Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko,nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak aurrez ikusitako salbuespenezko kasuetan salbu.

Obra honen zatiren bat fotokopiatu edo eskaneatu nahi baduzu, jo CEDROra(Centro Español de Derechos Reprográficos, www.conlicencia.com; 91 702 19 70 / 93 272 04 47).

1. edizioa: 2014 azaroan

Maketazioa:Erein

Azalaren diseinua:Iturri

Azaleko argazkia:Jonbi

© Fermin Etxegoien© EREIN. Donostia 2014ISBN: 978-84-9746-882-4L. G.: SS-1474/2014

EREIN Argitaletxea. Tolosa Etorbidea 10720018 Donostia

T 943 218 300 F 943 218 311e-mail: erein@erein.com

www.erein.comInprimatzailea: Itxaropena, S. A.Araba kalea, 45. 20800 Zarautz

T 943 835 008 F 943 130 822e-mail: itxaropena@itxaropena.net

www.itxaropena.net

EUTSIKO DIOGU?Sorkuntzaren profesional autonomoak, etorkizunaz

Fermin Etxegoien

– AURKIBIDEA –

Ander Lipus.......................................................................9

Estitxu Eizagirre.......................................................... 27

Luistxo Fernandez...................................................... 49

Mari Añes Gorostiaga .............................................. 79

Eñaut Elorrieta ............................................................ 97

Miren Amuriza ......................................................... 117

Hedoi Etxarte ............................................................ 141

Maider Unda ............................................................. 165

Iban Arantzabal ........................................................ 181

Maia Eder Kurutxet ............................................... 209

Jon Garaño eta Jose Mari Goenaga................ 229

Miren Agur Meabe ................................................. 253

GALDERA BAKARREKO 12 ELKARRIZKETA

Inoiz baino gehiago lortu den garaian –orain– badirudi,halaber, azkenetan garela.Nola daramate arestikoa sorkuntzarekin lanean modu

autonomoan ari diren profesionalek?Eutsiko diote ala ez?Galdera bakarra, euskaldun euskaltzaleari fite –bere

burua batere behartu gabe– beste hainbatetan adarkatzenzaiona: eutsiko ote diote –norberaren alor profesionalak ezezik– bai euskarak bai herriak –edo nazioak– eta baita gi-zateriak ere?Eutsiko diogu?Galdera bakar nahiz adartuari emaniko erantzunek

osatu dute liburu hau. Sorkuntzaren profesional autono-moenak dira.Mintzatuko zaizkigu antzerkia, kantagintza, moda, zi-

nema, literatura, bertsoa, interneta, hedabide… eta baitagaztagile independienteak ere.Tira, asko al da –gehiegi menturaz– independentzia

hitza, hemen eta orain, erabiltzea?

5

Hemen eta orain, inor ez baita gaztagile guztiz inde-pendiente, edo independente, Euskaltzaindiak guk denokesatea eta idaztea nahi duen gisan, in-de-pen-den-te, ho-rretaz ere badoa, izan ere, liburu hau, bertan ez baitituguteoriko profesionalen iritziak bilatu eta pilatu, ezta sortzaileamateurrenak ere, kontrakoa bazik: hil bukaeran diru sa-rrera finkorik, aldez aurretik ziurtaturik, ez duten sor-kuntzaren profesional autonomoenak.Utikan, beraz, funtzionario manifestu sinatzaileak,

liburu honetan bestelako bizimodu bati buruz ari bai-kara, sorkuntzaren profesional autonomoek dutelakoan–haiek ez beste inork– kulturalki gertatzen ari zaigunareneta gerta dakigukeenaren bizipen erreala.Horregatik ere, liburu hau idatzia dago elkarrizkete-

tan jasotako euskara mintzatuarekin.Achtung: elkarrizketak ez dira ehuneko ehun berridatziak

izan teoriko fanatikoen koordenaden arabera. Gerta dakiokeirakurleari, beraz, terreno out-law batean murgiltzen ari oteden zabaltasun ala estutasun sentipen atsegin ala desatsegina.Elkarrizketen hasieran ez dago sorkuntzaren profe-

sional autonomoen aurkezpenik.Denek dakite zeri erantzun behar dioten eta horri lo-

