ONDAREAZ ETA HEZKUNTZAZ I. JARDUNALDIAKeudia.ehu.es/eudia-4/files/Ondareaz eta hezkuntzaz.pdf ·...

ONDAREAZ ETA HEZKUNTZAZ I. JARDUNALDIAK

Editoreak:Aintzane Etxebarria • Urtza Garay • Asier Romero • Iñaki Gaminde

ARGITALPEN ZERBITZUA

SERVICIO EDITORIAL

ISBN: 978-84-9860-815-1

L.G.: BI 633-2013

ONDAREAZ ETA HEZKUNTZAZ I. JARDUNALDIAK

Editoreak:Aintzane Etxebarria • Urtza Garay • Asier Romero • Iñaki Gaminde

2013

Laguntzaileak:

Hizkuntzaren eta Literaturaren Didaktika SailaDepartamento de Didática de la Lengua y la Literatura

ESCUELA UNIVERSITARIA DE MAGISTERIO DE BILBAO BILBOKO IRAKASLEEN UNIBERTSITATE ESKOLA

© Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua Servicio Editorial de la Universidad del País Vasco

ISBN: 978-84-9860-815-1L.G.: BI 633-2013

AURKIBIDEA

Etxebarria, A., Garay, U., Romero, A. eta Gaminde, I.: Sarrera…………………………………………………………………………………... 5

Ezkurdia, G.:

Eskolaren agurra……………………………………………………………………….

9

Iztuteta, P.:

Hezkuntzaren bidea testuinguru partikularretik unibertsalera………………….. 11

Ezkurdia, G., Perez, K. eta Bilbao, B.:

Ondarea eskola curriculumaren oinarrizko ekarpenean………………………… 24

Sarasua, A. eta Etxeberria, I.:

Ahotsak.com ikastetxeetan: Ahozko transmisiorako eredu berriak. Ez dadila haria eten!............................................................................................................

43

Aranguren, G. eta Lakar, M.:

Imaginario kolektiboa eta identitatea……………………………………………….. 55

Garay, U., Etxebarria, A., Gaminde, I. eta Romero, A.:

Ondarearen ekarpena kultura arteko komunikazio gaitasunaren bidean……… 70

Salaberria, J.:

ELAN analisi multimodalerako lanabesa…………………………………………... 80

Ensunza, A., Unamuno, L. eta Aurrekoetxea G.:

Hizkuntzaren bariaziorako teknologia: EUDIA ikerketa-taldearen ekarria…… 99

Mahai-inguruko ekarpenak: Iturbe, X.: Hezkuntza da ondarea……………………………………………………. 117 Juarez, M. eta Barrenetxea, M.A.: Herri ondarea eta hezkuntza proiektua……. 120 Etxebarria, I. eta Kamiruaga, A.: Ondarea eta hezkuntza………………………... 122

5

SARRERA

Aintzane Etxebarria, Urtza Garay, Asier Romero eta Iñaki Gaminde AHODIKER Taldea (UPV/EHU)

Behingo baten, beste askotan legez, gure eguneroko jardueren gora beheraz eta hobetu

beharrez, ekarri zuen solasak ona izango zela ondarea hezkuntzan eragingarriagoa izatea.

Berbak berba dakar eta batzuetan ekina; jardun horretan abian hasi eta makina bat oztopo eta

behaztopa harri!

Egia da ondarearen gainean egin diren bildumak gero eta handiagoak direna. Gero eta

gauza gehiago eta euskarri gehiagotan dauzkagu, zein baino zein ederrago! Alta, ezin nahi

genukeen bestean ustia genitzakeela ikusi genuen hasi bezain laster.

Jardunean eta bidea ebakitzean egineko hasierako urrats dorpe haiek sorrarazi ziguten

jardunaldi hauek egiteko beharrizana. Nola uztartu ondarearen gainean egiten diren bilduma

horien guztien materialak hezkuntzarekin eta curriculumarekin?

Arazoak baino ez genituen ikusten hastapen haietan. Batzuk teorikoak, beste batzuk

metodologikoak, hurrengoak teknikoak. Argi zegoen galdera horri erantzun egokia emateak

gure jakitatea eta indarrak gainditzen zituena. Beharlekua munta handikoa izanagatik ere,

beste batzuetan bezala, ideia zabaldu eta era askotako adiskide eta adituengana jo genuen.

Jo genituen ate guztiak ziren bestean zabaldu zitzaizkigun eta gaur hemen aurkezten

ditugunak urrats motel haien ondoriotzat jo behar dira.

Uste dugu ezen, jakintza arlo askotako adituen ekarpen aberasgarriak batu ditugula

oraingo honetan. Ekarpen hauek guztiek engoitik ondarea eta hezkuntza elkarren lagun

izateko oinarriak ezartzen eta lehen zurkaitzak eraikitzen lagunduko digutelako gogorra

daukagu.

Zortzi hitzaldik eta mahai-inguru baten esanek osatzen dute I. Jardunaldiak Ondareaz

eta Hezkuntzaz izeneko ekitaldi horren egitaraua.

Aintzane Etxebarria, Urtza Garay, Asier Romero, Iñaki Gaminde

6

Azaroaren 15ean Gurutze Ezkurdia Zuzendari Anderearen hasiera ekitaldiaren ostean

Aintzane Etxebarriak aurkeztu zuen lehen hitzaldi txandan, UPV-EHUko Paulo Iztueta

irakasle ohiak “Hezkuntzaren bidea testuinguru partikularretik unibertsalera” izeneko

hitzaldia eman zuen. Beronen ostean UPV-EHUko GARAIAN taldeko Begoña Bilbao,

Gurutze Ezkurdia eta Karmele Pérez irakasleek “Ondarea eskola curriculumaren oinarrizko

ekarpenean” izeneko hitzaldia burutu zuten.

Asier Romerok aurkeztu zuen bigarren hitzaldi txandan, AHOTSAK taldekoa den

Asier Sarasuak “Ahotsak.com ikastetxeetan: Ahozko transmisiorako eredu berriak. Ez dadila

haria eten!” izeneko hitzaldia aurkeztu zuen, beronen ostean, Gaizka Aranguren eta Maite

Lakar Nafarroan ondarea biltzen diharduten adituek “Imaginario kolektiboa eta identitatea”

izeneko lana aurkeztu zuten, azkenik eta eguna burutzeko, UPV-EHUko Hizkuntzaren eta

Literaturaren Didaktika saileko AHODIKER ikerketa taldearen izenean Urtza Garay

irakasleak “Ondarearen ekarpena kultura arteko komunikazio gaitasunaren bidean” izeneko

hitzaldia eman zuen.

Bigarren eguneko lehen hitzaldi txanda Urtza Garayk zuzendu zuen eta hiru hitzaldi

eman ziren. Lehen hitzaldian IKER taldeko ikertzailea eta irakaslea den Jasone Salaberriak

“ELAN analisi multimodalerako lanabesa” izeneko hitzaldia garandu zuen. EUDIA ikerketa

taldekoak diren Lorea Unamunok eta Ariane Ensunzak “Hizkuntzaren bariaziorako

teknologia: EUDIA ikerketa-taldearen ekarria” izeneko lana aurkeztu zuten eta UPV-EHUko

AHOLAB taldeko ikertzailea eta irakaslea den Inmaculada Hernáezek “Hainbat era ahozko

ondarea gordetzeko eta zabaltzeko” hitzaldia burutu zuen.

Mahai-inguruan Bermeoko San Frantzisko eskola publikoko, Gernika-Lumoko Allende

Salazar eskola publikoko, eta Lekeitioko Eskola Publikoko Xabier Iturbe zuzendariez gain,

Labayru Ikastegiko Igone Etxebarriak ondarea eta hezkuntzaren arteko loturaz hitz egin zuten

ikuspuntu ezberdinetatik; lehenengoak, eskoletako eguneroko aplikazioaz eta azkena

materialak sortzeko orduan duen garrantziaz aritu ziren.

Azkenik UPV-EHUko Aintzane Etxebarria irakasleak jardunaldien balorazioa egin

zuen.

Sarrera

7

Jardunaldien balorazioak eginda, komenigarritzat jo zen bertan esanekoak argitaratzea,

izan ere, kalitate handiko ekarpenak egin zirenez gero, horri guztiari galtzen uztea tamalgarria

izango zela ondorioztatu zen.

Lanaren hurrenkerari bagagozkio, Jardunaldietako berbera izango dela esan beharra

dago.

Bilboko Irakasleen Unibertsitate Eskolako Gurutze Ezkurdia Zuzendari Andereak

adierazitako sarrera-hitzen ondoren, parte-hartzaileek emandako hitzaldien txostenak eta

mahai-ingurura egindako ekarpenak hizlariz hizlari agertzen dira.

Lehenengo txostena, Paulo Iztuetarena, euskal curriculuma eduki partikularrez betetzen

hasteko hurbilketa-saioa da; bigarrenak, GARAIAN taldeko Begoña Bilbaok, Gurutze

Ezkurdiak eta Karmele Perezek aurkeztutakoak, tradizioaren eta historiaren gaineko edukien

azterketa egin du, Euskal Herriko Hegoaldeko Erkidego Autonomo bietan indarrean dauden

curriculum ofizialetan arauturik datorrena ikergai hartuta. AHOTSAK taldeko Asier Sarasuak

Badihardugu Euskara Elkarteak azken bi urteotan egindako egitasmoaren laburpena egin du,

eta zenbait eskolekin izandako lankidetzatik ateratako emaitzen berri eman du. Labrit

Ondareko eta Euskokultur Fundazioko Gaizka Arangurenek nahiz Maite Lakarrek imaginario

kolektiboak identitateari egiten dion eraginaz idatzi dute, eta ondare ez-materialaren bilketak

edozein giza-talderen imaginario kolektiboaren erreferentziak osatu, hornitu, indartu eta piztu

ditzakeela adierazi dute. Hizkuntzaren eta Literaturaren Didaktika Saileko AHODIKER

taldekideek kultur arteko komunikazio gaitasunera bidean ahozkotasunak duen garrantzia

azpimarratu dute, horretarako kultura arteko komunikazio gaitasuna jarrera egokiak izateko

gaitasun kognitiboen eta afektiboen multzo gisa definitu dute, eta ondareak kultura arteko

komunikazio gaitasuna garatzen laguntzen duela zehaztu dute. IKER taldeko Jasone

Salaberriak analisi multimodalerako garatua izan den ELAN programaren nondik norako

nagusienen berri eman du. EUDIA taldekideak diren Lorea Unamunok, Ariane Ensunzak eta

Gotzon Aurrekoetxeak euskalkiak eta eurek gordetzen dituzten ezaugarriak, bildu eta

ikertzeko sortu dituzten hiru tresnen berri eman dute.

Aintzane Etxebarria, Urtza Garay, Asier Romero, Iñaki Gaminde

8

Eskerrak ematea besterik ez zaigu geratzen. Eskerrak lagundu diguten erakundeei,

UPV-EHUko Bizkaiko Campusari, Bilboko Irakasleen Unibertsitate Eskolari, Hizkuntza eta

Literaturaren Didaktika, Hezkuntzaren Teoria eta Historia, Didaktika eta Eskola

Antolakuntza sailei, euren laguntza ekonomikoa eta azpiegitura barik jardunaldiak ez ziren

burutuko eta. Eskerrik bihozkoirenak euren jakitatea musu truk gure esku ipini duten txosten

egileei eta ibilaldi honetan bidaide izan ditugun GARAIAN taldekoei. Azkenik, eskerrik asko

jardunaldietan entzule eta parte hartzaile izan ziren guztiei.

Balioko ahal digute hemengo ahaleginek gure urratsak sendotzeko!

9

ESKOLAREN AGURRA

Gurutze Ezkurdia UPV-EHUko Bilboko Irakasleen Unibertsitate Eskolako Zuzendaria

Ondarearen inguruko lanak eta ardurak zabalduak dira gure artean eta aspaldiko partez,

hainbat jardunaldi egin da zenbait ikuspegi ezberdinetatik abiatuta. Ondarea definitzea,

lantzea, jasotzeko eta metatzeko era nahiz erabilera adostea… jorratu beharreko bideak

dira. Hezkuntzarentzat duen garrantzia ere landu da, hainbat bilketa egin da, hainbat

datu-base handi eta hornituak ditugu, baina ez dugu lortu gure curriculumean erabilera

arrunta eta erosoa txertatzea.

Magisteritza Eskola garen heinean, etorkizuneko maisu-maistren formakuntzan dauden

beharrizanak gogoan hartuta, eta gure eskoletan garatzen den curriculumean ondarearen

presentzia oso urria dela kontuan izanda, jardunaldiak egiteko proposamena oso

interesgarritzat hartu genuen; unibertsitatetik egin genezakeen ekarpena beharrezkoa

zela oharturik, gure laguntza osoa eman genion. Datu-base ezberdinetan bildutako

informazioa maisu-maistren esku jartzeko erraztasun handiagoa eman behar da, eta

datu-base ezberdinen moldaketa eta antolaketa batu, bideratu eta erraztu behar da

eskoletako eguneroko curriculumean erabilgarria izan dadin. Beraz, egin behar diren

moldaketak proposatzea eta bideak adosten hastea da jardunaldi hauen helburua.

Ondareaz eta Hezkuntzaz I. Jardunaldien antolaketa-lanetan aritu izan diren irakasleei,

Iñaki Gaminderi, Urtza Garayri, Aintzane Etxebarriari eta Asier Romerori gure esker

ona agertu nahi diegu eta, hurrengo baten ere, bigarrenak antolatuko dituzten esperoan

geratzen gara.

11

HEZKUNTZAREN BIDEA TESTUINGURU PARTIKULARRETIK UNIBERTSALERA

Paulo Iztueta [email protected]

Laburpena: Lan hau euskal curriculuma eduki partikularrez betetzen hasteko hurbilketa-saio bat da. Horretarako abiapuntutzat Berastegi herriari buruzko azalpen monografiko bat hartuko da, hein handi batean sozio-historikoa dena, non unitate didaktikoak osatzeko materiala eskaintzen baita. Curriculumaren dimentsio unibertsalera heltzeko oinarria eta bidea testuinguru partikularrean finkatuz joatea da saio honen xedea, antzeko lan monografikoen bidez osatuz joango litzatekeena. Izan ere, uste izanik irakaskuntza gauzatu kokagune eta testuinguru jakinetan gauzatzen dela hiri-guneetan bezala landa-guneetan, hemendik ondorioztatzen da euskal curriculumak, bertakoa eta osoa izan dadin, bere dimentsio unibertsalerako bidean testuinguru partikularretik abiatua behar duela. Horixe litzateke “euskal” erroak curriculumari ematen liokeen eduki berezia, hezkuntza komunitate bati bere nortasun zehatza emango liokeena. Hitz gakoak: Curriculum unibertsala, Curriculum partikularra, ikastetxeen testuinguru fisikoa, hezkuntza komunitatea, unitate didaktiko digitalizatuak.

Resumen: Este trabajo es un intento de empezar a completar el currículum vasco con contenido particular. Para eso se tomará como punto de partida una explicación monográfica sobre el pueblo de Berastegi, que es sobre todo de tipo socio-histórico, y donde se ofrece material para elaborar unidades didácticas. El objetivo de este trabajo es ir afianzándonos en el contexto particular como camino y medio para llegar a la dimensión universal del currículum, que se irá completando con similares trabajos monográficos. Creemos que la enseñanza se desarrolla en contextos concretos tanto en los núcleos urbanos como en los rurales, de esta idea se deduce que el currículum vasco, para que sea de autóctono y completo, tiene que partir del contexto particular para llegar a una dimensión universal. Eso es precisamente la aportación especial que hace la raíz “euskal” al currículum, es lo que aporta una determinada identidad a la comunidad educativa.

Palabras clave: Currículum universal, Currículum particular, contexto físico de las escuelas, comunidad educativa, unidades didácticas digitalizadas.

1.SARRERA MODURA

Duela gutxi, Larrun aldizkariak "Irakasleen prestakuntzaz" hiru aditu kualifikatuen

elkarrizketa bateratua zekarren, Irene Lopez Goñi, Mariam Bilbatua eta Abel

Ariznabarretarena, hain zuzen. Irakaslegaiak nola prestatu, gai horren inguruan jardun zuten

gehienbat eta beren kezka eta lehentasunak nondik zihoazen jakiteko aukera zetorren bertan.

Laburtuz, esango dut alderdi metodologiko eta didaktikoak nabarmentzen zituztela,

motibazioan asko insistituz, berdin ikasleen parte-hartze aktiboan. Horiek guztiak

ezinbesteko elementuak dira, noski, baina ez nahikoak. Ez gara behar adina konturatzen

gizarte-egiturek hautatzen, ezartzen eta, azken batean, baldintzatzen dutela hezkuntz

Paulo Iztueta

12

komunitate batean praktikatzen den hezkuntz eredua. Ikasleak gizarte-bizitzarako prestatu

behar direla esatean, kontuan izan behar da zein gizarte-ereduaz, zein balioz, mintzatzen ari

garen. Irakaslegaien prestakuntzaz arduratzen den erakunde publiko batek -kasu honetan

Irakasle-Eskolak-, erantzukizun handia dauka eduki eta balioen jabetzan izpiritu kritikoz

jokatzen; berdin irakasleek hezkuntz komunitatean. Bat nator Hezkuntza Saileko trikimikiak

ondo ezagutzen dituen Abel Ariznabarretak berrikitan esan duenarekin: "Berritzaguneek

tresna baliagarria izan behar lukete. Ia-ia, ordea, administrazioaren transmisio soka bihurtzen

ari dira. Berritzeguneek ildo berritzaileak jorratzen dituztela, bai, baina beti administrazioak

planteatzen duen hezkuntza markoaren barruan. Autonomia handiago behar dute" (Gartzia,

2012, 12). Ari beretik joanda, esango nuke hezkuntz komunitate bakoitzak bere diseinuan

autonomia handiagoa eta zentzu kritiko indartsuagoa izan beharko lukeela.

Euskal currilumaren lanketan, bestalde, denbora asko eman badugu ere, oraindik gutxi

da egindakoa, egungo hezkuntz ereduarekin -eleaniztunarekin-, ez baitago batere ziurtatua ez

euskararen ezagutza orokortua ezago oraindik haren erabilera kualifikatua. Baina ezin dugu

aurrera egin euskal curriculumaren beste alderdi osagarriak, hauek ere estrukturalak, kontuan

izan edo landu gabe. Horretaz da nire gaurko jarduna. Horretarako lehengo uren etorbidea

jasotzeari argigarri deritzot.

2. CURRICULUMAREN EUSKAL DIMENTSIOA

Eusko Jaurlaritzak, Hezkuntzako Sailburu Marianjeles Iztueta zela, irakaskuntza ez-

unibertsitarioa zein egoeratan aurkitzen zen jakiteko, aditu-taldi bati dei egin zion 2002ko

urte-bukaeran, gu ere tartean geundela. Adituen taldea barrukoek zein kanpokoek osatzen

zuten.

Talde batek curriculumaz txosten teorikoa prestatu behar zuen eta horretaz arduratu

ginen Xabier Garagorri, Lore Erriondo, Itziar Idiazabal, Bego Bilbao eta ni neu. Hutsetik ez

abiatzeko, Hezkuntza Sailean indarrean zegoena eman zitzaigun, ikuspegi funtzionalista

nabarikoa zena. Haren aurrean, egia aitortzeko, zailtasun handiak izan genituen geure

txostena prestatzeko. Azkenean, lehengo testuan oinarrituz baina hainbat puntutan berrikusiz

eta ikuspegi teorikoz aldatuz, erabatekoa -nik neuk idatzia-, 2003ko urriaren 22an entregatu

genuen Gasteizko Hezkuntza Sailean.

Hezkuntzaren bidea testuinguru partikularretik unibertsalera

13

Beste talde batek irakasle- eta ikasle-kolektiboari zuzendutako inkesta bat antolatu eta

bideratu behar zuen eta lortutako emaitzak Curriculumaren Euskal Dimentsioa (CED-aren)

gaineko Galdeketa Batzordearen balorapena izeneko lanean eman ziren argitara 2003ko

ekainaren 23an, zeinetan, argi ikusten baitzen, batetik, indarrean dauden curriculum ofizialek

eta erabiltzen diren ikasmaterialek ez zutela curriculumaren euskal dimentsioa jasotzen; eta

bestetik, derrigorrezko irakaskuntza bukatzen duten ikasleek euskal curriculumari buruzko

ezagupide oso eskasak zituztela (Garagorri, 2004: 19).

Adituen Batzarrean, eztabadarik sutsuenetako bat "curriculum" kontzeptuaren inguruan

sortu zen, jadanik EAEko Hezkuntza Sailak sagaratua zeukan "curriculumaren euskal

dimentsioa" formularen inguruan, hain zuzen. Aditu-taldeko sektore bati ez zeritzon

izendapen horri egokia, "dimentsioarenak", esplizituki ez baina, ikasgaien banaketan estatu

espainolak ezarritako portzentajearen konnotazioa zekarrelako. Legez (LOGSE, 1990, 4.2),

gobernu zentralari dagokio oinarrizko gaien % 55 finkatzea beren hizkuntza duten gobernu

autonomikoetan. Noski, estatu-curriculumetan ez da "dimentsioaren" kontzepturik azaltzen,

curriculum ofizialak izan, estatu-curriculumak baitira. Gure proposamena zen,

"dimentsioarena" alde batera utzita, soilki "euskal curriculuma" ezartzea eta, legeak lege,

hori eduki partikularretik abiatuta diseinatu eta betetzea. Ikuspegi hori sostengatzen genuen

geure txostenean.

Eztabaida horrek bere ondorioak izan zituen. Izan ere, artean, ez bakarrik Hezkuntza

Sailekoek, Ikastolen Elkartekoek ere curriculumari buruzko kontzeptu-nahasketa mantentzen

jarraitzen zuten beren argitalpenetan. "Euskal curriculumaren" kontzeptua Gasteizko aditu-

talde hark egindako ekarpenen ondotik joan zen gorpuzten hezkuntz komunitatean. Eta egun

ohikoa egin da zentzu hertsian eta soilki "euskal curriculumaz" hitz egitea, "dimentsioarena"

alde batera utzita. Kontzeptu-argitze hori izan zen, hain zuzen, lehen urratsa, geroztik

finkatuz etorri dena euskal irakaskuntzaren munduan. Adierazgarria da, zentzu honetan,

Begoña Bilbao, Gurutze Ezkurdia eta Karmele Perez Urraza hirukoteak argitaratutako Euskal

curriculuma ala euskal dimentsioa curriculumean? izeneko liburua (2004). Argitalpen honi

egiten diodan hitzaurrrean azaltzen ditut gai horri buruzko gorabeherak.

Paulo Iztueta

14

3. EUSKAL CURRICULUMAREN MUGAKETA

Oinarrizkoa da "curriculumarena" maila kontzeptualean argitzea, batez ere maila

politikoan horrek dituen konnotazioak izanda. Baina argitze-ahalegin horrek hutsal izateko

arriskua dauka, baldin edukiz eta esanahiz betetzen ez bada, baldin zehazten ez bada zer

ulertu behar den euskal curriculumaz. Zentzu honetan, Ikastolen Elkarteak 1004an argitara

ematen duen Euskal curriculuma: kultur ibilbidea. Adituen ekarpena argitalpena

garrantzitsua gertatzen da euskal curriculumaren historian, ez bakarrik bertan euskal

curriculumaren oinarriak finkatzen direlako, baita horren diseinu eta lanketan, izenburuan

datorren bezala, 63 adituk parte hartzen dutelako ere. Besteak beste, hauei ematen zaien

enkargua da "Euskal Herrian bizi den pertsona batek Euskal Herriari eta munduari buruz

gutxienez ezaguru behar dituen kontzeptuak, egiten jakin behar dituen prozedurak eta lortu

behar dituen trebetasunak" zehaztea eta lehentasunak markatzea (Garagorri, 2004, 37).

Abiapuntu bezala, hezkuntz sisteman ziurtu beharreko konpetentzien eraikin kontzeptuala

hiru zutabe nagusitan antolatzen da, hots, gizakian, gizartean eta izadian. Mundura datorren

gizabanakoak gizartea eta izadiarekin harreman sistemiko eta zuzenenean garatzen du bere

nortasuna. Gizabanakoaren garapen integrala da hezkuntzaren azken helburua. Hiru gune

kontzentriko horien esferan 10 gai-multzo bereizten dira eta gai-mulzo horiek, aldi berean,

beste 50 gaitan banatzen dira (Garagorri, 2004: 35).

Inolako zalantzarik gabe, lan kolektibo honen ekarpena garrantzi handikoa da, orduan

ematen baita lehen urratsa ikasgaiak testuinguru partikularretik, hots, Euskal Herritik bertatik

abiatuta eta begiratuta zehazten, mugatzen, kategorizatzen, sailkatzen joatea.

Badira, halere, lanaren koordinazio-taldeari gainetik pasa zaizkion zenbait hutsune,

errepikatze eta inkoherentzia, horrelako talde-lan nahasi eta ugarian normala den bezala.

Agian, esku bat baino gehiagok landu izanaren ondorio ote?

Hasteko, euskal curriculumaz definizio bat baino gehiago ematen dira eta ez dakigu zerekin

geratu behar den, edo zer den. Hitzaurreko pasarte batean hau irakurtzen da:

"Euskal curriculuma, euskal kultura oro har, euskaldunok errealitatea ulertzeko dugun

moduari dei diezaiokegu. Hau da, euskal curriculuma euskaldunok Euskal Herriaz ez ezik


15

munduaz egiten dugun interpretazioa ere bada. Euskal curriculuma, Euskal Herriaz eta

Munduaz, euskaldunok, beste herrialdekoek egiten duten bezala, dugun ikuspegiaren

irudikapena da. Ikuspegi horiek ez dute inolaz ere ukatzen guztiok elkarrekin ditugun eta

guztiok bateratzen gaituzten ezaugarri komunak" (Garagorri, 2004, 21).

Beste pasarte batean honako definizio hau dator, Durkheim-ek hezkuntzaz

dakarrenarekin antzekotasun handia daukana:

"Belaunaldi berriak gizarteratzeko asmoz eta egitasmo bateratu bat eraikitzeko asmoz,

belaunaldi batetik bestera jarraipena ziurtatzeko, elkarrekin bizitzeko eta jasotako kultura hori

eraberrituz, eguneratuz, egoera berrietara egokitzeko egiten den kultur adierazpenen

hautaketa" (Garagorri, 2004: 20).

Curriculumaren edukia modu batera zein bestera ulertu, kontua da bietan ez dela

esplizitatzen curriculuma gizarteko indar-harremanen emaitza dela, izan, eta gertatzez botere

hegemonikoak finkatzen dituela hezkuntz ezagutzen hautaketa, antolaketa eta banaketa.

Eskolako porrotak eta arrakastak, kontraesan eta gatazken sare-barruan mamitzen dira.

Curriculumaz ematen diren definizio horietan, bada, ez da agertzen gizarte-egiturek hezkuntz

sistemari ezartzen dioten izaera arbitrario hori, gure ustez nabarmentzekoa dena.

Kulturaren eta curriculumaren arteko loturaz diharduen azpiataletako batean, batetik,

kontzeptu bi horiek "esanahi berekotzat" hartzen dira, nahasketa eragiten dutenak hauek ere;

bestetik, bi euskal kultur mota bereizten dira, bata munduaz egiten dugun interpretazioari

dagokiona, bestea euskaldunok geure eta geuretutako kulturaz egiten duguna. Eta azken honi

"espezifikoa" adjektiboa eransten zaio (Garagorri, 2004, 24-25). Bitxia gertatzen da

bereizketa hori, zeren munduaz egiten dugun interpretazioa ez al da, azken batean, bertako

kulturatik abiatuta egiten? Kanpokoa bertatik, edo bertakoa kanpotik jasota begiratzen

dugunean, ez al da bi dimentsio horien arteko sinbiosia gertatzen?

Beste pasarte batean, "gure kultur ondarearen adierazpenik nabarmenena euskara" dela

baieztatzen da, baina ez da zehazten zein den euskal kulturaren eta euskararen arteko

harremana, ez dakigu "euskal" erro horrek zeri egiten dion erreferentzia. Zalantzak areagotu

egiten dira, taldeko aditutako batek (Ertzilla, 222) euskal literaturaren barruan sartzen

Paulo Iztueta

16

dituenean Euskal Herrikotzat jotzen dituen erdal idazleak ere: Benjamin Turerakoa, Aita

Vitoria, Martin de Azpilicueta, Saint-Cyran, Unamuno, Baroja, Xabier Zubiri, Martin Santos,

Ajuriagerra psikiatra, Ellacuria jesuita, Robet Laxat, eta abar. Zaila da, badakigu, talde-lan

batean erabateko ikuspegi koherentzia bilatzea, baina euskal curriculumaren zimentarriak

finkatzeko orduan zehaztasun gehiagoz eta koherentzia hertsiagoz joka zitekeen.

Nolanahi ere, nire ohar horiek gorabehera, esan dezakegu oinarri eta abiapuntutzat

Euskal Herri osoaren gizarte-errealitate anitza besarkatzen duen euskal curriculum baten

plangintza badugula hor, jakintza-gaiak sailkatuta dakartzana. Testuinguru partikular honetan

edozein jakintza-gai, izan dadila soziologia, ekonomia, geografia, arkitektura, urbanismoa,

literatura, folklorea, historia eta erlijioa bezalaxe, euskal gai bezala hartuak eta irakatsiak

izango dira, hitzaren zentzu hertsian. Curriculum espainola izan daitekeen bezainbaitean dugu

euskal curriculuma ere. Besterik gabe. Ez gehiago ez gutxiago.

4. TESTUINGURU PARTIKULARRETIK UNIBERTSALERA

Aipatuz gatozen talde-lan horretan, soziologiaren gaia lantzea tokatu zitzaidan eta nire

orduko planteamentuan pentsamendu zoziologikoaren baitan eduki unibertsala eta

partikularra bereizi nituen (Garagorri, 2004, 400-414). Han esaten nuen gizarte-fenomenoak

bere unibertsaltasunaren barruan, funtsera joanda, tokian tokiko zehaztapen espezifiko eta

bereziz hornituak daudela edo, bestela esanda, beren konkretutasuna beren izaera

partikularrean lortzen dutela. Nire orduko gogoetan oinarrizko bereizketa hori egin nuen,

baina ez nintzen iritsi euskal curriculumaren izaera partikular hori aplikazio zehatzen bidez ez

diseinatzera gutxiago garatzera. Beste lankideen proposamenak ere -ezin izan bestela

horrelako argitalpen-mota batean-, orokorrak dira, abstraktuak formulazioetan, eta merkatuan

dauden testuliburuetan ez dira lantzen adituen lan kolektibo horietan aipatu eta garatzen diren

ikasgai guztiak. Lehen aipatutako "espezifikotasunaren" kera duten horiek baino ez dira

agertzen, eranskin bezala edo: euskal literatura, euskal historia, euskal folkorea eta apenas

ezer gehiago. Betikoak, eta horiek aski gainetik, hemengo adituek beren doktore-tesietan

egiaztatu bezela. Indarrean dauden testuliburuak, funtsean, oraindik edukiz eta norabidez

espainolak dira. Euskal Herritik Euskal Herrirako, eta Euskal Herritik Mundurako, elkar-bira

egingo duen testuliburu hori oraindik eginkizun dago, baina oinarriak botata daude.

Kanpokoek hemengo merkatua menpean hartuta daukate eta bertakoak ez dauka aski


17

azpiegiturarik kalitate pedagogikoz duina izango den produktu alternatibo bat sortzeko. Horra

zein handia den gure gabezien zuloa!

5. TOKIKO HEZKUNTZ KOMUNITATEAREN ERAIKUNTZA

Eta hau esatean, noski, ikastetxeak kokaturik daudeneko herriak ditugu gogoan. Lehen

Euskal Herriaren plangintza maila makroan kontenplatu dugun bezala, hemen maila mikroan

egiten dugu, unitate txikientzat herriak hartuta, gero bailarak, harago eskualdeak, harago

Euskal Herri osoa, eta hemendik aurrera leihoa mundu zabalera irekiz. Soziologoek

ohartarazi duten bezala, horien artean Manuel Castell katalanak (1999) globalizazio-aro

honetan lokalismoa ari da indartzen lehen ez bezalako dinaminarekin. Indarrean daude

mugimendu komunalistak, ekologian bezala, maila soziokulturalean eta ekonomikoan, eta

genero-mailan (Iztueta, 2000, 57).

Kontua da nola landu behar den, edo daitekeen, euskal curriculum hori bere mikro-

unitate horretan, jakintza unibertsala egiazki eduki partikularretan oinarritua izan dadin.

Irakasle-garaian hartutako apunteetan jasota neukan Eskola Berriak leku handia ematen ziola

ikastetxearen testuinguru partikularrari, haren inguruneari, herritarren kultur ondareari eta

egunean eguneko bizimoduari, eta joera hori Euskal Herriko hezkuntz sisteman txertatzen

ahalegindu zela Eusko Ikaskuntza Irakaskuntzaren Sailari eskainitako Batzar Nagusietan.

Erakunde horrek 1918ko irailaren 1etik 8ra Oñatin egindako lehen Batzar Nagusian Eduardo

Landetak bi hitzaldi eman zituen, "Estado actual de la escuela en el País Vasco. Sus remedios

inmediatos. Organización de la escuela vasca de conformidad con las condiciones locales"

gaitzat hartuta. Bigarrengo honetan, hain zuzen, guri hemen hitz egitea dagokigun gaiaz

jardun zuen, lehen mailako irakaskuntzaren antolaketaz, esanez ikastetxeak lekuko baldintzen

arabera antolatuta egon behar duela. Bestela esanda, ikastetxe batek bere kokapen eta izaera

partikularrari erantzun behar diola:

"La escuela primaria, debe proceder según el carácter peculiar de cada pueblo; más

claro todavía, según la característica del medio ambiente donde está ejerciendo su labor

educativa" (Landeta, 1919, 893).

Bere ikuspegia zen herri bakoitzak, gizabanakoak bezala, bere indibidualitate propioa

Paulo Iztueta

18

duela, bere artea, bere literatura, bere erakunde politikoak eta bere hezkuntz sistemak, eta

horiek guztiak bera kokaturik dagoeneko klima, lurzoru, izaera eta historiak baldintzatzen

dituela aldi berean. Beraz, herri bakoitzaren nortasun hori errespetatu beharrekoa da eta

abiapuntu partikular horretan oinarritu behar du hezkuntz komunitateak. Irakaskuntzak

ikastetxea kokaturik dagoeneko izaera partikular horri erantzun behar dio, kontuan hartuz,

batez ere, bertan indarrean dauden lanbideak:

"Estos sistemas de educación, a que me refiero, consisten en aplicar laa enseñanza al

carácter particular del medio donde la escuela labora, atendiendo de manera especial a las

profesiones, a los oficios más en boga en aquel medio..." (Landeta, 1919, 894).

