O proceso de ensino-aprendizaxe da Música Tradicional e...

O proceso E-A da MTPG

Andrea Porto Mato

1

O proceso de ensino-aprendizaxe da Música Tradicional e Popular

Galega en contextos educativos non formais: as escolas de música

tradicional e popular en Galicia.

- Síntese do primeiro Proxecto de Fin de Carreira presentado no Conservatorio Superior de

Música de Vigo na especialidade de Pedagoxía da Linguaxe e da Educación Musical-

RESUMO

O proxecto céntrase no estudo do proceso de ensino-aprendizaxe da

Música Tradicional e Popular Galega en contextos educativos non formais, é

dicir, na práctica educativa que se está levando a cabo nas escolas centradas

no ensino deste tipo de música espalladas por toda a xeografía galega.

Así, pretende ofrecer unha perspectiva sobre a situación actual do

ensino da MTPG en Galicia, estudar a súa potencialidade como vehículo para a

alfabetización musical e elaborar unha proposta metodolóxica tendo en conta

ambos aspectos.

No primeiro punto do informe recóllense os resultados da investigación

cualitativa levada a cabo entre decembro de 2011 e xullo de 2012 na que se

estudaron diferentes centros ligados ao ensino da MTPG.

No segundo punto descríbese a metodoloxía que optimizaría os

resultados da transmisión da MTPG neste tipo de centros, garantindo o acceso

de toda a poboación á educación musical a través da súa lingua musical

materna.

Finalmente, recóllese unha proposta didáctica que exemplifica a

viabilidade de empregar a MTPG como base para a alfabetización musical a

través dun ensino articulado a partir da percepción e a expresión da linguaxe

musical.

PALABRAS CLAVE: ensino, aprendizaxe, educación non formal,

música tradicional e popular galega (MTPG).


Andrea Porto Mato

2

1. INTRODUCIÓN

Galicia está entre as comunidades autónomas que desenvolve un maior

número de actividades de música tradicional de toda España. Segundo o

estudio realizado pola Fundación Sondeseu en 2006 case oito de cada dez

concellos desenvolven actividades docentes vinculadas coa música tradicional

galega, o que implica un volume de alumnado de entre 20.000 e 24.000

alumnos.

O valor potencial deste estudo é facilitar a toma de conciencia da alta

difusión deste tipo de educación non formal e analizar a metodoloxía

desenvolvida polo seu profesorado. A través da súa posta en común podería

desenvolverse unha educación de mellor calidade, incrementando os

beneficios que aporta a este sector tan amplo da poboación que toma parte nel.

Ademais, tendo en conta o valor desta música como material para a

educación musical da poboación, é preciso estimar a posibilidade de

desenvolver uns materiais que permitan optimizar os recursos que actualmente

se destinan a este tipo de educación.

Así, poderiamos sintetizar os obxectivos da investigación en:

- Ofrecer unha panorámica da práctica educativa que se desenvolve

actualmente no seo dos diferentes centros de ensino non formal nos que se

ensina música tradicional e popular galega en Galicia.

- Reflexionar sobre o papel que xoga a transmisión da música e o baile

tradicional dentro da sociedade galega, tendo en conta a riqueza patrimonial

que constitúe.

- Poñer en valor as potencialidades da música tradicional como medio

para a alfabetización musical da poboación.

- Propoñer unha metodoloxía que permita optimizar os recursos

existentes para este tipo de ensinanzas a través do ensino da linguaxe musical.


Andrea Porto Mato

3

- Deseñar uns materiais didácticos que exemplifiquen cómo podería

traballarse empregando dita metodoloxía.

FUNDAMENTACIÓN DA INVESTIGACIÓN

O punto de partida para deseñar a investigación foi elaborado tendo en

conta a información recollida no Libro Branco do Ensino na Música Tradicional

en Galicia, realizado pola Fundación Sondeseu entre xaneiro e xullo de 2006,

así como as comunicacións recollidas nas actas dos Congresos de Ensinantes

de Música Tradicional celebrados en Santiago de Compostela nos anos 2006 e

2007.

DESEÑO DA INVESTIGACIÓN

A investigación realizada é de tipo non experimental e cualitativa,

baseada no estudo de casos e, en menor medida, na investigación-acción

participativa. Deste xeito, o obxectivo principal foi a recompilación de

descricións e observacións dos participantes neste fenómeno.

Unha vez superada a fase de preparación, a recollida de información

levouse a cabo combinando varios métodos. Por unha parte analizáronse

experiencias docentes e discentes de persoas participantes neste tipo de

actividades, realizáronse cuestionarios e entrevistas a profesores e membros

dos equipos directivos dalgunhas das escolas máis representativas, e

completouse o estudo coa análise de documentos e a observación da autora,

como alumna e profesora.

