NAFARROAKOHITZA

BERRIA

-KO

DIS

EIN

U TA

LD

EA

Leziza Bizirik plataforma sortu berri dute Arbizuko herritarrek, Agotzaina enpresak ibaian egindakoisurketak salatzeko b Nafarroako Gobernuak ikerketa bat jarri du martxan, herriko udalak eskatutab 2-3

Ingurumenazaintzeradeituak

Turismoa Autokarabanaerabiltzaileek bidaiatzeko mota

horren aldeko neurriak eskatu dituzte

5Ludopatia Aralar elkarteakprebentzioa lantzeko eskatu dio

gobernuari; lege berria egiten ari dira

4Ostirala

2021eko urtarrilaren 29aXII. urtea476. zenbakiaPREZIOA: 0,50 €

www.nafarroa.hitza.eusnafarroa@hitza.eus

Edurne Elizondo

Arrain hilak,

usain txarra,

eta aparra ur

gainean. Ago-

tzaina enpre-

sak 1985ean

hasi zuen bere jarduera, eta Arbi-

zun egindako bidean horiek dira

utzi dituen arrastoetako zenbait:

arrain hilak Leziza ibaian; usain

txarra herriko etxeetan; eta apa-

rra gainezka inguruan. «Herrita-

rrak nekatuta daude», erran du

Arbizuko Udaleko alkate Francis-

co Javier Razkinek, azkeneko ur-

teotako egoeraz.

Urte luzez pilatutako neke ho-

rrek mugiarazi ditu arbizuarrak:

batetik, udalak Nafarroako Go-

bernuko Ingurumen Departa-

mentuko kideengana jo du, iker-

keta abia dezaten; bertzetik, Lezi-

za Bizirik plataforma sortu dute

herritarrek, Agotzaina enpresak

egiten dituen «isurketak salatze-

ko», eta «neurriak» har ditzaten

eskatzeko. «Presioa egin nahi

dugu, behingoz, herri garbi bat

lortzeko», laburbildu du plata-

formako kide Ainara Razkin Ba-

randiaranek.

«Goi kalitateko oboproduktu

likido pasteurizatuak» egiten

ditu Agotzaina enpresak, bere

web orriko informazioaren ara-

bera; Bekoetxe markarekin sal-

tzen ditu. Azken urteotan, gaine-

ra, bere «negozio esparrua» za-

baldu du etxe horrek, eta haragi

produktuak ere ekoizten eta sal-

tzen hasi da. Ingurumenari bu-

ruz, ondokoa jaso du Agotzainak

webgunean: «Konpromisoa har-

tzen dugu ingurumena zaintze-

ko, etengabe; konpromisoa har-

tzen dugu gure bezeroentzat pro-

duktu seguruak lortzeko; eta

konpromisoa hartzen dugu

ekoizteko pertsonen eta anima-

lien oinarrizko eskubideak erres-

petatuz». Gizakiz bertzeko ani-

maliak esplotatzen ditu enpresak,

aipatutako produktu horiek guz-

tiak merkaturatzeko.

Araztegi txikiaArbizuarrak aspaldi hasi ziren

ezbaian jartzen ustez Agotzainak

ingurumenarekin duen konpro-

miso hori. «Urtetik urtera, gora

egin du enpresak; gero eta gehia-

go ekoizten du, eta dituen azpie-

giturak ez dira nahikoak eragin-

dako hondakinak kudeatzeko»,

erran du Arbizuko alkateak,

Francisco Javier Razkinek. Ondo-

rioz, Agotzainaren hondakin ho-

rietako anitz ibaira edo herriko

estolderiara ailegatzen dira.

«Enpresak duen araztegia txiki

gelditu zen, aspaldi», erantsi du

Leziza Bizirik plataformako Aina-

ra Razkin Barandiaranek. Herri-

tarrek udalak hasitako bidea la-

gundu nahi dute, eta sinadurak

biltzeari ekin diote, enpresako eta

Nafarroako Gobernuko ardura-

dunei helarazteko. Arazoa aspal-

dikoa dela berretsi du, eta badela

garaia konpontzeko. Iazko udan

egoerak «nabarmen okerrera»

egin zuela gogoratu du, eta Leziza

ibaiko urak «aparrez beteta»

agertu zirela. «Estolden bidez

etxeetan sartzen den usainak,

gainera, buruko mina eragiten

die herritar askori».

Buruko min hori fisikoa eta

metaforikoa ere bada. Arbizuko

Udaleko agintariek ongi dakite.

Aurreko legegintzaldian ere egin

zuten saioa Nafarroako Gober-

nuak esku har zezan, baina orain

arte ez dute lortu. «Isurketa bat

orain, gero beste bat; gertaerak

banaka hartu dituzte, orain arte,

baina bada garaia dugun arazoari

bere osotasunean heltzeko»,

erran du alkateak.

Asmo horrekin berarekin jo

zuen Arbizuko Udalak Inguru-

men Departamentuko aginta-

Arbizuko bizilagunen eta agintarien nekeak goia jo du, eta urrats bat egin dute aurrera, Agotzainaenpresak herriko ibaira egindako isurketak salatzeko: udalak Nafarroako Gobernura jo du, etaikerketa jarri dute abian; herritarrek, berriz, Leziza Bizirik plataforma sortu dute, «presioa» egiteko.