Ikastetxe bat nekazal gizartean, edo itsas-inguruan, edo industrigunez ingurutakoetan

kokatuak egoteak jite berezi bat erantsiko dio partikulartasun horri. Herri bakoitzak du bere

berezitasuna. Adibidez, Landetak esatera, garai hartako Bizkaian bertan Algortak eta Getxok,

herri bezala, izaera berezia izango dute: hango gazteek itsasorako bidea hartzen dute;

hemengoek, aldiz, nekazaritzarakoa. Zentzu honetan, segun eta ikastetxe bakoitza zein

ingurunetan kokatua dagoen eta bertakoek zein lanbidetarako joera duten, ingurune horri

dagokion hezkuntz sistema aplikatu beharko da. Eta ikasgaiak azaltzerakoan, lekuan lekuko

bizitza sozialari loturik dauden elementuak kontuan hartuz azalduko dira. Herri guztietan

aurkituko dira aplikazioak egiteko elementuak, aritmetikan bezala zientzia fisiko eta

naturaletan, edo geografian. Herri gehienetan aurkituko da zer bisitaturik: eraikin zaharren

bat, monumentu megalitikoren bat, eliza edo ermitaren bat, iturriren bat, harri historikoren

bat, gurutzeren bat... Herritarrei bizitza eman dien lanbideen lekukoak ere egongo dira:

errementariak, errotariak, nekazariak, harginak, eta abar (Landeta, 1919, 896-897).

Ingurukoa begiratuz, ikusiz eta ezagutuz, errazago izango zaio ikasleari jakintza abstraktura

jauzi egitea. Jakintza izan, unibertsala da, baina horra iristeko bidea, edo abiapuntua, ezin

izan daiteke partikularra baino.

6. CURRICULUM PARTIKULARRERAKO SAIO BAT: BERASTEGI HERRIARI

BURUZKO LAN MONOGRAFIKOA

Irakaskuntzako lanbidetik jubilatu nintzenean, ondo jabeturik bainengoen euskal

curriculumak bere garapenean osoa izateko, egiazki hezitzailea izateko, testuinguru


19

partikularretik abiatu behar duela, otu zitzaidan, aztergaitzat Berastegi nire sorterria hartuta,

eginkizun horri ekitea. Ahalegin horren emaitza da trilogia hau, hiru izenburu hauetan

banatzen dudana: 1. Hiritartzearen bidetik, 2. Gatazken tenorean, 3. Eraldakuntzaren

gurpilean. Zergatik horrela? Nonahiko herri batek gizarte-bizitzako hiru dimentsio horiek

bederen badituelako. Hasteko, herri bat, edozein edo noiznahikoa, noizbait historiara jaio

egiten da, arrazoi eta baldintza jakin batzuk tarteko direla, eta mendez mende bere fisonomia

hiritar eta auzotarra -humano-komunitarioa-, egituratzen joaten da, beti ere bere bizibidea

inguratzen duen paisajearen, hots, lurraren baldintza geomorfologikora moldatuz. Alderdi hau

jasotzen da landa-arkitekturaz diharduen azpiataletako batean. Bestalde, Berastegi muga-herri

izanik -historiara agertu zen garai hartan arrazoi sozioekonomiko eta politikoengatik leku

problematikoa, alegia-, bide ematen zidan, adibidez, Gaztela eta Nafarroako erresumen arteko

gatazkez, Beotibarko segadaz, Tolosa hiribilduaz eta, hitz egiteko. Hortaz lehen liburukian

dihardut. Bigarrenean, Gatazken tenorean deituan, Berastegik izaera erdifeudaleko jaunxo

baten leinukoak bizi izan baitziren XIV. mendetik aurrera hainbat mendez, Berastegiko

jauntxoak deitzen zitzaienak, gertaera historiko honek bide ematen zuen auzotarrek, bi

kabildoekin -elizarekin eta udalarekin-, elkartuta, garaian garaiko jauntxo horiekin hamarren

kontuan, herri-lurren kudeaketan, eta abar, izandako liskarrez jarduteko. Hari beretik tirata,

Jose Antonio Muñagorri herritarra eta Manuel Santa Kruz Elduain auzo-herrikoa izanda,

aukera ezin hobea nuen lehen eta azken karlistadaz jarduteko. Hirugarrenean,

Eraldakuntzaren gurpilean deituan, berastegiarren gizarte-bilakaera nola izan den aztertzen

da, nekazal girokoa izatearen barruan ere, aldaketak nola eman diren, noiz txikiagoak noiz

handiagoak, noiz aurrekoaren jarraipen direnak, noiz errotiko etena dakartenak. Hemen

jarduten dut Erdi Aroko lanbideez, zehazki Leitzarango burdinolez, zentral elektrikoez,

herriko errotez, herriko mandabide, errege-bide eta errepidez, eta azken partean, berrikitan,

batez ere 1980ko hamarkadatik aurrera, nekazal jardueratik industri eta zerbitzu-

iharduetarako ematen den aldaketa sakonaz. Azken liburuki honetan, gizarte-fenomenoen

bilakaera azaltzen da.

Ondorietara etorrita eta laburtuz, ikuspegi pedagogikotik abiatuta egindako lan

monografiko honetan, bi helburu nagusi lortu nahi nituen: lehena, herri baten bizitzan, bere

egoera mikroan, handian aurkitzen diren elementu osagarri guztiak edo gehienak aurkitzen

direla bistaraztea, eta bigarrena, gizarte-fenomeno horiek egon, gatazka-egoeran egonez

eboluzionatzen dutela, indar edo faktore homogenoen eta ez-homogenoen arteko tenkan, eta

Paulo Iztueta

20

politikagintzaren egitekoa, hain zuzen, hiritarren artean gutxieneko gizarte-koherentzia

lortzea dela, bizikidetasuna ahalezko bihur dadin. Nolanahi ere, ezin dut ezkutatu,

ezagutzaren zelaian ez baita puntu neutrorik kausitzen, nire ikuspegi horretan irakurle

ohartuak beti ere teoria konfliktualistaren ukitua aurkituko duela.

Hasieran ezarritako xedeak zein neurritan bete ditudan beste kontu bat da. Dakidana da

trilogia hau ez dela Berastegi herriari egindako historia lineal bat, gehienak ohi diren bezala,

xede pedagogikoa duena baizik. Testuinguru mikrotik makrora begiratzeko leiho bat.

7. EREDU OROKOR BATEN DISEINURAKO PROPOSAMENAK

Kontuan izanda Euskal Herriko herri gehienek dutela beren ikastetxea eta horietako

bakoitzak, bere irakasle eta ikasleekin, herritarrekin batera, hezkuntz komunitate autonomoa

osatzen duela, agerian geratzen da, curriculum partikularra aplikatzeko baldintzak, beste inon

ez bezala, unitaterik txikieneko mikro-egoera horretan betetzen direla. Honek inplikatzen du,

testuinguru partikularretik unibertsalerako -jakintza orokorrerako-, ibilaldi abstraktua urratsez

urrats egin ahal izateko, ikastetxea bera kokaturik dagoeneko herriari buruzko ezagutzak -

gutxienekoak-, behar direla eta material horrek ikastetxearen esku egon behar duela, ikasgai

jakinen azalpenenean erabilia izan dadin. Ezagunetik ez-ezagunera, induziotik deduziora,

behapenetik abstrakzioara, hurbilekotik urrutikora, hori da jakintza komunera heltzeko

biderik errazena, pedagogian gomendatu izan dena.

Irakaskuntzarako testuliburuetan ez baita maila horretako materialik aurkitzen, ez baita

aintzat hartzen testuinguru partikular hori, gabezia hau osatu eta betetzen joateko, aurre-lan

handi bat egin beharra dago, talde-lanean, noski, eta irizpideak alde aurretik adostuz. Zentzu

honetan, pentsatzen hasteko asmo xumearekin, gehiagoko asmorik gabe, proposamen batzuk

aurreratuko ditut, non eta, gaurko eta biharko irakaslegaiak prestatzeko ardura larria daukan

areto espezializatu honetan.

1.Informazio-bilketa eta datu-banku baten osaketa: Lehen lana Euskal Herrian zehar

hezkuntz komunitateak finkaturik daudeneko herriei buruzko informazioa biltzea izango

litzateke: herri hartaz zer idatzi den, ez den, ikus-entzunez zer jaso de, ez den, zein motatakoa

den, zein helburuekin egina, eta abar.


21

2.Lortutako informazioaren sailkapen sistematikoa: Zein material bildu behar den?

Hasteko, edozein material-mota, idatzia zein ikus-entzunezkoa.

Lan monografiko argitaratuak, multimedietan emanak, edo bestelakoak. Hauetako

gehienak, arestian esan bezala, ikuspegi historikotik begiratuta egindakoak badira ere,

probetxagarriak dira. Pedagogi xede esplizituarekin egindakorik ere bada, halere. Halakoak

dira, adibidez, Kepa Perez Urraza Zeberio herriaz egindako ekarpenak, eta horrek ere urrats

bat suposatzen du. Argitalpen-mota bateko zein besteko materialik ez legokeen kasuetan, arlo

hori landu egin beharko litzateke, kasu guztietan eredu komun bati jarraituz.

3.Material didaktiko baten prestaketa: Bildutako material hori guztia talde pedagogiko

batek eskola-gaien eta ikas-mailen arabera sistematizatu, sailkatu eta material didaktiko gisa

landuko du, eskolan erabilia izan dadin.

4.Trataera informatikoa: Testu-prestaketa digitalizatua aurkeztuko da, testu osagarri

zein oinarrizko gisa erabil daitekeena, ikastetxe bakoitzak diseinatutako metodo

didaktikoaren arabera.

5.Ikerketa-proiektuen plangintza Irakasle-Eskolan: Plangintza hau bideratzea Irakasle-

Eskolari legokioke ondoen, aipatu berri dudanez, bera baita eskolarako irakaslegaiak

prestatzen dituen erakunde nagusia. Beraz, lehentasunezko ikerketa-proiektuen artean jarri

beharko litzateke plagintza honen egitekoa, epeka egin beharrekoa, urte bakoitzean landu eta

lortu beharreko emaitzak sailkatuz eta zehaztuz.

6.Diziplinartekotasunaren beharra: Gaiaren izaera anitzak diziplinartekotasunean

oinarritutako ikertzaile-talde baten osaketa eskatzen du, zeinetan historialariak, arkitektoak,

pedagogoak, informatikoak, eta abar egotea aurrikisten baitira. Talde hori kanpoko eta

barruko adituek osatuko lukete, beti ere aldez aurretik lankidetza adostuz eta zuzendaritza

akademikoa EHUtik ziurtatuz.

8. ADDENDA POST SCRIPTUM

Euskal curriculumaren izaera partikularraz jardutean, estaturik gabeko nazio baten eta

Paulo Iztueta

22

honen hizkuntza minorizatu baten testuingurua izan dugu abiaputu, helburutzat hartuta

Euskal Herriaren hezkuntz sistema nazionalaren eraikuntza. Ikuspegi orokor horren barruan,

euskal curriculumaren partikulartasuna bi maila osagarrietan gogoeman eta aztertu dugu,

batetik makroan eta, bestetik, mikroan, azken honetan sartuz ikastetxe bakoitza kokaturik

dagoeneko espazioa bere ezaugarri bereziekin.

Esan dugu estatu-nazioen curriculum nazionalak direla indarrean daudenak, guztiak

ere, azken batean, aski zentralizatu eta uniformetzaileak direnak.

Nolanahi ere, azken orduko bibliografiak Interneten (Webgunea) errepasatuz, ohartu

naiz curriculum partikularraz baino gehiago "deszentralizazio curricularraz eta curriculum

erregionalaz" hitz egiten dela eta hori, gainera, ez europar estatuen testuinguruan, Latindar

Amerikan baizik. Egiten den salaketa da estatuen batasun nazionala desberdintasun

kulturalak ezabatuz egiten dela, desberdina denaren heterogeneitatea kontuan hartu gabe,

alegia.

Estatuaren administrazioa deszentralizatzeko hezkuntz politika honen oinarrian

dagoen arrazoia da, estatu-zentralismoak, egungo egoeran bideragarria izan dadin, erregio-

arazo eta lokaletara birmoldatu beste erremediorik ez duela. Modu esplizitu batez onartzen

da lekuko komunitateak direla askatasun osoz beren hezkuntz helburuak ezarri eta finkatu

behar dituztenak eta honek curriculum irekia, testuinguru partikularrean oinarritua, eraikitzea

eskatzen duela, zeinetan gizarte-aktoreek baitute protagonismoa eta eskubide pertsonalak eta

demokraziaren etika lehenesten baitira. Beraz, badirudi, estatu-curriculum nazionalen kasuan

ere, erregio eta herri-mailako curriculum espezifikoak indar hartuz datozela. Non eta,

jakobindar erro gotorreko europar estatu-nazioetan ez bezalako beste testuinguru

soziopolitiko batean, kolonizatua izandako lurralde latinoan, hain zuzen.

Ikuspegi honen arabera, oinarrizko curriculum-eredua herri jakin bateko ondare

anitzak, garaiko egoera, balio eta behar bereziak aintzat hartuta diseinatu eta eraiki behar da.

Curriculum partikular honen diseinuak bere eraikuntzan izaera dinamikoa erakutsi behar du,

eta hori aldarrikatzean zehazki nabarmentzen da curriculum neutrorik ez dela ematen;

alderantziz, guk hasieran esan dugun bezala, hemen ere errepikatzen da curriculuma izan,

soziohistorikoki eraikitako zerbait dela


23

9. BIBLIOGRAFIA

CASTELLS, M. (1999). Globalization, Identity, and the Basque Question. En W. Douglas,

C.Urza, L.White, J. Lulaika (Eds.), Basque Politics and Nationalism in the Eve of the

Milenium, Basques Satudies Programam (pp. 22-33). Reno: University of Reno.

CASTELLS, M. (1999). La era de la información. Economía, sociedad y cultura. Madrid:

Alianza.

EUSKO JAURLARITZA (2003). Curriculumaren Euskal Dimentsioa (CED-aren) gaineko

Galdeketa Batzordearen balorapena. Gasteiz: Hezkuntza Saila.

EUSKAL HERRIKO IKASTOLEN KONFEDERAZIOA (2004). Euskal curriculuma: kultur

ibilbidea. Adituen ekarpena, Ikastolen Elkartea.

GARTZIA, M. (2012). Irakasle gogoetatsuaren premia. Larrun 169, (pp. 2-13).

IZTUETA, P. (2000). Hezkuntza, hizkuntza eta boterea. Donostia: Utriusque Vasconiae.

IZTUETA, P. (2010). Berastegi: 1. Hiritartzearen bidetik; 2. Gatazken tenorean; 3.

Eraldakunzaren gurpilean. Donostia: Utriusque Vasconiae.

LANDETA, E. (1919). Estado actual de la escuela en el País Vasco. Sus remedios

inmediatos. Organización de la escuela vasca de conformidad con las condiciones

locales. Donostia-San Sebastian: Eusko Ikaskuntza.

La descentralización curricular y curriculum regional. Hemen:

http://www.monografias.com/trabajos13/ldescentr/ldescentr.shtml

24

ONDAREA ESKOLA CURRICULUMAREN OINARRIZKO EKARPENEAN

Gurutze Ezkurdia, Karmele Perez, Begoña Bilbao Euskal Herriko Unibertsitatea

[email protected], [email protected], [email protected]

Laburpena: Gure esperientziatik abiatuta, bizi garen egunerokotasunean, orainean, lehena eta geroa elkarrekin moldatzen diren une horretan, pertsonok giza talde baten partaidetzan bizi gara, identifikazioa etengabe taldean bilatuz. Identifikazio honek bi alde ditu bederen: batetik, tradizionala, historikoa, eta bestetik, kulturala, etorkizuneko irudikapenei zuzendua, erreprodukzioaren eta berriztatzearen arteko jokoa. Eta tradizioan biltzen dira, egonkortasuna edo permanentzia, belaunaldiz belaunaldi sortu diren esperientzien espazioa, eta, transmititzen diren edukien denbora. Lan honen helburua tradizioaren eta historiaren gaineko edukien azterketa da, beti ere, Euskal Herriko Hegoaldeko Erkidego Autonomo bietan indarrean dauden curriculum ofizialetan arauturik datorrena ikergai hartuta. Herri baten lehena eta geroa dira orainari zentzua ematen diotenak. Modu askotara teorizatu da honetaz, eta oraingoan halabeharrez, ez gara oso sakon sartuko kontzeptu hauen arteko berezitasunetan.

Hitz gakoak:Ondarea, kultura, curriculuma, tradizioa.

Resumen:

Las personas vivimos en un grupo en el que buscamos incesantemente nuestra identidad, que se forja a partir de nuestra experiencia y en esa nuestra cotidianeidad en la que confluyen el pasado, presente y futuro. Esta identificación tiene dos vertientes, una tradicional, histórica y otra cultural, dirigida a las proyecciones simbólicas futuras, eterno juego entre la reproducción y la producción cultural. En la tradición confluyen lo estable o la permanencia, -espacio compartido por la experiencia compartida de generación en generación, así como el tiempo de los contenidos que se transmiten. El objetivo de este trabajo es el análisis del contenido sobre la tradición y la historia analizado en el curriculum oficial de las comunidades autónomas del País Vasco y Comunidad Foral de Navarra. Tanto el pasado como el futuro son los que dan sentido al presente de un pueblo. Dado que hay abundante literatura y teorización sobre este tema, no es el caso abundar en estos aspectos en este breve trabajo.

Palabras clave: Patrimonio, cultura, curriculum, tradicción.

1. KULTURA, KULTURA ONDAREA ETA ESKOLA

Kultura zer den zehazteko orduan, adostasuna lortzea ia ezinezkoa da. Hain da

kontzeptu zabala eta erabilia diziplina desberdinetan, bakoitzak bere erara erabiltzen du.

Definizio asko eman dira gainera kulturari buruz, autore bakoitzak berea, eta hortik kontzeptu

honi buruz dagoen adostasun falta.

Kultura azaltzeko hiru modu daudela esaten digu Jordán-Sierrak (1992): akademiko-

promozionala, enumeratiboa eta formala. Lehenengoa, hezkuntza formalaren bidez lortzen

dena eta gizarteratzeko bidea irekitzen duena da. Hau da gizarte modernoetan nagusia den

kultura, gizarteak oso onartzen duena eta balio handia ematen zaiona. Hezkuntza formalean

Gurutze Ezkurdia, Karmele Perez, Begoña Bilbao

25

erabiltzen den curriculumean islatzen da kultura mota hau, curriculum ofizialaren zati handi

bat osatuz.

Bigarrena, Antropologian nagusitzen dena irakurketa enumeratiboa da. Kultur mota

honek, jakintza, portaera, sineste, hizkuntza eta beste elementu berezi batzuk hartzen ditu

barruan. Hau izango litzateke kulturaren alderdi etnikoa besarkatuko lukeena eta, zentzu

horretan, kultura unibertsalari kultura desberdin bakoitzari dagokion desberdintasun-marka

ezarriko liokeena (Jordán-Sierra, 1992: 26).

Zentzu honetan mugatzen du kultura J.M. Barandiaranek ere, euskal etniaz

diharduenean. Guk, ikuspegi sozio-kultural moduan izendatuko dugu gure lanetan, Euskal

Herrian lekutzen den edozein kultur ezaugarri aipatzen denean, gure gizartean kulturaren

ezaugarri moduan agertzen den guztietan. Oinarritzat kultur berezitasunak hartzen dira

hemen.

Hirugarren kultur mota kultura formala da, talde edo komunitate batekoa izango

litzatekeena. Hippyak, punkiak, skaterrak edo antzekoak. Kontzeptu hau, ez dugu oraingoan

erabiliko, kategoria sinbolikoen esparruan kokatzen da-eta.

Kulturari buruz eman izan diren ehunka definizioren artean, E. B. Tylor-ek,

antropologiaren aitak, emandakoak gordetzen du oraindik ere bere balio kanonikoa, nahiz eta,

zenbait puntutan -eboluzionismoari buruzkoan, hain zuzen- honen ikuspegia gainditua

dagoen: “Multzo konplexua, bere barru hartzen dituena jakintzak, sinesmenak, artea,

ohiturak, zuzenbidea, baita edozein usadio gizakiak gizartean bizi dela eskuratua”.

Emandako definizio horretan kokatzen dugu kultura ondarea. Kultura ondareak herri

baten kultura bat ezaugarritzen duten aldagai material (eraikin zibil eta erlijioso, arte-lanak,

monumentuak…) eta ez-materialen (pertsonaiak, istorioak, musika, olgetak, dantza,

hizkuntza…) multzoari egiten dio erreferentzia. Aldagai edo berezitasun hauek, belaunaldiz

belaunaldi transmititzen dira eta kultura bakoitzaren nortasuna markatzen dute. Herentzia

material zein inmaterial horrek gizarte bakoitzaren dinamismoaren arabera aldatu liteke,

arinago edo astiroago, baina herentzia hori herri baten kulturan sustraituta dagoelarik,

aldaketak bertan arragotu behar dira, iraganak gaurkotasuna izan dezan eta, horrela ere,

etorkizuna ere eraikia izan dadin.

Ondarea eskola curriculumaren oinarrizko ekarpenean

26

Hori dela eta, beharrezkoa da gure kultura ondarea ezagutzea, ulertzea eta babestea,

egungo belaunaldiak eta hurrengoak galdu ez dezaten.

Kultura-ondarea gizarte baten oinarria eta osagarria da, aldi berean. Gizarte horretako

gizakiek elkarrekin bizitzeko sortutako legeak, baloreak eta adierazpenak etengabe moldatuz

eta garatuz joaten dira, lehena eta oraina bat egiten, eta horregatik, gizarte edo gizatalde baten

nortasuna markatzen duten heinean, berau ulertzen laguntzen duten ondasunen multzoa

gordetzen du bere baitan.

Bestalde, kultura ondareak gizarte beraren funtzionamendua erakusten digu, hots,

gizarte batean iraun eta bizi diren tradizioak, ohiturak eta baloreak islatzen dira kultura

ondarea agerian uzten dugun bakoitzean. Kultura ondarea gizarteratzen denean kultura

ondarea babesten da, eta baita garatzen ere, norbanakoarekiko eta inguruarekiko jarrera

izanez eta lekuko lurraldea maitatuz.

Herri bateko kultura ondarea ezinbestekoa da herriaren identitatea osatzeko, eta

beharrezkoa da bermatzea etorkizun diren belaunaldi berriei transmitituko zaiela. Ardura

horren zati handia familiari, auzoari, herri komunitateari dagokie, eta beste zati handi bat

eskolari, berari legitimatu baitzaio hezkuntzaren ardura hartzeko, hau da, eskolari dagokio

gizarteratzearen metaketa metodikoa bermatzea, hezkuntzaren durkheimear ikuspuntuak

azaltzen duen moduan. Herri baten kultura gauza propioa da, herri horri dagokio, berea baita.

Partikulartasun horri esker unibertsaltasunaren maila lortzen da, herri bakoitza

unibertsalitatera ailegatzen bada bere historiak eta ohiturek markatzen dizkioten urratsetatik,

batera bizi izan den euskal esperientzia hori bertaratu eta bertan kokatu beharko litzateke

eskolaren bitartez lantzen den curriculumean ere.

2. EGUNGO GIZARTEAREN PENTSAERAN EREDU BERRIA

Bizitza likidoa deitu dio Zigmun Baumanek gaur eguneko bizitza ereduari. Honetan,

“pazientzia gabekoaren sindromea” garatu eta nagusitu da, hots, itxaroten egotea ezinezko

egoera bihurtu da, menpekotasunaren seinale, zeren desioa geroago barik unean bertan bete

behar baita. Zentzu horretan, bizitzako gauzak, ikasketak esaterako, ez dira betiko,

alderantziz, betikotasun hori, segurtasun hori da, hain zuzen, alboratu behar duguna.

Ondorioz denbora kalterako da, lapurra da, unearen ongizatearen lapurra: “Denboraren


27

igarotzeak iragartzen digu aukeren gutxitzea zeinek hartu eta kontsumitu behar ziren aurkeztu

ziren unean” (Bauman, 2007: 24).

Testuinguru honetan ezagutzak ere zentzua aldatzen du. Orain arteko pentsaeran

ezagutzaren balioa iraupenean, betiko ezagutza zuzenean oinarritzen zen, eta, hezkuntzak

balioa bazuen iraupenezko ezagutza banatzen zuelako zen, beti bildu, metatu eta betiko gorde

zitekeen ezagutza, pertsona jakituna, kultoa eginez. Modernitate likido honetan, aldiz, bizitza

guztirako diren lanpostuak saihestu egiten dira, aldatu egin behar da, etengabeko aldaketan

bizi. Modako aldizkari indartsuek ondo zerrendatzen dute azken puntako joeretan egoteko

“zer egin behar den” eta “zer eduki behar den” eta, bide batez, ordurako “zer ez den

erabiltzen” eta zer baztertu behar den ere gaineratzen dute. Gaur eguneko kontsumismoaren

ezaugarria ez dago gauzak metatzean, baizik eta gauzak momentuan gozatzean, eta, jadanik

gozatu direnak erretiratzean.

Gure identitatearen oinarrian dagoen tradizioa, ahoz zein idatziz daukagun kultur

ondarearen eta portaera-ereduen bilduma hori, ezinbestekoa dugu euskal kulturaren

biziraupenerako. Jean Mixel Bedaxagarrek dioskunez: “Sorkuntza eta tradizioaren arteko

oreka da herri izateko giltzarria” (Argia). Baina, tradizioa ez eze historia ere, gure etorkizun

kolektiboa eraikitzeko ezinbestekoa dugu. Biek izan beharko lukete curriculumaren oinarrian

dagoen edukia kulturaren birsorkuntzan etena saihesteko, eta, etorkizuneko beharrizanetara

moldatzeko.

Orain artekoetan, tradizioa ahozko ondarearen bidez erreproduzitu da belaunaldiz

belaunaldi, gizarte batek gorde dituen kultura, esperientzia eta ohiturak, ipuinetan, abestietan,

errezoetan, sineskeretan, alegietan eta beste batzuetan gordetakoak bilduz. XX. mendean

bilketa lan handiak egin dira corpus handiak antolatuz, klasikoenak aipatzearren horra hor On

Joxe Miel Barandiaranen, Resurrección Maria de Azkueren, On Manuel Lekuonaren lan-

bilduma izugarriak. Ahozko tradizioa informazio iturri handia da herriaren pentsaeren eta

ohituren gainean, eta, askotan historiografiak eman dituen ikuspegien aurrean ezagutza

kontrajarriak ezarri ditu, historiaren ezagutza aberastuz. Gurasoengandik seme-alabenganako

irakaskuntza izan da jakituria honen oinarria. Gaur egun, ahozko tradiziotik zetorren familia

transmisioak porrot egin duen honetan, eskolaren ardurapean jarri dugu eginbehar hau ere,

hau da, idatzizko bildumetan pilatutako ohitura eta kanta zaharrak irakastea.


28

Tradizioaren oinarrian gogorapen kolektiboa dago. Gogoratzea pertsonaren

ahalmenetariko bat da, ahalmen indibiduala (Carretero, Rosa, González, 2006: 43).

Memoriak biltzen ditu subjektuak hautatzen dituen gogoan hartzekoak diren gertaera eta datu

garrantzitsuak. Hautatzen ez dituen beste guztiak ahazmenaren erreinura bidaltzen ditu,

ahazmenera, gogorapen ezera. Memoria ahalmen indibiduala izan arren, kolektiboa ere bada,

taldeek ere gogorapenak dituztelako: ohiturak, mitoak, artea, tokiak, esanahia. Horrela,

narrazio ezberdinen bidez elkartrukez eraikitzen den esanahi bereko imaginarioa sortzen da.

Honek ematen dio norberari zentzua besteengandik desberdinduz.

Ikuspegi hau, irakaskuntzak eta heziketak historian zehar aldarrikatu zutenaren kontra

doa, zeren bai irakaskuntza, baita heziketa ere, iraupen luzea eta irauten jarraitzeko helburua

zuen mundu baterako sortuak izan baitziren. Mundu horretan memoria oso balio garrantzitsua

zen, zenbat eta denboran atzerago joan, orduan eta aberatsagoa. Gaur egun, ordea, hain

oinarri sendoetan bildutako memoria ez da erabilgarria, eta askotan kontrako eragina izan

dezake subjektuarengan, zalantza sortzearena. Horregatik, gogoratzeak behar ez diren

zenbait ezagutza “alperrik” biltzea ekar dezakeenez, hobe da ezagutza horretarako sortu diren

kontenedoreetan biltzea, hots, konputadoreetan. Hauek burmuinetatik distantzia batera

mantentzen dute informazioa, behar denean erabili ahal izateko, eta behar ez denean, gure

jokaeretan eta kontzientzietan eraginik izan ez dezan, hau da, zalantzarik sor ez dezan

(Bauman, 2007: 37). Exitoaren errezeta norbera desberdina izatean datza, eta ez besteen

antzekoa; desberdintasuna goraipatzen da, berdintasunen aurrean. Desberdintasuna barruko

indarren garapenean bilatzen da, eta ez ezaugarri kolektiboetan. Kontzeptu hauek,

berdintasuna eta desberdintasuna, Baumanen lanetan zein beste autore batzuenetan ere, beti

aztertzen dira hiritar bakartua den subjektuari atxikita, inoiz kontuan hartu gabe subjektuak

bere ingurune soziokulturalarekin dituen harremanekin elkarreraginean eraikitzen duela bere

nortasuna, besteak beste.

3. TRADIZIOA KULTURA ONDAREAREN EZAUGARRI

Tradizio hitza latinezko traditio-tik eratorria da, eta berau trado,is, dere-tik, didi, ditum,

ematea esan nahi duenetik (De Miguel, 1878). Etimologikoki, beraz, belaunaldi batek

bestearen eskuetan jartzen duen ondarea da tradizioa, beti ere, hurrengoei irakasteko

balioduna estimatzen delako. Horregatik tradizionaltzat hartzen duguna kulturarekin eta


29

folklorearekin lotuta aurkitzen dugu, herri jakituriarekin, eta, komunitate batekin lotuta

dauden balioak, sineskerak, ohiturak eta espresabideak, batez ere ahozko ondarean biltzen

direnak (Villanueva, 1995).

Autore batzuek (Herskotvits, Gadamer, Benedict cfr. Villanueva, 1995) tradizioa

kulturarekin parekatzen dute, sineskera eta sinboloetan gauzatzen den eraikuntza mentaltzat

ulertuz, eta kulturaren edukia izanik bizitzari jarraipena edo aurrerabidea ematen diona,

gizarteen arteko desberdintasunak finkatzen ditu komunitate baten berezitasuna eta

singularitatea markatuz. Tradizioa, bada, arbasoengandik jasotako ohitura, aztura, arau eta

jokabideek osatzen dute, eta, kulturak biltzen ditu gizabanakoen jokabideak moldatuz.

Beste batzuek, ordea, kultura eta tradizio kontzeptuak desberdindu egiten dituzte; tradizioa

kulturaren parte bezala ulertuz, izaera soziokultural baten ezaugarritzat hartzen dute, beste

kulturen arteko desberdintasunak markatuz. Arbasoengandik jasotako osagaiz eta herentzia

kulturaletik eratorritako elementuz osatua dago, baina elementu berriak ere baditu,

etengabeko aldaketan ari direnak, singularitatea galdu gabe. Malinowski-k kultura eta

tradizioa gizabanakoen praktika zehatzetatik desberdintzen ditu, azken hauek ez direlako beti

tradizioarekin lotzen. Tradizioa bada, aktoreen diskurtsoetan eta ekintzetan islatzen da,

ikerlariak egindako abstrakzio lanaren fruitu da, pentsaera eta ekintzen erregularitatearen

behaketaren ondorio.

Aipatu bi ikuspegietan tradizioa antropologiarekin lotzen da, errealitate sozial eta

kultural “exotikoen” ezaugarritzat hartzen da, eta, antzinako praktikak eta iraupenak, herrien

kultura, hizkuntza, ohiturak, izaera espezifikoen azterketak, ikertzailearen jatorri

soziokulturaletik urrun dauden errealitateetatik eratorri bezala aztertzen dira, beti zentzu

atenporalean, denboratik kanpo daudelakoan.

Marxisten pentsamenduan, bestalde, tradizio kontzeptua bazterturik aurkitzen dugu,

hein handi batean. Berger eta Lukmanen (1968) ildoari jarraituz. aldiz, tradizioa etengabeko

aldaketa eta negoziaketa prozesu bezala ulertu behar da. Autore hauen iritziz,

egunerokotasunean berregiten dira egiteko moduak. Tradizioak, folkloreak, bizirik dirau

gizarte moderno eta industrialetan. Elementu bizia da. Batzuetan, zenbait talde ez ofizialen

sineskera eta praktika kulturalekin loturik bizi da, askotan elementu modernoekin elkarbiziz,

hiri bizitzaren produktu berriekin. Tradizioa, bada, aldatu egiten den zerbait da, berregin

egiten dena, zentzu dinamikoan ulertu behar dena. Tradizioa ez dute talde ez ofizialekin


30

bakarrik lotzen, talde hegemoniko eta menperatzaileekin elkartuta aurkitzen dute, etengabeko

negoziaketetan, tradizio selektibo-aren izenpean ezagutzen dena osatuz, hau da,

negoziaketetan botererik handiena dutenen interpretazioa nagusitu den eredua, hain zuzen

(Williams, 1980: 137-139 cfr. Villanueva, 1995). Williams-en iritziz tradizioa harreman

hegemonikoen aspektu kulturala da eta identitate sozialaren eraikuntzan, eragilea. Tradizioak,

klase hegemonikoen tresna ideologikoa den heinean, botere harremanen legitimazioa

bermatzen du, eta, jatorrien asmaketatzat hartzen da. Zentzu honetan tradizioa ez da

biziraupena bakarrik, ezen zerbait sortua, asmatua ere baita, alegia, lehenaren berplanteaketa

orainaren mesedetan.

Lan honetan, tradizioa etengabeko eraikuntzan dirauen fenomeno soziokultural gisa

ulertu dugu; aldaketen gainetik bere berezitasuna, bere izatea mantentzen duen fenomeno

bezala, jasotakoa egoera berrietara egokitzen ari den identitate kulturaleko ezaugarri den

heinean.

4. TRADIZIOA ETA HISTORIA ULERTZEKO ERAK

Tradizioa lehenarekin lotzen den arren, lotura atenporalen bidez egiten da, lehena laino

urdin zabala bailitzan. Historiak, aldiz, herri edo pertsonaren memorian ez eze beste iturri

batzuetan ere edaten du. Horrela, memoria hutsa baino haratago doa. Historiak denboraren

hainbat antolaketa egiten ditu, hainbat subjektu hartuz zein testuinguruak aldatuz; irakurketak

testuingurura moldatu egiten ditu gaurkotasuna duen denboraren irakurketa eginaz. Historiak

lehengo dokumentu eta iturrietatik edaten du, ur beroriek dakarten informazioa bilduz eta

orainetik interpretatuz, orainari zentzua bilatuz. Azken joera postmodernistetan, esaterako,

berridazketan jartzen da indarra, narrazio eta diskurtso berriak etengabe eraikitzen ari garela

aldarrikaturik, orainari erantzun nahian: “Behin eta berriro errepikatzen da historiak,

memoriak legez, ez duela iragana berreraikitzen, ezpada birsortzen, imajinatzen” (Carretero,

Rosa, González, 2000: 47). Horrelako hausnarketek ezinbesteko galderak sortzen dizkigute,

zein da idazten dugun historia? Eta irakasten duguna?, zeinen historia, nor da subjektua,

gizabanakoa ala herria, nazioa ala hiritarra?, zein da orainaren ikuspegia?; azken finean, zein

da proiektatu nahi dugun etorkizuna?

