OS SUFIXOS ALTERATIVOS EN GALEGO · plazoleta, callejuela. O galega, pola súa banda, non queda...
Transcript of OS SUFIXOS ALTERATIVOS EN GALEGO · plazoleta, callejuela. O galega, pola súa banda, non queda...
1999.2: 91-92
ISSN: 1138-9664
OS SUFIXOS ALTERATIVOS EN GALEGO
ROSAMa. LIGERO VALLADARES
O galega,comao portugués,¿ unhalinguacheadesufixosdiminutivas,lenese deli-cados, aínda que tampaucoíie faltanaumentativosrexos e poderosos,ou des-
pecrivos capacesde facer dano ó máis forte dasdeuses.Nestedominio marfolóxicoaurraslinguaseuropeas,incluso as de maior prestixio e difusión,nonsesemellanánasaou seméllanseun pauquiño.
Comoprimeiro pasoesrablecerémo-lascaracte-rísricasdestessufixos:
a) Modifican un lexema,peronon Ile mudanacategoría,por exemplo: neno> neniflo, libro>li-brazo,...
b) A súaentradasó apareceno diccionariocan-do por causashistóricasesaspalabrascon sufixoadquirironun determinadosignificadoe seconstí-ruiron cama palabras autónomas,por exemplo:galo>galiña,fouce>fouciño,...
c) A súaeleccióndependedavoníadedo falante,quenengadeun matiznovo e persoala esapalabra.
Vexa o lector que non se trata de pura cariñopatrióticae permítameque ííe presenteunhabrevecomparacion.
Candoqueremostraducir ó inglés todosestesmaticesvémanosabrigadasa botar man dautrosmedias, véxanseos exemplos:homón>tal/man,muileraza>strongwoman, burrazo>.greatdonkey,alrote>vnyh:kh,cancifio>lñrledog, señorira>younglady,... ¿Expresanestes substiturivasos maticesafectivos que pretendemoscomunicar?Se miñaavoadique«Maríaé unhaseñorita»temasquetra-ducilo camaMary isayounglady,aíndaquea avoaqueríadicir que nuncatraballa.
Con respecto ó francésatapamostoda unhalista de sufRasdiminutivos:
Phncipauxsujfixesdiminutfi:
Sujfixesde noms et d ‘adject¿fi: -eau, -elet,-e//e, -elot, -ereau, -ero/e, -eron, -et, -ette,
-eteau, -eton, -iche, -ichon, -icule, -iculer, -iI/e,-ilIon, -in, -iole, -iquet, -oche, -ole, -on, -onnet,-ot, -ule.
Szqfixesdes verbes: -eter, -iller, iner, -oter,-onner, -onil/er.
Pero observamosa súa limitación en canto asufixosaumentativas:
Augmentatzf:Par et re sont des prejixesaugmentatij?dansparfaire,persenner, recher-cher, ressentir. uy a égalementdessuifixesaug-mentat¿fi-ail, -as, -on: portail (fachada),cou-telas (machete),caison <arcón). (E Brunot, LaPenséeet la Langue,p. 657)
EstaspalabrasqueBrunotdácomoexemplosdeaumentativosson discutibles, porque cando ofalante as usaxa non é conscienteda derivaciónalterativaquesedebeuproducirnalgúnmomentode evolución da Iingua, poío tanto, son palabrascon identidadepropia.
Pensemosnalgúnsexemplos:Maigrepodepresentarvariasformasmaigrelet-
te, maigrichonne ou niaigriotee, en galega«magro» presenta ramén unha rica variedade(magriño, magrecho,magrote, magrica,magra-za, magrón).¿Podeindica-lo francéstodosestesmaricesconnotativos?
Se encontramosun par de paisanoscomentan-do que habíaunha«mulleronaza»naquelrestau-rante, ¿como o traducimosó francés?JI y a unegrossefemmeen le restaurant.
O castelánestá máis próximo a nós en abun-danciaexpresiónde afectivid-ade,para isa ten áman un amplo abanode posibilidadesen cantoasufixosdiminutivas(-ira, -illo, -ico, -in, -uclo, -mo,-lijo, -ajo, -ejo, -ija) coassúascorrespondenciasfemi-nínas e, Ás veces,can incrementos(-c-, -ec, -ecec-)colocadosentre o nome positivo e a desinencia;
ROSAAl.» LIGEROVALLADARES OSSUFIXOSALTL’RA7’IVOSENGALEGO
tampaucolíe faltan aumentativos(-aza/a,-ón/a,-acho/a,-ate/a), ás veces empregadoscon valordespectivo.
Nalgúnmomentoinclusochegaá acumulación,por exemplo: picaronazo, poblachón, chiquitito,plazoleta, callejuela.
O galega,pola súabanda,non quedaatrásenabundanciade sufixosalterativos:
* Sufixos diminutivos: -iña, -ela, -ola, -acha,-echo, -ocho, -ucho, -exo, -uixo, -etc, -are, -eco,-ico, -uco.
