O CONTEXTO INTERNACIONAL - edu.xunta.gal · desde o remate da guerra. Soamente o novo modelo de...

GUERRA CIVIL E FRANQUISMO (1936-1975) 316O CONTEXTO INTERNACIONAL A II Guerra Mundial (1939-1945) condicionou as relacións internacionais de España debido ó progresivo illamento ó que se viu sometido o franquismo, conforme a guerra se foi decantando a favor dos aliados. O desenvolvemento do conflicto alimentou no vencido bando republicano expectativas de que unha derrota do Eixo, que apoiara os sublevados na Guerra , empuxase ós aliados a forzaren o derrocamento do Estado franquista.. A victoria dos aliados deixou España á marxe das institucións supranacionais creadas desde o remate da guerra. Soamente o novo modelo de relacións internacionais, baseado na confrontación entre os dous bloques, o soviético e o norteamericano, permitiu que o réxime franquista, da man dos Estados Unidos, iniciase a súa lexitimación exterior e a súa integración internacional. A evolución da política de bloques cara á coexistencia pacífica e ó proceso de descolonización non variaron a relación preferencial entre os Estados Unidos e unha España alonxada do modelo político-económico que imperaba no occidente europeo. Ó mesmo tempo comezou a desenvolverse fóra do ámbito europeo un proceso de descolonización alentado desde a Organización de Nacións Unidas (ONU), que daría lugar á aparición do movemento de países non alineados e á perda das últimas colonias españolas, con excepción de Ceuta e Melilla. No plano político produciuse un fortalecemento dos sistemas democráticos e unha crecente influencia dos partidos políticos e organizacións sindicais como instrumentos de participación cidadá, sobre todo daqueles que -coma os socialistas e os comunistas- tiñan un componente máis social nas súas consideracións programáticas. No aspecto económico o período que comeza en 1945 está marcado polo inicio da reconstrucción económica europea gracias ó Plan Marshall e polo desenvolvemento dunha política social xestionada polo chamado "estado do benestar". Producíronse, asemesmo, movementos de integración económica que culminaron na creación do Mercado Común Europeo en 1957. O crecemento económico disfrutado por Europa Occidental ata a crise dos anos setenta facilitou o desenvolvemento español, a súa inserción no mercado europeo e o desvío de man de obra cara ós países da Europa Occidental. Neste marco, produciríase ademais unha expansión cultural e artística que só serodiamente se percibiu en España. A falla de liberdade creativa e o dominio ideolóxico da Igrexa Católica dificultaron a incorporación ós novos movementos culturais que, sobre todo nos anos sesenta, transformaron a cultura e as formas de vida da poboación europea.

GUERRA CIVIL E FRANQUISMO (1936-1975) 317CAMBIOS E PERMANENCIAS O réxime de Francisco Franco Bahamonde significou un freo para o proceso de modernización de España representado pola II República. Mante-las formas políticas similares ás derrotadas na II Guerra Mundial condicionou a súa integración nos foros internacionais. Habería que esperar ata os anos setenta para que se reanudase, aínda que superficialmente, o proceso de modernización das estructuras do Estado franquista, que mantivo os trazos dunha dictadura. Para a comprensión da unidade, cómpre ter en conta os seguintes factores: • O franquismo representou un acercamento a formas políticas do pasado baseadas na centralización das decisións e das institucións. • A lexislación republicana foi substituída por unha organización lexislativa característica das dictaduras fascistas. • A represión política rematou coas liberdades do período republicano e mantivo abertas as feridas sociais da Guerra . • Co paso dos anos, os restos das organizacións republicanas e novos sectores de poboación foron configurando a oposición política á dictadura. O crecemento das forzas opositoras e a difícil coexistencia da dictadura coa Europa democrática deron lugar a aparición das primeiras fendas no réxime, cuia crise final se acelerou coa morte do dictador. • A economía española estivo lastrada polas consecuencias da Guerra e polas características políticas do franquismo. O réxime de Franco non foi quen de manter por si mesmo o proceso modernizador desenvolvido durante a República. • O illamento económico e os problemas estructurais herdados do pasado forzaron unha política autárquica. Soamente a inserción nos mercados internacionais permitiu o desenvolvemento económico e a consolidación do capitalismo español, a pesar de que se mantiveron os desequilibrios e a dependencia do exterior. • A estructura social conservou, fundamentalmente, as características da época republicana ata a década dos anos sesenta. Foi naquel tempo cando se produciu unha serie de cambios que achegaron as pautas da sociedade española ás dos países do seu contorno. • A volta á tradicional hexemonía ideolóxica católica e o retorno a un estado confesional puxeron fin á separación Igrexa-Estado instaurada en tempos da República.

GUERRA CIVIL E FRANQUISMO (1936-1975) 318

EIXO CRONOLÓXICO 1936-1939 : Guerra 1939-1959: Configuración do Réxime e da Autarquía 1959-1975: Inmobilismo político e desenvolvemento 1936: Comezo da Guerra Nomeamento de Franco como xefe do Goberno 1937: Creación de FET e das JONS 1938: Foro do Traballo 1939: Lei de Responsabilidades Políticas Fin da Guerra Española Comezo da II Guerra Mundial 1941: Creación da RENFE Creación do INI 1945: Explosión da primeira bomba atómica Fin da II Guerra Mundial Foro dos Españois 1946: Primeiros gromos de conflictividade laboral 1947 Discurso do Plan Marshall 1948: Aplicación do Plan Marshall 1949: Creación da OTAN 1950: Guerra de Corea 1952: Supresión das cartillas de racionamento 1953: Concordato coa Santa Sé Acordo Hispanoamericano Morte de Stalin 1955: Ingreso de España na ONU Conferencia de Bandung Creación do Pacto de Varsovia 1956: Sucesos estudiantís de Madrid e Salamanca

Primeira emisión de TVE 1957: Creación do Mercado Común Europeo 1958: Ingreso de España na OECE Lei de Convenios Colectivos 1959: Plan de Estabilización 1962: "Contubernio" de Munich Crise dos misís de Cuba 1963: Creación do Tribunal de Orde Pública 1964: I Plan de Desenvolvemento Escalada militar dos EEUU en Vietnam 1966: Lei de Prensa 1967: Lei Orgánica do Estado 1968: Primeiro atentado mortal de ETA Invasión soviética de Checoslovaquia 1969: Nomeamento de Juan Carlos de Borbón como sucesor de Francisco Franco 1970: Proceso de Burgos Acordo preferencial España-MCE Lei Xeral de Educación de Villar Palasí 1973: Atentado contra Luis Carrero Blanco Guerra do Yom-Kippur Crise do petróleo 1974: Creación da Xunta Democrática de España Revolución dos Caraveles en Portugal 1975: Derradeiros fusilamentos do franquismo Fin da guerra do Vietnam Morte do Xeneral Franco

MAPA POLINFORMATIVO Mapa de España no que aparezan: a) Áreas de maior densidade de poboación b) Áreas industriais máis importantes e sectores (naval, minería, siderúrxica e automóbil) c) Conflictos sociolaborais

GUERRA CIVIL E FRANQUISMO (1936-1975) 3194.- A GUERRA CIVIL: 1936-1939 4.1.- Inicio da Guerra: (. Golpe de Estado- Levantamento militar:(Texto de Franco (Doc. 5/2) e mapa do Docs. 4/25. Ver o documento das PPAU de xuño de 2007. Dirixido por Franco (Canarias)- Mola (Navarra)- Sanjurjo (Portugal), Cabanellas (Zaragoza), Fanjul (Madrid), Goded (Baleares e trasládase a Barcelona), Queipo de Llano (Sevilla), etc. ϕ.iniciado en África, esténdese axiña pola Península ϕ.apoiado por: terratenentes/ empresarios/ militares/ Igrexa/ Falange/ grupos de dereitas, conservadores ϕ.xustificación ideolóxica: a Igrexa: individual e institucionalmente: CRUZADA (Doc. 5/19), texto de selectividade. Os propios sublevados: ALZAMIENTO NACIONAL 4.2.-Desenvolvemento da Guerra: (. Aspectos militares: ϕ.Postura internacional: .NON INTERVENCIÓN/ COMITÉ de NON INTERVENCIÓN (Doc. 4/12 e 13) .Axuda dos países fascistas (Alemaña-Italia-Portugal ao bando franquista) (Doc. 4/13) .BRIGADAS INTERNACIONAIS ( axuda ao bando republicano) a URSS (Doc. 4/13) ϕ.Principais frontes e batallas (mapas) (. Evolución política nas 2 zonas enfrontadas: ϕ. BANDO REPUBLICANO: .desarticulación do Estado central (fragmentación do poder ) e aparición dos “poderes revolucionarios” (Doc. 4/25) .represión levada a cabo polos “milicianos”: contra. burgueses/ eclesiásticos / militares / afiliados aos partidos de dereitas...(Máis forte ao inicio da guerra, diminuindo e máis controlada despois..) (Doc. 4/69)

.colectivizacións (UGT/CNT): “revolución social” Levadas a cabo: -na agricultura (Aragón- Andalucía- Extremadura- A Mancha.: Doc. 4/35) -nas fábricas ( Cataluña): “control obreiro” (Doc. 4/43) -en algúns medios de transporte e servicios.

.intento de organización dun poder central forte, que controlara os “poderes revolucionarios” e se centrara en gañar a guerra. (Doc. 4/44 e cartel) ϕ. BANDO FRANQUISTA:

.violencia-represión- terror: contra os fieis á República e partícipes no Frente Popular (autoridades, políticos de esquerda, organizacións obreiras..: “depuracións” -“paseos” (Doc.4/69 e 5/21 e 5/22) Continúase ao rematar a guerra (prensa do día 8-V-2002): .creación da Junta de Defensa Nacional (Doc. 5/4) .nova organización política: aparición do Novo Estado Franquista: (Doc. 5/5) .supresión da pluralidade polìtica: F.E. de las J.O.N.S= Movimiento Nacional (Franco pasa a ser o seu xefe nacional e supremo caudillo).= unidade política (Doc. 5/6 e 5/10 .concentración do poder nas mans de Franco: executivo-lexislativo = Caudillo (Doc. 5/6 e 5/7) .contrarrevolución: defensa da propiedade-relixión-orde (concepción tradicionalista de España) (Docs. 5/49 e 5/101) 4.3.- Fin da guerra: (. Triunfo do franquismos-derrota republicana (. Exilio republicano (. Consecuencias do conflicto: demográficas- económicas- políticas(Doc. 5/33) (. Implantación do Estado nacional-sindicalista: o franquismo

GUERRA CIVIL E FRANQUISMO (1936-1975) 321 1.- CARACTERÍSTICAS POLÍTICAS: ®. Poder persoal (Docs. 5/5, 5/6 e 5/7): ⎟. Concentración do poder no caudillo: *xefatura do Estado Doc. 5/5.- Decreto do Xeneral Cabanellas, membro da “Junta de Defensa Nacional” (19-IX-1936) *xefatura do Ejecutivo Doc. 5/6.- Lei de 22-II-1938: a Junta Técnica, transfórmase en Administración do Estado *control do poder lexislativo Doc. 5/7, Cadro de organización do poder e 5/9 Ley Orgánica do Estado, 11-I-1967 ⎟. Modificación en 1973: Separación da xefatura de goberno con Carrero Blanco (militar) ©. Exercicio do poder: sistema de partido único ⎟.Partido Único: F.E.T- de las J.O.N.S.- MOVIMIENTO NACIONAL (Doc. 5/10) ⎟.Ley Fundamental de los Principios del Movimiento, 1958 ⎟.Cortes Orgánicas: en teoría un órgano de participación. Na práctica: órgano consultivo, non ten poder lexislativo, non pode controlar o poder executivo, non representan a pluralidade política.(Doc. 5/9) ⎟.Existencia de familias políticas (Doc. 5/11) ⎟.Evolución política: incorporación dos tecnócratas (membros do Opus Dei Do. 5/12) ⎟ Lei de sucesión á xefatura do Estado (Doc. 5/15) ™. Marco de dereitos e liberdades: ⎟.Marco de dereitos e liberdades restrictivo; na práctica non existían (Doc. 5/14) ⎟.Máis restrinxidos pola frecuencia dos estados de excepción (Docs. 5/14, 5/21,22,23 e 24) ⎟.forte represión: Ley de Responsabilidades políticas (cantos apoiaron á República) Ley de Persecución da Masonería e do Comunismo (Docs. 5/21 e 5/22) T.O.P.= Tribunal de Orden Público ⎟. Con todo : existencia dunha oposición (exame de selectividade, xuño 2004): -Goberno Republicano no exilio (Doc. 5/29), nos anos 40 -Guerrilleiros: Non hai amnistía= non reconciliación nacional, nos anos 40 e 50 -Contubernio de Munich de tendencia demócrata cristiana (Doc. 5/31) -Movemento obreiro (organización na clandestinidade: Doc. 5/85, 88, 90 e selectividade) -Movemento estudiantil (universitario: a partir 1956, selectividade) -1974: Junta Democrática (Doc. 5/30) e Plataforma democrática (PSOE) -Partidos Políticos (na clandestinidade: PSOE/PC/PNV..) ∑. Papel político do exército: (Doc. 5/17 e 18) ⎟.Presencia nos gobernos e demais órganos institucionais (Cortes) ⎟.Control sobre áreas da Administración do Estado (tres ministerios do exército) ⎟.Crítica e persecución : Nacionalismo periférico/ comunismo/ desorde pública ⎛. Encadramento da poboación: ⎟.Sindicatos Verticais (prohibición das asociacións obreiras de clase/ das folgas Docs. 6/25, 79 e 81) ⎟.Frente de Juventudes (Doc. 5/95) ⎟.O.J.E. ⎟.Sección Femenina (Doc. 5/96) ⎜. Influencia da Igrexa: NACIONALCATOLICISMO: ⎟.CRUZADA: lexitima o réxime (Doc. 5/19, selectividade) ⎟.Concordato, 1953, : a igrexa recupera privilexios (Doc. 5/20) ⎟.elimínanse o divorcio e o matrimonio civil ( o matrimonio eclesiástico é obrigatorio) e tódalas outras leis laicas da República: ensino, coeducación, etc. ⎟.exención tributaria para os bens eclesiásticos ⎟.censura eclesiástica (Doc. 5/90) ⎟ control educativo (Docs. 5/88 e 89) e das costumes (Docs, 5/93 e 94) ⎝. Uniformización e control cultural: (5/88, 5/91)


1.- O MODELO DE ESTADO FRANQUISTA A organización do territorio

O golpe de estado do 18 de

Xullo de 1936 deixou en poder

dos sublevados unha importante

porción do territorio que se foi

incrementando no transcurso da

guerra. A "unidade da patria"

converteuse nun dogma de estado

resumido na frase "España é

unha unidade de destino no

universal". O triunfo da rebelión

militar significou o final das

experiencias autonomistas da II

República e a volta a un férreo

centralismo. Doc. 5/1 O alzamento e a unidade da patria El Alzamiento Nacional significó en el orden político, la ruptura con todas las instituciones que implicasen negación de los valores que se intentaba restaurar. Y es claro que, cualquiera que sea la concepción de la vida local que inspire normas futuras, el Estatuto de Cataluña, en mala hora concebido por la República, dejó de tener validez, en el orden jurídico español, desde el día diecisiete de julio de mil novecientos treinta y seis. [...] Importa, por consiguiente, restablecer un régimen de derecho público que, de acuerdo con el principio de unidad de la Patria, devuelva a aquellas provincias el honor de ser gobernadas en pie de igualdad con sus hermanas del resto de España. [...] En Burgos a cinco de abril de mil novecientos treinta y ocho.- II Año Triunfal. Francisco Franco. Doc. 5/2 Alfonso R. Castelao cuestiona o Estado franquista na súa obra Sempre en Galiza, de 1947 ¿Será capaz Franco de matar as esperanzas que nos sementamos en toda Galiza? ¿Pasarán as nosas xentes por diante dos cimeterios sen lembraren aos mártires do galeguismo? ¿Estarán ledos e satisfeitos da súa victoria os que denantes nos aldraxaban? ¿Os labregos e mariñeiros entenderán as andrómenas patrioteiras do falanxismo mellor que as nosas ideas? ¿Non haberá quen conteste ao ¡Arriba España! cun ¡Viva Galiza ceibe! dentro do seu peito? ¿Morrería a memoria, a intelixencia e a vontade do noso pobo? ¿Pensará algún galego que o Estatuto lle causaría maior miseria que a que agora están sufrindo? [...] Puderon creer algúns galegos que o Estatuto lles ía causar unha ruína e que era mellor vivir amparados por unha Hespaña grande e única; pero agora saben a verdade. A ordenación territorial española viuse fortemente condicionada polo éxodo rural e,

desde os anos sesenta, o incremento do turismo facilitou o crecemento das cidades nas zonas

de atracción. Impúxose entón unha tendencia urbanizadora sen planificación e especulativa

que tivo grandes repercusións no medio ambiente e no urbanismo.


O proceso descolonizador universal, que se abriu a partir de 1945, tamén incidiu en

España. O franquismo intentou facer fronte ás tendencias independentistas convertendo os

territorios en provincias a finais dos anos cincuenta. Ademais, España perdería os restos do

seu imperio colonial: Guinea e Sáhara Occidental. Ceuta e Melilla foron os únicos enclaves

africanos baixo control español. A presión sobre os Estados Unidos para consegui-la

recuperación de Gibraltar non deu resultado e o Peñón mantivo o seu status. Doc. 5/3 A descolonización do Sáhara no número de 1967 da revista Cuadernos para el Diálogo [O problema do Sáhara] por su origen responde a la época pre-capitalista de la colonización. Una serie de potencias vecinas se encuentran interesadas y enfrentadas con relación al futuro del Sahara. Proceder automaticamente a una declaración de independencia podría constituir un acto en cierto modo peligroso [...]. Creemos que se conjugan en el caso del Sahara tres factores que recomiendan cautela: imposibilidad de crear de modo inmediato un auténtico estado independiente, rivalidad africana en cuanto al destino de este territorio y situación confusa en el continente africano, en el que el proceso de balcanización es un factor determinante. Junto a todo esto hemos de señalar la existencia de otro factor todavia más peligroso: los yacimientos de fosfatos. Pensamos sinceramente que este factor no puede ni debe modificar la aplicación del principio de autodeterminación exigido por las Naciones Unidas. O poder personalizado do Dictador

O réxime nacido o 18 de Xullo de 1936 estivo personificado na figura de Francisco

Franco, quen co título de Caudillo ocupou a Xefatura do Estado. Apoiado financeira e

militarmente pola Alemania de Hitler e a Italia de Mussolini durante a Guerra civil e os

primeiros anos da Guerra Mundial, instaura unha dictadura con características semellantes

ás dos países fascistas. Doc. 5/4 O xeneral Cabanellas, membro da Xunta de Defensa Nacional, decreta o 29-IX-1936 Art.1.- En cumplimiento de acuerdo adoptado por la Junta de Defensa Nacional, se nombra jefe de Gobierno del Estado español al excelentísimo señor general de División don Francisco Franco Bahamonde, quien asume todos los poderes del nuevo Estado.


Doc. 5/5 A Xunta técnica transfórmase en Administración do Estado pola lei de 22-II-1938 Art. 1.- La administración Central del Estado se organiza en departamentos ministeriales. Los ministerios estarán subordinados a la Presidencia. Art. 16.- La Presidencia quedará vinculada al jefe del Estado. Los ministros, reunidos con él, constituirán el Gobierno de la Nación. Los ministros antes de tomar posesión de sus cargos, prestarán juramento de fidelidad al jefe del Estado y al régimen nacional. Art. 17.- Al jefe del Estado, que asumió todos los poderes por virtud del Decreto de la Junta de Defensa Nacional, de 29 de septiembre de 1936, corresponde la suprema potestad de dictar las normas jurídicas de carácter general. Las disposiciones y resoluciones del jefe del Estado, previa deliberación del Gobierno, y a propuesta del ministro del ramo, adoptarán la forma de ley cuando afecten a la estructura orgánica del Estado o constituyan las normas principales del ordenamiento jurídico del país.

Doc. 5/6 Lei orgánica do Estado, publicada no BOE o 11 de xaneiro de 1967 La presente Ley viene a perfeccionar y encuadrar en un armónico sistema las instituciones del Régimen, y a asegurar de una manera eficaz para el futuro la fidelidad por parte de los más altos órganos del Estado a los Principios del Movimiento Nacional. En su virtud, en ejercicio de la facultad legislativa que me confieren las Leyes de 30 de enero de 1938 y de 8 de agosto de 1939, de conformidad con el acuerdo de las Cortes Españolas adoptado en su sesión Plenaria de 22 de noviembre último, y con la expresión auténtica y directa del pueblo español, manifestado en el referendum nacional celebrado el 14 de diciembre de 1966, DISPONGO: Título I. El Estado Nacional. Art. 1. I.- El Estado Español, constituido en Reino, es la suprema institución de la comunidad nacional. II.-Al Estado incumbe el ejercicio de la Soberanía a través de los órganos adecuados a los fines que ha de cumplir. Art. 2.-I.- La soberanía nacional es una e indivisible, sin que sea susceptible de delegación ni cesión. II.- El sistema institucional del Estado español responde a los principios de unidad de poder y coordinación de funciones. Título II.- El Jefe del Estado Art. 6.- El Jefe del Estado es el representante supremo de la Nación; personifica la soberanía nacional; ejerce el poder supremo político y administrativo; ostenta la Jefatura Nacional del Movimiento y cuida de la más estricta observancia de los principios del mismo y demás Leyes Fundamentales del Reino, así como de la continuidad del Estado y del Movimiento Nacional; garantiza y asegura el regular funcionamiento de los Altos Órganos del Estado y la debida coordinación entre los mismos; sanciona y promulga las leyes y provee su ejecución; en su nombre se administra justicia. Art. 7.- Corresponde, particularmente, al Jefe del Estado: a) Convocar las Cortes con arreglo a la Ley. d) Designar y relevar de sus funciones al Presidente del Gobierno; al Presidente de las Cortes y demás Altos Cargos en la forma prevista por las Leyes. e) Convocar y presidir el Consejo de Ministros y la Junta de Defensa Nacional. Art. 8.- La persona del Jefe del estado es inviolable. Todos los españoles le deben respeto y acatamiento.


O franquismo viuse obrigado a evolucionar desde 1945, vencido o fascismo, cara a

fórmulas aparentemente máis concordes co mundo occidental, anque a natureza política do

Réxime seguíu basada no poder autoritario caracterizado pola concentración dos poderes no

Caudillo, quen asumía o poder supremo do Estado, a xefatura do Goberno e, xa que logo o

poder executivo, a capacidade para designar ós presidentes de calquera institución, ou a

posibilidade de recortar o poder lexislativo das Cortes ó encarnar o xefe do Estado a potestade

suprema, deixando a cámara lexislativa como unha Asemblea consultiva. Esta concentración

de poder durou ata 1973, data na que nomeou o almirante Luís Carrero Blanco como xefe de

Goberno.

Estructura lexislativa da dictadura (Lexitimación da dictadura)

A configuración legal do Estado nacido o 18 de xullo de 1936 comezou na Guerra . A

tarefa lexislativa do dictador, co obxectivo de institucionalizar o

réxime, continuou nos anos seguintes coa Lei de Principios do

Movemento Nacional. Como marco do conxunto de disposicións

legais, aprobouse a Lei Orgánica do Estado nun referéndum. Os

aspectos máis salientables da lei eran a separación dos cargos de

Xefe de Estado e Presidente do Goberno e o recoñecemento da

existencia do contraste de pareceres políticos, pola necesidade de

presentar diante de Europa un aspecto máis acorde cos tempos.


Mais esta apariencia non podía ocultar a verdadeira faciana do réxime. A Lei de

Principios do Movemento, compendio dos fundamentos políticos do franquismo,

institucionaliza a Dictadura case vinte anos despois da victoria militar ó consagrar a

indivisibilidade dos poderes, o principio de lexitimidade emanado do triunfo das armas no

1939 e a representatividade orgánica das institucións.

Doc. 5/7 Lei de Principios do Movemento Nacional YO, FRANCISCO FRANCO BAHAMONDE, CAUDILLO DE ESPAÑA, consciente da miña responsabilidade ante Deus e ante a Historia, en presencia das Cortes do Reino, promulgo como Principios do Movemento Nacional, entendido como comunión dos españois nos ideais que deron vida á Cruzada, os que seguen:

I.- España é unha unidade de destino no universal. II.- A Nación española considera como timbre de honor o acatamento á lei de Deus, segundo a doctrina da Santa Igrexa Católica, Apostólica e romana, única verdadeira e fe inseparable da conciencia nacional, que inspirará a súa legislación. IV.- A unidade entre os homes e as terras de España é intangible. V.- Os interese individuais e colectivos han estar subordinados sempre ó ben común da Nación. VI.- As entidades naturais da vida social: familia, municipio e sindicato son estructuras básicas da comunidade nacional.

Na súa virtude dispoño: Art. 1º.- Os principios contados na presente Promulgación […]son, pola súa propia naturaza, permanentes e inalterables. A Lei Orgánica do Estado, case dez anos despois, segue a perpetuar o poder

preponderante do Executivo, a concentración de poderes na figura do Xefe do Estado, e o

escaso marxe de representación popular. Nada aceptable a calquera fórmula de elección das

democracias europeas. Doc. 5/8 Leis Fundamentais do Reino 9-marzal-1938 Foro do Traballo 17-abril-1942 Lei Constitutiva das Cortes 17-xullo-1945 Foro dos Españois 22-outubro-1945 Lei do Referéndum Nacional 26-xullo-1947 Lei de Sucesión daXefatura do Estado 17-maio-1958 Lei de Principios do Movemento Nacional

Todas elas, sen variar as esencias totalitarias do réxime, experimentan modificacións e adaptacións pola lei Orgánica do Estado de 10 de xaneiro de 1967 (Doc. 5/9)

10-xaneiro-1967 Lei Orgánica do Estado que modifica e adapta todas as anteriores Doc. 5/9 Lei orgánica do Estado, BOE o 11 de xaneiro de 1967 Las leyes hasta ahora promulgadas abarcan la mayor parte de las materias que demandan un ordenamiento institucional. En la Ley de Principios del Movimiento se recogen directrices que inspiran nuestra política y que han de servir de guía permanente y de sustrato inalterable a toda acción legislativa y de gobierno. En el Fuero de los Españoles y en el Fuero del Trabajo se definen los derechos y deberes de los españoles y se ampara su ejercicio. La Ley de Referéndum somete a consulta y decisión directa del pueblo los proyectos de ley cuya transcendencia lo aconseje o el interés público lo demande. La Ley de Cortes establece la composición y atribuciones del órgano superior de participación del pueblo español en las tareas del Estado. Y en la ley de sucesión se declara a España, como unidad política, constituida en Reino y se crea el Consejo del Reino que habrá de asistir al Jefe del Estado en todos los asuntos y resoluciones transcendentales


de su exclusiva competencia. Es llegado el momento oportuno para culminar la institucionalización del Estado nacional; delimitar las atribuciones ordinarias de la suprema magistratura del Estado al cumplirse las previsiones de la Ley de Sucesión; señalar la composición del Gobierno, el procedimiento para el nombramiento y cese de sus miembros, su responsabilidad y sus incompatibilidades; establecer la organización y funciones del Consejo Nacional; dar carácter fundamental a las bases por las que se rigen la Justicia, las Fuerzas Armadas y la Administración Pública; regular las relaciones entre la Jefatura del Estado, Las Cortes, el Gobierno y el Consejo del Reino; señalar la forma de designación, duración del mandato y cese del Presidente de las Cortes y de los Presidentes de los demás altos Tribunales y Cuerpos consultivos. A tal propósito responden las modificaciones a la Ley de Cortes como las que significan: dar entrada en las mismas a un nuevo grupo de Procuradores representantes de la familia, elegidos por los cabezas de familia y las mujeres casadas, de acuerdo con el principio de igualdad de derechos políticos de la mujer; extender la representación a otros Colegios, Corporaciones o Asociaciones, al tiempo que se reduce, ponderadamente, el total de los Procuradores que integran las Cortes, y en general, acentuar la autenticidad de la representación e incrementar muy considerablemente la proporción de los Procuradores electivos respecto a los que no lo sean por razón del cargo. O exercicio do poder: partido único e participación cidadán

Esta armazón lexislativa e a natureza

autoritaria do franquismo non debe facernos pensar

nunha realidade monolítica. A heteroxénea base de

apoio ó réxime, as chamadas familias políticas,

obrigaba a dar cabida nos órganos de poder a unha

variedade de intereses. O dictador procurou garda-lo

equilibrio entre tódolos grupos que apoiaran a

sublevación. Nun acto que reforzaba o poder de

Franco, todos eses grupos foran integrados nun

partido único - Falange Española Tradicionalista y de

las Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalistas (F.E.T.

y de las J.O.N.S.), que máis tarde se chamou

Movimiento Nacional. Doc. 5/10 Decreto de creación da Falange Española Tradicionalista e das Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalista

(1937) Una acción de gobierno eficiente, cual cumple ser la del Nuevo Estado Español, nacido por otra parte bajo el signo de la unidad y la grandeza de la Patria, exige supeditar a su destino común la acción individual y colectiva de todos los españoles. Esta verdad [...] es incompatible con la lucha de partidos y organizaciones políticas [...]. [...] Recoger el calor de todas las aportaciones para integrarlas, por vía de superación, en una sola entidad política nacional, enlace entre el Estado y la sociedad [...] Como en otros paises de régimen totalitario, la fuerza tradicional viene ahora en España a integrarse en la fuerza nueva [...] Artículo primero. Falange Española y Requetés [...], se integran, bajo Mi Jefatura, en una sola entidad política de carácter nacional que, de momento, se denominará Falange Española y Tradicionalista y de las JONS. [...] Quedan disueltas las demás organizaciones y partidos políticos [...]. Dado en Salamanca a diecinueve de abril de mil novecientos treinta y siete. Francisco Franco.