tzen zaizkio, nor bere estiloz eta erritmoz, hasieratik, edohasi eta berehala. Erantzun bakarra zabaltzen eta adarka-tzen doan heinean, irakurleak osa ditzakeelakoan, apartekozailtasunik gabe, erantzuten ari denaren nortasuna etalanbidea. Elkarrizketatzailea –ni neu– sartzen da nahi due-nean, nahiz eta saiatu naizen nire teoria fanatikoen bitar-tez testua gehiegi ez kontaminatzen.Irakurleak nahiago baldin badu aldez aurretik eza-

gutu elkarrizketatuaren nortasuna eta lanbidea, elkarrizketa

6

bakoitzaren ostean biografia bana aurkituko du, argazkie-kin hornitua.Askoz dibertigarriagoa da baina, aldez aurretik oso

ondo ez jakitea, nor zertaz ari zaigun.Liburu hau, azken batean, thriller bat delako.

7

Ander Lipus

Eutsiko dotsagun?Nik behintzat badaukat sentsazioa erresistentzia ba-

tean bizi naizela, eta ez dauzkadala gauzak batere erraz. Ho-rregatik, normala da galdera –eutsiko diogu?– ikur horre-kin bizitzea etengabe, eta horrek eramaten zaitu, igual,beldurrekin bizitzera. Beldurra baino gehiago, malaostia-rekin esango nuke. Oso alerta eta halako urgentzia bate-kin. Urduri. Bizitasun bat ematen dizun egoera normali-zatu batek edukiko ez lukeena, bestalde. Egin dudanapustua, ibilbide baten ondoren, euskararen aldeko apus-tua delako. Hau da, merkatu baten barruan eta geografiajakin baten barruan.Barkoxetik Balmasedara eta Ondarroatik Tuterara.Hor barruan egin behar duzu teatroa, eta oso zaila da

euskara hutsean zabaltzea. Orduan, apustu hori egitenduzunean, esaten duzu: eutsiko dotsagu. Eta orduan ado-rea etortzen zaizu, eta bai, eta lortzen duzu, frente desber-dinak eraikitzen dituzulako, eta hasten zara konturatzenfrente horietan badagoela kultura bat, eta kultura horrekbere idiosinkrasia daukala, eta ez daukala zer ikusirik, edodesberdina izan daitekeela, hautua Espainian aritzea izanbalitz.Euskararen alorrean hori da, azkenean, kontzientzia-

keta bat, nik ez nuena.

9

Erdaraz lan egitetik –Madril batean normala denez–Bilbo batera pasa nintzenean elebitasun batean –normaladenez, kakotxen artean– mugitzen nintzen. Taldeko erdiakeuskaldunak ziren, eta beste erdiak erdaldunak. Nire obrakerdaraz eta euskaraz ziren, eta Euskal Herrirako egitennuen, baina baita Espainiarako ere, Fábrica deTeatro Ima-ginario edo Antzerkiolaren bitartez. Nire pentsamendua,nire hezkuntza, eta dena, erdaraz hartua neukan Madrile-tik.Niretzat oso inportantea da obra bat zein hizkuntza-

tan pentsatua izan den. Yuri Sam egin nuenean, Antzer-kiola Imajinarioarekin, euskaraz pentsatu nuen eta obrahori niretzat euskaraz da, nahiz eta gero erdaraz egin ema-naldia.Baina gero sartzen naiz Berrizera, herri euskaldunago

batean, eta oso hurbil nago nire eskualdetik –Markinatik–eta kontzientziaketa lan bat egiten duzu, non euskarazlan bakarrik egitea erabakitzen duzun.Orduan, eutsiko dotsagun…Hamlet egin dugu orain, 40-50 emanaldi. Ezin ditugu

gehiago egin eta horrek esan nahi du zerraturik dagoenmerkatu bat dela hau. Erdaraz egiten baldin baduzu, egindezakezu baita 200 emanaldi ere.Zenbatek eragiten dute euskal kulturan: 6.000 per-

tsonak?

