IPAR EUSKALHERRIKOHITZA

GUIILAUME FAUVEAU

Ekainaren 14 eta 16 artean ospatuko dute urtebetzea Baionako Patxa plazan bOrain arteko ibilbideaaipagai duen liburua aurkeztu dute, ekintza eta kanpaina desberdinen balorazioa egiteko baliatuz b 4-5

Bizi mugimenduak 10 urte

Kultura Euskal Herrikoalbokarien eguna lehen aldikoz

iraganen da Ipar Euskal Herrian

3Bertsolaritza Euskal Herriguziko bertsolari gazteek

jokatuko dute Eskolarteko finala

2Ostirala

2019ko ekainaren 7aX. urtea402. zenbakia

www.iparraldekohitza.eusieh@hitza.eus

Iñaki Etxeleku Baiona

Lapurditik Naia Etxeberri eta Irati

Alcantarilla, Baxenabarretik Ekhi

Perrier eta Unai Harluxet, eta Zu-

beroatik Leire Casamajou aur-

keztuko dira Euskal Herriko Es-

kolarteko finalera, bihar. Herrial-

de desberdinetakoak izanagatik,

denak eskola berean dira: Baiona-

ko Bernat Etxepare lizeoan. Al-

cantarillak Irungo bertso eskolan

segitzea hautatu badu ere, denak

Etxepareko bertso eskolan ibili

eta ibiltzen dira, Aimar Karrika

dutela irakasle.

Bertsolari gazteen gaur egungo

harrobia Etxepare lizeoa denez

eskatzean, hona zer dioen Karri-

kak: «Ezinbestean bai. Gure ate-

ak zabaltzen dizkiegu bai eskola

publikokoei, bai giristino elebi-

dunetakoei, baina egia da bertso

eskola gehienak Seaskan dauzka-

gula. Abantzu denak. %99an, Se-

askako ikasleekin lan egiten

dugu». Bizkitartean, lekuka, he-

rriko bertso eskolaren parada ere

badutela dio. «Bai, badaukate.

Geroz eta indar gehiago egiten ari

gara herrietan txertatzeko bertso

eskola, baina nola haien topale-

kua lizeoa den, iturburura joatea

errazagoa zaigu. Bi aukera dauz-

kate: lizeoan, eta hortik kanpo ere

bai herri batzuetan, hala nola Az-

kainen, Hendaian, Urruñan».

Bat-batean bertsotan aritzea

klaseetan nola lantzen duten es-

plikatu du auriztarrak, eta kole-

giotik lizeora heldu direnean

hautua argiago dute: «Lizeora

iristen dira gehienak lauzpabost

urte bertso eskolan ibilita. Or-

duan, bertsolaritzaren joan-eto-

rrien berri badaukate. Neurri des-

berdinak ezagutzen dituzte, baita

doinuak ere. Arituak dira bertso-

tan. Egia da kolegio garaiak urte

zailak direla haientzat; ez dakite

segitu edo ez segitu. Gehiago, mo-

tibazio lana izaten da. Lizeora iris-

ten direnean pixka bat serioago

zaie, eta araberan lantzen hasten

gara».

Bertsoa lantzeko zer ariketa

egiten duten zehaztu du Karri-

kak, gazteek beren bertso egiteko

moldea kausitzea helburu: «Ari-

keta oso sinpleetatik hasten gara:

lau oinak ematetik, bertsoaren

bukaera ematetik, ofizioetan bar-

neratzera. Elkarrizketa bat eduki-

tzera beste bertsolariarekin: zor-

tziko handian, zortziko txikian,

puntuka, bakarka. Eta horren

baitan zer jarrera hartu ditzake-

ten... Jarreren arabera zer bertso

kanta dezaketen... Bakoitzaren

bertsoa identifikatzea, bakoitzari

zer egitea gustatzen zaion, eta

hortik tiratzen laguntzea da as-

moa. Blokajeak nondik etor dai-

tezkeen ikustea eta horiek aska-

tzen saiatzea edo bideratzen as-

matzea izaten da».

Irakasleak nahi du beretik eta

gehiegi bideratuak izan gabe ari

daitezen: «Aski libreki sortzen

dute, hala gustatzen zaigulako

ideologikoki guri. Tresnak eman-

go dizkiegu, baina euren ideieta-

tik abiatu daitezen». Jin dadin as-

tia hartuz, beraz. «Prozesua luze-

ago izan daitekeela badakigu. Ez

ditugu estrukturatzen haien bu-

ruak edo bertsoak; alderantziz

izaten da. Gero, tresnak eurek bi-

latuko dituzte eurek forma ema-

teko gisan. Guk tresnak ematen

dizkiegu urtean zehar».

Lehen txapelketaEuskal Herriko Eskolarteko Txa-

pelketa gazteek ezagutu lehen

plaza nagusia da, lehenbizikoa ez

bada ere. «Ez da bakarra, baina

egia da lehen salto handia hau

izaten dela. Horregatik, zailtasu-

nak aurkitzen ditugu batzuetan

denak ildo horretan sartu daite-

zen, normala den bezala. Ikasto-

letara eramaten ditugu kantatze-

ra eta horiek dituzte lehen plazak,

baina haurren aitzinean dira». Ez

baita gauza bera Saran Euskal He-

rri guzitik jin buraso, lagun eta

ikus-entzule zabalagoaren aitzi-

nean kantatzea. «Kontuan har-

tuta 15 urtetan dena dela duda,

kezka, ezjakintasun. Era berean,

dena da gogo, esperimentatu

nahia. Eta horren barruan sartzen

zaie txapelketa bat bertsotan.

Epaituak izanen dira, baina lagu-

nartekoaren konfiantzaz egiten

dute. Lehia da, baina lagunekin

doaz; hi-hi ha-ha, baina hau gau-

za serioa da. Dena batzen zaie hor,

eta, era berean, oso salto politak

ikusten dira garai horretan, zeren

eta konpromiso bat hatzera era-

maten ditu».

Maddi Sarasua itsasuarrak

2012an irabaziz geroztik, ez da

Ipar Euskal Herrira itzuli eskolar-

teko txapela, eta gipuzkoarrak

edo bizkaitarrak izan dira nagusi.