Batera, herri garbi baten alde

Arbizuko Udalak Agotzainarekin egindako bilerari buruz antolatutako batzarra, joan den larunbatean, herriko etxeko areto nagusian. Eskuinean, Francisco Javier Razkin alkatea. ENDIKA PORTILLO / FOKU

2 NAFARROAKO HITZAOstirala, 2021eko urtarrilaren 29aAstekoa

Kutsadura

Urtetik urtera gora egindu Agotzainak; dituenazpiegiturak ez diranahikoa hondakinakkudeatzeko»Francisco Javier RazkinArbizuko alkatea

«Estolden bidezetxeetan sartzen denusainak buruko minaeragiten die herritaraskori»Ainara Razkin BarandiaranLeziza Bizirik plataformako kidea

«Arazo zehatza zein denez dakigu; halere, joanden udatik ari garaaraztegia handitzekolanean»Agotzaina enpresa

‘‘

E. Elizondo

«Lasai egon gaitezke, justiziak

bat egin baitu gurekin, azkenean;

jarrai dezakegu Montejurra ba-

besten kutsagarria izan daitekeen

jarduera batetik». Iguzkitzako

Udaleko alkate Jose Ignacio Urrak

erran ditu hitzok, Iruñeko Admi-

nistrazio Gaietarako Hirugarren

Epaitegiaren sententzia jaso eta

gero: epaileak berretsi du udala-

ren erabakia, eta ez du baimendu

Aridos Reciclados de Navarra en-

presak Azketan egin nahi zuen

lohien konpost planta.

2011koa da proiektua. Urte ho-

rretan eman zion Iguzkitzako

Udalak enpresari lehendabiziko

jarduera lizentzia. As-

moa zen indusketa lane-

tatik eratorritako lurrak,

obra hondakinak eta

inausketa eta lorategie-

tako hondakinak erabil-

tzea lorategietako lurrak sortze-

ko. 2013an, Nafarroako Gober-

nuaren baimena jaso zuen Arena

etxeak, jarduera esparrua zabal-

tzea erabaki eta gero. Obrak hasi

bazituen ere, ez zuten inoiz mar-

txan jarri lohiak tratatzeko plan-

ta. Ondorioz, Iguzkitzako Udalak

«iraungitzat» jo zuen emandako

lizentzia.

Arena enpresak erabaki horren

aurkako helegitea aurkeztu zuen,

eta justiziak arrazoia eman zion,

hasiera batean. Enpresak, baina,

administrazioak agindutako zen-

bait neurri ez zituen hartu, eta

Iguzkitzako Udalak lizentzia ber-

tan behera uzteko erabakia

berretsi zuen. Erabaki hori ontzat

jo du orain bertze epaile batek, eta

planta martxan jartzeko atea itxi

dio Arenari.

Zigor txostenaIguzkitzaibarko herritarrek ha-

sieratik izan dute kezka proiektu

horrek Montejurran eta inguruko

lurretan eta uretan eragin zezake-

en kutsaduragatik. Iguzkitzako

alkate Urrak garbi dauka Monte-

jurrako hegala ez dela «toki egoki

bat» lohiak tratatzeko planta bat

jartzeko, eta, ondorioz, «kon-

tent» hartu du epaileek proiek-

tua hutsean utzi izana. Urrak

gogoratu du Nafarroako Gober-

nuak enpresaren aurkako zigor

txostena egin zuela, isurketak

egiteagatik.

Justiziak bat egin duIguzkitzarekin, etalizentzia ukatu dulohien plantarakoArenak 2011n jaso zuen baimena b IguzkitzakoUdalak kendu egin zion, urratsik ez egiteagatikbErabaki hori berretsi du orain epaile batek

Lizarran, plantaren aurkako sinadurak biltzen, 2017an. JAGOBA MANTEROLA / FOKU

riengana, 2020. urteko bukaeran.

Datuak bildu eta gobernuko

kideen esku jarri zituzten. Ingu-

rumen Departamentuak ikerketa

abiatzea erabaki zuen, eta, ondo-

rioz, ikuskaritza egin zion Ago-

tzaina enpresari, iazko azaroan.

Departamentuko arduradunek

ez dute deus erran nahi izan iker-

ketaren emaitzen inguruan:

«Zigortzeko prozedura bat dago

martxan, eta, amaitu arte, ezin

dugu informaziorik eman»,

adierazi dute departamentu

horretako komunikazio saileko

iturriek.

Batzarra, herriko etxeanArbizuko Udaleko agintariek he-

rritarren esku jarri dute, une oro,

lortutako informazioa. Larunba-

tean egin zuten azken batzarra,

herriko etxeko areto nagusian.

Agotzaina enpresako kideekin

egindako bileraren berri eman

zieten udaleko arduradunek he-

rritarrei, bertzeak bertze: Ago-

tzaina enpresako kideek ezaguta-

razi dietela egun dagoen araztegia

aldatzeko, eta azpiegitura han-

diago eta egokiago bat jartzeko

asmoa dutela. «Zerbait egiteko

bidean direla esan digute», be-

rretsi du Razkin alkateak.

Bitartean, enpresak bere ekoiz-

pen erritmoa mantsotu egin be-

harko duela garbi du Arbizuko

Udalak. «Egun, udalak emanda-

ko lizentziarekin ari dira lanean.

Nafarroako Gobernuak esan du

ingurumen baimen integratua

behar dutela. Lortu arte, egokitu

dezatela jarduera duten baime-

nera eta baliabideetara», exijitu

du alkateak.

Aldaketa sumatu dela erran du

Leziza Bizirik plataformako Raz-

kin Barandiaranek, hain zuzen

ere; hobera egin duela egoerak,

azken boladan. «Nafarroako Go-

bernua hasi da mugitzen; egun

oro ez bada, bi egunean behin

etortzen dira basozainak, ingurua

zaintzera», azaldu du.

Nafarroako Gobernuak egin-

dako urratsek eragin dute Arbi-

zuko herritarrek sumatu duten

aldaketa, herriko alkateak arbi-

zuarren aurrean azaldutakoa be-

rretsi baitute Agotzaina enpresa-

ko arduradunek: Ingurumen De-

partamentuak behin-behineko

neurriak hartzera behartu ditue-

la, eta produkzioa jaitsi dutela,

ondorioz. Arbizukoa ez da duten

planta bakarra, eta produkzioa-

ren zati bat bertze batera bidera-

tzea ere aztertzen ari dira. «Nafa-

rroako Gobernuak bere txostene-

an jasotako arazo guztiak

konpontzeko borondatea dugu,

ingurumen arau guztiak betetze-

koa», azaldu du enpresak.