XVIII. mendean, Iraultza Burgesa gertatzen den horretan, hiritarraren eta garapenaren

kontzeptuak garatzen diren sasoi berean, ondorio erabakigarriak izango dituen banaketa


31

gertatzen da ezagutzen antolaketan: Filosofia eta Teologia banatu egiten dira eta jakituria

sekularizatu egiten da. Era berean, XVIII. mendearen erdi aldera oso hurbilekoak ziren bi

kontzeptu, zientziarena eta filosofiarena, aldentzen hasi ziren, ia elkarren aurkako bihurtu

arte, bi jakituria mota garatuz eta bakoitzaren esparrua banatuz. Zientziak egiaren bila

diharduen bitartean, filosofia ondasunaren eta edertasunaren bila dabil. Banaketa honen

ondorioz, zientzia enpirikoen arloa zientifikotzat, -benetakotzat, egiazkotzat- hartu izan den

bitartean, gizarte eta giza zientzien zientifikotasunaren gaineko eztabaidak garatu dira

(Wallenrstein, 2005: 106-108).

Historia zientzia zaharren artean aurkitzen dugu. Haren oinarrian gogorapenaren bilketa

idatzia dago, iturri dokumentaletan oinarrituetan, batez ere kroniketan, epaitegietako

agirietan, jaiotza eta heriotza aktetan. Dena dela, Leopold von Ranke-ren eraginez ezagutzen

du historiak iraultza zientifikoa. Rankek historiagileek historia gertatu bezala idatzi behar

zutela aldarrikatzen zuen, aztertu nahi zen lehenaren historia orainean irauten zuten

materialekin berreraiki behar zela funtsean. Hortik letorke artxiboei ematen zitzaien

garrantzia, lehenari buruz idatzitako dokumentuen biltegiei ematen zitzaiena. Ondorioz,

kritikoki aztertu behar ziren dokumentu edo iturri historikoak.

Ikuspegi honen eraginez, Estatuen historia politikoa, diplomatikoa eta ekonomikoa

garatzen dira, datuen jatorria Estatuen dokumentuetan, artxibategietan eta liburutegietan

aurkitzen dugu eta. Artxiboetako datuei emandako garrantziaren ondorioz historia hauen

menpe geratzen da: “Izan bekit zilegi ekitea historiako elementu bati, behintzat 1945era arte

praktikatu zen modura arte. Historia bakarrik zen nazio historikoak deitzen zirenena. Izan ere,

hala behar zuen izan, erabili ziren metodoak aintzat hartzen badira” (Wallenrstein, 2005:

111). Nazio historikoak gaur egun Estatu moderno sendoak antolatu dituztenak dira,

historiagileei haiei buruz idaztea ordain diezaieketenak.

1945 baino lehenagoko lan historikoen % 95 bost nazio edo plaza historikoren

gainekoak izan dira, Bretainia Handia, Frantzia, Estatu Batuak, Alemaniak (biak) eta Italia.

Beste % 5 hain indartsuak ez ziren Europako beste estatu batzuen historia da. Euren artean

aipagarriak dira Herbehereak, Suedia edo Espainia. Esandakoari gehitu behar diogu Europako

Erdi Aroari buruzko lan batzuk idatzi zirela, honen iturriei buruzkoak ere Antzinateko Grezia

eta Erromari buruzkoak, baina ez antzinateko Pertsiari buruzkorik, esaterako.


32

Gaur eguneko Estatu-nazio guztiek daukate euren historia, estatu horren eta bertan bizi

den nazioaren historia, idatzita, izan ere, Estatuaren ardatza baita, eta beharrezkoa, bestalde,

eskolan irakasteko. Baina, idatzi diren historia horietan desberdintasun nabarmena aurkitzen

dugu oinarrian. Estatu gehienetan, nazioaskodunak izan arren, idatzi den historia nazio

hegemonikoarena izan da, eta ez, bertan dauden nazio soziohistorikoena. Gizarte historikoak

Europako estatu-nazio historikoei dagozkienak dira, beste guztiak gizarte tradizionalak dira.

Beste berezitasun bat ere aipatu behar dugu. Wallenrstein-en esatean (2005: 111),

historia Europako estatu-nazio modernoei dagokie; tradizioa, ordea, estatu kolonialetan

antolatzen diren nazioetako gizarteen ezaugarria da. Azken hauek herri bitxi bezala aurkezten

dira, baina historia-historiarik ez dute. Ez da ez idazten, ez eta aipatzen ere. Omisioa.

Koloniak izan direnetik independentzia lortu duten arte dira historiko. Horren ordez, beste

zientzia batzuen lanak garatu dira: antropologia, etnologia, zibilizazio zaharren historia; baina

denak ere modernitatera heldu ez direnak... Eta modernitatera Europako metropolien

laguntzari eta elkarlanari esker heldu dira. Europatik kanpoko herrialdeak dira

“tradizionalak”, eta, europarrak, “modernoak, garatuak”. Ikuspegi honetan, ordea, ez da

kontuan hartzen aipatu estatu-nazio historikoak nazioaskodunak direnik. Euskal Herriak,

esaterako, modernitaterik gabeko herria den heinean (Azurmendi, 1992), ez du lortu nazio

historikoen kategoriara heltzerik. Ez dugu historiarik, ez dugu eskolarik. Gure errealitate

soziokulturalak Europako herriek jaso duten tratamendu bera jaso du, oso zaharra da, eta oso

tradizionala. Euskal Herri zaharkitu horrekin batera bizi da Euskal Herri modernoa, garatua,

teknifikatua eta anitza. Azken honen ezaugarriak Iraultza Industrialarekin batera garatzen

dira, Euskal Herri zaharkitua ordezkatuz eta gaurkotuz.

Guk, euskaldunok, ez dugu idatzi berandura arte. Gure iturri dokumentalak gutxi dira,

gehienak latinez edo erromantzeetan idatziak. Horregatik, gaur eguneko historialariek beste

zientzia batzuetako ekarpenen laguntza erabili izan dute gure historia idazteko. Euskaldunon

arazorik larrienetarikoa da, ez dugula ezagutzen gure historia -eskolaratua den euskaldunak

ere ez-, beren beregi ikastera jarri ez bada, behintzat. Europako edozein herriren historia

hobeto ezagutzen du euskaldunak, berea baino (Azurmendi, 1992).

Modernitateak, iraultza industriala eta honen aparatu politikoa, estatua-nazioa

bultzatzen ditu, eta, garaparenaren aitzakiatan, berrikuntzak, tradizioa moldatu, egokitu eta


33

balio ez duena ahantzarazten du. Progresoaren izenean, modernitatearen izenean ohiturazko

mundutik edaten dugun guztia zaharkitutzat hartzen da, etengabeko berrikuntza baten

zurrunbiloan eroriz. Arterakoan aipatu dugun moduan, arlo guztietan garatu da tradizioaren

kontrako jarrera; berrikuntza berrikuntzagatik inposatu da, innobazioa dela-eta gauza guztiek

izan behar dute berriak, berrituak. Gizarte mailan ere, aldaketa aldaketagatik gauzatzeko

modak indartu egiten dira, lege bihurtuz. Era horretan itxura aldaketa etengabeak,

“berehalako kultura, edo, funsgabeko kultura” deitua izan dena goraipatzen da.

5. ESKOLAN IRAKASTEN DEN TRADIZIOA

Curriculumaren bidez lantzen diren edukiak ez dira izan oraintsu arte eztabaidarako

elementu. Literatura pedagogikoan, curriculumaren beste osagai guztiak -metodologia,

ebaluaketa...- guztiz eztabaidatuak izan dira, baina edukiek ez dute arazo handirik sortu. 60ko

hamarkadatik gora, hezkuntzaren soziologian egin dira edukiari buruzko eztabaidan

ekarpenik handienak, soziologoek izanik edukiaren izaera politikoa agerian utzi dutenak.

Eurei esker baiezta genezake diziplinetan antolatutako ezagutza zientifikoa baino zerbait

gehiago dagoela edukietan.

Applek (1996b: 63) dioen moduan, jendearen ustetan eskola gizakiaren garapenerako

beharrezko tresna baino ez den arren, irakasten dena ez da ez objektiboa ez eta neutroa ere,

hezkuntza sistemaren kontrola daukanak ezartzen duelako irakasten den hori. Honela, bada,

gure eguneroko bizimoduaren eta eskolan irakasten den edukiaren artean erlazio zuzena

dagoela antzematen da, curriculumaren edukietan egongo den horretan inoren ikuspegiak

baino ez dira agertuko eta. Horrenbestez, beste guztia aipatu ere ez da egingo, edo

aipatzekotan, bakoitzak ura bere errotara eramanda. Applek berak (1996a: 129), Sherlock

Holmesen El Tratado Naval liburua aipatuz, eskolak etorkizuneko argiekin konparatzen ditu,

bertatik sortuko direlakoan etorkizuna hobetuko duten haziak. Baina berehala jartzen ditu

kolokan, eskolak ez duelako ingurunean daukan errealitatea aintzat hartzen, ez eta errealitate

kulturala bera ere.

“Asumimos con demasiada frecuencia que la literatura popular, la cultura popular, las matemáticas y las ciencias populares son saberes fallidos. No es lo bastante real. El saber popular está patologizado, al menos en comparación con el curriculum académico vigente, que se considera edificante y neutral. Sin embargo, el curriculum vigente no es nunca un ensamblaje neutral de saber. Se basa siempre en una afirmación de la autoridad cultural”.


34

6. TRADIZIOA HEZKUNTZA CURRICULUMETAN

Espainiar estatuko Hezkuntzari buruzko abenduaren 7ko 1513/2006 Errege Dekretuak Lehen

Hezkuntzako gutxieneko irakaskuntza finkatzen du, eta irakaskuntza ez-unibertsitarioaren

arloko eginkizun eta zerbitzuak Estatuko Administraziotik Nafarroako Foru Komunitatera

eskualdatzea onetsi zitzaionez, Gobernuari dagokio bere eskumenen esparruko lurralderako

curriculuma ezartzea. Horrela, 24/2007 Foru Dekretuan, martxoaren 19koan, Nafarroako

Foru Komunitateko Lehen Hezkuntzako irakaskuntzarako curriculuma ezartzen da. Era

berean, eta arrazoi berdinagatik Euskal Autonomia Erkidegoan curriculum ofiziala ezarri da.

Horrela, 175/2007 dekretua, Euskal Autonomia Erkidegoko Oinarrizko Hezkuntzaren

curriculuma sortu eta ezartzekoa argitaratu zen EHAAn, 2007ko azaroaren 13an.

Irakaskuntza ez-unibertsitarioko hezkuntza etapetako curriculumak ezartzen dituen dekretu

bi hauetan ikasleen prestakuntza eta hezkuntza garapenari koherentzia eta jarraitasuna ematen

dioten hezkuntza-printzipioak hartu dira oinarri, eta ez dira banaturik hartu behar baizik eta

beren osotasunean. Horregatik, hezkuntza-etapa arloetan banatzen da ikastetxeetan landu

beharrekoak. Arlo horiek berdinak dira bi Autonomietan, hizkuntzaren trataera salbuespen

dela –Nafarroaren kasuan bere osotasunean hartu beharrean finkatutako hizkuntza zonaldeen

arabera landuko baita-. Lehen Hezkuntzako arloak sei dira, eta horietan tradizio kontzeptuari

egiten zaizkion aipamenak honako taulan adierazten ditugu.

1. taula: Tradizioaren aipamena Hego Euskal Herriko curriculumetan

Lehen Hezkuntzako Arloak

Euskal Autonomia Erkidegoko

Lehen Hezkuntzako

Curriculumean

Nafarroa Foru Komunitateko

Lehen Hezkuntzako Curriculumea

n Natura, Gizarte eta Kultura

Ingurunearen Ezaguera 7 6

Arte Hezkuntza 3 2 Gorputz Hezkuntza 19 3

Hizkuntzak 13 10(12) Matematika - -

Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Hezkuntza

- -

Guztira 42 21(23)


35

Euskal Autonomia Erkidegoko curriculum ofizialeko IV. Eranskinean, Lehen Hezkuntzako

Natura, Gizarte eta Kultura, Ingurunearen Ezaguera arloaren nondik norakoak aipatzen dira.

Ingurunea, zentzu globalean hartzen da, eta ez dela hurbileko ingurunearekin nahasi behar

aipatzen da (EHAA 218. alea, 28 orria). Ingurunea, bestalde, sei eta hamabi urte bitarteko

haurrari begira, ezagutza-objektua izateaz gain, elementu motibatzailea, jardute-esparrua eta

ikaskuntzarako baliabide indartzaile eta integratzailea dela esaten da lerro batzuk aurrerago.

Arlo honetako edukiak zortzi bloke nagusitan banatzen dira, alorra osatzen duten esparru

nagusiak identifikatzeko bidea ematen dutenak. Zortzi eduki bloke horietako 5. eduki

multzoak “Aldaketak denboran zehar” izena hartzen duen horretan tradizioari loturiko lehen

aipamena ikusten dugu:

1.- Lehen Zikloko edukietan “Inguruko tradizio, ohitura eta kultura-adierazpenekiko

sentikortasuna eta errespetua izatea” dator (38. orria);

2.- Bigarren Zikloko edukietan “Euskal Herrian topa daitezkeen ohitura, tradizio eta

adierazpen kulturalekiko errespetua eta interesa” gaitasuna garatu behar dela dio legeak (46.

orria), eta “Inguruan suma daitezkeen aztarna zaharren baten esangura ezagutzea eta

balioestea (tradizioak, eraikinak, objektuak…)” (47. orria).

3.- Hirugarren Zikloko edukietan 4. eduki multzoan, “Pertsonak, kulturak eta gizarte

antolakuntza” izenekoan, “Espainiako kultura- eta hizkuntza-aniztasuna ezagutzea eta

balioestea. Euskal Herriko iraganeko eta egungo ohiturak, tradizioak eta adierazpen

kulturalak” (54. orria) aipatzen da eta eduki hauei dagozkien ebaluazio irizpideetan, 7.

puntuan hain zuzen, “Iraganeko garaietako Euskal Herriko eta Espainiako gizarteen

bizimoduen ezaugarri adierazgarrienak identifikatzea –Historiaurrea, Erdi Aroa, aurkikuntzen

aroa, garapen industrialaren aldia eta XX. mendea-. Eta gertakizun garrantzitsuak denbora-

lerroetan kokatzea” esaten da (59. orrian) . Ikaslearen ebaluazio horri begira 7.2., 7.4. eta 7.5.

puntuek gehiago zehatzen dute. 7.2 puntuan “Ea ezagutzen dituen Euskal Herriko iraganeko

eta egungo ohiturak, tradizioak eta adierazpen kulturalak” irakurtzen dugu; 7.4 puntuan, “Ea

topatzen dituen, Interneten, iraganeko Euskal Herriko eta Espainiako gizarteen tradizioak,

kontakizunak, istorioak, sinesmenak, esaerak eta bizimoduak”, eta 7.5ean, “Ea antzematen

dituen Euskal Herrian eta Espainian topatu daitezkeen askotariko ohitura, tradizio eta

adierazpen kulturalak eta ea ageri duen haiek ezagutzeko errespeturik eta interesik”.


36

Historia kontzeptuari ere bere lekua uzten zaio EAEko curriculum horretan. IV. Eranskineko

sarreran 5. eduki multzoa aipatzerakoan honela esaten da: “5. eduki multzoa. Denboran zehar

izandako aldaketak: Historia ikasten hasten da; denboraren neurketari buruzko edukiak eta

denbora historikoa kontzeptualizatzen hasten dira; horretarako garai historikoetako zenbait

gizarteren eta Euskal Herriaren eta Espainiaren historian garrantzitsuak izan diren pertsonaia

eta gertakarien ezaugarriak ematen dira” (32. orria). Aurrerago, “Oinarrizko Gaitasunak

garatzeko alor honek egindako ekarpena” atalburuan, gure historiari erreferentzia eginez

ondorengoa irakurtzen dugu: “…aitortzen da gure historia gizonek eta emakumeek batera

lortutako aberastasunaren eta hainbat herri eta kulturak mendeetan zehar egindako ekarpenen

emaitza dela” (34. orria).

1.- Lehen Zikloko edukien ebaluazio irizpideetan historia hori bere historia pertsonalarekiko

lotzen da (7.2., 7.4., eta 7.5., irizpideetan).

2.- Bigarren zikloko edukietan agertzen da hurrengo historia aipamena. 5. eduki multzoan,

“Aldaketak denboran zehar” izeneko horretan, batetik, “Iturri idatzi eta digitalak eta ikusizko

hainbat iturri erabiltzea informazio historikoa lortzeko, eta Euskal Herriko hurbileko

historiari buruzko lanak egiteko”, eta bestetik, “Historia gizonen eta emakumeen ekarpenaren

emaitzatzat jotzea” proposatzen dira (46. orrian). Ziklo honetako edukien ebaluazio

irizpideak aipatzerakoan, zehaztasun gehiago ematen dira ikasleak lortu behar dituen

horiekiko. Horrela irakurtzen dugu: “7. Adibide zehatzekin, gertakari historiko nabariekin

lotutako eguneroko bizitzako alderdiren baten eboluzio azaltzea, iraupen, segida eta

aldiberekotasun nozioak identifikatuz” (50. orria). Are zehatzago honakoetan: “7.3. Ea

adierazten dituen bere bizitzako gertakariak, bere familiaren eta herriaren historiatik abiatuta,

eta denbora historikoaren oinarrizko alderdiak erabiliz: iragana, oraina, etorkizuna,

lehenagokoa, ondorengoa, aldiberekoa” eta “7.4. Ea erabiltzen dituen ahozko, entzunezko,

ikus-entzunezko… iturriak bere historia eta hurbileko familiaren historia berreraikitzeko”

(51. orria).

3.- Azkenik, historiaren lanketa Hirugarren Zikloan amaitzen da. Ziklo honetan egiten da

lanketarik sakonena, Euskal Herriaren eta Espainiaren historiako gertakari, pertsonaia, gizarte

ezaugarriak, ondare historiko eta kulturala… eta hauei dagozkien teknika eta iturri


37

espezifikoetara joz. Horregatik, Ziklo honetako ebaluazio irizpideetan, 7. irizpidean, hain

zuzen, ikasleari gaitasun gisa zehazki eskatuko zaiona agertzen zaigu. Honela dio:

7. Iraganeko garaietako Euskal Herriko eta Espainiako gizarteen bizimoduen ezaugarri adierazgarrienak identifikatzea –Historiaurrea, Erdi Aroa, aurkikuntzen aroa, garapen industrialaren aldia eta XX. mendea-, eta gertakizun garrantzitsuenak denbora-lerroetan kokatzea”. Irizpide horren zehaztapenak honako bi hauek dira: Batetik, “7.1. Ea eguneroko bizitza-formen eboluzioaren adibiderik ematen duen (etxebizitzan, janzkeran, familiaren eta gizartearen antolaketan, lan-formetan…) Euskal Herriko zein Espainiako gizarteetan eta historian zehar: gizarte primitiboak, Antzinaro Klasikoa, Erdi Aroa, Aro Moderno eta Aro Garaikidea”. Bestetik, “7.2a” –lehen aipatua- eta “7.3. Ea gai den familiaren historiaren friso historikoa egiteko, eta ea kokatzen dituen, denbora-lerro batean, Euskal Herriko eta Espainiako gertakari historiko adierazgarrienak. (59. orria).

Nafarroa Foru Komunitateko Lehen Hezkuntzako curriculumeko II. Eranskinean “Lehen

Hezkuntzaren arloak” aipatzen dira. “Natura, Gizarte eta Kultura Ingurunearen Ezaguera”

deitzen den horretan tradizioari loturiko aipamenak ikusten ditugu.

1.- Lehen Zikloko eduki arloan, 8. multzoan “Nafarroako Foru Komunitatea” lantzea

proposatzen den horretan bi azpiataletan banaturik agertzen da edukia (5780. orria). “8.1.

Batasuna aniztasunean” paisaia eta Nafarroako eremu geografikoaren gehien nabarmentzen

diren natur parkeak, animalia eta landarediak kokatzen dira, eta “8.2. Nortasun ezaugarriak”

izenekoan bi festa tipo agertzen dira era honetara aipatuak: “Nafarroako herrietako festak: -

Sanferminak: pertsonaia, tradizio eta ekitaldi nagusiak; - Bakoitzaren herriko festak”.

2.- Bigarren Zikloko edukietan, tradizioari berriro leku uzten zaio 5. eta 8. eduki multzoetan.

5. multzoan “Aldaketak denboran zehar” izenekoan beste eduki batzuen artean honako hau

agertzen da: “Lehenagoko garaiek ingurunean utzi dituzten aztarna batzuen esanahia ezagutu

eta baloratzea (tradizioak, eraikinak, objektuak)” (5781. orria). 8. multzoan “Nafarroako Foru

Komunitatea” izenekoan oraingoan hiru banaketa egiten dira: “Batasuna aniztasunean”,

“Aniztasun sozio-ekonomikoa” eta “Aniztasun kulturala”. Aipatutako azken honetan,

aniztasun kulturalean, hiru bereizketa agertzen dira:

- 1.- Euskara;

- 2.- Eskolako liburutegian informazioa biltzea (entziklopediak, monografiak, DVDak, web

orriak, etab.) folklorearen eta herri tradizioen alderdi baten bati buruz, esate baterako: a)


38

Herri musika: Nafarroako jota eta euskal kantu herrikoiak. b) Herri dantzak: Erriberako

jotatik hasita Iturengo Zanpantzarreraino. c) Tradizioa inaute garaian eta Aste Santuan:

Lantzeko inautetik Tuterako bajada del angel-eraino.

- 3.- Ondoko gaietako baten bati buruzko informazioa bilatzea (bibliografia, ahozko

transmisioa, etab.): a) Eskualdeko jantziak. b) Gastronomia: Nafarroako produktu eta jaki

tipikoak” (5782. orria).

Orrialde berean, aipaturiko Bigarren Zikloko ebaluazio irizpideetan, zortzigarrenak honela

diosku: “8. Nafarroako kultur aniztasuna identifikatzea hizkuntzen, folklorearen, tradizioen

eta abarren bitartez, eta aniztasun horren aberastasuna eta kontserbazioa baloratzea”.

Hirugarren Zikloko eduki multzoan, tradizioari berriro heltzen dio Nafarroako curriculumak.

8. multzoan “Nafarroako Foru Komunitatea” izenekoan (5784. orrian) orain sei azpiatal

nagusitzen dira horrela izendaturik: 8.1. Batasuna aniztasunean; 8.2. Nafarroaren

nortasunaren ezaugarriak: Forua; 8.3. Nafarroako erakundeak; 8.4. Nafarroaren bereizgarri

diren udal entitateak; 8.5 Arte ondarea: Nafarroa Done Jakue bidean: Jatorria eta tradizioa;

Nafarroako ibilbideak; eta Nafarroak Donejakue bidean dituen monumentuak; 8.6. Pertsonaia

garrantzitsuak.

Nafarroako Foru Komunitateko curriculum ofizialen historiak ere badu bere tokia.

Curriculum ofizial biek 2006ko LOE hezkuntza legearen erro bera dutenez gero, historiari

loturiko oinarrizko edukiak eta irizpideak ia berdinak dira, formulazio mailan behintzat.

Diferentzia bakarra da, hark historia adierazpenak Euskal Herrian eta Espainian kokatu behar

zirela esaten zuela eta honek, berriz, Espainiaren eta Espainiako gizartean kokatu behar direla

adierazita dakarrela.

Ipar Euskal Herriko curriculum ofiziala Hezkuntza Nazionalaz arduratzen den ministerioak

definitzen du. Honek eskola programak, eta ikasleek lortu behar dituzten gaitasunak eta

ezagutzak lortzeko helburuak finkatzen ditu. Gaur egun École elementaire-rako indarrean

dauden programak 2002ko urtarrilaren 25eko Arrêtet-ek arautzen ditu. Horren arabera,

Derrigorrezko irakaskuntza 6-16 urte bitartekoa da. École elementaire deritzon aroan (6-11

urte bitartean) “funtsezko” ikaskuntzaren zikloari (6-8 urte bitartekoa) “sakontzeko”

ikaskuntzen zikloa (8-11 urte bitartekoa) darraio. Azken ziklo hau CE-2, CM-1 eta CM-2


39

ikasmailek osatzen dute, eta bertan lantzen diren arloak honako hauek dira: Langue française

Éducation littéraire et humaine, Éducation scientifique, Éducation artistique, Éducation

physique et sportive, eta, zehar lerroko esparruetan lantzeko, berriz, Maîtrise du langage et de

la langue française eta Éducation civique. Langue française, Éducation littéraire et humaine

deitzen den horretan historia alorra kokatzen da, bost baitira atal honetako diziplinak:

Littérature (dire, lire, écrire), Observation réfléchie de la langue française (grammaire,

conjugaison, orthographe, vocabulaire), Langue étrangère ou régionale, Histoire et

géographie, eta Vie collective (débat réglé).

Programa hauetan arakatuz, bereziki, Historia arlokoan, ez dugu aurkitu inolako aipamenik

tradizioari lotuta. Historia, diziplina gisa agertzen da eta hor, hizkuntza, kultura, geografia

edo historia aipamenak Frantzian kokatzen diren edukiak ditugu, erabat. Are gehiago, 2002ko

horietan, programen zehaztasunak ematen diren atalean “puntu sendoak” deritzona agertzen

da, baina geografia eta historia arlorako soilik. Irakasleari aditzera ematen zaio zehazturik

datozen eduki horien guztien artean zein indartu behar den bereziki, ikasleak benetan jakin

behar duena mugatuz edo.

Euskal kultura gai berezi moduan, 1990eko hezkuntzaren berrikuntzaren ondorioz lantzen da

Espainiako legediaren menpe dauden eskoletan. Harrezkero, Hegoaldeko curriculum

ofizialetan bideratzen eta horien zehaztapenak diren testu-liburuetan jorratzen den gaia da.

Iparraldeko legedian, aldiz, ez da horrelakorik agertzen, aukerakoa den erregioko hizkuntza

eta kultura gaiaren barruan ez bada.

Eskoletan gehien erabiltzen den ikasmateriala kontuan hartuta, hots, testuliburua aztertuta

(Bilbao, 2002; Perez, 2003; Ezkurdia, 2004; Perez et al, 2008), frogatzen da LOGSE legea

finkatu denetik hona, testuinguru hegemonikoak gora egiten du nabarmen, baina testuinguru

soziokulturalak beheranzko bidea hartzen duela. Are gehiago, euskal tradizioak zein gure

lurraldeetako historia gero eta testuinguru hegemonikoagoan, hau da, estatalagoan lantzen

dira. Curriculumeko edukiak bertako iturrietatik edan beharrean, beste ingurumari bateko

uretatik, hau da, ur estataletatik edaten du. Era horretara, euskal den guztia –bai euskara

bera, nahiz kultura-, lantzen denean, erdal munduan kokaturik egiten da, lurralde arrotzean,

inoren parametroetan. Eta horrela, euskal deritzagun curriculumean, kultura nahiz historia

arrotzak irakasten ditugu, euskaraz irakatsi arren. Gainera, euskara bera ere erreferentziarik

gabeko hizkuntza bilakatzen da.


40

Zentzu honetan, baliogarria da gogoratzea, 1992ko abenduaren 18an, Nazio Batuetako

(NNUU) Asanblada Orokorrak onartu zuen 47/135 erresoluzioaren 4.4. artikuluan esaten

dena, hots, hizkuntza, erlijio, etnia edo nazio gutxituetako pertsonei sor zaizkien eskubideei

buruzko honako Deklarazioa:

Los Estados deberán adoptar, cuando sea apropiado, medidas en la esfera de la educación, a fin de promover el conocimiento de la historia, las tradiciones, el idioma y la cultura de las minorías que existen en su territorio. Las personas pertenecientes a minorías deberán tener las oportunidades adecuadas de adquirir conocimientos sobre la sociedad en su conjunto.

Balio kultural ez hegemonikoak eskola curriculumetan landu beharra dagoen aldarrikapena

egiten da. Eskubide horiek onartu zirenetik urte batzuk joan diren arren, oraindik ez dugu

horren islarik aurkitzen. Egoerak okerrera egin duela ikusi dugu, gure kulturak, tradizioak

edo historiak gero eta leku eta garrantzi txikiagoa dute-eta eskolan jorratzen diren ikas-

materialak. Nortasun horri eusteko, izenaz gainera euskal izana lortu behar dugu eta lortu ere

geu subjektu izanik, adin nagusiko garenez gero, geuk baitakigu zer behar eta gura dugun

orain artean bezala, geroan ere.

7. ETORKIZUNARI LEIHO BAT ZABALDUZ

Inguru hurbilean pertsona du bere bizileku hurbilena. Bertan bizi duen kulturarekin solasean

eraikitzen du bere ezagutza eta nortasuna, ikaste gaitasunari esker (Apalategi, 2001: 133).

Kasu honetan, kultura besteengandik ikasitakoa da, norberak norberaren erara ikasitakotik

desberdinduz. Oinarrian ikasketa badago ere, ezberdintasuna ikasketa hori burutzeko moduan

datza: bata norberak norberaren erara ikasitakoa da, eta bestea kultura bidetik, hau da, besteen

esperientziatik ikasitakoa.

Kultura kontzeptu honek ez du islatzen sistema itxi eta osoa, dinamikoa baizik, berritze lan

iraunkorrean dabilena eta etengabe sortzen diharduena, baina, beti ere, arbasoengandik bizirik

irauteko behar dituen aztarnetan oinarritua, etengabeko komunikazioan eta birdefinitzean

(Hernández, 1999: 20-44). Haurra bizi den inguru hurbileko harremana -familian, auzoan,

kalean, lagunen artean- kultura jakinean txertatua dagoen hizkuntzaren bidez egiten da, herri

eta klase kultura zehatzean eta historia jakinean.


41

Ikasleak bere kultura-ondarearen inguru sozialean kokatzen da eta bertan bere ikaste-

irakaskuntza prozesua burutzen da. Nortasunaren eta identitatearen eraikuntzan oinarrizkoa

den gune horretan ikasleak hurbileko errealitatetik urrunekora ikasten du (Delval, 1981: 33-

36; Apalategi, 2001: 121). Eta, ikaste prozesurako gauzarik garrantzitsuenetarikoa ikaslearen

jarduera mentala da, jarduera mental horrek, izan ere, bere ezagutzak eta gaitasunak etengabe

berregiteko aukera ematen baitio ikasleari, ikastea amaiera bako jarduna baino ez da eta.

Ikasleak, arterik dakiena erabiliz, ezagutza berriak eraikitzen ditu bizi den inguruan dituen

harremanen bidez. Vigotskyk plazaratutako teorian oinarrituz, ikastearen izaera soziala

zabaldu eta indartu dela ikusten dugu. Ikaslea da ezagutza berria ikasi eta barneratzen duena,

hori bai. Baina ikaste indibiduala gerta dadin, ikasleak besteekin dituen harremanak

ezinbestekoak dira, harreman horietatik informazioa hartuz eta trukatuz ikasten baitu. Hori

horrela delarik, testuinguru kulturalak berebiziko garrantzia daukala esan behar dugu, bertan

eraikitzen dira eta ikaslearentzat, eta beronen ikaste prozesurako, funtsezkoak diren

harremanak eta ezagutzak.

Hori horrela izanik, kultura-ondareak ikaslearen kultura-ingurunea aberasteko balio

dezakeela esan genezake. Gure eskolako curriculumen bidez kultura-ondarea lantzea

beharrezkoa ikusten dugu, horrek ikasleari onurak ekar baitakizkioke. Kultura-ondarea zer

den ezagutu eta lekukoa aztertuz, komunitate batek oinordetzan utzitako kultura aintzat

hartzeko eta gordetzeko aukera ematen dio ikasleari. Aldi berean, kulturaz gozatzea sortzaile

izanez, eta, kultura-ondarea birsorkuntzan eragile izatea dira sustatzen diren balioak. Azken

finean, ikasleak aukera du gizarte baten baitan dauden prozesuen arabera, iragana eta oraina

konparatzeko, eta, gizartearen eraikuntza banakakoaren eta taldearen arteko dialektikan

daudela ikusteko. Modu honetan, bere talde pertenentziaz eta bere nortasun kolektiboarekikoz

autoestimua garatzen du. Autoestimu hau pertsonaren herritar eta hiritar identitateak

eraikitzerako orduan ezinbestekoa da, identitate partikularretik abiatuta identitate unibertsala

eraiki ahal izateko.

8. BIBLIOGRAFIA

Apalategi, J. (2001). La idea de nación en los niños vascos. Adquisición y desarrollo del

concepto de nación en la infancia. El sistema identitario. Donostia: Utruisque

Vasconiae.


42

Apple, M. (1996a). Política cultural y educación, Madrid: Morata.

Apple, M. (1996b). El conocimiento oficial, Barcelona: Paidós.

Azurmendi, J. (1992). Euskaldunak eta espainolak, Donostia: Elkar.

Bauman, Z. (2007). Los retos de la educación en la modernidad líquida, Barcelona: Gedisa,.

Bilbao Bilbao, B. (2002). Kultura Erreferenteak Oinarrizko Hezkuntzako Curriculumean

Euskal Herriko eskoletan, Doktorego Tesia, Bilbo: EHU.

De Miguel, R., y De Morante, M. (1878). Nuevo Diccionario Latino-Español Etimológico,

Madrid: Agustin Jubera edt., 5. edic.

Delval, J. (1981). El conocimiento de los niños de su propio país, Cuadernos de Pedagogía,

75, 33-36.

Ezkurdia, G. (2004). Identitatea eta Ingurunea Curriculumean, Doktorego Tesia, Bilbo:

EHU.

Fontana, J. (2001). La historia de los hombres, Barcelona: Crítica.

Gonzalez Perez, I. et al. (2006). Las culturas silenciadas y su derecho a la educación. In L.M.

Naya, eta P. Dávila, (Coor.): El derecho a la educación en un mundo globalizado. I, II.,

X Congreso Nacional de Educación Comparada. (166-178 orr.). Donostia: Espacio

Universitario Erein.

Hernández, F. (1999). Estudios culturales y lo emergente en educación. Cuadernos de

Pedagogia, 285, 40-44.

Jordán-Sierra, J.A. (1992). L´educació multicultural. Barcelona: CEAC.

Perez Urraza, K. (2003). Zientzia, teknologia eta lanbideen agerpena Euskal Herriko

testuliburuetan, Doktorego Tesia, Bilbo: EHU

Perez Urraza, K., Bilbao, B. y Ezkurdia, G. (2008). Lehenaren eta geroaren artean: tradizioa

eta historia curriculumean, In Askoren Artean, Atzorik etzira. (45-79 orr.) Bilbo:

Mendebalde Elkartea.

Villanueva, B. (1995). Prepared for delivery at the 1995 meeting of the Latin American

Studies Association, The Sheraton Washington, September 28-30 1995, Unidad de

Ciencias Sociales, Centro de Investigaciones Regionales, Universidad Autónoma de

Yucatán, http://villanueva.

Wallerstein, I. (2005). La decadencia del imperio. EEUU en un mundo caótico, Tafalla:

Txalaparta.

43

AHOTSAK.COM IKASTETXEETAN: AHOZKO TRANSMISIORAKO EREDU BERRIAK. EZ DADILA HARIA ETEN!