Bizkitartean, egoerak ez daitezke

konpara ez hizkuntza, ez bertso-

gintzaren testuinguruan. Karri-

ka: «Diferentzia kultural eta his-

torikoa izan daiteke, eta kuantita-

tiboa, baina ez dut uste askoz

arituago iristen direnik. Kontua

da beharbada barneratuagoak

dauzkatela beste segurtasun ba-

tzuk hemen oraindik errotuak ez

dauzkagunak. Gipuzkoatik, ezin-

bestean, kopuru handiagoarekin

aritzeak, bertsolaritza errotuagoa

izateak eta abar horrek egiten du

plaza horretara iristen diren biek

molde markatuagoak dauzkate-

la». Horiek hola, jeinuz beteak

ikusten ditu bere ikasleak, eta au-

kerak zabalik finalerako: «Gero,

edozer gerta daiteke, bertso ko-

puru txikia delako, eta talentua

bai Araban, bai Xilaban, bai Nafa-

rroan ere badagoelako».

Belaunaldia arras ongi ikusten

du. «Ilusio izugarriz. Txiki-txiki-

tatik ikusi ditugu, nondik hasiak

eta noraino helduak diren. Ebolu-

zio izugarria ikusten diegu». Li-

zeotik landa segitzea da arrangu-

ra. «Kontua da, gure gabezietan

handiena, landu beharrekoa, eta

oso kontziente gara: 18 urte bete-

tzen dituztelarik, zer? Hor dugu

indar handi bat egin beharra».

Baxoa ukan ondoan barreiatzen

baitira ikasketak direla kausa,

izan Bordelera, izan Parisera ala

beste leku batzuetara. «24 urte

arte segituko balute lanketa ho-

nekin, bertsotarako oso gai izan

daitezke. Kontua da gaitze horre-

tan ahaleginik handiena lizeoa

izaten dela, bi urtekoa gutxi gora-

behera; zeren lizeoan sartzen za-

rela ohartzerako lehenean, ter-

minalean zara. Hor gelditzen

bada saiatze hori, aski hankamotz

gera daiteke».

Taldekako Xilaba doi bat horre-

tarako pentsatu dutela dio Karri-

kak —Hernandorena sariketaz eta

bertsolari topaketez gain—, berriz

kantatzeko parada izan dezaten

eta lagunekin bertsotarako bil-

tzeko. Iaz egin zena lehentze,

errepikatzekoa dute heldu den la-

rrazkenean.

Bertsolarigazteen lehen jauziaEuskal Herriko 15 eta 18 urte artekoeskolarteko bertsolari txapelketako finalaizanen da bihar, Sarako trinketean b IparEuskal Herritik 5 gaztek parte hartuko dute

Sarako trinketea jarraitzailez bete zen iazko eskolarteko finalean. ISABELLE MIQUELESTORENA

2 IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2019ko ekainaren 7aGaiak

Iñaki Etxeleku Larresoro

Hemezortzigarren aldikoz iraga-

nen da Alboka Eguna, baina le-

hen aldia izanen du Ipar Euskal

Herrian. Albokarien elkarteak

berak proposatu zien uztarizta-

rrei bertan egitea aurtengoa.

Kutun elkarteak du antolatu-

ko, Euskal Herriko albokarien el-

kartearekin batean. Kutuneko

kide den Mañu Erbitik esplikatu

du nola jin den: «Kutun elkarte-

an baditugu albokan ari direnak.

Haiekin ikusi dugu, proposame-

na Hego Euskal Herritik etorri

baita». Aroa alde bada, Xopoloko

kirol zelaian iraganen da, eta, eu-

ria balitz, Bilgunen. Baina, goiza-

rekin, karriketan ibiliko dira mu-

sikariak. Mixel Ducau gomita be-

rezia izanen da aperitifaren

tenorean. Ikastolaren herri baz-

karitik landa, Egoitz Zelaia eta

Nahia Sasco ariko dira bertsotan,

eta eguna Parradust taldearen

kontzertuak bururatuko du. Eus-

kal Herri guziko hirurehun bat al-

bokari elkartuko ditu biharko

egunak.

Kutun egitasmoaBadu bi urte hasiak direla lanean

Kutun elkartea berpiztu dutenak.

«Errobi behereko herri mugi-

mendu» gisa aurkeztu du bere

burua, eta Uztaritze, Larresoro,

Jatsu inguruko 70 bat lagunek

osatzen dute elkartea, oraingoz.

«Helburua da euskal giroa ema-

tea Uztaritzen. Ez bakarrik besta

egiteko. Zerbait orokorragoa.

Ideien zabaltzea eta beste elkarte-

ekin lan egitea, pixkanaka», dio

Erbitik. Elkarteak ibilmoldea eus-

karaz darama. «Bada beste elkar-

te bat: Uztaritzeko Elkarteen Ba-

tasuna. Elkarte guziak biltzen

ditu, eta ez da euskaraz ibiltzen.

Kutun euskarari lotua da».

Kotilun inauteri pertsonaiaren

inguruan lanean hasi ziren, bes-

teak beste. Joaldunak egin nahi

zituzten, baina, lekuko inauterie-

tan kotilunaren pertsonaia badu-

tenez, hori dute garatu. «Badira

betiko kaskarotak, eta kotilun

pertsonaia, bere jantziarekin. Eta

horretan badira neskak. Denei

irekia da. Ez da kaskarotei kontra

egiteko, bakoitzak inauterietan

parte hartzen baitu».

Asmoa dute urtaro ba-

koitz zerbaiten antola-

tzea. Kotilunak inauteriz

baizik ez dira ateratzen.

Eguberri garaian, nolaz

ez, Olentzero egiten dute

eskola elebidunekin. «Kantuak

ikasten dituzte haurrek; nahi du-

tenak baserritar beztitzen dira.

Koralak ere badira, hala nola due-

la bi urte sortu zen Uztaritzen

Kantuz».

Antolatu gertakari berri nagu-

sietan du iaz lehen aldiz iragan

zen Garagardo Besta, aurten

berriz eginen dena. «Bertako

garagardoen erakusteko. Zazpi

herrialdeetako ekoizpenak bazi-

ren. Helburua ez da handia iza-

tea, baizik eta garagardo besta

ttipi bat. Biziki ongi pasatu da».