• Euskararen erabilera krisian dago.Euskara batua sakabanatuegi ageri da erdararen itsa,soan eta, ondorioz, erabileran ez dauka dentsitate nahi,korik hiztunak –nolabaiteko jakintza jaso dutenak barne–erakartzeko. Gainera, nolabaiteko jakintza duten beste

10

askotxok, gero eta gehiago, euskalkia hautatzen dute,zenbait eskualdetan –tokian tokiko erabilerari errepara,tuta– momentuz bai gordetzen direlako nahiko hizkeradentsoak eta baita ondorioz hiztunentzako erakarga,rriak ere, dirudienez batua baino erakargarriagoak.Nola daramazue hau guztia?

Egin dudan apustu honetan, askotan, adibidez, euskalkiakerabiltzen ditugu, eta hor konturatzen zara jendea gosedela, euskalkien gose. Euskara batua nahiko hizkuntzaberria da oraindik, eta belarria egin behar da. Gurekin ari-tzen den Ximun Fuschek esaten du euskaraz entzuteaoraindik asko kostatzen zaigula. Orduan guk aktoreok lanegin behar dugu, esaten dugun hori ondo komunikatzeko.Kodigoak ulertu behar ditu Bilboko batek eta Biarri-

tzeko batek, eta imajinario bat sortu behar da horren ara-bera. Nire obrak eraman dituzten herrietan, publikoa han-ditzen joan da. Donostian azken obra lau egunez izan da,hiru egunetan sarrerarik gabe. Zumaia, Azpeitia… seku-lako gorakada egin dugu.Halere, badaukagu beldur hori eta inoiz gertatzen

da, ez ulertze hori, baina bada beste fenomeno bat, kons-tatatzen ari naizena: hegoaldean publikoak gora egin du,iparraldean ostera, behera, eta uste dut gertatu egin delaproduktua elebakarrean ematen dugulako eta horrek ba-lio erantsi bat ematen diolako produktuari.Elebakarra izanda, jendea beste espiritu batekin doa-

lako ikustera. Dena pentsatua dagoelako euskaratik eus-karara. Obsesionatu gabe, ze niri ez zait gustatzen obse-sionatzea. Baina uste dut borroka horri eutsi behardotsagula.

11

ANDERLIPUS

Ruperrek ez du egingo diskoa euskaraz eta erdaraz.Guk zergatik egin behar dugu? Obrak duen dimentsioakentzen dugu, eta gero betikoa, obra bera erdaraz eta eus-karaz eginez gero, jende asko, euskaldunak barne, erda-razkoa ikustera doalako, baina aukera bakarra jartzen du-zunean, euskaraz ikusteko, erdaldunak inkluso, voy a verlo que hacen, porque, aunque no entienda, de algo me en-teraré, eta enteratzen dira.Horregatik, oso inportantea da kontzientziaketa maila

hori, nik ez neukana. Pentsatzen nuen 90 urterekin osca-rra irabaziko nuela eta orduan itzuliko nintzela EuskalHerrira, eta 25ekin etorri nintzen eta azpitik egin beharizan dut lana.

• Euskararen aldeko lana, beraz, antzerkiaren aldekoarenbitartez…

Aurrekoan bilkura eduki nuen, UEMAk antolatuta, eus-kararen erabileraren kontura artistoi deitu zigutelako, go-goetatzeko. Adibidez EITB Kultura etortzen zaizu eta nahidu zuk euskaraz eta erdaraz egitea. Nik erabakiak hartu di-tut, sare sozialetan euskaraz baino ez idaztea. Gero pro-posatu zuten manifestu bat egitea eta sinatzea, baina ni eznaiz horren laguna. Nire aurpegiak zerbait aldatuko balu!Ikusiko banu, adibidez, holakoak sinatzen dituzten

Athleticeko jokalariak euskaraz berbetan, prentsaurrekoe-tan…Badakizu, egon zaitezke beti firmatzen, gure Euskal