As designacións dos Gobernos ó longa de toda a etapa obedeceron a procura do

equilibrio entre as familias; máis tamén ós condicionamentos externos. Así, cando o réxime se

aliñaba cas potencias fascistas o predominio correspondeu ós falangistas; derrotadas aquelas

o réxime tenta un acercamento á Igrexa e premia os políticos católicos; cando o réxime

precisou de técnicos coñecedores dos condicionantes macroeconómicos, fíxose imprescindible

a presencia de economistas. Con todo, as tendencias dos gobernos nunca minguaron o poder

de Franco. O máis salientable foi a entrada de ministros procedentes do Opus Dei no gabinete.

Doc. 5/11.- Repartos ministeriais por familias no franquismo Procedencia % Principais ministerios

Militares 28 Tres ramas do exército, Orde pública e Gobernación

Falanxistas 25 Ministerios sociais: Traballo, Vivenda, organización sindical, Agricultura

Carlistas 4'5 Xustiza

Monárquicos 3 esencialmente económicos

Católicos políticos 4'5 Educación

Opus Dei 4'5 Carteiras económicas

Técnicos sen adscripción política 30'5 Esencialmente económicos

Esta diversidade de familias provocará no bloque de poder fortes tensións. O sector do

Movemento era incapaz de arbitrar medidas reformadoras ante o camiño da bancarrota a que

estaba abocada a economía polos desaxustes macroeconómicos, dada a súa insistencia no

aillamento económico. Fíxose precisa a formación dun novo goberno, 1957, maioritariamente

tecnócrata e de corte neoliberal con membros do Opus Dei, para acometer o Plano de

Estabilización (1959-1962), sen tocarlle a estructura política. Amais a solicitude de

incorporación ós organismos económicos internacionais, fixo imprescindible a presencia de

técnicos e non políticos para aplicar medidas liberalizadoras requeridas pola urxente

necesidade de integrarse nos mercados internacionais.

Doc. 5/12 Unha opinión dun sociólogo sobre ol Opus Dei (1974) Nos han hecho ministros, con estas palabras saludó el padre Escrivá la llegada al poder de los primeros socios. El posesivo podía sonar feo, pero en aquellos momentos la gente de la Obra no estaba para pesimismos. Una extraña euforia, no compartida por todos, comenzó a apoderarse del clima interno. Ahora se vería el gran servicio que iban a prestar a la sociedad los nuevos apóstoles. Inmediatamente comenzó la formación de los equipos auxiliares y hasta los más alejados de la política se permitían recomendar a tal o cual socio para subsecretario o para director general. también empezaron a sufrir las conciencias porque los políticos no sabían como resistir las presiones internas, administradas por la vía del consejo que los socios se obligan a recibir sobre los asuntos importantes de su profesión.


Los políticos de la obra tuvieron acceso preferencial a las áreas económicas del gobierno. Con anterioridad algunos ejercieron una cierta influencia en la política educativa y otros o los mismos particiapron en los primeros lances de la entente oficial con la monarquía de Estoril. No puede decirse que todos ellos adoptaran entonces una estrategia homogenea porque la propia biografía cuenta mucho, pero de alguna manera patrocinaban una cierta aproximación al futuro de España que tenía que ver con la restauración monárquica como sucesión del franquismo y la defensa de las esencias del 18 de julio contra los primeros brotes de pluralismo ideológico. O escándalo MATESA, xuño de 1969, foi un exemplo desas tensións internas. Os

representantes do Movemento, con Fraga Iribarne no ministerio de Información e Turismo,

magnificaron nos medios de comunicación que controlaban o escándalo financiero e de

corrupción que se agochaba no uso indebido de subvencións públicas e divisas para a

exportación de maquinaria téxtil ó mercado americano. O que pareceu unha victoria inicial

fracasou no seu intento por desprestigiar ó sector económico e tecnócrata, que tomará novo

pulo e maior presencia nos gabinetes, cando menos ata 1973.

A morte de Carrero Blanco, decembro de 1973, en atentado e a posterior enfermidade

do ancián dictador aumentaron os problemas de liderazgo e aguzaron as contradiccións e os

enfrontamentos entre os sectores máis inmobilistas e os "aperturistas". Nin sequera o

proxecto de tímida reforma política -o chamado "espírito do 12 de febreiro"- emprendido por

Carlos Arias Navarro en 1974 puido levarse a cabo.

Segundo as leis, a orde política decíase representativa. As Cortes configurábanse como

órgano supremo de participación do pobo nas tarefas do Estado pero, en realidade, eran un

organismo consultivo, controlado pola Xefatura do Estado e suxeito á disciplina do goberno.

Doc. 5/13 Discurso de F. Franco nas Cortes Orgánicas (BOCE, nº 151, de 14-V-1946) A la democracia convencional, nosotros oponemos una democracia católica y orgánica que dignifique y eleve al hombre, garantizándole sus derechos individuales y colectivos, que no admite su explotación por medio del cacicazgo y de los partidos políticos profesionales, sino que les abre cauce libre a través de las hermandades, sindicatos, corporaciones u organismos provinciales y locales, en los que discurre su vida y en los que tiene pleno convencimiento. Non era unha institución que representara á cidadanía, nin de representación política

dos partidos, que non existían; nen sequera tiña o poder lexislativo ou capacidade para

controlar ó goberno. É dicir, carecía das prerrogativas que lle corresponden a un sistema

democrático. Durante os primeiros anos do franquismo ningún dos Procuradores en Cortes

foi elexido directamente polos cidadáns. Compoñíanse de procuradores que, ou ben eran

membros natos ou eran designados polo propio Franco ou por un complexo sistema de

sufraxio indirecto e restrinxido.

As Cortes de 1943, composta de 424 escanos, adxudicaron 126 a membros do Consello

Nacional da FET e outros falanxistas; 141 a oficiais da Organización Sindical, xeralmente

falanxistas; 102 escanos para alcaldes das cidades máis importantes; completaban o


panorama pseudo representativo, os escanos de dereito propio, como ministros, presidentes

das Institucións destacadas do Estado, como o Tribunal Superior ou os rectores de

Universidades; as organizacións profesionais, como colexios de Avogados, Médicos, de

Doutores e Licenciados, etc. elexían a 7 membros, ou o Caudillo que nomeaba a 50 membros.

Elo significaba que na primeira etapa das Cortes Orgánicas do franquismo tódolos o membros

eran elegidos polo Estado, o que permitía ter unha asamblea dócil e obediente.

Representantes nas Cortes orgánicas (1957)

; Tercio sindical152

; Tercio municipal152

Institucións doEstado; 6

Designados poloxefe do Estado; 50

Ministros; 18

; Tercio Movemento152

Corporacións e entidades

profesionais; 17

No Fuero dos Es-

pañois asignouse á Familia, ó

Municipio e ó Sindicato como

os cauces da “democracia or-

gánica”. Tanto os procu-

radores elexidos polas corpo-

racións locais como os repre-

sentantes familiares e sin-

dicais eran designados pre-

viamente polas autoridades.

So na lei citada de 1967 se

podía elexir directamente ó tercio familiar, anque os límites de participación seguían ser moi

restrictivos: cabezas de familia e mulleres casadas. Na práctica, este tercio elexía ó 19,4% dos

membros da Cámara.

Doc 5/14 A democracia orgánica segundo un texto oficial de 1964

Si el Estado Nacional lo constituye el pueblo español unido, en un orden de derecho e informado por los postulados de autoridad, libertad y servicio, es él quien participa en las tareas gubernamentales. Si por las armas se


derrocó un estado absoluto, sustituido [...] por la participación de los elementos constitutivos de la Comunidad Nacional. Nace, en el amanecer de una nueva España, el sistema representaivo que [...] será fiel a la opinión nacional y eficaz para regir la comunidad. Frente a la representación inorgánica -el pueblo en masa en sufragio universal- exponente exterior de los Partidos, España se constituye en unidad. Se aleja el Movimiento de regímenes parlamentarios que entre otros de sus defectos, tiene el de la inconciabilidad con el carácter español, e instaura una democracia no de indeterminaciones sino de órganos. Se crea Democracia Orgánica -no considerando al hombre abstracto como ciudadano trasnochado de la revolución francesa- sino como un miembro natural de una familia en la que nace, de un municipio en donde vive y de un sindicato donde se agrupa para cumplimiento de su deber -a la vez derecho- de trabajo. Familia, Municipio, Sindicato, bases de estructura de pensamiento joseantoniano, plebiscito diario de un movimiento, institucionalización de un Estado. ¡He aquí entroncado, tradición y renovación! Na armazón lexislativa da Dictadura

os dereitos e liberdades (asociación,

expresión, reunión, etc.) estaban regulados

de xeito tan restrictivo que na práctica eran

inexistentes. Ademais, dereitos e liberdades

quedaban suspendidos cando o goberno

decretaba un estado de excepción.

Doc. 5/15. Artigos do Foro dos Españois suspendidos durante a aplicación de estados de excepción: Art. 12. Todo español podrá expresar libremente sus ideas mientras no atenten a los principios fundamentales del Estado. Art. 13. Dentro del territorio nacional, el Estado garantiza la libertad y el secreto de la correspondencia. Art. 14. Los españoles tienen derecho a fijar libremente su residencia dentro del territorio nacional. Art.15. Nadie podrá entrar en el domicilio de un español ni efectuar registros en él sin su consentimiento, a no ser con mandato de la Autoridad competente [...]. Art. 16. Los españoles podrán reunirse y asociarse libremente para fines lícitos [...]. Art. 17. Los españoles tienen derecho a la seguridad jurídica [...]. Art. 18. Ningún español podrá ser detenido sino en los casos y formas que prescriben las Leyes. En el plazo de setenta y dos horas, todo detenido será puesto en libertad o entregado a la Autoridad judicial. Data decreto Lei Duración Extensión Arts. do FE. en suspenso 10 -II- 1956 3 meses Todo o territorio 14 y 18 14- III- 1958 4 meses Asturias 14, 15, 18 4-V- 1962 3 meses Asturias, Biscaia, Guipúscoa 12,13,14,16,18 8-VI-1962 2 anos Todo o territorio nacional 14 21-IV- 1967 3 meses Biscaia 14, 15, 18 3 -VIII-1968 3 meses Guipúzcoa 14,15,18

31-X-1968 3 meses Guipúscoa 14,15,18 24-I-1969 3 meses Todo o territorio nacional 12,14,15,16,18 4-XII-1970 3 meses Guipúzcoa 14,15,16,18

14-XII-1970 3 meses Todo o territorio nacional 18 25-IV- 1975 3 meses Biscaia e Guipúscoa 12,14,15,16,18


O problema da sucesión na Xefatura do Estado

Aínda que as Leis Fundamentais definiran España como unha monarquía, Franco non

dilucidou, ata ben entrada a década dos anos sesenta, quen había ocupa-lo Trono e polo tanto

se-lo seu sucesor. En 1967 Juan Carlos de Borbón, neto de Alfonso XIII, foi designado como

futuro rei. O Príncipe xurou os Principios Fundamentais do Movemento dous anos máis tarde.

Doc. 5/15 Lei de Sucesión na Xefatura do Estado de 1967

Artículo primero.- España, como unidad política, es un Estado católico, social y representativo, que de acuerdo con su tradición, se declara constituido en Reino. Artículo segundo.- La Jefatura del Estado corresponde al Caudillo de España y de la Cruzada, Generalísimo de los Ejércitos, don Francisco Franco Bahamonde. Artículo sexto.- En cualquier momento el Jefe del Estado podrá proponer a las Cortes la persona que estima ser llamada en su día a sucederle, a título de Rey o de Regente [...]. Artículo noveno.- Para ejercer la Jefatura del Estado como Rey o regente se requerirá ser varón y español, haber cumplido la edad de treinta años, profesar la religión católica, poseer las cualidades necesarias para el desempeño de su alta

misión y jurar las Leyes fundamentales, así como lealtad a los principios que informan el Movimiento Nacional [...] Doc. 5/16 Posición dos comunistas diante do nomeamento de Juan Carlos Ni Franco ni Rey: democracia. La proclamación y sucesivo levantamiento del estado de excepción y la designación por las Cortes de Juan Carlos para suceder a Franco pretendiendo instaurar así una monarquía fascista son dos hechos que merecen comentario [...].


La decisión de Franco de establecer una monarquía basada en los principios del Movimiento, una monarquía fascista, fue interpretada por el pueblo como un acto más de Franco y su sistema. [...] La operación Juan Carlos fue realizada, está ahí. Es expresión de que la actual dictadura, como la vida del dictador, se halla en su ocaso. Pero es a la vez demostrativa de que dicha dictadura pretende prolongarse, supervivir aun después de que Franco desaparezca de la faz de la tierra.

O exército, garante do Réxime e da unidade da patria

O golpe de estado do 18 de xullo de 1936 dividiu á Forzas Armadas. Dado o prestixio de

que gozaba dentro do éxército vencedor, o seu xefe supremo foi, en todo momento, o

Xeneralísimo Francisco Franco.

Doc. 5/17 A función do exército segundo a Lei de Principios do Movemento Nacional de 1958 IV.- La unidad entre los hombres y las tierras de España es intangible. La integridad de la Patria y su

independencia son exigencias supremas de la comunidad nacional. Los Ejércitos de España, garantía de su seguridad y expresión de las virtudes heroicas de nuestro pueblo, deberán poseer la fortaleza necesaria para el mejor servicio de la Patria.

O exército, que herdou a tradicional macrocefalia da milicia española, caracterizábase

por un nivel de profesionalización moi distinto entre as tres Armas e por unha política

orzamentaria non moi xenerosa. Con todo e iso, converteuse nun dos piares fundamentais do

Réxime gracias a súa presencia constante no Consello de Ministros e ó control que exercía

sobre numerosas áreas da administración do Estado.

Doutra banda, o servicio militar era obrigatorio e, se ben trala Guerra as quintas

estiveron militarizadas durante varios anos por causa da Guerra Mundial, a prestación do

servicio de armas foise reducindo de xeito progresivo ata hoxe mesmo. Nos anos sesenta

producíronse, ademais, os primeiros casos de obxección de conciencia, castigados con penas

de cárcere, que podían prorrogarse en condenas sucesivas ate 18 anos de cadea.

Os corpos encargados da orde pública -a Policía Armada, que sustituíu o antigo Corpo

de Seguridade e Asalto republicano, e a Garda civil tiveron un carácter e organización

castrenses. Os seus mandos eran oficiais e xefes do Exército. Doutra banda a xurisdicción

militar foi utilizada con profusión para o enxuízamento de actitudes políticas disidentes.

A partir dos anos sesenta e primeiros setenta, aínda que as forzas armadas mantiveron

a súa cohesión e unidade como parte dos instrumentos coercitivos do Estado, xurdiron os

primeiros síntomas de descontento.


Estes moderados cambios facilitaron os contactos entre altos cargos militares e as

forzas políticas ilegais. É o caso do xeneral Manuel Díez Alegría, que foi cesado como Xefe do

Alto Estado Maior en 1974. Tamén baixo a influencia da Revolución dos Caraveles portuguesa

xurdiu un movemento de oficiais que trataba de modernizar e democratiza-las estructuras

militares, a Unión Militar Democrática, cuios dirixentes foron detidos e apartados do exército

en 1975.

Doc. 5/18 Ideario da Unión Militar Democrática (1974) El

completo divorcio existente entre la España real y el sistema totalitario que la gobierna, preocupado únicamente por su permanencia, están haciendo jugar a las Fuerzas Armadas el papel de guardián de los intereses del actual Régimen, y no del pueblo español. La UMD (Unión Militar Democrática), consciente de esta situación, aspira a que las fuerzas Armadas se pongan exclusivamente al servicio del pueblo, recobrando su prestigio y dignidad.

La UMD está constituida por todos los cuadros profesionales de las Fuerzas Armadas que estén dispuestos a lograr sus objetivos nacionales y profesionales, apoyándose precisamente

en la fuerza del compañerismo militar; y en ella no tienen cabida los que estén al servicio de partidos políticos (lo mismo del Gobierno que de la oposición) y de los servicios de Información política.

El pertenecer a la UMD implica una exigencia profesional y otra nacional. A nivel profesional los miembros de la UMD se esforzarán en ser militares ejemplares, huyendo de los destinos cómodos, prefiriéndolos en las Unidades, y dentro de éstas con mando de tropas. A nivel nacional asumirán la obligación de adquirir una profunda formación política, conscientes de los riesgos que actualmente esto implica.


O nacionalcatolicismo e o papel da Igrexa A influencia da igrexa na zona franquista produciuse desde os primeiros momentos do

Alzamiento. O Vaticano enviou axiña un nuncio a Salamanca, o que implicaba o

recoñecemento diplomático do goberno. Acata-la Lei de Deus, conforme a Doctrina da Igrexa

Católica, foi o xusto pagamento do Estado que así agradecía a Roma e ó clero español o apoio

prestado durante a contienda, calificada de "Cruzada" polo episcopado hispano. Doc. 5/19 Carta colectiva do episcopado español (1937) [...] El Episcopado español ha dado desde el año 1931, altisimos

ejemplos de prudencia apostólica y ciudadana. [...]La Iglesia no ha querido esta guerra ni la buscó [...]. Se la vejó y persiguió antes de que estallara; ha sido víctima principal de la furia de una de las partes contendientes,[...].

El 18 de julio del año pasado se realizó el alzamiento militar y estalló la guerra que aún dura. Pero, nótese, primero, que la sublevación militar no se produjo, ya desde sus comienzos, sin colaboración con el pueblo sano [...] y segundo, que este movimiento y la revolución comunista son dos hechos que no pueden separarse [...].

Hoy por hoy, no hay en España más esperanza para reconquistar la justicia y la paz y los bienes que de ellas derivan, que el

triunfo del movimiento nacional. [...]. Mientras en la España marxista se vive sin Dios, en las regiones indemnes o recon-quistadas se celebra pro-

fusamente el culto divino y pululan y florecen nuevas manifestaciones de la vida cristiana [,,]. Rematado o conflicto haberá que esperar a 1953 para que as relacións entre o Estado

español, confesionalmente católico, e a Santa Sé, se regularizasen formalmente coa firma do

Concordato. Doc. 5/20 Concordato entre España e a Santa Sé de 1953 Artículo primero.- La religión católica, apostólica y romana sigue siendo la única de la nación española [...] Artículo segundo.- Uno. El Estado Español reconoce a la Iglesia católica el carácter de sociedad perfecta, y le

garantiza el libre y pleno ejercicio de su poder espiritual y de su jurisdicción, así como el libre y público ejercicio del culto. Artículo sexto.- [...] Los sacerdotes españoles diariamente elevarán preces por España y por el Jefe del Estado Artículo décimonoveno.- Uno. La iglesia y el Estado estudiarán, de común acuerdo, la creación de un adecuado

patrimonio eclesiástico que asegure la congrua dotación del culto y del clero. Artículo vigesimo sexto.- En todos los centros docentes de cualquier orden y grado, sean estatales o no estatales,

la enseñanza se ajustará a los principios del dogma y de la Moral de la Iglesia Católica. Los ordinarios podrán exigir que no sean permitidos o que sean retirados los libros, publicaciones y material de

enseñanza contrarios al Dogma y a la Moral católica. Artículo vigesimonoveno.- El Estado cuidará de que en las instituciones y servicios de formación de la opinión

pública [...], se dé el conveniente puesto a la exposición y defensa de la verdad religiosa [...]. A Asociación Nacional de Propagandistas e máis adiante o Opus Dei foron dúas

organizacións eclesiásticas cunha importante influencia política.

Sen embargo, tamén no seo da igrexa apareceron diverxencias desde o comezo dos

anos sesenta, coincidindo co significado de cambio que representou o Concilio Vaticano II. Un

sector minoritario de sacerdotes, a través da Juventud Obrera Católica (JOC) e a Hermandad


Obrera de Acción Católica (HOAC), comezou a amosa-lo seu apoio ós traballadores nos

conflictos laborais. Realizáronse reunións nalgunhas parroquias, recadáronse fondos para

axudar ás familias dos despedidos e detidos e mesmo algúns sacerdotes compaxinaron a súa

actividade pastoral coa militancia antifranquista.

ILUSTRACIÓN (FUNDACIÓN 10 DE MARZO) Reunión de traballadores nunha igrexa

A meirande parte da xerarquía eclecsiástica, da que o bispo José Guerra Campos

representaba a posición máis inmobilista, mantivo un apoio total á dictadura. Só nos

derradeiros tempos do franquismo algúns destacados membros da Igrexa comenzaron a

manifestaren

Bispo: J. Guerra Campos

Bispo A. Añoveros Ataún posicións críticas coas decisións do dictador.

Tal foi o caso do abade de Montserrat,

monseñor Aurelio María Escarre, do bispo

Antonio Añoveros Ataún, ou o do Cardenal

Enrique Tarancón, quen tentará certa apertura

e distanciamento do réxime.

A represión como instrumento da dictadura (A lexitimación da violencia)

Unha das armas utilizadas polo franquismo para asenta-lo seu poder foi a represión. A

Lei de Responsabilidades Políticas (1939), a Lei de Persecución da Masonería e o Comunismo

(1940) e a Lei de Seguridade do Estado (1941) foron parte da armazón lexislativa levantada

para facilita-la eliminación física dos

restos das organizacións republicanas e

a persecución de calquera actitude que

atentase contra os principios fun-

damentais do Estado.

Presos políticos no cárcere do Puerto de Santa María en 1948 Doc. 5/21 Purga do personal de Correos en 1938


Preámbulo a Lei de Perse-cución da Masonería e o Comunismo (1940) En la pérdida del imperio colonial español, en la cruenta Guerra de la Independencia, en las guerras civiles que azotaron a España en el siglo pasado y en las perturbaciones que aceleraron la caída de la monarquía constitucional y minaron la etapa de la dictadura, así como en los numerosos crímenes de Estado, se descubre siempre la acción conjunta de la masonería y de las fuerzas anarquizantes, movidas, a su vez, por ocultos resortes internacionales. Doc. 5/22.- O escritor Dionisio Ridruejo, pertencente os falanxistas (1962) Consumada en tres tiempos, la represión cruenta alcanzó un volumen cuyas cifras escapan a mis cálculos, pero que debemos calificar de aplastante, cuantitativa y cualitativamente (...). Para la represión informal o espontánea, entraron en trágico concurso todas las milicias, las fuerzas de seguridad y los partidos de ocasión, bajo la tutela de autoridades aquiescentes o inspiradoras y con la instigación y denuncia de sanedrines reaccionarios y cacicatos rurales. Pasados los primeros meses, el Ejército tomó el control exclusivo de ella, formalizándola a través de los Consejos de Guerra, salvo cuando la ejecutaban direc-tamente las fuerzas de ocupación. Más tarde aún y durante años y años, sería dirigida por los llamados Juzgados Especiales de re-presión. Pero en las tres fases mantuvo una única y misma intención central: la destrucción física de los cuadros de los partidos del Frente Popular, de los sindicatos obreros y de las organizaciones masónicas (...). Si al abundante número de ejecutados o condenados a penas de prisión aniquiladoras, se une el número de los que -optando por la emigración- pudieron salvarse de la quema a cambio de perder todo contacto con el país, se puede y se debe hablar de una operación perfecta de extirpación de las fuerzas políticas que habían patrocinado y sostenido la República y representaban corrientes sociales avanzadas o simplemente movimientos de opinión democrática y liberal.

Co transcurso do tempo, o

franquismo incorporou novos órganos de

represión. Creou o Tribunal de Orde

Pública (TOP), que sustituía a

competencia militar pola ordinaria en

determinadas situacións. O traballo do

TOP foi completado polo do Tribunal

Supremo, que coas súas sentencias

creaba a xurisprudencia necesaria para soster legalmente a capacidade represiva do Estado. Ó

comezo dos anos setenta, un sector minoritario das novas xeracións da xudicatura, a fiscalía e

outros cargos dos tribunais, comezou a rexeita-los principios legais e os instrumentos

represores da dictadura. Así, en 1974 naceu a asociación Xustiza Democrática. 1960 Lei de Terrorismo e Bandidaxe Doc. 5/23 1963 Tribunal de Orden Pública Execución de J. Grimau

Execución de J. Delgado e F. Granados1970 Proceso de Burgos Condenas de cárcere a activistas de ETA 1973 Proceso 1001 Condenas de cárcerel a membros de las ilegais

Comisións Obreiras 1974 Exjecución de S. Puig Antich1975 Lei Antiterrorista Execución de militantes de ETA e FRAP

Proceso dos 23 de Ferrol Doc 6/24 Os derradeiros fusilamentos do franquismo, do 27 de septembro de 1975, segundo Cambio 16


A toda ira. Tempestad sobre el Régimen. El Gobierno sigue atentamente la evolución de los acontecimientos fuera de España a raíz de la ejecución de tres

miembros del FRAP y dos de ETA, y nada hace pensar por el momento que la difícil coyuntura internacional vaya a tener una repercusión inmediata en la política del país.

Tras los fusilamientos, las primeras reacciones del Gobierno han sido de serenidad, aunque de hecho se ha visto sobrepasado en algunos momentos por la avalancha de protestas de un cariz y una fuerza desconocidos desde el final de la guerra , según estimaciones de medios diplomáticos.

Cuatro días después varios cientos de miles de personas, según las estimaciones de algunos periódicos, un millón según los cálculos de Televisión Española, se concentraban en la Plaza de Oriente para protestar, según las numerosas convocatorias, por la injerencia extranjera en los asuntos de España.

O sindicalismo vertical e as organizacións de encadramento da poboación.

Co obxectivo de controla-lo mundo laboral configurouse a Organización Sindical

Española (OSE). O chamado sindicalismo vertical pretendía elimina-los conflictos de clase

porque mantiña de maneira xerar-

quizada nunha mesma organización a

empresarios, técnicos e obreiros -

estes últimos chamados "producto-

res"-. Ata 1958 non se recoñecería o

dereito á negociación colectiva, e con

moitas limitacións.

Tódolos traballadores estaban

obrigados a pertencer ó sindicato

correspondente a súa rama da pro-

ducción. Os seus dirixentes eran

nomeados directamente polo Xefe do

Estado. Inspiradas nos mesmos principios creáronse as Irmandades de Labregos e Gandeiros.

A OSE desempeñaba, ademais, unha función asistencial a través das obras sindicais. Ó mesmo

tempo, procurouse integra-la pobo-ación xuvenil en organi-zacións como o Frente de

Juventudes, a Organización Juvenil Española (OJE) e a Sección Femenina.

Doc. 5/25 O Foro do Traballo de 1938 e o sindicalismo vertical. Declaración II 1.- (El Estado) en especial prohibirá el trabajo noturno de las mujeres y niños, regulará el trabajo a domicilio y liberará

a la mujer casada del taller y de la fábrica. Declaración XII 1.- La Organización Nacional Sindicalista de Estado se inspira en principios de Unidad, totalidad y jerarquía. 2.-Todos los factores de la economía serán encuadrados por ramas de la producción o servicios en sindicatos verticales.


3.-El sindicato vertical es una corporación de derecho público que se constituye por la integración en un organismo unitario de todos los elementos que consagran sus actividades al cumplimiento del proceso económico dentro de un determinado servicio o rama de la producción, ordenado jerárquicamente bajo la dirección del estado.