Arbizuko Udalak emandako

lizentzia ez dela nahikoa onartu

du Agotzainak ere; ingurumen

baimen integratua behar duela

Arbizuko lantegiak, alegia. «Bai-

men hori lortzeko urratsak egiten

hasi gara jada», erran dute lanto-

kiko ordezkariek.

Arbizuko plantan 48 langile

ditu Agotzainak; oboproduktu li-

kidoen produkzioaz arduratzen

dira egoitza horretan, eta 18.900

tona inguru ekoizten dute, urte-

an, enpresak emandako datuen

arabera. Herritarrek salatutako

isurketen inguruan, arazoaren ja-

torria zein den ez dakitela erran

dute enpresako arduradunek:

«Arazo zehatza zein den ez daki-

gu; halere, joan den udatik ari

gara egun dugun araztegia handi-

tzeko eta automatizatzeko lane-

an», erantsi dute. 2007an eta

2014an ere araztegia moldatzeko

lanak egin zituztela gogoratu

dute. Enpresak Nafarroako Go-

bernuan aurkeztu du jada arazte-

gia handitzeko proiektua, eta hel-

burua «lanak ahalik eta azka-

rren» egitea dela berretsi dute

arduradunek.

Eskumena, mugatuaEgoera noiz konpondu zain dira

Arbizuko Udaleko arduradunak

eta herritarrak. Arazoak luze

iraun duela ere garbi dute denek

herrian, urteak eta urteak eman

dituztelako isurketekin eta usain

txarrekin. «Udalak ahal zuena

egin du orain arte, baina gure

eskumenak mugatuak dira»,

erran du Francisco Javier Razkin

alkateak.

Nafarroako Gobernuak orain

hartu du esku, eta martxan jarri

duen zigortzeko prozedurak age-

rian utzi du zer konpondu badela.

Aipatzekoa da Agotzainak diru

laguntza publikoa jaso duela, gu-

txienez, 2020ko lehiakortasuna

hobetzeko deialdiari esker.

Arbizuko Leziza ibaia, asteburuko irudi batean. ENDIKA PORTILLO / FOKU

Aparra gainezka, Agotzainakoen araztegian, azaroko irudi batean. LEZIZA BIZIRIK

2011. urtekoa da Arenaetxekoen proiektua: Azketaneraiki nahi zuten lohiaktratatzeko planta bat

3NAFARROAKO HITZAOstirala, 2021eko urtarrilaren 29a Astekoa

Kutsadura

Edurne Elizondo Iruñea

Nafarroan gero eta

gehiago dira joko

eta apustu etxeen

kontrako taldeak.

Duela urtebete,

plataforma batean egin zuten bat

Iruñerriko guztiek, eta manifes-

taziora deitu zituzten herritarrak.

Aralar ludopaten elkarteko kide-

ak ere han izan ziren. Eskertu

egin dute herritarren presio hori,

eta garbi daukate lan horrek la-

gundu dituela azken boladan

egindako urratsak.

Iruñeko Udalak eman duena da

horietako bat: iaz onartu eta

otsailean amaitzekoa zen mora-

toria luzatzea erabaki du, eta ber-

tze urtebetez eutsiko dio joko eta

apustu etxe berriak zabaltzeko

debekuari. Nafarroako Gober-

nua, berriz, jokoaren legea mol-

datzeko bidean da. «Prebentzio-

aren alde egin dezala eta jokoaren

auziari alde guztietatik hel die-

zaiola espero dugu», erran du

Aralar elkarteko koordinatzaile

Sergio Garciak.

Aralar elkarteak 25 urte bete

ditu, eta prebentzioaren garran-

tzia jarri nahi izan du erdigunean,

hain zuzen ere. «Iruñeko Udala-

ren debekua berri on bat da, baina

ez da nahikoa jokoaren auziari

aurre egiteko».

Lege berriak «datozen hilabe-

teotarako» prest egon beharko

lukeela uste du Garciak, baina

Nafarroako Gobernuko Barne

Zuzendaritza Nagusiko Jokoaren

eta Ikuskizun Publikoen Ataleko

buru Jose Antonio Sueirok garbi

azaldu du «auzia luzatu» eginen

dela. «Oraindik luze joko du,

orain hori ez baita gobernuaren

lehentasuna», aitortu du.

Koronabirusaren pandemiak

jarri du jokoaren legea egokitzeko

prozesua bigarren mailan, Nafa-

rroako Gobernuko arduradunek

erran dutenez; ez da hori gaur

egungo osasun krisiak ekarri

duen ondorio bakarra. Ludopa-

tiak jota daudenei «modu ezber-

dinetan» eragin die krisiak, Ara-

lar elkarteko koordinatzaileak

nabarmendu duenez: «Iazko

konfinamenduan, aretoak itxi

izanak mesede egin zien arazoa

txanpon makinekin eta bingoe-

kin dutenei».

Bertzetik, baina, etxean egon

behar izateak kalte egin zien ara-

zoa Internet bidezko jokoarekin

dutenei. «Online jokoan gastatu-

tako diru kopuruak gora egin

zuen 2020. urtean», nabarmen-

du du Sergio Garciak.

2020. urtean, 70 pertsona ingu-

ruk egin zuten bat Aralar elkarte-

ko kideekin, jokoarekin eta apus-

tuekin dituzten arazoengatik.

«Denek erabaki zuten sinatzea

online jokatzea galarazten dien

agiria». Bostehun nafar baino

gehiagok egin dute urrats hori.