Egun berean, Uztaritzeko Elkar-

teen Batasunak elkarteen aur-

kezteko goiza antolatu zuen, eta,

harekin partaidetzan, arrakasta

bildu zuen bestak. Seinale eta

komunikazio guzia euskaraz,

bertako janari eta edariak, jende

izarikoa. Hala guti gorabehera

egunaren errezeta.

Murgiltzea sustatuzApirilean, bestalde, kanpaina be-

rezia muntatu zuen Kutunek eus-

kararen ikasteko parada famatze-

ko haurra eskolaratzeko adinean

duten burasoei zuzenduz, berezi-

ki. «Eskuorri ttipi bat banatu

dugu Uztaritzeko etxe guzietan,

errateko eskola elebidunak badi-

rela herrian eta eredua hauta de-

zaketela. Halere, egina da ikastola

edo murgiltze eredua gomenda-

tuz». Afixa handi batzuk zabaldu

zituzten eskuin-ezker, zenbait

hizkuntzatan idatzirik, haurra

kultura aniztasunera zabaltzeko

murgiltze ereduaren hautua egin

zitekeela erranez. Ikastolaz gain,

hiru eskola publiko badira: Irekia

deitu karrikakoa, elebiduna hasi

duena; Arruntza auzokoa ere ele-

biduna da. Heraitzekoa frantses

elebakarra, haatik. Eta eskola gi-

ristino elebiduna. «Nahi badute,

aukera badute zerbait egiteko».

Beste ideiarik badu Kutunek

ondoko urteetarako. Besteak bes-

te, tokiko zuhaitz eta landareen

azoka muntatzea. Beste azoka ba-

ten ideia balukete liburuekin. Be-

reziki, eskolei loturik nahi lukete

sortu. «Haurrak ditugu kasik de-

nek, eta ohartu gara ekain bukae-

ran udako etxeko lan libururik ez

dela hainbeste euskaraz. Ikas

zentroa badugunez Uztaritzen,

haiekin ikusi nahi genuke zer

egin daitekeen».

Ez du kidetza saririk pagaraz-

ten Kutun elkarteak. Parte har-

tzeak du gogoko duena kide egi-

ten. Biltzarrak zabalik dauzka, eta

erregulartasunak bermatzen du

erabakien parte izatea. Euskal

giro baten bizirik atxikitzea du,

beraz, helburua, eta gogoko luke

gazteak ere lotzen balitzaizkio

egitasmoari.

Euskal Herriko 300 bat albokari

bilduko dira bihar Uztaritzen

Euskal Herriko Albokarien XVIII. Topaketa Herrikoia iraganen da bihar, UztaritzekoXopolon b Kutun elkarte berpiztuak antolatu du, albokarien elkartearekin eta ikastolarekin

Neska eta mutikoz berdin osatu Kotilun taldea inauteriz ateratzen du Kutun elkarteak. KUTUN

Euskal giro bat garatu nahi duKutun elkarteak Uztaritze,Larresoro, Jatsu aldean. Ataria badu: ‘https://kutun.eus’

3IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2019ko ekainaren 7a Gaiak

4 IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2019ko ekainaren 7aAstekoa

Joanes Etxebarria Baiona

Asteartean Bizimu g im en -duak prentsadeitua zuenbere urtebe-tzearen berri

emateko. Taldeak ezagutzen duhedabideengana heltzeko bidea:hitzetan sobera luzatu gabe mezuargiak eman eta argazkia zaindu.Etxeko bixkotxa ekarria zuten etakandelak ufatu zituztenerako ar-gazkia egina zen. Beti Bizi! Urgen-tzia klima (jatorriz elebidunean:Beti Bizi! Climat d’urgence) libu-rua ere aurkeztu zuten, hamarurteko ibilbidea hitz eta argazkie-tan laburbiltzeko.Klima aldaketa erdigunera

ekarri nahi duen bortxarik gabe-ko mugimenduaren sortzaileetanzen Jean Noel Etxeberri, Txetx.Hastapenetatik hona, klima be-roketari aurre egiteko neurriakez, baina testuingurua aldatzenikusi du: «Gauzak anitz aldatudira. Aurten ikusi dugu aldaketaklimatikoaren kontrako mobili-zazioa frantziar estatuan: mar-txak, mobilizazioak eta abar izandira, eta hori berria da. Guk ali-maleko indarrak egin behar geni-

tuen jendeak mobilizatzeko.Kontzientzia hartze bat zabalduda gizartean».

Kopenhageren ondokoakKopenhageko gailurraren urteberean sortu zen Bizi hogei bat ki-derekin, eta gaur egun 600 kidezgoiti ditu. Hazkundea ez zen, au-keztu berri duten liburuan irakurdaitekeenaz, Kopenhageko gai-lurraren «porrot» ondotik eten.«Desmobilizazio egoera orokorhorren alderantzizko zentzuanzihoan garapenak» esplikazio bi-koitza zuen idatzi dutenaz: «Lu-rraldean finkatua izatea (...) etaBiziren funtzionamendu eta an-tolaketa bereziak oso ongi ibiltzendira lurraldean», diotenaz.Hainbat borroka gogora ekar-

tzen dituzte, urtebetetzea kari: Chronobus autobusen defentsa,AHTaren kontrako borroka, ban-kuen salaketa, basoberriaren de-fentsa... Klimaren aldaketa ardatzharturik. «Behar da sistema alda-tu eta jendartearen beharrak ase-tu kapitalaren beharrak baino»,orokortzen du Mattin Ihidopek. Hastapenetik alderdi sozialari

garrantzia eman izanak argitzendu, Ihidoperen ustez, zergatikkrisi ekonomikoarekin Bizik haz-

ten segitu zuen beste mugimen-du batzuk ahultzen edo desager-tzen zirelarik: «Segitu dugu azpi-marratzen biak elkar lotuakdirela».