* Sufixosaumentativos:-azo,-¿o,-ote, -orto.* Sufixasdespectivos:-aco,-acho,-ancho,-astro,
-asno, -angra, -engue, -ucho, -ulle, -anga, -apa,-aupo,-uco, -uxo, -uzo, -ate.
A rica expresividadeconnotativado portuguésenriquecea da galega, rodeadopor dúas linguasabondosasen sufixosalterativos.
O galegaabusadas diminutivose chegaó cii-mulo do risible na lingua familiar, ¿ o caso de«pequeneiriña,pequechiño,pequenechiño,pou-querrechifla,pauquichiño,pauquenechiña,pon—quirrichiño» (esteúltimo é unhabelezapolisilábi-cade is onomatopeicos,queparecenimita-lo chíadun paxariña>.
Cantaironía atapamosen: «Hai homesehomi-nos’>. Cantamaliciasubterráneaen: «Ela estágor-decha”. Que Jasede tolerancia rezuma: «O seupecadiñode ródalasdíaserafumarun cigarrodes-pois das comidas”. E para arredandar,quepensarde «Xoseciña” cando a usamospara abranda-lonasocontrincante.
Deixandoa un ladaos diminutivostécnico-eru-ditas procedentesda latín (tipo «minúsculo, aurí-cuna, lóbulo, película>’), nóresequesoncaseintra-ducibles os aumentativos-diminutivosdo tipo«porcallonciño, rilloriño, gordechiño, fedellanci-no...”. Candoaavoalíe rifa ó neriño, queemborcouo [cite sobrea raupanava, clahiando:«;Ah, parca-llanciño!’>, a traducciónparafraseadaé: «non negoque el é porcallán» (aumentativo),«pero quérolletanto que lía perdaa»e engádelleun -ciño, (dimi-nutivo e moderador).
En cantoós aumentativos,que riquezade mati-cesapreciativosaropamosen termostanpoderosose explosivos,de tanta densidadesemántica,coma:mullerón,viñaza,homazo,fesrón,rapazona,man-gallón, raleirón.
Cantavinagreseacochanossufixasdespectivasde:maricalla,pendanga,casaupa,camechón...,quemar-can unhavalorizacióne caregorizacióndo obxecro.
Quedaclaro que os galegassomosxenre agari-masade naso,asío demastraa abondasousodasdiminutivos,pero «a vaquiñapoloquevale»,candoalguénnosamolaraménsabemoscomoescorrenta-la e para isa só hai que ir ós maiasou escoita-lascoplas do antroido, que veñenlembrarnasaque-burrasquena Hade Mediase chamaronde escar-nía e maldicere nascalesza se atapabannumero-sos ezemplasdesressufocas: jograrere. jagraron,galion, falconcinha, galguinho,chalan,... ¡Cantosmaticesexpresivasse acachantras deles!
Estaleiriña ten herbiñaabondoparacortarperopar hoxequedoaquí.Por isa, ¡adeusiña!ou ¡abu-riño!, quesontaméndiminutivosdegrandeinten-sidade afectiva, ruáis bonitos có italianismo queagora está tan de moda, «chao»,que za empezaaaparecerna sua forma diminutiva «chauciño»,omesmoque «hastalueguiño”...
BIBLIOGRAFIA
AAVV: LegranáRobertde la languefranfaise.Dic¿ionnai-re alphabé¿iqueet analogique de U languefranfaise.Enrié-emenrrenió er enrichié parAlijo Rey; Paris,deuxiómeedirion. Volumes3 er 9.
AiVXRE’/., Rosario,MoNTRA;ubo, Henriquee REc;upiliA,Xosé Luis: Gramáticagalega, Vigo, Galaxia, 1986, p.85-93
CUNi-iA, Celsoe LiNDí.PY CINTRA, Luís: Notagramáticadoportuguéscontemporáneo,Lisboa, Ed. Sá daCosta,1984, sétimaedi~áo,1990.
DAVAN, Maurice,Caí-lEN,MarceletLAILEMAND, Mann-
ce: Dictionnaire¿u fran~aisvivan¿,Paris,Bardas,1972.REAl. ACADEMIA ESBANOLA: Diccionario dela lenguaespa-
ñoL, vol. 1, Madrid, Espasa-Calpe,vigésima edición,1984.Comisióndegranzática. Esbozodeuna nuevagramáti-ca deLa lenguaespañola,Madrid, Espasa-Calpe,1986.
REAl. ACADEMIA CAipc,A: Diccionario da RealAcademiaGalega,Vigo, Xerais e Galaxia,1997.
ROBERSTON, Richard: Dictionarjy English-Stanish anáSpanisb-English,Barcelona,Sopena,1965 (Revised,enlargedand pur up ro dateby L. Jord-4.
TAVANI, Giussepe:A poesía lírica galego-portuguesa,Vigo, Galaxia, 1988 (Traducciónde R. Alvareze H.Monteagudo).
92
1999 291-92