Herri maitatu honetan.Gero, nire bigarren apustua da teatroa berez den eus-

karria. Teatrotik bizi ahal izatea batez ere. Hortik bizi naiz

12

momentuz, baina lan asko egiteak exijitzen du, oso espa-rru desberdinetan. Teatroarekiko lehen neukan ikuspun-tua agian askoz utopikoagoa zen. Garai batean, Lorcak esa-ten zuen antzerkia herri baten barometroa dela: zenbatantzerki eta ze antzerki egon, herri horren tenperatura es-pirituala neurtzen omen da. Baina zergatik ez alpinismo-aren arabera? Ondorioz, gogoeta hori erlatibizatu egitendut orain, edo hartu diot beste distantzia bat.Ez dakit edadea den edo beste perspektiba bat. Ez

duzu pentsatzen teatroaz ez dakit zer aldatuko duzunik,baina bai pentsatzen duzu, gutxika-gutxika eginda, gauzapraktikoetan arituz… Ni kexatzen nintzen: jendea ez doateatrora! Ba jendea ez badoa teatrora, jendeak ez badaukateatroarekiko hezkuntzarik, abiatu zaitez zu zeu hezkuntzahori zabaltzen. Aulestiko haurrekin egongo naiz bihar etaetzi, teatroa irakasten. Markinan ere antzerki talde batdaukat. Lan handia egin behar duzu musu-truk, gero besteemaitza hori, jendea teatrora joatea, lortzeko. Orain arte ezda hezkuntza edo transmisiorik egon.Gero, hirugarren pilarea da aurreko biak batzen di-

tuen nire enpresa, gure enpresa.Lau gaude, lau gabiltza arte eszenikoen plataforma de-

ritzagun horretan, eta batzuetan, jeje, gogoa ematen dizupikutara bidaltzeko, dituzun sentimenduengatik, arteare-kiko daukazun sentimenduagatik. Daukazun presioagatik,azkenean presio bat delako, lau soldata mantentzea. Laupertsona bizi ahal izatea antzerkitik… eta jartzen zaizkizududa asko. Niretzat hor ere badator galdera: eutsiko diogu?Kuriosoa da, baina duela astebe hor nenbilen nire so-

zioarekin: jaitsiko ditugu soldatak, jaitsi beharko ditugu…eta orain deitu didate gauza baterako. Beti gabiltza kinka

13

ANDERLIPUS

horretan, mantenduko ote garen. Kultura –antzerkia, kasuhonetan– oso lotua dagoelako subentzioetara –politikajakin batera–, eta lotua egoteak eramaten zaitu bortxatuaegotera, zure sorkuntzak dauzkan kaosa eta independen-tzia bortxatzera.

• Kaosetik zatoz… eta enpresario bilakatu zara.

Egunero ari naiz hori pentsatzen… Antzerkiola Imajina-rioa kooperatiba modura kudeatzen genuen: bi langile etagero aktore pila bat… eta eman dudan pausorik garran-tzitsuena, kooperatibaren formula hori kentzea izan da. Ezkooperatiba formula beragatik, baizik eta guk eduki ge-nuen ideia komunista hori –aktore guztiak kristoren sol-datarekin– ez delako bideragarria.Guk orain talde modura hitz egiten dugu eta uste dut

horrek ekartzen duela gaur egun daukagun emaitza, an-tzerki mailan, arte drama bezala. Nola ari garen funtzio-natzen. Jende guztiak horrela begiratzen digu eta txalotzendu, mekanika batean sartu garelako, non eta mekanika ho-rrek funtzionatzen duen. Hau da, zein garrantzitsua denproduktu bat ondo produzitzea eta ondo saltzea. Pertsonabat daukazunean, bakarrik produktu hori saltzen, emaitzakdira, adibidez, orain izaten ari garen jirak.Alde artistikoa bermatzea erraza da. Aktore bat behar

baldin baduzu, badaude aktore asko. Musikari bat beharbaduzu zure antzerki obrarako, milaka daude. Baina an-tzerki ekoizpenean lanean ari direnak oso gutxi daude. Or-duan, plataforma hori mantentzen duten eta ahalbide-tzen duten hiru pertsona aurkitzeko zortea eduki dut etaezin naiz kexatu ezelan bez.

14

Artista moduan, batzuetan esaten dut: ez daukatideiarik, orain beharko nuke hamar liburu irakurtzekodenbora eduki, eta gauzak gertatu. Artistok daukagunmundu hori, ezta? Zerbait edukitzeko gero kontatzeko,baina horrelako dinamika batean bazaude, azkenean esa-ten duzu, baina zer ari naiz egiten?Oso konplikatua da.Gaur, hain justu, andrearekin egon naiz horretaz.