Saretzean eragileBiziren ezaugarri dira umoreanoinarritu protestak —langile ma-nifestazioetan janzki eta gorbate-kin agertuz besteak beste—, baitasinbolika batzuen erabilpen mili-tanteak ere, berriki Herriko Etxe-etatik Macron presidentearenportretak hartzeko kanpainare-kin agerikoa izan den bezala.2013an Baionako Alternatiba he-rrixka antolatzearekin, berriz, sa-retzeko gaitasuna ere erakutsizuen mugimenduak, alternatibadesberdinak elkartuz 12.000 batpertsonaren parte hartzearekin. Biziren bilan positiboaren parte

da geroztik munduan gaindi etabereziki frantziar estatuan egindiren Alternatiba herrixka des-berdinak. Liburuan aipamen be-rezia du Pariseko Cop21 gailurre-ra joateko antolatu zuten Alter-natiba bizikleta birak etakontra-gailurraren antolaketakere. Estatu mailan garatzea hau-tua izan zenez galdeturik, ezetzihardesten du Etxeberrik: «Gukindar anitz egin dugu Alternati-

bak Euskal Herrian ere garatzeko:izan dira Zokoan, Donibane Gara-zin, Donostian, Bilbon, Iruñean...Lasarten izanen da bat hilabetehonetan... Baina egia da Estatufrantziarrean, Kopenhage ga-raian eta ondotik, klima aldake-taren gaia plazaratu dela HegoEuskal Herrian baino gehiago,han —Estatu espainiar osoan be-zala— krisi ekonomikoa izugarriazkarra izan delako, bere ondo-

rioekin, eta gogoak horri begirazeuden». Mugimenduak egitendituen gogoeta prozesu erregula-rretan Hego Euskal Herrian Esta-tu frantziarrean baino eragin gu-txiago ukan dutela ondorioztatuadute kideek, Etxeberrik dionaz.Gehitzen du, halere, azken

denboretan klima aldaketarengaia gehiago aipatzen dela HegoEuskal Herrian ere: «Han sortzenbalitz hemen Bizik egin duen gisa

Bizi mugimenduak hamar urte bete dituela markatzeko, haren ibilbidea azaltzen duen liburuaplazaratu dute. Ospakizunen aldiizanen da ekainaren 14an, 15ean eta16an Baionako Patxa plazan, gibelera so egin, hausnartu eta geroaaztertzeko parada galdu gabe.

Klimarenerritmoanmugitzen

Kopenhagen gailurra egin zen 2009an, Bizi sortu zen urte berean. HITZA

Societe Generale bankuaren eskualdeko zuzendaritzaren okupazioa. HITZA

5IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2019ko ekainaren 7a Astekoa

bereko mugimendu bat, han da-

goen antolaketarako gaitasuna-

rekin, Europako beste guneetan

eragina ukan lezake guk Hexago-

noan eragin dugun bezala».

Erradikala eta pragmatikoaUrtemuga, nola ez, aitzina begi-

ratzeko parada da mugimenduko

kideentzat. Gaur egungo testuin-

guruan, Mattin Ihidoperen hitze-

tan, «mugimendua masifikatzen

segitzeko» beharra ikusten dute

«baina erradikalizatzeko ere; ez

baldin bada arduradun eta agin-

tarien partetik jiten, guk behar

dugu oinarritik hasi eraikitzen

beste sistema alternatibo bat».

Bere burua erradikal-pragma-

tikotzat definitzen du Bizik. Erra-

dikalaren eta pragmatismoaren

artean «kurtsorea kokatzen as-

matzea» da gakoa, Etxeberrik

dionaz: «Etengabe mugitu behar

duzun kurtsore bat da, testuingu-

rua etengabe aldatzen delako ak-

tualitatearen arabera, zure borro-

karen ondorioekin edo Estatu eta

sistemaren erantzunaren arabe-

ra. Urte batez balio duenak ez du

balio urte batzuk berantago».

Egokitzen ikasteko formakun-

tzak balore handia du kide histo-

rikoaren erranetan. Duela hamar

urte, mugimendua sortu aitzin

Manu Robles Arangiz fundazioak

eskaini formakuntzetan ibili zi-

ren sortzaileak, eta gaur egun ere

kideak formatzen dira, berriki

hamar egunez egin duten bezala.

Txetx Etxeberriren hitzetan,

beste giltza antolaketa da: «Bes-

talde, gobernantza kolektiboak

pisu handia du: lau urte oroz zazpi

hilabete hartzen ditugu bilan sa-

kon bat egiteko eta ibilbidea mar-

katzeko. Gero bada berrogei per-

tsonaz osatu koordinaketa bat ere

—hogei emazte eta hogei gizon—,

lantalde guztietako kidez eta bil-

tzar nagusian hautatu ordezka-

riez osatua, hamabost egun oroz

biltzen dena eta kurtsorea eten-

gabe bideratzen duena».

«Kurtsorea» kokatzearen

erronka, azken denboretan, bere-

ziki garraioetan edo klimaren lu-

rralde planean dute, Etxeberriren

arabera: «Zer bataila eraman be-

har dugun gogoetatzen ari gara

momentu hauetan. Gauza aski

azkarrak izan behar dira beha-

rrezko diren aldaketen neurrian

izateko, baina aldi berean sobera

‘muturreko neurriak’ badira ezin

dira kausitu».

G7koen gailurra Biarritzera

heltzearekin, Mattin Ihidopek

uste du «bistan da behar dela

eduki aldetik erakutsi hemen

Euskal Herrian beste gizarte ere-

du bat entseatzen garela egiten.

Hau ez dela Frantzia, Euskal He-

rria dela eta badela beste

errealitate bat, besteak

beste beste hizkuntza

bat. Klimaren gaia entse-

atuko gara azaleratzen

ere, gisa batez edo bes-

tez».

Baina kurtsorearen

metaforari jarraiki, azpi-

marratzen du «tranpan

ez erortzea» dela erron-

ka, «aitzinetik idatzia den film

txar bat bezala baita G7a: badira

manifestazio baketsuak, badira

bortizkeriak, bortizkeriari eran-

tzuteko beste manifestazioak...

G7a hala ere iragaten da eta aste

batzuen buruan testuingurua ez

da aldatu». Horretan utzi beha-

rreko indarrak neurtzeko premia

ikusten du, bere ustez «esperan-

tzetatik urrun gelditzeko arris-

kua» hor baita. Bizik hausnartu-

ko du beraz nola parte hartuko

duen estatu buruen gailurrean

«sistema elikatuz» baino, «era-

ginkorrena zer den xerkatuz».

