun bat, mutillak,agur-dagiogun, ba, jasoaz makillak!

Gero kendu nituan eskale janzkiakta jantzi nitun artzai-soñeko garbiak;belaxe beste artzai-mutillen ondoanasi nintzan poz-pozik nere artzaingoan.

Emen, ai!, bukatu zan ner'amets gozoat'elur-tartean esna nintzan gixajoa.Orduantxe eguzkia piztu zan mendianta itzaltzen asi ziran izarrak ortzean.


101

ESKALEA

Apaiz egin nintzan egunean

Eskale bat nintzan ni aspaldi batean:aterik-ate ibilli oi nintzan eskean,eguzkiaren suaz kiskalduta udaran,negu gorrian otzez dardaraz ganbaran.

Ilbeltzako gau baten, elurra ari zela,basoan galdu nintzan bildots bat bezela.Ezurretaño sartzen zitzaidan izotza,aragian oi dan lez ezpata zorrotza.

Illun-illun guzia, zuri-zuri lurrata urruti baserrian zaungaka zakurra;ikara biotzean, aragian otza,gora ta bera egan antxen eriotza.

Nolaz andik uxatu gau-txori beltz ura?Biotzak esan zidan: Begira zerura.Nere begiak aruntz zuzendu nituanta auspez elur-gañean otoitz-egin nuan.

Ta antxe il-zorian otzez otoizka negolaikusi nuan artzai-arrizko txabola:txoriak kabian lez sarturik barruan,loak bere altzoan bela artu niñuan.

Ametsetan igaro nuan gau osoa;gaur artako ametsa bai amets gozoa!Larre eder bat nekusan mendi-egal-peaneta artalde ugaria or-emen larrean.

Nun nai artzai-txabolak goian eta beran,arkume jaioberri zuritxoen eran,Udaran goiz-aldean guziok larrerabazkal-ondoan, berriz, basoko itzalpera.

BIOZKADAK

100

MATER DOLOROSA

Ama biotz-kementsunaigabetsuazutik, negarrez dagogurutz-alboan...Etsaiak deadarkabere ondoan...Illun ta ikaraz dar-dardago mundua.

Illunpean sartu dalotsez euzkia,negarrez daude izarrakgoiko illunpetan,odei-pean negarrezdago illargia,ta aingeruak negarrezZeru goietan.

Zerutik-bera jetxi,aingerutxoak,ta urrezko ontzirik eder-ederrenetan,bildu gure Amarennegar-malkoak,muiñ-egin, eta jasoZeru-kutxetan.

Andre biotz-kementsu,Ama samiña,itxaso antzekoada zure miña:zazpi ezpata zorrotzbiotz-muñean,ta alare, zutik zaudegurutz-aurrean.


103

Geroztik, urte asko, Jauna, igaro dirata itzali etzait Zure begien dirdira.

Gaur ziñez egin nazu Zuk artzai-mutilla,t'eman didazu Zure artzaien makilla,jantzi didazu artzai-soñeko txukunabiotzean piztuaz artzai-maitasuna.

Baña, ai!, etorriko da belaxe neguata il lezake elurrak gaur piztu dezun sua.Jauna, Zure asnasez jarri su-garretanbeti su ori nere biotz ta zañetan,elur-tartean galdu dan arkumetxoabizkortu dedin nere kolkoan gaxoa:Zuk lez maite dezadan nere artaldea,artzai on bat egizu lengo eskalea

BIOZKADAK

102

GAZTE ASKORENTZAT

Askok, ai!, askok esan oi dute:Gazte geran bitartean

egan-dagigun, mitxirrikak lez,atsegin-lore-tartean,

ta zartzaroan, joango geranegarrez Jaunarengana,

ta azken orduan emango digubere pakezko laztana.

Bañan, ai!, asko deabruarenmusua artuta il oi dira

ta berarekin besarkatutabetiko sartu illundira.


105

Semeari geiago,ai!, ez begira:bere begi ederrakitzali dira:ez, ai!, bere kolkoanjarri burua,itzali da-ta berebarrengo sua.

Ez, ai!, bere ezpañetanjarri zureak,zimeldurik dauzka-taezpaiñ-loreak:ez laztandu geiagogorputz-illotza,geitu ez dedin zuremiñ latz-zorrotza.

Neri begira orain,Ama maitea,ni bai naiz orain, Ama,zure semea.Nere kolkoan jarrizure burua,piztu dedin nereanmaitasun-sua.

Zure ezpañak ezarrinere ezpañetan,gurutzea maitatudezan benetan:Ama, laztandu nerekorputz ergelabeti maite zaitzannik Ama bezela.

Altzon 1929gko, Aste santuan

BIOZKADAK

104

ASISTAR PRANTZISKO AITARI

Abesti batentzako itzak

Aintza ta gorapenaPrantzisko Aitari!Aintza, Kriston irudibizi-gartsuari,gurutzean Kristokingurutzetuari...!

Zuregana gatoz gaurAita biotz-bera,otzez dardaraz daudenusoen antzera,elurretan bai dagomundu-zabalera,zure biotz gartsuankabia jartzera.

Il-zorian, ai!, otzezzegoan mundua:bañan eman zenionlaztan bat estua,eta piztu zenionbiotzean sua...Piztu, ai!, gugan eremaitasun gartsua!

Kristokin gurutzeanegiz ziñan batu:argatik illezkorraPrantzisko, zera zu,ta zure izen-dirdiraez liteke itzaldu..Aita! euskal-errianbizi ta garaitu.


107

JAUN-ARTU-AURREAN

Negar ta negar daukatbiotza barruan:Zerurontz igo nai taegan ezin juan.

Bañan, ene biotza,negarrez noletan?Ez al dago or, ba, Jesus,maitasun-garretan?

Or dago Jainkoarenmaitasun-su-garra:ortxe, Jaun altsuarenesku eta indarra.

Zoaz, ta jan Indarra,Maitetasuna jan:gero... ekin Zerurontzekin pozez egan.

BIOZKADAK

106


ALAI TA PAKEAN

Otsabioren egalean,Eliz-Nagusi baztarrean,muñotxo baten gain-gañean,baserri aundi-zar batean...bizi naiz alai ta pakean.

Zakur zintzo bat ate ertzean,zelai pollitak ner'aurrean,baso itzaltsuak bazterreant'oitura zarren babeseanbizi naiz alai ta pakean.

Euskera beti ezpañean,osasun ona gorputzean,zer jana beti sukaldeanta maitasuna biotzeanbizi naiz alai ta pakean.

Bizi bitez or kale-etxeanberen kutixi txar naieaniskalbilla ta ots-arteanjauntxo-nausien bildurrean:nai emen, muño-gain-gañean,Eliz-Nagusi bazterrean,jaun ta artzai nere artaldean...bizi naiz alai ta pakean.

BIOZKADAK

108

Luis Jauregi «Jautarkol» · 2005-12-27 · koz jantzi nai lukete, baño lan ori egiten gutxik...

Documents

Transcript of Luis Jauregi «Jautarkol» · 2005-12-27 · koz jantzi nai lukete, baño lan ori egiten gutxik...