4.- Las jerarquías del sindicato recaerán necesariamente en militantes de FET y de las JONS. 5.- El Sindicato Vertical es instrumento al servicio del Estado, a través del cual realizará principalmente su política

económica. O Estado franquista e as relacións internacionais: do illamento á integración.

Finalizada a Guerra , o Estado creado polo xeneral Franco foi recoñecido por algunhas

das democracias occidentais (Francia, Inglaterra, EEUU, Suíza) e polas dictaduras fascistas.

Ó comezo da II Guerra Mundial, España mantivo unha actitude claramente xermanófila. O

ministro de Asuntos Exteriores, Ramón Serrano Súñer, partidario da intervención española,

preparou as entrevistas de Franco con Adolf Hitler e Benito Mussolini.

Non obstante, a participación española

quedou reducida ó envío da División Azul ó

fronte ruso, ó apoio estratéxico para a

aviación e os submarinos alemáns, á venda

de wolframio e á colaboración policial.

Franco viuse obrigado a declara-la

neutralidade española, polo que adoptou

medidas de achegamento a Estados Unidos,

como a retirada da División Azul en 1943.

A posterior derrota do Eixo agudizou o illamento. J. Stalin impuxo en Postdam a

decisión de impedila entrada de España na ONU, o que a excluiría de tódolos organismos

internacionais. Francia pechou as súas fronteiras e a reacción internacional contra o réxime


aumentou coa retirada de embaixadores debida á presión das organizacións republicanas no

exilio.

Os intentos do ministro de Asuntos Exteriores, Alberto Martín Artajo, para rompe-lo

illamento, estiveron condicionados polas

dificultades da economía española. A aspiración

do goberno de seren incluídos no Plan Marshall

e beneficiarense así da axuda americana a

Europa frustrouse. Naqueles anos, España

soamente puido contar coa axuda arxentina

gracias ó acordo comercial firmado con este país,

o que permitiu, durante algún tempo, unha

melloría no abastecemento de alimentos.

Doc. 5/26 Discurso de Alberto Martín Artajo La importancia de España como mera entidad geográfica no puede ponerse en duda y el país más meridional y

más occidental de Europa, cabeza de puente entre dos continentes, puerta del Mediterráneo, enfrentado con Suez y con América, no puede por menos de contar en los cálculos de las demás naciones... Poco importa que el dinero llegue de una forma o de otra, en forma de empréstito o de otra manera, bajo la forma del Plan Marshall o de otro plan cualquiera...

Soamente a finais dos anos corenta e comezo dos cincuenta se deron os primeiros pasos

de apertura ó mundo occidental. A aplicación da doctrina Truman converteu a España nun

enclave estratéxico importante para os EE.UU., que facilitaron créditos para a adquisición de

productos alimenticios e permitiron a entrada de España na Organización Mundial da Saúde

en 1951 e na UNESCO en 1952. Finalmente, o 26 de novembro de 1953 firmouse o convenio de

amizade hispanoamericano. Doc. 5/27 Convenio de mútua defensa e axuda económica de 1953

Frente al peligro que amenaza al mundo Occidental, los Gobiernos de los Estados Unidos y España, deseosos de contribuir al mantenimiento de la Paz y la Seguridad Internacional [...] para poder participar eficazmente en acuerdos sobre la propia defensa, han convenido lo siguiente:

Artículo primero.-[...] Estiman los Gobiernos de Estados Unidos y España (:::) que sus relaciones se desenvuelven sobre la base de una amistad estable, en apoyo de la política que refuerza la defensa de Occidente. Esta política comprenderá lo siguiente:

1º Por parte de los Estados Unidos, el apoyo del esfuerzo defensivo español, para los fines convenidos, mediante la concesión de asistencia a España en forma de suministros de material de guerra [...].

2º [...] El Gobierno de España autoriza al Gobierno de los Estados Unidos [...] a mantener y utilizar para fines militares, juntamente con el Gobierno de España, aquellas zonas e instalaciones en territorio bajo jurisdicción española que se convenga con las Autoridades competentes de ambos gobiernos.


Co respaldo dos Estados Unidos, o 15 de decembro de 1955, aprobouse a entrada de

España na ONU, o que marcaba o fin do illamento. En 1958, España foi admitida na

Organización Europea de Cooperación Económica, no Fondo Monetario Internacional e no

Banco Internacional de Reconstrucción e Fomento. Sen embargo, esta apertura non supuxo a

plena normalización das relacións co exterior e nesa etapa soamente o presidente D.

Eisenhower visitou España.

A partir de 1960 a diplomacia española profundizou no proceso de integración nas

institucións europeas, tarefa na que o ministro de Asuntos Exteriores, Fernando Mª Castiella,

desempeñou un importante papel.

Os intentos de entrar no recentemente creado Mercado Común Europeo só se concretaron

na firma dun acordo preferencial

en 1970. Tamén nesta etapa, sobre

todo a partir dos anos setenta, se

estableceron relacións económicas

coa URSS e os países do leste, ó

que contribuíu o clima de

distensión internacional

Doc. 5/28 Discurso de Fernando María Castiella en 1969

Una de las constantes de la política exterior española es su preocupación por Iberoamérica. Los problemas que afectan a cualquiera de los miembros de esa gran familia de naciones a la que España

pertenece, son sentidos en mi país con enorme interés y un profundo afecto. Creemos que Iberoamérica se encuentra en un decisivo momento de su historia, enfrentada -en un instante de

crecimiento y expansión- con unas cuestiones que son vitales para su futuro. al mismo tiempo, el inmenso potencial demográfico y económico que albergan sus países constituye, junto a la gran tradición cultural de que son depositarios, un factor político de primera magnitud en el mundo. España participa de la inquietudes iberoamericanas y cree absolutamente imprescindible y urgente comprender las necesidades y aspiraciones de aquellos pueblos. Ignorar la realidad de Iberoamérica o enfrentarse a ella con una inercia mental hoy enteramente anacrónica, sería probablemente muy peligroso. No hacer justicia a sus aspiraciones, tratar a esos países sin generosidad y respeto, sería una grave estupidez cometida con uno de los bloques de naciones que más futuro tienen en el mundo.

A oposición política no exilio e no interior

Os partidos políticos defensores da República intentaron reorganiza-la oposición

contra Franco no exterior. Aínda que o Goberno e as institucións republicanas se mantiveron

no exilio durante os anos corenta, a dispersión dos vencidos entre Europa e América, a


división entre as súas organizacións e o escaso apoio internacional que recibiron, acabaron

por rematar calquera esperanza de cambio político e de restauración democrática e

republicana. Especial relevancia tivo o exilio galego en América, que intentou dar unha imaxe

de unidade a través dos seus congresos na emigración.

Doc 5/29 Os gobernos republicanos no exilio (Febreiro de 1947) Este Gobierno está integrado por representantes del Partido Socialista, Izquierda Republicana, Unión

Republicana, Esquerra Republicana de Cataluña, Nacionalista Vasco, Partido Comunista y las dos organizaciones sindicales: Unión General de Trabajadores y Confederación Nacional del Trabajo [...].

El Gobierno que he logrado formar, [...] quiere ser un instrumento de acción y se dispone a trabajar con entusiasmo para conseguir el derrocamiento del régimen franquista, la convivencia pacífica de los españoles y la Restauración de la República.

Las actividades del Gobierno se consagrarán igualmente a impedir que pueda establecerse en España ningún régimen, de no ser el republicano, sin que previamente se haya manifestado la voluntad de los españoles a este respecto, voluntad expresada libremente con las debidas garantías mediante elecciones. [...]

El Gobierno se esforzará por obtener los apoyos y las asistencias hasta ahora no logrados y continuar las relaciones ya establecidas, con la Organización de las Naciones Unidas [...].

ILUSTRACIÓN: FOTOGRAFÍA COMESAÑA NO CONGRESO GALEGO DA EMIGRACIÓN EN AMÉRICA. Desde o remate da Guerra, os restos da militancia republicana que permaneceron no

interior da España franquista crearon algúns focos

de resistencia guerrilleira. Esta loita militar,

alentada en especial polo Partido Comunista,

localizábase sobre todo en Asturias, León, Galicia,

Castilla-la Mancha, Alicante, Andalucía e o Sistema

Ibérico. Aínda que en ningún momento puxeron en

perigo a estabilidade do réxime, as agrupacións

guerrilleiras mantiveron a súa actividade durante

toda a década dos corenta, ata que as deficiencias de

equipamento, a superioridade militar do inimigo e o

cambio de orientación política do Partido Comu-

nista, provocaron a súa desaparición ó comezo dos

anos cincuenta. O PCE trasladou entón a loita ás

factorías e a outros sectores da sociedade española, polo que se converteu no referente

esencial da oposición á dictadura.

Na década dos 50 a oposición social comenzou a mostrar unha doble actividade;

primeiro a obreira co nacemento das Comisións Obreiras, contra 1956, ante as condicións

miserentas de vida; segundo, as primeiras loitas estudiantis de 1956,


Doc. 5/30 Táctica comunista de penetración no Sindicato Vertical en 1952 Para ligarnos con las masas y movilizar en nuestro entorno incluso a los obreros más atrasados se impone combinar con nuestro trabajo clandestino la utilización de las posibilidades legales, por insignificantes que sean, siempre que nos permitan plantear algunas de las reivindicaciones de las masas. Sin dejar de denunciarlos públicamente como instrumentos del régimen y de los patronos, debemos esforzarnos por penetrar en los Sindicatos Verticales, por utilizar todas las posibilidades dentro de estos para reunir a los obreros y hablarles de sus problemas y plantear sus demandas. Debemos esforzarnos porque la mayor cantidad de puestos de enlaces sindicales estén en manos de obreros honrados y revolucionarios.

En 1974, en torno ó PCE, formouse a Xunta Democrática, que foi a primeira plataforma

unitaria da oposición política, na que cos comunistas estaban presentes algúns sectores do

socialismo e personalidades independentes. Esta organización protagonizaría unha fase de

crecentes mobilizacións que confluían nos seus obxectivos democráticos co movemento

reivindicativo sociolaboral.

ILUSTRACIÓN FOTOGRAFÍA MANIFESTACIÓN POLA AMNISTÍA EN GALICIA (na Fundación) Manifestación pola amnistía Doc. 5/31 Programa da Xunta Democrática de Galicia A Xunta Democrática de Galicia comunica á opinión a constitución da Junta Democrática de España como, por

primeira vez, organismo para o fin do franquismo e a preparación dun futuro democrático. Programa: 1.- A formación dun goberno provisorio que devolva a tódolos españoles a completa ciudadanía mediante o

recoñecemento das libertades e os dereitos e deberes democráticos. 2.-A amnistía absoluta de tódalas responsabilidades de carácter político ou sindical. 3.-A legalización de tódolos partidos políticos. 4.-A libertade sindical e a devolución ó movemento obreiro do patrimonio sindical. 5.- Os dereitos de folga, reunión, e manifestación pacífica. 9.- O reconocimiento, baixo a unidade do Estado español, da personalidade política de Galicia, Cataluña e Euzkadi e de

outras comunidades que o decidan democraticamente. 10.- A celebración dunha consulta popular para decidir a forma do Estado. 11.- A separación da Igrexa do Estado. 12 A integración de España no Mercado Común Europeo. A Xunta Democrática de Galicia fai un chamamento a tódalas forzas políticas e sindicás democráticas e a tódolos

democratas independentes para ampliar este organismo nuns momentos nos que máis que nunca é necesaria a unidade dos amantes de libertade e da democracia.

Durante os anos setenta foron reaparecendo outras forzas políticas. A partir do

Congreso de Suresnes en 1974, o PSOE recuperou un certo

protagonismo político creando a Plataforma de Converxencia

Democrática en 1975.

Por outra banda, Cataluña, Galicia e o País Basco

coñeceron un renacer dos seus movementos nacio-nalistas,

representados por Converxencia Democrática de Cataluña, a

Unión do Pobo Galego e o Partido Nacionalista Basco respectivamente. Outros grupos


optaron pola loita armada, como ETA (Euskadi Ta Aska-tasuna), organización nacida en 1959

e cuia acción máis importante foi o atentado contra o Xefe do Goberno, Luis Carrero Blanco,

en 1973.

Aínda que desde o primeiro momento o franquismo recibiu o apoio político dos grupos

monárquicos, ó longo da primeira década foino perdendo paulatinamente, porque aqueles

viron como se afastaba a posibilidade de restauración da Monarquía na persoa de Juan de

Borbón, fillo de Alfonso XIII, morto no 1941. O distanciamento do herdeiro da Coroa respecto

ó xeneral Franco non tivo implicacións prácticas, pois carecía de capacidade de oposición real

para impór un mínimo cambio nos plans do Caudillo. Doutra banda, tamén emerxeu unha

oposición de centro dereita: en 1962 tivo lugar o chamado "contubernio de Munich", que

aglutinou a unha serie de personalidades en demanda de democracia. Desde esta reunión

fóronse conformando diversos sectores políticos que non ían xogar un papel relevante ata

moitos anos máis tarde. Doc 6/32 Resolución de Munich El Congreso del Movimiento Europeo reunido en Munich los días 7 y 8 de junio de 1962 estima que la integración

ya en forma de adhesión, ya de asociación de todo país a Europa, exige de cada uno de ellos instituciones democráticas, lo que significa en el caso de España, de acuerdo con la Convención Europea de los Derechos del Hombre y de la Carta Social Europea lo siguiente:

1.-La instauración de instituciones auténticamente representativas y democráticas que garanticen que el gobierno se basa en el consentimiento de los gobernados.

2.-La efectiva garantía de todos los derechos de la persona humana, en especial los de libertad personal y de expresión, con supresión de la censura gubernativa.

3.- El reconocimiento de la personalidad de las distintas comunidades naturales. 4.-El ejercicio de las libertades sindicales sobre bases democráticas, y de la defensa de los trabajadores de sus derechos

fundamentales, entre otros medios por el de huelga. 5.- La posibilidad de organización de corrientes de opinión y de partidos políticos con el reconocimiento de los derechos

de la oposición [...]. En 1956 produciuse a reaparición da conflictividade estudiantil nas universidades de

Madrid e Salamanca. Franco cesou fulminantemente o ministro de Educación, Joaquín Ruiz-

Jiménez, e os rectores de ambos centros educativos. Sen embargo, a represión non puido

evitar que desde ese momento comezase a se

organizar un movemento de estudiantes, aínda

minoritario, que reivindicaba a democratización

das estructuras universitarias e da sociedade. Os

conflictos neste sector acadarían o cénit a partir

de 1968, coa formación dun ilegal Sindicato

Democrático de Estudiantes, coincidindo tamén

cun incremento da conflictividade laboral que se estende a outros sectores sociais, como o do


ensino, mediciña, movementos feministas, mais os citados arriba da maxistratura, do

exército, dalgunha personalidade relixiosa, de persoeiros do propio réxime, ó fío do discurso

de febreiro do presidente do goberno, etc.

PAAU (LOXSE) XUÑO 2001 e XUÑO de 2004 COMPOSICIÓN DE TEXTO (tema de tipo histórico)

OPCION 2 Os documentos que seguen teñen como asunto central a oposición ó réxime franquista. O ámbito cronológico vai

desde os anos de posguerra (Doc.1) ata os derradeiros tempos da dictadura (Doc.4), presentando as diversas actividades levadas a cabo por sectores tamén diferentes da oposición: guerrilla (Doc.1), movemento universitario (Doc.2), movemento obreiro (Doc.3) e forzas políticas que se articulan cara o remate da dictadura (Doc.4). Na túa redacción debes tratar a variedade e evolución da oposición ó franquismo, tendo en conta as fontes documentais suministradas.

Doc.1.-O guerrilleiro Francisco Rey lembra o movemento dos anos 40:

“Alí onde había homes perseguidos que se viron na necesidade de fuxir, fixérono antes de caer de novo na cadea ou ante un pelotón de execución. Marcharon así ó monte homes de tódalas tendencias, socialistas, anarquistas, algúns católicos e, sobre todo, numerosos militantes comunistas (...). Ó principio as nosas accións tiñan un carácter case exclusivamente de fuxidos que se moven organizadamente buscando puntos de apoio, falando coas xentes da necesidade de crear o movemento guerrilleiro. Eramos os fuxidos, os escapados, como nos chamaba o pobo. E nesa época, no momento máis agudo da represión franquista, tivemos sempre o apoio abnegado, silencioso e incondicional do pobo. Aqueles homes que nas aldeas nos axudaban sabían perfectamente ó que se expoñían e, sen embargo, non vacilaban en acollernos”.

Doc.2.-Noticia recollida en Mundo Obrero dunha manifestación universitaria en Madrid (1956):

“Estes potentes berros, lanzados por centos de valentes peitos xuvenís, atronaban as rúas céntricas da capital. Unha proba patente da debilidade do goberno é que non se atreveu a utilizar a policía armada para reprimir a manifestación. A forza pública recibira instruccións de retirarse (...). Ó pasar a manifes-tación diante do Ministerio de Gobernación, recrudecéronse os berros dos estudiantes contra a Falanxe e contra o réxime. O público acollía a manifestación cun grande alborozo, con signos emocionantes de simpatía. Os estudiantes antifranquistas foron donos ese día das rúas céntricas da capital durante preto dunha hora. O tráfico foi paralizado por completo na rúa de Alcalá”.

Doc.3.-O líder sindical Marcelino Camacho lembra as orixes das Comisións Obreiras (CC.OO.):

“A cabalo entre 1956 e 1957 xurdiu e desapareceu, nun prazo breve, unha comisión na mina asturiana La Camocha, para defender unha asignación de carbón ós mineiros (...). Outras funcionaron en diversos lugares como Euskadi, Cataluña, Valencia, Andalucía, etc., sempre de forma fugaz e variada composición (...). En Madrid iniciouse unha nova fase de Comisións Obreiras que se caracterizou polo carácter permanente desas comisións elixidas en asembleas (...). Decidíramos servirnos da Escola Sindical de Enlaces (...) como un medio para nos coñecer e estender os nosos contactos sobre todo coas grandes empresas do metal”.

Doc.4.-En 1974, o Partido Comunista de España inspirou a formación da Xunta Democrática, na que se agrupaban diversas forzas de oposición que aprobaron o seguinte programa: “1.-A formación dun goberno provisional que substitúa ó actual (...). 3.-A legalización dos partidos políticos sen exclusións. 4.-A liberdade sindical e a restitución ó movemento obreiro do patrimonio do Sindicato Vertical. 5.-Os dereitos de folga, de reunión e de manifestación pacífica. 6.-A liberdade de prensa (...). 8.-A neutralidade e a profesionalidade, exclusivamente militar para a defensa exterior, das forzas armadas. 9.-O recoñecemento, baixo a unidade do Estado español, da personalidade política dos pobos catalán, vasco e galego e das comunidades e rexións que o decidan democraticamente. 10.-A separación da Igrexa e do Estado (...)”.


PAAU (LOXSE) SETEMBRO 2001 OPCIÓN 1

Os seguintes documentos serven de base para realizar unha composición sobre a instauración e institucionalización do réxime franquista. Comezada durante a guerra civil marcando as diferencias coa democracia (Doc.1), nos seguintes anos diferentes textos legais van conformando o réxime: a implantación do sindicalismo vertical (Doc.2), a creación dun seudoparlamento á medida (Doc.3) ou a codificación de dereitos e deberes dos españois (Doc.4) son exemplos representativos. Por último, no Doc.5 amósanse algúns dos instrumentos e apoios que serviron ó franquismo na súa consolidación.

Doc.1.-Discurso de Francisco Franco (18 de xullo de 1938), en conmemoración do Alzamiento Nacional:

“Correspóndenos a paladinaxe dunha fe, unha civilización e unha cultura gravemente ameazadas polos principios roxo-comunistas (...). Á irresponsabilidade política dos partidos liberais, sucede a unidade da nosa Cruzada, organicamente constituída; a un Estado neutro e sen ideais, sustitúelle o misional e totalitario, que orienta ó pobo sinalándolle o camiño (...). Hai que soldar ó pobo, dividido polos partidos, hai que unir medio século de separacións; hai que borrar os prexuízos da loita de clases; (...) hai que elevar os principios do Movimiento”.

Doc.2.-Lei sobre unidade sindical (31 de xaneiro de 1940):

“Tres son os principios que inspiran a Organización Nacional-Sindicalista prevista polo Fuero del Trabajo, reflexo fiel da organización política do Novo Estado, a saber: Unidade, Totalidade e Xerarquía. Haberá, pois, segundo precepto do Fuero, unha soa orde de sindicatos, nos cales serán encadrados tódolos factores da economía por ramas da producción ou servicios.

Artigo primeiro.-A Organización Sindical de F.E.T. y de las J.O.N.S. é a única recoñecida con persona-lidade suficiente polo Estado, quen non admitirá a existencia de ningunha outra con fins análogos ou similares”. Doc.3.-Lei de creación das Cortes Españolas (17 de xullo de 1942):

“Continuando na Xefatura do Estado a suprema potestade de dictar normas xurídicas (...), o órgano que se crea significará, á vez que un eficaz instrumento de colaboración naquela función, principio de autolimitación para unha institución máis sistemática do poder (...).

Art. 1.-As Cortes son o órgano superior de participación do pobo español nas tarefas do Estado. É misión principal das Cortes a preparación e elaboración das leis, sen prexuízo da sanción que corresponde ó Xefe do Estado.

Art. 2.-As Cortes compóñense de Procuradores natos e electivos, a saber: a)Os ministros. b)Os conse-lleiros nacionais de F.E.T. y de las J.O.N.S. c)O Presidente do Consello do Estado (...). d)Os representantes dos Sindicatos Nacionais. e)Os Alcaldes das cincuenta capitais de provincia (...). f)Os Rectores das Universidades (...). i)Aquelas persoas que pola súa xerarquía eclesiástica, militar, administrativa ou social, ou polos seus relevantes servicios a España, designe o Xefe do Estado, en número non superior a cincuenta”. Doc.4.-Fuero de los Españoles (17 de xullo de 1945):

“Art. 1.-O Estado español proclama como principio rector dos seus actos o respecto á dignidade, a integridade e a liberdade da persoa humana, recoñecendo ó home, en canto portador de valores eternos e membro da comunidade nacional, titular de deberes e dereitos (...).

Art. 2.-Os españois deben servicio fiel á Patria, lealdade ó Xefe do Estado e obediencia ás leis (...). Art. 6.-A profesión e práctica da relixión católica, que é a do Estado español, gozará da protección oficial. Ninguén

será molestado polas súas crenzas relixiosas nin o exercicio privado do seu culto. Non se permitirán outras cerimonias nin manifestacións externas que as da relixión católica (...).

Art. 10.-Tódolos españois teñen dereito a participar nas funcións públicas de carácter representativo, a través da familia, o municipio e o sindicato (...).

Art. 12.-Todo español poderá expresar libremente as súas ideas mentres non atenten contra os principios fundamentais do Estado”. Doc.5.-Dionisio Ridruejo, ex-falanxista posteriormente represaliado polo réxime, exprésase así na súa obra Escrito en España (1962):

“Os grupos económicos atribuíanse con todo acougo o seu lote de soberanía. A Igrexa tomaría o seu. O Exército –anque oficialmente incluído, home a home, no Partido único- absorbería a súa porción, exercendo o control dos instrumentos executivos, e ficaría constituído en forza básica e arbitral. O Partido único proporcionaría o persoal político por xunto e representaría docilmente o papel de pobo na función (...). Pola súa banda, o poder persoal, establecido como clave de arco (...), esponxaríase nunha camarilla reclutada entre os máis fieis (...). En rigor, a guerra non producira poderes novos. Máis ben repuxera no seu sitio, libres de coidados, ós poderes antigos, destruíndo aqueles outroa que os ameazaban”.


PAAU (LOXSE) SETEMBRO 2004OPCION 2

A partir dos seguintes documentos debes elaborar un comentario sobre a situación que se viviu en España logo da guerra civil. No ámbito da política interior, o elemento esencial foi a instauración dun réxime político autoritario, comezada xa durante a contenda bélica, marcando as diferencias coas democracias parlamentarias (Doc.1), e que atoparía a súa concreción en diferentes textos legais. A economía dos longos anos de posguerra estivo marcada pola política autárquica (Doc.2), con obxectivos nunca acadados. E polo que respecta ás relacións internacionais, o réxime franquista pasou dunha franca amizade cos países do Eixo (Doc.3) a sofrir o illamento internacional ao remate da Segunda Guerra Mundial (Doc.4). Lembra que a redacción que elabores debe ter en conta as fontes documentais subministradas, pois non se trata de elaborar un tema á marxe das mesmas.

Doc.1.-Discurso de Francisco Franco (18 de xullo de 1938), en conmemoración do Alzamiento Nacional:

Correspóndenos a paladinaxe dunha fe, unha civilización e unha cultura gravemente ameazadas polos principios roxo-comunistas (...). Á irresponsabilidade política dos partidos liberais, sucede a unidade da nosa Cruzada, organicamente constituída; a un Estado neutro e sen ideais, sustitúelle o misional e totalitario, que orienta ao pobo sinalándolle o camiño (...). Hai que soldar ao pobo, dividido polos partidos; hai que unir medio século de separacións; hai que borrar os prexuízos da loita de clases (...); hai que elevar os principios do Movimiento”.

Doc.2.-”Fundamentos e directrices dun Plano de saneamento da nosa economía, harmónico coa nosa reconstrucción nacional” (1939), por Francisco Franco: “O problema máis grande que se presenta á economía española é o desnivel desfavorable da nosa balanza

de pagos co estranxeiro (...). Suprimilo ten que constituír a directriz principal da nosa política económica, xa que, de outra maneira, se produciría o fenómeno de que a riqueza nacional continuase a esgotarse nesta sangría de centos de millóns que anualmente vai vigorizar a economía dos países exportadores (...)

Imponse á nosa política comercial no exterior: 1º. Suprimir importacións que non sexan indispensables. 2º. Reducir aquelas que poidan ter un sustitutivo ou permitan estan reducción. 3º. Implantación de novas industrias e regos que nos faciliten os productos que hoxe importamos. 4º. Intensificar as nosas exportacións, mesmo primándoas”.

Doc.- -Entrevista de Franco e Hitler en Hendaia (1940):

.

Doc.4.-En decembro de 1946, a Asemblea Xeral da ONU condena o réxime de Franco:

“A) Pola súa orixe, natureza, estructura e comportamento xeral, o réxime de Franco é un réxime fascista, organizado e implantado en grande parte mercede á axuda da Alemaña nazi e da Italia fascista de Mussolini. B) Durante a longa loita das Nacións Unidas contra Hitler e Mussolini, Franco prestou unha axuda moi considerable ás potencias inimigas, malia as continuas protestas dos aliados (...). A Asemblea Xeral, convencida de que o Goberno fascista de Franco en España (...) non representa ao pobo español (...), recomenda que se prohiba ao Goberno de Franco pertencer aos organismos internacionais creados polas Nacións Unidas ou relacionados con elas (...). Así mesmo, a Asemblea recomenda que tódolos Estados membros das Nacións Unidas retiren inmediatamente os embaixadores e ministros plenipotenciarios que teñen acreditados en Madrid”.

2.- CARACTERÍSTICAS ECONÓMICAS: 2.1.- Consecuencias económicas da Guerra Civil: (.Consecuencias demográficas: Difícil calcular o número de mortos causados directamente pola guerra: hoxe fálase de 243.000 . Hai que engadirlle os mortos por malnutrición, enfermidades e tamén os non nacidos como consecuencia da guerra Doc. 5/33 Consecuencias demográficas da Guerra segundo o historiador Salas Larrazábal

[...] He llegado a establecer que la cifra total de muertos se descompone así: en operaciones militares durante la guerra 145.000;civiles víctimas de la guerra 15.000; ejecuciones y homicidios 131.000 (de ellos 50.000 en zona nacional y 73.000 en zona controlada por el gobierno); en la segunda guerra mundial y el maquis en suelo español, 10.000, y sobremortalidad a consecuencia de enfermedades contraídas en el período 1936-1943, 324.000 personas (de éstas, 165.000 se produjeron durante la guerra y 159.000 en la posguerra).