...besta ere baiOspakizunek gogoetarako para-

da eskainiko badute ere, «hamar

urte ospatzen dira!» Ihidoperen

erranetan, eta «beharko da jin

trago baten edatera, besta egite-

ra». Ekainaren 14tik 16ra Baio-

nan estreinatu berri den Patxa

plazan ospatuko dute lehen ha-

markada, hiru egunetan. Biziko

kideen hitzaldiak, geroari beha-

koak, larunbat gaueko kontzer-

tuak edo igandeko bazkariak ira-

garriak dira, besteak beste. Mugi-

mendua aurkezteko paradaz ba-

liatuko dira larunbat goizean,

«poteo militantearen» aitzakia-

rekin Biziko 21 lantaldek beren

lana aurkeztuko baitute, interesa

pizteko intentzioz. Zehaztasun

gehiago ez, ordea, «familia giro-

an» eginen den ekintzarentzat:

igande goizeko iragarri dute, mu-

gimenduaren izpirituan: «%100

bortxa gabeko desobedientzia zi-

bileko ekintza alai eta aldarrika-

tzailea». Antolaketarako deia ere

luzatu dute, 50 bat laguntzaile be-

har baitituzte.

«Mugarri bat pausatzen da, ha-

mar urtez eta gehiagoz segitzeko

nahiarekin». Ihidopek borroka-

rako deia ere zabaltzen du «bo-

rroka horretan ez baikara sekula

aski eta bakoitzak parte hartzen

ahal baitu bere heinean, izan egu-

nero, hilabetean behin edo ahal

delarik. Baina ekarpen guztien

artean lortzen ahal dugu, emeki-

emeki, erronka horri erantzu-

ten». Jean Noel Etxeberri Txetx-

ek: «Guk ez diogu jendeari erran

nahi zer den ona, guk gure estra-

tegia garatzen dugu uste dugula-

ko batailak irabazteko balio due-

la, eraginkorra dela».

Ferrari enpresaren irabaziak salatzeko protesta umoretsua. HITZA

2013an Baionako Alternatibaherrixka antolatzearekin,saretzeko gaitasuna ereerakutsi zuen Bizik

Pragmatismoaren etaerradikaltasunaren artean«kurtsorea kokatzenasmatzea» da gakoa

Xaiak laster 100 urte

Bidasoa ibaiaren ertze-

tan, Lapurdi eta Gipuz-

koa bereizten diren

bazterretan eta Nafa-

rroa Garaitik ez sobera urrun den

bailaran, denetariko gertakizu-

nak, denetariko istorio eta pasadi-

zoak izan dira, ibaiaren alde bate-

an zein bestean. Pausu lekua izan

da beti, onerako eta txarrerako,

merkataritzarako eta gerlarako.

Euskal Herrian muga gaizto hori

ezarri ziguten frantses eta espai-

niarrek ere ainitzetan baliatu zu-

ten alde batetik bestera indarrez

igarotzeko eta sekulako triskan-

tzak eta erailketak egiteko.

Hortxe dago Intzura irla, gaur

Faisaien Uhartea ere deitua, non

frantsesek eta espainiarrek, ber-

tan bilduta eta euskaldunon kal-

terako, haien arteko estatu muga

madarikatua hitzartu eta ezarri

zuten. Behobia edo Pausu izenez

ezagututako lekuaz hizketan ari

natzaizue, jakina!

Behobia izenaren erranahiaz

badira hainbat teoria. Batzuen

ustez, behor ibiaomen da, hau

da, behorren pausu bidea; beste-

en ustez, berriz, beheko ibia litza-

teke toponimo horren jatorria,

eta goiko ibia, aldiz, Hondarribia,

hau da, hondarrezko ibia.

Behobia Bidasoa ibaiaren bi al-

deetan zabaltzen zen, eta bi ertze-

tan edota inguruetan eraiki zituz-

ten lehen etxe, txabola eta base-

rriak. Zurezko zubi zaharra egin

zutelarik, hainbat etxe pilatu zi-

ren bi aldeetako zubi buruetan

edo bazterretan. Denbora iragan

ahala, ibi hitzaren erranahia egu-

neroko euskaratik desagertu

zelarik, herritarrek Pausu topo-

nimo berriagoaz ordezkatu zu-

ten. Gaur egun bi-biak erabiltzen

badira ere, Lapurdin Pausu da

euskaraz erabiltzen dena, eta

Behobia Gipuzkoan.

Lapurdiko aldean, Urruñako

auzo den Pausu delakoan, bada

ostatu zahar eta ospetsu bat,

gaurko zubi berritik gertu eta pi-

lota-plazaren ondo-ondoan de-

na. Xaia du izena, eta euskal kul-

turaren arloan aski ezaguna dugu

abantzu asteburu guztietan egi-

ten dituzten kontzertu, bertso

saio, kantu afari, pilota partidak,

mus lehiaketak, liburu eta disko

aurkezpenak eta gainerako jar-

duera aberats eta oparoengatik.

Baliteke Xaia Pausuko bi edo

hiru etxe zaharrenetako bat iza-

tea. Jakin badakigu 1872. urtean

Legarralde jaunarena zela eta hor

berean kontserba biltoki bat za-

baldu zuela. Ondotik, Lapeyre

suhiak segida hartu zion. Geroxe-

ago, zaldi-posta gisa erabilia izan

zen eta bertan mezulariak eta zal-

diak aterpetzen zituzten.

XX. mendearen lehen hamar-

kadetan Maddi eta Pantxoa Hiri-

barren anai-arrebak hortxe ari

izan ziren lanean, antxoa eta sar-

dina biltzen, saltzen eta partitzen.

Kontserba kaxa handiak nonahi

pilatzen ziren, eta Xaiako horma

guztiak estaltzen zituzten. Hortik

datorkio, zalantzarik gabe, Xaiari

bere izena; biltokia, alegia.

Geroxeago, 1920an, Hiribarren

anai-arrebek Xaiako izkina bate-

an ostatu txiki bat zabaldu zuten.

Bertan sei barrika handi zeuzka-

ten, eta Aljeriatik ekarri arnoa

saltzen zuten. Horretarako ka-

mioneta batzuk zerabiltzaten.