Emaztea kubatarra daukat, bera ere artista da, baina mu-sikari karrera utzi behar izan du nirekin egoteko, eta ez da-kigu nola kudeatu hori. Hogeita bost urte edukita Kubarajoango nintzateke, baina orain ezin dut dena pikutarabota. Izan nintzen bertan, unibertsitatean klaseak ematen,dena debalde. Ez da erraza, baina hori da zure hautua. Eu-tsiko diot pertsonalki?Nire duda handia, gaur zurekin gelditzeko, hori zen,

gaur neukalako egun libre bakarra, baina tira, elkarrizketaetxean izanda…Bai, beti daukat zerbait, gaur gidoi bat ira-kurri behar dut –neska batena, oso polita: nahi du pelikulabat egin–, baina baita antzerki obra bat ere, neuk zuzenduta.Halako erabakiak askotan hartu behar, hau ezin dut

eta hori bai.Nire hurrengo obra 2015eko azaroan da. Nire izenean

prestatzen ari naizena. Bi urte eta erdiko aurretiaz egitendut. Gai naiz erritmo honetan mantentzeko? Zorionez, deiasko edukitzen ditut beste konpainia batzuetatik. Egingozenuke hau honako fetxa honetan Arriagan, ezdakitzereta ezdakitnor? Holako eskaintzak, asko izaten ditut. Dei-tzen dizute eta egiten duzu.Hau da, ni naiz aktore, baina banaiz enpresario ere.

Gure enpresan ehuneko laurogeia soldatetan doa eta hori

15

ANDERLIPUS

gauza ederra da. Duela urte eta erdi, lau soldata. Bi soziogara eta bi neska hartu ditugu. Jornada osoan daude jada.Nire sozioak krisia eduki zuen eta utzi egin zuen.

Nik hartu nituen bi neskak. Sozioak erakutsi zien: hau holadoa. Gero sozioa ondo jarri zen, osasun arazoak eduki di-tuelako. Esan nion: ba zer egingo duzu, hau de puta ma-dre egiten duzu-eta… Berriro sartu da eta lau gara.Xabino Alkorta, donostiarra, kazetaria, baina gero

ofizioak eraman du elektrizista izatera.Beraz, orain nirekin etortzen da jiran eta bera da tek-

nikoa. Esparru guztiak dominatzen ditu. Emanaldi batekdaukan montajea, nahiz eta hori denok egiten dugun.Guk, aktoreok.Goizeko hamarretan joan, goizez dena montatu, arra-

tsaldean fokuak probatu. Egin alemana bat –obraren erre-pikapena–, notak hartu –zuzendariaren notak–, aurrekoemanaldiarenekin alderatu, gero beroketa bat, jantzi, ema-naldia egin eta desmontatu.Hau da: hamabi hamalau orduko jornada izaten da

gurea.Enpresa modura, gure hilabete aktiboenak urria aza-

roa izaten dira. Gero, otsaila martxoa apirila… Zergatik?Egiten dugun teatroa barnekoa delako, ez da kale antzer-kia. Aurtengo martxoan hamaika emanaldi edukiko dituguHamletekin, eta apirilean sei. Bitartean, ADEL (Aules-tiko antzerki topaketak) antolatzen ditugu eta egun osoagaude han. Formakuntza tailerrak ematen ditugu eta gauezantzerki lanak, herriarentzat. Jaialdi bat euskaraz.

• Jakin genezake zenbat diru egin duzuen Hamlet obraarrakastatsuaren bitartez?

16

DemagunHamletekin orain arte daramatzagula, gutxi go-rabehera, 6.000 ikusle eta demagun hamarna euro or-daindu dutela. Horrek esan nahi du 60.000 euro sarrera-tan. Ez dakit zenbatean dagoen gure katxea, 3.500eaninguru… Ehun pertsona baldin badatoz emanaldi batera,hamarna euro ordainduta, 1.000 euro irabazten da sarre-ratan. Berrehun baldin badatoz, gure media hori izaten arida eta, ba 2.000 euro inguru. Horrek esan nahi du publi-koak –ez diru publikoak, baizik eta ikusleek– gure katxe-aren ehuneko berrogeita hamar baino pixka bat gehiago or-daintzen duela. Herriak, aretoak, beste portzentaje batordaintzen du, eta beste bat Eusko Jaurlaritzak, eta bestebat Diputazioak. Orduan, ez da hain defizitarioa eta diruamugitzen du.Gure diru iturri potoloenak emanaldiak dira. Dirua