Estas cifras superan las 600.000 de que habíamos hablado porque en ellas se incluye a los extranjeros muertos en las filas de ambos contendientes y que fueron del orden de los 25.000. (.Destruccións materiais: Os bombardeos causaron graves destruccións de cidades, pobos, estradas, ferrocarril, centrais eléctricas...En definitiva riqueza material, activos físicos. Afectado resultou tamén o sector agrícola e gandeiro: descenso da producción agraria e da cabana gandeira. (.Ruina da Facenda Pública: Consecuencia do alto coste da guerra e do xeito de financiala, levou a un gasto excesivo nos dous bandos: -bando republicano: pagou coas reservas de ouro do Bando de España os suministros da Unión Soviética, perdendo o respaldo da moeda legal; -bando franquista: non controlaba as reservas do Banco e conseguiu as axudas de Alemaña e Italia a base de endebedarse e pagalo durante a guerra mundial Como consecuencia a Peseta perde valor e produciuse unha forte inflación= disparouse o coste da vida. 2.2.- Etapas económicas do franquismo: ∈.ESTANCAMENTO e AUTARQUÍA (1939-1959): INTERVENCIONISMO ECONÓMICO(Docs. 5/38, 6/45) (1939-1950): Os antecedentes descritos non explican por si mesmo a profunda caída da Renda Nacional nen a persistencia do estancamento. Anque a propaganda do Réxime atribuiu a depresión económica á guerra e a actitude e comportamento dos “roxos”, en realidade vai ser a política económica de tipo autárquico aplicada polo goberno o que provocará o estancamento económico español na década dos 40 e principios dos 50, que no conxunto se ha saldar cunha penuria, miseria e fame excesivamente prolongadas, se facemos comparación do acontecido na Europa da postguerra.

Evolución da renda española comparada con catro países europeos (G.B., Alemaña, F. e Italia)

29,2 30,542,1 44,1 49,8

28,4

61,680,6

100 100 100 100 100 100 100 100

020406080

100120

1850

1870

1890

1913

1935

1950

1975

1998

GUERRA CIVIL E FRANQUISMO (1936-1975) POLÍTICA 350

O obxectivo das medidas intervencionistas era acadar o maior grao de autoabastecemento sen depender do exterior. Controlábase a economía con medidas proteccionistas, administrativas e participación directa do Estado sobre producción, distribución, consumo, prezos, salarios, etc. Vexamos algunhas destas medidas e analicemos as consecuencias:

1.− En términos de capital humano a perda alcanza a un 10% da poboación activa entre os mortos directamente na guerra, os exiliados, os encarcelados, executados e mortos na postguerra, os depurados e represaliados (Doc. 5/33). Se estas baixas se concentran en grupos socioprofesionais de formación superior e elevada cualificación, a perda de capital humano en termos económicos é moito máis elevado; como non houbo reemprazamento, porque o sistema e gasto educativo e niveis de escolarización tardaron máis de 25 anos en recuperarse, o coste foi aínda mais elevado. 2.- A economía española, que dependente do exterior en materias primas esenciais, productos energéticos (5/55), químicos (5/56), bens de capital (maquinaria) e de financiación (Doc. 5/63), so podía recuperarse cos “inputs” e insumos alleos, e decir das importacións. A política autárquica baseada na autosuficiencia so fixo demorar a recuperación, pola reducida capacidade productiva, pola escasa oferta (Oferta Agragada) e elevados prezos que afondaron a depauperación social (Docs. 5/78 e 5/79).

Doc. 5/77 Índice do coste da vida (1936-1958) nas capitais de provincia. Base xullo de 1936=100)

Anos I. xeral Alimentos Roupa Alugueres Vivenda Outros gastos

1936 1939 1940 1942 1944 1946 1948 1950 1952 1954 1956 1958

100,0153,6178,1247,4256,9360,6453,0529,3567,7584,0643,1807,7

100,0 177,2 214,6 318,4 323,0 491,1 599,2 694,0 728,8 734,2 88,5

1.064,3

100,0190,1204,7293,4340,0400,0694,1688,3797,8844,1882,0

1.028,2

100,0105,8108,9116,3121,9134,2168,5202,9215,7236,2239,9270,8

100,0 134,9 162,8 233,2 243,5 297,4 394,6 463,7 521,3 558,6 590,8 735,1

100,0127,4145,8156,6171,8226,3297,1367,1417,5445,6481,1612,1

3.- O intervencionismo administrativo e político no MERCADO, alterando e negando a liberdade de asignación dos factores, conduciu a unha grave escaseza de BENS e SERVICIOS esenciais. O intervencionismo distorsionou a producción (volume), os prezos (inflación), a asignación de recursos e factores, a oferta agregada. Paradigmas delo son o trigo (5/53 e 5/80) e a enerxía derivada do petróleo (5/55)

Doc. 5/55 Demanda de enerxía primaria (%) Combustibles sólidos Petróleo bruto E. Hidráulica 1940 80,2 3,4 16,4 1945 83,8 2,2 14,0 1950 73,7 8,9 17,4 1955 58,8 18,5 22,7

4.- A tarefa de evitar a sangría de divisas (Doc. 5/39 e doc. 2 das PPAU) Doc.- “Mensaje del Caudillo a los españoles, 31 de nadal de 1939. Xamais Goberno algún tivo que enfrontarse con mayores e máis graves problemas. A mayoría dos

españois ignora cal era a vida da nación antes do Movemento; a que cifras ascende o importe de alimentos para o noso pobo. O desnivel do noso comercio é tan permanente e visible e ten tal gravedade que suprimilo debe constituir a directriz principal da nosa economía, para evitar a sangría da riqueza nacional. Algúns exemplos delo: total de productos da terra 910 millóns de pesetas. Como se ve, o sector mais importante do noso desnivel afecta ós productos da terra. A selección e imposición ó labrego de sementes de mayor rendemento, o fomento


do emprego de adubos (abonos) reducirá esta cifra de importacións. O mesmo en ovos, ferro, aceiro, ferramentas, aceiros especiais, chatarra de importación... Gasoliña e petróleo: ciframos as importacións en 150 millóns de pesetas, con tendencia a duplicarse cada cinco anos. O noso subsolo ofrece pizarras (xistos) bituminosas e lignitos en cantidade fabulosa, aptos para a destilación, que pode asegurar o noso consumo. Productos químicos: destacan nestes productos os adubos, con importacións superiores ós 160 millóns de pesetas, redimibles en case a súa totalidade ca fabricación en España dos nitratos e sulfatos amónicos, sintéticos ou derivados das nosas destilación, así como a explotación ó limite dos nosos fosfatos. Existen na nosa balanza de pagos outros sectores menos visibles, mais moi importantes, que contribúen a incrementar o noso desnivel: os fletes de comercio exterior efectuados en barcos estranxeiros; seguros en Compañías estranxeiras, películas cinematográficas, etc. O ouro, que é imprescindible para as relacións comerciais exteriores, podemos anunciar que España posúa nos seus xacementos ouro en cantidades enormes, moi superior a aquela de que os roxos nos despoxaron.

levou ó Réxime a establecer cupos (continxentes), determinar as licencias de importación, as cantidades e a asignación dos productos, etc. Favoreceron a arbitrariedade e a corrupción. O MERCADO foi substituido pola busca de contactos políticos para conseguir productos e prezos, favorecer unhas áreas xeográficas sobre outras; uns sectores sobre outros. Por outra banda estos límites ás importacións conduciron a unha notable caída da productividade, ó pasarse dunha actividade industrial intensiva en capital a outra baseada no esforzo manual, dada a abundante man de obra, o retorno ó agro, a baratura do traballo decapitado organizativamente e con caídas do salario real moi elevadas (Doc.5/79). O emprego de técnicas propias da 1ª R.I., como o caso do carbón mineral, en troques dos máis eficientes e baratos petróleo e electricidade, encareceron comparativamente os productos de orixe español, dificultando a súa exportación, impedindo a chegada de divisas e sumindo a economía nunha crise grave.

Doc. 5/78 Evolución porcentual dos salarios, en pesetas de 1930 (1930=100) Ano Minería Inds. metalúrxica Inds. Téxtil Agricultura

1930 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954

100,00 79,14 70,29 66,10 61,22 58,86 53,34 50,09 50,87 47,49 44,38 37,61 29,28 29,10 27,07 33,83

100,0079,0968,7365,1960,5159,2352,2748,8746,0142,9540,1434,0126,4826,3224,4828,16

100,0083,6074,7770,7967,3065,8361,6756,0153,3649,8246,5239,4530,7230,5328,4034,08

100,00 87,77 84,86 81,36 76,46 72,51 68,92 60,66 56,45 52,70 49,25 41,47 32,49 32,30 30,04 40,56

5.- Tampouco a inversión interna privada ou externa melloraron. Primeiro, porque tamén a política entra no terreo da libre iniciativa, ó precisar esta de permisos administrativos; segundo, porque as leis restrictivas do réxime dificultan, cando non impiden, a chega de inversións exteriores, cando menos ate 1959. Ademáis, o aillamento decretado pola ONU contra o franquismo, superou as decisións políticas do réxime. Só eramos capaces de exportar o 3% da producción industrial, cifras exiguas que tampouco melloran a nosas deficiencias de divisas. Como ademais baseábamos as nosas exportacións en productos agrarios, nos que non eramos competitivos, e materias primas de escaso valor engadido, cunha moeda sobrevalorada por decisión política, podremos comprender as escasas vendas externas e, xa que logo, a carencia de divisas, polo que non eran posibles as importacións, desembocando no desabastecemento, no racionamento.


6.- Para compensar todo isto a empresa pública (INI, Doc. 5/40) tentou reemplazar ó MERCADO e á iniciativa privada: “Fuero del trabajo (1938) “En xeral o Estado non será empresario agás cando falle a iniciativa privada ou o esixan os intereses superiores da Nación” e Ley de Principios del Movimiento (1958) X “Se reconoce el trabajo como origen de jerarquía, deber y honor de los españloles, y la propiedad privada, en todas sus formas, como derecho condicionado a su función social. La iniciativa privada, fundamento de la actividad económica, deberá ser estimulada, encauzada y, en su caso, suplida por la acción del Estado” O Estado dirixido por militares e falangistas que creían estar facendo Patria, mimou á empresa pública, que recibía un trato deferente no abastecemento dos recursos escasos (materias primas nacionais e de importación; enerxía e maquinaria importada) camuflado nos dous obxectivos primordiais, que non únicos: a defensa (ver Bazán) e a industrialización acelerada que superase o noso atraso e a dependencia exterior (siderurgia, carbón nacional). Para impulsar a industrialización do pais, creáronse industrias públicas controladas polo Estado: ENCASO/ ENDESA/ BAZAN/ IBERIA/ SEAT/ CASA/ PEGASO/ ou mércanse ó capital estranxeiro: TELEFÓNICA a ITT... A producción nelas farase nunhas condicións económicas de especial protección polo que os seus artigos serán pouco competitivos e difíciles de exportar. O caso con mais sona de desastrosa xestión económica da época é ENCASO (Empresa Nacional Calvo Sotelo) que absorbeu 1/3 das inversións do INI para extraer petróleo dos lignitos e pizarras bituminosas e non chegou a producir nin un só barril. Nacionalízase a rede ferroviaria: RENFE: (Doc. 5/57 e 5/58) que lle merca á banca privada, que a súa vez adquiriraa ás empresas estranxeiras ós comenzos do XX, con elevados beneficios para esta, porque se lle pagan a prezos de 1930 o que está destruido polo conflicto: 2.500 millóns de pts. 7.- Favorécese claramente o sector industrial mentres o agrícola sufre as consecuencias: eliminados os intentos de reforma da Republica (recuperación da propiedade dos terratenentes (Doc. 5/49) os problemas tradicionais da agricultura perviven e acrecéntanse: na propiedade, nos rendementos (problema agudo de OFERTA AGREGADA agraria = desabastecemento, fame), nos sistemas de cultivo. A situación agrávase pola sucesión de anos de pertinaz sequía que dificulta aínda máis os problemas de abastecemento. No campo atopámonos co mesmo problema de producción, prezos, salarios, asignación de recursos. A reorganización económica e poboacional conduciron de novo ás áreas rurais a mayoría da poboación.

Doc. 5/37 Evolución das taxas e estructura da poboación activa (%) Poderíamos supoñer que máis

activos humanos elevaría a producción; máis non foi así, porque, ó mesmo tempo,

hai unha reducción drástica dos rendementos da terra pola menor presencia de animais de traballo, tamén mortos na guerra; porque hai moitas menos máquinas agrícolas foráneas (bens de capital), de importación que se recorta ou impide, anque tampouco servirían de moito ó non haber petróleo; o mesmo acontece cos adubos químicos. Se a elo engadimos a intervención dos organismos reguladores (Servicio Nacional del Trigo), temos servido o cóctel para a depresión agrícola, o racionamento, a fame.

Poboación activa Agricultura Industria Servicios1940 34,6 51 24 25 1950 38,1 50 25 25

Doc. Ministerio de Comercio, BOE, nº 137 de 17-V-1939 A necesidade de asegurar o normal abastecemento da poboación e impedir que prospere certa tendencia ó acaparamento de algunhas mercancías, aconsella a adopción, con carácter temporal, dun sistema de racionamento para determinados productos alimenticios. En consecuencia, veño en decretar: Art.1.- Establécese o réxime de racionamento en todo o territorio nacional para productos alimenticios que se designen por este ministerio... Art. 2.- Fixarase por o Misterio para cada artigo a ración tipo individual asignable, por día e home adulto, a muller e o neno... Art. 3.- Procederase á inmediata confección do censo de habitantes. Art. 4.- O censo formarase mediante declaración xurada... que subscribirá o cabeza de familia de cada vivenda


A agricultura volveuse dependente da climatología. O S.N.T. obrigaba ó campesiñado (productor) a entregar o estipulado a un prezo taxado; prezo que estaba moi por baixo do prezo de equilibrio de MERCADO; a consecuencia deste dirixismo político é a caída da producción e das entregas de trigo polo campesiñado, a substitución por cultivos de productos non taxados de mellores prezos (+beneficios) ou porque a oferta vai ós circuitos paralelos (Mercado Negro, Estraperlo) de prezos moito máis elevados; ou incruso porque os propios funcionarios ou intermediairos aconchabados, son os que sacan o trigo dos circuitos oficiais e véndeno a prezos libres, creando fortunas inesperadas, clientelismo, corrupcións, gansterismo, tendo como consecuencias a miseria dos asalariados, depauperación, enfirmidades, morte, como compañeiros inseparables,

Doc. 5/80 Porcentaxe que representa o mercado negro na comercialización do trigo

De todo elo podemos deducir que o INI, a política industrial pública, o intervencionismo, a inxerencia administrativa e outros factores foron un grave atranco á recuperación económica na década dos 40 e de aí o atraso do país.

1940 1945 1950 1955 1960 63,65 59,20 35,41 23,27 28,84

As consecuencias de todas as medidas anteriores non poden considerarse positiva Doc. 2 das

PPAU, 2005): ►Intervencionismo e dirixismo do Estado perturba a asignación eficiente dos recursos no mercado ►Volta da maioría da poboación ó sector primario (agrícola), que é menos productivo pola falla de tecnoloxía, adubos e fertilizantes e condicións de producción, venda e prezos, e de vida. ► descenso da renta per cápita (caída do consumo (C) da DEMANDA AGREGADA), cun mercado interior moi reducido e pobre que non estimula a inversión (I) e producción de recursos (OFERTA AGREGADA). descenso do nivel de vida dos españois (Doc. 5/78, 79 e 80)

Evolución do Índice de Salarios reais na agricultura (1936=100)

40,0050,0060,0070,0080,0090,00

100,00110,00120,00130,00

1940

1941

1942

1943

1944

1945

1946

1947

1948

1949

1950

1951

1952

1953

1954

1955

1956

1957

1958

1959

1960

1961

1962

1963

1964

1965

►.retroceso ou estancamento do índice de producción industrial, que non recupera o nivel de 1929 ata a década dos 50 (1953), tanto pola escasa eficiencia productiva do sector como pola falla de inversión, de bens de equipo, de materias primas, de capital; ►.aparición do mercado negro = estraperlo.


INTERVENCIONISMO ECONÓMICO (1950-1959): O contexto Internacional favoreceu a ruptura do aillamento do Réxime. Asistimos o fin da unidade internacional (NN.UU.) e ó xurdimento da bipolaridade e a Guerra Fría (1947). O franquismo da man dos USA e do Vaticano incorpórase paulatinamente á comunidade internacional, ó sermos baluarte do anticomunismo. Revocación do aillamento (IX-1950), contactos cos EE.UU., aprobación do seu Congreso de préstamos a España cando se acaden acordos de interese mútuos que cuallarán no tratado de Amizade mútua (1953) e as bases militares, máis tamén en aporte de DIVISAS que nos han permitir adquirir no seu mercado bens de capital (Doc, 5/41). Axuda americana a España (1953-1961)

A chegada das divisas permitiron: 1.- Adquirir equipos industriais que elevarán a productividade (afírmase que as ¾ partes dos equipos industriais do país eran obsoletos). 2.- Importación de alimentos e fertilizantes que han mellorar a productividade e rendemento da terra, elevarán a producción global agraria, precisaremos menos importacións de alimentos e recursos básicos e poderemos adicar as divisas a outros menesteres. 3.- Amais delo o contexto internacional está

asistindo á recuperación europea (Plano Marshall, 1948-54) ó seu crecemento económico (PIB) e a guerra de Corea (1950-1953) implementarán os intercambios comerciais, as exportacións, as divisas e voltamos ó punto 1º.

Clase de axuda Millóns de $Donacións Préstamos Construcción das bases Gastos da misión americana en España

414,2537,6177,754,3

Total 1.183,8Distribución da axuda Productos alimenticios Materias primas (piensos fertilizantes, etc.) Bens de equipo (vehículos, transporte, etc.)

365,2376,6406,3

Total 1.148,1

O Réxime mantén a retórica autárquica, intervencionista, nacionalista, anque se están a producir as primeiras medidas de relaxación dos controis e comenzo da viradura cara a rectificación da política económica dos 40. Aínda así mantense un control sobre a inversión privada, que segue a necesitar permisos administrativos; sobre o mercado de divisas; a inversión estranxeira, que segue a ser moi restrinxida, etc. A maior producción, productividade e rendemento da actividade económica permite suprimir o racionamento dos alimentos (1952) e logo das materias primas e da enerxía: as empresas públicas (ENDESA, ENHER) teñen acceso a demanda de petróleo en grandes cantidades, constrúese a refinería de Puertollano, desrregularízanse os seus prezos (liberalización) e interconexiónanse as diversas áreas para compensar o déficit energético dunhas cos excedentes doutras. Imponse unha devaluación da moeda (+ do 225%) de 13 ₧/$ a 29 ₧/$ que vai dificultar as importacións (encarecemento) e favorecer as exportacións (abaratamento = divisas). Con todo o desenvolvemento industrial do INI nos 40 e a industrialización substitutiva dos 50 tópanse con diversas limitacións de carácter MACROECONÓMICO:

1.- interno o primeiro. A inflación (1º desaxuste MACROECONÓMICO) dos anos 1956-1959 derivada do incremento da oferta, da masa monetaria por: ► suba dos salarios por decreto gubernamental (ver folgas de 1956) que elevarán os costes productivos sen ir acompañados de mais producción nin recursos no mercado; ► pola forma de sufragar esa elevación salarial, tanto a empresa pública (INI) como a privada, que acudiron ó mercado monetario ou ó endebedamento (débeda pública pignorable); 2.- externo o segundo. A elevación da demanda agregada (PIBpm = DA = C+I+G+XN) cúbrese, esencialmente, con importacións, non con producción nacional, que xa estaba no máximo potencial e resultaban máis caros e de peor calidade; e porque as importacións teñen un elevado valor engadido; mentres as exportacións permanecen estancadas, son materias primas ou semielaboradas. A consecuencia é un 2º desaxuste MACROECONÓMICO, o déficit na BALANZA DE PAGOS que non é posible financiar e que conduciría a unha nova devaluación monetaria. A solución estaría no achegamento de capitais, case imposible polas limitacións do sistema. So as transferencias USA para a construcción das bases e da axuda económica retrasaron o colapso financiero do Estado e a súa bancarrota. Rematadas aquelas


sonaron as alarmas. No 1959 os pagos contraidos co exterior (Pasivo) son moi superiores ós recursos de divisas (activos). A bancarrota esixe un plano de reequilibrio MACROECONÓMICO = PLANO DE ESTABILIZACIÓN.

1936

1940

1944

1948

1952

1956

C10

200400600800

1000

Índice xeral do coste da vida (1936=100)

Serie1 100 153,6 178,1 247,4 256,9 360,6 453 529,3 567,7 584 643,1 807,7

1936 1939 1940 1942 1944 1946 1948 1950 1952 1954 1956 1958

Con todo a década dos 50 é unha etapa de crecemento e aceleración económica. O PIB per cápita pasou dun crecemento do 0’2 % anual na década dos 40, a un do 4’5% no conxunto dos 50. O sector industrial é o máis dinámico, medra un 6’7% anual na década de 1950-1960. Con todo salientar, pese a propaganda do Réxime, que a renda per cápita española era o 54% da europea no 1951; acada o 55% no 1958 e baixa ó 51% no 1959; e decir, a fenda de 1850 é a mesma que a de 1950.

Índice de producción industrial (1930=100)

100 77 98

178

493

0

100

200

300

400

500

600

1930 1940 1950 1960 1970

O crecemento dos 50 obedece esencialmente á Inversión (FBC=9’8% anual) derivado da capacidade de adquisición de “inputs” no exterior pola maior liberalización e o asentamento de empresas estranxeiras no país, caso da Citroën (Vigo), Renault (Valladolid), General Electric (1956) etc. O segundo compoñente do crecemento da DA foi o consumo (4’9% anual entre 1950 e 1958) que responde á suba salarial (a de 1956 duplicaba a de 1950), anque a inflación de 1956 ó 1959 erosionou a capacidade real de compra dos salarios (relacionar ca crecente axitación e movilización social de 1951, Barcelona, e 1956 nas folgas obreiras e estudiantís, ver Doc. 5/14 dos Estados de Excepción). Con todo e para rematar, salientar que contra finais dos 50 aparecen graves desequilibrios MACROECONÓMICOS visibles:

► na inflación desbocada (17, 13’4 e 13’6% no 1956, 1957 e 1958 respectivamente) ► no desequilibrio exterior grave e falla de divisas para facer fronte ós pagos, que esixe unha devaluación monetaria; ► e no déficit público descontrolado. ► que conduciron a unha ralentización do crecemento e retroceso no 1959 (Caída do PIB).


O seu reequilibrio fixo precisas medidas que enfriaran a economía, é decir, medidas DEFLACIONISTAS. As adoptadas xa no 1957, co cambio de goberno e a incorporación dos membros neoliberais do “Opus Dei”, no foron abondo. Aparece a necesidade dun plano de estabilización que corrixa os desequilibrios. O ministro de Facenda Mariano NAVARRO RUBIO, explica o cambeo de goberno de 1957: Os novos ministros tivemos que enfrontarnos no 1957 co tópico de que a Economía estaba subordinada á Política. A segunda dificultade era o capcioso (falaz, erróneo) argumento de que non hai desenvolvemento sen inflación, sobre todo nun país que non pode contar con axuda externa. O terceiro inimigo era o orgullo que se sentía pola obra realizada con tanto sacrificio. Confundíase o esforzo co éxito. A cuarta dificultade era unha desconfianza case que alérxica cara a calquera relación exterior. Unha quinta dificultade, o medo de seren enganados na fixación do cambeo da paridade da peseta. Todos estos imponderables comprendían unha mentalidade autárquica, aglutinada polo ingrediente nacionalista engadido pola doutrina política da Falanxe. A todo elo engádenselle as liortas de competencias ministeriales, defensa de Corpos que provocaron caladas e agudas tensións, e xa que logo, sen dúbida, un deficiente grao de formación económica. PLANO DE ESTABILIZACIÓN (1959-1962): Chamamos con este nome a toda unha morea de medidas de política macroeconómica (ver cadro) do goberno tendentes a enfriar a economía para axustar os desequilibrios centrados na inflación, no saldo negativo da balanza de pagos, a incapacidade para financiaciar o déficit interno e externo e o desmoronamento do valor da moeda, é decir, comprimir a Demanda Agregada, e baseadas en: Alberto Ullastres, ministro no franquismo, explica os obxectivos de 1959: O Plano de Estabilización fundamentouse nas bases que segue: Polo que fai á Facenda, no equilibrio presupostario, esencialmente na contención do gasto, e a restricción do creto, para conter e atallar os prezos interiores (inflación). Polo que a min respecta, como ministro de Comercio, na devaluación da peseta, e no punto chave: a liberalización das importacións, a mais de conseguir cretos no estranxeiro de apoio; ó liberalizar as importacións baixaron notoriamente os prezos que antes pagábamos por elas, o que amortiguou as subas dos prezos interiores e a devaluación, que foi de 42 pesetas fixadas no 1957 ás 60 pts. en que quedou co Plan. En definitiva, o que resultaba máis caro pola devaluación da moeda, saía máis barato pola liberalización das importacións. Ó longo dos 3 ou 4 anos seguintes os prezos estiveron case estabilizados.

Evolución do PIB a prezos de 1980 (1950=100)

0100200300400500600700800900

1000

1850

1860

1870

1880

1890

1900

1910

1920

1930

1940

1950

1960

1970

1980

1990

2000

♦ Política monetaria restrictiva para reducir a oferta monetaria: ponse fin á débeda pública pignorable; elévase o tipo de interese (prezo do diñeiro) para reducir a demanda de cretos e financiación tanto pública como privada, empresarial como familiar, o que reduciría a Inversión e Consumo. Na mesma liña enténdese a conxelación salarial, que reduciría a Renda Persoal disponible e, xa que logo, comprimiría o consumo; ♦ Política fiscal restrictiva con elevación dos impostos que incrementara os ingresos do Estado ó tempo que reduciría a masa monetaria inflacionista e o déficit público. Increméntase a presión fiscal indirecta ó elevar o prezo de tódolos bens e servicios regulados e públicos: teléfono, luz, hidrocarburos, RENFE, Iberia, Tabaco, Correos…A consecuencia sería a


reducción da Renda Persoal Disponible das persoas (reducción do consumo) e das empresas (reducción da inversión). ♦ Política de cambios monetarios: devaluación da peseta (de 42 ₧/$ a 60₧/$) que encarece as importacións e axudará a equilibrar a balanza e reducir os pagos; ó tempo que favorece as exportacións e reequilibra o saldo, evita a sangría de divisas e desvía cara o exterior a producción ou Oferta Agregada (OA).

Os costes sociais desta política restrictiva foron devastadores: caída do PIB do 2’5% no segundo trimestre de 1959; reducción da demanda de traballo que se fixo sobre as horas extras e primas e que teñen como consecuencia a reducción dos salarios (rendas persoais disponible), peche de empresas, despidos, folgas (minería asturiana de 1962. Ver xornal repartido de 2002). A saída a situación, unha vez máis ven do exterior (ver cadro dos condicionantes externos). Europa, nunha etapa de crecemento acelerado, demanda servicios (Turismo = divisas); demanda factor traballo, emprego (emigración) que serve de válvula de escape ao raquítico mercado laboral español e ha suministrar divisas (remesas de emigrantes = balanza de transferenciais); demanda productos que exportaremos subministrando divisas e unha balanza comercial menos deficitaria e, por último, integra definitivamente a economía no marco internacional e nos seus organismos, que esixirán a apertura cos beneficios derivados. O CRECEMENTO ECONÓMICO (1962-1974) Supón a definitiva etapa que pon fin ó modelo de desenvolvemento e ha traer un crecemento acelerado e un acercamento os niveis de renda europeo, anque manteremos claras diferencias:

PIB español con relación á UE (UE=100)

020406080

100

1850

1860

1870

1880

1890

1900

1910

1920

1930

1940

1950

1960

1970

1980

1990

2000

1.- Apertura comercial: abandono das rixideces, continxentación e liberalización do MERCADO, deixando ós axentes económicos as decisións sobre que importar, en que cantidades. En gran parte porque ó nos integrar, entre os anos 1958 e 1960, nos organismos económicos internacionais (OCDE, FMI, BM, GATT) é obligatorio o respecto ás normas e resolucións dos mesmos sobre reduccións arancelarias, apertura comercial, liberdade de circulación de factores. Tamén, porque, anque non acadamos a entrada no mercado común europeo (MCE), firmamos con el un acordo de comercio preferencial (1970). A pesares delo seguimos a seren unha das economías occidentais máis pechadas . 2.- Apertura financiera. Fronte á política restrictiva da presencia empresarial foránea (FORD, RÍO TINTO, ITT, etc.) ó impedirlles a inversión, o movemento libre da propiedade e dos beneficios, dende 1959 múdase esta postura (Decreto lei de xullo de 1959) ó permitir a absoluta liberdade de inversión sen límites ata o 50% do capital social; e maior, ata o 100%, previa autorización. Estas leis permitían a inversión directa (crear, anovar, ampliar instalacións) as Inversións de carteira (valores mobiliarios = accións, bonos, fondos públicos) e Inversións inmobiliarias (casas, residencias, edificios de oficinas…). Tamén desaparecen as dificultais e


límites a repatriación de beneficios, capitais, rendas xeradas polas inversións (dividendos, intereses, plusvalías…). Incluía o decreto tamén todo tipo de garantías xurídicas sobre a propiedade e o dereito de transferencias, sucesión, saída de capitais, etc.