Horrela, kontserba biltoki eta sal-

toki izatetik ardangela edo arno-

soto izatera pasatu zen.

1968an, Pablo Ugalde gazte

oiartzuarra Xaian hasi zen lane-

an, lehen urtetan mutil, eta,

1980an, Pantxoa erretretan sartu

zelarik, ostatua erosi, eta, orduz

geroztik, nagusi ari izan zen. Urte

horretatik aitzina, Pablo Ugalde

eta Kontxita Oiartzabal senar-

emazteek ostatua kudeatu zuten,

eta luzaz gainera.

Garai hartan, Xaia zurezko zu-

bi zaharraren aitzinean zen. Be-

hobiako bi aldeetako gizonak iza-

ten ziren bezero ohikoenak, baita

ondo-ondoan zegoen jendarme-

riako guardiak ere. Ugaldetarrek

denetarik ikusi zuten ostatuan,

bertan biltzen baitziren kontra-

bandistak eta guardiak, eta aini-

tzetan mus partida baten ingu-

ruan tratuak egiten baitzituzten.

Beranduago hasi ziren lehen tu-

ristak agertzen, baita Hegoaldeko

iheslari eta errefuxiatuak ere.

Pablo, Kontxita eta haien fami-

lia Biriatun bizi ziren, eta ostatua

lantokitzat zuten. Ostatuko ha-

beak haritzezkoak ziren, eta, erdi

aldean, bost edo sei mahairen ar-

tean, brasero bat zeukaten. Hor-

txe edota berantago egin zuten

tximiniaren inguruan esertzen

ziren bezeroak goxotasun bila.

Beheko sua edo tximinia aski ede-

rra da eta harrizko Zazpiak bat

handi batez apainduta dago. La-

purdira pasatzen zen aldiro, hor-

txe egoten zen Mikel Laboa txo-

pera edo txikito bat edaten; ho-

rrela du gogoan Pablo Ugalde na-

gusi zaharrak, bederen. Donibane

Lohizunekoa zen Bittor Pepeder

boxeolaria ere tarteka Xaiara sar-

tzen zen, emaztea Pausukoa bai-

tzuen.

2000. urtean, Pablo Ugalde

erretretan sartu zen, eta ostatua

utzi zuen. Urte haietan, Iparral-

dean, abertzaleek hainbat herri-

tan ostatuak beren gain hartu zi-

tuzten euskal giroa eta kultura in-

dartu nahian. Adibidez, Hazpar-

neko Xuriatea, Mauleko Zinka,

Donapaleuko Elorri, Donibane

Lohizuneko Txantxangorri… eta

abar. Herriko taberna gisa erabil-

tzen ziren. Xaia berriz zabaltzeko

120 lagunek dirua jarri zuten. Be-

randuago, Bakalau elkarteak har-

tu zuen Xaia ostatuaren antola-

kuntza, eta ordutik hor da, euskal

kulturaren erreferentzia gisa.

2020an, Xaia ostatuak ehun ur-

te beteko ditu, eta horren karira,

jadanik Bakalau elkartea urte

osoko kultur jardunaldi berezia

prestatzen ari da. Bidasoaren bi

aldeetako euskaldunok aukera

ezin hobea ukanen dugu Xaiako

goxotasunean euskal giroaz blai-

tzeko eta gozatzeko.

Ipar Euskal Herriko Hitzak ira-

kurleen eskutitzak plazaratzen

ditu. Ez dituzte 1.400 karaktere

baino gehiago izan behar, tarteak

barne, eta Ipar Euskal Herriko

Hitzak mozteko eskubidea du.

Helbide honetara bidali behar

dira, izen-abizenak eta herria

adierazita: Lisses karrika, 3, 64100

Baiona. Eskutitzak Internet bidez

bidaltzeko: ieh@hitza.eus.

%

6IPAR EUSKAL HERRIKO HITZA

Ostirala, 2019ko ekainaren 7aIritzia

IRITZIA

Joseba Aurkenerena

2020an, Xaiaostatuak ehun urtebeteko ditu, etahorren karira,jadanik, Bakalauelkartea urte osokokultur jardunaldiberezia prestatzen ari da. Bidasoaren bi aldeetakoeuskaldunek aukeraezin hobea izanendugu Xaiakogoxotasunean euskal giroazblaitzeko etagozatzeko

© h

orel

repu

bliq

ue.c

om -

201

9

Kontserbatorioan, musika-eskoletan baita eskolan ere, Euskal Elkargoak praktika artistikoak bultzatzen ditu.

GURE INDAR GUZIEZ !

irakaskuntza artistikoaLAGUNTZEA !

communaute-paysbasque.fr@communautePB

MUSIKA

BAIONAEnablers eta Orbel.

Sartzea, 7 euro.

bGaur, 21:30ean, Magneton.

BIARRITZ Ibil bedi, Fetiche,

Fizt & Furiuz eta Kevin Jager.

Sartzea, 5 euro.

bBihar, 20:00etan, Mizanbu

gaztetxean.

IZURATtipientzat haurtzaindegi-

aren 20. urtebetetzearen karietara:

Gura’show eta DJ Xa2.

bBihar, 18:30ean, plazan.

ZIBURUKaskaRockEnea #3:

B.B. Sky, Selenite, The Closh,

Tristtan Mourguy & Horeba

eta DJ Xano. Urririk

bBihar, 19:00etan, Leo Lagrange

klubean.

ZIBURUBost Axola.

bBihar, 19:00etan, Zokoako

Lokalean.

KANTUA

BARDOZEMendi Xola

abesbatzaren emanaldia.

b Igandean, 17:00etan, elizan.

BIARRITZ Itsasoa abesbatza.

bAsteazkenean, 21:00etan,

San Martin elizan.

DONIBANE GARAZINafarroan

gaindi, Kolegioak kantatuz:

Donibane Garaziko Zitadela,

Baigorriko Jean Pujo, Larzabaleko

Manex Erdozaintzi-Etxart,

Kanboko Xalbador ikastegia,

Elizondoko Koru Txiki eta

Lekarozko ikasleak.

bGaur, 21:00etan, Jai Alain.