benetan emanaldietan irabazten dugu. Dirulaguntzak so-porteak dira, finkoak, guk beti irabazten dugulako berdin,gure katxea. Normalean katxera goazelako. Batzuetan ez,batzuetan katxea eta sarrerak egiten dugu, katxe txikiagobat eta sarrerak. Beste batzuetan, emanaldia askoz diru gu-txiagogatik, non enpresaren irabazi industrial hori ere ezdagoen.Gero, lan taldearen arabera egiten dugu diru zatiketa.

Aktore bakoitzarekin ez dakit zenbat joango den, 300 bateuro edo.Gure formulan, iparraldekoak ere ari dira, Frantziako

sistemarekin. Desberdina, askoz hobea, intermitenteakdirelako.

• [Oharra: Intermitenta edo intermitentea izatea, Frantzian:artista zara, eta urtean hainbat emanaldi –administraziotik

17

ANDERLIPUS

eskatzen zaizun kopurua– justifikatzen baldin baduzu,gero, emanaldirik ez daukazunerako, baduzu langa,bezia moduko zerbait kobratzeko eskubidea. Horrega,tik deitzen zaie “intermitentak” sortzaile horiei, batzue,tan piztuta daudelako eta besteetan itzalita, nahiz etabeti zerbait kobratzen ari diren, dela emanaldien bitar,tez dela Estatutik jasota. Iparraldeko euskal artista askokbadute estatus frantses hori, Espainian existitzen ezdena].

Aktuazio kupo bat egin ondoren lasai egon ahal dira, etabadaukate paroa, nolabait esateko. Han garrantzia ematenzaio artista bat sorkuntza prozesuan pagatua izateari, etahori hemen ez da posible. Gu gara artistas y toreros, eta ze-zenaren aurrean ez bazaude, ez zaude ezer egiten.

• Bertsolariak teatro ote?

Emanaldiak egin ditut, eta asko, bertsolariekin. Erregea etabufoia, adibidez. Inongo subentziorik gabe. Euskaraz ari-tzeak eramaten zaituelako beste esparru txikiago batzuetanlan egitera. Erregea eta bufoiarekin egin nituen 75 emanaldiedo 80, zergatik? Iritsi ahal zara La Puebla de Labarca ba-tera, eta egiten genituen bertso afariak ere!

• Faktura beharrean, kafe konpletoa?

Egia da, bertsolarien mundua asko mugitzen da beltzean.Baina bueno, organizatzailearen arabera. Formatu txikikogauzak dira. Kultur etxeetan egiten direnak. Ez beltzean,noski. Herri batzuetan ez dagoelako antzokirik. Joan zaitez

18

Erratzura, Errezilera… Kultur areto txikitxo bat dago etahan egiten duzu Erregea eta bufoia. Bertako udalak oso gus-tura ordaintzen dizu. Ezin duzuna daHamlet batekin joan.Bueno, guk bai. Hori da pixka bat gure politika, eta askoikasi dugu iparraldekoekin. Autonomoak izaten.Joaten gara antzoki batera edo frontoi batera eta gure

fokuak eramaten ditugu. Dena da gurea, egin dugun in-bertsioa. Musika ekipoa ere bai, dena pack batean. Bertakoteknikariak etortzen dira gugana: zertan laguntzen ahal di-zuegu? Ezertan ere ez. Esan non dagoen entxufea, eta gukentxufatuko ditugu kableak.

• Baina arrakasta komertziala ere beharrezkoa izangoda…

Gero eta kontzienteago gara.Ni mojen eskolan ikasitakoa naiz.Inork, bizitza puta osoan, ez zidan ekonomiari buruz

ezer irakatsi. Ez ninduten hezi. Bai gogoratzen dut, Laua-xeta ikastolan, apaiz batek esaten zuela –Gregorio izenekobat, latina irakasten zuen– bizitzan ze inportantea dennorbera enprendedorea izatea eta norberak enpresa bat sor-tzea. Iparraldean eta Frantzian ekonomia ematen dute, ma-tematikak bezala, baina guk ez dugu inongo hezkuntzarikjaso.Gure artegintzaren ikuspuntuan ere ez gaude hezita,

are gutxiago ekonomian. Horregatik, askorentzat, guk egi-ten duguna pailazoarena egitea da, kitto. Ez zaie buruansartzen furgoneta bat hartzen dugunik.Pertsona horiek alfonbra, azala baino ez dute ikusten,

ez alfonbraren azpian dagoena.