A análise de ditos materiais posibilitou a redacción do informe que se

inclúe no seguinte apartado e a elaboración da proposta metodolóxica que se

recolle no terceiro punto do proxecto.


Andrea Porto Mato

4

2. A SITUACIÓN ACTUAL DO ENSINO DA MTPG EN GALICIA

Existe unha gran disparidade entre os centros de ensino non formal nos

que se estuda MTPG e non existe unha lexislación específica referida aos

mesmos. Aínda que comunmente nos referimos a estes co termo “escolas de

música” só un dos centros estudados se adecuaba á normativa vixente para as

escolas de música e danza, a “Orden del 20 de julio de 1992, por la que se

regulan las condiciones de creación y funcionamiento de las Escuelas de

Música y Danza”, concretada para o territorio galego na “Orde do 11 de marzo

de 1993, pola que se regulan as condicións de creación e funcionamento das

escolas de música e danza da Comunidade Autónoma de Galicia”.

Segundo estas, a función das Escolas de Música e Danza será

“favorecer o coñecemento destas disciplinas a idades temperás, descubrindo

vocacións e aptitudes que poderán encamiñarse ao ensino conducinte á

titulación”. A titularidade destas escolas pode ser, segundo a normativa, pública

ou privada, pero en todos os casos a súa oferta educativa debe incluír:

- Música e movemento (4-8 anos).

- Práctica instrumental (sen límite de idade) referida a instrumentos da

“música clásica”, de “raíz tradicional” ou da “música moderna”.

- Formación musical complementaria á práctica instrumental (a partir

dos 8 anos).

- Actividades instrumentais e vocais de conxunto.

A excepción da Escola de Música Municipal de Silleda, as restantes

escolas estudadas non se adecúan a estas características. Entre elas

distinguimos:

- Públicas: xestionadas por concellos e deputacións directamente ou a

través da súa concesión a empresas privadas. É o caso de:

o Escola Provincial de Gaitas de Ourense e as Escolas de Gaitas

da Deputación de Ourense.


Andrea Porto Mato

5

o E-trad: escola municipal creada polo Concello de Vigo e

xestionada pola empresa gañadora do concurso público celebrado trala súa

creación no 2008.

- Privadas: xestionadas por entidades privadas que contan ou non con

apoios económicos públicos. É o caso de:

o Escola Livre da MPG e Aula Folque Infantil (AFI): estas escolas

constitúen o eixo do proxecto educativo de aCentral Folque. Fináncianse a

través das matrículas do alumnado e as subvencións percibidas do Concello de

Santiago de Compostela e Pontevedra, respectivamente, cidades que acollen

cada unha destas propostas.

o Tradescola: escola creada pola Asociación de Gaiteiros Galegos

contando co apoio económico do Concello de Lugo.

o Escola BellónMaceiras: escola dirixida e xestionada por Daniel

Bellón e Diego Maceiras sen contar con ningún tipo de apoio económico

público.

o Asociacións folclóricas, culturais ou veciñais: a maior parte das

actividades formativas vinculadas coa MTPG desenvólvense no seo de

asociacións, reguladas pola Lei Orgánica 1/2002, do 22 de marzo, reguladora

do Dereito de Asociación. Esta lei, de carácter xeral, non especifica as

características que deben posuír aquelas asociacións que centren a súa

actividade na educación musical.

O informe abrangue, ademais do estudo do marco lexislativo, unha

recompilación dos materiais didácticos e as publicacións máis empregadas

neste tipo de ensino distinguindo entre aquelas que teñen un carácter

claramente didáctico e aquelas que, sen pretendelo directamente, constitúen

un recurso empregado neste tipo de aulas. Porén, a parte central do informe

refírese as características dos centros, do alumnado, do profesorado e á

metodoloxía empregada en cada escola.


Andrea Porto Mato

6

O apartado referido ao traballo que se fai nas asociacións amplía a

información do Libro Branco coas opinións e observacións extraídas das

experiencias recollidas e os cuestionarios realizados por docentes de oito

escolas deste tipo.

Noutro apartado, analízanse unha serie de escolas máis polo miúdo,

partindo da base de que posúen un proxecto educativo propio. Dentro del

inclúense:

- E-Trad, Escola de Música Folk e Tradicional do Concello de Vigo,

- Proxecto educativo de aCentral Folque, materializado na Escola Livre

da MPG e a Aula Folque Infantil (AFI),

- Tradescola

- Escolas de gaitas de Deputación de Ourense. A Escola Provincial de

Gaitas

- Outras iniciativas: Escola de Música BellónMaceiras e Escola

Municipal de Silleda.