Asier Sarasua eta Idoia Etxeberria Badihardugu Euskara Elkartea

[email protected]

Laburpena: Ondorengo lerroetan Badihardugu Euskara Elkarteak azken bi urteotan egindako egitasmoaren laburpena egingo dugu. Elkarteak urteak daramatza Euskal Herriko ahozko ondarea biltzen, lekuko nagusiei bideo grabazioak eginez. Ikastetxeetan erabiltzeko material interesgarria izan daitekeela uste izan dugu, eta horrelaxe aipatu izan digute hainbat irakaslek. Jasotako corpusa ikasgelan erabiltzea interesgarria izan daitekeela ikusita, zenbait proba eta ahalegin egin ditugu azken bi urteotan, ondorengo bi galderei erantzuteko: 1) Euskal Herriko Ahotsak proiektuko materiala interesgarria eta erabilgarria ote da ikasgelan? zenbat urteko haur-gazteekin?; 2) Nola erabili behar dugu materiala ikasgelan? Zein da modurik egokiena? Bi galdera horiek erantzuten saiatu gara azken bi urteotan hainbat ikastetxerekin elkarlanean egindako egitasmo batzuei esker eta lerrootan orain arte egindako lana eta jasotao emaitzak laburbilduko ditugu.

Hitz gakoak: transmisioa, ahozkotasuna, ondarea, hezkuntza, ahotsak. Resumen:

En las siguientes página daramos cuenta brevemente del proyecto piloto que está llevando a cabo la Asociación Badihardugu en algunos centros educativos del País Vasco. La Asociación Badihardugu lleva ya varios años recopilando el patrimonio inmaterial vasco, por medio de entrevistas realizadas a informantes en todos los territorios del euskera, y que se graban en vídeo. Los informantes cuentan su vida y experiencia y en las entrevistas se recoge tanto material lingüístico y dialectológico, como histórico y etnográfico. Varios prefesores y centros han incidido en la idea de que el material puede ser de gran interés para utilizarlo en las aulas, por lo que la Asociación Badihardugu ha puesto en marcha un proyecto piloto con el objetivo de responder a dos preguntas: 1) ¿es realmente interesante el material recabado durante los últimos años para utilizarlo en las escuelas? ¿con niños de qué edad?; 2) ¿Cuál puede ser la mejor manera de utilizar el material en las aulas? Con la intención de responder a esas y otras preguntas, hemos realizado algunas pruebas en colaboración con varios centros educativos de Bizkaia y Gipuzkoa. Resumimos los trabajos realizados, así como los resultados obtenidos.

Palabras clave: transmisión, oralidad, patrimonio, educación, ahotsak.

1. AHOTSAK.COM IRAKASKUNTZAN

www.ahotsak.com egitasmoaren helburu behinena ahozko ondarea bildu eta eskuragarri

jartzea da, gero erabiltzaileek (ikerlariek, irakasleek eta abarrek) euren lanean erabil dezaten.

Orain arte 4.000 hizlari inguru elkarrizketatu ditugu (5000 grabazio-ordu baino gehiago),

gehienak 1910-1930 bitartean jaiotako informanteei jasotako lekukotasunak. Elkarrizketak

230 herri baino gehiagotan egin dira, Euskal Herriko lurralde guztietan, Bizkaian hasi eta

Zuberoaraino. Erakunde, elkarte eta herritarren laguntzarekin egindako lana da, udalekin eta

beste erakunde batzuekin hitzarmenak eginez.

Hasieratik pentsatu dugu ikastetxeetan oso erabilgarria eta aberasgarria izan daitekeela guk

jasotako materiala, bai hizkeraren ikuspegitik eta baita herriko ohiturak eta historia

Asier Sarasua eta Idoia Etxeberria

44

ezagutzeko ere. Belaunaldien arteko transmisioa egiteko beste modu bat da, azken batean;

lehen etxe barruan, sutondoan, egiten zena orain ikasgelan egitea, teknologia berriak lagun

hartuta.

Irakasleen eta hezitzaileen aldetik ere oso aldeko iritziak jaso ditugu eta gehienek uste

dute jasotako materiala hezkuntzan erabili beharko litzatekeela. Ikasgelarako material

osagarri interesgarria izan daitekeela. Are gehiago, jakin badakigu hainbat irakaslek

aspalditik erabiltzen dutela materiala euren eskoletan, kasurik gehienetan euskara, euskalkiak

eta ahozkotasuna bezalako gaiak lantzeko. Euskararen irakasgaian ez ezik, beste edozein gai

lantzeko ere baliagarria izan daitekeela pentsatu izan dugu, herriko erreferentziak baitira eta

herritarren ahotan (eta euskaran) kontatuak.

Testigantzak hezkuntzan txertatzeko modu egokia bilatzea, baina, ez da langintza

erraza. Webgunean material asko dago, gero eta gehiago, eta itsaso zabalean galduta sentitzen

da irakaslea, nondik nora jo ez dakiela. Euskal Herriko Ahotsak proiektuko arduradunak ere

hasieratik prest egon gara materiala eskaini eta ikastetxeei laguntzeko, baina betiere jakinik

lan hori hezkuntza esparruko eragile eta langileen ardura izan behar duela.

Helburu horrekin, eta Debagoieneko eta Debabarreneko hainbat udalekin batera

(Soraluze, Eibar, Bergara, Eskoriatza eta Aretxabaleta), lehenengo urratsak eman genituen

2009. urtean. Zenbait bilera egin genituen, ikastetxe eta irakasleen iritzia jasotzeko eta

hasierako oinarriak finkatzeko:

1. Ikastetxeetan premia eta gogoa dago horrelako materiala erabiltzeko.

2. Ahotsak.com-eko kideak laguntzeko prest geunden, baina ardura nagusia iakstetxeen

esku egon behar zen, eurak baitira kontu honetan adituak.

3. Proiektua nahi beste hazi zitekeen, baina txikitik hasi beharra zegoen.

4. Irakasleek argi utzi zuten ez zutela nahi material gehigarririk (unitate didaktikorik,

'ahozkotasuna' edo 'ondarea' lantzeko material berrezirik, edo antzekorik). Urtean

zehar lantzen duten kurrikulumean txertatutako zerbait nahi zuten. Ikasturtean zehar

ikasgelan lantzen dituzten gaien osagarri izango zen ikusentzunezko materiala (hau

da, "Errota" lantzen duten gaian, herriko erroten inguruko zenbait pasarte izatea

gaiaren osagarri gisa).

Ahotsak.com ikastetxeetan: Ahozko transmisiorako eredu berriak. Ez dadila haria eten!

45

Hasierako esperientzia hura gogoan, 2010. urtean proiektu pilotu batzuk abiaraztea

erabaki genuen. Txikiak, lokalizatuak, eta irakasleen parte-hartze zuzenarekin. Bi herritan

hasi ginen: Debagoiena eskualdeko Aretxabaletan eta Eskoriatzan. Ondoren, 2011 eta 2012

urteetan zehar, beste hainbat herritan ere egitasmo txikiak garatu ditugu, modu eta

metodologia ezberdinarekin. Herri horien artean daude Lekeitio, Ondarroa, Amorebieta-

Etxano, Deba eta Eibar. Une honetan beste herri batzuk gehitu dira egitasmora, hala nola,

Tolosa eta Arrasate.

Hasitako egitasmo xume horren helburua bikoitza zen:

1. Alde batetik, materialaren egokitasuna aztertzea. Jasotako lekukotasunak altxor

handia izan arren, erabilgarriak ote ziren ikasgelan erabiltzeko? Zein adinetako

haurrekin? Lehen Hezkuntzan? DBHn? Orain dela 80 urteko istorio eta

lekukotasunak, ulergarri eta erakargarri izango al dira haur eta gazteentzat?

Erreferentzia nahikoa izango dituzte? Ulertuko dituzte?

2. Zein da modurik egokiena www.ahotsak.com webgunean dagoen material sorta

erraldoia ikasgelan erabiltzeko? Nola aukeratu materiala? Nola txertatu ikasgelako

gainontzeko lanetan? Zer eman eta eskatu irakasleari?

Badihardugu Elkarteko teknikari batek gidatu du egitasmoa, ikastetxeen laguntzarekin,

eta goiko bi zalantza horiei erantzuna bilatzen saiatu gara azkenengo bi urteotan. Hainbat

metodologia eta modu aztertu ditugu, ikastetxearen eta herriaren izaeraren arabera, proba

gisara. Oso emaitza onekin, gainera.

2. ESKORIATZAKO ETA ARETXABALETAKO PROIEKTUAK

2003. urteaz geroztik, 100 hiztun baino gehiago elkarrizketatu ditugu Leintz bailaran.

Eta lehenago egindako hainbat grabazio ere jaso eta landu ditugu.

• Aretxabaleta: 57 hizlari. Sarera igotako pasarteak: 430 (181 audio, 244 bideo)

http://www.ahotsak.com/aretxabaleta/

• Eskoriatza: 49 hizlari. Sarera igotako pasarteak: 468 (165 audio, 303 bideo)

http://www.ahotsak.com/eskoriatza/


46

• Auzokide diren Leintz-Gatzagan, Aramaion eta Arrasaten ere ehundik gora grabazio

eginda eta ehundaka bideo-pasarte sarean, dozenaka gai jasotzen dituztenak.

Azken urteotako elkarlana dela medio, Eskoriatzan eta Aretxabaletan egindako

grabazio gehienak landuta daude. Eta erabiltzeko moduan, beraz. Herri bietako udalek beste

urrats bat emateko gogoa erakutsi zuten, materiala hezkuntzan erabiltzeko irrika, alegia.

Adineko herritarrek kontatutakoa herriko gaztetxoei helaraztea, bertako euskararen balioaz

kontura daitezen eta herriko kontuak bertatik bertara ezagutu ditzaten.

Badihardugu Elkarteak eta udalek 2010-2011 ikasturtearen hasieran proiektu piloto

txiki bat egitea hitzartu genuen: herri bakoitzean ikastetxe bana aukeratu, eta materiala

probatzen hastea. Aretxabaletan Kurtzebarri ikastetxea animatu zen, eta Eskoriatzan

Arizmendi-Almen.

2010eko maiatzean egin genuen lehen bilera ikastetxeetako irakasleekin. Hauxe izan

zen adostutako metodologia: beraiek gai batzuk aukeratuko zituzten, ikasgelan lantzen

dituztenak, eta guk gai horiei buruzko pasarte aproposak bilatuko genituen. Kurtzebarri

ikastetxekoek Haur Hezkuntzako eta Lehen Hezkuntzako programak hartu zituzten kontuan.

Arizmendi-Almenekoek, berriz, baita DBH ere.

Pasarteak didaktizatzeko aukera baztertu egin zuten irakasleek. Bestela, beste lotura bat

izango zela uste zuten. Nahiago zuten pasarteekin beraiek egoki iritzitako lanketa egitea

ikasgelan. Hala, irakasle bakoitzak erabakiko zuen zenbat denbora eskaini eta pasarte

horrekin zer egin.

Irakasleek proposatutako gaien araberako zerrenda bana prestatu genuen, zikloka eta mailaka

antolatuta. Ondoren, sarean jarri genituen, irakasleen eskura.

Ikastetxe bien emaitzak positiboak izan ziren, eta bi udalek 2011-2012 ikasturtean ere

aurrera jarraitzea erabaki zuten. Bideo pasarteekin material osagarria sortzeko orduan,

antzinako erretratuak kontuan izateari oso aukera interesgarria iritzi genion. Izan ere,

Eskoriatzako Udalak argazki artxibo oparoa du sarean (1.500dik gora argazki):

www.eskoriatza.net/argazkiak.


47

Aretxabaletako Kurtzebarri ikastetxean, irakasleak bigarren lauhilekoko programan

lantzen dituzten gaien artean aukeraketa egin zuten, zikloka eta mailaka. Eta guk pasarte

aproposenak aukeratu genituen; abenduan bidali genien zerrenda.

Arizmendi-Almenen, irakasleek beraiek Txanelako 6. mailako ikas norabideak eman

zizkiguten, guk horren arabera pasarteak aukera genitzan. Txanela liburua oinarri izanda,

material osagarria sortzea zen helburua, ikasturtean zehar erraz erabiltzeko modukoa.

Bideo pasarteen aukeraketa egin genuen. Bakoitza nola landu daitekeen ere proposatu

genien, baina unitate didaktikorik sortu gabe; hau da, esanez pasarteak zertarako izan

zitekeen aproposak: edukia, giza harremanak ala hizkuntza-komunikazioa lantzeko.

Testuingurua jarri genuen. Kasu batzuetan, pasarteak Eskoriatzako erretratu zaharrekin lotu

genituen. Pasarteak Txanela liburuko zein unetan (zein orritan) erabil zitzaketen zehaztu

genuen.

Gaiak aukeratzeko eta zerrenda prestatzeko, Mintzola ahozkotasunaren zentroko Josune

Zabala eta Maitane Ayerza adituen aholkularitza eduki genuen. Beharrezkoa izanez gero,

haiek prest zeuden aukeratutako pasarteak didaktizatzen laguntzeko ere.

Urrian, zerrenda eman genien 6. mailako tutoreei. Eta 2012ko apirilean egin genuen

jarraipen bilera.

Jarraipen bilera bietarako, balorazio zehatzagoa egiteko tresna bat sortu genuen: inkesta

bat, irakasleei aurrez eman eta bilerara beteta ekar zezaten. Helburua: bideoa zein

testuingurutan erabili den hobeto ezagutzea, materiala nola erabili den zehazki: zer landu den

eta nola, komunikazio egoera zein izan den, ikasleen ulermena eta interesa, irakaslearen

inplikazioa… transmisioa bideragarri egiteko ezaugarriak bete diren ala ez, azken batean.

2.1. Lanak eta emaitzak

Kurtzebarri ikastetxean HHn eta LHn erabili zuten materiala. Haur Hezkuntzan, irakasleak

bihurtu ziren transmisore. Kantuak eta jolasak ikasi, eta ikasleei erakutsi zizkieten. Irakasleek

guk emandako zerrendatik egokienak aukeratu zituzten, eta adinaren arabera sailkatu: 2tik 6


48

urtera. Balorazio ona egin zuten. Ondo etorri zitzaien memoria freskatzeko. Liburuxka

modukoak egin zituzten, gurasoei emateko. Guraso asko ez dira bertakoak eta ez dituzte

kantuok ezagutzen. Umeei bideoak erakusten ere saiatu ziren, baina umeek pasadizoekin ez

dute arretarik jartzen. Txikiegiak dira.

Lehen Hezkuntzan Kurtzebarrin eta Arizmendin, bi ikastetxeetan landu dute materiala.

Irakasle bakoitzak bere erara egin du lanketa. Gehienek banaka, baina batzuek baita taldeka

ere: hiru gela elkartzera iritsi diren (Kurtzebarri, 1. zikloa). Kurtzebarrin ziklo guztietan

probatu zuten materiala, bi ikasturteetan. Arizmendin, berriz, 2010-2011 ikasturtean LHko

maila guztietan probatu zuten. 2011-2012 ikasturtean, 6. mailako sei gelatan erabili zuten; sei

tutorek, 120 bat ikaslerekin.

Grabazioa ikasleei erakutsi aurretik, irakasle gehienek aurrelana egin zuten ikasleekin:

herriko hiztunen zerrenda ikusi, aurpegiei izen-abizenak jarri eta herrian kokatu, hiztunarekin

enpatia sortu... Batzuek ordubete osoa eskaini diote bideoaren inguruko lanketari. Beste

batzuek gutxiago. Horrekin lotutako ariketak egin zituzten: marrazkiak, esaterako. Batzuek

material osagarria ere erabili zuten: antzinako argazkiak (adibidez, lehengo eskola nolakoa

zen erakusteko, Kurtzebarrin).

Arizmendin Txanelako unitate didaktikoekin lotu dute materiala. Kurtzebarrin,

proiektuekin. Irakasle batzuek guk prestatutako zerrendako pasarteak erabili zituzten. Beste

batzuek, beraien kabuz egin zituzten bilaketak, eta beste pasarte batzuk erabili. Batzuek

umeei Interneten Ahotsak-eko webgunean sartzen eta informazioa topatzen erakutsi zieten,

eta asko gero etxean ere sartu ziren.

Landutako gaiak: umetako jolasak, lehengo eskola, herria nolakoa zen, euskalkiak,

iritzia, gerra osteko gosea, industrializazioa, inauteriak, San Blas, Santa Ageda, esnea eta

esnekiak, karapaixoa, irratiaren sorrera, elikadura, basoa eta animaliak, antzinako lanbideak,

Gernikako bonbardaketa... Lehengo bizimodua eta oraingoa konparatzeko material aproposa

dela diote. Herria lehen nolakoa zen jakiteko ere bai, aldaketak ikusteko.

2.1.1. Galdetegiaren emaitzak

• Materiala egokia eta erabilgarria iruditu zaie.


49

• Alderdi pedagogikotik zein linguistikotik, bietatik da erabilgarria.

Izan ere, gehienek ez dute erabili euskara eta herri hizkera lantzeko.

Biak batera landu dira batzuetan: gaitik abiatuta, esateko modua ere ikusi dute.

• Gertuko jendearen testigantzek badute indarra, interesa pizten dute ikasleengan. Gai

askoren inguruan beste ikuspegi bat emateko balio dute.

• Herriko nagusienganako errespetua lantzeko balio duela uste dute.

• Pasarteen iraupena egokia da. Luzera askotako pasarteak daude. Hiru minututik behera

hobeto, baina hiztuna ona baldin bada, luzeagoa ere onargarri.

• Internet euskarri ona da. DVDak eta CDRom-ak ez dira erabiltzen. Kañoia dute gelan.

Gela batean arazoak izan zituzten teknologia berriekin, baina konpondu zen.

• Pasarteak nola aukeratu. Kopuru aldetik, Ahotsak-en larregi dago, baina Kurtzebarri

ikastetxekoei Badiharduguk egindako filtroa oso egokia iruditu zitzaien. Pasarte kopuru

handi samarra hobeto, gero eurek aukeratu ahal izateko. Arizmendin beraiek egin dute

pasarteen bilaketa, gaika. Denak entzun, eta aukeratu. Ondo moldatu dira hala, baina

denbora asko eskaini behar izan diote.

• Testigantzak herrikoak izateak balio handia duela diote. Baina beste herri batzuetako

materialak ere balio dute, batez ere eskualdekoak. Batzuen ustez, edukia da

inportanteagoa: pasartea ona bada, berdin da nongoa den.

• Zailtasunik handiena ulermenean dago. Haur batzuei asko kostatu zaie hizkera ulertzea.

Hala ere, irakasle gehienentzat hori ez da arazo. Errealitate bat da eta aberasgarria izan

daiteke. Euskaldun kopurua handia bada, ikasleek elkarri esplikatzen diote baina bestela

irakasleak egin behar du, eta zailagoa da. Umetatik euskalkia entzutera ohituz gero,

baliteke gerora hori ez gertatzea. Pasarte batzuek ez dira ulertzeko errazak, eta

transkripzioa ondo dator.

• Ulermen aldetik, zailtasun handiagoa dago gai eta erreferentzien aldetik, hizkeran bertan

baino. Hurbilpen grafikoa ondo legoke, hiztegi bisual bat sortzea. Argazkiak gaika

antolatu eta Ahotsak-eko materialaren lotzea ondo legoke. Ikasle batzuek ez zekiten

“pinudia” zer den.

• Adin guztietako haurrekin balio dezake (Aretxabaletan 2-12 probatu dute). HHkoak

txikiak dira materiala zuzenean ikusteko. Lanketa sakona egiteko, 5. eta 6. maila dira

aproposenak.

• Irakasleen aurrelana oso garrantzitsua da: materialaren izaera

azaldu; hiztunarenganako enpatia sortu; testuingurua eman eta


50

erreferentziak sortu. Lan pixka bat eman die, baina merezi zuen. Gustura daude lortutako

emaitzekin.

• Emaitzak asko aldatzen dira irakasle batetik bestera.

• Lana errazteko, zer? Ahotsak-ekoa bezalako materiala material osagarria izan behar da.

Hau da, gelan lantzen dituzten gaiak osatzeko erabilgarria. Tailerretan ez dute ikusten.

Irakasleek ez dute astirik horretarako. Gehienek pasarteak solte nahi dituzte, ez

didaktizatuta. Hori bai, argazkiak eta irudiak baldin badaude, askoz hobeto. Arizmendiko

batzuen ustez, pasartea ariketekin baletor, hobeto; lagungarria gertatuko zen. Materialari

etekin gehiago ateratzeko adibideren bat, ereduren bat, izatea eskertuko lukete.

• Materiala berrerabiltzea. Arizmendin ez dute arazorik ikusten orain arte erabilitako

pasarteak datozen urteetan berriro erabiltzeko. Irakaslearen esku dago.

3. EIBARKO PROIEKTUA

2008. urteaz geroztik, lan handia egin dugu Eibarren ahozko ondarea, hizkera eta

ohitura zaharrak jasotzeko. Guztira 80 hiztun inguru elkarrizketatu ditugu, eta lehenago

egindako beste hainbat grabazio jaso. 425 bideo daude online.

Eibarko Udalak ere duela zenbait urte ikusi zuen jasotako materiala erabilgarria izan zitekeela

ikastetxeetan. Horrela, 2010-2011 ikasturtean lehenengo probak egiten hasi ginen. Eibarko

ikastetxe guztiei egin zitzaien proposamena, eta hiru izan ziren parte hartzea erabaki zutenak:

Aldatze ikastetxe pribatua, Juan Antonio Mogel Ikastola eta San Andres ikastetxe publikoa.

Gerora, Institutuan ere landu izan da, nahiz eta kasu honetan irakasle baten ekimenez izan,

eta ez ikastetxearena zuzenean.

2011ko udaberrian bildu ginen lan metodologia zehazteko. Udan Badiharduguk

Eibarko pasarterik egokienak aukeratu zituen, eta zerrendatu. Udazkenean hasi ziren

materiala erabiltzen. 2011ko abenduan egin genuen lehen jarraipen batzarra. Gerora, beste bi

ere egin ziren, 2012ko maiatzean eta irailean. Kasu honetan ere, ikastetxearen arabera,

materiala maila ezberdinetan landu izan da, Haur Hezkuntzatik hasi eta Batxilergoraino.

Landutako gaiak: Eibarko euskara eta ahozkotasuna, Eibarko eraikinak, ipuinak, eskola,

kantuak, Gabonak, Santa Ageda, 1936ko gerra Eibarren, herriko industriaren bilakaera...


51

3.1. Galdeketaren emaitzak

• Materiala oso egokia eta erabilgarria iruditu zaie.

• Alderdi pedagogikotik zein linguistikotik, bietatik da erabilgarria. Euskara zeharka

landu da.

• Pasarteen iraupena egokia da.

• Internet euskarri ona da. DVDak eta CDRom-ak ez dira erabiltzen. Hala ere,

txikienekin, eta abestien kasuan, CD (zein Pendrive) batean izatea ere eskertuko

lukete.

• Kopuru aldetik, Ahotsak-en larregi dago, baina Badiharduguk egindako filtroa egokia

iruditu zitzaien. Hala ere, pasarte batzuk destakatuta izatea eskertuko lukete.

• Beste herri batzuetako materialak ere balio du, eskualdekoa bada. Hortik kanpo,

erabilgarria izan daiteke euskalkia/euskara lantzeko (goiko mailetan) edo, beharbada,

herriko pasarte baten osagarri, baina ez material nagusi moduan.

• Zailtasunik handiena ulermenean dago, batez ere maila txikietan eta haur batzuen

kasuan. Erreferentzia linguistikoa eta, batez ere, historikoak falta zaizkie. Horretan,

irakaslea da ulermena hobetzeko baliabideak eman behar dituena.

• Adin guztietako haurrekin balio dezake (Aldatzen 2-12 probatu dute). Adina baino,

tutorea da klabea.

• Oso aberasgarria izan daiteke material osagarria sortzea: gutxieneko testuingurua eta,

batez ere, argazki zaharrak (herrikoak badira, askoz hobeto). Eibarren argazki asko

dago.

• Ahotsak-ekoa bezalako materiala betiere material osagarria izan behar da. Hau da,

gelan lantzen dituzten gaiak osatzeko erabilgarria.

• Irakasleen aurrelana oso garrantzitsua da: materialaren izaera azaldu;

hiztunarenganako gertutasuna landu.

• Azpiegitura tekniko desegokia oztopo izan daiteke kasu batzuetan (internetik eta

proiektorerik ez gela guztietan, oraindik).

Laburbilduz, esan dezakegu proiektu pilotuak ondo joan direla (Leintz bailarakoa zein

Eibarkoa), eta irakasleei materiala interesgarria Iruditu zaiela. Garbi geratu da Ahotsak-eko

corpusa erabilgarri izan daitekeela hezkuntzan. Herrikako aukeraketa zehatz bat eginez gero,


52

eta aparteko lan handiegirik gabe, Euskal Herriko ikastetxe guztiek material osagarri

interesgarria izango lukete euren esku.

4. INSTITUTUEKIN ELKARLANAK

Ahotsak-eko materiala modu askotara erabil daiteke hezkuntzan. Proiektu pilotoetan

erabiltzeaz gainera, beste toki eta era batzuetan ere erabili dituzte jadanik gure testigantzak.

Hainbat dira beren kabuz Ahotsak.com erabiltzen duten irakasleak. Euskalkiak, ahozkotasuna

eta fonetika-fonologia lantzeko erabili ohi dute, ikasleei tokian tokiko euskaren adibideak

erakusteko eta ahozkera jorratzeko. Kurrikulumean agertzen da, eta sarean bertan eskuragarri

dute aukera hori.

Zenbait kasutan, baina, irakasle eta ikastetxeekin zuzenean elkarlanean jardun dugu,

kasu guztietan ondorengo gaiak lantzeko: ahozko ondarearen garrantzia, belaunaldi arteko

transmisioa, euskalkien aniztasuna eta aberastasuna,...

Bide horretan 4 ikastetxe izan ditugu bidelagun: Lekeitioko Institutua, Eibarko

Institutua, Zornotzako Institutua, eta Ondarroako Institutua. Gainera, Debako udalaren

bitartez, herri horretan ere batxilergoko zenbait gazteren bitartez ere landu da transmisioaren

gaia. Kasu hauetan guztietan, irakasleak izan dira proiektua bideratu dutenak.

Egindako lanak 4 izan dira:

• Ikasle eta irakasleekin bilerak egin ditugu, bi helbururekin: 1) www.ahotsak.com

webgunea erakusteko eta materiala hobeto nola aprobetxatu azaltzeko; 2) ahozko

ondarearen garrantziaz eta belaunaldi arteko transmisioaren garrantziaz jabetzeko.

• Batxilergoko ikasleak herriko testigantzak transkribatzen dituzte. Ahotsak.com

webguneko materiala sarean entzun eta gehien gustatzen zaizkien pasarteak

transkribatu egiten dituzte.

• Zenbait kasutan, ikasleak ere elkarrizketatzaile lanetan jarri ditugu. Baliabideak utzi

(kamera, mikroa, galdetegia...), eta herriko nagusienei elkarrizketak egin dizkiete.


53

• Debako kasuan ere bide hori landu zuten, eta aurreraxeago ere jo dute. Gazteek

egindako elkarrizketak landu, editatu, eta material hori ikastetxeetan erabiltzen

hasteko asmoa dute.

Ikasleak Ahotsak egitasmora hurreratzeko modu polita da, interesa pizteko eta

adinekoen esanak kontuan hartzeko. Ikusi denez, beraiek elkarrizketatzaile bihurtu, eta

testigantzak jasotzen hasteko ere balio dezake. Ikasleak hartzaile eta transmisore bihurtzen

dira aldi berean.

5. EMAITZAK, KEZKAK ETA ONDORIOAK

Aurreko lerrootan laburbildu dugu azken bi urteotan ikastetxeekin elkarlanean egindako

lana. Helburu nagusia, hasieran esan bezala, bikoitza zen: 1) materialaren egokitasuna

aztertzea; 2) materiala erabiltzeko bide ezberdinak lantzea, eta probak egitea.

Oraindik lehenengo emaitzak besterik ez dira, eta datozen hilabeteetan ere lanean

jarraituko dugu, baina dagoeneko jaso ditugu lehenengo emaitzak eta atera ditugu lehenengo

ondorioak.

Hauek dira emaitza nagusiak:

• Ikastetxeen iritziaren ustez, materiala oso aberasgarria da eta oso egokia ikasgelan

erabiltzeko.

• Alderdi linguistikoaz gain, historikoa eta beste batzuk ere lantzen dira (balioak, esate

baterako).

• Euskarria eta iraupena egokiak dira.

• Beste herri batzuetako materiala ere erabilgarria da, ez norbere herrikoa bakarrik.

• Haurrek erreferentziak behar dituzte, baina ulertzen dute.

• Adin guztietako haur eta gazteekin balio du, kasu bakoitzean modu ezberdinean landu

badaiteke ere.

• Material osagarria da. Eskolan landutako gaientzat osagarri, ikasturtean lantzen den

kurrikulumean txertatuta. Gertukoa eta aberasgarria.


54

• Irakasleen aurrelana ezinbestekoa da.

Hala ere, arazo edo oztopo batzuk ere detektatu ditugu:

• Ikastetxe batzuetan arazo teknikoak (Interneterako konexioa eta proiektorea ez daude

ikasgela guztietan, esate baterako).

• Gure laginketa zatikatua da. Herri batzuetan informazio asko dago; beste batzuetan ez

horrenbeste, edo oso gutxi. Horrek ezinezko egiten du herri batzuetan aztertu eta

aplikatutako metodologia beste batzuetan ezartzea.

• Irakasleen denbora-falta. Urtean zehar landu beharreko gaiak asko dira eta irakasleek

ez dute izaten astirik material gehiago lantzeko.

• Irakasleen inplikazioa ezinbestekoa da. Ikasleek erreferentzia batzuk behar dituzte

materiala hobeto ulertu eta erabili ahal izateko.

• Herriaren eta ikastetxearen izaerak eragin zuzena du emaitzetan (batez ere bi faktorek:

neurriak eta euskararen osasunak). Zenbat eta herri txiki eta euskaldunagoak,

emaitzak hobeak izango dira, oro har.

Hortaz, eta oraindik ere metodologia aztertzen jarraituko dugun arren, esan dezakegu

orain arte egindako bideak bere fruituak eman dituela. www.ahotsak.com webgunean

bildutako materiala oso corpus aberats eta erabilgarria dela ikastetxeetan erabiltzeko eta

urratsak ematen jarraitu beharko dugula bide horretan, betiere hasieran aipatu helburuak

buruan: belaunaldien arteko transmisioa egitea eta ikasleak jabetzea ahozko ondarearen

garrantziaz.

55

IMAGINARIO KOLEKTIBOA ETA IDENTITATEA

Gaizka Aranguren eta Maite Lakar Labrit Ondarea eta Euskokultur Fundazioa

[email protected]

Laburpena: Pertsona orok, kontziente edo inkontzienteki, bere imaginario kolektiboa osatzeko barneratu dituen erreferentzia eta elementuen arabera egiten du bere identitate politikoaren hautua. Hezkuntza sistemen eta komunikazio eremu eraginkorren zeregin nagusietakoa pertsonak bere ingurune sozial, kultural eta politikoan barneratzea, sozializatzea izanik, imaginario kolektiboaren erreferentzien sorkuntza eta elikadura oinarrizko bihurtzen da edozein giza-talde identitariorentzat. Eta giza kolektibitateen artean eraginkorrenetarikoa, egun, nazio-estatua da. Estaturik gabeko nazioek Estatudunek baino arazo askoz ere handiagoak dituzte bere identitatea egonkortzen duten imaginario kolektiboaren erreferentziak indartu eta sustatzeko. Ondare Ez-materialaren bilketa, azterketa eta transmisioa, edozein giza-talderen imaginario kolektiboaren erreferentziak osatu, hornitu, indartu eta pizteko baliabide eraginkorra da. Ondare hori bildu eta transmititzeko metodologia eraginkorra garatu dugu, beti ere ikus-entzunezko baliabideak erabiliz.

Hitz gakoak: Identitatea, imaginario kolektiboa, ondare ez-materiala, bilketa, azterketa, transmisioa, metodologia, ikus-entzunezkoa, Labrit Multimedia, Euskokultur Fundazioa. Resumen:

Cualquier persona opta, consciente o inconscientemente por una identidad política u otra, condicionada por los referentes y elementos constitutivos del imaginario colectivo que ha ido aprehendiendo durante toda su vida. Siendo el sistema educativo y el espacio comunicativo (medios de comunicación) los principales transmisores –creadores y alimentadores- de los referentes constitutivos de dicho imaginario colectivo, la elección y selección de dichos referentes que se hagan en esos dos ámbitos condicionarán en grado sumo la opción identitaria de las personas que vayan a recibir esa educación e información. Al estar el sistema educativo y el espacio comunicativo determinados por las estructuras administrativas, los Estados-nación son las estructuras que más y mejor controlan la creación y alimentación de los referentes que constituyen el imaginario colectivo de sus ciudadanos. Las naciones sin Estado carecen del control suficiente de los instrumentos más efectivos para generar y alimentar los referentes del imaginario colectivo propio. La recopilación, análisis y transmisión del patrimonio inmaterial es un importante instrumento para reforzar buena parte de los elementos y referentes del imaginario colectivo de cualquier grupo humano. Hemos desarrollado una metodología efectiva para su recopilación y transmisión en formato audiovisual.

Palabras clave: Identidad, imaginario colectivo, patrimonio inmaterial, recopilación, análisis, transmisión, metodología, audiovisual, Labrit Multimedia, Euskokultur Fundazioa.

1. IMAGINARIO KOLEKTIBOA

Edozein pertsonak, konsziente edo inkonszienteki, bere nortasun politikoaren hautua,

bere baitan egituratutako imaginario kolektiboan oinarritzen du. Bere burua egokituta dauka

giza kolektibitate batean, horren erreferentziak ulertzen eta konpartitzen dituelako.

Imaginario kolektiboaz jardunen gara bereziki geroago, baina lehenik, hain zuzen ere,

imaginario hori osatzen duten erreferentzien arteko batzuk jorratuko ditugu: iragan kolektibo

komunaren erreferentziak. Historiaren -eta bereziki kultura politikoaren- erreferentzia

indartsuenetakoa da gizabanakoon imaginario kolektiboan. Iragan komunak indar berezia

Gaizka Aranguren eta Maite Lakar

56

dauka gizabanakoon nortasun sortze mekanismoetan. Estatu-nazioek ongi aski dakite hori eta

beren egungo esistentzia justifikatzen duen historia irakasten dute bere hezkuntza sistemetan.

Guk aukera hori ukan ez dugunez, ezin izan dugu hori osatu. Alta, gure historia politikoa

ezagututa, erreferentziak aldatzen dira, eta hainbati kontraesanak sortzen zaizkio. Ikus

dezagun.

1. Irudia: Nortasun politikoaren hautua.

Pertsonok, kontziente edo inkontzienteki, beraz, erreferente anitzez osatutako

imaginario kolektiboan oinarrituta egiten dugu gure nortasun politikoaren hautua. Bide batez,

iragazi horren bitartez so egiten diogu munduari. Gure betaurrekoak dira. Estatu-nazio

guztiek kontzienteki eta baita inertziaz ere, bere imaginario kolektiboa elikatzen dute

etengabe.

Imaginario horrek nortasun kolektibo jakin batekin edo bertzearekin egiten du bat,

biltzen dituen erreferentzia eta ezaugarrien arabera.

2. Irudia: Imaginario kolektiboak, identitatearen ardatz.

Imaginario kolektibo frantziarrean, eskoletan ikasitako iraganaren pasarte komunak

sartzen dira: “Les galois” haietatik hasita, Inperio Karolingioa, Erreinu Frantziarra, Henri IV,

Edit de Nantes, Iraultza frantsesa, Napoleon Bonaparte, Jeanne D’Arc… Cezanne, Tour

Eiffel, De gaulle, Brigitte bardot, Jacques Cousteau, Janick Noha, Radio France, FR1, eta

egun inportanteena dena: masa komunikabideen mundu globalizatuan, frantziar esparru

Imaginario kolektiboa eta identitatea

57

komunikatiboaren ezaugarriak eta frankofoniaren esparrua oro har indartzen da. (Henrike

III.aren adibidea).