19

ANDERLIPUS

• Orduan, zein da konklusioa: kultura subentzionatua su,per krisian dago ala ez?

Kuriosoa da… Inoiz baino lan gehiago daukat. Pertsonalki,ez dut pentsatzen kultura krisian dagoenik. Egia daproiektu jakinetan momentu latzak eduki ditugula: Au-lestiko topaketetan, aste oso batengatik, udalak ehunekoehuna guri ordainduta, 20.000 euro formakuntza etaobrengatik, duela bi edo hiru urte ehuneko 40 baino ez zi-gula ordainduko esan zigun udalak, eta esan nien: baina ezduzue Jaurlaritzan eskatu inoiz? Erantzuna: bai, bainadeialdi orokorretan baino ez.Orduan neu Diputazioarekin eta Jaurlaritzarekin ba-

tzartu nintzen, eta dirua lortu genuen.Indartzen doan proiektu baterako, Aulestikoa ere in-

dustria baten barruan dagoelako. Diru publikoak erabil-tzen baldin badira pinuak jartzeko, kultura ere subentzio-natu beharko da.Aulesti: egun batez Berriako portada bilakatzen zara.

Notizia on bat, Aulesti bat euskal antzerkiaren irla bilaka-tzen delako pazko astean. Euskal Herri osoko antzerkiikasle eta irakasleak, erreperkusio ekonomiko batekin. Ezzegoen besterik eta orain txanpiñoiak bezala hasi dira za-baltzen honelako jardunaldiak.

• Baina dirulaguntza zuk jasotzen baldin baduzu, bestenorbaitek ez du jasoko…

Ni saiatzen naiz etsai asko ez edukitzen, baina egia da ezdagoela formularik denei laguntzeko eta horrek eramatenzaitu konpetibitate batera.

20

Deitu zenidan egunean Jaurlaritzatik gentozen. Bibatzar eduki genituen hango teknikariekin, jakin nahi ge-nuelako zergatik gelditu ginen “compañías consolidadas”deitzen duten multzotik kanpo. Barruan baldin bazaude,bi urtez lasai bizi zaitezke, 100.000 euro ematen dizute-lako. Baina diru hori lau konpainiak eramaten dute etabeste bost kanpoan gelditzen dira.Gu kanpoan gelditu ginen, eta konparatiba guztiak

ikusten egon ginen. Alde subjektiboak eta objektiboakbaloratzen dira: alde subjektiboa %51 da eta gure alde ge-neukan, baina ez horrenbeste alde objektiboa… eta galduegiten genuen. Kontua da alde objektiboak ez duela balo-ratzen zer egiten duzun, Olentzeroren kabalgata bat oteden alaHamlet. Fakturazioa, handiagoa baldin bada, han-diagoa da eta kitto. Hau da: euskararen erabileran bigarrengeunden, egiten dugun guztia –lehen tokian ageri zen en-presak ez bezala– euskaraz egiten dugun arren!Euskara hutsean lan egiten dugunak gara gu eta Mi-

kel Martinez eta Patxo Telleria.Euskara-erdaraz, ordea, askotxo…Txalo konpainia, adibidez: erraza zaio, nonbait, er-

darazko obra arrakastatsuen eskubideak lortzea euskarazegiteko.Kultur Maratila festibala euskara hutsean egiten dugu

Leioan. Guk egin eta kudeatua. Ondorioz, konpainia re-sidentea gara bai Leioan eta bai Aulestin. Azken hauhippyagoa bestea baino. Aulestiko konbenioa dugu etabaita Leioakoa ere, zeinaren bidez helbide fiskala eta bu-legoak, almazena eta antzoki bat erabil ditzakegun. Ho-rrek gauza asko ahalbidetzen dio konpainiari. Trukean,Arte Dramak hortik zehar eramaten du Kultur Leioa