Entre as conclusións extraídas do estudo realizado podemos destacar as

seguintes:

Os centros de ensino están financiados na súa maioría combinando

capital público e privado, derivado das matrículas do alumnado, das cotas dos

membros das asociacións e das actuacións e concertos realizados por alumnos

e profesores. Nos cuestionarios observamos que as escolas están recibindo

cada vez menos subvencións e a autofinanciación estase consolidando como

sistema de financiación máis estendido.

Isto provoca certa precariedade no que se refire aos espazos e recursos

dispoñibles para o desenvolvemento destas actividades. Aínda que hai escolas

que contan con aulas específicas, moitas destas actividades formativas teñen

lugar en salóns de actos, salas de usos múltiples, recintos deportivos, aulas de

colexios e institutos ou locais sociais.


Andrea Porto Mato

7

O horario no que se desenvolven é durante a fin de semana ou polas

tardes, no caso das actividades que teñen lugar pola semana. Entre as

actividades máis estendidas atopamos: baile tradicional, pandeireta, gaita e

percusión, maioritariamente como aulas colectivas.

Sinalar tamén que, no que se refire aos centros, tanto alumnos como

profesores destacan o clima que se crea neste tipo de escolas, que as

diferenza das do ensino regrado. Nalgunhas ocasións estas dinámicas

favorecen a aprendizaxe, pero tamén hai outras nas que estas son contrarias á

calidade do ensino. Os factores que impulsan isto son as amplas ratios e a

heteroxeneidade do alumnado.

A heteroxeneidade do alumnado ven dada xeralmente pola convivencia

de alumnos de diferentes idades dentro dunha mesma aula, o que acentúa as

diferentes capacidades e coñecementos previos do alumnado. Os obxectivos

do alumnado van dende o interese práctico (por aprender a tocar un

instrumento), cultural (coñecer a tradición), lúdico ou escénico.

Existe un alto índice de continuidade por parte dos alumnos que

participan nestas actividades. Así mesmo, é recorrente que o alumnado asista

a clases noutras escolas de música ou en conservatorios, participe noutras

agrupacións ligadas á MTPG ou en diferentes actividades da mesma escola.

Isto reflicte que existe a necesidade de crear un espazo no que os

coñecementos poidan ser transferidos dende unha das disciplinas ás outras, é

dicir, un espazo de globalización onde se poida aprender a MTP dunha

maneira holística, poñendo en relación o baile, o canto e as disciplinas

instrumentais.

Respecto ao profesorado cabe destacar que posúen unha dobre

función que combina a formación do alumnado e a preservación das tradicións

e a cultura musical dos pobos. O perfil de profesor máis estendido é dun home

novo, de entre 26 e 33 anos, con algún tipo de formación universitaria e

formado musicalmente en asociacións ou de xeito autodidacta. Porén, a

proporción entre homes e mulleres tende a equipararse nos últimos anos.


Andrea Porto Mato

8

Engadir tamén que as enquisas realizadas pola Fundación Sondeseu

contaron coas respostas de 638 mestres, que impartían clase nun total de 696

centros, onde se imparten varias actividades, o que reflicte que existe un alto

índice de mobilidade entre os centros por parte dos profesores. Outro dato

extraído de dito estudo é que case tres cuartas partes do profesorado traballa

sen contar cun contrato laboral.

A filosofía do ensino da MTPG pode resumirse en dúas ideas principais:

- Garantir á poboación o acceso á educación musical. Tanto a E-Trad

como o proxecto educativo de aCentral Folque pretenden ofrecer a posibilidade

de que todo o mundo poida recibir unha educación musical de calidade. Por

unha parte, a E-trad fundamenta a súa actividade nos principios da Community

Music, e por outra, aCentral conta con dúas escolas para adaptarse ás

necesidades educativas das persoas en cada unha das diferentes etapas da

vida.

- Valorar a MTPG como material de indubidable valor para a educación

musical, dada a súa significación para a poboación, a súa sinxeleza e a súa

accesibilidade.

Respecto á metodoloxía, obsérvase que existe unha clara conciencia

sobre a necesidade de incluír o ensino da linguaxe musical como ferramenta

para o ensino instrumental. Existen algunhas escolas nas que o alumnado

dispón dunha clase específica pero na meirande parte dos casos, a linguaxe

musical aparece integrada na aula de instrumento. Isto dá como resultado que

o ensino da linguaxe musical se centre case exclusivamente na lectura rítmica,

descoidando a audición e o traballo melódico, harmónico e formal.