«Eraginkorra» dela garbi erran

du Sergio Garciak, baina oharta-

razi du agiri horrek ez duela balio-

rik joko eta apustu etxe fisikoe-

tan. «Agiriaren debekuak ez du

balio areto horietan; ea lege be-

rriak hori aldatzen duen».

Gazteak eta salbuespenakNafarroako Gobernuko Barne

Departamentuaren esku dago

jokoaren legea aldatzeko proze-

sua; Aralar elkarteko kide Sergio

Garciak eskatu du, halere, bertze

zenbait departamentuk parte

hartzea ere. «Hezkuntzarekin,

gazteekin, kirolarekin lotutako

auzi bat ere bada; denen ikuspegi-

tik jorratu behar da, jokoaren au-

rrean gazteei bertzelako alterna-

tibak eskaini ahal izateko».

Ludopatiak jota dauden gaztee-

kin «bereziki» kezkatuta daude

Aralar elkarteko kideak, bai eta

herriz herri apustu etxeen aurka

sortu diren taldeetako kideak ere.

Jokoaren lege berriak gazteak be-

reziki babestu beharko lituzkeela

uste dute. Oraingoz, ez da hori

gertatzen ari, ordea, eta joko eta

apustu etxeen kontrako Iruñerri-

ko plataformak —barruan dago

Aralar elkartea— salatu du, ondo-

rioz, Nafarroako Gobernuak pan-

demiaren inguruan hartutako

azkeneko erabakiek joko eta

apustu etxe horiei «mesede» egi-

ten dietela.

Izan ere, herrialdeko tabernen

barruan sartzeko debekuak jokoa

du salbuespen: bezeroak sar dai-

tezke, baldin eta txanpon maki-

nak erabiltzeko edo apustuak egi-

teko bada. Ez hori bakarrik. Plata-

formako kideek erantsi dute joko

eta apustu etxeek zabalik jarrai-

tzen dutela, ostalaritzaren debe-

kuaren gainetik.

Aralar elkarteak «kezkagarri-

tzat» jo du egoera hori. Nabar-

mendu du legea aldatzea «ezin-

bertzekoa» dela, eta prebentzioa-

ren alde egin behar dela,

«berandu baino lehen».

Iruñeko Udalak urtebetez eutsiko dio joko etxe gehiago zabaltzeko debekuari. Aralarludopaten elkarteak arau berrian «prebentzioa» jorra dezala eskatu dio gobernuari.

Jokoaren legea aldatzeko zain

Apustu etxeen aurkako elkarteen Iruñerriko plataformak antolatutako protesta, iazko otsailean, Iruñeko Gazteluko plazan . JAGOBA MANTEROLA / FOKU

Pertsona bat kirol apustu-etxe batean, artxiboko irudi batean. IÑIGO URIZ / FOKU

Bostehun nafarrekbaino gehiagok sinatudute agiri bat berenburuari ‘online’ jokatzeagalarazteko

4 NAFARROAKO HITZAOstirala, 2021eko urtarrilaren 29aLudopatia

Edurne Elizondo Iruñea

Toki bat. Horixe es-

katu dute Tximele-

ta Nafarroako auto-

karabana erabil-

tzaileen elkarteko

kideek, Nafarroako Parlamen-

tuan egindako agerraldian: toki

bat Nafarroako Gobernuaren

agendan; toki bat Nafarroako Tu-

rismo Kontseiluan, eta toki bat

beren ibilgailuentzat.

Azken bospasei urteotan na-

barmen egin du gora autokaraba-

na erabiltzaileen kopuruak Nafa-

rroan. Gero eta gehiago dira turis-

mo mota horren aldeko apustua

egin duten herritarrak, eta koro-

nabirusaren pandemiak ekarri

duen jokalekuak mesede baino ez

dio egin hautu horri: «Seguru bi-

daiatzeko aukera ematen du au-

tokarabanak».

Tximeleta elkarteko idazkari

Patxi Izkuerenak dira hitz horiek.

«Kontent» azaldu da parlamen-

tuan agerraldia egin eta gero, eta

nabarmendu du taldeek, behin-

tzat, jarduera horren gorakada

onartu behar izan dutela. Haren

ustez, horrek ekartzen du neu-

rriak hartzeko beharra: neurriak,

turismo mota horren inguruan

egungo legeek dituzten «hutsu-

neak betetzeko», eta erabiltzaile-

ek turismoaren inguruko jardue-

retan beren iritzia emateko auke-

ra izan dezaten; eta, neurriak,

halaber, turismo mota hori bul-

tzatzeko, autokarabanentzat ere-

mu berriak sortuz eta daudenak

sustatuz.

Izkuek garbi du herritarren bi-

daiatzeko ohiturak «gora» egin

izanak eta bidaia horiek «askata-

sunez» egiteko nahiak azaltzen

dutela gero eta autokarabana era-

biltzaile gehiago izatea. Haientzat

«erreferente» izan nahi du Txi-

meleta elkarteak. 2011. urtean

sortu zuten. «Hogei erabiltzailek

jarri zuten martxan, elkartzeko

eta esperientziak partekatzeko

asmoz, eta egun, jada, 130 bazki-

de inguru gara».

Herrialdean, autokarabanen-

tzako 30 eremu inguru badira,

baina «eskasak» dira haien ingu-

ruko datuak, herrialdeko turis-

moaren inguruko informazio itu-

rri ofizialetan. «Nafarroako

Gobernuak duen turismo web-

gunean sartzen den erabiltzaileak

deus gutxi jakin ahal izanen du

eremu horien inguruan», erran

du Izkuek. Egoera hori aldatu

nahi dute, eta gobernuko ardura-

dunei eskatu diete elkarteak duen

informazioa balia dezatela.