Egungo Nazio-Estatu gehienek, eta mendebaldeko Europakoek nabarmenki, biziki

zaindu dute imaginario kolektibo edo nortasun nazional horren sendotasuna. Europar

batasunak, oraingoz bederen, ez du hau auzitan jarri, zenbaitek sinestarazi nahi diguten

bezala.

3. Irudia: Imaginario kolektibo frantziarra.

Espainiaren kasuan, berdin. Bisigodoak, kristautasuna, errekonkista sarrazenoen aurka,

el Cid campeador, Camacho, errege katolikoak, Amerikaren deskubrimendu eta konkista,

zezenketak, Picasso, Lola Flores, Antonio Banderas, Mortadelo y Filemón, jamón jabugo,

Bisbal, el Quijote, TVE, Carmina Ordoñez, Cela… Unidad de destino en lo universal.

4. Irudia: Imaginario kolektibo espainiarra.

1.1. Ba ote da euskal imaginario kolektiborik?

Euskaldunok, ordea, ez dugu, oro har, imaginario kolektibo egituraturik. Gure izatearen

adierazpenik nabarmenena den euskara, hizkuntzatik at –eta berau zenbait eskualdetan

erreferentzia gisa ere galduta-, ez dugu imaginario nazionalik egituratu eta egonkortzeko

aukerarik ukan. Bereziki gure estatu-nazio propioa modernitatean garatzeko eta errotzeko

aukera lapurtu zigutelako. Horregatik batik bat. Egungo egitura politikoen araberako


58

esparruek sendotzen dituzte imaginario kolektiboak. Adiministrazio egitura jakin batek

hezkuntza jakin bat eta eremu komunikatibo jakin bat zehazten du. Ikus dezagun.

1.1.1. Eremu komunikatiboak – Imaginarioak

Erran bezala, imaginario horiek Nazio-Estatu modernoek azkartu dituzte: hezkuntza

sistema nazionalaren bitartez lehenik –bereziki hizkuntza bakarra inposatuz bere kontrolpeko

lurraldean-, eta masa komunikabideen bitartez egun, nabarmenki.

Irudian agertzen duguna hobeki ulertzeko: hegoaldeko biztanle medioak espainiar

betaurrekoekin barneratzen ohi ditu europar erreferentziak eta munduko erreferentziak bere

imaginariora. Iparraldeko batek frantziar betaurrekoekin.

5. Irudia: Mendebaldeko zibilizazioaren imaginarioa, europarra, espainiarra, frantziarra…

1.1.2. Okupazioaren egonkortzea. Banaketa administratiboak. Esparru komunikatiboak.

Barne zatiketaren egonkortze instituzionalaren ondorioz, eta bereziki azken 25 urteotan,

datu estatistikoen eremuak, informazioen eremua, eta eremu komunikatiboak oro har, egitura

administratibo-politiko ofizialen arabera egituratu dira; hezkuntza sistema eta masa

komunikazioaren eskutik bereziki.

ETB2ko duela 15 urteko esatariek zerabiltzaten kontzeptu geopolitikoak eta beraien

esanahiak oraingoekin alderatzea bertzerik ez dago.

Irudietan dakusaguna, bereziki, esparru administratibo horien egonkortzea ahalbidetzen

dituzten bitarteko eta egitateak ditugu. Baita sinboloak ere. (Adibide bakan batzuk bertzerik

ez dira).


59

6. Irudia: Imaginario akitaniarra, pirinio Atlantiarreko departamenduarena, “Pays”-arena, Nafarroako

Foru Komunitatearena, Euskal Autonomia Erkidegoarena… Eremu komunikatibo eta administratiboen arteko identifikazioa (II).

2. ONDARE EZ-MATERIALA, IMAGINARIOA ELIKATZEKO ITURRIA

2.1. Ondare ez-materiala bildu eta hurrengo belaunaldiei eskaintzeko xedea.

Belaunaldi aldaketarekin batera kultur aldaketa gertatu da. Jendeak herrietatik hirietara

jo du. Ahozko transmisioa oinarrizkotzat zuen gizarte hura, ikusentzunezko jendartea da gaur.

Gure ahozko kultura tradizionalaren azken aztarnak bildu eta komunikatzeko beharra nabaria

da.

7. Irudia: Sozializazio prozesuen aldaketa nabaria da azken 75 urteotan.

Ahozko ondare aberats horrek gure herriak duela 50-70-90 urte nolakoak ziren

erakutsiko digu. Herri bakoitzaren nortasuna ezagutu, hari eutsi eta sendotzeko tresna egokia

izanen da Nafarroako Ahozko Ondarearen Artxiboa.

Hasieran hitza, elea izan omen zen, baina bildu ezean, atzoko elerik ez dugu aise

gordeko. Orain arteko euskarriek, idatzizkoa, zinta magnetikoa, argazki nahiz bideo

analogikoa, hauskorrak dira. Gaurko baliabide numerikoak horren zerbitzura jarri behar

ditugu.


60

8. Irudia: Bizipen zuzenetik pantailaren bitartezko barneratzera pasa gara.

Guretako biziki interesgarria da herri bakoitzeko bizilagunak izatea proiektu honen

protagonista. Herritarrak izatea elkarrizketatuak, naski, baina baita elkarrizketatuen izenak

ematen dituztenak eta zein gai jorratu behar den aholkatzen dutenak. Herriak herriarendako

egiten duen lan bati buruz ari gara.

9. Irudia: XX. Mendeko bizimodu aldaketa, azken 1500 urteotako erradikalena izan da.

Lortutako material aberats horrek hainbat aukera eskainiko ditu gerora: Herriaren

ahozko ondareari buruzko webgunea, Herriko etxean antolatutako ondareari buruzko

jardunaldiak, Herriko ahozko ondarea biltzen duen DVDen salmenta herritarren artean,

elkarrizketa hauen erabilpena ikastetxeetan eta didaktikaren munduan orohar, eta abar.

3. ONDARE EZ-MATERIALAREN TRANSMISIOA

Ikus-entzunezkoak eta lanabes didaktikoak gailentzen dira eduki ez-materialen hedatze

estrategietan.

Tresna didaktikoen artean, honako hau nabarmenduko dugu:

JOLASA ETA ONDAREA: MAHAI-JOKOA, HERRIRA IREKIA (Irteerak…)

(Bitartean elkartearen eskutik landua: http://www.bitartean.org/)


61

Aurkezten ari garen heziketa tresna Lehen Hezkuntzako ikastetxeen eta Labrit Ondarea

NUPekin eta hemengo zenbait udalekin elkarlanean garatzen ari den artxibo inmaterialaren

arteko lotura da.

Bukatu gabeko mahai jokoaren formatua izanik, “Josteta eta ondarea”k ikasgelatik

ateratzera, ikertzera, interpretatzera, ezagutzera, taldean sortzera, gonbidatzen gaitu.

Norberaren eta besteen ondare inmaterialarekin nahasteko zenbait irakaskuntza-ikaskuntza

esperientzia esanahitsuren bidez hurbiltzen ditu jostalariak artxibo inmaterialera.

Bera erabiltzean hainbat ondare inmaterial eremu lokaletik (herria) eta pertsonaletik

(ikasle eta irakasleak) igarri, sortu, bildu eta balioesten ahal dezagun dago diseinaturik

“Josteta eta ondarea”. Bere osagaietakoak erabakiak hartu, arazoei aurre egin eta jakintzak eta


62

esperientziak erlazionatzea dituen metodologiaz balioetsi, ulertu eta sortuko dugu ondare

inmateriala.

Tresnak interesa duten irakasleei laguntza pedagogikotzat balioko die herri bakoitzeko

artxiboaren eta Lehen Mailako eskolaren artean elkarrizketa sortuz, josteta erabili ahala

handituz joanen den artxibo inmateriala sortuz joanen garen aldi berean.

3.1. Proiektuaren justifikazioa

Artxiboak herriko ondare inmaterialetik sorturiko identitateak biltzen ditu. Ondare hori

gorde, erabili eta hedatzen duten pertsona batzuen testigantzen, haiei buruzko

informazioaren, bilduman datza.

Artxiboa hedatu eta hari bizia emanez eta esperientzia-sortzailea izanaraziz aberastea

da proposamen honen helburu nagusia. Ondarea, horrela, berak sorrarazten dituen

esperientzia esanahitsuetatik eratorriko erabilerez aldatu eta bilakatzen den zerbaitzat

agertzen zaigu.

Ondare inmaterialaren ikerketa irakaskuntzarako elikagai aberatsa da eta hainbat

diziplinaren ikasketara aplika daiteke. Irakaskuntza-ikaskuntza prozesua identitate

parametroetatik abiatuta aberasten da gure kultura eta idiosinkrasiarekiko zuzeneko konexioa

ahalbidetzen baitu.

Maiz irakasleek ez dute ondarea oro har ikasgelan hezkuntza tresna bihurtzeko ez

denborarik ez beharrezko laguntzarik izaten. Ondarearen azterketak eman dezakeen

hezkuntza ahalmen handia erabiltzea erraztuko duten proposamen didaktikoak eta baliabide

eskuragarri eta malguak behar izaten dituzte. Horrek jakintzara identitate alderditik

hurbiltzera, ezagutza berriak esperientzia alorretik sortzera edo identitate eraikuntza horretan

dugun eginkizuna ulertzera eramaten gaitu.

Josteta funtsatzen duen metodologia markaturiko helburuak lortzeko euskarria da.

Irakaslearen inplikazioa eta Bitartean erakundeko hezitzaileek ikasgelan lan saio batzuk

egitea ditu beharrezko. Metodologia hori ez da urrats itxi batzuetan edo gauzatu beharreko

errezeta multzo batean oinarritzen. Proiektukako lanaren heziketa perspektiban inspiratzen

da, non subjektua hezkuntza prozesuaren erdigunean kokatzen baita.


63

3.2. Helburu orokorrak

Ondare inmateriala ikastetxeetara hurbiltzea.

Artxibo inmateriala gizarteko esperientzien sortzaile bihurtzea.

Banakoak beren inguru inmaterialarekin lotzea.

Unibertsalera hurbilenetik hurbiltzea.

Banakoen eta guztion kultur ondarea ezagutzea.

Ondare inmateriala tresna pedagogikotzat ezagutzea.

Ikerkuntza ikasketarako bidetzat erabiltzea.

Sortze prozesua ikasketa esperientziatzat balioestea.

Jarrera hartze autonomo eta kritikoa garatzea erabakiak hartuz eta arazoei aurre eginez.

Talde lana bultzatzea, guztion artean lan eginez eta elkarri lagunduz.

IKUS-ENTZUNEZKOAK

Ni, Ebro (Castejondik Cortesera)

Iraupena: 35 minutu

Hizkuntzak: gaztelania, euskara

Sinopsia: Zuen bizitzarekin bat egin nahi dut eta, horretarako, ezinbertzekoa da zuek, Erriberan bizi zaretenok, kidetzat jo nazazuela. Horregatik ekarri ditut gogora horrenbertze istorio, bizipen eta oroimenaren leku

Estekak: Nafarroako Gobernua, Obra Social "la Caixa", CRANA Fundazioa, Uraren Nafarroako Foroa

Bakaiku. Haitzen begiradapean


64

Iraupena: 45 minutu

Hizkuntzak: euskara, azpitituluak gaztelaniaz

Sinopsia: Bakaikun 2010eko udaberri eta udan egindako elkarrizketa etnografikoetan oinarritutako dokumentala. Joan den mendeko bakaikuarren lekukotasunen bidez, belaunaldi horien bizimoduaren argazkia irudikatu nahi izan dugu lan honekin

Estekak: UPNA, Nafarroako ondare ez-materialaren artxiboa

Ni, Bidasoa

Iraupena: 35 minutu

Hizkuntzak: euskara, gaztelania

Sinopsia: 50 milioi urte ditut eta, atzo, orain dela 50.000 urte, zuen arbasoak iritsi ziren lurralde hauetara. Hasieran pentsatu nuen Ama-Lurrak hautatu espeziea zinetela... Baina, zer gertatu zaizue hondarreko ehun urteotan?

Estekak: Nafarroako Gobernua, Obra Social Fundación "la Caixa", Fundación Crana Fundazioa, Foro del agua de Navarra - Uraren Nafarroako Foroa


65

Basaburua. Gure arbasoen ahotsa

Iraupena: 2 ordu eta 44 minutu

Hizkuntzak: euskara

Sinopsia: 2007ko udan egindako 20 egindako 20 elkarrizketen lekukotasunek Basaburuko Ahozko Ondarea osatzen dute. Elkarrizketok 28 orduz luzatzen diren lekukotasunak dira. Ondoren eskaintzen den, irizpide etnografiko eta komunikatiboetan oinarritutako lekukotasunen hautaketa da

Estekak: Euskokultur, UPNA, Nafarroako ondare ez-materialaren artxiboa

Leitzaldea. Euskara bidean

Iraupena: 34 minutu

Hizkuntzak: euskara

Sinopsia: 2010ean grabatutako dokumental honek euskararen iturritik edaten duten Arano, Areso, Goizueta eta Leitzako euskaldunen lekukotasunak ditu ardatz, tokian tokiko

Estekak: Euskara bidea, Nafarroako Gobernua


66

Oro del Roncal

Iraupena:


Sinopsia: Unaiek eta artzainek, ardiek eta behiek marraztu dute egun, oraindik, ikusgai dugun Erronkariko paisaia. Milurteko lanaren ondorioz da egun Erronkari ezagutzen dugun bezalakoa. Dokumental honetan eskaintzen diren lekukotasunak izate horren adierazpen nabarmena dira. Bertatik eta bertarako bizi nahi duten herritarren irrintzia

Estekak: Cederna garalur, Leader

Aezkoa Iratiren ama

Iraupena: 90 minutu


Sinopsia: Dokumental hau Aezkoan, Nafarroa Garaian, egindako 40 elkarrizketa etnografikoetan dago oinarrituta. Belaunaldi aunitz ordezkatzen dituen belaunaldiak, XXI. mendeko aetzei uzten dien ondarea. Amak, alabari. Aezkoak Iratiri

Estekak: Aezkoako Batzarre Nagusia, Cederna Garalur, Leader, Nafarroako Gobernua


67

Garaioatik Iragira, Euskara bidean

Iraupena: 30 minutu

Hizkuntzak: euskara

Sinopsia: Dokumental honek Aezkoako, Orreagako, Erroibarko eta Esteribarko euskaldunen lekukotasunak ditu ardatz. Erraten dutenari baino, errateko moduari jarri diogu arrta. Izan ere, haran hauetako hizkerak ez dira gure artean ezagunenak.

Aezkoatik, Garaioako hilerritik abiatuko gara; Arian hartuko dugu atseden; handik, Erroibar zeharkatuz. Esteribar arte eginen dugu, Eugitik pasatu eta Iragin amaituz. Heriotzaren ataritik bizitzaren hasiera arteko ibilbidea eskaintzen dizuegu, bertako euskaldunen ahotsetan

Estekak: Nafarroako Gobernua, Euskara bidea

Aezkoa - Garazi. Mugazgaindi

Iraupena: 35 minutu

Hizkuntzak: euskara, azpitituluak gaztelaniaz eta frantsesez

Sinopsia: Bi eskualdeen arteko harremanen lekukotasunak eta irudiak

Erroibar. XX. mendeko lekukotasunak


68

Iraupena:


Sinopsia: DVD honek XX. mendeko Erroibarreko bizitzaren bederatzi lekukotasun biltzen ditu. Orotara lau ordu baino gehiagoko edukiak ikus daitezke

Estekak: Rural kutxa

Odieta. XX. mendeko lekukotasunak

Iraupena: 180 minutu


Sinopsia: DVD honek XX. mendeko odietarren bizitzaren lekukotasun hautatuak biltzen ditu. 180 minutuko edukia gaika ikus daiteke

Estekak: Odietako Udala


69

Iraupena: 34 minutu

Hizkuntzak: euskara

Sinopsia: 2009-2012 urteetan grabatutako lekukotasunetan oinarritutako bilduma honek Sakana aldeko herri desberdinetako hizkerak erakusten ditu, bai eta belaunaldi desberdinen artean eman den bilakaera erakusten ere.

Estekak: Euskara bidea, Nafarroako Gobernua

70

ONDAREAREN EKARPENA KULTURA ARTEKO KOMUNIKAZIO GAITASUNAREN BIDEAN

Urtza Garay, Aintzane Etxebarria, Iñaki Gaminde eta Asier Romero Ahodiker Taldea (EHU)

[email protected]

Laburpena: Lan honetan bi galderari erantzun teorikoa ematen ahalegindu gara. Lehenengoari erantzuteko, komunikazio gaitasunetik abiatuta, kultura arteko komunikazio gaitasuna gizarte eta kultura jakin batean jarrera egokiak izateko gaitasun kognitiboen eta afektiboen multzo gisa definitu dugu. Hala ere, beste osagai bat gehitu diogu, hizkuntza gaitasuna eta horren barnean dagoen gaitasun prosodikoa; izan ere, horrek eramaten gaitu errespetuan oinarritzen den kultura arteko komunikazio gaitasunaren garapenera. Bigarren galderari dagokionez, ondareak kultura arteko komunikazio gaitasuna garatzen laguntzen digu; batetik, ondaretzat hartzen ditugulako hizkuntzaren bidez transmititzen diren istorioak, kondairak, abestiak eta ipuinak nahiz hizkuntza bera; bestetik, beste hizkuntzen eta kulturen bidez enpatia lantzen laguntzen digu, eta enpatia beste pertsonek duten emozioa sentitzeko gaitasuna izatea da.

Hitz gakoak: Kultura arteko komunikazio gaitasuna, nortasuna, ondarea. Resumen:

En esta comunicación hemos tratado de dar respuesta teórica a dos preguntas. Para dar respuesta a la primera, hemos contribuido a la construcción de la definición de la competencia comunicativa intercultural, partiendo de la competencia comunicativa, como el conjunto de competencias cognitivas y afectivas para desarrollar una actitud adecuada dentro de una sociedad y cultura concretas. Además, hemos añadido un nuevo ingrediente que es la competencia lingüística, y dentro de ella la competencia prosódica, ya que es esta última competencia la que nos lleva a una competencia comunicativa intercultural basada en el respeto a lo propio y lo ajeno. Dentro de la segunda pregunta hemos analizado cómo el legado contribuye en el desarrollo de la competencia comunicativa intercultural por dos razones: una, porque consideramos legado a las historias, leyendas, canciones y cuentos que se transmiten por medio de la lengua; y dos, porque por medio de otras lenguas y culturas se nos ayuda a trabajar la empatía, que es la capacidad de comprender y sentir las emociones que otras personas sienten.

Palabras clave: Competencia comunicativa intercultural, identidad, legado.

1. KULTURA ARTEKO KOMUNIKAZIO GAITASUNA: ZER ETA

ZERTARAKO?

Kultura arteko komunikazioa definitzeko eta aukerak eta beharrak zehazteko,

lehenik eta behin, komunikazio gaitasunaz aritu behar gara. Komunikazio gaitasunaz

luze hitz egin da, eta definizio bateraturik egon ez arren, edozein hiztunek ahozko nahiz

idatzizko trebetasunen bidez testua sortzeko duen gaitasun gisa definitu dezakegu.

Gaitasun orokor horretan bestelako azpi-gaitasun batzuk ditugu, eta horren inguruko

hainbat sailkapen egin dira. 1980an Canalek eta Swainek gramatikala, estrategikoa eta

soziokulturala bereizi zituzten, 1983an Canalek diskurtso gaitasuna gehitu zuen, 1998an

beste sailkapen bi egin ziren, Bachman eta Palmerrena batetik, eta Celce-Murcia,

Urtza Garay, Aintzane Etxebarria, Iñaki Gaminde eta Asier Romero

71

Dörnyei eta Thurrellenana bestetil. 2001ean Europako Erreferentzia Marko Bateratuak

hizkuntza gaitasuna, soziolinguistikoa eta pragmatikoa banatu zituen, eta Pulido 2004an

komunikazio gaitasun integralaz mintzatu zen. (Etxebarria eta lag., 2011)

Komunikazio gaitasunaren azpi-gaitasuntzat jo izan dira gaitasun soziokulturala

nahiz soziolinguistikoa, eta elkarren eskutik badatoz ere, bereizi beharrekoak direla uste

dugu. Gaitasun soziokulturalaren barnean sartzen dira identitatearekin lotura duten

ezaugarriak eta gizarteko portaera-arauak (Van Eck, 1984; Sheils, 1998; Alvaro Garcí

Santa-Cecilia, 1995), baita Martínez Pasamarrek 2005ean aipatzen dituen eguneroko

bizimoduko ezaugarriak (ohiturak, ordutegiak, ekintzak) eta munduaren ezagutzari

dagozkionak (sineskeriak, baloreak, ezaugarri kulturalak) ere.

Baina gure gaur egungo gizartean ez dago bizimodu bakar bat ezta mundua

begiratzeko era bat ere. Gure egunerokotasunean kultura, adin eta hizkuntza ezberdinak

elkarrekin bizi dira. Horregatik komunikazio gaitasunaren barnean, azpi-gaitasun

soziokulturaletik eta soziolinguistikotik heltzen gara kultura arteko komunikazio

gaitasunaren garapenaren beharrizanera.

Kultura arteko komunikazio gaitasunaren definizioa Chenek 1998 garatu zuen

eredu orokorretik abiatuta, hau da, herritar globaletik; ildo horretatik, Rodrigok, 1999an

Kultura arteko komunikazio gaitasuna trebetasun kognitiboek, afektiboek eta

jarrerazkoek osatzen dutela adierazten du (Rodrigo, 1999). Eta ikuspuntu honetatik

abiatuta Vilàk horrela definitu zuen:

La competencia comunicativa intercultural es la habilidad para negociar significados culturales y ejecutar conductas eficaces. Esta eficacia se basa en el grado de comprensión aceptable para los interlocutores; desde esta perspectiva, la comunicación itnercultural no se define en términos de perfección, sino de suficiencia aceptando siempre un cierto grado de incertidumbre aceptable. (Vilà, R., 2008: 2)

Hau da, kultura arteko komunikazio gaitasuna gizarte eta kultura jakin batean

jarrera egokiak izateko trebetasun kognitiboen eta afektiboen multzoa da. Berriro ere,

Vilàren hitzei jarraituz, trebetasun multzo horrek gutxieneko komunikazio eraginkorra

bideratzen du.

Ondarearen ekarpena kultura arteko komunikazio gaitasunaren bidean

72

Ideia hori kontuan izanda, ondorengo eskemaren bidez azaltzen du:

1.Irudia: Kultura arteko komunikazio gaitasuna (Vilà, 2008). (Moldatua)

Eskema hau, eta hurrengo atalean aztertuko dena kontuan izanik, ikuspegi

linguistikotik prosodiatik abiatzen den hizkuntza gaitasuna gehitu behar zaio. Gure

ikerketen ( Garay eta lag. 2011; Garay eta lag., 2011b; Gaminde eta lag., 2011) arabera,

gaitasun prosodikoak ematen baitu hizkuntza gaitasunaren barruan, afektibitatearen

errespetuan oinarritzen den kultura arteko komunikazio gaitasunaren garapenerako

funtsezko bidea.

2.Irudia: Kultura arteko komunikazio gaitasunaren osagaiak.

Competencia

cognitiva

Competencia

afectiva

Competencia

comportamental

COMPETENCIA COMUNICATIVA INTERCULTURAL


73

Ondorioz, kultura arteko komunikazioaren garapenaren azken helburua

gizabanakoaren nortasuna eraikitzea da. Hau da, norbanakoaren identitatea taldeko

identitatearen barnean dagoena, eta era berean, dagokion gizartea osatzen duena.

2. ONDAREAREN EKARPENA: ZERGATIK ETA NOLA?

Gaur egun gizarteak, geurea barne, kultur-anitzak direla esan ohi da etengabe.

Baieztapen honek, lehenik eta behin, galdera bat egitera eramaten gaitu: zer da kultura?

Zer ulertzen da egungo gizartean kulturatzat?

Universitat Pompeu Fabrako irakasle katedraduna den Miguel Rodrigoren hitzetan

gizakia berez izaki kulturala da eta berak eraikitzen du kultura. Hau da, pertsona jaio eta

bizi den gizartearen barruko harremanek egiten dute. Harreman horien bidez

pentsatzeko, sentitzeko eta izateko era ezartzen diote. Laburbilduz, kulturak pertsonari

bizitza ulertzeko baliabideak ematen dizkio, hots, bakoitzak bere mundua eratzen du

gizarte horren inguruan. Aldi berean, pertsona horrek ere kultura horren garapenaren

ardura izango du. Kultura gorde, transmititu eta aldatu egingo du.

Askotan arrarotzat jotzen dugun arren, kultura egunez egun aldatuz doa. Kultura

dinamikoa da. Horrela bada, kultura bizi den gizartearen pertsonen komunikazioaren

bidez gorde eta aldatu ere egiten da. Hortaz ulergarria egiten zaizkigu aipatutako

Rodrigo adituaren hitzak:

La cultura debe su existencia y permanencia a la comunicación. Así podríamos considerar que es en la interacción comunicativa entre las personas donde, preferentemente, la cultura se manifiesta. (…) La cultura no es algo que está más allá de los seres humanos. No es algo inamovible y ahistórico, y que forma parte de la esencia permanente de una comunidad de vida. La cultura se construye por la interacción de los seres humanos, pero al mismo tiempo jamás está definitivamente construida, porque, continuamente por la propia interacción de los seres humanos, está en proceso de construcción. Esto puede apreciarse claramente en la lengua que va cambiando a lo largo del tiempo. (Rodrigo, 1999: 2 )

Hizkuntzarekin lotuta dugu bakoitzaren kulturaren parte garrantzitsuenekoa jo

daitekeen nortasun linguistikoaren eta kulturalaren eraikuntza. Eleanitza eta kulturanitza

den gure gizartean, nortasun linguistikoa eraikitzea oso zaila da. Besteak beste, zaila

delako bereiztea zein diren benetako gure kulturaren mugak, eta geurearen nahiz

besteen kulturen arteko ezberdintasuna bereizteko irizpideak. Horrez gain, ezin


74

dezakegu ahaztu, bakoitzaren nortasuna, hizkuntza nortasuna barne, bi alderdiren

gehitzeak eratzen dutela: pertsonaren nortasuna eta taldearen nortasuna, dagokion

gizartearekin lotzen dena. Ignasi Vilaren eta abarren arabera, besteak beste, honela

laburbiltzen da batuketa hau:

La realidad de la identidad de la persona se conforma por su identidad completa que se divide en aspectos unidos a la biografía (definición que un individuo hace sobre sí mismo y lo que le rodea) y la realidad colectiva, social, histórica y cultural (basada en la pertenencia a unidades socioculturales). (Esteban, 2010: 2)

Ibilbide honek egiaztatu egiten digu ondareak duen balioa gure nortasuna

eratzean, hizkuntza nortasunaren zehaztapenean, eta dagokion gizartea kontuan izanda,

ezinbestekoa dugun kultura arteko komunikazio gaitasunaren garapenera bidean.

Horrela bada, ondareak nortasunaren alde bien garapenean laguntzen du.

Giddensen (1995:294) arabera nortasuna “es el resultado de un proceso tanto

micro como marcrosocial, en el que existe una relación dialéctica entre ambos niveles, y

en el que la identidad del Yo es la manera en que nosotros mismos nos percibimos de

una manera refleja en función de nuestra biografía”. Eta Estebani, Vilari eta Bastiani

jarraituz, “entendemos por identidad la historia de vida que elaboramos sobre nosotros

mismos y que constituye nuestros recuerdos, ideas y creencias alrededor de quienes

consideramos que somos (Bruner, 2003; Esteban, Nadal, Vila , 2007).” Beraz,

errealitate batek beste errealitatearen ezinbesteko beharra du. Horregatik nortasunean bi

aldeak batzen dira: esperientzia pertsonala eta gizarteko esperientzia. Bakoitzaren

esperientzia eraikitzeko ezagutzek, pentsamenduek eta pertsonaren ekintzek bat egiten

dute. Biografia kolektiboa, aldiz, tresna kulturalen bidez sortzen eta garatzen da.

(Esteban, 2010: 2-3)

Horrela ondorengoa ondorioztatu daiteke: Norbanakoaren identitatea bere

komunitatea osatzen duten komunitate ezberdinen eraginez sortzen da. Bizi garen

gizartean, migrazioek, bidaia ugariek eta sareko elkarreragin birtualek eragindako

bizimodu anitzak daude. Bizi garen munduan, pertsonen, ideien, sinboloen, irudien eta

errepresentazioen jarioa handia da, eta egun, inoiz baino gehiago, norbanakoaren eta

besteen kulturak kontaktuan eta mugimenduan daude. Horregatik, bada, norberaren

biografia pertsonalean komunitate eta talde sozial ezberdinek bat egiten dute gure


75

identitatea era globalean eraikitzeko. Honi Esteban eta abarrek “identitate hibridoa”

esaten diote.

Ildo honetatik, kultur-arteko komunikazio gaitasunaren garapenak zertan

laguntzen digu gure “nortasun hibridoaren” eraikuntzan? Kultura arteko komunikazio

gaitasuna garatzeak beste kulturak ezagutzeaz gain, bakoitzaren kulturaren kontzientzia

hartzea ere suposatzen du. Hau da, ez da bakarrik besteekin komunikatzea, besteak

ulertzea, gurea ulertzea eta moldatzea ere bada (Miquel Rodrigo,1999: 4). Horregatik

guk komunikazio honetan hezkuntza mailan gogoetarako, ikerketarako eta praktikarako

bi ate zabaltzen ditugu:

a. Geure kulturari eta hizkuntzari dagokiona

Hezkuntza formalaren eta, batez ere, informalaren bidez kultura transmititzen

dugu, eta jasotzen den kultura horrek gizartea osotzen duten pertsona ororen

pentsakerak, gurariak, esperantzak eta beldurrak sortzen ditu. Berriro ere Estebanek,

Vilak eta Nadalek (2010) “La construcción narrativa de la identidad en un contexto

educativo intercultural” lanean esandakoa jarraituz, zera baieztatu daiteke:

hizkuntzarekin transmititzen diren istorio, kondaira, abesti eta ipuinen bidez gizakiaren

psikearen parte garrantzitsua garatzen da, nortasunarekin lotzen dena batik bat. Hau da,

…es mediante estas historias, cuentos mitos y leyendas que la cultura, a través de la educación (formal e informal) conforma la psique humana de sus miembros (los pensamientos, deseos, ilusiones, esperanzas, miedos). Desde esta perspectiva, la identidad aparece como una historia de vida, con escenas, ambientes, personajes, objetivos y temas. Reconstruimos el pasado y anticipamos el futuro en términos narrativos que nos permiten conferir intencionalidad, integrar los sucesos y dotar de unidad y propósito nuestras vidas (Bruner, 2001; McAdams, 1985; 2003) … En este sentido la identidad está culturalmente mediada y distribuida… De modo que lejos de construirse desde dentro hacia afuera los relatos, historias, cuentos y narraciones se interiorizan desde afuera (alguien las cuenta) hacia adentro (quien las vive y las recrea). (Esteban, 2010:80).

Hortaz, ondarearen transmisioan hizkuntzak berak ere hartzen du ezinbesteko

garrantzia. Hizkuntza ere ondare gisa ulertzera heltzen gara. Eta ondarea den

hizkuntzari lotuta, gurean, euskaraz, bi adibide azpimarratu nahiko genituzke: Lehenena

orain egun gutxi estreinatu berri den “Nire argazkiak” dokumental-filmea (Jokin

Etcheverria eta Benjamin Duinat); non hizkuntzak bakoitzaren nortasunean eta taldeko


76

nortasunean duen eragina azaltzen zaigu. Ikerketarako azterketa bideak agertzen dituen

lana dugu hau.

Bestalde, hezkuntza mailan, egin zen froga eta gaur egun, ñabardurak ñarbardura,

gure Gaitasun Komunikatiboaren garapena I irakasgaian aurrera daramagun proiektua

dugu: Iñaki Gamindek, Begoña Bilbaok, Gurutze Ezkurdiak eta Karmele Pérezek

egindako proposamena den “Eskolarako material lantegia”.

Lan honetan ikaste prozesu konstruktibistatik abiatuz, gaur egungo eskoletan

erabilgarri den materiala sortu zuten Bilboko Iraskasleen Unibertsitateko ikasle eta

irakasle talde batek. Materialean euskal tradizioan berebiziko garrantzia izan duten

olgetak, lo kantak eta ipuinak egungo umeei begira moldatu egiten dira. Horretarako

oinarrian ondorengo teoria aurkezten da:

Ikaste prozesurako gauzarik garrantzitsuenetarikoa ikaslearen jarduera mentala da. Jarduera mental horrek, izan ere, ikasleari bere ezagutzak eta gaitasunak etengabe berregiteko aukera ematen dio, ikastea amaiera bako jarduna baino ez da eta. Teoria konstruktibistek ikasleari berari ematen diote protagonismoa, ikasleak bere ikaste prozesuan jokatzen duen rola azpimarratzen baitute. Ikasleak, arterik dakiena erabiliz, ezagutza berriak eraikitzen ditu bizi den inguruan dituen harremanen bidez. Piagetek defendatu duen ikaste prozesuen izaera indibidualaren eta subjektiboaren aurrean, Vigotskyk azaldutako ikastearen izaera soziala zabaldu eta indartu da. Ikaslea da ezagutze berria ikasi eta barneratzen duena, hori bai. Baina ikaste indibiduala gerta dadin, ikasleak besteekin dituen harremanak ezinbestekoak dira, harreman horietatik informazioa hartuz eta trukatuz ikasten baitut. Hori horrela delarik, testuinguruak berebiziko garrantzia daukala esan behar dugu, bertan eraikitzen dira eta ikaslearentzat, eta beronen ikaste prozesurako, funtsezkoak diren harremanak. (…) “Haur euskaldunek lagineko beste talde kultural batzuetako haurrak ez bezalako erreakzio kognitibo-afektiboak dituzte, jaio diren eta hezi diren kultura-ingurunearen eraginez; hau da, haur horiei buru-molde bereizi eta berezi batzuk “formateatu” dizkie beren ingurune kulturalak” (Olabarrieta, 2007: 179). Esaldi hauek agerian utzi dute molde kognitibo-afektiboen testuinguruan interpreta daitezkeen askotariko kategoriak errealitatearen hautemateari eta errealitateari aurre egiteko moduari aplika dakizkiokeela: “ikerketak egiaztatu du talde kulturalen artean desberdintasun nabariak daudela, molde kognitibo-afektiboen erabilerari dagokionez” (Olabarrieta, 2007: 180-181). Hori horrela izanik, Eskolarako material lantegiak ikaslearen kultura.ingurunea aberasteko balio dezake. (Gaminde eta abar, 2008: 14).

b. Geureak diren beste hizkuntzei eta kulturei dagokiena

Kultura arteko komunikazio gaitasunaren garapenerako, bakoitzaren kulturaz

gain, beste kultura batzuk ere ezagutu behar dira. Baina gakoa ez dago ezagutzean

bakarrik, hau da, ez gara anekdota hutsean gelditu behar. Beste kulturetatik ikasi egin

behar dugu, gure kultura moldatzeko, garatzeko eta gordetzeko.