As razóns da adopción destos postulados liberais para un réxime que se gababa de ser antiliberal estribaban:

→ no recoñecemento de que a capacidade de aforro nacional era insuficiente para financiar o desenvolvemento industrial que se pretendía acadar; → a entrada de capitais axudaría a equilibrar a balanza de pagos e, xa que logo, as importacións imprescindibles para o crecemento económico (ver textos das PAAU); → era a única forma de incorporar elevado valor tecnológico e con elo mellorar o aínda reducido nivel de productividade empresarial do país.

Todo isto traduciuse nun crecemento do PIB a un ritmo medio de 7’9% anual entre 1960 e 1974; do PIB per cápita a un ritmo do 6’9% anual no mesmo período. A financiación deste crecemento tivo tres nutrientes esenciais: a emigración que cas súas remesas (Doc. 5/64 e texto de exame das PPAU) mellora a Balanza de transferencias; o turismo (D. 5/64) que melloran a balanza de servicios; e a chegada de capitais (Balanza de capitais, Doc. 5/63. Ver proba das PPAU 2000 e 2004).

A. López Muñoz “La expansión de los años 60”, Triunfo, 26 de nadal de 1970 A partir de 1960, merced á grande expansión das importacións de bens de equipo e materias primas e a nacente utilización de técnica e capital estranxeiro, ten lugar, por unha banda, unha certa recuperación dese atranco técnico; pola outra, unha expansión descontrolada das forzas productivas que, unha vez rematados os estrangulamentos tradicionais, constitúe o principal motor dos cambios que caracterizan a sociedade española dos anos 60. Os mecanismos compensadores que posibilitaron esta capacidade de compra da economía española no exterior e a entrada de novos recursos e técnicas modernas son:

2.- moito mais que as exportacións de mercadurías e productos españois o que medrou nos anos 60 foi as exportacións invisibles: ó turismo correspóndelle o papel xogado noutros tempos por os artigos como a la, o trigo, o ferro ou os producos agrarios.


3.- As remesas de emigrantes contribuiron tamén a financiar uns niveis de importacións crecentes. A saída de traballadores españois cara Europa favoreceu ó capitalismo español, para o que a emigración, ademais de representar unha válvula de escape ás tensións nos momentos máis críticos da década, constitúe un afluente adicional de divisas.

4.- Por último, as inversións estranxeiras pularon o crecemento da economía española nos derradeiros anos. A INTERVENCIÓN DO ESTADO: OS PLANOS DE DESENVOLVEMENTO (1964-1975) Convén salientar que a liberalización non foi completa e que a chegada do “shock” monetario (devaluacións do dólar, de 1971 a 1973, e o fin da convertibilidade do mesmo) e energético (1973 e 1979) pillou á economía española co pe cambiado. As distorsións estarían centradas en:

☺ Non aplicación dunha política liberalizadora total, senón que se mantén unhas certas restricción á competencia exterior, consecuencia da formación de “lobbys” económicos industriais, agrícolas e financieros que esixen protección pola menor competitividade dos sectores. ☺ Intervencionismo a través dos Planos de Desenvolvemento (Doc. 5/45): Iº Plano (1964-1967); IIº Plano (1968-1971) e IIIº Plano (1972-1975), con carácter indicativo para as empresas privadas e obligatorio para as empresas públicas. As autoridades creían controlar o crecemento, cando iste facíao á marxe da planificación; ou máis aínda, a pesares dela. Como exemplos teríamos as políticas de desenvolvemento rexional materializadas nos polos de desenvolvemento (Mapa do Doc. 5/45), que buscaban un equilibrio territorial implementando a industrialización das áreas atrasadas. O fracaso segue a ser evidente aínda hoxe. Pola contra eses planos absorberon excesivos recursos públicos que en términos económicos, son un verdadeiro despilfarro (coste de oportunidade).

En Bens, A Coruña, 11 de setembro de 1964, Franco inaugura a planta petroquímica de Petroliber Doc. 5/45 Discurso ás Cortes do ministro López Rodó, o 9 de maio de 1972. El Tercer Plan de Desarrollo se configuró bajo el doble e indiscutible signo del realismo de sus planteamientos y la trascendencia de sus objetivos. El realismo del Plan aparece, ante todo, en el cuidado estudio que presidió la elección del ritmo de crecimiento de los próximos años. Lo que proponemos ahora [...] es que el crecimiento medio anual acumulativo de la renta nacional sea del 7% en términos rales y que la renta por habitante alcance los 1.500 dólares al acabar el cuatrienio. La finalidades de la nueva política económica de desarrollo son:

-La atención preferente a los bienes públicos: el Plan contiene muchos proyectos de alto interés público, entre los que destacan el trasvase Tajo-Segura; una refinería con capacidad de siete millones de toneladas [...]; nuevos astilleros, potenciar los ferrocarriles [...]. -La importancia capital de la distribución de la renta: [...] consideramos el pleno empleo como objetivo primordial y se intensificará la labor de promoción social. Aspiramos a crear un millón de nuevos puestos de trabajo, la formación de 800.000 trabajadores adultos [...], queremos construir un millón de viviendas de protección [...]. -La necesidad de paliar los costes dimanantes del proceso de cambio: las mutaciones tecnológicas, las nuevas formas de trabajo, la reestructuración de las empresas y la movilidad de la población que de las que se alimenta el proceso de desarrollo imponen elevados costes personales [...].

-La protección del medio ambiente [...]. Outra forma de intervención do estado estivo nas ACCIÓNS CONCERTADAS, nas que o Estado e empresas privadas dun sector comprometíanse a facer un volume de inversión,


de producción axustado ó Plano de Desenvolvemento. A contrapartida a empresa privada era: beneficios fiscais, subvencións, financiación privilegiada, axudas de todo tipo nos trámites administrativos…exemplos na siderurgia, ENSIDESA, en Asturias; Altos fornos de Vizcaia e do Mediterráneo; a construcción naval (Bazán e ASTANO de Ferrol, San Fernando (Cádiz), Cartagena, etc.; minería da hulla en Asturias. Tiñan en común unha estructura empresarial oligopólica con elevada presencia pública, e a ineficiencia técnica e productiva, con baixa productividade, costes desproporcionados (aínda o estamos pagando hoxe) ☺ A forma de financiación das empresas públicas e das empresas de acción concertada, sería a terceira perversión do modelo. A banca pública financiaba ás empresas públicas e as privadas concertadas. Ademais, a banca privada e as Caixas de Aforro tiñan que adicar parte dos seus recursos á inversión dictada polas autoridades, é decir “os coeficientes de caixa depositados no Banco de España e os coeficientes de inversión obligatoria: -O coeficiente de Caixa obligatorio inmobilizaba unha determinada cantidade de pasivo (contas de aforro, a plazo…) en fondos públicos. Era un mecanismo empregado polo Estado para a súa política monetaria (variar a cantidade) e, sobre todo, para financiar o Déficit público con moi baixo coste; - O coeficiente de inversión obligatoria esixía as entidades financieras adicar unha parte (porcentaxe) do pasivo á conceder préstamos e cretos ás empresas que o goberno consideraba beneficiarias de tratamento privilegiado. Estas empresas, por medio da emisión de bonos, obtiñan financiación fora do MERCADO, sen presentar planos de futuro, rentabilidades, estrategias de inversión, balances, e, por riba, a moi baixo coste, pero que supuña encarecer a financiación das empresas privadas, a escasa remuneración do pasivo ós aforradores, para que a banca, oligopólica, poidese cobrar o “lucro cesante” dos recursos privilegiados ou dos coeficientes obligatorios. Outro efecto perverso deste modelo de financiación, foi a asignación de recursos financieiros a empresas pouco eficientes, intensivas en enerxía (petróleo, carbón), en man de obra; de sectores maduros, non de nova xeneración, punteiros, de baixa productividade e futuro problemático. A crise monetaria (fin do sistema monetario de Bretón Woodds, de 1944, que comenza cas devaluacións do $ e o fin da convertibilidade deste) e energética amosou a faciana amarga do intervencionismo planificador do crecemento económico…

A revista Cambio 16 , o 24 de xaneiro de 1974, descrebe a situación económica no seu Editorial Industria con problemas: poucos ministerios terán sobre si tan elevado número de problemas pendentes [..] como o de Industria. Dos dez asuntos de maior relevo, o que destaca sobre os demais é o da enerxía. A actual crise da enerxía está a poñer a proba, e porá no futuro, as posibilidades da industria española. En relación con este problema está a industria automobilística, que atravesa graves dificultais a nivel internacional, que acomete neste momentos un ambicioso plan de expansión co obxectivo de duplicar a súa producción nos próximos 3 anos. O futuro inmediato da industria siderúrxica é outro dos asuntos que acapran a atención; o sector químico vaise ver afectado pola suba nos prezos do crú. Os outros cinco problemas afectan á política tecnolóxica, a actitude diante das inversións estranxeiras, abastecementos de materias primas, novo enfoque da empresa pública dependente do INI e contaminación. A crise da enerxía, a recesión económica que parece aproximarse da man da inflación, a crise monetaria e de escaseza de materias primas, e o reaxuste dos movementos migratorios europeos, poden sacudir en 1974 a este país e desbaratar o mercado laboral e elevar o paro a mási de medio millón de españois

A política a aplicar nas dúas décadas que seguen (1974-1994) foi toda a contraria, que tivo que pagar amargamente a democracia: planos de reconversión industrial (1978-1986 e 1991-1994) para someter a curas de adelgazamento ó hipertrofiado e endebedado sector público e concertado. O coste económico e social lastrou a expansión económica, que medios e partidos interesados atribúen ó partido que tivo que facelo (PSOE), cando foi esixencia para entrar en Europa, sen que esta tivese que pagar os desastres do noso crecemento;


☺ Un derradeiro problema grave da actuación do Estado, polas consecuencias sociais, foi a organización fiscal de ingresos e gastos públicos, que se basaron nun modelo de impostos indirectos (62%) e que, a pesares do crecemento non aumentaron notoriamente. A non obriga de tributar dacordo ca renda, a pesares do aumento desta (Renda Nacional) impediulle ó Estado achegar recursos para proveer de BENS e SERVICIOS PÚBLICOS á poboación. So avanzados os 60 o franquismo comenzou a incrementar o gasto en educación, infraestructuras, seguridade social (Doc. 5/65 e 66). As empresas asumiran parte da provisión de servicios sociais (casas e poblados de empresas, economatos, médicos de empresas…) en troques de non pagar impostos directos. As loitas sociais e obreiras do sindicato vertical ían nesa liña de servicios sociais que as empresas aceptaban negociar nos convenios e que en toda a Europa democrática xa estaba en mans dos poderes públicos (teoría keynesiana da demanda agregada e do papel redistribuidor da Renda do Estado = Estado do Benestar = Welfare State). Desmontar todo isto, situar a cada axente social no seu lugar foi outro dos grandes retos da TRANSICIÓN.

ECONOMÍA: AUTARQUÍA, PLANIFICACIÓN DO DESENVOLVEMENTO E CRISE A poboación: crecemento demográfico, desenvolvemento urbán e emigración.

As perdas humanas provocadas pola Guerra e a diminución da natalidade, que

pasa do 26‰ en 1935 ó 16‰ en 1939, foron a causa do bache demográfico dos anos

corenta e cincuenta. Mante-los desequilibrios económicos contribuíu ó estancamento

urbán e á permanencia de elevados índices de poboación rural, aínda que durante esta

etapa a tendencia lenta cara ó

éxodo urbano e a emigración a

América continuaron.

A poboación española

creceu con lentitude durante as

dúas primeiras décadas a pesar

da política natalista do Estado,

que protexía as familias nume-

rosas e concedía premios de

natalidade. Esta política

soamente deu resultados na

década dos sesenta, cando se produciu un auténtico 'boom' demográfico gracias ó

crecemento económico, ó rápido descenso da mortalidade e ó mantemento de altas taxas

de natalidade.

Taxas de natalidade e mortalidade (1940-1975) en (%0)

24,320 21,6 21,1 19,7 18,7

16,5

10,88,6 8,5 8,5 8,3

0

5

10

15

20

25

30

1940

1950

1960

1965

1970

1975

A industrialización e a mecanización do agro provocaron un traslado de poboación

rural en busca de

salarios máis al-

tos nos sectores

secundario e de

servicios. Doutra

banda, o predo-

minio de man de

obra masculina no

mundo laboral foi

unha constante de

todo o período

durante o que se

produciu unha


lenta incorporación da muller. Doc. 5/35: Distribución rexional da pobboación española 1970 (miles)

Rexións 1970 % Rexións 1970 %

Andalucía Aragón Asturias Baleares Canarias Cantabria Castilla-LaMancha Castilla León Cataluña

5.971'31.152'71.045'6

558'31.170'2

467'11.706'52.623'25.122'6

17'6 3'4 3'1 1'7 3'5 1'4 5'0 7'8

15'1

Extremadura Galicia Madrid Murcia Navarra País valenciá País Vasco La Rioja

1.145'42.583'73.792'6

832'3464'9

3.073'21.878'6

235'7

3'4 7'6

11'22'51'49'15'50'7

Total de España 33.823'9 100'0

Como resultado, amplas

zonas das dúas mesetas

convertéronse en desertos

demográficos e, polo contrario,

producíuse un desenvolvemento

urbán xeralizado.

Doc. 5/36 Emigración española a

Europa 1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974 19.610 65.336 102.146 56.795 66.699 97.657 104.134 50.695

Doc. 5/37 Evolución das taxas e estructura da poboación activa (%)

Poboación activa Agricultura Industria Servicios1940 34,6 51 24 25 1950 38,1 50 25 25 1960 38,1 42 32 26 1970 37,4 29 37 34 1975 36,1 21 38 41 Doc. 5/38 Sado migratorio por Comunidades Autónomas (miles de persoas, 1941-1975) Rexións 1941-50 1951-60 1961-70 1971-75 Andalucía Aragón Asturias Baleares Canarias Cantabria Castilla-LaMancha Castilla León Cataluña Extremadura Galicia Madrid Murcia Navarra País valenciá País Vasco La Rioja

-108 -1 -2 4

-22 -14 -96

-100 259 -25

-111 276 -48 -17 62 36 -8

-569 -68

2 3

-6 -26

-294 -349 470

-175 -227 412 -71 -20 76

152 -2

-844 -34 -31 74 19

-14 -458 -466 720

-378 -229 687

-102 19

303 256 -13

-225 -14

- 45,4

119,2 16,1

-35,1 -97

229,7 -116,1

10,8 144,3

- -

168 62,8

-


Política económica: da autarquía ó desarrollismo/desenvolvismo???

A orientación nacionalista do primeiro franquismo, o alineamento cas potencias

fascistas, dentro da neutralidade proclamada, ao longo da IIª Guerra Mundial e o

illamento político posterior promoveron un modelo económico de autarquía,

caracterizado polo intervencionismo, o nacionalismo económico, certa

xenofobia, propia dos fascismos, nun intento de autosuficiencia productiva, que

xerou unha profunda depresión económica e depauperación social.

Doc. 5/39 Ideario económico de Francisco Franco (1939) El problema más grande que se presenta a la economía española es el desnivel desfavorable de nuestra balanza de pagos con el extranjero. [...] Este desnivel permanente y visible de nuestro comercio en todo lo que va de siglo, con la única excepción de los cinco años en que los suministros a las naciones en guerra nos ofrecen un accidental superávit, encierra tal gravedad para nuestra economía, que el suprimirlos tiene que constituir la directriz principal de nuestra política económica, ya que, de otro modo, se produciría el fenómeno de que la riqueza nacional continuase agotándose en esta sangría suelta de centenares de millones que anualmente marcha a vigorizar la economía de los países exportadores [...]. Se impone a nuestra política comercial en el exterior: 1º.- Suprimir importaciones que no sean indispensables. 2º.- Reducir aquellas otras que puedan tener un sustitutivo o permitan esta reducción. 3º.- Implantación de nuevas industrias y riegos que nos faciliten los productos que hoy importamos. 4º.- Intensificar nuestras exportaciones, incluso primándolas. 5º.- Estipular tratados comerciales que obliguen a comprarnos a quienes vendiéndonos sus productos hoy no nos compran o lo hacen en desproporción notoria. [...] Para pór en marcha esta política, promulgáronse a Lei de Protección ás Novas

Industrias de Interés Nacional (24 de outubro de 1939) e a Lei de Ordenación e Defensa

da Industria Nacional (4 de novembro de 1939) e creouse o Instituto Nacional de

Industria (INI). Doc. 5/40 Creación do Instituto Nacional de Industria en 1941. [...] Es tan grande la cuantía de las inversiones que la fabricación de determinados productos requiere, que muchas veces rebasa el marco en que las iniciativas particulares se desenvuelven, y para otras el margen de beneficios resulta tan moderado que no ofrece incentivo a los organismos financieros [...] Los imperativos de la defensa nacional exigen, por otra parte, la creación de nuevas industrias y la multiplicación de las existentes, que permitan respaldar nuestros valores raciales con el apoyo indispensable de una potente industria [...]. Surge pues, la necesidad de un Organismo que, dotado de capacidad económica y personalidad jurídica, pueda dar forma y realización a los grandes programas de resurgimiento industrial de nuestra Nación [...]. Artículo primero.- Se crea el Instituto Nacional de Industria, entidad de Derecho público, que tiene por finalidad propulsar y financiar, en servicio de la Nación la creación y surtimiento de nuestras industrias, en especial de las que se propongan como fin principal la resolución de los problemas impuestos por las exigencias de la defensa del país o que se dirijan al desenvolvimiento de nuestra autarquía económica [...].


A debilidade da economía española, tanto no que se refire á estructura industrial

como á insuficiencia de materias primas, enerxía,

bens de equipo e financiación; a deficiente

articulación do territorio pola falla de medios e vías

de comunicación, a incapacidade de aforro nacional

e acumulación de capital, imposibilitou o éxito desa

política. Así, durante os anos corenta non houbo

crecemento industrial e produciuse unha

considerable caída da producción agrícola con

respecto á época republicana. Esta situación

favoreceu o estraperlo, levado a cabo por sectores

afíns ó Réxime, consolidou unha burocracia ineficaz

e corrupta, e aumentou a miseria da meirande parte

da poboación española. A cartilla de racionamento e

o gasóxeno, simbolos deste período, puxeron de manifesto a incapacidade do sistema

productivo para satisface-lo consumo interno.

Doc. 5/41 Ministerio de Comercio, BOE, nº 137 de 17-V-1939 A necesidade de asegurar o normal abastecemento da poboación e impedir que prospere certa tendencia ó acaparamento de algunhas mercancías, aconsella a adopción, con carácter temporal, dun sistema de racionamento para determinados productos alimenticios. En consecuencia, veño en decretar: Art.1.- Establécese o réxime de racionamento en todo o territorio nacional para productos alimenticios que se designen por este ministerio... Art. 2.- Fixarase por o Misterio para cada artigo a ración tipo individual asignable, por día e home adulto, a muller e o neno... Art. 3.- Procederase á inmediata confección do censo de habitantes. Art. 4.- O censo formarase mediante declaración xurada... que subscribirá o cabeza de familia de cada vivenda Ó comezo dos anos cincuenta, os cambios no contexto internacional e no goberno

español facilitaron unha tímida apertura ó exterior e un mais reducido intervencionismo.

O proceso de recuperación industrial iniciouse en 1951, pero foron sobre todo a axuda

económica estadounidense e as facilidades crediticias dalgúns países europeos e dos

organismos económicos internacionais, os factores que permitiron supera-los niveis de

producción de preguerra de forma que o Índice de Producción Industrial de 1958

duplicaba o de 1950.

Doc. 5/41 Cláusulas económicas do Convenio Hispanonorteamericano (1953) Artículo primero.- a) El Gobierno de los Estados Unidos de America facilitará al Gobierno español o a cualquier persona, entidad u organización que este último designe, la asistencia técnica y económica que se pida por el Gobierno español y se apruebe por el de los Estados Unidos de América (...)


f) desalentar las prácticas y arreglos comerciales que tengan carácter de monopolio o cartell (...) estimular la competencia y la productividad y facilitar y fomentar el desarrollo del comercio internacional, reduciendo los obstáculos que puedan entorpecerlo, cuando ello afecte a la realización del programa convenido.... Artículo cuarto,. 1. El Gobierno español facilitará al de los Estados Unidos de América la adquisición, en condiciones razonables de venta, cambio, compensación u otra forma cualquiera y en las cantidades y por el período de tiempo que se convenga entre ambos gobiernos, de aquellos productos originados en España que los Estados Unidos de América necesiten como resultado de las deficiencias reales o potenciales de sus propios recursos y para la formación de "stocks" u otros fines [...]. Da mesma maneira, a moderada liberalización favoreceu o incremento dos

intercambios comerciais exteriores e interiores, o que permitiu a supresión das cartillas

de racionamento a partir de 1952.

Doc. 5/42: Índice de producción industrial (1929-31 = 100) Despois da recesión ocasionada pola

política de estabilización de 1959, a economía

española comezou unha fase de crecemento baseada no desenvolvemento da industria,

que tivo unha taxa anual de incremento do 11,13% no período 1960-1974 e representou

unha clara recuperación económica.

Anos 1940 1950 1960 1970 Índices 103 152 321 974

Doc. 5/43 Algúns datos de producción industrial (1940-1970, en miles de toneladas) Anos Productos

Hulla e Antracita Pirita Cáscara de cobre

Cobre blister Chumbo Ferro Mercurio

1940 1950 1960 1970

8.862 11.118 13.783 10.751

962 1.453 2.253 2.729

6,7 3,4 3,9 -

- 5,2 13,1 55,0

46,0 40,6 71,2 75'5

2.630 3.039 5.638 7.051

1,80 1,78 1,84 1,57

A inserción da economía española no marco europeo e nos mercados

internacionais obrigou o Estado a introducir profundos cambios, favorecidos pola


entrada no goberno de ministros tecnócratas, de ideología neoliberal, procedentes do

Opus Dei. Púxose en práctica un Plan de Estabilización (1959-61) para equilibrar os

desaxustes nas contas do Estado: inflación, déficits graves na balanza de pagamentos,

fuxida de capitais, devaluación monetaria e, xa que logo, agudización das tensións

sociais. A solución pasou pola reducción do gasto público, elevación dos prezos dos

servicios públicos, incremento dos impostos, conxelación salarial, reducción dos cretos ó

sector público, elevación dos tipos de interese que dificultaba o acceso á financiación

empresarial, etc., é dicir, políticas deflacionistas para atallar unha suba dos prezos

desbocada. Ó mesmo tempo devaluouse a moeda para equilibrar a balanza de pagos e,

sobre todo evitar a bancarrota, aprobáronse decretos favorecedores de inversións

estranxeiras, recíbense axudas financeiras dos organismos internacionais nos que vimos

de incorporarnos. O resultado de todo elo será o estancamento e a deflación.

A continuación, promoveuse a planificación do crecemento económico(1964-

1975), a imitación do modelo indicativo francés, a través dos Plans de Desenvolvemento,

un de cuios principais artífices foi Laureano López Rodó. Isto obrigou a unha renovación

das estructuras industriais e á liberalización comercial coa definitiva apertura ó exterior.

Favoreceuse tamén a capitalización da economía coa entrada masiva de divisas, gracias

ás remesas da emigración, o turismo e a chegada de capital foráneo. Doc. 5/44 O ministro Laureano López Rodó fala do Plan de Desenvolvemento de 1962

Me decidí a aceptar la comisaría del Plan de Desarrollo [...] en atención principalmente a que la política estaba aquejada de una enfermedad que tiene toda la traza de ser incurable: el inmovilismo. El llamado proceso institucional estaba parado [...]. en el terreno político no había, pues nada que hacer por entonces. El Plan de desarrollo, en cambio, podía tener éxito: había factores externos que empujaban; la economía de la Europa

occidental estaba en plena expansión y tiraba de la nuestra. No podíamos vivir en el aislacionismo económico, nuestra posible incorporación al Mercado Común nos obligaba a hacer un esfuerzo para alcanzar más altos niveles económicos. Además, la evolución económica reclamaba un alto grado de evolución política; la única evolución posible por entonces: supresión de intervencionismo y controles, liberalización.

Todo lo que hiciera elevar el nivel de vida contribuía también a dar más cohesión al país, a aminorar el riesgo de

malestar, tensiones y discordia [...].


A orientación económica dos Plans de Desenvolvemento coadiuvaron nos

resultados da modernización do sector secundario que contou coa inestimable axuda da

entrada de capitais (divisas); man de obra e enerxías baratas; expansión dos mercados

interiores e exteriores; importación de bens de equipo e tecnoloxía que incrementaron

substancialmente a productividade.

Como resultado desta política, a economía española experimentou un forte

crecemento productivo ata 1974. No período triplícase a producción total e duplícase a

renda por habitante. Por sectores, a industria foi a mais

representativa ó medrar un 10% anual dende 1960 a 1973.

Todo elo implicou cambios na estructura da economía

española; consolídase a transformación escomenzada hai un

século, dado o maior peso relativo da industria no emprego e

na producción e valor engadido industrial.

A pesar deste importante crecemento mantivéronse as

deficiencias tradicionais: fragmentación técnica, descuido dos

sectores básicos e desenvolvemento dos monopolios. Durante

o franquismo agudizáronse as diferencias rexionais tanto en

termos productivos como nos niveis de renda e emprego.

Producto industrial comparado co agrario ó coste dos factores (1850-1997)

0

100

200

300

400

500

600

1850 1860 1870 1880 1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990

O exemplo máis claro desta realidade reflíctese na intervención do INI, que

concentrou en torno ó 50% das súas inversións en Asturias, Barcelona e Madrid -

provincias consideradas ricas- esquecendo as rexións máis deprimidas.