Kanpalekuan eta handik atToki bateko edo bertzeko turis-

moa sustatzeko ere balio dezake-

te autokarabanentzako eremuek,

Tximeletako kideek parlamen-

tuan defendatu dutenez. Hautu

horren ordezkari izateko lortu

nahi dute toki bat Nafarroako Tu-

rismo Kontseiluan. «Premiaz-

koa» da, haien ustez, egun dau-

den hutsuneak betetzea.

Izan ere, turismoaren legeak

eta autokarabanen inguruko de-

kretuak eragiten diete ibilgailu

horien erabiltzaileei. «Bietan,

kanpalekuak baino ez dira aipa-

tzen». Kanpalekuetatik kanpo,

baina, autokarabanek badute

espazio bat: batetik, ibilgailu

horientzat herriz herri dauden

eremuak; eta, bertzetik, karrika

bera. Kontua da, udalez udal

aldatzen dela egoera, autokara-

banentzako lege zehatzik ez da-

goelako.

Egun falta den arau orokor eta

bateratzailea nahi du Tximeleta

elkarteak, autokarabanen bidez-

ko turismoari «bere lekua» ema-

nen diona. 2020an ere, autokara-

banen salmentak Nafarroan «%3

gora» egin zuela nabarmendu du

Patxi Izkuek. Erosteko orduan,

35.000-50.000 euro artekoa da

autokarabanen prezioa. Aloka-

tzea da bertze aukera, baina hori

ere ez da merkea: 100-120 euro

egunean, hain zuzen ere. «Aska-

tasunez» bidaiatzeko ordaindu

behar den prezioa da, Izkueren

hitzetan. Nafarroako Parlamen-

tuan egon eta gero, Nafarroako

Gobernuko turismo arduradune-

kin biltzea dute helburu Tximele-

ta elkarteko kideek. Nahi duten

tokiaren alde segituko dute.

Tximeleta Nafarroako autokarabanaerabiltzaileen elkarteko kideek turismomota horren aldeko neurriak eskatudituzte Nafarroako Parlamentuan. 2011nsortu zuten taldea; 130 bazkide ditu jada.

Toki bat nahi dute

Tximeletako Patxi Izkue, asteburuan, Gorraitzen, bere autokarabanaren barruan, txakurrarekin. JAGOBA MANTEROLA / FOKU

INGENIARITZAARRASATE OTSAILAK 6

MARTXOAK 13

ORONA IDEO OTSAILAK 6

BILBO MARTXOAK 10

GOIERRI MARTXOAK 13

EKINTZAILETZA BIDASOA OTSAILAK 27

OÑATI OTSAILAK 27

BILBO MARTXOAK 6

ENPRESA KUDEAKETABILBO URTARRILAK 30

OTSAILAK 6

OÑATI OTSAILAK 6

BIDASOA OTSAILAK 20

HEZKUNTZAESKORIATZA OTSAILAK 27

BILBO OTSAILAK 27

KOMUNIKAZIOAARETXABALETA OTSAILAK 27

HUMANITATEAKBILBO OTSAILAK 27

GASTRONOMIA Basque Culinary Center

DONOSTIA URTARRILAK 30

ATE IREKIAKUNIBERTSITATE GRADUAK

Izena eman:

www.mondragon.edu/ate-irekiak

Zalantzarik baduzu

Tel.: 943 71 21 85

10.000ZENBAT AUTOKARABANA

ERABILTZAILE DAUDEN

Nafarroan, 10.000 autokarabana

erabiltzaile inguru daude. Kontuan

hartu behar da autokarabana ba-

kar batek zenbait erabiltzaile di-

tuela. Bikoteek eta seme-alabak

dituzten familiek erabiltzen dituzte,

batez ere.

5NAFARROAKO HITZAOstirala, 2021eko urtarrilaren 29a Turismoa

Hogei erabiltzailek jarri zuten martxan,elkartzeko asmoz, eta egun, 130 bazkideinguru gara jada»

«Turismo webguneansartzen denak deusgutxi jakin ahal izanendu autokarabaneneremuen inguruan»Patxi IzkueTximeleta elkarteko idazkaria

‘‘

6 NAFARROAKO HITZAOstirala, 2021eko urtarrilaren 29aIritzia

RHURBILDU ETA LAUAmets ArangurenArrieta

Arma, tiro, pum!

Ertzaina ertz zainazelauste zuela esan zidan la-gun batek duela urtebatzuk, ertzak zaintzen

dituena. Izan zitekeen, baina ez,herri zainaomen. Hemendik gu-txira urtebete eginen duen pan-demiak dena gelditu eta mantso-tu duen honetan, batzuek asper-tuta segitzen dute eta aukerariknimiñoena suertatzen deneanere, hor agertzen dira, burutik oi-netarainoko ekipajeaz eta ez eskuhutsik. Eider Rodriguezen Idaz-leen gorputzak liburuan, MirenAgur Meabe elkarrizketatuak ai-patzen du, behin literatur eskolabatean Anariri entzun ziola nahizeta Abiadura Handiko Trenarenkontra egon, ez zaiola horren

kontrako kantarik ateratzen etaberari antzeko zerbait pasatzenzaiola idazteko orduan zenbaitgairekin. Identifikatua sentitunintzen horrekin, baina noiz-behinka eztanda egiten du gor-detako horrek guztiak.Espainiolezko tirar a dar esa-

moldearen itzulpen bila ibili dirakazetariak azken astean. Jotzeratiro egin irakurri diot Argia-nAxier Lopezi. Hala esan zion ur-tarrilaren 20ko gauean herri zainbatek beste bati Donostiako aldezaharrean, gazte miserable anti-

sozialbatzuen kontrako agindubatean, bideo batek frogatzenduen gisan. Bi pertsonari masai-lezurra hautsi, lau atxilotu etagutxienez bederatzi zauritu arin

izan dira ondorioetako batzuk,baina tiro egin zutenek ez zekitenhoriek izan zitezkeenik ondorio-ak… Ja. Alde zaharreko gazteasanblada ez da besoak uztartu-rik gelditu, noski, eta hainbatkontzentrazio eta manifestazioegin dituzte dagoeneko.Afera honetatik guztitik desko-