Aparece así a necesidade de desenvolver uns materiais que favorezan o

estudo da linguaxe musical dun xeito natural, paralelo á aprendizaxe

instrumental, e que non limite esta á aprendizaxe da técnica e do repertorio,

senón que empregue dita técnica e dito repertorio como vehículo para a

alfabetización musical do alumnado.


Andrea Porto Mato

9

No que se refire ás ensinanzas instrumentais a maioría dos profesores

entrevistados coinciden nas vantaxes de empregar a frauta rectificada para

comezar por ser máis accesible economicamente, porque facilita o estudo en

espazos pechados e sobre todo porque facilita a aprendizaxe da colocación da

man e do dedo de apoio, a dixitación da escala de Do Maior e dos primeiros

elementos rítmico-melódicos.

Por outra parte a percusión galega abarca multitude de instrumentos. Os

máis estendidos son o bombo, o tamboril e a pandeireta. Estas empréganse

para coñecer os diferentes ritmos e xéneros da MTPG. A técnica instrumental

ensínase de maneira específica. Polo xeral podemos distinguir dous espazos

nos que se traballa a percusión: a clase de pandeireta e canto, na que poden

aparecer outro tipo de instrumentos de percusión miúda, e a clase específica

de percusión, centrada na aprendizaxe da técnica do tambor.

Se analizamos a metodoloxía empregada atendendo aos principios

metodolóxicos propostos pola Escola Nova, temos que:

- As aprendizaxes que se promoven neste tipo de centros seguen o

principio de actividade porque parten da vivencia, a práctica e a experiencia.

- O principio de socialización está presente por ser actividades

colectivas e por enmarcarse no seo de asociacións ou escolas nas que se

favorece que se establezan máis vínculos afectivos que noutro tipo de centros

de ensino. Ademais, en moitos casos a participación nas escolas implica a

participación en grupos instrumentais ou vocais, o que tamén favorece a

aprendizaxe.

- Aínda que a maioría das actividades son colectivas vemos que os

profesores respectan, na maior parte dos casos, o ritmo de aprendizaxe de

cada alumno e procuran satisfacer as súas necesidades educativas. Porén, en

moitos casos, a atención individualizada vese dificultada polas elevadas

ratios e a heteroxeneidade do alumnado que convive nas aulas.


Andrea Porto Mato

10

- Tanto o alumnado como o profesorado demandan un espazo de

globalización, xa que observan que xorden dificultades derivadas dunha falta

de secuenciación paralela dos contidos nas diferentes aulas da mesma escola.

- A creatividade xoga un papel pouco destacado. Na percusión e no

baile algúns profesores si convidan aos seus alumnos a improvisar cos

elementos aprendidos. Porén, no caso do canto e a gaita, a creación case non

aparece.

Sería preciso fomentar este principio non só pola necesidade de

desenvolver a creatividade como parte da formación de calquera músico senón

polos beneficios que comporta como ferramenta pedagóxica.

A necesidade dun espazo onde traballar a partir da MTP tendo

presentes os principios de globalización e creatividade foi observada polo

equipo de aCentral, para o que puxeron en marcha a AFI e o Laboratorio de

Sons, nacido como prolongación da aula de experimentación sonora da AFI.

Pretende ser un espazo musical alternativo para nenas e nenos e un lugar de

ensino complementario aos conservatorios e escolas de música. Parte do

sincretismo infantil, a necesidade de aprender de maneira global a través da

experiencia e a vivencia. Os rapaces contan con catro aulas nas que se

traballan, cunha secuenciación paralela, o ritmo, a voz, o movemento e a

creación a través dos elementos aprendidos.

3. PROPOSTA METODOLÓXICA

Os obxectivos da proposta metodolóxica poderían sintetizarse en:

- Garantir o dereito á educación musical de toda a poboación galega

mediante a súa posible aplicación en centros de ensino non formal,

contemplando a posibilidade de que se convertan en escolas de música.

- Optimizar os vínculos afectivos que se crean neste ámbito educativo e

as potencialidades da MTPG como vehículo para a alfabetización musical.


Andrea Porto Mato

11

- Permitir tomar conciencia ao profesorado dos obxectivos, contidos e

criterios de avaliación que deberían manexarse neste tipo de ensino, así como

dos aspectos metodolóxicos necesarios para mellorar a calidade destas

actividades educativas.

3.1. FUNDAMENTACIÓN TEÓRICA

Neste primeiro apartado expóñense os aspectos metodolóxicos máis

relevantes, tomando como referencia a obra de recoñecidos autores e

pedagogos. Así, séntase unha base sólida sobre a que asentar, non só a

metodoloxía incluída na programación didáctica, senón tamén para outras

propostas similares que poidan xurdir no futuro.