Doc. 5/46 Indicadores provinciais de desenvolvemento económico e diferenciación social cara a 1962 Provincias RPC PAA MUI PA CPA EEM (curso 63-64) Barcelona 35 6 5 23 1,2 338 Cáceres 13 62 35 42 2,9 193 Cordoba 14 55 27 68 3,2 179 A Coruña 16 55 29 4 0,05 255 Lugo 16 68 41 2 0,1 171 Madrid 37 6 5 30 2,9 508 Ourense 11 68 36 4 0,2 229


Oviedo 23 36 17 3 0,2 339 Pontevedra 16 50 27 6 0,1 255 Biscaia 39 13 13 4 0,3 429 (Claves: RPC=Renta per capita (en miles de pts. por habitante); PAA=Población activa agraria (proporción do total da poboación activa);MUI=Clase media urbana independente (proporción do total de poboación activa non agraria);PA=proletarización agraria (proporción de traballadores por conta allea do total da poboación agraria);CPA=Concentración propiedade agraria (proporción de explotacións agrarias maiores de 150 hectáreas do total de explotacións);EEM=estudiantes de ensino medio (por cada 10.000 habitantes). Doc. 5/47 PIB per cápita rexional español (España = 100) Europa dos 15 (100) Rexións 1940 1950 1959 1975 1959 1975Andalucía Aragón Asturias Baleares Canarias Cantabria Castilla-LaMancha Castilla León Cataluña Extremadura Galicia Madrid Murcia Navarra País Vasco La Rioja Comunidade Valenciana

77,5104

108,6135,191,4

9862,986,8

158,960,375,5

144,474,8

115,2161,6125,2

106

72,7100,5120,8119,785,2

113,166,192,3

154,159,673,2

150,374,9

114,2142,1119,1101,1

68,2102,2108,7

13077.9

118,868

81,8152,259,371,3

149,270,8

116,2163

112,9115,4

73,1100,999,4134

81,2102,378,183,9

127,857,976,2

133,883,1

113,8132,8104,4100,1

39,8 59,6 62,9 75,8 45,5 69,3 39,7 47,7 88,8 34,6 41,6

87 41,3 67,8 95,1 65,9 67,3

59,582,180,9109

66,183,363.668,3104

47,162

108,967,692,6

108,185,981,4

España 100 58,3 81,4 A crise do modelo económico e o final do franquismo

A elevación dos prezos do petróleo, en outubro de 1973, en principio un factor

coiuntural de crise, desencadea un proceso global que ralentizará e logo disminuirá o

crecemento mantido ate entón. Púsose de manifesto as deficiencias do noso crecemento,

centrado en sectores con elevado gasto enerxético, man de obra intensiva e forte

endebedamento financeiro; precisamente algúns dos elementos no coste de producción

que elevan en exceso o seu

prezo, repercutindo en toda

a estructura industrial. A

dependencia exterior para o

abastecemento de cru am-

pliou os efectos da suba de

prezos. A debilidade do

sector público e o man-

temento dunha certa rixidez

institucional nos mercados agudizaron os efectos da crise internacional. Ademais, as


características específicas da crise española -maior inflación e paro- explícanse polas

deficiencias do desenvolvemento e pola tardía resposta a uns problemas que se

consideraban pasaxeiros. Doc. 5/48 A crise económica dos anos 70 na revista Cambio 16. Economía 74. Se para el carro. Esta España de nuestros pecados va a pasar uno de los peores años desde la época del hambre recalcitrante [,,,]. De momento, el Gobierno ha tenido que dar marcha atrás en uno de los postulados básicos con que ha hecho frente a la llamada crisis del petróleo: al rebajar el precio del gas-oil para la flota pesquera ha renunciado en parte a trasladar a los consumidores la factura que están pasando los árabes desde hace tres meses. Con ello se ha parado la huelga de los pesqueros, primero de una serie de conflictos y tensiones sociales que se presentarán irremisiblemente en el país a lo largo del año [...]. El descenso de la capacidad adquisitiva, la contención de los salarios, la escalada brutal de precios, el empeoramiento del mercado de trabajo y la reducción de la producción van a provocar una lucha tal por salvarse de la quema que las tensiones sociales van a ser enormes. [...] Dejado de la mano de Dios, un tercer elemento, el de los precios, que sin ataduras de ninguna clase, muy bien pueden subir este año en torno al 16-18%. [...] Para España, cuyo crecimiento en 1973 fue del 8%, el impacto del petróleo significó un bajón en las expectativas al 3-3´5% . Crise e recuperación agraria.

As perdas da guerra non foron especialmente graves no que se refire ó gando ou á

destrucción de cultivos, maquinaria e instalacións agrarias. Así pois, os serios problemas

de abastecemento dos anos corenta están relacionados coa política seguida, que tivo

como obxectivo favorece-los grupos sociais que apoiaran o Alzamento Nacional. Outros

factores que incidiron na crise da agricultura foron: a fixación dos prezos por decreto

para asegurar un beneficio mínimo, e que só conduciu a desincentivar a producción de

trigo regulado e a desviar a producción ó mercado negro e canais extraoficiais; o baixo

nivel de tecnificación, unha capitalización insuficiente, a falla de insumos químicos, que

sempre estiveran asociados a empresas foráneas agora moi limitadas, e unha escasa

integración agrícola-gandeira, axudan a explicar as carencias. Doc. 5/49 Decreto de devolución de terras de 1940 Artículo primero.- Las fincas ocupadas por el extinguido Instituto de Reforma Agraria, con arreglo a las Leyes de 1932 y 1935 y disposiciones concordantes, serán devueltas a sus propietarios, quienes se harán cargo de las mismas en las condiciones que establecen los artículos siguientes. Artículo segundo.- La devolución de dichas fincas a sus propietarios se hará con arreglo a las normas que dicte la Dirección General de Colonización, que obligadamente permitirá a los actuales cultivadores la recolección de la actual cosecha. Artículo tercero.- En las fincas en que, aun dado el régimen legal de comunidad, los cultivadores exploten actualmente parcelas individuales, continuarán como arrendatarios del propietario sujetos al pago del mismo canon que actualmente satisfacen [...].


Ó longo de todo o período franquista,

non se modificou a estructura da propiedade,

na que coexistiron desde o latifundio

tradicional ata a pequena e dispersa

propiedade, ademais de haber un número

elevado de campesiños sen terra. No período

1939-1952, o Instituto de Colonización

dedicouse a adquirir terras pero soamente

instalou, cun elevadísimo coste, o 0,56% da poboación activa agraria de 1950.

Doc. 4/50 Distribución da terra dunha superficie de 45.702.620 Has. (1972)

Nº de explotacións % de explotacións % da superficie

Pequenas (>50 has. 2.4405.905 93’5 32

Medianas (50-100 has. 59.102 2’3 8’9

Grandes <100 60.510 2’4 59’1

O empeoramento da productividade da terra ocasionou unha caída da producción

durante os anos corenta, por debaixo dos niveis acadados durante a época republicana, o

que obrigou ó goberno a importar trigo arxentino e a raciona-los alimentos. Xa na década

dos cincuenta a política colonizadora permitiu algunhas transformacións que, aínda que

beneficiaron ós grandes propietarios, facilitaron a colonización de 200.000 hectáreas.

Iniciouse, ademais, a concentración parcelaria, aumentouse a mecanización,

intensificáronse os cultivos e melloraron os medios de producción, en parte gracias a

unha política financeira do sector máis activa. Como resultado recuperouse a producción

agraria, capitalizouse a terra, elevouse a productividade do traballo e rematou o

racionamento alimentario.

Doc. 5/51 A partir dos anos

sesenta, intensificáronse os

procesos de colonización e

concentración parcelaria para

transforma-la estruc-tura da

propiedade. Paralelamente, adoptáronse políticas de repoboación forestal e de

ampliación de regadíos e buscouse o equilibrio entre gandería e agricultura.

Traballo manual de 100 a 180 horas por hectárea Recolección Colleitadora mecánica 3 a 4 horas por hectáres Con arado e bois leva 18 horas por hectátea Semente Con tractor 1 hora por hectárea 1960 53.000 1969 229.000 Maquinización de

tractores 1975 337.000


Doc. 5/52 Actividade de concentración parcelaria (miles ha. concentradas) 1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974 71,7 101,4 206,4 351,1 382,1 356,6 303,2 257,0

Desenvolvéronse, ademais, medidas lexislativas para regulalos prezos dos

productos agrarios e evita-las oscilacións provocadas polos altibaixos da producción. A

lentitude dos cambios e a insuficiente innovación tecnolóxica, a pesar da mecanización

das tarefas agrícolas, explican o feito de que soamente nos derradeiros anos da dictadura

os resultados permitiran o abastecemento do mercado interior. Doc. 5/53

Anos Trigo Viñedo Oliveiral Patacas Laranxeiras

Superficies cultivadas (millóns de ha.) 1941-1950 4,30 1,53 2,10 367 84,5 1961 3,88 1,62 2,15 416 101,2 1965 4,25 1,48 2,16 368 92,9 1970 3,75 1,59 2,16 397 115,9 1975 2,60 1,74 2,21 385 139,1

Produccións (millóns de Qm)

1941-1950 41,94 18,86 3,74 41,85 11,04

1961 34,31 20,48 3,61 49,18 17,04 1965 47,15 26,45 3,24 40,78 17,61 1970 41,26 25,60 4,34 53,00 15,97 1975 43,02 32,46 4,55 53,38 19,91

Rendemento por unidade de superficie (Qm/ha.)

1940 6,77 9,73 1,46 8,40 97,01 1950 8,26 10,02 0,84 7,90 126,8

1960 8,30 13,23 2,15 11,69 168.5 1965 11,08 17,13 1,44 11,08 137,67 1970 10,98 16,68 2,09 13,35 143,23

1975 16,16 19,67 2,22 13,86 147,73

Miseria e dependencia enerxética

Un dos factores determinantes para o desenvolvemento económico foi a excesiva

dependencia de España respecto a unha fonte de enerxía, o petróleo, da que carecía o

país. Os recursos nacionais eran, sobre todo, o carbón e o aproveitamento hidroeléctrico.

Probablemente o aspecto máis coñecido do franquismo sexa a súa política de

construcción de pantanos, baseada no Plan de Obras Hidráulicas deseñado no período

republicán, que á penas foi quen de incrementa-la potencia hidroeléctrica durante os anos

corenta. As causas hai que buscalas na política intervencionista do réxime, que frenou a

inversión productiva no sector, e no incumplemento dos plans para a construcción de

novas centrais.


Doc. 5/54 Informe do Ministerio de Industria en 1951 Los daños que a la economía del país han sido originados por las restricciones señaladas difícilmente pueden evaluarse. Zonas industriales como las Vascongadas o la Catalana han sufrido semanas y aun meses de cortes permanentes en los sectores industriales durante seis días a la semana, dejando prácticamente paralizada toda actividad industrial [...] Es dificil para el que no ha vivido la experiencia llegar a percatarse del alcance de los daños ocasionados por las restricciones, mucho mayores en realidad, de lo que arroja la consideración numérica del porcentaje que resulta sobre el total de energía producida. A potencia hidroeléctrica instalada incrementouse soamente a partir de mediados

dos anos cincuenta e remataron as

restriccións ó consumo enerxético que

comezou a crecer de forma regular.

En 1957, coa entrada en

funcionamento das primeiras centrais

térmicas de gran potencia, aumentou a

enerxía eléctrica de orixe carbonífera,

cuia producción superou o 60% do total

nos anos setenta. Esta década

caracterizouse polo forte incremento do

consumo enerxético -sobre todo de carburantes derivados do petróleo e da electricidade-

debido ó impulso do proceso industrializador, e pola diversificación do mercado

enerxético coa utilización de gases licuados procedentes do petróleo, como o butano, o gas

natural e as primeiras centrais nucleares. Ante a falta de depósitos de petróleo, a atención

centrouse no refinamento, para o que se crearon instalacións en varias zonas da xeografía

española.

Doc. 5/55 TARTA Demanda de enerxía primaria (%) Combustibles sólidos Petróleo bruto E. Hidráulica E. Nuclear 1940 80,2 3,4 16,4 - 1945 83,8 2,2 14,0 - 1950 73,7 8,9 17,4 - 1955 58,8 18,5 22,7 - 1960 47,1 28,0 23,9 - 1965 36,5 41,2 22,3 - 1970 25,5 56,5 17,3 0,4 1975 17,4 67,9 10,5 2,4 Outros sectores industriais

No que se refire á industria automobilística, a inxección de capital e tecnoloxía

estranxeira foron fundamentais para o seu crecemento. O segundo sector en importancia

foi o naval, que se viu favorecido pola demanda exterior e pola aplicación da Lei de

Renovación e Protección da Frota Pesqueira de 1961. Este texto legal facilitou a expansión

do crecemento industrial a zonas como Galicia, que se converteu na primeira constructora


naval -petroleiros, buques de pesca e conxeladores- co 46% do total español. O

desenvolvemento do sector facilitou a industrialización da pesca, o desenvolvemento da

industria conserveira e a conversión de Vigo no primeiro porto pesqueiro de España.

Outros sectores importantes foron o de electrodomésticos, o cementeiro, o químico

e o enerxético. Por outra parte, mentres a minería -necesitada de abundante man de obra

e enerxía- viuse afectada pola regresión, a fabricación de bens de consumo non diminuíu. Doc. 5/56 Algúns datos de producción industrial (1940-1970, en miles de toneladas)química e cemento

Anos Productos

Ácido sulfúrico Superfosfatos Adubos nitroxenados Fibras artificiais Cemento

1940 1950 1960 1970

215 465

1.132 2.309

486964

1.9041.872

4,03,7

106,2516,1

3,4 24,5 58,2

116,8

1.4022.0655.235

16.556 Problemas no sector do transporte

A Guerra provocou serias deficiencias nos transportes polo que o franquismo

contemplou como tarefa prioritaria a reconstrucción da rede viaria. Pero estas intencións

non se viron acompañadas do necesario esforzo inversor privado, a quen pertenecían,

esencialmente á banca que os adquirira a comenzos do século, porque non compensaba o

esforzo inversor para unha economía en ruina e que tiña moi pouco que transportar. A

primeira medida foi a nacionalización do ferrocarril e a creación de RENFE. O réxime

nacionaliza o ferrocarril, pero pagándolle ós propietarios a cantidade de 2.500 millóns de

₧., calculada polos prezos de 1930 o que estaba destruido pola guerra e non valía apenas

nada. Unha vez máis os beneficiarios das medidas de política económica volvían ser os

poderosos. Esta nacionalización traduciuse nunha desatención xeral cara o sector e

nunha reducción xeralizada do tráfico nos primeiros anos do franquismo. Doc. 5/57 Creación da RENFE (1941) Iniciado el régimen ferroviario en España, de modo análogo al de la mayor parte de los países europeos, por medio de concesiones temporales a empresas privadas, se evidenciaron en el transcurso del tiempo algunos defectos congénitos [...]. Decidido por el gobierno el rescate de todas las líneas férreas de ancho normal, en vista de las razones primeramente apuntadas, singularmente del lamentable servicio que el público padece, y la carencia de capacidad económica de las Compañías para realizar la transformación que los adelantos técnicos imponen, se hace preciso dictar las bases de su ordenación, que a un mismo tiempo atiendan al legítimo interés de las Compañías y respeten el más alto interés del Estado, ...]. Base cuarta.- Se crea la Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles para hacerse cargo de los que rescate el Estado y explotarlos, en régimen de Empresa industrial, juntamente con los de vía ancha propiedad de aquél. A recuperación do transporte ferroviario viuse dificultada pola insuficiencia

financeira e os problemas derivados da construcción do ferrocarril español: as


instalacións vellas, a escasa inversión en mantemento e a permanencia da diferente

anchura das vías con respecto a Europa. Ademais, os plans de modernización non

variaron a estructura radial deste medio de transporte. A finais do período escomezaron

a se desenvolver os plans para completa-la electrificación da rede, o que mellorou

sensiblemente o transporte ferroviario en volume e rapidez pero non logrou colocalo ó

nivel da Europa occidental.

Doc. 5/58 Evolución do tráfico comercial de Renfe O transporte por estrada sufriu

unha destrucción semellante á do

ferrocarril. A reconstrucción foi moi lenta

e as melloras non se puideron abordar

pola escasez de asfalto ata a aprobación

do Plan de Modernización en 1950. Por outra parte, ata 1947 non se acadou o número de

vehículos que existía antes da guerra e, aínda así, os efectivos foron insuficientes para

cubri-las necesidades do sector. A principios dos anos sesenta o parque móvil comezou a

se anovar e incrementar gracias, en boa parte, ó desenvolvemento da producción

automobilística española, que pasa dunha fabricación de 39.732 unidades no 1960, a

450.426 no 1970

Anos Mercadurías (miles de T.) Viaxeiros (millóns) 1942 26.490 107,8

1950 23.500 107,4

1960 27.100 108,8

1970 30.898 164,3 1974 160,7

FOTOGRAFÍA las fuentes de la memoria Construcción dunha estrada andaluza en 1953 O desenvolvemento dos transportes por estrada, sobre todo o de mercadorías e a

ampliación do parque de vehículos, obrigou a atender este sector de maneira especial. A

rede mantivo tamén a estructura radial e a súa modernización partiu da aprobación e

aplicación do Plan Xeral de Estradas (1962-1977), que pretendía orienta-la inversión para

aumenta-las vías, correxir trazados e construír variantes urbanas. O crecemento

económico puxo de manifesto que a densidade viaria era moi baixa e os trazados

deficientes polo que se puxeron en marcha en 1967 dous novos plans: o Plan Redia e o

Plan de Autopistas, encamiñados a transformaren o tipo de estradas, mellorando o firme

e a anchura FOTOGRAFIA CARTEL GALICIA ATRAVESADA POR UNHA NAVALLADA Propaganda contraria á construcción dunha autopista Doc. 5/59 Evolución do transporte por estrada (1960-1975) Estradas (km) Parque de vehículos (miles) Turismos Autobuses Camións Motos1940 115.213 - - - - 1951 115.365 93 6 80 19


Outros medios tamén

experimentaron importantes melloras.

Foi o caso do forte crecemento da

mariña mercante ou da aviación coas compañías Iberia e Aviaco, que facilitaron a

comunicación con tódalas capitais da Europa Occidental e de América.

1960 130.644 290 12 147 556 1965 133.321 - - - - 1970 139.395 2.400 31 710 1.3001975 144.351 - - - -

O comercio e a inserción nos mercados internacionais

O período autárquico significou un retraemento do comercio, froito da decisión

política da dictadura, que viña a salvagarda-los intereses dos monopolios españois fronte

á competencia exterior. De tódalas formas, as malas colleitas, a incapacidade da

economía española e a carencia de recursos enerxéticos, forzaron a existencia de

relacións comerciais, sempre deficitarias. En canto ás exportacións, a meirande parte, o

60%, eran productos agrarios, ademais do wolframio durante o tempo da Guerra

Mundial. Doc. 5/60 Exportacións e importacións (en millóns de dólares) BARRAS PAREADAS Alimentos, bebida

e tabaco Materias primas e

semifacturas Bens de equipo Bens de consumo Total

Exp Imp Exp Imp Exp Imp Exp Imp Exp Imp 1961 382 223 235 599 23 234 60 37 700 1093 1962 407 290 197 825 51 400 65 55 720 1570 1963 378 415 211 924 65 530 68 90 722 1959 1964 498 389 257 1108 87 633 112 132 954 2262 1965 452 574 275 1458 98 823 141 169 966 3024 1966 541 672 321 1695 205 998 186 225 1253 3590 1967 620 650 376 1607 174 1002 214 222 1384 3481 1968 581 595 513 1785 216 916 279 226 1589 3522 1969 631 676 576 2211 305 1065 394 281 1906 4233 1970 834 710 669 2512 417 1224 469 300 2388 4747

A incorporación da economía española á mundial, durante os anos cincuenta,

supuxo un aumento importante das transaccións comerciais co exterior. Despois da

firma do Tratado Xeral de Aranceis e Comercio (GATT) en 1963, que permitiu unha

reducción das tarifas aduaneiras, viñeron medidas proteccionistas que penalizaban os

bens importados.

A necesidade de adquisición de bens de equipo para a modernización industrial,

de petróleo e derivados, ou a compra de materias primas e productos alimenticios,

obrigou a aumenta-lo volume das importacións. Tamén as exportacións experimentaron

un incremento parello, gracias ás medidas de apoio fiscal e ós acordos de compensación.


O elevado déficit da balanza comercial polo crecente volume de adquisición de

bens só se puido paliar coa entrada de divisas procedentes do turismo e, en menor

medida, coas aportacións procedentes dos envíos dos emigrantes e do capital propio.

Doc. 5/61 Balanza de pagamentos 1940-1975 (en millóns de dólares EE.UU.) ÁREAS PLANAS

Anos 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975

Ingresos 175 315 504 810 1.460 3.500 6.747 19.116

Pagos 219 337 415 663 1.401 3.547 6.812 19.256

Saldo -46 -22 91 147 59 -47 -65 -140

O sistema financeiro. As diversas fontes de entrada de capital.

As dificultades financeiras do estado franquista foron un dos factores que

imposibilitaron a recuperación económica durante a posguerra. As provincias nas que

triunfou a sublevación de xullo de 1936 aportaban tan só un 30% dos recursos da

Facenda, o que obrigou ó Goberno de Burgos a buscar fontes de financiamento para a

guerra. Entre outras medidas, cómpre salienta-la política monetaria e a axuda

demandada a Alemaña e Italia.

A política económica do Estado favoreceu á banca privada polo seu apoio á

sublevación de 1936. Comezou un proceso de concentración e crecemento das entidades,

que chegaron a controlar a meirande parte do sector industrial, converténdose no

principal centro de poder da economía española. Dende os anos sesenta, o forte proceso

de acumulación de capital que xerou o crecemento económico e a aparición de varias

fontes de capitalización exterior tamén beneficiaron á banca privada e ás caixas de

aforros, canalizadoras da entrada de diñeiro. O Banco de España converteuse nun

organismo público autónomo, dependente do Ministerio de Facenda, cun papel vital no

control da política monetaria e crediticia. Doc. 5/62 Beneficios netos dos oito primeiros bancos (en millóns de pesetas) COLUMNAS DE MOEDAS

As medidas de liberalización posteriores a 1959

favoreceron a chegada de capital estranxeiro (inglés,

estadounidense, alemán e francés, fundamen-talmente)

atraído pola rendabilidade duns costes salariais baixos.

España converteuse no maior receptor europeo de capital

privado, o que tamén se traduciu nun forte

endebedamento co exterior.

1970 1971 1972 1973 Banesto 1491 1776 2840 3737

Central 1362 1539 1953 3377

Hispano 1385 1551 2051 2370

Bilbao 979 1185 1566 2085 Santander 767 960 1211 1871 Biscaia 827 921 3154 1535 Urquijo 747 1002 1499 1527 Popular 411 521 727 1017 Total 8145 9455 15001 17519

Doc. 5/63 Fluxo total de recursos privadosexteriores (en millóns de pesetas) MONTÓNS DE BILLETES


Un segundo factor de capitalización foi a

aportación en divisas procedentes do turismo. O

elevado incremento de visitantes estranxeiros influíu no desenvolvemento económico a

tra-vés da inversión e

do financiamento do

déficit da balanza

comercial e tivo conse-

cuencias directas sobre

o emprego no sector

terciario ou sobre o

auxe rexional, locali-

zado nas Illas

Canarias, Baleares, a

Costa del Sol e a Costa

Brava.

1960 1965 1970 1975

7.011,6 20.284,8 60.935,9 127.169.8

Doc. 5/64 Evolución do número de turistas, e entrada de divisas do turismo e da emigración Anos Millóns de

turistas Divisas

(millóns de $) Divisas da emigra-

ción (millóns $) 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975

6,11 7,45 8,67

10,93 14,10 14,25 17,20 17,85 19,12 21,68 24,10 26,50 32,51 34,56 30,34 30,12

297 384,6 519,6 679,3 918,6

1.156,9 1.292

1.209,8 1.212,7 1.310,7 1.680,8 2.054,4 2.486,3 3.091,2 3.187,9 3.404,3

90.1 164,4 221,0 257,9 320,8 359,9 346,1 325,5 324,0 402,5 468,7 550,2 570,2 748,8 645,6

-

O tercer factor que contribuíu á

inxección de capital foron as remesas dos

emigrantes, que melloraron

sustancialmente a capacidade de aforro da

sociedade española. A partir de 1973, a crise

económica forzou ós países europeos a

cancela-la entrada de traballadores

estranxeiros o que provocou unha

diminución na entrada de fondos.

As deficiencias da fiscalidade

O triunfo na Guerra do franquismo pareceu que iba encamiñado a construir un

sistema fiscal progresivo, porque se estabreceu un aporte excepcional sobre os beneficios

extraordinarios e porque no 1940, no B.O.E, aparece recollido un proxecto de reforma

con importantes contidos sociais. Incruso o Foro dos Españois determinaba que os

cidadáns contribuirían ó sostemento das cargas públicas segundo a súa capacidade

económica. Mais a realidade amosou a continuidade dun sistema arcaico, rudimentario e

ineficaz dende o punto de vista recaudatorio. Dende o punto de vista social, é difícil


entender que o triunfo do bando conservador aceptara uns gravámenes máis elevados

contra si mesmo.

Entre 1940 e 1957 se algo define o sistema fiscal español é o fraude xeneralizado.

As ideas mais conservadoras, beneficiosas para as clases poderosas vencedoras da

contenda e que se resistían a calquera reforma que penetrara na coiraza tributaria das

clases privilexiadas, prevaleceron. Ademais, a falla de vontade política e de capacidade

técnica para perseguir o fraude impediron introducir un sistema tributario moderno

baseado na suficiencia, equidade, flexibilidade e capacidade para contribuir ó

desenvolvemento da riqueza.

Doc. 5/66 Orixe dos ingresos públicos no 1966 (en porcentaxes) As presuntas reformas

do ministro Mariano Navarro

Rubio, no 1957 e 1964, so

cambiaron o nome dos tipos

de impostos, pero con escasa

capacidade recaudatoria,

porque se baseaban nun

sistema de “cupos ou cuotas”,

na imposición directa, é dicir,

a da riqueza. O ministerio da

Facenda avaliaba o que un

sector ou subsector podía

pagar; os empresarios

agrarios, industriais e

comerciais pactaban a

cantidade e, se aceptaban, eles mesmos recaudaban o estipulado.

Tipos de ingresos 1966

I.- Impostos directos ¬ Productos ∧ Renda Imposto sobre a Renda das Persoas Físicas (1966) Imposto sobre a Renda das Sociedades ∨ Capital Sucesións e donacións Patrimonio

13'8 10'3 1'9 8'4 1'5 1'5 -

Porcentaxe total dos impostos directos 24'1

II.- Impostos indirectos ⇔ Circulación interior Imposto sobre Transmisións Patrimoniais e Actos Xurídicos Documentados Imposto sobre o Tráfico de Empresas ⇐ Circulación exterior (aduanas) ⇑Consumo Especiais Luxo Monopolios

17'4 6'6 10'8 15'9 27'1 9'8 9'9 7'4

Porcentaxe total dos impostos indirectos 62'1

III.- Outros (taxas, dereitos postais, etc.) 12'7

Doc. 5/65 O desequilibrio do sistema tributario segundo un documento ofical de 1964 La situación maltrecha de la economía española en 1939, después de una larga guerra y la existencia de dos zonas separadas dentro del país, presentó unas graves dificultades a la Hacienda del Estado [...] La gran participación de los impuestos indirectos en el sistema fiscal español ha constituido una preocupación para la política financiera nacional. Así, en el presupuesto de 1954 sobre un volumen total de ingresos de 26.000 millones de pesetas, unos 11.000 millones eran impuestos directos, es decir, el 40%. Como el resto estaba casi íntegramente constituido por impuestos indirectos puede afirmarse que nuestra imposición se apoya esencialmente sobre los impuestos indirectos, es decir, en los impuestos sobre el consumo y sobre la producción. Ahora bien, si se consideran los efectos multiplicadores sobre los precios particularmente de los impuestos sobre la producción y de algunos impuestos sobre el consumo, si se considera también que los impuestos sobre el consumo tienen un carácter regresivo, es decir, que implican un gravamen mayor sobre las rentas menores y si esto lo unimos a la ausencia de impuestos progresivos de carácter corrector se llega a la conclusión de que la tendencia general de nuestro sistema tributario es la de ser altamente regresivo. [...]


PAAU (LOXSE) SETEMBRO 2005 OPCION 2 Os seguintes documentos permiten realizar unha composición sobre a evolución da política económica durante o franquismo. A partir deles débese distinguir entre a etapa de autarquía (Docs.l y 2) e a de “desarrollismo” (Docs. 3-6). Para a primeira, o Doc. 1 presenta as súas directrices esenciais e o Doc. 2 un balance da mesma; para a segunda, o Doc. 3 aporta as razóns xustifi cativas, o Doc. 4 permite achegarse a unha das manifestacións do cambio económico, e os Docs. 5 e 6 a dous fenómenos chave para entender as transformacións económicas. Doc.1.-” Fundamentos y directrices de un Plan de saneamiento de nuestra economía, armónico con nuestra reconstrucción nacional” (1939), por Francisco Franco: “O problema máis grande que se presenta á economía española é o desnivel desfavorable da nosa balanza de pagos co estranxeiro (...). Suprimilo ten que constituir a directriz principal da nosa política económica, xa que, de outra maneira, se produciría o fenómeno de que a riqueza nacional continuase a esgotarse nesta sangría de centos de millóns que anualmente vai vigorizar a economía dos países exportadores (...). Imponse á nosa política comercial no exterior: 1°. Suprimir importacións que non sexan indispensables. 2°. Reducir aquelas que poidan ter un substitutivo ou permitan esta redución. 3°. Implantación de novas industrias e regos que nos faciliten os productos que hoxe importamos. 4°. Intensifi car as nosas exportacións, mesmo primándoas”. Doc.2.-O historiador J. L. García Delgado valora así a política autárquica: “O significado último desa pobreza de resultados durante a etapa inicial do franquismo ten unha dobre dimensión: por unha banda, supón o remate do proceso de crecemento moderado pero mantido que se prolonga en España durante o último tercio do século XIX e o primeiro do XX; por outra banda, ocasiona o ancheamento da fenda que separa a traxectoria de España respecto á de outros países europeos; unha diferencia que, en ritmos de crecemento e de produto real por habitante, se amplía enormemente durante eses anos. Non se esaxera, por conseguinte, cando se sitúa nese decenio dos anos corenta a pasaxe máis negativa da nosa historia económica e contemporánea, coa cruenta eliminación dos partidos políticos e organizacións de clase, con ríxida disciplina laboral e drástica fi xación de salarios, con mutilación das liberdades individuais e a perda, nuns casos, e marxinación noutros, dun capital humano irrecuperable. En suma, o fracaso económico correu entón paralelo á regresión política e social”. Doc.3.-Decreto-Lei de 20 de xullo de 1959, coñecido como Plan de Estabilización: “Ao remate da Guerra de Liberación, a economía española tivo que se enfrontar co problema da súa reconstrución, que se vía retardada naqueles momentos pola insufi ciencia dos recursos (...) como consecuencia da contenda. A guerra mundial e as repercusións que trouxo consigo aumentaron estas difi cultades e pecharon gran parte dos mercados e fontes de aprovisionamento normais (...). Superadas aquelas circunstancias, chegou o momento de iniciar unha nova etapa que permita colocar a nosa economía nunha situación de máis ampla liberdade, de acordo coas obrigas asumidas por España como membro de pleno dereito da OECE. A maior fl exibilidade económica que se establecerá gradualmente non supón en ningún caso que o Estado abdique do dereito e da obriga de vixiar e fomentar o desenvolvemento económico do país”. Doc.4.-O Seat 600, un dos emblemas do “desarrollismo”:

Doc.5.-Emigración exterior entre 1951 e 1980: ANOS AMERICA EUROPA 1951-

60 668.003 ---- 1961-

70 232.221 779.592

1971-80 51.663 447.794

Doc.6.-Evolución do número de turistas, 1961-1973: ANO Nº (MILLÓNS)

1961 7,4 1964 14,1 1967 17,8 1970 24,1 1973 34,5


SOCIEDADE. COLABORACIÓN E RESISTENCIA. O trunfo do golpe de Estado presenta, a mais das consecuencias políticas e

económicas descritas ate agora, a recuperación do exercicio do poder e o control dos

instrumentos do mesmo polos grupos sociais dominantes tradicionais, quen o van a

exercer en beneficio propio ó coutar tódalas leis sociais da etapa anterior e calquera

aceno de renacemento da organización do mundo do traballo. Elo favoreceu a

concentración da riqueza en reducidas mans, que anque ampliou o cima da pirámide

social sempre mantivo unha porcentaxe cativa.