nektatuta ibili denak galdetukodu…baina zer egin zuten gazteek,bada?Kontua da galdera horrenerantzunik ez dagoela poliziarenjarrera zilegiztatzeko. Berdin dazer egin duten. Berdin da. Ba-tzuetan nahikoa da kontrol bate-an autoritatearikasurik ez egi-tea, honek tiro batez hil zaitzan.Tout le monde déteste la police,baina baita haien atzean daude-nak ere. Eta ikusten ez duenak,betikoa, begiratu nahi ez duelakoez du ikusiko. Bitartean, Galder eta Aitor ara-

barrak Madrilen, Auzitegi Nazio-nalean, espetxean 8 urte pasatze-ko aukera mahai gainean eta

azalduz (guk instituturako era-biltzen genuen) Altus markakomotxila bat ez dela lehergailuakeramateko motxila. Galdera zentzugabeei erantzun zentzu-dunak ematen. Galderak egitendituztenen lagunak Iñigo Caba-casen auziari barrezka. Eta bestehamabi gazte nafar heldu denotsailean telematikoki deklara-tzeko zain, Espainiako koroairaintzea egotzita.Altsasuko auzia itxitzat eman

dute asteburu honetan Altsasukogazteek eta haien guraso eta lagunek lau urteren ondotik, eta,haiekin egon direnei eskerrakemateaz gain, auziaren zentzu-gabekeria eta basakeria azpima-rratu nahi izan dituzte agerral-dian. Altsasu 2.0 baten bila ari al dira?Bortizkeria armarik gabe gau-

zatu badaiteke ere, hau kasuali-tatea bortizkeriaren kontra omen daudenak izatea armadunbakarrak...

Eta beste hamabigazte nafar heldu

den otsaileantelematikoki

deklaratzeko zain,Espainiako koroairaintzea egotzita

Irudiab Iruñea

Altsasuko gazteek itxi egin dute ziklo batAltsasuko gazteek, haien gurasoek eta lagunek itxi egin nahi izan dute duela lau urte luze hasitako auziaren zi-

kloa, eta herritarren babesa eta elkartasuna eskertzeko agerraldia egin dute, Iruñean. Lehen aldiz, hedabideen

aurrean agertu dira 2016ko urriaren 15ean Altsasuko taberna batean bi guardia zibilekin izandako istiluengatik

zigortutako zortzi gazteetako sei –mahaian, erdian, Adur Ramirez de Alda–. Prozesua «luzea eta gogorra» izan

dela nabarmendu dute, eta «sufrimendua borroka» bilakatu dutela herritarrek. JAGOBA MANTEROLA / FOKU

Hainbat eragilek salatu dute bakarrikdiren migratzaile adingabeen egoera

IRUÑEA bNafarroako Pobreziaren eta Bazterketa Sozialaren KontrakoSarea, Iruñea Harrera Hiria, Paperak Denontzat eta Yoar elkarteek sa-latu dute «okerrera» egin duela bakarrik diren migratzaile adingabe-en egoerak, Nafarroako Gobernuak egin dituen aldaketen ondorioz.Zehazki, salatu dute, batetik, gazteok artatzeko programatik kanpora-tu dituztela adinez nagusi bilakatu direnak, gobernuak 21 urte betearte artatzeko konpromisoa izan arren; bertzetik, adingabeak lagun-tzeko hainbat programa bertan behera utzi dituztela; eta, hirugarre-nik, Migrazio Politiken esku utzi dutela eskumena, «bermerik gabe».

Jon Abrilek, Erika Lagomak eta EstitxuFernandezek Tene Mujika beka jaso dute

IRUÑEA bBortzirietako hiru egile saritu ditu aurtengo Tene Mujika bekak: Jon Abril, Erika Lagoma eta Estitxu Fernandez. Debako Udalak(Gipuzkoa) eta Elkar argitaletxeak ematen dute beka; sari bakarra ba-natu beharrean, bi eman ditu aurtengo epaimahaiak: Jon Abril berata-rrarentzat izan da bat, emakumeen lanbideen inguruko lana osa de-zan; bertzea, berriz, Erika Lagoma eta Estitxu Fernandez lesakarren-tzat; batera ariko dira biok, amatasun disidente eta feministeninguruko liburua prestatzen. Bertzalde, Baztango Udalak, (H)ilbeltzaelkarteak eta Txalapartak (H)ilbeltza beka banatu dute: Eneko Barbe-rena gipuzkoarrak irabazi du.

«PSNk keinuak egin dizkioezkerrari funtsezkoak ez zirenauzietan, baina bat egin dueskuinarekin legegintzaldikogai nagusietan»

Joseba AsironIruñeko Udaleko EH Bilduko bozeramailea

Nafarroako Hitza-k irakurleen eskutitzak plazaratzen ditu. Ez dituzte 1.400 karaktere

baino gehiago izan behar, tarteak barne, eta NAFARROAKO HITZA-k mozteko eskubidea

du. Helbide honetara bidali behar dira, izen-abizenak eta herria adierazita: Iratxeko

Monasterioa 45, 13. 31011 Iruñea. Eskutitzak Internetez bidaltzeko:nafarroa@hitza.eus

%

MUSIKA

ATARRABIAReincidentes.

bBihar, 12:30ean, Totem aretoan.

BAZTANGandeia.

b Igandean, 19:00etan,

Elizondoko kultur etxean.

IRUÑEAKulto Kultibo.

bGaur, 17:30ean eta 20:00etan,

Zentral aretoan.

IRUÑEAEl Consorcio.

bBihar, 19:00etan,

Gaiarre antzokian.

TAFALLA Joaquin Taboada:

Tres en diálogos.

bGaur, 19:30ean, kulturgunean.