77

Baina kultura eta hizkuntza ezberdinetako pertsonekin harremanak izatean, “talka

kulturala” deitua izan dena sor daiteke. “Talka kultural” honetan besteen portaera ez

ulertzea eta emozio negatiboak sortzea ere gerta liteke: mesfidantza, antsietatea, kezka

eta abar. “Talka kultural” hau gainditzeko komunikazioa behar da. Komunikazioa ez da

informazioa trukatzea soilik, baizik eta emozioak partekatzeko gai izatea ere bada. Hau

da, enpatia erlazioa sortu behar da. Enpatia beste pertsona batek duen emozioa

sentitzeko gaitasuna da. Pertsonen arteko erlazioetan ezinbestekoa da enpatizatzeko gai

izatea. Helburua ez da beste pertsonak sentitzen duena sentitzea, baizik eta emozioen

bidez elkarri hobeto ulertzea.(Rodrigo, 1999: 4)

Hasiak gara hizkuntza etorkinetan emozioen pertzepzio maila aztertzeko bidean.

Horrela atzerriko hizkuntzetan emozioak nola adierazten diren eta bertoko hiztun

elebidunek nola pertzibitzen ditugun ikertu dugu. Lan honetan aurrera egin dugun

heinean hainbat galdera egin dizkiogu geure buruari; hastapenetan ea zein den emozioen

ekoizpenen korrelato akustiko bakoitzaren zeregina eta garrantzia. Ba ote dagoen

jokaera unibertsalik adierazpenaren ikuspuntutik, eta hala izanez gero, nola gauzatzen

den izan da beste galdera bat. Beste alde batetik, euskaldun elebidunek, entzuten

diharduten hizkuntza ulertu ez arren, emozioak igartzeko gai diren jakin nahi izan dugu.

Guzti honen emaitzek zera azaldu digute: aztertutako 42 hizkuntzetan parametro

akustikoak unibertsalak diren arren (ahots kalitatea izan ezik), desberdintasuna euren

ezaugarriak eta garrantziak baldintzatzen dute. Bestalde, pertzepzio testen emaitzak

aztertuta, ohartu gara atzerriko hizkuntzen emozioen pertzepzioan ezberdintasunak

daudela ama-hizkuntzaren arabera; jatorri geografikoak, aldiz, ez du eraginik.

Gure aburuz, bai ikasleak , bai irakasleak hizkuntza etorkinak diren ondarean

murgiltzeko lehen atea emozioen pertzepzioa izan daiteke. Honetan trebatzea posible

izan daitekeelakoan gaude, hots, badirudi esaldiak batera entzutean, gutxitan izan arren,

entzuleok konparatzen ikasten dugula edo ohitzen garela horretara. Testak egiten

erabilitako metodologiaren bidez lortutako emaitzek hori iradokitzen baitute. Horrela

bada, hizkuntzak ulertu gabe egiten den emozioen pertzepzioa kultura arteko

komunikazio gaitasunaren alde garrantzitsua dela uste dugu, alegia, enpatizatzeko eta

metakomunikatzeko gaitasuna garatzen laguntzen digu. (Garay eta beste, 2011: 92).


78

3. ETORKIZUNERAKO BIDEAN: NORA ETA NONDIK?

Gure lana egungo irakasleak trebatzea da. Filmorek eta Snowk (2000) egindako

lanean irakasle onaren ezaugarriak aipatu zituzten, eta ezinbestekotzat hartu zuten

hizkuntza bariazioa eta kultura aniztasuna kontuan hartzea diskurtso-ereduak kulturak

baldintzatuak izanik, beharrezkoak baitira jakitea ikasleek egiten duten garapena

ulertzeko. Beraz, irakasle izango direnen kultura arteko komunikazio gaitasunaren

garapenean lagundu behar dugu, horrela bakoitzaren eta taldearen nortasuna eraikitzeko.

Irakaslegaiak trebatu egin behar ditugu, testuinguru jakin batzuetan eta

etorkizuneko ikasle mota berriengan eragiteko konpetenteak izan daitezen prestatu

behar ditugu. Lan egingo duten testuinguru kulturalarekiko sentikortasuna agertu behar

dute. Irakaslea malgua izan beharko da horregatik, bere baliabide pertsonalak errekurtso

eraginkor bilakatzeko, egoera aldakorretan murgiltzeko, eta gizarte aldakor honetan

erabakiak hartzeko.

Gure gizarte kulturanitzeko eta eleanitzeko ondarea eskolara eramateko prestatu

behar ditugu, edukiak egokitzeko, gaurkotzeko eta ikasleentzat hurbil eta erakargarri

egiteko. Bide honetako bidegurutzea materialaren sorkuntzak eta metodologia berrien

aplikazioek osatzen dute, horretarako ikerketak ezinbesteko garrantzia hartzen du.

4. BIBLIOGRAFIA

Chen, F. M. & Starosta, V. (1996). Intercultural Communication Competence: a

Synthesis. Communication Yearbook, 19, 353-383

Díaz, B. (2004). Lenguas y comunicación en la emigración. Y así nos entendemos.

Madrid: Traficantes de Sueños.

Esteban, M.; Nadal, J. M.; Vila, I. eta Rostan, C. (2008). Aspectos ambientales

implicados en la construcción de la identidad en una muestra de adoslecentes de la

Universidad Intercultural de Chiapas. Resma 9 (1-2), 91-117.

Esteban, M.; Nadal, J. M. eta Vila, I. (2010). La construcción narrativa de la identidad

en un contexto educativo intercultural. Límete. Revista de filosofía y psicología 5,

77-94.


79

Gaminde, I. Herrikera: osotu ala ordeztu? Mendebalde Kultura Alkartea. Hemen

http://www.mendebalde.com/antbuspre.asp?Cod=1957&nombre=1957&orden=Fa

lse

Gaminde, I.; Bilbao, B.; Ezkurdia, G. eta Pérez, K. (2008). Eskolarako material

lantegia. Bilbo: UPV-EHU.

Gaminde, I.; Etxebarria, A.; Garay, U. eta Romero, A. (2011). Komunikazio

gaitasunetik kultur arteko komunikazio gaitasunera: baliabide didaktikoak.

Hizkuntzaz jabetzen. (209-250), Bilbo: Mendebaldeko Euskal Kultur Alkartea.

Garay, U.; Etxebarria, A.; Gaminde, I.; Larrea, K. eta Romero, A. (2011). Kultura

arteko komunikazio gaitasuna: emozioen pertzepzioa hizkuntza etorkinetan.

Tantak. 23-2, 77-95.

Garay, U.; Etxebarria, A.; Gaminde, I.; Romero, A. eta Larrea, K. (2011b). Emozioak

etorkinen hizkuntzetan: estrategia linguistikoak eta euron pertzepzio. Evaluar la

competencia lingüística del alumnado inmigrante. (137-149), Deustuko

Unibertsitatea: DeustoDigital.

King, K. eta Hornoberger, H. N. (ed.) (2010). Research Methods in Language and

Education. 10.alea, Springer: USA.

Rodrigo, M. (2000). La comunicación intercultural. Portalcomunicación.com. Hemen:

http://www.portalcomunicacion.com/lecciones.asp?cat=8

Rodrigo, M. (1999). La comunicación intercultural. Barcelona: Anthropos.

Vilà, R. (2008). El desarrollo de la competencia comunicativa intercultural en una

sociedad multicultural y plulrilingüe: una propuesta de instrumentos para su

evaluación. Madrid: Ministerio de Educación, Política social y Deporte.

80

ELAN ANALISI MULTIMODALERAKO LANABESA

Jasone Salaberria Fuldain IKER UMR5478

[email protected]

Laburpena: ELAN, EUDICO Linguistic ANnotator-en akronimoa da, eta EUDICO, Nijmegen-go –Herbeherak- Max Planck Psikolinguistika Institutuaren proiektu baten izena da (EUropean DIstributed COrpora), zeinen egileak Hennie Brugman eta Albert Russel diren. Programa hau analisi multimodalerako garatua izan da, ikus-entzunezko baliabideetatik etiketatze konplexuak egiteko. Eduki idatzia Unicode moldean dago eta transkripzioa XML formatuan atxikitzen du. Bestalde, ELANek dagoen software-n audio edo/eta bideo fitxategi-irakurleak erabiltzen ditu, Windows Media Player, QuickTime ou JMF- (Java Madia Frameword) bezelakoak. Ondorioz, audio eta bideo formatu barietate zabala jasan dezake. Java programazio hizkuntzan idatzia dago eta bere baliabideak erabilera ez-komertzialetarako eskuragarri dira. Software honek beste formatu batzuetara inportazio/esportazioa egiteko aukera ematen du.

Hitz gakoak: Analisi multimodal, corpus, etiketatze.

Resumen: ELAN, es el acrónimo de EUDICO Linguistic ANnotator. EUDICO –EUropean DIstributed COrpora- es un proyecto del Instituto de Psicolingüística Max Planck de Nijmegen -Holanda-. Siendo sus autores Hennie Brugman y Albert Russel. Esta herramienta ha sido creada para análisis multimodales, para etiquetados complejos a partir de recursos audio-visuales. El contenido escrito lo guarda en Unicode y la transcripción en formato XML. Además, ELAN utiliza los lectores de archivo audio y/o video de los softwares existentes, como Windows Media Player, QuickTime ou JMF (Java Media Framework). En consecuencia, ELAN soporta una extensa variedad de formatos audio y video. Este programa está escrito en el lenguaje de programación Java y sus recursos están disponibles para utilizaciones no comerciales. Este programa posibilita la importación/exportación a otros formatos.

Palabras claves: Análisis multimodal, corpus, etiquetado.

1. ANALISI MULTIMODALA

Solasaldi-analisi multimodala Charles Goodwin-en1. inspiraziopean garatu da 1979 eta

2000 urteen artean. Ahozko hizkuntzalaritza, hala nola elkarrekintzazko edo interakziozko

hizkuntzalaritza, teknologien garapenarekin batera garatu dira. Zeinei esker, lehenik audioen

grabaketa eta ondotik irudiena, ahal izan den hizkuntzaren eta ekintza sozialen erabilera

testuinguruan grabatzea. Halere, eskeintza teknologiko hori bera ez da izan aski

elkarrekintzazko ahozko hizkuntzalaritza sortzeko.

1.Ondoko artikuluen izenburuek ongi erakusten dute Goodwin-en multimodalerako griña: “Sententziaren eraikuntza interaktiboa solasaldi naturalean” (1979); “Elkarrizketaren antolaketa. Hiztunen eta entzuleen arteko elkarrekintza” (1981); “Jestua eta ko-partaidetza hitzen bilaketa jardueran (1986); edo Jarduera eta irudia giza interakzioan” (2000).

Jasone Salaberria

81

Gaur egun gero eta hizkuntza ikertzaile gehiagok -baita sozial eta giza zientziakoek ere-

erabiltzen du bideo grabaketa hizkuntza komunikazioa testuinguru arruntean analizatzeko.

Baina grabatutako datuak, sarritan, inplizitu eta guti kontzeptualizatuak gelditzen dira, eta

helburu desberdinetarako erabiliak izaten dira:

- deiktikoen erreferentziez edo egoeraren inplizituez jabetzeko;

- objektu bat tratatzeko, adibidez, jestu ko-berbalak analizatzeko;

- hizkuntzaren ikusmolde desberdin batean oinarrituriko analisi linguistikoak egiteko,

non hizkuntza, linguistikoa baino zabalagoa kontsideratzen den, non hizkuntza eta

jestualitatea ezin diren bereizi, artifizialki ez bada, eta non antolaketa funtsez

multimodala den.

ELAN hirugarren ikusmolderako asmatua izan da. Non kontsideratzen diren lengoaia

eta jestuak bereizezinak. Baliabide multimodal desberdinen adierazgarritasuna 70etako

Kendon eta Goodwinen lanen ondotik hasi zen sistematikoki aztertzen. Baliabide

multimodalak hauexek izanik:

- baliabide linguistikoak;

- aho eta soinu baliabideak (irri, aho-zaratak…);

- jestu baliabideak (eskuaren mugimenduari lotuak);

- baliabide bisualak (begirada mugimenduari lotuak);

- gorputz baliabideak (gorputzaren posturei lotuak);

- aurpegi baliabideak (mimikari lotuak);

- gauzen manipulazioa (objektu, dokumentu, lanabesak…).

Eta baliabide horien ezaugarriak dira, alde batetik, partehartzailearen arabera definituak

direla, bere orientazioa elkarrekintzan (hurbilketa emikoa) emanak; bestalde, interakzioan

hartzen dutela bere adierazgarritasuna eta zentzua. Gainera, ekintzaren denboran eta

hizketaren interakzioan estuki ainguratuak dira. Eta testuinguruari lotuak dira.

ELAN analisi multimodalerako lanabesa

82

Beraz, ez bakarrik hizketa, baizik eta eskuragarri eta ikusgarria den informazioak ere

interesa du, multimodalitatea baita elkarrekintzan, sinergian diren kanalak, formak,

adierazpen-funtzioak elkartzea, zentzuaren eraikuntzara ongi heltzeko2.

2. ELANEN EZAUGARRI TEKNIKOAK

Erabiltzaileak nahi beste iruzkin gehi ditzaieke irudia eta soinu baliabideei. Iruzkina :

perpaus, hitz, glosa, itzulpen edo edonolako deskribaketa bat.

Lerroetako eduki idatzia Unicode3 moldea erabiltzen du, eta transkripzioa XML4.

formatuan atxikitzen du. Izatez, XML funtzionalitate aurreratuenetatik arindua izan den

SGML5. lengoaiaren ekoizpena da. Hura, ikasteko eta egunero erabiltzeko konplexua izanik,

HTML bertsio arinago bat garatu zen, baina azken hau, hainbat egokitzapen eginagatik ere,

ezin izan zen hedatu mugarik gabe garatzaileen premiak emendatu arau. Orduan zen XML

sortu.

XML, bereziki, datuen eta dokumentuen trukaketarako egokitua da, aplikazio eremu

guztietan erabilgarria baita. Informazio trukaketarako formatu amankomun bat edukitzea

abantaila handia da, eta praktikan, XML ardurako etiketatze hizkuntza bezala inposatzen ari

da.

Programa honek audio eta bideo formatu barietate zabala jasan dezake : .wav audio

fitxategiak, .mpg1, .mpg2, .mov, .avi, .wmv bideo fitxategiak. Horrela, adibidez, .mts luzapena

duten bideo fitxategiak MTS bihurgailuz .wav fitxategiak sortu eta bideoa fitxategia mpeg

codec batez trinkotzen ahal da .mpg1 edo .mpg2 luzapeneko fitxategian bilakatuz.

Lau bideo-artxibo arte batera dakizkioke iruzkin dokumentu bakarrari. Eta

erabiltzaileak nahi adina iruzkin gehi ditzaieke ikus-entzunezko baliabideei.

2 Dominique Boutet In Atelier DEGELS 2012: Défi Geste Langue des Signes, 36 or. 3 Unicode, mundu mailan hizkuntza desberdinetako testu trukaketa haizutzen duen informatika estandar bat da. 4. Extensible Markup Language, “markatzeko lengoaia hedagarri” 5. Standard Generalized Markup Language, “markatzeko lengoaia orokor estandar”

Jasone Salaberria

83

Bestalde, ELANek hainbat formatutara inportazio eta esportazioa egiteko aukera

ematen du. Beste programa batzuk sorturiko formatuak ELANera inporta daitezke. Halere,

inportazio motaren arabera parametro desberdinak berrikusi behar dira. Batzuetan emaitzak

ez dira guztiz fidelak jatorrizko fitxategiarekin. Beraz, transkripzioaren lerrokatzea ELANen

pean dagoelarik berrikustea komeni da.

Eta beste programa batzuekin baliatzeko, ELANekin lerrokaturiko transkripzioak

hainbat formatutara esporta daitezke.

3. PROGRAMAREN INSTALATZEA

http://www.lat-mpi.eu/tools/elan/download helbide elektronikoan deskarga daiteke

ELAN programa. Bertan atzematen da eskuliburua ere linean edo PDF formatuan.

Windows pean instalatzea, erraza da, aski da exekutagailua abiaraztea eta aginduak

betetzea.

Mac pean, aldiz, arazo batzuk eman ditzake, ordenagailuan aitzinetik instalatua den

Javaren bertsioaren arabera. Ordenagailuaren Java bertsio berdina duen ELAN bertsioa

instalatzea aholkatzen da.

4. DOKUMENTUEN KUDEAKETA

Ikus-entzunezko fitxategiak ELANekin erabiltzeko, lehenik, audio edo/ta bideo

fitxategiak gordeak izan behar dira dosier batean, hau da, .wav luzepenezko audio artxiboak

eta .pmg1 edo .mpg2 edo .mov edo .avi edo .wmv luzepena duten bideo fitxategiak.

4.1. ELANen abiaraztea

ELAN ikonoan klik eginez, hastapeneko leihoa agertzen da. Non fitxategi menuan

hainbat eskaintza aurkezten duen, besteak beste dokumentu berria sortzea.


84

4.2. ELAN fitxategi berri baten sortzea

Lanerako baliatuko diren audio/bideo fitxategiak dosier berdinean sailkatuak izatea

komeni da. Horrela, ireki edo berria eskatzen delarik, ELANek dosier horiek zabalduko ditu

zuzenean.

a) Fitxategi menutik --> Berria aukeratu iruzkin berri bat abiarazteko. ELANek

lehenik, eginen diren iruzkinei dagozkien bideo/audio fitxategien kargatzea eskatuko

du leiho hau eskainiz:

1. Irudia: Fitxategien hautaketarako elkarrizketa-koadroa.

b) Fitxategi mota : Media fitxategiak (.mpg, .mov. wav).

c) Elkarrizketa-kuadroaren ezkerraldean hautatu behar dira bideo eta/edo audio

fitxategiak eta eskuin aldera eraman [>> ] botoia erabiliz, edo fitxategiaren gainean

bi klik eginez.

d) OK balidatu.

e) Iruzkin lanean hasteko prest dago tresna. Gordetzeko Fitxategi menutik gorde-n klik

egin, eta .eaf luzapena duen fitxategia sortuko du.

Hurrengo baten lanean jarraitzeko, aski da Fitxategi menuan Ireki sakatzea elkarrizketa

kuadroan .eaf luzepeneko artxiboak eskaintzeko. Oraingoan bideo eta soinu artxiboak batera

irekiko dira.

Jasone Salaberria

85

4.3. Interfazearen aurkezpena

ELANen interfazeak, Imaia 2k erakusten duen bezala, bost eremu eskeintzen ditu:

2. Irudia: ELANen lanerako interfazea.

A. bideo irakurgailuaren eremua;

B. iruzkinak molde desberdinetan afixatzeko eremua: Taula (Parrilla, Grille), Testua…

eta Kontrolak erlaitzekin;

C. bideo eta/edo audio kontrolagailuaren eremua;

D. audio seinalearen eremua: audio artxibo bat inportatzen bada bere bideo

artxiboarekin, seinalearen oszilograma ikus daiteke. Seinalearen gainean eskuineko

botioarekin klik eginez, laster-menua agertarazten da eta seinalearen zoom maila

bertikala edo horizontala modifika daiteke;

E. iruzkinetarako lan-partizioaren eremua.

Iruzkina diogularik, perpaus, hitz, glosa, transkripzio fonetiko, itzulpen edo edonolako

deskribaketa esan nahi dugu. Hauek geruza ainitzetan sortuak dira eta ikus-entzunezko

baliabideei denboran lerrokatuak. ELANek iruzkinen ikuspegi desberdinak eskeintzen ditu,

eta ikuspegi bakoitza dagokion iturburuari lotua eta sinkronizatua dago.


86

5. ETIKETATZEA

Etiketatze prozesua hiru alditan egiten da: a) mota linguistikoen eta iruzkin lerroen

definizioa, b) denbora segmentuen hautapena, d) iruzkinen idaztea.

Transkripzio soila egin nahi bada, aski da lerro bat sortzea eta idaztea besterik gabe.

Baina proiektuak eremu deberdinetako analisiak eskatuko baditu, proiektua ongi definitua

izan behar da aitzinetik -helburua betetzeko zenbat eremu analizatu beharko diren, zein den

eremuen arteko harremana eta hierarkia, etiketatze batzuk egiteko hiztegi mugatu bat erabil

daitekeen, etab-.

Jakin beharra dago lerroak bi motakoak izan daitezkeela:

- Independienteak, barnean dituzten informazioak denbora tarteari lotuak

zuzenean direnak, hau da, denbora ardatzarekin sinkronizaturik (time-

alignable).

- Erreferentzialak, barnean dituzten informazioak beste Lerro bateko (Lerro

Nagusia, Parent, Línea Madre deitua) iruzkinei lotuak direnak. Ez dira zuzenean

denbora ardatzari lotuak. Haietariko batzuk egon daitezke hala ere, baina tira

nagusiaren denbora tarte zehatzaren barnean bakarrik.

Iruzkinak agertzeko eremuan, lerro erreferentzialaren etiketak lerro nagusiaren kolore

berdina izanen du.

Hierarkia kateatuak sor daitezke, adibidez, A lerroa B lerroaren lerro nagusia izan

daiteke, eta B lerroa C lerroaren lerro nagusia, etabar, Imaia 5ean ikus daitekeen legez:

- transkripzioa lerroa

independientea da,

- perpaus lerroa transkripzioa

lerroaren menpe da,

- item lerroa perpaus lerroaren

Jasone Salaberria

87

menpe da,

- funtzioa lerroa item lerroaren

menpe da,

- itzulpena lerroa transkripzioa

lerroaren menpe da.

3. Irudia: Lerroen arteko hierarkia.

Lerro nagusien eta menpekoen lotura hain da handia, non nagusiei egin aldaketek

menpekoan eragingo duten, baina ez alderantziz.

Lerro nagusi bat ezabatzen bada, menpeko guztiak ere ezabatzen dira. Gauza bera, lerro

nagusi baten iruzkina kentzen bada, haren menpeko lerroaren iruzkina ere desagertzen da.

Lerro nagusi baten denbora-tartea aldatzen bada, haren menpeko lerro guztien denbora-tartea

ere aldatuko da.

5.1 Mota linguistikoaren definizioa: hiztegi kontrolatua + estereotipoa

Mota linguistikoak

1

Hiztegi kontrolatua

+

2

Estereotipoak

Bat ere ez (None)

Denbora azpizatiketa (Time Subdivision)

Azpizatiketa sinbolikoa (Symbolic Subdivision)

Barnean (Included In)

Asoziazio sinbolikoa (Symbolic Association)

5.1.1. Estereotipoak

Lerro bakoitzarentzat Mota (Tipo, Type) linguistiko bat finkatzen da. Mota linguistiko

bakoitzak, mota hortako lerro guztiei aplikatzen zaizkien betebehar batzuk zehazten ditu.

Betebehar horiek inplizitoki laburtuak dira estereotipoetan.


88

Mota linguistikoek bost estereotipo eskeintzen dituzte:

- Bat ere ez (None): Iruzkina zuzenean denbora ardatzari lotua da, hau da, iruzkina lerro

independiente baten sartzen da.

- Denbora azpizatiketa (Time Subdivision): Lerro nagusiaren iruzkin bat menpeko

lerroan azpiunitatetan zati daiteke, azpiunitateak zeinek, bere aldikoz, denborari

lotuak izan daitezkeen.

Adibidez, lerro nagusiko perpausak sintagmetan zati daitezke menpeko lerroan,

bakoitza dagokion denbora tarteari lotua izanik. Barne zatiketa bakoitza arrasta daiteke.

Horrelako lerrotako iruzkinak denborazko sinkronizazioa dute.

- Azpizatiketa sinbolikoa (Symbolic Subdivision): Denbora azpizatiketaren antzekoa,

baina honetan unitatepekoak ez dira denboran sinkronizatuak. Adibidez, lerro

nagusiaren hitz bat morfema indibidualetan zatitua izan daiteke (ez dutenak

denborazko sinkronizaziorik ukanen).

Estereotipo honetan barne zatiketak ezin dira mugitu.

- Barnean (Included In): menpeko lerroaren iruzkin guztiak lerro nagusiaren iruzkinen

mugen barnean erortzen dira. Baina hutsak egon daitezke menpeko iruzkinen artean.

Adibidez, isilguneak dituen perpaus baten iruzkina, menpeko lerroan hitzetan moztu

daiteke isilguneei espazio hutsak dagozkiela.

Jasone Salaberria

89

Barnean estereotipoan barne zatiketak mugi daitezke.

- Asoziazio Sinbolikoa (Symbolic Association): menpeko lerroaren iruzkinak ezin du

lerro nagusiaren iruzkina zatikatu. Estereotipo hau erabiltzen da, adibidez, lerro

nagusiko perpausaren itzulpen laxoa egiteko.

5.1.2. Hiztegi kontrolatua

Edizio menuan --> Hiztegi kontrolatua

editatu (Editar vocabularios kontrolados, Editer

le vocabulaire contrôlé, Edit controlled

vocabularies) botoiari klik egin (4 Irudia).

Izen hori hartzen du errepikatzen diren

etiketekin aitzinetik osatzen den hiztegiak.

Adibidez, proiekturako funtzio

gramatikalak aztertzea garrantzizkoa bada,

funtzioa lerro bat sotzen da.

Funtzio gramatikalen zerrenda itxia denez,

Funtzio gramatikalak izeneko hiztegi

kontrolatua sor daiteke aitzinetik. Horrela

funtzioa lerroan iruzkinak sartzeko unean,

hedatzen den leiho bat ageriko da funtzio

gramatikalak eskainiz. Aski da itemari dagokion

funtzioa aukeratzea (5 Irudia).

Bide hau lagungarri izan daiteke gauza

bertsuak idatzi behar direnean baita akatsak

saihesteko ere.

4. Irudia: Hiztegi kontrolatua sortzeko elkarrizketa koadroa.


90

5. Irudia: Funtzioa lerroko iruzkinak sartzeko hiztegi kontrolatuaren eskaintzak.

5.2. Lerroen definitzea

Mota linguistikoak sortuak direlarik lerroak defini daitezke. Lerro bat sortzeko Lerro

(Línea, Acteur, Tier) menuan zapatu eta Gehitu lerro berri bat (ctrl+T) (Añadir Línea Nueva,

Add New Tier) balidatu, elkarrizketa-kuadroko ondorengo eremuak agertuko dira:

- Lerroaren izena: lerroaren buruan agertuko den izena, etiketatze eremuaren izena.

- Parte-hartzailea: hiztunari buruzko informazioa (ez da ELAN uneko leihoan ageriko).

- Iruzkinegilea: interesgarria etiketatzaile desberdinak parte hartzen dutenean.

- Lerroaren Lerro Nagusia (Línea Madre, Parent Tier): dagokion lerro nagusia

aukeratu.

- Mota linguistikoa: dagokion mota aukeratu (lerroa eta mota linguistikoa izen bera).

- Lehenetsi hizkuntza: ez dakit zer eragin ekar dezakeen eremu honek, euskara ez

baitago aukeran, baina badirudi ez duela eragin handirik.

- Gehitu (Añadir, Add) balidatu klik eginez.

- Opzio gehiago funtzioak: letra-tipo eta koloreak aldatzeko balio du.

Lerro baten gehitzean, elkarrizketa-kuadroa ez da automatikoki hesten; beste lerro

batzuk ere gehi daitezke. Lan leihora itzultzeko, Itxi balidatu behar da.

Nahi den beste lerro defini daiteke, eta gorago esan bezala, aholkatzen da hastapenetik

ongi pentsatzea zer informazio mota aztertu behar den nahi den helburua lortzeko, hau da,

Jasone Salaberria

91

lerro bakoitzarentzat zer iruzkin sartuko den eta lerro bat baino gehiago badira, lerroen arteko

hierarkia ongi zehaztua izatea. Hala ere, geroago ere menpeko lerro baten lerro nagusia alda

daiteke.

6. FITXATEGI TXANTILOIA (TEMPLATE, PLANTILLA): .ETF

ELAN proiektua behar bezala konfiguratua delarik, konfigurazioa gorde daiteke, hau

da, lerroen eta mota linguistikoen parametroak gordetzen dira beste proiektu baten berriz

erabiltzeko. Hortarako, joan Fitxategia menura (Artxivo, File) --> Eredu bezala gorde (

Guardar como plantilla, Save As Template) zapatu. Eredua gordetzeko tokia aukera ezazu eta

izendatu, .etf fitxategia sortuko du.

ELAN fitxategi berri bat sortzean (landu behar diren fitxategiak aukeratu ondoren)

txantiloi baten lerroak eta mota linguistikoak Lerro eta Mota menuetatik inporta daitezke.

7. MOTA LINGUISTIKOEN INPORTAZIOA

Mota linguistiko bat inportatzeko Mota (Type, Tipo) menuan klik egin eta Inportatu

Mota (Import Type, Importar tipo) elkarrizketa-kuadroa eskeiniko du, non dozierra bilatzeko

Arakatu (Browse, Navegar) eremua zapatuko den landu behar den fitxategi txantiloia (.etf)

inportatzeko; --> Inportatu (Importar, Import) balidatu --> Itxi (Cerrar, Close).

Nahiz eta ez diren ikusten, Mota linguistikoak inportatuak izan dira. Egiaztatzeko aski

da Mota (Tipo, Type) --> Mota linguistikoa aldatu --> Itxi, egitea.

8. LERROEN INPORTAZIOA

Lerro bat inportatzeko Lerro (Tier, Línea) menuan klik egin eta Inportatu Tira (Import

Tiers, Importar Tiras) elkarrizketa kuadroa eskainiko du, non dosier bilatzeko Arakatu

(Browse, Navegar) eremua zapatuko den inportatu behar den fitxategi txantiloia (.etf)

inportatzeko; --> Inportatu (Importar, Import) balidatu --> Itxi (Cerrar, Close).


92

9. ETIKETEN SORTZE ETA KUDEANTZEA

Mota linguistikoak eta lerroak definitu ondoren, partizio-eremua prest da etiketatze

lanari ekiteko. Segmentaziorako multimedia erreproduzigailu eta nabigazio-barrez baliatzen

da.

9.1. Multimedia erreproduzigailu eta nabigazio-barrak

Multimedia erreproduzigailu eta nabigazio barra hiru zatitan agertzen da: 1tik 11rako

botoiek seinale osoa kontuan hartzen dute; 12tik 18rakoak, hautaturiko seinale zatia; eta

azken bi kuadrotxoak seinalearen entzuteko moldeari dagozkio.

6. Irudia: Multimedia erreproduzigailu eta nabigazio barrak.

1. Soinuaren hastapenera joateko

2. Aitzineko kurtsorera joateko

3. Segundu bat lehenago plazatu denbora

4. Atzineko markora joateko

5. Aitzineko pixelera joateko

6. Irakurri/pausa soinua + bideoa

7. Hurrengo pixelera joateko

8. Hurrengo markora joateko

9. Segundu bat geroago plazatu denbora

10. Hurrengo kurtsorera joateko

11. Soinuaren azkenera joateko

12. Hautapena irakurtzeko

13. Hautapena ezabatzeko

14. Kurtsorea hautapenaren esker/eskuin plazatzeko

15. Aitzineko iruzkinera joateko(horizontalki)

16. Hurrengo iruzkinera joateko (horizontalki)

17. Aitzineko iruzkinera (bertikalki)

18. Hurrengo iruzkinera (bertikalki)

19. Hautu moldea (Mode selection, Modo selección) =

laukia markatzen denean, irakurtzen du

20. Errepika moldea (Mode boucle, Modo bucle) = laukia

markatzen denean, lan partizioan hautatua den

segmentua nahi den beste errepikatzen da.

9.2. Etiketak txertatzea

Lehenik, egiaztatu behar da etiketa sortzeko den lerroaren hautapena egina denez.

Lerroaren izena gorriz azpimarratua egon behar du.

Jasone Salaberria

93

Transkribatu izan behar den eduki testualari dagokion denbora bloka hautatatzen da

kurtsore gorria seinalearen gainean arrastatuz -hautatu zatia urdindua agertuko da-.

Iruzkina molde desberdinez txerta daiteke:

- Iruzkin (Annotation, Comentario) menutik --> Iruzkin berria hemen (Nouvelle

annotation ici) zapatu.

- Laster menutik --> kurtsorea behar den lerroaren gainean paratuz, eskuineko

botoinarekin klik egin(edo ctrl+klik mac-an) eta Iruzkin berria hemen klikatu.

- Alt GR + N lasterbidetik.

Idatzi nahi den iruzkina jo ondoren, Ctrl + Enter balidatu (sagar + Enter Mac-an).

Sartu (Enter) teklaz bakarrik balidatzen bada, eduki testuala ez da gordea izango eta

denbora blokean lerro bat baino ez da besterik agertuko.

7 Irudia: Etiketa balidatu ondotik lortu den emaitza.

Etiketa bat sortua delarik eta bere edukia edo denbora aldatu nahi bada, erraz egiten da.

Bai edukia bai denboraren murriztea ala emendatzea.

10. GORDETZEA

ELANen jatorrizko formatua .eaf da. ELANen egindako lehen gordeketa, programak

sortutako fitxategiari izen bat ematea eskatuko du. Dokumentua lehenbizi gordetzeko

Fitxategia (Fichier, Archivo) menura joan --> Gorde honela (Enregistrer sous, Guardar

como) aukeratuz. Adierazi behar zaio ere zein dosierretan nahi den gorde (hoberen ikus-

entzunezko fitxategiak gordeta diren dosierrean).


94

Hurrengo gordeketa, edo Fitxategia menutik --> Gorde, edo Ctrl+S (pc) edo sagar+S

(mac) zapatuz egin daiteke.

Gordeketa automatikoa ere bada: Fitxategia menua --> Gordeketa automatikoan

(Enregistrement automatique, Copia de seguridad automática), zenbat minutu oro gorde

behar duen adieraz daiteke: 1, 5, 10… minutu guztietan.

Gorde ondoren dokumentua hetsi dezakegu beste egun baten segitzeko. Oraingoan .eaf

fitxategia bakarrik irekiz, ELANek automatikoki irekiko ditu dagozkion bideo eta audio

fitxategiak.

11. TOKENIZAZIOA

Funtzio honek lerro bateko unitateak bereizteko balio du. Lerroa item beste

segmentutan pikatuko du. Segmentu horiek sortu behar den beste lerro baten zatiak izanen

dira.

8 Irudia: Tokenizazioa.

12. INPORTAZIOA

ELANek beste programa batzuk sorturiko fitxategiak inportatzeko ahalbidea ematen

du. Formatu hauek inporta daitezke:

- Shoebox

- Toolbox

- Textgrid fitxategiak, UTF-8 eta UTF-16 kodeetan

- Chat (CLAN) (.cha bakarrik): ELANek CHAT fitxategi zaharrak jasaiten ditu, baina ez

XML CHAT fitxategiak

Adibidez, perpaus lerroa transkripzioaren perpausen arabera zatitua da. TOKENIZER funtzioa erabiliz item lerroa sortu da.

Jasone Salaberria

95

- Transcriber fitxategiak

- CSV (tabulazioz mugaturiko testu fitxategiak) (.txt edo CSV)

Halere, inportazio motaren arabera parametro desberdinak berrikusi behar dira.

Emaitzak ez dira batzuetan guztiz fidelak jatorrizko fitxategiarekin. Beraz, transkripzioaren

lerrokatzea ELANen pean dagoelarik berrikustea komeni da.