Doc. 5/67 Distribución proporcional da poboación segundo a riqueza (1950-1975)

Esta división social de clases

reafírmase cando analizamos a distribución

da renda por intervalos e porcentaxes de

ingresos. No grupo da élite social, considerando como tales ós que superan os 20 millóns

de renda, encádranse o 0’02% do conxunto e acapara o 6,33% da renda nacional, máis do

doble que os das clases mais baixas.

Ano Clase alta Clase media Clase baixa 1950 1957 1962 1970 1975

0,1 1,0 2 a 5 5,3 5

34,1 38,8 41 a 47 53,9 56

65,8 60,2 49 a 57 40,8 39

Doc. 5/68 Distriubución da renda persoal disponible no 1970 Nivel de ingresos (1000

pts) Nº de fogares % dos fogares Total de ingresos

(millóns de Pts.) % da renda

nacional Ate 60.000 60.000 a 240.000 240.000 a 500.000 500.000 a 1 milón mais dun millón

1.170.665 6.564.770

748.196 167.814 106.989

13,3774,958,541,921,22

51.082850.778287.346126.949379.886

3,01 50,17 16,94 7,49

22,39 A estructura social da etapa franquista coñeceu, resultado dos cambios

económicos, que non políticos, visibles transformacións. Mantense o grupo social

dominante, pero o resto dos grupos mudou cara unha sociedade moito mais modernizada

cunhas tendencia chaves: consolídase a poboación urbana producto duna mobilidade

xeográfica que provoca a concentración nas áreas industriais, ó tempo que se despoboan

importantes áreas do territorio; a terciarización ccntrada na multiplicación do persoal

técnico, obreiros cualificados, intelectuais, estudantes, profesorado, sector sanitario, etc.

Que explican a mobilidade vertical nos grupos medios, ofrecendo unha estructura social

productiva complexa.

A situación que ofrece a sociedade no 1975 é a dunhas clase propietarias que

representan un 31,3 % da poboación, e dentro deste grupo o 82,7% son autopatróns e

industriais autónomos sen asalariados; pola contra os asalariados representan o 67,6%,

dos que un 41,6% de empregados están no sector terciario, e un 58,9 de obreiros.


Doc. 5/69 Evolución porcentual dos principias sectores ocupacionais (1964-1976) Ocupacións 1964 1968 1972 1976 Empresarios con asalariados 3,4 3,3 2,8 3,0 Autónomos da industria e servicios 11,6 11,9 10,5 11,0 Pequenos propietarios agrícolas 22,7 22,4 16,0 13,8 Xerentes, Directivos, encargados 1,0 1,1 2,3 2,2 Persoal administrativo, comercial e técnico 12,3 15,0 17,2 20,1 Persoal dos servicios 5,7 5,8 8,6 8,6 Obreiros especializados da ind. e servicios 22,6 23,3 27,2 28,6 Obreiros sen especializar da Ind. e ser. 10,0 8,0 5,9 4,6 Obreiros agrícolas 10,0 8,7 6,9 6,6

A elite dominante

O novo réxime foi apoiado desde os primeiros momentos polos sectores sociais da

dereita tradicional: os grandes propietarios agrícolas, a xerarquía eclesiástica e a alta

burguesía industrial e financeira. A esta base añadíronse os grupos beneficiarios do

mercado negro. Desde os sucesivos gobernos, mantívose nesta etapa un equilibrio

político e ideolóxico entre os distintos sectores que, fieles ás directrices políticas e

económicas que emanaban do poder, compuñan o bloque social dominante.

Doc. 5/70 Descripción desta élite social dominante contra 1966 En el aspecto personal el poder de penetración de la Banca se traduce de una forma clara en una extensa y tupida red de consejeros comunes entre los grandes bancos y las principales sociedades de las distintas actividades económicas. Un grupo relativamente reducido de tales consejeros comunes constituyen la máxima representación y personificación de la oligarquía financiera, que como estrato social está situado en la parte más alta de las clases burguesas, constituyendo la infraestructura de la economía española, con unha notable influencia sobre la superestructura política con la cual está intimamente interpenetrada A pesar de ter que adaptarse ás condicións impostas durante o período autárquico,

a adhesión da alta burguesía ó novo réxime foi total porque se sentiu favorecida pola

política económica. Os baixos salarios e o estraperlo permitiron unha forte acumulación

de capital. Esta oligarquía, na que se integraron os grandes terratenentes, controlaba a

banca e a industria. Doc. 5/71 Chamamento do gremio de fabricantes de Sabadell ante unha visita de Franco en 1942 [...] Mostrar toda nuestra gratitud imperecedera al salvador de España, Generalisimo Franco, ... tiene para el invicto Caudillo una deuda de gratitud que reclama su satisfacción inmediata, y ninguna ocasión será más propicia que la presente, para probar que somos buenos pagadores y para acreditar que la semilla del agradecimiento, que siempre se alberga en pechos nobles y generosos, ha florecido y fructificado también en el nuestro. ..No podemos olvidar que después de a Dios es al Generalisimo Franco y a su valeroso Ejército, a quienes debemos la terminación de nuestro cautiverio y la conservación de nuestros hogares y la recuperación de nuestro patrimonio industrial...[...] Loado sea Dios que en aquellos momentos de verdadera angustia para nuestra desventurada España, nos deparó, para redimirla, ese hombre extraordinario.. Desde mediados dos anos cincuenta comezaron a aparecer os primeiros síntomas

de inquietude nalgúns sectores do empresariado, sobre todo no plano económico. A

rixidez das relacións laborais e o excesivo intervencionismo estatal non convencían a


aqueles empresarios que defendían un modelo máis liberal e adaptado ós cambios

económicos e á necesidade de integrarse nos mercados occidentais.

Doc. 5/72 Informe do gremio de fabricantes de Sabadell en 1950 [...] Reclama la libertad total de comercio e industria de la lana, tanto por lo que respecta a las primeras materias como a sus manufacturados, hilados y tejidos, y al comercio de los mismos, pues unicamente dentro de un régimen de libertad podría ser encauzado el necesario reajuste de los precios de las materias primas y sus productos elaborados, de acuerdo con las realidades y necesidades del mercado del consumidor. Os cambios sociais e económicos dos anos sesenta e setenta non implicaron

modificacións importantes na actitude política do bloque social hexemónico que de novo

se sentiu beneficiado polo desenvolvemento. Sen embargo, un reducido sector

empresarial comezou a manifestar novos criterios para se enfrontar coa crecente

conflictividade, e a mostra-la súa disconformidade con algúns aspectos do marco de

relacións laborais. Ademais, este segmento da clase dominante vía con preocupación o

futuro político do país diante da posible desaparición física do dictador e do rexeitamento

da Europa comunitaria.

As clases medias

As clases medias, que foran depuradas na inmediata posguerra, apoiaron e

colaboraron co réxime franquista nas súas primeiras décadas de existencia. O novo

funcionariado, os pequenos e medianos propietarios agrícolas e industriais, o sector de

servicios, os eclesiásticos, os militares e as profesións liberais de formación universitaria,

compuxeron un entramado social que se sentiría protexido e moi cómodo coa dictadura.

Máis tarde, o crecemento económico e urbán da época do desenvolvemento favoreceu o

aumento do nivel de vida e da capacidade de consumo deste sector, así como o seu

crecemento. Doc. 5/74AORISTOS 5/91 P. 416 GRÁFICO POBLACIÓN POR SECTORES FOESSA A estratificación social Doc. 5/75 Distribución por actividades de producción das clases medias en % da poboación total (1970) Estratos actividade porcentaxe Clase media alta (25,6) -Industriais e comerciantes individuais

-Técnicos medios -Empregados -Técnicos medios do sector público -Empregados do sector público -As súas labores -Alumnado de encino medio

5 1,3 4,5 0,9 1,1 8,8 4,0

Clase media baixa (28,3) -Industriais e comerciantes individuais -Campesiños familiares -Obreiros cualificados do sector privado -Obreiros cualificados agrarios -Obreiros cualificados do sector público -As súas labores

2,0 3,6 10 4 8 11,5


A miseria da posguerra

O Foro do Traballo promulgado en plena contenda (1938), pretendía ser un

instrumento polo que o Estado asumía a tarefa de garantir ós españois "a Patria, o Pan e

a Xustiza". Pero o modelo autárquico impuxo unhas condicións de vida extremadamente

duras durante os primeiros lustros do franquismo. Os niveis productivos dos bens de

consumo de primeira necesidade, tanto industriais como alimenticios, foron insuficientes

para abasteceren as necesidades da maioría da poboación, o que provocou o

racionamento, a existencia dun importante mercado negro e o continuo aumento dos

prezos. A desarticulación familiar provocada polas consecuencias da guerra incrementou

as dificultades de moitas familias que soamente subsistían gracias ó traballo das

mulleres.

Doc. 5/76 Índice do coste da vida (1936-1958) nas capitais de provincia. Base xullo de 1936=100) Anos I. xeral Alimentos Roupa Alugueres Vivenda Outros gastos

1936 1939 1940 1942 1944 1946 1948 1950 1952 1954 1956 1958

100,0 153,6 178,1 247,4 256,9 360,6 453,0 529,3 567,7 584,0 643,1 807,7

100,0177,2214,6318,4323,0491,1599,2694,0728,8734,288,5

1.064,3

100,0190,1204,7293,4340,0400,0694,1688,3797,8844,1882,0

1.028,2

100,0105,8108,9116,3121,9134,2168,5202,9215,7236,2239,9270,8

100,0 134,9 162,8 233,2 243,5 297,4 394,6 463,7 521,3 558,6 590,8 735,1

100,0127,4145,8156,6171,8226,3297,1367,1417,5445,6481,1612,1

Polo contrario, os salarios, controlados directamente polo Ministerio de Traballo,

quedaron arredor dun 50% respecto ó nivel de preguerra, e o seu crecemento foi moi

lento durante os anos corenta e cincuenta. Doc. 5/77.- O traballo femenino segundo unha revista de 1944 "La mujer acostumbrada a manejar un sueldo ganado por sí misma no soportará pacientemente escaseces económicas que la obliguen a suprimir aquellos caprichos [...] y condenará al esposo a un descontento humillante [...] Cierto que existe un numeroso grupo de mujeres para quienes el trabajo no es únicamente el medio más directo de conquistar independencia, sino que necesariamente ha de ganar un sueldo para ayudar a sostener un hogar que carece de apoyo masculino [...]. No sucede lo mismo con aquellas que desertaron de sus deberes domésticos sin que una necesidad de orden económico las obligue, sino arrastradas por la corriente modernista, a cuya influencia se entregan con verdadero entusiamo. Doc. 5/78 Evolución porcentual dos salarios, en pesetas de 1930 (1930=100) Ano Minería Inds. metalúrxica Inds. Téxtil Agricultura


1930 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954

100,00 79,14 70,29 66,10 61,22 58,86 53,34 50,09 50,87 47,49 44,38 37,61 29,28 29,10 27,07 33,83

100,0079,0968,7365,1960,5159,2352,2748,8746,0142,9540,1434,0126,4826,3224,4828,16

100,0083,6074,7770,7967,3065,8361,6756,0153,3649,8246,5239,4530,7230,5328,4034,08

100,00 87,77 84,86 81,36 76,46 72,51 68,92 60,66 56,45 52,70 49,25 41,47 32,49 32,30 30,04 40,56

Doc. 5/79 A vida na posguerra segundo a novela La Colmena, de Camilo José Cela. Dorita, por las tardes, acompañaba a una señora impedida a dar una vuelta por Recoletos o a oír un poco de música en el María Cristina. La señora le daba dos pesetas y un corriente con leche; ella tomaba chocolate. La señora se llamaba Doña Salvadora y había sido partera. Tenía malas pulgas y estaba siempre quejándose y gruñendo. Soltaba tacos constantemente y decía que al mundo había que quemarlo, que no servía para nada bueno. Dorita la aguantaba y le decía a todo amén, tenía que defender sus dos pesetas y su cafetito de las tardes. Por las noches, a veces, la pobre mujer —con los dedos ateridos, la mente alejada y una ternura infinita en el corazón— prestaba algún servicio, detrás de las tapias del Retiro, a los soldados y a los estudiantes de bachillerato, y reunía hasta tres o cuatro pesetas. Después se iba a dormir, dando una vuelta hasta la calle de Marqués de Zafra, al otro lado del paseo de Ronda, o tomando el metro hasta Manuel Becerra, si hacía mucho frío. Las dos planchadoras, cada una en su mesa, cantan, mientras trabajan, y dan golpes con la plancha sobre las recosidas sábanas. Algunas veces hablan. — Ayer he vendido el suministro. Yo no lo quiero. El cuarto de azúcar lo di por cuatro cincuenta. El cuarto de aceite, por tres. Los doscientos gramos de judías, por dos; estaban llenas de gusanos. El café me lo quedo. — Yo se lo di a mi hija, yo le doy todo a mi hija. Me lleva a comer todas las semanas algún día.[...]. A concepción paternalista e asistencial do Estado estableceu un sistema de primas,

pluses e pagas extra para compensar a precariedade salarial. Pola súa parte, as empresas

comezaron a ofrecer algúns servicios coma os economatos laborais e en ocasións facían

algunhas concesións económicas ós traballadores como se pode apreciar no texto

siguiente. Doc. 5/80 O paternalismo na empresa (Empresa Nacional Bazán de Ferrol). [...] Teniendo en cuenta las necesidades que hay en muchos hogares, se concede una amnistía general a los trabajadores que estén sancionados por falsedad en las declaraciones familiares y a los casos que pudiesen aparecer en el resto del año, pagándole lo correspondiente al plus de cargas familiares [...]. Doc. 5/81 A dirección da Bazán de Ferrol exerce unha actitude paternalista. [...] La empresa resuelve la reclamación de un trabajador enfermo que ha sobrepasado las 26 semanas del seguro de enfermedad y que ya no tiene derecho durante el resto del año a la asistencia de dicho seguro, con lo cual estas faltas a pesar de estar enfermo no puede justificarlas y no cobra entonces jornales y el plus correrá la misma suerte. Se acuerda que a efectos del plus de cargas familiares se le consideren los días de ausencia como asistidos al trabajo [...]. ILUSTRACIÓN: FOTO GASÓXENO CRÓNICA DE ESPAÑA


O nivel de vida nos anos sesenta e

setenta

As condicións de vida víronse

agravadas pola desprotección social que

soportaban sobre todo os traballadores e

polas deficiencias en materia de vivenda e

infraestructuras nos barrios populares, en

moitos dos cales apareceron bolsas de

chabolismo. IMAGEN: Fuentes de la memoria 218 Chabolismo

As fortes tasas de crecemento

posteriores melloraron o nivel de renda

dos traballadores; pero sempre por

debaixo das necesidades derivadas do

excesivo aumento do coste de vida. Os salarios neste período subiron, favorecidos polo

crecemento económico pero tamén pola maior capacidade contractual e de presión da

clase obreira. Sen embargo, o agudo proceso inflacionista, o incremento do paro e a

insuficiencia das prestacións sociais en materia de sanidade, educación e vivenda,

ampliaron os desequilibrios.

Doc. 5/83 Índices anuais de salarios/hora En pesetas correntes En pesetas constantesª Anos

Índice Incremento Índice Incremento 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973

135,73 156,97 171,24 191,24 218,34 249,10 291,63 349,13

17,00 15,65 9,09

11,70 14,15 14,09 17,07 19,70

114,44 125,08 129,58 140,44 150,27 158,81 171,46 183,61

10,06 9,30 3,60 8,38 7,00 5,68 7,97 7,07

ª Reducidas polo índice de prezos dos consumidores da Contabilidade Nacional Doc.o 6/84


As condicións de traballo na posguerra e o novo marco de relacións laborais

O Ministerio de Traballo dictou ó longo de todo o período unhas ríxidas

ordenanzas que incidiron negativamente sobre as condicións laborais: xornada de 48

horas semanais, réxime de traballo sometido a unha férrea disciplina e dificultades de

promoción profesional. A esta situación había que añadi-las carencias de seguridade e

hixiene, o que explica os frecuentes accidentes e enfermedades laborais. Ó mesmo tempo

a disolución, prohibición e persecución das organizacións políticas e sindicais decretada

polo réxime franquista deixou os traballadores sen instrumentos de presión. Obrigados a

encadrarse cos empresarios na OSE, víronse sometidos ó control dos mandos desta

organización e á aplicación da xurisdicción militar ante calquera actitude de protesta

colectiva, que as leis entendían como delicto de rebelión. Por estas razóns a

conflictividade adquiriu en moitos casos un carácter individual, o que non impediu o

desenvolvemento dalgunhas folgas en Cataluña, Galicia e Biscaia no período 1945-1947. Doc. 5/85 A “folga do aceite” de Ferrol segundo a prensa clandestina de 1946 Tres mil obreros, desafiando el aparato represivo de Franco, se apoderaron de los talleres del Arsenal más importante de España y permanecieron varias semanas en huelga, exigiendo racionamientos apropiados y negándose a aceptar aumentos de salarios en moneda franquista. Una de las características más importantes de esta huelga fue que no hubo ni un solo traidor ni esquirol, y que toda la bárbara represión de la policía y la Guardia franquistas resultó impotente para romper la unidad indestructible de los obreros ferrolanos perfectamente organizados. Es preciso señalar también que la organización de esta huelga, fundamentalmente política, fue magnífica, existiendo un comité dirigente y desarrollándose en todas sus etapas con arreglo a un plan trazado y discutido por la masa obrera. Otra cuestión importante es la solidaridad que el pueblo de El Ferrol demostró con los heroicos huelguistas e incluso los paros de solidaridad de muchos núcleos de trabajadores de toda Galicia, entre ellos os conductores de los camiones de pescado. Non foi esta a única forma de protesta industrial ó longo das dúas primeiras

décadas do franquismo. Na meirande parte das grandes empresas, en sectores como a

minería, ou a construcción naval, desenvolveuse un tipo de conflictividade individual

contra as condicións de traballo e por reclamacións salariais, que se foi estendendo pouco


a pouco por tódolos centros industriais. Nos anos cincuenta este movemento de

resistencia obreira adquiriu un carácter colectivo DISCO Ó mesmo tempo os traballadores adoptaron novas tácticas para conseguiren seus

obxectivos. Por unha banda, o Partido Comunista alentou os seus militantes clandestinos

a participaren nas eleccións sindicais. Paralelamente, crearon novas formas clandestinas

de organización, as comisións de obreiros, porque o sindicalismo oficial non daba

respostas positivas nin ás súas reivindicacións sociolaborais nin ás esixencias de

liberdades. Desta forma, produciuse unha vaga de folgas entre 1956 e 1958 en tódolos

sectores industriais de Cataluña, o País Basco, Asturias e Madrid.

A partir de finais dos anos cincuenta, a inserción da economía española nos

mercados internacionais aumentou as necesidades productivas, o que obrigou a

transforma-lo marco de relacións laborais imposto pola dictadura. Ofrecéronse ós

traballadores novos incentivos, basicamente salariais, a cambio de aumenta-la

capacidade productiva. Para esto aprobouse a Lei de Covenios Colectivos de 1958. Doc. 5/86 Lei de Convenios Colectivos Sindicales de 1958.

La realidad social española presenta hoy un factor innegable: la existencia de una red viva y auténtica de entidades sindicales que agrupa ordenadamente a todos los factores humanos de la producción. Este hecho, combinado con la exigencia doctrinal de que se reconozca a los organismos que encuadran a empresarios y trabajadores la facultad de establecer pactos [...] impone la modificación del régimen jurídico hasta aquí en vigor, que establecía como únicos preceptos aplicables a la contratación del trabajo las normas de carácter general dictadas por la soberanía del Estado y los usos y costumbres en el ámbito general y los pactos individuales, dando acceso,

entre unos y otros, a los convenios colectivos [...]. Bajo el signo de la productividad ocurre también que se está operando una renovación industrial [...] a lo que puede ayudar de manera muy favorable el establecimiento de nuevas prescripciones [...]. Artículo décimo.- Si las partes del convenio [...] estimasen la imposibilidad de llegar a acuerdo, su Presidente lo comunicará así al Delegado sindical [...]. En este caso, la Organización Sindical podrá solicitar del Ministerio de Trabajo que designe un representante que presida las deliberaciones procurando alcanzar un acuerdo de voluntades

A conflictividade laboral e o novo sindicalismo nas décadas dos anos sesenta e setenta.

O anquilosamento do aparato productivo obrigou á introducción de medidas de

modernización e racionalización. Tratábase de aplica-los principios da Organización

Científica do Traballo -os métodos fordistas e tayloristas- nos que o salario dependía dos

ritmos de traballo, controlados con sistemas de cronometraxe e sometidos a unha ríxida

disciplina laboral. A súa posta en práctica, competencia exclusiva dos patróns, orixinou


un forte incremento dos beneficios empresariais pero influíu negativamente nas

condicións dos traballadores: agudizou a explotación da man de obra ó intensificar a

xornada laboral, promoveu o traballo en turnos e fixo diminuír o seu valor. Todo isto foi

causa do aumento dos accidentes laborais. A severidade das condicións endureceu unha

actitude de protesta por parte dos obreiros e a discusión dos convenios colectivos

converteuse nunha fonte permanente de conflictividade sociopolítica que rebasou o

entorno das factorías.

O aumento das protestas, que alterou a vida das cidades industriais, puña de

manifesto que a Organización Sindical Española estaba a perder influencia sobre os

traballadores. Os instrumentos mobilizadores daquelas loitas foron as eleccións de

enlaces sindicais, a discusión dos convenios colectivos, os paros intermitentes, o traballo

a ritmo lento e as folgas. Nos sucesivos comicios, sobre todo a partir de 1966, triunfaron

as candidaturas articuladas polas ilegais Comisións Obreiras, movemento sociopolítico

cada vez máis organizado e estendido por toda España. Doc. 5/87 Evolución da conflictividade laboral 1963-1975

Doc. 5/88 PORTADA PRENSA 1972 EN FERROL Os sucesos ferroláns do 10 de marzo de 1972 Un dos aspectos máis novedosos desta

conflictividade social foi a participación cada vez máis

activa das mulleres, traballadoras ou non, que militaban

nas organizacións clandestinas e colaboraban na difusión

da propaganda, na organización da solidariedade e nas

actitudes de protesta, tanto nas factorías como na rúa. Doc. 5/89 Reivindicacións das mulleres traballadoras coruñesas no ano

1967

Ano Folguistas (miles) Folgas

1963 Non hai datos 777 1964 Non hai datos 484 1965 Non hai datos 236 1966 37,0 179 1967 366,2 567 1968 130,7 351 1969 205,4 491 1970 460,9 1591 1971 222,8 616 1972 277,8 853 1973 357,5 931 1974 685,2 2290 1975 647,1 3156

En las estructuras actuales, la mujer ha sido mantenida en condiciones de ignorancia para mantener las condiciones de mano de obra más barata y para convertirla en un sector sin inquietudes, conformista y resignada de forma que no se movilice ni se solidarice con la clase obrera, sino que sea un lastre y un freno para su lucha. Más la mujer tiene que luchar en dos frentes. Por su parte como trabajadora, debe integrarse en las Comisiones Obreras, para solucionar los problemas de su clase. Por otra , su condición de mujer le plantea unos problemas especificos. Para tratar de resolver estos se han reunido en comisión las mujeres de las Comisiones Obreras, y... han planteado las siguientes reivindicaciones. 1.-Acceso a todos los cargos públicos sin excepción. 3.-Acceso a todos los grados de enseñanza, sin discriminación. 4.-Acceso a todos los puestos de trabajo, sin discriminación. 5.- Igual trabajo, igual salario. 6.-salario integro durante el permiso de maternidad y que el hecho de casarse no signifique la pérdida del puesto de trabajo [...]. Doc. 5/90 II Asemblea Nacional de CCOO de Galicia, celebrada en 1971 ¿Pero han de ser los convenios meras plataformas de lucha por reivindicaciones económicas?. Dado el grado de desarrollo del movimiento obrero y teniendo en cuenta la experiencia y grado de politización ya


adquiridos, es necesario dar a cada plataforma reivindicativa, a cada convenio, una dimensión nueva. Sobre todo en aquellas empresas donde ya existe cierta experiencia de lucha. Los convenios deben recoger reivindicaciones económicas y sociales, que sitúen la lucha a un nivel superior, y por lo tanto den a la clase obrera una perspectiva más clara en la lucha por la democracia. No vale de nada que en el programa de la clase obrera se recoja la exigencia de libertad sindical, derecho de huelga, amnistía, derecho a la educación, industrialización de Galicia etc., si a la vez no se defiende ese programa paralelamente a la discusión del convenio, aprovechando el momento de discusión, unidad y movilización de la clase obrera. O poder deu una dobre resposta a esta situación. Dunha banda, o ministro José

Solís Ruiz aprobou en 1967 e 1971 novas leis que intentaban resolver os conflictos

laborais dentro do marco vixente; non acadou os seus obxectivos porque as Comisións

Obreiras coparon a meirande parte das estructuras organizativas do Sindicato Vertical

nas eleccións de 1975, asinando así a súa acta de defunción. Doutra banda, tanto o Estado

coma os empresarios responderon de xeito represivo. Aínda así, os despidos, a

suspensión de cargos sindicais, as detencións e os grandes procesos xudiciais como o

1.001 e o dos 23 de Ferrol, non conseguiron frena-la conflictividade.

O sistema educativo

A preocupación polo control ideolóxico foi unha das primeiras manifestacións do

franquismo desde o comezo da Guerra . Por esa razón, o corpo de profesores da

República foi depurado e os seus membros substituídos por adictos ó Réxime. O ensino

primario non garantía a escolarización total, o ensino medio era claramente insuficiente

e o acceso á universidade quedaba reducido ós membros das elites sociais.

Doc. 5/91 Expediente de depuración dun mestre

A Igrexa foi a institución que esixiu a

tutela da educación, do ensino e dos

costumes. O Ministerio de Edu-cación,

desde os primeiros momentos, quedou nas

mans de católicos monár-quicos.

Suprimíronse o laicismo e a coeducación. O

ensino impartíase en castelán e prohibiuse

o uso educativo das demais linguas españolas. Reformáronse os programas, introduciuse

a formación política nos Principios do Movemento e estableceuse a censura eclesiástica e

para os libros de texto, que tiveron que adaptarse á legalidade franquista e á doctrina

católica.