BERTSOLARITZA

ANOTZSustrai Colina, Sarai

Robles eta Xabier Silveira.

b Igandean, 12:00etan.

DANTZA

ELORTZIBARAdriana Bilbao:

Burdina.

bGaur, 18:00etan,

Noaingo kultur etxean.

IRUÑEAAtena: Mi propio universo.

bBihar, 18:00etan,

Baluarte auditoriumean.

ZINEMA

ANTSOAINUn día más con vida.

bBihar, 20:00etan, antzokian.

IRUÑEA Imitación a la vida.

bGaur, 19:30ean,

Nafarroako Filmotekan.

ANTZERKIA

ARANGURENTtipia:

Basoaren taupada.

b Igandean, 17:00etan,

Mutiloako kultur etxean.

ARANGURENTtipia:

El latido del bosque.

b Igandean, 18:30ean,

Mutiloako kultur etxean.

ATARRABIALa Caja Flotante:

Beautiful Stranger.

bBihar, 19:30ean hasita,

kultur etxean.

BERRIOZAR Iluna Producciones:

Pirados en la isla del tesoro.

bBihar, 18:00etan,

auditoriumean.

ETXARRI ARANATZAdos

Teatroa: Viejos mundos nuevos.

bGaur, 19:00etan hasita,

kultur etxean.

IRUÑEALaida Azkona Goñi eta

Txalo Toloza-Fernandez:

Teatro Amazonas.

bGaur, 19:00etan,

Gaiarre antzokian.

IRUÑEALa fiesta del chivo.

bGaur, 17:00etan eta 20:00etan,

Gaiarre antzokian.

IRUÑEALa Cuerda Teatro:

El baile de las moscas.

bGaur, bihar eta etzi, 19:00etan,

Nafarroako Antzerki Eskolan.

IRUÑEALa Joven: Fortunata

y Benito.

bOstegunean, 19:00etan,

Gaiarre antzokian.

LESAKAMairu Antzerki Tailerra:

Iluntzen.

bBihar, 18:00etan,

Harriondoa kultur etxean.

OLATZAGUTIAMauma:

Kontukantari.

b Igandean, 17:00etan,

kultur etxean.

ZANGOZAOscar Terol:

¡Por comentarlo!.

bBihar, 19:00etan,

Carmengo auditoriumean.

ERAKUSKETAK

IRUÑEAEstitxu Arroyo Sanchez.

bOtsailaren 7ra bitarte,

Ziudadelako Labean.

IRUÑEACelia Eslavaren Develare.

bMartxoaren 14ra bitarte,

Nafarroako Museoan.

IRUÑEAGerardo Lizarraga.

Artista erbestean.

bMaiatzaren 23ra bitarte,

Nafarroako Museoan.

BERTZELAKOAK

BAZTANMaitane Maritorenaren

Anizl, 11 etxe, 11 labe, 22

zetabe, bat bertzearen behartu

gabe liburuaren

aurkezpena.

bGaur, 19:00etan hasita,

Elizondoko kultur etxean.

Gure proposamena b Iruñea

Atena fundazioaren unibertsoa, bihar, BaluartenAtena fundazioaren arte konpainiak Mi propio universo izenburuko ikuskizuna aurkeztuko du, bihar, 18:00etan, Iruñean, Baluarte auditoriumeko

Ganbera Aretoan –irudietan, obrako hainbat une–. Adimen desgaitasuna dutenen familiek sortutako fundazioa da Atena, eta artearen bidez egiten

du lan, kideen gaitasunak garatzeko. 2008an prestatu zuten lehendabiziko lana, Reencuentro con un sueño izenburupean. Bihar Baluarten ikusi ahal-

ko dena 2018an ondutako obra bat da, eta dantza eta antzerkia uztartzen ditu, konpainiako kideen esperientzietatik abiatuta. BALUARTE

7NAFARROAKO HITZAOstirala, 2021eko urtarrilaren 29a Agenda

Urtarrilak 29-Otsailak 4

Uxue Rey Gorraiz Iruñea

Kazetaria da Blanca Oria (Iruñea,1958), eta editorea, eta dokumen-talista, eta baita erakusketa komi-sarioa ere. Oria proiektu askotanmurgildua ibili da urteetan, kul-turaren uretan betiere, eta arteplastikoetan eta zineman eginditu urratsik gehienak. Dena dela,kontatu duenez, «inurrien an-tzera» ematen ditu pausoak, eta,hain zuzen ere, hori maite du berelanetik, batik bat. Gerardo Liza-rraga artista iruindarrari buruzkoikerketa abiatu zuen duela hamarurte baino gehiago, eta, orain,hari buruzko erakusketa bat za-baldu du, Nafarroako MemoriaInstitutuarekin elkarlanean: Ge-rardo Lizarraga. Erbesteko artis-

ta. Maiatzera arte izanen da ikus-gai, Nafarroako Museoan. Nor zen Gerardo Lizarraga?

1905ean Iruñean jaio zen artistabat. Hiriko familia inportante ba-

tekoa zen Gerardo, hau da, goimailako klase batekoa; betiere,Iruñeko testuingurua zein zenaintzat hartuta. Madrilen egin zituen ikasketak, talentu handi-koa zen, eta, gainera, aski baliabi-de zituen etorkizun oparoa izate-ko. Ordea, 31 urte zituela harra-patu zuen gerrak. Erbesterakobidea hartu zuen, eta, handik au-rrera, haren bizitza errusiar men-di baten modukoa izan zen, Mexi-kora ailegatu zen arte. Sorkuntzaartistiko asko egin zituen: margo-lanak, ilustrazioak, kartelak...Iruñean jaio zen Lizarraga, baina

ez du sona handirik Nafarroan.