Os aspectos abordados neste epígrafe son:

Musicalización da poboación

Destácase a importancia de garantir o dereito á educación musical dada

a súa contribución ao desenvolvemento global da persoa e sintetízanse os

aspectos clave do proceso de musicalización, tomando como referencia a obra

de Violeta Hemsy.

A MTPG como vehículo de alfabetización musical

Reflexiónase sobre o valor da MTPG como material para a educación

musical, tomando como referencia as propostas metodolóxicas de Z. Kodály e

C. Orff, máximos defensores do emprego da música folclórica como material

didáctico musical.

Modelo de aprendizaxe

Sintetízanse as teorías da educación vixentes na actualidade e o modelo

de aprendizaxe que se desprende das mesmas. A perspectiva cognitivo-

constructivista baséase fundamentalmente nas ideas propostas por Piaget,

Vigotsky e Ausubel.


Andrea Porto Mato

12

Método de ensino

Das teorías anteriores despréndese tamén un método de ensino no que

fundamentar a práctica pedagóxica. Entre as características deste destacar que

debe ser directo, global, partir sempre da música e do sonoro, basearse no

instinto rítmico e a sensibilidade auditiva do neno e promover a súa autonomía.

Principios metodolóxicos

Os principios metodolóxicos que tomamos como referencia ao longo do

traballo teñen a súa orixe na transformación educativa que tivo lugar nos

Estados Unidos e en Europa entre finais do século XIX e principios do XX. As

correntes máis relevantes foron o experimentalismo de J. Dewey e o modelo

pedagóxico da Escola Nova.

Estes principios son:

- GLOBALIZACIÓN: o ser humano aprende de maneira natural a través

da percepción global daqueles elementos e situacións que o rodean. Así,

cando o alumnado participa en actividades relacionadas coa MTPG é natural

que experimente o desexo de coñecer a música dunha maneira holística e

global.

- INDIVIDUALIZACIÓN E ATENCIÓN Á DIVERSIDADE: resulta

indiscutible a importancia de adaptar a actividade educativa ás características

do alumnado, aos seus coñecementos e experiencias previas, aos seus

intereses e ás súas necesidades.

- SOCIALIZACIÓN: Vigotsky destacaba a importancia da interacción

social como activadora da ZDP e promotora da aprendizaxe. Tanto o contacto

cos compañeiros como co mundo adulto permiten ao neno camiñar cara cotas

máis altas de desenvolvemento.

- ACTIVIDADE: é o punto de partida para a construción do

coñecemento. A través da imitación e da práctica o alumnado adquirirá unha

serie de habilidades e coñecementos sobre as que terá que reflexionar de xeito

que acabará sendo consciente dos mesmos. A audición e a análise dos


Andrea Porto Mato

13

elementos da linguaxe musical xogan, na programación didáctica, un papel

fundamental, evitando a primacía tradicional da lectura rítmica nas aulas. O

movemento terá por tanto moita importancia, xa que favorece a implicación

física e mental do alumnado na audición musical.

A canción ocupará un lugar central na proposta xa que actuará como

punto de partida para a creación dos conflitos cognitivos que desencadearán a

aprendizaxe dos novos contidos. Ademais, servirá de modelo para a creación

de novas propostas, permitindo ao neno completar o proceso de musicalización

a través da expresión.

- CREATIVIDADE: debe promoverse como habilidade pero tamén é

preciso empregala como ferramenta pedagóxica. A través da creación e a

improvisación equilíbrase o desenvolvemento da percepción e a expresión, xa

que posibilitan a exteriorización dos elementos interiorizados ao tempo que

serve como experiencia para a interiorización de aspectos rítmicos, melódicos,

harmónicos e formais.

3.2. PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA ANUAL

A metodoloxía proposta concrétase nunha programación didáctica anual.

Esta permite amosar cómo se podería abordar o ensino da linguaxe musical a

través da MTPG. Esta materia proporcionaría un espazo para que os alumnos

puidesen achegarse a esta música dende unha perspectiva global e optimizaría

os recursos invertidos na formación instrumental ao prover ao alumnado dun

maior coñecemento de todos os parámetros musicais.

A programación didáctica de linguaxe musical está concibida como eixo

en torno ao cal articular o ensino das diferentes disciplinas ligadas á MTPG.

Así, o alumnado que o desexe, poderá participar noutras actividades de tipo

instrumental, vocal ou ligadas ao baile tradicional na mesma escola. Os

contidos traballados nestas aulas deberán desenvolverse tendo en conta os

contidos traballados nesta materia, de xeito que resulte unha práctica docente

articulada de xeito coherente. Para iso, tivéronse en conta as dificultades


Andrea Porto Mato

14

técnicas da gaita, a percusión, o canto e o baile na elaboración das unidades

didácticas. Deste xeito, posibilitase un traballo paralelo entre as aulas

especializadas e a de linguaxe musica.