BERTSOA

SARAEuskal Herriko Eskolarteko

Bertsolari Txapelketa.

bBihar, 15:00etan, trinketan.

HITZALDIAK

IRISARRI Bernat Etxepareren

Linguae Vasconum Primitiaez

(Morpain, Bordele 1545),

irakurketa berria Aurelia Arkotxak

(Bordeleko Montaigne

Unibertsitateko irakasle-ikertzaile

emeritua) eta Philippe Chareyrek

(Paueko eta Aturri aldeko

Unibertsitateko Historia Moderno

irakaslea) emanik.

bBihar, 15:00etan, Ospitalean.

BESTELAKOAK

AZKAINEAzkaingo ikastolaren

eguna: mokofinen ibilaldia,

aperitifa, euskal dantza, Pontx

pailazoa, jokoak eta zurgintza,

kontzertuak: Zelata eta Boujalal.

b Igandean, 09:00etarik lekora,

plazan.

BAIGORRIGaita Eguna:

Merkatua, desfilea, mutxikoak,

bazkaria.

bBihar, goizetik, plazan.

SARASarako ikastolaren besta:

Saran'ga txaranga, sagarnotegi

bazkaria, jokoak eta puzgarriak,

eta DJ Bull.

b Igandean, 11:30etik lekora,

plazan.

SUHUSKUNEHerriko bestak:

Gaur: koktel gaua DJ Martintxekin.

Bihar: afaria Ibiliz taldearekin.

Etzi: Kukukara Koroko magoa,

hamburgesak eta Dj Martintx.

bGaurtik igandera, plazan.

UZTARITZEAlboka Eguna:

kalejira, Mixel Ducau, herri

bazkaria, bertsoak (Egoitz Zelaia,

Nahia Sasco), inprobisazioak,

dantza plaza Parradust taldearekin.

bBihar, 10:30etik goiti,

Hiribeheretik abiatuz.

Irudia b Urdiñarbe

Müsikaren Egünaren 30. aldia, gaurtik iganderaGaur, antzerki, bertso, musika gaualdia izanen da Urdiñarbeko Xistera

ostatuan. Bihar, tupiñako lehiaketa, Karrik’Arte eta, arratsean, Alba, Niko

Etxart eta Anje Duhalde —irudian— eta Joseba Tapia. Igandean izanen

da egun nagusia: Kill Your Idols, Chromb!, Poil, A-Wa, Ghetto Kumbe,

J-Zbel, Gwyn Wurst. Bukatzeko, Suak, eta segida ,Küküan. M. DEL VALLE / FOKU

Herenegun #12.Aldudarrak Bi-

deoren artxiboetarik jalgi bideo

zaharretarik den Sor lekua utziz ge-

roz dokumentala ikusgai. 1999an

Mikel Erramuzpek, aita Piarrerekin

Ameriketara egin itzultze bidaia

eta erbestea aipatzen du. Hango

artzain lanaz, besteak beste.

Gaur

19:05. Aitzur eta Jorra

Bihar

16:30.Errugbia zuzenean:

Maule-Isoire

18:30.Kirol magazina

Etzi

17:00. Ixo Quizz saioa .

7IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2019ko ekainaren 7a Agenda

Iñaki Etxeleku Hendaia

Lurralde Antolaketako GarapenIraunkorrerako Masterra eginzuen Laurence Elizetxek (Baiona,1986), Bordelen. Akitania Berrikoeskualdean lan egin zuen bi urtez,baina herrira itzuli nahia zen. La-naren aurkitzea zaila izan dela ai-tortzen du; bizkitartean, «lanarieta temari esker», HendaiakoCPIE edo Itsasbazterra Inguru-menerako Ekimen Zentro Iraun-korrak (IEZI) misio kargudun gisahartu du, eta franko kontent daguneko dinamikarekin. Abadiako eremua eta Itsasbaz-

terra elkartea ez zitzaizkizun

arrotzak.

Jadanik, ingurumen hezkuntzaarloko elkarteetan nintzen bo-luntario gisa: Euskal Moneta, Bizi,Surfrider. Ezagutzen nuen bizikiongi CPIE elkartea, eta segitzennuen hurbiletik. Hemen izanez,egunero zerbait berri ikastenduzu. Ni garapen iraunkorreannaiz misio kargudun; beraz, hon-dakinak, garraioak, elikadura etahalakoak ezagutzen ditut, bainalankideetan badira naturalistak,geologoak; profil desberdinak ba-ditugu hemen. Gutxiago menpe-ratzen nituen ezaugarriak geroeta gehiago menperatzen dituthorri esker. Adibidez, txoriak edolandareak edo geologia. Bulegoakelkarren ondoan ditugu; beraz,beti besteen proiektuak entzutenditugu, eta hori interesgarria da.Ongizate handia ere bada naturgune babestu batean lan egitea;biziki atsegina eta liluragarria da. Hamar langile bazarete IEZI

Itsasbazterran. Zein dituzue hel-

buruak?

Abbadiako Adixkideak zuen ize-na sortu zelarik 1986an. 2008azgeroztik bilakatua da IEZI Itsas-bazterra, eta label hori dutenensarean sartua da. Frantzian 82 IE-ZI dira. Hiru helburu nagusi dirasare horretan: ikertzea, garatzeaeta helaraztea. Ingurumen hez-kuntza da xede nagusia, jendeasentsibilizatzea. Hemen, Larre-txean, gune babestuaren zaintzanparte hartzen dugu. Guardekzaintzen dute eremua, mantentzelanak, ikerketak, kontrolak etaabar eginez, baina animatzaileekere egiten dute zaintza. Eman de-zagun, ikerketa naturalistak, la-naldi parte hartzaileak jendeare-kin. Hala nola, euskal erlaitza ho-netan badira landare inbaditzaile-ak, eta biztanleek parte hartzendute horien inguruko lanaldietan.Azkenean, asmoa da jendeek na-tur gune berezi hori beregana de-zaten, hobeki ulertuz. Ibilaldi pe-

dagogikoak antolatzen ditugu,eta eskoletan ere hitzaldiak. Ani-matzaile bat Nid Marin zentrokoelbarrituekin ere ari da. Larretxea baliabide zentroan

kanpoko egiturekin lan egiten

duzue partaidetzan.