Doc. 5/92.- Normas para la Escuela Primaria. 1939. Año de la Victoria (Doc.5 das PPAU, 2006):


“O oprobio dunha escola laica rematou. Para formar españois profundos, crentes e patriotas austeros España rexorde, gloriosa, polo esforzo decidido e xigante dos seus fillos, dos que morreron alegremente por ela, dos que por ela se sacrificaron e quixeron renderlle o mellor e máis espléndido da súa vida. A Escola ten que recoller o ambiente heroico das xuventudes guiadas polo Caudillo á vitoria... 1ª A reposición do Santo Crucifixo marca a apertura do curso (…). 2ª Ademais do retrato do Caudillo, haberá no salón de clase unha imaxe da Virxe, con preferencia da Inmaculada, e en sitio preferente (...). 4ª Á entrada na escola os nenos saudarán co tradicional Ave María Purísima, sendo contestados polo mestre: Sin pecado concebida (...)". O cambio principal que experimentou o sistema educativo na segunda mitade do

franquismo, vencellado tamén ás transformacións económicas e sociais, foi a aprobación

e desenvol-vemento da Lei Xeral de Educación de 1970, que permitiu a prolongación da

educación primaria obrigatoria e gratuíta ata os catorce anos e a ampliación da rede de

centros de ensino secundario.

Doc. 5/93 Lei Xeral de Educación de 1970 Las áreas de actividad educativa en este nivel [Educación General Básica] comprenderán: el dominio del lenguaje mediante el estudio de la lengua nacional, el aprendizaje de una lengua extranjera y el cultivo, en su caso, de la lengua nativa. [El Bachillerato Unificado y Polivalente] al ofrecer una amplia diversidad de experiencias práctico-profesionales, permite el mejor aprovechamiento de las aptitudes de los alumnos y evita el carácter excesivamente teórico y academicista que lo caracterizaba, siendo de esperar que cuando las condiciones económicas del país lo permitan, también llegue a ser gratuito. Ó mesmo tempo, a investigación estaba controlada polo Consello Superior de

Investigacións Científicas e habería que esperar á mitade dos anos cincuenta para que se

producise un intento de liberalización nos plans de ensino, cos que penetraron na

universidade certos aires de renovación científica, que, sen embargo, non alteraron a

situación de pobreza no campo da investigación. Doc. 5/94 Creación do Consello Superior de Investigacións Científicas en 1938 Tal empeño [la renovación de la gloriosa tradición científica española] ha de cimentarse, ante todo, en la restauración de la clásica y cristiana unidad de las ciencias, destruida en el siglo XVIII. [...] España, que siente renovada su vida nacional a impulsos de una exaltación Patria, quiere sistematizar la investigación, aplicarla a desarrollar e independizar la economía nacional y colocar la organización científico-técnica en el primer plano de los problemas nacionales. O control da cultura e dos medios de comunicación

A implantación da censura e a supresión da liberdade de prensa foron

instrumentos empregados polo Estado para mante-la súa hexemonía. Cine, teatro,

literatura e arte estiveron sometidos á censura, o que provocou, ata ben avanzados os

anos cincuenta, unha época de empobrecemento e devalo culturais.

ILUSTRACIÓN: VIÑETA DE OPS SOBRE A CENSURA Doc. 5/95 A censura cinematográfica segundo o director Basilio Martín Patino


Yo supongo que el cine de la era franquista fue el que podía y tenía que ser: un servicio de propaganda y de control para solaz de la victoriosa tropa nacionalsindicalista. La cultura reglamentada por los comisarios y trapisondas de turno. [...] Personalmente, desde que decidí dedicarme al cine, ya en la Universidad, mi recuerdo es la historia de un desgaste de energías desproporcionado contra el sistema, creando cineclubs, revistas y organizaciones culturales de oposición, para introducirnos por las peligrosas fisuras de un monopolio histérico de cautelas y de defensas fanáticas. Una batallla imposible. Conservo como una reliquia el papelín de censura de mi primer trabajo de tipo profesional, una historia ingenua y sincera, distinguida paradójicamente con el Primer Premio en el concurso nacional de Guiones. Dice textualmente: Cuiden con esmero exhibición de rock and roll. Cuídese escena de Helga en combinación. Que los alumnos sean de otro colegio, pero no escolapios. Cuídese con esmero las piernas de Helga. Suprímase que mataron a los padres de Helga porque eran judios y lo de "todos somos iguales” [...] Elimínense señoritas en bikini [...]” A necesidade de homologa-lo réxime co marco internacional, a partir dos cambios

socioeconómicos dos anos sesenta, provocou unha apertural cultural que favoreceu a

aparición de movementos innovadores. Creáronse novas editoriais que impulsaron o

desenvolvemento da novela e do teatro. Ó mesmo tempo, a presión social e a relativa

permisividade das autoridades fixo posible unha maior producción escrita en tódalas

linguas hispánicas. Tamén o mundo da creación plástica se viu afectado pola evolución

económicosocial. Non foi ata os anos cincuenta cando comezaron a fraguaren

movementos de renovación artística que enlazaban coas vangardas europeas. Pódese

dicir algo semellante sobre o cine, coa importación de películas europeas e

estadounidenses e a aparición dos cineclubs, que contribuíron á formación cinéfila das

novas xeracións. Outro sinal dos cambios sociais que se estaban a producir en España, foi

o fenómeno da "canción protesta".

REPRODUCCIÓN CADRO OU PROGRAMA OU TEXTO SOBRE O VOLTER (JOSÉ) VOCES CEIBES Dende un primeiro momento, o goberno de Franco comprendeu a importancia dos

"mass media". A Lei de Prensa de 1938 deixaba en mans do Esta-do o regula-mento desta

actividade e da profesión periodística, o nomeamento de directores e a censura previa. A

prena do Movemento estaba constituída por unha rede de xornais como Arriba e El

Alcázar e as autoridades políticas controlaban a liña edi-torial e impartían as directrices

silenciadoras de todos aqueles feitos e conflictos que perxudicaban o Réxime.


As e-

misoras de

radio esta-

ban obriga-

das a conec-

tar con Ra-

dio Nacional

de España

para difun-

diren o "par-

te" de noti-

cias, e Tele-

visión Española, que comezou as súas emisións en 1956, era un monopolio do Estado,o

mesmo que o Noticieiro Documental (NO-DO) que se emitía nas salas de cine Doc. 5/96 A radio nos anos corenta vista por un xornalista dos anos oitenta

[...] La influencia de la radio traspasaba a menudo los límites del hogar y se hacían corrillos de vecindad (cuando no se pegaba la oreja al tabique por si el vecino subía el volumen) para oír los programas más apasionantes. Y los programas más apasionantes eran, ya entonces, los seriales radiofónicos, donde las radionovelas del prolífico creador Guillermo Sautier Casaseca hacían estragos entre las amas de casa [...]. Por su parte los hombres seguían con no menos ardor los avatares futbolísticos que les llegaban por las ondas hertzianas [...]. Eso sí, implacablemente, al mediodía y a la noche, todas las emisoras estaban obligadas a conectar con el Diario

Hablado de Radio Nacional de España: la voz oficial que daba las noticias no menos oficiales. un programa informativo que durante muchos años conservó para la gran mayoría de la población el sustantivo bélico con que había nacido durante la reciente contienda : El Parte. ILUSTRACIÓN: TELEVISIÓN AORISTOS 405 A necesidade de ofrecer unha imaxe máis conforme coa realidade europea obrigou

a unha leve apertura informativa que se concretou na Lei de Prensa de 1966, sendo

daquela ministro de Información e Turismo Manuel Fraga Iribarne. A lei facilitou a

edición de libros de contido sociopolítico e a aparición dalgunhas revistas como


Cuadernos para el Diálogo, Triunfo ou Cambio 16, as cales sufriron numerosas multas,

supresións ou secuestros por manifestaren posicións contrarias ó Réxime.

Doc. 5/97 FOTOGRAFÍA DE REVISTA SECUESTRADA A vixilancia da vida privada

Doutra banda, a vida e os costumes da sociedade española tamén estiveron

condicionados polas doctrinas que emanaban tanto dos Principios do Movemento coma

da Igrexa Católica. A obsesión polo control ideolóxico chegou a darse mesmo nas

actividades deportivas. Esta situación non comezou a ser superada ata os anos sesenta. Doc. 5/98 A Igrexa e os costumes Vestido y ornato del cuerpo: El traje de la mujer para ser honesto, aun fuera del templo, no deberá tener escotes exagerados ni ser excesivamente corto en faldas y mangas. [...] Debe advertirse que la inmoralidad del traje depende también de la forma provocativa que insinúa o ciñe demasiado lo que ha de velar la modestia (:::). Los modistos y las modistas tienen una gravisima responsabilidad si crean, introducen o aconsejan formas de vestir inmodestas y pueden hacerse culpables de los pecados que de su obra se sigan [...] La mujer en la vida pública y profesional La mujer interviene hoy cada vez más en la vida pública y en las profesiones de todas clases, pero es fundamental para ella y para la sociedad que no deje de ser mujer: compañera y complemento del hombre -no una competidora-; que no pierda el espíritu femenil, en el que entran como elementos básicos la orientación hacia el hogar, la delicadeza de sentimientos y la modestia. Doc. 5/99 A liberalización dos costumes e a influencia estranxeira. Resulta demasiado claro que conocemos, con el turismo, un choque de mentalidades y una conmoción general de nuestras estructuras.... se ha podido comprobar que existe un ambiente de excesiva o mal entendida libertad entre los jovenes. Afecta ello en especial a las familias de clase menos acomodada y es un hecho el acusado absentismo escolar de menores cuando se acerca el verano. No existen en la zona asociaciones aceptadas por la juventud y, por otro lado, es notable el efecto mimetizador de costumbres extrañas, particularmente en cuanto a los trajes de baño. Ya he dicho alguna vez que se ha llegado a hacer una curiosa verificación: son casi más las bañistas nacionales que las extranjeras que usan bikini en las costas gerundenses. Una necesidad señalada con insistencia por quienes tratan día a día con el turismo es la de hacer cumplir las normas impuestas por la autoridad.Es queja común en nuestro litoral la del incumplimiento de órdenes oficiales sobre moralidad bien sea sexual o profesional. Lo que ya no es tan común es señalar como infractor al turista. PORTADA DE ¿É inmoral o baile agarrado?

FOTOGRAFÍA EQUIPO DE FÚTBOL BRAZO EN ALTO

As organizacións de encadramento da poboación, coma a Organización Xuvenil

Española, o Fronte de Xuventudes e a Sección Feminina, completaban a tarefa do control

ideolóxico e social a través de actividades deportivas e de lecer. Ademais, as mulleres

entre os 17 e os 35 anos tiñan que realiza-lo Servicio Social para integrárense no mundo

laboral, licenciárense, obteren o pasaporte ou participaren en oposicións e concursos Doc. 5/100 Creación do Fronte de Xuventudes en 1940 [...] Al Frente de Juventudes corresponden dos tareas: la primera en estimación e importancia, consiste en la formación de sus afiliados para Militantes del Partido; en segundo lugar le compete irradiar la acción necesaria para que todos los jóvenes de España sean iniciados en las consignas políticas del Movimiento [...].


Artículo octavo.- Serán funciones del Frente de Juventudes, respecto de toda la juventud no afiliada y que se encuentre en Centros de Enseñanza o Trabajo: a) La iniciación política. b) La educación fisica. c) La organización de cuantas colonias de verano o instituciones afines sean subvencionadas por corporaciones públicas y la inspección de las que organizasen entidades privadas. d) La vigilancia del cumplimiento de las consignas del movimiento, en lo que se refiere a la Juventud, en los Centros de Enseñanza y Trabajo [...]. Doc. 5/101 Discurso de Pilar Primo de Rivera a mulleres da Sección Femenina en 1944 Teneis que buscar el apoyo constante de nuestros Jefes Provinciales (...). Porque en esto nuestra vida falangista es un poco como nuestra vida particular. Tenemos que tener detrás de nosotros toda la fuerza y decisión del hombre para sentirnos más seguras, y a cambio de esto nosotras les ofrecemos la abnegación de nuestros servicios y el no ser nunca motivo de discordia. Que éste es el papel de la mujer en la vida. El armonizar voluntades y el dejarse guiar por la voluntad más fuerte y la sabiduria del hombre.


VOCABULARIO · Balanza de pagamentos: Instrumento de contabilidade que recolle tódalas actividades económicas (pagamentos, importacións, exportacións, movementos de capital, etc.) realizadas por un estado. · Bipolaridade: División do mundo en dous bloques, o comunista e o capitalista, liderados pola Unión Soviética e os EE.UU. respectivamente, surxida despois de 1945 e en torno da que xiraron as relacións internacionais, · Cártel: Acordo entre empresas que se dedican á mesma actividade económica que, para evitaren facerse a competencia, fixan os prezos, repártense o mercado, controlan a producción, etc. · Coexistencia pacífica: Fase das relacións internacionais na que se intentou atenua-las tensións entre os dous bloques surxidos despois da II Guerra Mundial. · Concordato: Convenio entre a igrexa e o estado que da forma, regula e armoniza as relacións entre ámbalas duas institucións. · Convenio colectivo: Documento legal que regula tódolos aspectos das relacións laborais (salario, horas de traballo, normas de seguridade, etc.) entre a empresa e os traballadores. · Descolonización: Proceso de liquidación do sistema colonial coa conseguinte formación de novos estados nos antigos territorios dependentes. · Eixo: Nome dado á alianza entre a Alemaña de Hitler e a Italia de Mussolini, á que posteriormente se adhiriu Xapón, que pretendía loitar contra o bolxevismo e contra as resolucións do Tratado de Versalles. · Enlace sindical: Nome que reciben os representantes dos traballadores no Sindicato Vertical. · Estado de excepción: Situación declarada de forma oficial polo goberno como de extrema gravidade e que implica a supresión temporal de dereitos, liberdades e garantías personais. · Falanxe Española e das Xuntas de Ofensiva Nacional Sindicalista: Grupo político nacido nos anos trinta arredor do cal se organizou unha gran parte do fascismo español. Foi un dos partidos sobre os que se apoiaron os sublevados no 18 de xullo de 1936 para se converter nun partido único durante o réxime franquista. · Fascismo: Movemento político baseado nos principios do totalitarismo de estado, nacionalismo imperialista, antiliberalismo, antibolxevismo e estructura vertical do poder. · Fordismo: Método de organización do traballo consistente na utilización da cadea de montaxe na que se estudian os tempos e os movementos do traballador co obxectivo de especializa-lo traballo, elevar rendementos e controlar calidades. · Galeguismo: Movemento político e cultural creado coa finalidade de defende-la personalidade e os dereitos de galicia, así como a de eleva-la súa capacidade de autogoberno. · Guerra Fría: Estado de tensión permanente entre os bloques soviético e estadounidense. O enfrontamento busca o debilitamento do bloque contrario sen chegaren ó choque armado directo. · Inflación: Desequilibrio económico producido por un aumento de precios maior ó dos salarios o que produce unha diminución da capacidade de compra e, polo tanto, do consumo. · Intervencionismo económico: Política dun goberno que controla e regula a actividade dos sectores productivos e do mercado. · Maquis: Voz de orixe francesa que se utiliza como sinónimo de "guerrilla". · Mercado Común Europeo: Organización supranacional nacida coa firma do Tratado de Roma que pretendía establece-la libre circulación de capitais e mercadorías entre os estados membros. É o antecedente da actual Unión Europea. · Mercado Negro: Intercambio e venda de productos fóra dos conductos legais e que, xa que logo, escapa a todo tipo de regulamentación oficial, legal e fiscal. · Monopolio: Control total por parte dunha empresa do mercado dun determinado producto. · Oligarquía: Grupo social non institucionalizado que detenta un certo poder político e económico.


· ONU: Organización supranacional nacida ó remate da II Guerra Mundial co obxectivo de mante-la paz e a seguridade internacionais, previ-las ameazas contra a paz, evita-los actos de agresión entre os estados e dar solución pacífica ós conflictos internacionais. · Opus Dei: Movemento relixioso seglar de tendencia conservadora fundado por José María Escrivá de Balaguer en 1928. Tivo unha gran capacidade de influencia durante os anos do franquismo ó colocar moitos dos seus seguidores en postos clave do Estado. · Piquete: Grupo de persoas que intenta manter ou difundi-las consignas dunha folga. · Plan Marshall: Plan de axuda liderado polos Estados Unidos que tiña como obxectivo o apoio económico ós países europeos devastados pola II Guerra Mundial. · Productor: Denominación que durante o franquismo reciben os traballadores industriais, os asalariados. · Racionamento: Limitación da cantidade dun determinado producto ou productos que se poden adquirir para cada persoa. Prodúcese en momentos nos que existen dificultades de abastecemento. · Taylorismo: Método de control de tempos e movementos para incrementa-la productividade do traballo. Propón unha organización do traballo baseada no control temporal das tarefas, a secuenciación lóxica do movemento para reducilo e eleva-las unidades dos productos. · Tecnocracia: Racionalización das actividades económicas e políticas que se moven en términos de eficacia por enriba de consideracións ideolóxicas. O control do goberno pasa a mans de técnicos ou especialistas nas diferentes áreas.


NOMES PROPIOS • AÑOVEROS ATAUN, Antonio. Bispo de Bilbao, que en 1974 permitiu a difusión dunha homilía nas igrexas de Biscaia, na que se criticaba a falla de liberdades e se defendían os dereitos do pobo basco. O goberno de Carlos Arias Navarro pretendeu a expulsión do bispo, o que provocou unha crise nas relacións entre a igrexa e o Estado. • ARIAS NAVARRO, Carlos. Gobernador de Málaga na posguerra, sistituíu a Carrero Blanco na presidencia do goberno. Autor do intento aperturista coñecido como o "Espírito do 12 de febreiro". Foi o presidente do primeiro Goberno da monarquía durante a transición á democracia. • BORBÓN, Juan Carlos de (1938- ). Neto de Alfonso XIII e fillo de Juan de Borbón. Foi nomeado sucesor na Xefatura do Estado por Franco, feito que sucedeu en 1975, despois da morte do Xeneral. Instaurada a democracia é, desde 1978, o monarca constitucional de España. • BORBÓN, Juan de (1913-1993). Fillo de Alfonso XIII. A renuncia dos seus irmáns ó trono de España deixóuno como herdeiro lexítimo da coroa. Despois da Guerra , ó non ser restaurada a monarquía, afastouse politicamente do Xeneral Franco e mantivo desde finais dos anos corenta unha posición crítica coa dictadura. Coa instauración da democracia renunciou ós seus dereitos ó trono na persoa do seu fillo Juan Carlos. • CARRERO BLANCO, Luís (1903-1973). Militar de carreira, acadou o grao de almirante. Participou na Guerra como Xefe do Estado Maior da División de Destructores. Desde o final da guerra foi un estreito colaborador de Franco, chegando a ser Xefe do Goberno en 1973. En decembro dese ano morreu nun atentado de ETA. • CASTELAO, Alfonso Rodríguez (1886-1950). Estudiou medicina na Universidade de Santiago. Foi xornalista, debuxante e caricaturista. Nas súas actividades manifestou unha preocupación social e política que o levou a se comprometer co galeguismo. En 1912 adheriuse ás Irmandades da Fala. Participou en 1920 na fundación da revista Nos. Foi diputado nas eleccións de 1931 e 1936, sendo un dos pais do Estatuto de Autonomía de Galicia. Rematada a guerra continuou no exilio a súa actividade como político e escritor, o que o convertería nun dos símbolos históricos do galeguismo. • CASTIELLA Y MAÍZ, Fernando María (1907 - ). Catedrático de dereito internacional e diplomático. Político de tendencia democristiana, foi embaxador na Santa Sé e ministro de Asuntos Exteriores no período 1957-1969. • DÍEZ-ALEGRÍA, Manuel ( ). Tenente Xeneral do Exército de Terra, foi Xefe do Alto Estado Maior do Exército. Partidario de reformas políticas, mantivo relacións no exterior con persoalidades políticas que pertencían a partidos da oposición democrática, polo que foi cesado no seu cargo. • EISENHOWER, Dwight David (1890-1969). Militar de carreira, participou na I e II Guerras Mundiais en tarefas de dirección e organización como o desembarco de Normandía. Foi xefe supremo das forzas da OTAN en Europa e en 1952 foi elixido Presidente dos Estados Unidos, cargo no que se mantivo ata 1961. Visita España no 1959. • ESCARRE, Aurelio María ( ). Abade do Mosteiro de Montserrat, que en 1963 se manifestou publicamente contra a dictadura e a prol da democracia. As autoridades franquistas presionaron o Papa para conseguiren o seu desterro a Italia, onde morrería. • FRAGA IRIBARNE, Manuel (1922). Catedrático de Dereito Político da Universidade de Madrid. Foi Ministro de Información e Turismo durante a dictadura franquista entre 1962 e 1969. Durante a Transición á democracia estivo ó fronte do Ministerio de Gobernación. Diputado en Cortes en 1977 formou parte da comisión encargada de elabora-la Constitución de 1978. Foi presidente do Partido Popular e en 1990 cambiou o ámbito da súa actividade política ó ser elixido presidente da Xunta de Galicia, cargo que renovou no 1993, 1997 e 2001. Presentouse á reelección no 2005 e, anque conseguiu liderar a formación política máis votada, no validou a presidencia da Xunta, polo que foi designado como senador en Madrid..


• FRANCO BAHAMONDE, Francisco (1892-1975). Militar de carreira, chegou a xeneral pola súa participación na guerra de Marruecos e foi nomeado por Primo de Rivera director da Academia Xeral Militar. Durante a Segunda República dirixiu a represión do movemento revolucionario de 1934 en Asturias. En 1936 participou desde Canarias na organización do golpe de estado contra a República. Nomeado ó comezo da guerra xefe supremo dos tres exércitos e xefe de goberno, autonomeouse Xefe do Estado. Ó rematar a Guerra instaurou unha dictadura, concentrando tódolos poderes políticos e militares na súa persoa e soamente en 1973 separou a xefatura do estado da xefatura do goberno. Morreu en 1975. • GRIMAU, Julián (1911-1963). Comezou na Coruña a súa actividade política como membro da Organización Autonomista Galega (ORGA). Coa proclamación da República afiliouse en Madrid ó Partido Republicano Liberal e xa en plena Guerra ó Partido Comunista. Foi membro do Corpo de Policía na Brigada de Investigación Criminal. Ó remata-la guerra viviu como exiliado en Francia e Cuba. Foi elixido membro do Comité Central do PCE e pasou clandestinamente a España para mante-la organización comunista. Detido en 1962 foi condenado a morte e fusilado o 20 de abril de 1963. A súa condena e execución provocaron unha enérxica campaña internacional contra a dictadura. • GUERRA CAMPOS, José ( ). Bispo de Cuenca. Foi procurador en Cortes por designación de Franco, mantivo unha intensa actividade política nos anos setenta, criticando con dureza a posición dos membros da Igrexa que defendían a necesidade de reformas políticas. Politicamente situábase no sector da extrema dereita. • HITLER, Adolf (1889-1945). Político alemán que deu forma teórica e orgánica ó nazismo. Foi o principal dirixente do Partido Nacionalsocialista dos Traballadores Alemáns (Nazi), accedeu ó poder por medio das eleccións en 1933 e implantou unha dictadura que levaba aparellada a eliminación física dos seus adversarios políticos. A súa política expansionista e as súas ideas levaron o mundo á segunda guerra mundial. • LÓPEZ RODÓ, Laureano (1920-2004). Foi catedrático de Dereito Administrativo nas universidades de Santiago e Madrid. Membro do Opus Dei, iniciou a súa carreira política de maneira paralela á influencia desa institución relixiosa. Colaborador de Carrero Blanco, foi nomeado Comisario do Plan de Desenvolvemento en 1962 e máis tarde Ministro sen Carteira. Mantivo unha importante influencia política dentro do goberno desde o Ministerio do Plan Económico e Social e tamén como Ministro de Asuntos Exteriores. A morte de Carrero Blanco apartouno do goberno. Durante a transición formou parte de Alianza Popular e foi diputado en 1977, abandoando a vida política a finais dos anos setenta. • MARSHALL, George (1880-1959). Xeneral norteamericano que despois da Segunda Guerra Mundial foi nomeado Secretario de Estado polo presidente Truman. Propuxo o chamado Plan Marshall, que se concretou no programa de axuda económica dos Estados Unidos para a reconstrucción de Europa ó remate da contenda. • MARTÍN ARTAJO, Alberto. Político e diplomático de tendencia democristiana. Foi Ministro de Asuntos Exteriores desde 1945 a 1957, período no que intentou que España se beneficiase do Plan Marshall e rompese co illamento político e económico. • MUSSOLINI, Benito (1883-1945). Político italiano que fundou o movemento fascista en Italia ó comezo dos anos vinte. Accedeu ó poder en 1922, instaurando unha dictadura. Partidario da expansión territorial italiana, aliouse coa Alemaña de Hitler para acada-los seus obxectivos expansionistas. Colaborou con Franco e o bando "nacional" na Guerra española e formou o EIXO con Alemaña na Segunda Guerra Mundial. Foi derrotado, apresado e executado en 1945. • PUIG ANTICH, Salvador ( -1974). Estudiante catalán e membro do anarquista Movemento Ibérico de Liberación. Foi acusado da morte dun policía. Condenado a morte nun consello de guerra, foi executado no garrote vil en 1974, a pesar das peticións de clemencia de persoalidades políticas e do Papa Pablo VI.


• RUÍZ JIMÉNEZ, Joaquín (1913- 2008). Catedrático de Filosofía nas universidades de Sevilla, Salamanca e Madrid. De tendencia monárquica participou nas xuventudes de estudiantes católicos e foi representante español diante da Santa Sé. Ó fronte do Ministerio de Educación entre 1951 e 1956, intentou unha certa liberalización. As protestas estudiantís de 1956, levaron a Franco a decidi-la súa destitución. En 1963 fundou a revista Cuadernos para el Diálogo e converteuse na persoalidade política de tendencia democristiana máis importante nos últimos tempos da dictadura. Derrotada totalmente a súa opción política nas eleccións de 1977, abandonou a política e exerceu como Defensor do Pobo entre 1983 e 1988. • SERRANO SÚÑER, Ramón (1901-2005). Licenciado en Dereito, pertenceu ó corpo de funcionarios do estado. Foi diputado nas Cortes Republicanas representando á Confederación de Dereitas Autónomas (CEDA). Ó comezo da Guerra pasouse ó bando nacional e formou parte do goberno de Franco durante a guerra como Ministro do Interior. Ó finaliza-la contenda pasou ó ministerio de Asuntos Exteriores e, como partidario da intervención de España na Guerra Mundial, participou na reunión de Franco con Hitler. En 1942 foi destituído e cambiou a actividade política pola de escritor. • ΣΤΑΛΙΝ, ϑοσ⎡ (1879−1953). Μεµβρο δο παρτιδο βολξεϖιθυε, παρτιχιπου αχτιϖαµεντε νο προχεσο ρεϖολυχιοναριο δε 1917. ℑ µορτε δε Λενιν χονϖερτευσε νο µ⟨ξιµο διριξεντε δα ΥΡΣΣ, ελιµινανδο α τ⌠δολοσ σευσ αδϖερσαριοσ πολ⎨τιχοσ. Φοι Σεχρεταριο Ξεραλ δο Παρτιδο Χοµυνιστα Σοϖι⎡τιχο ε ινσταυρου υνηα διχταδυρα περσοαλ. Νο σευ τεµπο ρεαλιζουσε υνηα πολ⎨τιχα εχον⌠µιχα βασεαδα νοσ Πλανσ Θυινθυεναισ ε α ΥΡΣΣ τρανσφορµουσε νυνηα ποτενχια πολ⎨τιχα, εχον⌠µιχα ε µιλιταρ δε πριµειρα ορδε. Μαντιϖο υν ενφρονταµεντο περµανεντε χοσ Εσταδοσ Υνιδοσ. • TRUMAN, Harry (1884-1972). Político do Partido Demócrata, foi nomeado Presidente dos Estados Unidos en 1945 en plena Guerra Mundial e ordenou o lanzamento das bombas atómicas sobre Hiroshima e Nagasaki. Impulsor da chamada doctrina Truman, que planteaba a aplicación dunha política anticomunista, orixe da política de bloques e da guerra fría. Foi o principal valedor da creación da OTAN.

O CONTEXTO INTERNACIONAL - edu.xunta.gal · desde o remate da guerra. Soamente o novo modelo de...

Documents

Transcript of O CONTEXTO INTERNACIONAL - edu.xunta.gal · desde o remate da guerra. Soamente o novo modelo de...