Así, aínda que as unidades se centran nun repertorio fundamentalmente

para gaita, por ser a actividade que máis demanda uns materiais adecuados

para o traballo da linguaxe musical de xeito paralelo ao seu ensino, teremos

presente a necesidade de que o alumnado perciba a música dende todas as

súas dimensións. Tanto o baile como o canto son fundamentais para garantir

unha boa interiorización de todos os aspectos musicais, así como a

comprensión do valor sociocultural da MTPG.

Características do alumnado

Esta programación didáctica corresponde ao primeiro curso académico

no que se incluiría a materia de linguaxe musical nas escolas de MTPG. As dez

Unidades Didácticas (UD) que a conforman están deseñadas para un

alumnado que xa tivo un contacto previo coa música a través dunha

metodoloxía baseada totalmente na vivencia e na experiencia.

Isto posibilita que a partir dos 7-8 anos o alumnado poida comezar a súa

alfabetización musical, coincidindo co inicio da etapa das operacións concretas,

en termos piagetianos. É preciso ter en conta que nesta etapa o pensamento é

máis lóxico, realista e precede á acción. Ao desaparecer a centración e a

representación estática propia da etapa anterior, o pensamento pode ser

reversible, o que lle permite comparar as partes dunha unidade completa entre

si e establecer relacións entre estas e o todo. Isto posibilita a análise dos

diferentes parámetros musicais, tendo en conta a súa relación coa peza

musical.

Así mesmo, a mellora da capacidade de abstracción e do control motriz

fan que sexa unha idade adecuada para comezar o estudo da linguaxe musical

e dun instrumento. Tendo en conta que esta etapa abarca ata os 12 anos, o

recomendable sería distribuír aos alumnos de entre 7 e 12 anos segundo o seu

nivel de aprendizaxe.


Andrea Porto Mato

15

Obxectivos da Programación Didáctica

Obxectivos xerais

- Establecer vínculos afectivos coa música mediante a participación

en actividades formativas relacionadas coa MTPG que posibiliten o seu

coñecemento.

- Apreciar a importancia da música como linguaxe artística e medio de

expresión cultural dos pobos e as persoas.

- Adquirir coñecementos que permitan enriquecer a relación do

alumnado coa música, posibilitando o estudo profesional da mesma a aqueles

alumnos que así o desexen.

- Tomar conciencia da importancia do traballo individual e adquirir as

ferramentas cognitivas e metacognitivas necesarias para poder xestionar a

aprendizaxe dunha maneira autónoma.

- Valorar a voz e o corpo como medio para comprender os elementos

da linguaxe musical e para expresar ideas musicais propias e alleas.

- Adquirir as bases para o desenvolvemento auditivo e educar a

memoria como base para a formación do oído interno e o seu

desenvolvemento posterior.

- Asimilar os códigos e a terminoloxía musical especificados nos

contidos e desenvolver as capacidades de lectura e escritura como elementos

básicos na formación musical do alumno.

Obxectivos didácticos

- Memorizar cancións, patróns rítmicos e propostas melódicas por

imitación como medio para enriquecer o mundo sonoro interno propio.

- Coñecer o propio corpo como instrumento a través da voz e a

percusión corporal, controlando a emisión da voz e a respiración no canto.


Andrea Porto Mato

16

- Percibir auditivamente e expresar a través do movemento, o canto e

a percusión (corporal e instrumental) os tres niveis do ritmo: acento, pulso e

ritmo propiamente dito, en compases de dúas e tres partes.

- Interpretar e memorizar ostinatos que comprendan pulso, acento e

ritmos sinxelos empregando instrumentos de percusión e a percusión corporal.

- Adecuar textos a ritmos coñecidos e viceversa.

- Percibir auditivamente e expresar a través do movemento e o canto

as calidades do son, os movementos melódicos, as cadencias, as estruturas

harmónicas e a forma.

- Analizar auditivamente a forma, o ritmo, a melodía e a harmonía das

pezas musicais traballadas.

- Improvisar motivos de dous e catro compases tomando como

referencia as pezas traballadas.

- Crear melodías de catro e oito compases sobre unha estrutura

harmónica e en base a un modelo dado.

- Desenvolver pequenas formas musicais de oito ou dezaseis

compases a partir de motivos de rítmico-melódicos propostos polo alumnado,

incluíndo ou non modificacións cadenciais.

- Escribir melodías coñecidas e creadas polos compañeiros tendo en

conta a forma, a construción rítmica e melódica e a estrutura harmónica

implícita.