21

ANDERLIPUS

izena. Maratila antolatzen dugu eta Umore Azokan la-guntzen dugu. Baloratzen gabiltza, herrira begira forma-kuntza ematen hastea ere, antzerki tailerren bitartez.Mekanika bat izan arren, gure lana oso kaotikoa da.Senperera joan nintzen atzo, hango talde amateur ba-

tekin entsaio bat egiteko, TelesforoMonzonenHazparnekoanderea zuzentzen nabilelako. Klasiko bat. Horrek esannahi du lan handia eta diru gutxi, enpresaren kontabilitateansartzen dena. Orduan baloratu behar dugu, lan horrek di-rua emango duen ala ez. Bihar eta etzi, Aulestiko umeei kla-seak eman, kobratu gabe. Baina interesatzen zaigu.Senperen 3.000 euro kobratuko dugu. Urrian estrei-

natuko da, baina bitartean astelehenero Senpereraino, ga-solina geuk ordainduta. Beste gauza batzuk baloratzen di-tugu.Iparraldea desberdina da oso.Han antzerkiak badauka komunio, akontezimendu

zentzu bat. Beste modu batean sozializatzen dira, segu-ruenik euskaldunak gutxiago direlako, Lukuk esaten duenbezala.Lukuren borroka da, nola antzerki profesionalak,

Frantziatik etorritakoak, euskarazkoa jan duen. Hemengertatu ez dena, noski, hemen ez zegoelako ezer, kendutaMarkinan egiten diren inauteriak eta hartza, gauza para-teatral bakarra. Hemen, bertsoak gehiago iraun du. Herribatzuk ez dira batere antzerkizaleak, baina joera gehiagodaukate musikarako, kanturako.Iparraldean, orain, Mixel Brucks bat, 80 urteko ak-

torea…Bere garaian Matalaz egin zuen Baionan, non eta gu,

euskaldunok, orain ez gaituzten kontratatzen. Iparraldean

22

antzerkia behera doan seinale, hegoaldean gora doan hei-nean. Halere, nik sentitzen dut konpromiso etiko eta po-litiko hori, iparraldean teatroa egitearena, errealitate ho-rretan aritzekoa. Mixel Etxekoparren Xiru jaialdianSarriren poema batzuk irakurtzeko, adibidez. Horrek era-man nau Xiberoko mugimendu kulturala ezagutzera:Maddi Oihenart, Gonzalo Etxeberria…2015ean, bi obra zuzenduko ditut: Monzonena Sen-

peren eta beste bat, modu semi-profesionalean, XabierMendigurenen Amodioaren ziega. Kartzelan den bikotebaten bis a bis esperientziak.Baita zinemarako ideia bat ere, Aulestiko topaketak

eta Leioakoak… eta nire obra nagusia: Etxekoak, Jon Ge-rediagaren testua eta bion arteko dramaturgia.Aktoreak: Maika Etxekopar (Mixelen alaba), Kris-

tian Etxaluz (Sagarren Denbora idatzi duena) eta Jabier Ba-randiaran.Inmigrazioaren gaia ukitu nahi dut.Nire emaztearekin ezkontzea izan den jaleo guztia.Gastua, absurdokeria.

23

ANDERLIPUS

Ander Lipus(Markina-Xemein, 1971). Madrilgo William Layton An-tzerki Laborategian egin zituen lehen ikasketak, eta Ma-drilen zazpi urtez lanean egon ondoren, Bilbora itzuli etabeste artista batzuekin Mina espazioa sortu zuen. Harrez-kero, bere ibilbidea antzerki ikerketa eta esperimentazio-ara bideratu zen.1998an, Antzerkiola Imaginarioa taldea sortu eta aktore

eta zuzendari lanetan aritua. Antzerki antropologian aditua,zenbait ikastaro eta antzerki eskoletan irakasle izan da.Indiako kathakali antzerki-dantzak Kalamandalam

Haridasan guruarekin ikasia eta mendebaldeko tradiziozkoantzerkian aditua.Aulestiko topaketak, ADEL eta Leioako Kultur MA-

RATILA zuzentzen ditu.Egun, ARTEDRAMAko zuzendari artistikoa da, eta

sortu berri duen Huts Teatroa zuzentzen du.