13. ESPORTAZIOA

Gainera ELANekin lerrokaturiko transkripzioak beste formatu batzuetara esporta

daitezke, beste programa batzuekin baliatzeko. Formatu hauetara esporta daiteke:

- Shoebox

- Toolbox

- CHAT

- Tiger-XML: Synpathy-ra ere esporta daiteke (enuntziatuen egitura sintaktikoen

analisia eta editaia grafikoa egiteko erabiltzen den lanabesa). Tresna hau

Psikolinguistikako Max Planck Institutuak garatua izan da ere.

- Lerroarte testura

- HTML

- Tabulazioz mugaturiko testura (EXCEL)

- Testu tradizionalaren transkripziora

- Hitz zerrenda

- SMIL fitxategia: Synchronized Multimedia Integration Language (SMIL) ikus-

estzunezko aurkezpen interaktiboak egiteko

- Quicktime testura

- TextGrid Praat


96

9 Irudia: ELAN-eko lerroakTextGrid-era esportaturik.

- Azpititulu testua

- ELAN leihotik egin irudia.

14. ONDORIOA

Ikus-entzunezko baliabideetatik egiten diren iruzkinek hizkuntz-corpusei dimentsio

berri bat ekartzen diete, multimodalitatearena.

Ez da gehiago ari solaskide baten edo gehiagoren hizketa transkribatzen eta etiketatzen

bakarrik. Ikusgarri geratzen den informazioak ere interesa du: gorputz, esku edo begiraden

posizio eta mugimendua, hiztunen arteko harremana, egoera eta eszenen deskripzioa.

Posibilitate hauek uzten dute hizkera bere dimentsio guztietan kodetzen, jestuak barne,

zeinu hizkuntzen eta jestu ko-berbalen ikerketei bidea zabalduz.

15. BIBLIOGRAFIA

Braffort, A., Boutora, L., Sérasset, G. (Eds.). (2012). Segmentatio du geste, Actes de la

conférence conjointe JEP-TALN-RECITAL 2012. Atelier DEGELS 2012: Défi GEste

Langue des Signes. http://aclweb.org/anthology-new/W/W12/W12-12.pdf

Birgit, H. (2012). Manual ELAN - Linguistic Annotator version 4.4.0

http://tla.mpi.nl/tools/tla-tools/elan/

Jasone Salaberria

97

Cosnier, J., Vaysse, J. (1997). Sémiotique des gestes communicatifs. In Nouveaux actes

sémiotiques, 52, 7-28.

Goodwin, C. (1979). The interactive construction of a sentence in natural conversation. En G.

Psathas (Ed.), Everyday Language. Studies in Ethnomethodology, (pp. 97-121). New

York: Irvington Publishers.

— (1981). Conversational Organization. Interaction Between Speakers and Hearers. New

York: Academie Press.

— & Goodwin, M.H. (1986). Gesture and Coparticipation in the Activity of Searching for

Word. Semiotica, 621-2, 51-75.

— (2000). Action and embodiment within situated human interaction. Journal of Pragmatics,

32, 1489-1522.

Mondada, L. (2003). Observer les activités de la classe dans leur diversité: choix

méthodologiques et enjeux théoriques. En Actes du Colloque Ensenyar llengües en la

diversitat i per a la diversitat (pp. 49-70). Barcelona: ICE Universitat de Barcelona.

— (2004). Temporalité, séquentialité et multimodalité au fondement de l’organisation de

l’interaction. Le pointage comme pratique de prise du tour. En Cahiers de Linguistique

Française, 26, 169-192.

— (2005a). L’analyse de corpus en linguistique interactionnelle : de l'étude de cas singuliers

à l'étude de collections. In A. Condamine (Ed.), Sémantique et corpus (pp. 76-108).

Paris: Hermès.

— (2005b). La constitution de l'origo déictique comme travail interactionnel des participants.

Intellectica, 2/3(41-42), 75-100.

— (2006a). Video recording as the reflexive preservation-configuration of phenomenal

features for analysis. In H. Knoblauch, J. Raab, H.-G. Soeffner & B. Schnettler (Eds.),

Video Analysis. Bern: Lang.

— (2006b). La pertinenza del dettaglio, registrazione e transcrizione di dati video per la

linguistica interazionale. In Y. Bürki and E. de Stefani (Eds.), Transcrivere la lingua.

Dalla filologia all’analisi conversazionale. (pp. 313-44). Bern: Lang.

— (2007). Multimodal resources for turn-taking. Pointing and the emergence of possible next

qpeakers. Discourse Studies. 9(2), 195-226.

— (2008a). La transcription dans la perspective de la linguistique interactionnelle et

Documenter l'articulation des ressources multimodales dans le temps : la transcription

d'enregistrements vidéos d'interactions. En M. Bilger (Ed.), Données orales, les enjeux


98

de la transcription (pp. 78-109 et 127-155). Perpignan: Presses Universitaires de

Perpignan.

— (2008b). L'analyse de collections de phénomènes multimodaux en linguistique

interactionnelle. Cahiers de Praxématique, (50), 23-70.

— (2009). Emergent focused interactions in public places: A systematic analysis of the

multimodal achievement of a common interactional space. Journal of Pragmatics, 41,

1977-1997.

— (2011). Constitution et exploitation de corpus vidéo en linguistique interactionnelle :

rendre disponibles les détails multimodaux pertinents pour l’activité située. Actes du

VIIe Colloque Jeunes Chercheurs Praxiling.

Zouinar, M., Relieu, M., Salembier, P. (2004). Observation et capture de données sur

l’interaction multimodale en mobilité. Mobilité & Ubiquité’04, Nice: ACM.

99

HIZKUNTZAREN BARIAZIORAKO TEKNOLOGIA: EUDIA IKERKETA-TALDEAREN EKARRIA 1

Ariane Ensunza, Lorea Unamuno eta Gotzon Aurrekoetxea [email protected], [email protected], [email protected]

Euskal Herriko Unibertsiatea EUDIA ikerketa-taldea

Laburpena: Geolinguistikak ibilbide luzea egin du azken hamarkadan, batez ere, datuen trataera eta analisirako baliabide informatikoen erabilerari dagokionez. Gaur egun, asko dira baliabide automatizatuak erabiltzen dituzten ikerketa-taldeak. EUDIA ikerketa-taldeak hainbat baliabide teknologiko darabiltza informazio dialektala tratatzeko, on-line funtzionatzen dutenak, hala nola, 1) CorpusLem aplikazioa, testuak datu bilakatzen dituena; 2) EDAK datu-basea, datuak kudeatzeko balio duena. Barnean hainbat datu-base biltzeko aukera ematen du eta, datuen kudeaketarako lantresnez gain, alta eman gabe kontsultak egiteko aukera ere ematen du. Bertako datuek bai analisi diatopikoak, bai diastratikoak egiteko balio dute. Horretaz gain, datu-baseak transkribatutako datuak eta audioak biltzen ditu eta, beraz, erabiltzaileak aukera dauka datu-basean jasotako erantzunak momentu berean entzun eta ikusteko; 3) DiaTech lantresna kartografiko eta dialektometrikoa. Tresna informatiko honek beste proiektu geolinguistiko batzuetako datu-baseak inportatzeko aukera ematen du, baita analisi estatistikoak egiteko edota kartografia kuantitatiboa egiteko aukera ere.

Gako berbak: EUDIA, EDAK, CorpusLem, DiaTech, analisi estatistiko, baliabide teknologiko, dialektologia, dialektometria, geolinguistika, kartografia kuantitatibo. Resúmen:

La geolingüística ha realizado un gran recorrido en las últimas décadas, sobre todo en la utilización de recursos informáticos como ayuda para el tratamiento y análisis de los datos. Hay actualmente un abanico de equipos de investigación que utilizan cada día más herramientas automatizadas. El equipo de investigación EUDIA cuenta con diferentes herramientas para el tratamiento de la información dialectal, herramientas que funcionan on-line tales como 1) CorpusLem es una herramienta que transforma textos en datos; 2) La base de datos EDAK, es una herramienta de gestión de datos que soporta diversas bases de datos en su interior y que, aparte de las herramientas de gestión de datos, es consultable sin necesidad de darse de alta. Los datos pueden servir tanto para análisis diatópicos como para diastráticos. La base de datos alberga datos transcritos como audio, de tal forma que el usuario pueda al mismo tiempo oír y ver la respuesta recogida en dicha base; 3) DiaTech es una herramienta cartográfica y dialectométrica que proporciona la utilidad de importar bases de datos de otros proyectos geolingüísticos, realizar análisis estadísticos y cartografía cuantitativa.

Palabras clave: EUDIA, EDAK, CorpusLem, DiaTech, análisis estadístico, herramientas tecnológicas, dialectología, dialectometría, geolingüística, cartografía cuantitativa.

1. SARRERA

Ondarea norbanakoen edo kolektibo baten ondasun eta eskubideen multzotzat jo izan

da hiztegietan. Bide beretik, euskara ondaretzat hartuz, gure komunikazio eta ikerketa-

hizkuntza izateaz aparte, gure arbasoengandik jaso dugun ondasuna ere bada.

1 Ekarpen hau zati batean Espainiako Hezkuntza, Kultura eta Kiroletarako Ministerioak babestutako proiektuaren bidez (FFI 2011-28324) egin da eta beste zati batean UPV-EHUk babestutako GIU10/09 ikerketa-proiektuaren bidez.

Ariane Ensunza, Lorea Unamuno eta Gotzon Aurrekoetxea

100

Dialektologian ari garenok inoiz nostalgikotzat hartu gaituzte, jada baliorik ez duten

kontuez arituko bagina legez.

Esan daiteke, ondarea biltzearen helburua, biltze eta gordetze hutsa baino haratago,

transmisioa dela, hau da, ondorengo belaunaldiei helaraztea, haiek ezagutu eta erabili ahal

izan dezaten.

Diogunaren adibide bat ipiniz, ez du balio “Ai! zein ondo egiten eben berba gure aitita-

amamek” esan eta esan ibiltzea, baina gero haiek erabilitako ezer (gure kasuan ez berbarik, ez

egiturarik, ez esakerarik…) ez erabiltzea eguneroko jardueran.

Ondarea biltzea, jagotea, ikertzea, transmititzea dugu helburu baina ondarea bere

osotasunean, ala gaurko mundurako edo letorkeen mundurako baliagarri, beharrezko,

erabilgarri dena bakarrik hartu behar ote da? Eztabaidarako gaia liteke. Kasu bat baino ez

aipatzearren, adibide legez: “narruzko abarkak” gure ondarearen osagai bat da, baina

horregatik bakarrik jarraitu behar ote dugu egunero janzten eta eranzten gure arbasoek

bezala? Garbi da sasoi batean izan zirela, erabili zirela, jakitea eta nonbait hori ondo azaltzea,

baina hortik aurrerakoak aztertu beharko lirateke.

Ikertzaile moduan, berez duen garrantzia eta balioa zeri eman behar zaion zehaztea da

gure zeregina, ondoren ezagutaraztea eta behin ezagutarazita, zelan eroan, dituen ezaugarriak,

eguneroko jardunetara didaktikaren esku uzten dugu. Didaktikak, gure ikusmoldez, ondare

hori maitatzen erakutsi beharko luke. Bakarrik maitatzen dena delako baliagarria

gizakiarentzat. Eskolan ikasgai izatetik bihotzetara heltzen ez dena nekez lortuko dugu

erabiltzea.

Gure jardueran ikertzen dugun materiala, euskalkiak eta eurek gordetzen dituzten

ezaugarriak, bildu eta ikertzeko hiru tresna sortu ditu EUDIA ikerketa-taldeak bere

jardunean, hirurak interneten daude erabilgarri, hirurak dira tresna libreak, edonork etxetik

mugitu barik erabil ditzakeenak:

- CorpusLem, testu dialektalen hiztegia lortzeko eta testuak datu-basean ipintzeko.

- EDAK datu-basea, bildu ditugun datuak eskuragarri eta kontsultagarri ipintzeko.

- DiaTech tresna, datuak kontsultatu eta estatistikak egin edota mapetan ipintzeko.

Hizkuntzaren bariaziorako teknologia: EUDIA ikerketa-taldearen ekarria

101

Hiruretan edonork ikus ditzake gure datuak eta, garrantzitsuagoa dena, edonork ipin

ditzake bere datuak, bertara igo eta, bertan behar diren analisiak eginez, berriro bere

ordenagailura deskargatu.

2. CORPUSLEM APLIKAZIO TEKNOLOGIKOA

CorpusLem izenekoa da sortutako lehen aplikazio teknologikoa

(http://aholab.ehu.es/CorpusLem/login.html helbidean eskura daitekeena). Aplikazio hau,

IKER-ekin (Baiona) lankidetzan sortutakoa da. Informazio testuala “datu” formatura

pasatzearen beharraz sortu zen. Aurrekoetxeak eta Videgainek Bourciez proiektuan lan egin

zuten aurretiaz; proiektu hau XIX. mendean Akitanian bildutako Haur Prodigoaren

Parabola-ren eskuizkribuetan oinarritzen zen; 138 herritako aldaerak bildu zituen eta mapa

kartografikoak egin eta dialektometrikoki aztertu (Aurrekoetxea & Videgain 2004, 2009;

Aurrekotxea, Videgain & Iglesias 2005, 2006). Ostean, Sacaze izeneko proiektua bideratu

zuten, Pirinioetako bi narrazio mitologiko biltzen dituena (La légende de Barbazan y La

légende de Tantugou). Proiektu honetan 150 herritako materiala dago bilduta (Aurrekoetxea

2011, Aurrekoetxea & Videgain 2012).

Aplikazio honen beharra, testuen ustiaketa geolinguistikoa helburutzat izateak sortu

zuen; izan ere, datuak testu-formatu desberdinetatik datu-formatura pasatzeko beharra ikusi

zen, eta baita guztia datu-base batean biltzeko beharra ere, ostean mapa kartografikoak

egiteko aukera eskaini nahi baitzen. Beharrezkoa zen formatu-aldaketa hori CorpusLem

aplikazioak egiten du posible.

Horretaz gain, hiztegi dialektalak sortzeko ere balio du. Bost hizkuntzatan

funtzionatzen duen aplikazio teknologikoa da (euskara, ingelesa, frantsesa, gaztelania eta

katalana) eta bi pantailak osatzen dute: lehenengoak erabiltzailea eta pasahitza sartzeko edota

erabiltzaile berria sortzeko balio du, baita aukeran dauden bost hizkuntzetatik zein erabili

nahi den aukeratzeko ere. Aplikazio hau erabili ahal izateko, ezinbestekoa da erregistratuta

egotea eta, beraz, izena ematea. Behin erabiltzaile eta pasahitz zuzenak sartuta, bigarren

pantailara pasatzen da eta, bertan testuak (.txt formatuan daudenak) datu-basera bihurtu ahal

izango dira (MySQL formatuan dagoena). Bigarren pantailak hainbat erabilera eskaintzen


102

ditu: erabiltzaileen kudeaketa, proiektuen kudeaketa, dokumentuen kudeaketa, index-ak

sortzea eta datu-baseak sortzea. Atal nagusiak hauek dira:

- Eskuliburua: aplikazioa erabiltzeko beharrezko argibideen berri ematen da.

- Proiektua: uneko proiektua zein den erakusten du. Proiektu berriak sortu, dagoen bat

ezabatu edo unekoa aldatzeko Proiektuak kudeatu atalean sar daiteke. Erabiltzaileak,

uneko proiektuaren gainean aldatzeko baimena badu, barne-erregelak ere kudeatu ahal

izango ditu Barne-erregelak kudeatu atalean.

- Fitxategia gehitu: uneko proiektuari .txt testu-fitxategi berria gehitzeko erabiltzaileak

uneko proiektuaren gainean aldaketak egiteko baimena behar du; baimenik ez badu,

ez du aukera hau ikusiko.

- Uneko proiektuaren testuak: uneko proiektuaren testu-zerrenda da. Testu bakoitzaren

laburdura aldatu, testu bat kendu edo testuen indizeak sor daitezke bertan (baina

erabiltzaileak ez badauka uneko proiektuaren gainean aldaketak egiteko baimenik,

testu-zerrenda bakarrik ikusiko du). Hiru zutabetan banatzen da:

o Indizea: indize berriak sor daitezke indizea sortu botoia sakatuz; edota

aldatu, bai testu-laukian bertan indize testua eskuz zuzendu dut eta gorde

botoiaren bidez, bai .xls motako fitxategi bidez eskuz zuzendutako lemategia

botoia sakatu eta fitxategia aplikaziora igoz.

o Testua: uneko proiektuaren testu zerrenda da (gure kasuan, herriak)

o Laburdura: indizean agertuko den laburdura da (herriaren laburdura, kasuko)

- Indizea: proiektuko testuetatik sortutako edo kargatu/zuzendutako azken indizeak

ikusten dira.

o Indizeak sortzeko lanabesa botoia sakatuta, indizea fitxategi batera esporta

daiteke.

o Eskuz zuzendutako lemategia kargatu botoia sakatuta, fitxategi batetik indize

zuzendua kargatu ahal izango da (soilik uneko proiektuaren gainean aldaketak

egiteko baimena badu).

o Indize-testua eskuz zuzendu dut eta gorde botoiaren bidez, pantailako

zuzendutako indizea gorde daiteke (soilik uneko proiektuaren gainean aldaketak

egiteko baimena badu).

o Hiztegia sortu: Zuzenketa lanak amaitu ostean, datuak erabiltzeko prest

daude, glosategi itxuran eta datu-basera pasatzeko moduan. Glosategia testu

prozesatzaile batean agertzen da, era berean, ikertzailearen nahien arabera alda


103

daitekeena. Glosategiko sarrerak letra lodiz agertzen dira eta ondoan zenbaki bat

dute parentesi artean. Zenbaki honek testuetako agerreren zenbatekoa adierazten

du. Jarraian, aldaera guztiak lema baten azpian bilduta ageri dira eta aldaera

bakoitza zein herritan ageri den adierazten da. Azkenik, ikertzaileak datu guztiak

datu-base batera pasatzeko aukera dauka.

3. EDAK CORPUSA: EUSKAL SOINU-ATLASA

EDAK corpusa (“Corpus oral del vasco dialectal-EDAK2” “Euskara Dialektalaren

ahozko corpusa”) ez da aldakortasun geolinguistikoaren azterketara soilik mugatzen,

aldakortasun soziolinguistikoa ere biltzen du bere baitan. Lantresna hau helbide honetan aurki

daiteke3: http://aholab.ehu.es/edak/2/

Corpus honek, gaur egun, 100.000 erregistro inguru biltzen ditu. Euskara dialektalaren

ahozko corpus bakarra da, txikia bai, baina aberatsa era berean. Bere ezaugarri nagusiak

honako hauek dira:

• Galderak: guztira 403 galdera.

- Lexikoa: oinarrizko lexikoari buruzko 120 galdera.

- Morfologia: izen-morfologia eta aditz-morfologiari buruzko 62 galdera.

- Sintaxia: sintaxia biltzeko 20 galdera.

- Azentua: 179 galdera, silaba bakarreko, biko eta hiruko berbekin, deklinatuta eta

mugagabean, singularrean eta pluralean bildutako berbekin.

- Intonazioa: intonazioa jasotzeko 22 galdera: adierazpenezko 12 galdera, 6 bai/ez

galdera eta 4 NZ galdera.

• Herriak: galdera hauek euskal geografiaren osotasuna ordezkatzen duten 100 herritan

egin dira; horietatik 75 penintsulako partekoak dira (Espainia) eta 25

kontinentalekoak (Frantzia).

• Lekukoak: bi adineko lekukoek osatzen dute corpusa: helduak eta gazteak. Proiektu

honen helburuetako bat aldakortasun soziolinguistikoa ikertzea da, horregatik erabili

dira bi belaunalditako lekukoak. Lexikoan, morfologian eta sintaxian lekukoak

gizonezkoak dira eta prosodian emakumezkoak. Ikerketa soziolinguistikoak egiteko

2 EDAK corpusa Espainiako Hezkuntza Ministerioak babestutako ikerketa-proiektua da (HUM2007/65094/FILO). 3 Datu-basearen sortzaile eta arduraduna Aholab laborategiko J. Sánchez da.


104

beharra areagotu egin da euskara batua (1968) sortu zenetik gertatzen ari den

berdintze linguistikoa (levelling) dela-eta, hala nola, irakaskuntza euskalduna izatea

lortu delako bai ikastola pribatuetan, bai esparru publikoan ere, hedabideetan euskarak

bere lekua lortu duelako, eta abar. Aukeratutako belaunaldi biek ezaugarri propioak

dituzte: helduak eredu erdaldunetan eskolaratu dira (gaztelania edo frantsez hutsezko

eskoletan), baina belaunaldi gaztearen gehiengoa eredu euskaldunean eskolaratu da.

Hori dela-eta, Euskal Herria eremu ezin egokiagoa da berdintze linguistikoa

(levelling) eta honek sortzen dituen mekanismoak ikertzeko; era berean, forma eta

aldaera gordetzaileak ikertzeko eremu aproposa ere bada.

• Soinu bidezko materiala: .wav formatuan, galdera eta herrien arabera etiketatuta

daudenak, analisi akustikoetan erabiltzeko prest.

• Datu-basearen ezaugarriak:

- MySQL4: ikerketa-taldeak programa libreen alde egindako apustua.

- Informazio transliteratua. Horretarako, IPA alfabeto fonetikoa erabiltzen da,

datu-basearen barruko pantailaren bidez eskura dagoena eta, beraz, ikertzaileak ez

du ikur fonetikorik tekleatu beharrik, pantailan bertan dauden ikurrak klikatu

baino ez du egin behar eta, ondoren, basean kopiatu klikatutako ikur segida.

- Informazio akustikoa: seinale akustikoaren anotatzea eta etiketatzea SFSWin5

programaren bidez egiten da. Informazio akustikoa edozein soinu-programa

erabilita entzun daiteke (Praat6, esaterako) eta analisi akustikoak egiteko

diseinatuta dago.

Zehaztutako informazio hau guztia sarean dago eskuragarri erabiltzaile guztientzat,

datu-basera sartzeko inolako identifikazioren beharrik gabe. Informazio hau behar duen

ikertzaile orok erabil dezake (creative common lizentzia).

EDAK datu-basea datuen kudeaketarako lantresna da (MySQL formatuan dagoena) eta

bere barnean hainbat datu-base onartzen ditu. Datuen kudeaketarako lantresnez gain, beste bi

modulu gehiago eskaintzen ditu: datuen lematizaziorako laguntza modulua eta datu-base

formatua TEI (Text Encoding Initiative)7 formatudun corpusera bihurtzeko modulua.

4 http://www.mysql.com/ 5 http://www.phon.ucl.ac.uk/resource/sfs/ 6 http://www.fon.hum.uva.nl/praat/ 7 http://www.tei-c.org/index.xml


105

• Datuen lematizaziorako laguntza modulua: Zertarako lematizatu datuak? Hauen

ustiaketa posible izan dadin, bai ustiaketa geolinguistikoa, bai linguistikoa.

Lematizazioak eremukako kartografia egitea ahalbidetzen du, bistaratzeko hainbat

lantresna erabiltzen baititu. Gure kasuan, kolorea da nagusiki erabiltzen duguna, baina

ikur bidez ere egin daiteke bistaratzea.

• MySQL formatutik TEI formatura bihurtzeko modulua: datu-base formatutik TEI

formatura bihurtzea duela gutxi hartutako erabakia da; formatu pribatuan, banakakoan

daudenak formatu sozializatu eta internazionalera bihurtzeko pausoa da.

Teknologiaren erabilera ezinbestekoa da edozein ikerketa-proiektutan eta jakintza

esparru guztietan eta, beraz, hizkuntzalaritzak eta dialektologiak ezin dute eremu

honetatik kanpo geratu zaharkituta dauden tresnak berritu gabe eta aurrerapenak

eskaintzen dituzten baliabide teknologikoei muzin eginez.

4. DIATECH TRESNA DIALEKTOMETRIKOA 8

DiaTech hizkuntza bariazioa aztertzeko eta bisualizatzeko web aplikazioa da.

Aplikazioak datu-basea kudeatu, analisi estatistikoak burutu eta datuak mapa zein grafikoetan

ikusteko aukera ematen du. Aplikazioak, ohiko kudeaketa-tresnez gain, zenbait modulu ditu:

berezko datu-basearen modulua (EDAK datu-basea), modulu estatistiko-kuantitatiboa eta

modulu kartografikoa. Aipatu azken moduluak bai soinu-atlasa eta baita datu sintetiko edo

dialektometrikoak kartografiatzeko aukera ere ematen du. Aplikazioa eskuragarri dago

ondoko helbidean: http://eudia.ehu.es/Diatech

4.1. Menu nagusia

Web aplikazioaren goiburuan menu nagusia agertzen da eta, bertan, web aplikazioaren

atal nagusiak daude. Diatech aplikazioaren ohiko atalez gain, hizkuntza aldatzeko,

erabiltzaileek beraien pasahitza aldatzeko eta aplikaziotik irteteko aukera dago. Atal nagusiak

hauek dira:

8 Lantalde baten emaitza da eta partaidetza eta lan mota desberdinak egin dituzte parte hartzaileek: J. Sánchez da

datu-basearen arduraduna (Ingeniaritza Goi Eskolako Aholab laborategia), K. Fernández eta J. A. Rubio dira estatistika moduluaren arduradunak (Ekonomia Aplikatua III (Estatistika eta Ekonometria)) eta euren ardurapean aritu da lanean I. Usobiaga master ikaslea. Informatika arduraduna G. Santander da eta aplikazioaren ideia eta lanen koordinazioaren ardura G. Aurrekoetxeak izan du (EUDIA ikerketa-taldearen buruak); bera da datuen arduraduna eta berak gidatu dituen ikerketa-proiektu biren barnean kokatzen da Diatech aplikazioa (UPV-EHUk babestutako GIU 07/05 eta GIU 10/09).


106

- Hasiera: Hasiera atalean Diatech web aplikazioaren helburua azaltzen da.

- Proiektuak: Proiektuak kudeatu eta erabiltzeko atala da hau.

- Laguntza: Aplikazioaren erabilpen gida dago hemen.

- Guri buruz: Aplikazioa sortu duen ikerketa-taldeari buruzko informazioa dago hemen.

- Kontua: Erabiltzaile bakoitzak bere kontua kudeatzeko menua.

- Hizkuntzak: aplikazioa hizkuntza desberdinetan erabil daiteke. Une honetan erabilgarri

dauden hizkuntzak euskara, gaztelania, ingelesa eta frantsesa dira.

4.2. Proiektuak

Proiektuak aplikazioaren atal nagusia da eta berton erabiltzaileak dituen proiektuak

kudeatzeko eta berriak sortzeko aukera du.

Proiektu berria sortzerakoan, proiektu-izen bat zehaztu behar da. Proiektu-izen honek

bakarra izan behar du eta gorde aurretik sistemak konprobatu egingo du jada izen bereko

beste proiekturik dagoen.

Proiektua irekia den edo ez zehazteko aukera ere badago. Proiektu jakin bat ireki bezala

zehazten bada, baimena ematen zaie DiaTech web aplikazioko erabiltzaile guztiei proiektua

erabiltzeko, baina ez kudeatzeko. Hala, proiektuan bilaketak egiteko eta estatistikak egiteko

aukera dute, baina ezingo dute proiektuko daturik aldatu.

Azkenik, proiektuari deskribapen bat gehitzeko aukera dago, proiektuaren helburuak

definitzeko balio duena.

Pantailaren behe aldeko taulan erabiltzaileek dituzten proiektuak agertzen dira. Bertan

dauden proiektuen artean erabiltzaileak sorturikoak, proiektu ireki bezala markatu diren beste

erabiltzaileen proiektuak edota ikusteko/kudeatzeko baimenak dituzten beste erabiltzaileen

proiektuak agertzen dira.

Taulak aukera ematen du proiektuen artean bilaketak egiteko eremu batzuen arabera,

filtratzeko edota aukeratutako proiektuak batera ezabatzeko. Taulen eremuek proiektu

bakoitzaren izena ikusteko balio dute eta proiektuaren jabea den erabiltzailea ikusteko,

proiektua irekia den edo ez ikusteko eta baita erabiltzaileak proiektu bakoitzarentzat zein

baimen duen ikusteko ere. Horretaz gain, proiektu bakoitzarekin sortu daitezkeen atal

desberdinetarako lasterbide eta aukerak aurkitzen dira: erantzunak bilatzeko atala, estatistikak


107

egiteko atala, mapak, datu-basea kudeatzeko atala, proiektua kudeatzeko atala eta, azkenik,

aukeratutako proiektua ezabatzeko aukera.

4.2.1. Proiektu kudeaketa

Proiektua kudeatzeko atala da hau. Atalaren hasieran proiektuaren izena, proiektua

irekia den edo ez eta proiektuaren deskribapena aldatzeko aukerak daude. Honekin batera

proiektua inportatzeko aukera dago, proiektuen gonbidapenak kudeatzeko eremua eta

proiektuaren kudeatzaile eta erabiltzaileek erabiliko duten iruzkin-eremua dago.

4.2.1.1. Datu-basearen inportazioa

Erabiltzaileak, proiektua sortu ondoren, datu-basea hutsik aurkituko du. Aukera du

datuak aplikazioan banaka sartzeko edo, proiektuaren datu-basea aurrez sortua baldin

badauka, proiektua inportatzeko. Proiektu bakoitzak bere datuetara moldatutako datu-basea

sortzen du. Ondorioz, datu-base oso desberdinak aurkitzen dira, hortaz, inportazioa errazteko

CSV formatuko testu-fitxategiak onartzen dira. Lau fitxategi onartzen dira ZIP bitartez

konprimituta fitxategi bakar batean. Testuzko fitxategi bakoitza horrela osatu behar da:

4.2.1.1.1. Location.csv

Honako atal honetan herrien zerrenda esportatzen da. Fitxategiak zutabe hauek ditu:

- Id: herri identifikatzailea, zifraz adierazita.

- Location: herriaren izena.

- Latitude: herriaren latitude koordenatua, zifraz adierazten da eta hamarrena puntuz

bereizten da.

- Longitude: herriaren longitude koordenatua, zifraz adierazten da eta hamarrena puntuz

bereizten da.

4.2.1.1.2. Informant.csv

Informant.csv deritzon atalean datu-emaileei buruzko datuak esportatzen dira. Datu-

emaileei buruzko datuen zutabeak hauek dira:

- Id: datu-emaile identifikatzailea, zifraz adierazita.

- Name: datu-emailearen izena.


108

- Surname: datu-emailearen abizena.

- Location: datu-emaileari dagokion herriaren identifikazioa, zifraz adierazita

(location.csv-en agertzen den bera izan behar da).

- Sex: datu-emailearen sexua, zifraz adierazita (0: aukeratu gabe, 1: gizonezkoa, 2:

emakumezkoa).

- Age_range: adin-tartea, zifraz adierazita (0: aukeratu gabe, 1: gaztea, 2: heldua, 3:

nagusia).

4.2.1.1.3. Question.csv

Atal honetan galderei buruzko datuak esportatzen dira, hizkuntza bakoitzeko galdera

itzulpenekin batera. Hortaz, zutabe kopurua galderen hizkuntzen araberakoa da. Hauek dira

zutabeak:

- Id: galderaren identifikatzailea, zifraz adierazita.

- Linguistic_field: galderaren eremu linguistikoa, zenbakiz adierazita (0: aukeratu gabe,

1: fonologia, 2: izen-morfologia, 3: aditz-morfologia, 4: sintaxia, 5: lexikoa)

- Basque, Spanish, English…: Galderen itzulpen-hizkuntza bakoitzeko zutabe bat

adierazi behar da. Zutabe-izena hizkuntza-izena izango da ingelesez adierazita.

4.2.1.1.4. Answer.csv

Erantzunen datuak fitxategi honetara esportatzen dira. Hauek dira zutabeak:

- Id: erantzun identifikatzailea, zifraz adierazita.

- Question: galdera identifikatzailea, zifraz adierazita (question.csv-en agertzen den

bera)

- Informant: datu-emaile identifikatzailea, zifraz adierazita (informant.csv-en agertzen

den bera)

- Context: erantzunaren testuingurua.

- Orthographic_answer: erantzun ortografikoa.

- Phonetic_answer: erantzun fonetikoa.

- Lemma: erantzunaren lema.

4.2.1.2. Datu-basearen esportazioa


109

Proiektuko kudeatzaileek aukera dute datu-basearen segurtasun kopia bat egiteko bere

ordenagailuan. ZIP batean konprimituriko lau fitxategitan gordetzen da datu-basean dagoen

informazioa. Audio-seinaleak eta honen loturak ez dira erantzunekin gordeko.

4.2.1.2.1. Location.csv

Aukeratutako herrien zerrenda adierazten da eta aukerakoa izango da herri bakoitzaren

datuez gain, bakoitzaren koordenatuak azaltzea edo ez. Fitxategiak zutabe hauek ditu:

- Id: herriaren identifikatzailea.

- Location: herriaren izena.

- Latitude: herriaren latitude koordenatua.

- Longitude: Herriaren longitude koordenatua.

4.2.1.2.2. Informant.csv

Inportazioan adierazten diren eremuetan gordetzen da datu-baseko datu-emaileei

buruzko informazioa:

- Id: datu-emaile identifikatzailea.

- Name: datu-emailearen izena.

- Surname: datu-emailearen abizena.

- Location: datu-emaileari dagokion herriaren identifikazioa.

- Sex: datu-emailearen sexua (0: aukeratu gabe, 1: gizonezkoa, 2: emakumezkoa)

- Age_range: adin-tartea (0: aukeratu gabe, 1: gaztea, 2: heldua, 3: nagusia)

4.2.1.2.3. Question.csv

Galderak inportazioan bezala eremu hauek ditu:

- Id: galderaren identifikatzailea

- Linguistic_domain: galderaren eremu linguistikoa (0: aukeratu gabe, 1: fonologia, 2:

izen-morfologia, 3: aditz-morfologia, 4: sintaxia, 5: lexikoa)

- Basque, Spanish, English…: Galderen itzulpen-hizkuntza bakoitzeko zutabe bat dugu.

Zutabe-izena hizkuntza-izena izango da ingelesez adierazita.


110

4.2.1.2.4. Answer.csv

Erantzunen zutabeak hauek dira:

- Id: erantzun identifikatzailea.

- Question: galdera identifikatzailea.

- Informant: datu-emaile identifikatzailea.

- Context: erantzunaren testuingurua.

- Orthographic_answer: erantzun ortografikoa.

- Phonetic_answer: erantzun fonetikoa.

- Lemma: erantzunaren lema.

4.2.1.3. Gonbidapenak

Proiektuan erabiltzaileak gonbidatzeko aukera dago. Erabiltzaile zerrenda agertzen da

eta alboan kudeaketa baimenak emateko aukera. Behin erabiltzailea aukeratuta eta gorde

sakatuta, erabiltzailea proiektura gonbidatuko da bere kontura e-posta bidalita.

4.2.1.4. Iruzkinak

Proiektuko kudeaketa-eremuaren azpian iruzkinen atala dago. Kudeatzaileek

proiektuaren inguruko iruzkinak gorde ditzakete. Iruzkin bat idazten denean, proiektuko

erabiltzaileek e-posta jasoko dute iruzkinaren mezuarekin.

4.2.2. Datu-basearen kudeaketa

Datu-basearen kudeaketa atalean datuak gorde, eguneratu eta ezabatzeko aukerak

eskaintzen dira eta lau zatitan banatzen da: herriak, datu-emaileak, galderak eta erantzunak.