- Reproducir correctamente, oralmente ou por escrito, melodías e

ritmos sinxelos por imitación, a partir de representacións gráficas ou tras a

audición dun fragmento sonoro.

- Seleccionar o tempo e os matices axeitados para a interpretación

das pezas propostas e as creacións individuais e colectivas en función do

carácter musical das mesmas.


Andrea Porto Mato

17

Contidos da Programación Didáctica

Contidos rítmicos

- Pulso, acento binario e ternario.

- Compases de 2/4, 3/4 e 6/8 a pulso e 2/4 e 3/4 a compás.

- Subdivisión binaria e ternaria.

- , , , , , = en subdivisión binaria.

- , , , , , en subdivisión ternaria.

Contidos melódicos

- Pentacordo de DO.

- Escala de Do Maior.

- Notas reais dos acordes de tónica e dominante de Do Maior.

- Notas de paso.

- Floreo superior e inferior.

- Movementos melódicos por graos conxuntos.

- Intervalos de 2ª, 3ª, 4ª e 5ª.

Contidos harmónicos

- Sensación de tónica-dominante.

- Estruturas harmónicas T-T-D-T e T-D-D-T.

- Finais conclusivos e suspensivos. Modificación cadencial.


Andrea Porto Mato

18

Contidos formais

- Construcións melódico-harmónicas de 4+4 compases.

- Progresión melódico-harmónica.

- Principio de repetición. Principio de variación.

- Formas: A-A, A-A’, A-B, A-A-B-B-, A-A-B-B’.

- Variación rítmica. Variación melódica. Variación rítmico-melódica.

Contidos expresivos

- Agóxica:

o Allegro-andante-lento.

o Acelerando e ritardando.

- Dinámica:

o Forte- mezzoforte-piano.

o Crescendo e decrescendo.

Secuenciación dos contidos por UD

Os contidos anteriormente mencionados, secuenciaranse ao longo do

curso tal e como se recolle na seguinte táboa:


Andrea Porto Mato

19

UD

PEZA

RITMO

MELODÍA

HARMONÍA

FORMA

EXPRESIÓN

1

Marcha de

Malpica (1ª

parte)

Pulso,

acento

binario (2/4),

, ,

Arpexo de

DO

Pentacordo

de DO

Nota de

paso

T-T-D-T

Motivos 2

cc. téticos

A-A

Repetición

e variación

Allegro-lento

Forte-piano

2

Valse:

adaptación

da Marcha

de Malpica

Pulso,

acento

ternario

(3/4),

,

Arpexo de

DO

Pentacordo

de DO

Nota de

paso

T-T-D-T

Motivo 2cc.

anacrúsico

( )

A-A’.

Variación

rítmica e

melódica

Allegro-

andante-

lento

Forte-piano

3

Pasodoble

vello

,

Nota LA

como floreo

do SOL

T-T-D-T

Motivo 2cc.

anacrúsico

( )

A-A’-A-

A’’…

Variación

rítmica e

melódica

Allegro-

andante-

lento

Forte-

mezzoforte-

piano

Danza Húngara n.5: análise formal e rítmico ( ). Creación sobre a “Marcha de Malpica”

4

O Chotis

en 2/4

Nota SI

como floreo

do DO

T-T-D-T

T-D-D-T

A-B

Progresión

Variación

rímtico-

melódica

Andante-lento

Forte-

mezzoforte-

piano


Andrea Porto Mato

20

5

O Chotis

(ternario)

2/4 e 3/4 a

compás

Cambio de

compás 2/4

– 3/4 =

Nota SI

como floreo

do LA.

Canto por

terceiras

T-T-D-T

T-D-D-T

A-B

Progresión

Variación

rímtico-

melódica

Allegro-lento

Forte-

mezzoforte-

piano

“Erik a ropogós/ Red Cherries” e Peza n.15 de “Para nenos” (Bartók): análise formal e

melódico (progresión). Análise comparativo.

6

Marcha de

Malpica (2ª

parte)

SI agudo

como NR da

Dominante

T-T-D-T

T-D-D-T

A-B.

Variación

melódica

Ritardando

Forte- piano

7

Muiñeira

de Poio

Pulso,

acento

binario,

subdivisión

ternaria

(6/8)

, ,

, ,

,

Pentacordo

de DO + si

como floreo

inferior.

Nota de

paso e

floreo.

T-T-D-T

D-T-D-T

A-B = AA-

BB

Acelerando

Forte- piano

8

Buxos

verdes (2ª

parte)

, ,

, ,

Pentacordo

de DO + si

como floreo

inferior.

Nota de

paso.