Ez, eta, hain zuzen ere, hori berapentsatzen du jendeak haren be-rri izandakoan: Nola da posible?Nondik atera da gizon hau? Sue-dian ezagutuko ez balute, norma-la litzateke, baina hemen hainezezaguna izateak ematen du zerpentsatua. Izan ere, errua ez daartistarena, ezta herritarrena ere.

Norena da errua?

Garai hartako egoera politiko etasozialarena; gerrak, gerraosteaketa erbesteak. Gainera, Lizarraga-rena ez zen izan salbuespena. Ge-rrak izugarri zigortu zituen inte-lektualen ibilbideak, eta askokegin behar izan zuten ihes. Irudi-

tzen zait ez dugula behar adinadeitoratzen hori gertatu izana.Zergatik erabaki zenuen haren

gaineko ikerketa abiatzea?

2009an, margolari nafarrei bu-ruzko erakusketa bat osatu ge-nuen Iruñean, eta hara non ager-

tu ziren Lizarragaren hiru obra.Horietatik abiatuta, ikertzen hasinintzen. Luzea izan zen prozesua,hamar bat urtekoa.Hain justu, Estrellado izeneko

dokumentala estreinatu zenuen

2018an, Lizarragari buruzkoa.

Bai, eta orduan sortu zen Lizarra-garen bizitza eta lanakerakusketa batera ekar-tzeko ideia. NafarroakoMemoriaren Institutukokideek interesa azalduzuten lanarekiko, propo-satu zidaten erakusketabat eta argitalpen bat egi-tea, eta nik, baietz.Erakusketa ez ezik, onli-

ne bidezko jardunaldi

batzuk ere antolatu dituzue.

Zein dute ardatz?

Arreta gehienbat kulturara etasortzaileen bizitzetara bideratuzerreparatu nahi diogu memoria-ri; uste dugu Lizarragaren kasuanzentratuta aise egin daitekeela.

Testuingurua sakonki azaltzea dagakoetako bat. Nafarroako FAN Anime Jaialdi-

ko zuzendaria ere bazara. Nola

iritsi zen hura sortzeko ideia?

Asko gustatzen zait zinema, bizikimaite dut animazioa, eta baita Ja-ponia ere. Gerardo Lizarragarenlanarekin gertatu bezala, honetanere, besterik gabe, ikertzeari ekinnion. Segituan iruditu zitzaidanezin egokiagoa zela Iruñean hariburuzko zerbait sortzea. Hasie-ran, lotura estuagoa zuen gai teo-rikoekin; orain, berriz, alde ludi-koak garrantzi handia du.Nolakoa da afizioa Iruñean?

Handia da, eta jende asko erakar-tzen du jaialdiak. Gainera, harre-ra beroagoa da urtetik urtera:6.000 pertsona inguruk hartu zu-ten parte azken aldian. Aurten,zoritxarrez, oraingoz ezinezkoaizan da deus antolatzea. Denadela, udaberrirako zerbait egitensaiatuko gara, maiatzerako. Artyco aldizkari kulturala edita-

tu zenuen 1990eko hamarka-

dan. Zer bide egin zuen?

Bi urte iraun zuen. Oso konplika-tua da horrelako proiektuak au-rrera eramatea. Orain, pentsaezi-na litzateke orduan egiten ge-nuen bezala jardutea; onlinebidez argitaratuko genuke, duda-rik gabe. Ni, ordea, euskarri ho-rietan aritzeak ez nau gogobete-tzen. Iruditzen zait ez dela gauzabera, telelana eta lantokitik ari-tzea gauza bera ez diren bezala.Gainera, uste dut ez garela gai online bidez egindako gauzakongi gogoratzeko. Oroitzapenhoriek ez zaizkit iltzatzen memo-rian. Izar laino bat sortzen da, etadena lausotzen.Dokumentalista, komisarioa,

editorea... Zer duzu gustukoen?

Nahiko heterogeneoa naiz. Asko-tan esan izan dut kazetaria baizikez naizela, horretarako ikasi nue-lako. Baina, egiari zor, batzuk jan-tziz aldatzen diren adina aldatunaiz ni diziplina batetik bestera.Inurri baten modura aritzen naizlanean, oso gustura, esku arteandudana edozer izanik ere.Zergatik inurrien antzera?

Ordu asko ematen ditut bila,etxean, ordenagailu aurrean edobatetik bestera. Batzuetan, aiseaurkitzen duzu bidea, eta, bestebatzuetan, hilabeteak pasa dai-tezke ia urratsik egin gabe. Partehori ez du inork ikusten, baina,tira, agian hobe da horrela. Nik,nire lan guztietan, maite dut harimutur batetik tira egin eta gauzaknola handitzen diren ikustea. Ha-sieran txikitzat zeneukan hurahandi bilakatzen da pixkanaka,eta izugarrizkoa da horrek sor-tzen duen plazera.

«Maite dut hari batetik tiratueta gauzak handitzen ikustea»

Blanca Oria b Kazetaria, arte komisarioa eta dokumentalista

Lizarraga artista erbesteratuari buruzko erakusketa ondu du Oriak, eta Nafarroako Museoan daikusgai. Komisario izan da, baina ez ditu alboratu beste proiektuak: FANeko zuzendaria ere bada.

IÑIGO URIZ / FOKU

NAFARROAKO HITZAOSTIRALA, 2021eko urtarrilaren 29a

Zuzendaria: Edurne Elizondo. Argitaratzailea: Nafarroako Berriak elkartea.

Mundiñu 9, Arbizu 31839 Nafarroa. Lege gordailua: SS-1517-2010

www.nafarroa.hitza.eus bnafarroa@hitza.eus

«Gerrak izugarri zigortu zituenintelektualak, eta askok eginzuten ihes. Uste dut ez dugulabehar adina deitoratzen»

«Hasieran, Nafarroako AnimeJaialdia lotuago zegoen gaiteorikoekin; orain, berriz, aldeludikoak garrantzi handia du»