4.2.2.1. Herriak

Herria, latitudea eta longitudea definitzeko aukera dago eta koordenatuak lortzeko

beheko mapa erabil daiteke. Beheko mapan aurretik datu-baseratuak dauden herriak azaltzen

dira eta, horretaz gain, herri berri bat sortu aurretik kokatzeko balio duen marka. Marka hori


111

mugitzean gorde nahi den herriaren koordenatuen baloreak eguneratuko dira kokapenaren

arabera.

Koordenatuak aurretiaz jakinda, mapan kokatzeko botoia sakatuta, mapan marraztu daiteke

aukeraturiko herria. Maparen azpian datu-basean dauden herrien zerrenda agertzen da,

herriak kudeatzeko eta ezabatzeko aukerarekin.

4.2.2.2. Datu-emaileak

Datu-emaile berria definitzeko honen herria, izena, abizena, sexua eta adin-tartea

aukeratu behar da eta ondoren gordetzeko aukera agertzen da.

Azpiko taulan aurretik datu-baseratuak izan diren herrien datuak agertzen dira

kudeatzeko eta ezabatzeko aukerekin batera.

4.2.2.3. Galderak

Galdera bat definitzeko orduan lehendabizi izango duen eremu linguistikoa definitu

behar da. Horren ondoren, aukeran dauden hizkuntzetan gorde daiteke galdera. Bukaeran

gordetzeko aukera agertzen da.

Azpiko taulan aurretik datu-baseratuak izan diren galderen datuak agertzen dira

kudeatzeko eta ezabatzeko aukerekin batera.

4.2.2.4. Erantzunak

Erantzun bat gorde aurretik grabaketa bat atxikitzeko aukera dago. Posibleena da gorde

nahi den erantzuna grabaketa oso baten tartea izatea. Horrelako erantzunak gorde aurretik

grabaketa osoa igo behar da. Ondoren, erantzuna osatu daiteke honen datu emailea, galdera,

erantzun ortografikoa, erantzun fonetikoa, testuingurua eta lema adieraziz. Grabaketa zatiren

bat gehitu nahi bada, aurretik igo den grabaketa aukeratu behar da grabaketen zerrendan eta

aukeraketa egitean erreproduktore bat azalduko da.


112

Erreproduktorearekin batera grabaketa hasiera eta bukaerak markatzeko botoiak daude.

Azkenik, erantzuna gordetzeko aukera agertzen da, aukeratutako grabaketa ezabatzeko

aukerarekin batera. Azpiko taulan aurretik datu-baseratuak izan diren herrien datuak agertzen

dira eta hauek kudeatu zein ezabatu daitezke.

4.2.3. Bilaketa

Datu-baseratuak dauden erantzunen artean bilaketa egiteko aukera dago. Bilaketa egiteko

aukeren artean galdera, erantzun ortografikoa, erantzun fonetikoa, herria, sexua eta adin

tartea definitu daitezke. Bilaketa egitean erantzunak azpiko taulan agertzen dira eta ondoren,

taula horretan idatzizko bilaketak egiteko eremu batzuk aukeratu daitezke.

4.2.4. Estatistika

Estatistikak egiterako orduan lau analisi mota daude: poligono mapa, barizentro mapa,

muga mapa eta zuhaitza. Ondoren, analisia egiteko aukera batzuk zehaztu beharko dira.

Horietako batzuk analisiaren arabera aukera daitezke eta beste batzuk ez.

- Eremu linguistikoa: Eragiketa guztietan galderen eremu linguistikoa definitzeko

aukera dago edo hutsik uzteko erantzun guztiak erabil daitezen analisian.

- Distantzia indizea: IPI, IRI eta Levenshtein aukeratu daiteke.

- Eragiketa estatistikoak: Desbiderapen estandarra, Asimetria, Mediana, Maxima,

Minima eta Korrelazioa.

- Bigarren eremu linguistikoa: Eragiketa estatistiko bezala korrelazioa aukeratuz gero,

bigarren eremu linguistikoa aktibatzen da.

- Estatistika algoritmoak: Med, MinWmMax eta MedWm aukeratu daitezke.

- Analisi multidimentsionala: cluster analisia aukeragarri, Ward, Average eta Complete

aukerak ditugu.

- Talde kopurua: 1etik 10erako talde kopurua.

4.2.5. Mapak

Mapei dagokienez, bi motatakoak egiten ditu: a) kualitatiboak edo kontzeptu-mapak,

ohiko hizkuntza atlasetan agertzen direnak bezalakoak. b) mapa kuantitatiboak edo

sintetikoak, hau da, datu kopuru handiak erabiliz, hizkeren arteko desberdintasun

linguistikoak estatistikoki aztertzen dituztenak.


113

4.3. Aldatu pasahitza

Aplikazioaren goiburuan aldatu pasahitza klikatuz gero, pasahitza aldatzeko menua

agertzen da. Lehendabizi pasahitz zaharra adierazi behar da eta ondoren, ezarri nahi den

pasahitz berria bi aldiz idatzi behar da gorde aurretik.

4.4. Kontua

Erabiltzaile bakoitzak bere kontua aldatzeko aukera du erabiltzaile izena, e-posta

helbidea, izen eta abizenak zehaztuz. Erabiltzaile mota ere adierazten da kudeaketa baimenak

jaisteko aukerarekin, erabiltzaile batek ezin dizkiolako dituenak baino baimen handiagoak

bere buruari ezarri.

Esan behar da, aplikazio honek orain arte konpondu gabe zegoen erantzun anitzen

arazoari aurre egiten diola, herriko erantzun bat baino gehiagoko mapaketa edo kartografia

eta analisi estatistikoa ahalbidetzen dituelako. Bestalde, edonondik, edozein ikertzailek,

eskuartean duen edozein proiektu geolinguistikoren datu-baseak esportatzeko eta norberaren

datuak igotzeko aukera ematen du aplikazioak, era berean, kartografiatzeko eta analisi

dialektometrikoak burutzeko eta ondoren, norberaren ordenagailuan deskargatzeko aukera

ematen du.

5. ONDORIOAK EDO ETORKIZUNEKO ERRONKAK

Dialektologiak aurrerantzean, ezinbestean, euskarri teknologikoekin batera jardungo

du. Bistakoa da programa informatikoen erabilerak aldaketa kuantitatibo handia eragin duela

datu, testu, estatistika, mapa, sailkapen, grafiko, audio eta handik harakoen kudeaketan.

Gure aldetik, aspaldiko apustuari ekiteko gogoa adierazi nahi dugu. Batetik,

CorpusLem-i baliabide berriak ezartzea, hala nola, Levenstein algoritmoa ezartzea,

ikertzaileari aldaera desberdinen artean lemak sortzeko erraztasuna emango baitio. Bestetik,

DiaTech indartzea; lanabes indartsua izan arren, ikertzaileen proiektuak errazago inportatu

eta kudeatzeko urratsak ematea.


114

6. ERREFERENTZIA BIBLIOGRAFIKOAK

Aurrekoetxea, G. (2011). CorpusLem una herramienta para la conversión de corpus textuales

en datos. In M. L. Carrió Pastor & M. A. Candel Mora (Eds.), Las TIC: Presente y

futuro en el análisis de Corpus (pp. 611-618). Valencia: Universitat Politècnica de

València. On-line http://www.upv.es/upl/U0547372.pdf

(http://alfpro.cc.upv.es:8080/alfresco/d/d/workspace/SpacesStore/189a8fff-c6da-4c79-

bfc1-ad645b17ac38/index.html#/611/zoomed

Aurrekoetxea, G. & Videgain, Ch. (2004). Seme Prodigoaren Parabola Ipar Euskal Herriko

150 Bertsiotan, ASJUren gehigarriak. Bilbo: UPV-EHU. On-line

http://klasikoak.armiarma.com/testuak/testuakBourciez001.htm

Aurrekoetxea, G., Videgain, Ch. & Iglesias, A. (2004). Bourciez Bildumako Euskal Atlasa

(BBEA-1): 1. Lexikoa, ASJU 38:2 (2004) [Eds. 2007].

Aurrekoetxea, G., Videgain, Ch. & Iglesias, A. (2005). Bourciez Bildumako Euskal Atlasa

(BBEA-2): 2. Gramatika, ASJU 39-1 (2005) [Eds. 2008].

Aurrekoetxea, G. & Videgain, Ch. (2009). Le projet Bourciez: Traitement géolinguistique

d’un corpus dialectal de 1895. Dialectologia, 2, 81-111. On-line

http://www.publicacions.ub.es/revistes/dialectologia2/

Aurrekoetxea, G., Sánchez, J. & Odriozola, I. (2009). EDAK: A Corpus to Analyze

Linguistic Variation. In P. Cantos Gómez & A. Sánchez Pérez (Eds.). A Survey on

Corpus-based Research / Panorama de investigaciones basadas en corpus (pp. 489-

503). Asociación Española de Lingüística del Corpus. On-line

http://www.um.es/lacell/aelinco/contenido/pdf/34.pdf

Aurrekoetxea, G. & Ormaetxea, J. L. (2011). Euskara dialektalaren ahozko corpusa (EDAK).

In A. Sagarna, J. Lakarra & P. Salaberri (Eds.). Pirinioetako hizkuntzak: lehena eta

oraina (pp.1221-1234). Iker, 26. Bilbo: Euskaltzaindia.

Aurrekoetxea, G., Fernández-Aguirre, K., Rubio, J. A. & Santander, G. (2012). Technical

features of the Diatech dialectological tool. Paper presented at the 7th Congress of the

International Society for Dialectology and Geolinguistics (SIDG) dialect 2.0 & wboe

100. Vienna, July 23-28.

Aurrekoetxea, G. & Videgain, Ch. (2012). Outils pour la géolinguistique automatisée. Paper

presented at the Colloque: 20 ans de géolinguistique numérique. Berlin, November 2-3.

Aurrekoetxea, G., Fernandez-Aguirre, K. Rubio, J.A. & Sánchez, J. (pending publication).

DiaTech: A New Tool for Dialectology. Literary and Linguistic Computing.


115

Bauer, R. (1992). L’informatizzazione dell’atlante linguistico sonoro ALD-I. Linguistica,

XXXII, 197–212.

Ondareaz eta Hezkuntzaz I. Jardunaldiak

116

MAHAI-INGURUETAKO EKARPENAK

2012ko azaroaren 15ean eta 16an egindako mahai-inguruetako hitzaldiak irakurgai daude

ondorengo orrialdeotan. Bertan agertzen dira eskoletako esperientziatik abiatuta, Bermeoko

San Frantzizko Eskola Publikoko eta Gernika-Lumoko Allende Salazar Eskola Publikoko

zuzendariek, Mirene Juarezek eta Mari Asun Barrenetxeak, emando hitzaldiak; baita

Lekeitioko Eskola Publikoko Xabier Iturbe zuzendariak adierazitakoa. Azkenik, Labayru

Ikastegiko Igone Etxebarria eta Akaitze Kamiruaga arduradunek ondarearen ikerkuntza

hezkuntzako materialetan txertatzeko lanaren azalpena zehazten da.

Mahai-inguruetako ekarpenak

117

HEZKUNTZA DA ONDAREA

Xabier Iturbe Gabikagoseaskoa Lekeitioko Eskola Publikoa

[email protected]

Gizakien ondare nagusiena Hezkuntza bera dela uste dugu, eta ikastetxe batetik

gatozenez hori azpimarratzea ezinbestekoa iruditzen zaigu. Beraz ba, hezkuntza ondarea

transmititzeko estrategia edo gailu izatez gain, ondarearen elementu edo atal nagusi edo

nagusiena da.

Jaques Delors-ek zuzendutako txosten famatuan azpimarratzen zen moduan,

“Hezkuntzak altxorra gordetzen du”. Eta hain estuki gordetzen duen altxorra, giza jendeak

milaka urtetan sortzen eta elkar jasotzen dugun “ondarearen ezagutza” besterik ez da.

Orokorrean ondarea ezagutu eta transmititzeko erak askotarikoak badira ere, hezkuntza

munduan Curriculum eta arloekin lotzen da gehienetan. Zentzu honetan, ikastetxeko

Hezkuntza proiektua eta Curriculum proiektua dira eskolako balioak, ikasgaiak eta jarduerak

antolatzeko erabiltzen diren tresna baliagarrienak.

Hala ere, ezin dugu ahaztu Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Saila dela Curriculumaren

oinarrizko diseinuaren arduraduna eta berari dagokiola Madrilgo gobernutik

ezarritako/inposaturiko gutxieneko curriculuma Euskal Erkidegoko ezaugarriekin osatzea.

Hori horrela, gure eskolako Hezkuntza Proiektua IKAS KOMUNITATE izenarekin

ezagutzen dena da. Labur esateko, proiektu honen helburu nagusia ikasle guztien arrakasta

akademikoa garatzea da, eta honetarako kalea, etxea eta eskola batu behar direla aurreikustea.

Modu honetan jendartea eta testuingurua eraldatzeko subjektua bihurtzen da eskola, eragile

guztien parte hartzea bultzatuz eta helburu eta indarrak partekatuz.

Ikas Komunitate proiektu honek lau esparru nagusi jorratzen ditu: emaitza

akademikoen hobekuntza; elkarbizitza eta eskolako giroa; komunitatearen partaidetza

(senide, boluntario, kultur eta kirol taldeak…) eta komunitatearen prestakuntza (euskara,

IKT, literatura…).


118

Beraz, ondarearen ezagutza eta transmisio katea nagusiki arlo akademikoetan jorratzen

bada ere, ez da horretara mugatzen, aipaturiko beste hiru esparruak ere eragina zuzena

dutelako.

1. ONDAREAREN EZAGUTZA IKAS ARLO AKADEMIKOETAN

Eskola batetan ikas arloak oinarrizkoak dira jakintzaren antolaketarako, eta modu

bateko ala besteko metodologia, helburu edota jarduerak erabili arren, gehientsuetan gela

barruan gauzatzen dira eta gutxi batzuetan kalean eta ingurumenean.

Oraingoan, ordea, ondarearekin zerikusi duten gela barruko jarduera ohikoak alde

batera utziz, kalean egiten diren eskola ekintzetan kokatuko gara, beti ere ikas arloekin lotzen

saiatuz.

1.1.Ingurune arloa

Ondare arkitektonikoaren ezagutza: jauregi, dorre etxe, eliza, monumentu…

Ondare naturalaren ezagupena: eskualdea ezagutzeko irteerak, “Ibaialde eta

Azterkosta” programak, Eskola Agenda 21, eskolako ortua, baserria…

Ondare soziala: ofizio eta ogibideak. Arrantzaleen kofradia, arrain benta, posta etxea,

okina, dendariak…

Herriko jai eta ohiturak: Marijesiak, Olentzero, Santa Ageda, Ihauteriak…

1.2.Hizkuntzen arloa

Hizkuntza ondarea: euskararen astea, herriko hizkera…

Ondare artistikoa: bertsogintza, ipuin lehiaketa, kantagintza, antzerkiak, irakurketa

literario dialogikoak…

1.3.Heziketa fisikoa

Herri kirolak: soka tira, txokor batzea, arrauna, surf…


119

Beste kirol batzuk: futbola, atletismoa, boleibola, saski baloia…

2. ONDAREAREN EZAGUTZAREN KUDEATZAILEAK

Ondarearen transmisioan eragile nagusiak irakasleak badira ere, ezin ditugu baztertu

ikasleek euren artean dituzten elkarrekintzak, bakoitzak eraiki duen mundu partikularreko

ondarea elkar trukatuz sortzen dituztelako hainbat ezagutza.

Baina gorago azaldu dugun moduan, Ikas Komunitatearen proiektu honen xede

nagusietariko bat kalea, etxea eta eskola batzea litzateke, eta horretarako propioki bultzatzen

du eskolaz kanpoko eragileen parte hartzea eta baita eragile horien prestakuntza. Gorago esan

dugun modura, eskola bera kultur testuinguruaren eraldaketarako eragilea delako.

Zentzu honetan, kaletik zein etxetik eskolara etortzen diren pertsona guztiak ondare

desberdinen jabeak dira eta dakitena umeekin partekatzen saiatzen dira. Horren adibideak

dira pertsona nagusiak antolatzen dituzten ekintza desberdinak: antzinako ohituren

kontaketak, umetako pasadizoak, itsas korapiloen ikastaroak, gaztainak erretzea… Edota

senide edo beste eragile batzuek dakartenak: ofizioak, ipuinak, abileziak, bidaiak…

Baina eskolak alderantzizko bidea ere jorratzen du, eta senide zein kaleko eragile eta

pertsonen prestakuntzarekin edota ondarearen transmisioarekin arduratzen da. Eta

horretarako ikasturtero euskarazko klaseak antolatzen ditu, Tertulia Literario Dialogikoak ere

bai, IKT eta teknologia berrien erabilera suspertzeko ikastaroak, hitzaldiak… eta abar.

Beraz, ikas komunitatearen proiektu honetan ondarearen ezagutza eta transmisioak

berebiziko garrantzia hartzen du, eskola gizarteko eragile aktiboa delako eta burbuila batean

isolaturik egon beharrean gizarte honen eraldaketa eta hobekuntza helburu dituelako.


120

HERRI ONDAREA ETA HEZKUNTZA PROIEKTUA

Mirene Juarez eta Mari Asun Barrenetxea San Frantzisko Eskola Publikoa ( Bermeo) eta Allende Salazar Eskola Publikoa

(Gernika-Lumo)

1.- IKASLEAREN KONTZEPZIOA ETA HEZKUNTZA PROIEKTUA

Pertsona izaki globala da, bizia eta bere inguruneko kide eta parte dena. Eskola, aldi

berean, izatea, garatzea eta osotasunean bizitzea ahalbidetuko digun gizarte gisa ulertzen da.

Beraz, herriko partaideak garen heinean, herriaren bizitzan parte hartzen dugu.

2.- NOLA BIDERATZEN DUGU?

2.1. Udal batzarkide bezala

Dantzari eguna, Inauteriak, Eguen Zuri, Santa Ageda, Gabonak eta Olentzero eguna,

Kandelerio, Ipuin lehiaketak, Antzerki Astea, Euskera eguna, Bonbardaketa eguna.

2.2. Proiektu desberdinekin

NOLEGA- IKE eta Normalkuntza Proiektuak: Abesbatzak, Euskal kantak- sarrerak

girotzen, aintzinako jolasak berreskuratzen, Ipuin Lapikoa: Herriko ipuinak herritarrek

kontatuta, Antzerkiak, Idazleak eskolara.

AGENDA 21: Ibilbide ekologikoak eta herritar bezala gure proposamenak bideratu

Udalean

2.3. Gure sisteman txertaturik daudenak

Hedabideak: Irratia, Txiki Blog: Ikasleen lanak eta Herriko pertsona desberdinei

egindako elkarrizketak, herriko eta eskolako ekintza desberdinen informazioa,eskolako

aldizkaria.

Kontestu desberdinetan:

Haur Hezkuntzan: Antzerkia, ipuina, denda, etxea…


121

1.zikloan: Gutunak, Txokongiloa, Antzerkia, Irratian (herriko albisteak, errefrauak

asmakizunak, euskal kantak, olerkiak…) ,Matematikako Auzoa Departamentua.

2.zikloan: Ikerketan: Herritik zehar ibilbideak, Hizkuntzan: Ni nagoen lekuaren

Deskribapena, Bertsolaritza. Matematikako Komertziala ( langileriak, soldatak, banketxeak,

dendak….

3.zikloan: Ekosistema desberdinen azterketa, Munduko haurrak, Zuhaitz

Genealogikoa/atxitxe-amumari elkarrizketak, Matematika-Disenutegia: Herriko

eraikuntzak…

Ekintza osagarriak: Museoak, Udaleko zerbitzuak ezagutu, erakusketa puntualak,......

Eskolaz kanpoko ekintzak - gurasoak: Mendi irteerak, Inauteriak, Kirol ekintzak .


122

ONDAREA ETA HEZKUNTZA

Igone Etxebarria eta Akaitze Kamiruaga Labayru Ikastegia

[email protected]

1. HERRI ONDAREA ETA HEZKUNTZA

Gaia “Ondarea eta Hezkuntza” izenburuaren bitartez mugatu da. Ondarea esaten dugunean,

guretzat herri ondarea edo kultur ondarea esan gura du, hau da, ondare ez materiala edo ukitu

ezina. Izen horren azpian, ostera, era askotako informazioa sartzen da, herri baten bizimodua

egiten eta egituratzen duten osagai guztiak barruan direla: herriko auzo, soro, iturri, ermita eta

lekuen izenak; lanbideak, bizitzako zikloak, sineskerak, erritoak, ohiturak, janzkera, janak,

ospakizunak, kantu-ipuinak…

Hezkuntza esaten dugunean, eskola-sisteman ume-gazteei irakasten zaien curriculuma

daukagu gogoan. Curriculum horrek jasotzen du lekuan lekuko kulturak tokia izango duela

irakaskuntza prozesuan. Beraz, prozesu biak, –eskolaren bitartez egiten dena, eta herriko eta

familiako kideen bitartez egiten dena– uztartzea da eskuartean darabilgun gaia.

Ondareko gaiak edo edukiak berez sartuta daude irakaskuntza programetan. Kontua da

hemengoari ze tarte ematen zaion. Kasurako, etxe motak lantzen direnean eskolan, igluak, haimak

edo Manhatango etxe-orratzak ikusten diren moduan, gure baserriak edo kostako etxeak edo

artzainen bordak ere aipatu daitezke. Beste horrenbeste gizarteko ekonomia sektoreak lantzen

direnean, gure nekazariak, arrantzaleak, industria eta bakoitzak inguruan daraman hornidura-sarea

aztertzea izango litzateke kontua. Gainera, halako gaiak komeni da euskararekin lotuta ez ezik,

gainerako ikasgaietan txertatuta ere ematea, bizimodua osorik harrapatzen duten neurrian. Gure

inguruko txoriak, arbolak, landareak… bereiztea eta izenak jakitea ere ondarea lantzea da.

Luzaroan halako gai asko etxean bertan ikasi izan dira, baina bizimodua aldatu ahala, etxeko

harremanak ere aldatu egin dira, askoren bizimoduak ez dauka loturarik naturarekin ez herri

kulturarekin, familiako eta auzoko harremanek antzik ere ez dute lehengoekin. Beraz, lehendik

datorkigun ondare hori gorde, ezagutu eta zabaltzea oso garrantzitsua da orain non gauden

ulertzeko.

2. IKERKETA


123

Baina eskola prozesuan ondarearen gaineko edukiak sartuko badira, irakasleei tresnak,

bitartekoak eman behar zaizkie; material egokiak sortu behar dira ikasleekin erabiltzeko eta,

sarritan, baita gurasoek etxean erabiltzeko ere.

Labayru Ikastegiak urte asko daramatza ondarea jasotzen eta gordetzen, gero berriz ere

gizarteratzeko. Berrogei urteotan herri literaturaz eta etnografiaz egindako lanek artxibo

ikaragarria sortzea ekarri du.

Hasieran paperean jasotzen ziren datuak, audioen bitartez gero, eta azken urteotan bideo

bidez. Gizarteratzeko moduak ere era askotakoak dira. Alde batetik ikerketa-kutsuko lanak daude,

aditu edo interes maila bateko jendeari zuzendutakoak. Eta bestetik material dibulgatiboagoak,

herriko jendeari orokorrean zuzenduak eta baita publiko mota zehatzei ere, kasurako eskola-

umeak, gazteak, aisialdirako eta abar.

Era honetako ikerketen helburu nagusia herri ondarea batzea da, bizimodu tradizionalaren

eta modernoaren nondik-norakoak zehatz jasotzea, eta ondoren euskarri eta material desberdinak

erabilita jasotako informazioa gizarteratzea.

Informazioa zuzenean lekukoengandik jasotakoa da, eurak gogoratzen dutenetik hasita gaur

egunera arteko ibilbidea eginaz. Beraz, ez dira lehengo kontuak bakarrik batzen, ohituretan eta

orokorrean bizimodu tradizionalean izan den bilakaera ere aztertzen da. Lekukoengana joan eta

elkarrizketatu egiten ditugu, eta hizketaldiak bideo eta audio bidez grabatzen dira.

Elkarrizketak egiteko oinarria Barandiaranek sortutako gidako galdetegia da. Galdetegi

horretan besteak beste lexikoa, ipuinak, esaera zaharrak, kantuak, olgetak, ohiturak, eguneroko

bizimodua, lanbideak, urte-sasoiei lotutako ekintzak eta abar batzen dira. Gutxi gorabehera sail

hauetan laburtzen dira eduki guztiak:

1. Herriari buruzko datu geografikoak

2. Etxea

3. Elikadura

4. Jantziak


124

5. Familia

6. Andre-gizonen arteko harremanak

7. Etxeko altzariak eta tresnak

8. Atsedenaldia eta norberaren garbiketa

9. Ume jolasak

10. Bizitzako aldaketa ohikuneak: haurtzaroa, gaztaroa; ezkongaiak, ezkontza eta ezteia;

zahartzaroa...

11. Heriotza ohikuneak

12. Lanbide tradizionalak: nekazaritza, abeltzaintza, artisauak...

13. Auzotasuna eta herria, herri-zuzenbidea

14. Herri literatura

15. Mitologia

16. Herri medikuntza

3. GIZARTERATZEA

Aurretik esan dugun moduan azken helburua jasotako herri ondarea gizarteratzea da, hau da,

ohituren, sinesmenen, ikusmoldeen, azken baten bizimodu tradizionalaren berri zabaltzea hurrengo

belaunaldiek ezagutu dezaten.

Horretarako bilketa lanaren ostean, materiala digitalizatu, sailkatu eta landu egin behar da.

Orduan egongo da jasotako informazioa herritarren esku ipintzeko moduan.

Informazioa gizarteratzeko bide asko erabiltzen ditugu.

3.1. Idatzizkoak

Liburu moduan, era askotako argitalpenak egiten ditugu. Laratz bilduman herri

literaturako corpusak argitaratzen dira, ipuinak, kantuak, koplak…


125

Atlas Etnografikoa ikerketa mailako argitalpena da, gaika eratua eta sakon landuta.

Antzeko lanak, baina partzialagoak Etniker Bizkaia aldizkarian argitaratzen dira.

Herri ipuinak bilduman, herritik ahoz batutako ipuinak edo kontakizunak umeentzat

egokituta zabaltzen dira, marrazkiekin, eta 25 kanta eder izenekoan herri kantutegiko

errepertorioa, letra eta doinua dutela.

3.2. Interneteko web orriak

Une honetan web orri bi ditugu sarean ondarea zabaltzeko. Alde batetik, www.bizkaiera.biz

izenekoa. Hor daude hizkuntzari buruzko hainbat eta hainbat datu, informazio eta datu-base.

Hiztegia, morfologia, toponimia, testu-corpusa, bibliografia… gehien baten hizkuntzari lotutako

berriak eta iturriak jasotzen dira.


126

Bestetik, eta ondareari zuzenean lotutakoa, www.herriondarea.org webgunea aipatu behar da.

Herrika nahiz gaika, hainbat informazio bilatu daiteke, ondareaz lehen aipatutako gaietan

sailkatuta. Orri honetan, informanteei grabatutako bideoetako txatalak daude, gairen bati lotuta.

Bera zuzenean entzuten da, baina ondoan dauka esaten duenaren laburpena idatzita ulermena

errazteko. Berri-emaileak ez ezik, tradizioari lotutako ohituren grabazioak ere badaude: lekuan

lekuko inauteriak, erromeria bereziak, ospakizun edo ohiturak…

3.3. Eskola-umeei zuzendutako material osagarria


127

Argitalpenen artean, eskolara zuzendutakoak ere egin ditugu, nahiz eta material

osagarria izan eta ez curricularra. Halakoen artean mugarri batzuk izan ditugu.

3.3.1. Katuen testamentua

Lan hau Mikel Zarate Mintegiko corpusean oinarrituta egin zen. Berenberegi umerik

txikienentzat eta nota-tarte mugatua daukaten kantuak aukeratuta egin zen Katuen

testamentua izeneko kantu-bilduma, liburuaz, binilozko diskoaz, CDaz eta kasetez hornitua;

Oskorri taldearen interpretazioaren laguntzaz itzelezko arrakasta jadetsi zuena. Produktu hau

bere garaian sano berritzailea izan zen eta guretzat lehenengo disko musikatua izan zen.

3.3.2. Urte sasoiak: liburua, CDa eta bideoa

Beste mugarri bat Urte Sasoiak izeneko egitasmoa izan zen, 1998an hasita Euskal

Herriko Ikastolen Elkartearen laguntzarekin egindakoa. Proiektu honen xede nagusia euskal

tradizioetan murgildu eta urteko sasoi nagusiei lotuta egin izan diren eta bizirik dirauten

ohitura-sortak, kantuak, errituak, etab. berreskuratzea, plazaratzea eta gizarteari helaraztea

izan zen.

Horretarako hiru euskarri erabili genituen, disko konpaktua eta kasetea, bideoa eta gida-

liburuxka. Egitasmo hau lau programatan gauzatu zen, urtaro bakoitzeko bat: Gabonetako

zikloa Oles ta Oles izeneko lanean; Santa Ageda, Inauteri, eta udaberrikoa Hou Pitxu Hou!

izenburupean; hirugarrenean, Txulufrina eta arrosan, san Juan eta uda inguruko jaialdiak

aztertu ziren, eta azkenengoan, Pinpirin eta Florian lanean udagoieneko errituak eta kantak

jorratu genituen.


128

Euskarri musikalari dagokionez ezinbestekoa izan zen euskal musikari ezagun askoren

aldetik izan genuen laguntza. Ezin utzi aipatu gabe neurri handiagoan edo txikiagoan parte

hartu zuten Pantxo eta Peio, Amaia Zubiria, Alex Sardui, Anje Duhalde, Ruper Ordorika,

Niko Etxart eta Maddi Oihenart.

Egitasmo honetan, euskarri berria erabili genuen, bideoa.

3.3.3. DVDak

DVDak lekukoei jasotako informazioa zuzenean ikusi eta entzuteko modua eskaintzen digu.

Formatu digital honetan elkarrizketetako pasarterik adierazgarrienak eta hizkuntzaren aldetik

aberatsenak direnak jasotzen dira, besteak beste, kantak, koplak, kontakizunak, herri literatura...

DVDa era bitara ikusteko modua dago, dena jarraian, edo gura izanez gero, gaien menu

nagusian sartuta, gaika eta atalka bananduta dauden bideo-txatal solteak ere ikusi daitezke.

Halakoak liburuen gehigarri egin ditugu gehien bat.


129

3.4. Gida didaktikoak

Hezkuntza Zikloetako adin-tarte desberdinak kontuan hartuta bi eratako unitate didaktiko-

pedagogikoak landu ditugu: batzuk orokorrak eta beste batzuk etnotoponimiari lotutakoak. Bitzuk

gaur egun indarrean dagoen Hezkuntzako Euskal Curriculumean zehaztutako helburu, eduki eta

prozedurei egokituta, eta eskolan erabiltzen dituzten testu-liburuen osagarri dira.

3.4.1. Eskolako umeentzako unitate didaktikoak

Unitateon helburua eskualde edo herri mailan jasotako euskal ondare etnografikoa eta

linguistikoa erabilita umeentzako eskolarako material osagarria eskaintzea da.

Materialok era didaktikorik egokienean prestatzen dira, euskarri informatikoan. Unitateetan

testuez gain, ahozkotasuna lantzeko berriemaileei jasotako irudiak zuzenean ikusteko eta

entzuteko era dago. Beste era bateko atalak be lantzen dira: jarduerak eta ariketak, hiztegia,

esakuneak, eskulanak, argazki-galeria...


130

3.4.2. Etnotoponimia: unitate didaktikoa

Toponimiaren gaineko ikerketak egin ondoren, ikerketaren aplikazio didaktikoa sortzea da

herrian herriko leku-izenak gizarteratzeko beste modu egoki bat. Hartara, eskolaren eta herriaren

arteko loturak indartu egiten dira, eta zelan ez, ikaslea bere ingurunean integratzeko bidea

jorratzen da. Izenak kontestu jakin baten ematen dira idatziz zein ahoz (informanteei jasotako

testigantzen bidez). Ingurune hurbila ezagutzeko, mapak, ibilbideak eta azalpenak dauzkate esku-

eskura unitateotan.

4. NOLA BALORATZEN DA ONDAREAREN GARRANTZIA

Gure esperientziatik ikusten da ondareko gaiak estimazioa daukala eskola giroan,

Curriculumean eta praktikan ere bai, eta irakasleek gustura hartzen dute, behin materialak

ezagutuz gero. Eskola batzuetan eurak dira eragileak, ondare-batzaile eta material sortzaile.


131

Herri mailan beste horrenbeste esan behar da. Guk arlo honetan egin ditugun

materialak, Udalek eskatuta izan da sarritan, Hezkuntzak barik, nahiz eta azken destinatarioa

eskola eta eskola-umeak izan. Beraz, administrazioaren aldetik badago ardura. Gauza bera

esan daiteke kultur talde, elkarte eta antzekoen gainean ere.

Transmisioaren etena begien bistakoa da, bai hizkuntzan bai kulturan. Hainbat gauza ez

dira jakiten herrian bertan ere, nahiz eta gure zaharrak jakin eta ezaguntzat eduki. Arazo

horrek eragindako kezkaren ondorioa da halako lanen premia ikustea.

Ondarea esaten denean, lehenengo eta behin hizkuntza bera daukagu gogoan:

ahozkotasuna adierazkortasunari lotuta dago, eta bide batez afektibitateari. Hizkuntzarekin

batera pentsaera bat, kultura bat transmititzen da. Horrek, gainera, talde linguistiko eta

gizarte-talde bateko kide egiten gaitu, kultura kolektibo batean parte hartuz. Eta kultura

esaten dugunean, arlo guztiak sartzen ditugu kontzeptu horren barruan. Familia, herria eta

inguruarekin zerikusia duen guztia, sineskerak, ohiturak, ipuinak… dena dago lotuta.

Gaur egun euskara dakitenek erabiltzen ez dutela eta, motibazioari eragiteko modua

hizkuntza eguneroko eta inguru hurbileko bizimoduarekin lotzea izan daiteke.

5. NOLA UZTARTU LITEKE ONDAREA CURRICULUMEAN?

Edukiei dagokienez, ondareko edukiak programetan bertan txertatu daitezke, eta baita

testu-liburuetan ere. Baina ikasgai guztietan, jakintza arlo guztietan hartu behar da kontuan,

ez bakarrik euskal hizkuntza edo euskal kulturako gaietan: geografia, inguruaren ezaguera,

matematika…

Curriculumak jasotzen du, edo jaso dezake, ondareari buruzko edukia eta helburutzat

jarri. Baina baliteke hori ez izatea nahikoa, marko orokorrak onartzen duena programa

zehatzetaraino eroan behar da antolaketa prozesuaren barruan.

Baina irakasleek material egokiak behar dituzte edukiok lantzeko, bai edukiak eta

informazioa prest edukitzeko, bai ikasleei ondo doazkien ariketak, adibideak, ereduak…

eskura izan ditzaten. Eta bitarteko teknologiko berrietara egokituta, argi eta garbi.


132

Hala eta guzti ere, behin programetan txertatuta, eta material egokiak sortuta, pauso bat falta

da, behar-beharrezkoa: borondatea eta interesa edo inplikazioa edukiok behar bestean

lantzeko.

ONDAREAZ ETA HEZKUNTZAZ I. JARDUNALDIAKeudia.ehu.es/eudia-4/files/Ondareaz eta hezkuntzaz.pdf ·...

Documents

Transcript of ONDAREAZ ETA HEZKUNTZAZ I. JARDUNALDIAKeudia.ehu.es/eudia-4/files/Ondareaz eta hezkuntzaz.pdf ·...