Baliabide zentroaren helburua dalurraldeko eragileei hainbat tres-na proposatzea: liburuak, tresnapedagogikoak, denetarik. Bestal-deko elkarteekin mugaz gaindikoproiektuak garatzen ditugu. Adi-bidez, Alkizako (Gipuzkoa) inter-pretazio zentroarekin trukeakegiten ditugu. Guk bezala, natu-raren eta kulturaren arteko loturalantzen dute. Asporotsttipikoerakusketek eta Nekatoeneko ar-tista egonaldiek dute egiten he-mengo berezitasuna. Ingurumenheziketa, ikuspuntu zientifikoa

eta artistikoa gurutzatzen dira.Entseatzen gara jendeari oharta-razten gure lurraldea altxor batdela. Bisita gida guzietan izaki, turis-

morik gabe bizi daiteke Abadia-

ko eremua?

Ez da turismoari lotua bakarrik,zeren eta urtean zehar lan egitendugu. Alderantziz erra nezake ka-

sik; urtean zehar hemengo esko-lekin lan egiten dugu. IEZI Itsas-bazterrarentzat, uda ez balitz ereez litzateke problema handia. Ha-atik, kontserbatorioak du langehiago udan eremua zaintzeko,

kontrolak egiteko. Baina ez da ba-karrik «eremua hobeki zaindukodut» erratea: gehiago da gure etanaturaren arteko harremanariburuz aitzinaraztea. Udan, kan-poko jendeekin ere entseatzengara ikuspuntu horren buruetansarrarazten. Ez ote da Abadia erakundeen

zurigarri gisa erabilia den aitzi-

nalde eder bat, etxegin-

tza harrapakari bat,

hondakin metaketaren,

masa turismoaren, kon-

tsumoaren kukutzeko?

Nire ustez, ez. Hendaia-ko garapen iraunkorrerako asteanik kudeatu dut, eta justuki hel-burua da mezu bat pasaraztea.Ulertzen dut erraten duzuna; ho-rrela erran daiteke: «Badugu ba-besgune bat, eta ondoan egiten

ahal dugu nahi duguna, zernahieginez». Alderantziz ikusi beharda gauza: hona etortzen bazara,bai, altxor hori deskubritukoduzu, baina, gero, gure egunero-ko lana da urrats horretan ez ego-tea eta etxera itzuli eta pentsatzea:«Nire eguneroko bizian zerbaitegiten ahal dut». Guk ere eztabai-dak ditugu gure artean: inguru-men hezkuntza arloan lan egitendugu, baina egunero ordenagai-lua erabiltzen dugu, autoa honaetortzeko. Bada hor ere pentsa-tzekoa. Gobernuak badu dekretu xede

bat bidean emana «gune sailka-

tuetan» eraikuntza debeku arau-

dien malgutzeko. Abadiaren gi-

sako babesgune bat ez ote da

hauskorra asmo politikoen ara-

bera?

Ez dut uste, Itsasbazterreko kon-tserbatorioak kudeatzen du gu-nea, eta gauzak hetsi-hetsiak dira.Estatuko erakunde bat, beraz ne-hor ez daiteke gainetik pasatu, etaez da inoiz posible izanen. Mouris-cot eta Marion lakuentzat gauzabera da Biarritzen. Itxaropentsu zara, beraz?

Arlo honetan lan egiten badugu,erran nahi du baikor garela. De-nok badakigu klima eta inguru-men erronka handien aitzineangarela. Klima aldaketaren ondo-rioak larriak dira, bioaniztasunaerortzen ari da, baina, nahiz etaegoera larria den, aski baikorranaiz, ikusirik bereziki Ipar EuskalHerrian dinamika polita dugula:tokiko moneta, tokiko laboran-tza, kultura... Arlo guzietan dina-mika bada. Hemen [IEZIn], hel-burua dugu erakustea nola ederraden eta nola zaindu behar dugun,baina, ene ustez, Euskal Herrianfuntsean filosofia hori jadanik ba-dugu: atxikimendu azkarra gurelurraren, kulturarengan. Natu-ralki zaintzen dugu gure lurral-dea. Gomendiorik bazenioke emate-

ko Abadiako eremura datorre-

nari?

Plazer handiz Asporotsttipi eus-kal erlaitzeko etxearen bisitatzeragomitatzen zaituztegu, zeren etaurririk da, dena euskaraz, eta bi-ziki interesgarria da. Hemengojendeek ez dute bortxaz ezagu-tzen, eta domaia da. Euskarari eman lekua zaudeten

lankideengandik heldu da, ala

hastetik izan da?

Nire ustez, hastapenetik euska-rak bazuen lekua, logikoa delako.Gero, proiektuekin ere azkartuda. Gero eta mugaz gaindikoproiektu gehiago kudeatzen ditu-gu.

«Arlo honetan lanegiten badugu, errannahi du baikor garela»

Laurence Elizetxe b Ingurumenerako misio karguduna

Lau hilabete hauetan ingurumenerako misio kargudun da Elizetxe,Abadia eremuko Larretxea baliabide zentroan. Bihar bururatuko denHendaiako garapen iraunkorrerako asteko gertakariez arduratu da.

IEZI ITSASBAZTERRA

«Ez da ‘eremua zainduko dut’erratea bakarrik, baina gure etanaturaren arteko harremanariburuz aitzinaraztea»

IPAR EUSKAL

HERRIKOHITZA

OSTIRALA, 2019ko ekainaren 7a b 0.50 €

Zuzendaria/Directeur de publication: Iñaki Etxeleku. Argitaratzailea/Editeur: SARL Euskal Komunikabideak.

Egoitza nagusia/Adresse: Lisses karrika, 3, 64100 Baiona / 3, rue des Lisses, 64100 Bayonne.

Inprimategia/Imprimerie: Bidasoa Inprimatzeko Zentroa SA Sansinenea erreka, A1 sektorea, 20740 Zestoa (Gipuzkoa).

Lege gordailua/Depot legal: SS-1527-2010 / ISSN 2491-1666. Batzorde parekidea/Commission paritaire: 0623 C 90915.

Tel: 0559-25 62 20. Fax: 0559-25 43 03. Posta e.: ieh@hitza.eus