T-D-D-T

A-A-B-B’

Acelerando-

Ritardando

Forte- piano


Andrea Porto Mato

21

9

Buxos

verdes (1ª

parte)

, ,

, ,

Comezo

anacrúsico

Pentacordo

de DO + si

como floreo

inferior.

Nota de

paso e

floreo.

T-D-D-T

A-A-B-B’

Allegro-

andante-

lento

Crescendo-

decrescendo

Peza n. 1 de “Para nenos” de Bartók: análise rítmico, melódico, harmónico e formal. Creación

sobre a estrutura harmónica da parte A.

10

Mazurca

da Bretoña

en 3/4

Anacruse de

en ¾

Notas reais.

Enlace

harmónico e

modificación

cadencial.

Nota DO’ (2ª

parte)

T-D-D-T

Apoiatura LA

sobre SOL.

T-T-D-T

4+4 cc.

anacrúsico

A-B

Allegro-

andante-

lento.

Accelerando-

Ritardando

Forte-

mezzoforte-

piano

Crescendo-

decrescendo

Metodoloxía

A metodoloxía, como xa se indicou, basearase na actividade, a

experiencia e a vivencia. A partir do movemento e o canto o alumando

establecerá un primeiro contacto cos novos contidos e a través da análise

auditiva irá tomando conciencia progresivamente de ditas aprendizaxes.

A imitación xogará un papel importante como andamiaxe, de xeito que o

profesorado deberá ir retirando progresivamente a súa axuda favorecendo a

autonomía do seu alumando. Deste xeito, a reprodución e a repetición darán


Andrea Porto Mato

22

paso á creación de variacións rítmicas e melódicas dende as que os alumnos

accederán á improvisación e ao desenvolvemento de pequenas formas

musicais baseadas en ditas improvisacións. Estas pequenas pezas tomarán

como modelo as propostas en cada Unidade Didáctica.

Organización espazo-temporal

A programación inclúe 10 UD para desenvolver ao longo de tres

trimestres, xa que, ademais das 3 UD que se contemplan para cada un dos

trimestres, se engadiu unha décima proposta que podería empregarse como

repaso dos contidos do primeiro curso ao final do mesmo ou ao comezo do

curso seguinte, establecendo así unha relación coherente entre ambos cursos

académicos.

Pártese da premisa de contar con dez clases por trimestre que

repartidas entre as tres unidades didácticas, permiten contar cunha sesión en

cada trimestre para facer un repaso dos contidos traballados nas unidades

precedentes e transferilos a outros contextos, promovendo o contacto con

outras músicas.

Para isto escolléronse pezas de autores como Brahms e Bartók,

inspiradas no folclore húngaro, entendendo que sería unha maneira moi natural

de chegar á música académica dende a música tradicional.

As clases desenvolveranse nunha aula que conte con espazo suficiente

para realizar as actividades de movemento e a distribución das cadeiras será

en U favorecendo o contacto visual entre os alumnos e destes co profesor.

Recursos materiais e persoais. Papel do profesorado.

A aula contará cun encerado pautado, reprodutor de música,

instrumentos de percusión e unha biblioteca de aula coas partituras, libros, cds

e materiais didácticos necesarios para a práctica docente. Ademais, cada

alumno aportará un instrumento melódico, en principio, unha frauta doce

rectificada, aínda que poderían ser outros instrumentos impartidos no centro.


Andrea Porto Mato

23

A proposta didáctica podería levarse a cabo sen outras aulas de apoio,

porén, o recomendable sería contar con outras clases paralelas centradas na

técnica instrumental, no canto ou no baile, para o cal sería preciso contar con

profesores espacializados en cada unha das disciplinas.

O profesorado actuará como mediador entre a música e o alumno

presentando unha actitude positiva ante as dificultades e brindando un trato

próximo, que promova a motivación e un bo clima na aula. É necesario que

sexa claro na exposición dos contidos e no desenvolvemento das actividades

propostas.

Avaliación

A observación sistemática será a ferramenta de avaliación máis

importante para avaliar a evolución do alumnado e da propia práctica docente.

Partirase dunha avaliación inicial e farase unha avaliación continua de cada

alumno, rexistrando as observación en dúas táboas de avaliación. Nunha delas

recollerase en que grao se acada cada un dos criterios de avaliación indicados

en cada UD e derivados dos obxectivos didácticos indicados ao comezo da

mesma. Na outra recolleranse observacións sobre a participación, o grao de

comprensión, o grao de corrección na execución das actividades propostas, as

preguntas realizadas, as intervencións voluntarias e as dificultades atopadas

polos alumnos no proceso de aprendizaxe.

O proceso de ensino-aprendizaxe da Música Tradicional e...

Documents

Transcript of O proceso de ensino-aprendizaxe da Música Tradicional e...