COÑECEMENTODO MEDIOCADERNO

4

PRIMARIA · SEGUNDO CICLO

DEIXA MARCA

2

Os alimentos e a dixestión1Os alimentos e os nutrientes

Os alimentos pódense clasificar en sete grupos, segundo os nu-trientes que conteñen en maior cantidade. Esta clasificación adói-tase representar nun debuxo chamado «roda dos alimentos».

1

a)Consulta a roda dos alimentos e contesta. ¿En que grupo clasifi-carías os seguintes alimentos?

Alimento Grupo

Froita

Pan

Queixo

Froitos secos

Manteiga

Leite

Grupo 1: graxas,

proteínas, vitaminas

e calcio.

Grupo 2: proteínas,

graxas,vitaminas e

ferro.

Grupo 3: hidratos de

carbono, proteínas,

vitaminas e minerais

Grupo 4: fibra vexetal,

vitaminas e minerais.

Grupo 5: vitaminas,

hidratos de carbono

e minerais

Grupo 6: hidratos

de carbono.

Grupo 7: graxas.

Grupo 5

Grupo 6

Grupo 1

Grupo 3

Grupo 7

Grupo 1

3

Une, mediante frechas, cada nutriente coa súa función:2

Forma unha frase coas palabras: fibra, nutriente, crecer, corpo eenerxía.

...................................................................................................................

...................................................................................................................

3

b)Clasifica, en función dos nutrientes que obtemos deles, estes ali-mentos: ovos, garavanzos, pera, manteiga, biscoito, macarróns,patacas, cenorias, sardiñas, améndoas, filete de tenreira, leituga,melón, abelás, polo, lentellas e nata.

Proteínas Hidratos decarbono Lípidos Vitaminas

e minerais Auga

n Son importantes para que teña-mos ósos fortes, vexamos ben,etc.

n Reparan o noso corpo.

n Axúdannos a illármonos dofrío, entre outras cousas.

n É importante para numerososprocesos do corpo, forma partedos ouriños, do sangue, etc.

n Achégannos enerxía.

Lípidos

Hidratosde carbono

Proteínas

Auga

Vitaminase minerais

Ovos Biscoito Manteiga Pera Pera

Garavanzos Macarróns Filete de tenreira Cenorias Melón

Sardiñas Patacas Sardiñas Leituga

Filete de tenreira Améndoas Améndoas Melón

Polo Abelás Abelás Nata

Nata Polo

Lentellas

A fibra non é un nutriente, porque non a utilizamos para crecer, nin

para reparar o noso corpo, nin para obter enerxía.

4

A dieta

Para mantérmonos con boa saúde, é importante que a nosa dietasexa a adecuada. Unha dieta boa para a nosa saúde é unha dietasaudable.

a) ¿Que condicións ten que ter unha dieta saudable?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

b)¿Cres que a túa dieta é saudable? Explica a túa resposta.

Si, porque ............................................................................................

..............................................................................................................

Non, porque .......................................................................................

..............................................................................................................

1

Imaxina unha dieta que non conteña nin froitas nin verduras.¿Que nutrientes faltarían?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

2

O almorzo é unha das comidas máis importantes do día, xa que aolongo da mañá desenvolvemos moita actividade. Elabora un menúpara un almorzo saudable.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

3

Debe ser completa e equilibrada, é dicir, debe achegarlle ao corpo su-

ficiente enerxía e unha cantidade adecuada de nutrientes.

os alimentos que como son variados e están adecuados ás

miñas necesidades.

abuso de doces, bolos industriais , comida rápida e be-

bidas con azucre e gas.

Se na dieta non como nin froitas, nin verduras, os nutrientes que me

faltarían serían as vitaminas e os minerais.

Valorarase que os alumnos e as alumnas inclúan no seumenú leite ou iogur ou queixos, cereais ou pan, froitasvariadas, e algún ovo, sempre que non se sobrepasen tresá semana.

5

Debuxa un menú que teña alimentos saudables e outro que nonos teña.

4

¿Debe seguir a mesma dieta unha nena de 9 anos que unha persoade 75? ¿Por que?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

5

Dieta saudable

Dieta non saudable

Valorarase que alumno ou a alumna debuxe legu-mes, verduras, froitas, algo de peixe, lácteos, etcéte-ra.

Valorarase que o alumno ou a alumna debuxe co-mida rápida, doces industriais, etc.

Non, porque non necesitan a mesma cantidade de enerxía e as acti-

vidades que realizan son diferentes. Unha nena de nove anos necesi-

ta comer alimentos que lle proporcionen máis enerxía.

6

Actividades complementarias

Fai unha lista coa comida e coa bebida que che gustaría para a túafesta de aniversario.

1

Reflexiona e escribe.

a) ¿A que grupo de alimentos pertencen a maioría dos alimentosque escolliches?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

b)¿É saudable esta comida e esta bebida? ¿Por que?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

c) Despois de reflexionar, ¿que cambios farías na túa primeira listaxe?

¿Que alimentos ou bebidas suprimirías? ......................................

..............................................................................................................

¿Por cales os substituirías? .............................................................

..............................................................................................................

2

Comida Bebida

....................................................

....................................................

....................................................

....................................................

....................................................

....................................................

....................................................

....................................................

....................................................

....................................................

....................................................

....................................................

Resposta aberta.

Resposta aberta.

Resposta aberta.

Resposta aberta.

7

¿Que queren dicir as seguintes expresións?

a)«É vexetariano» ..............................................................................

..............................................................................................................

b)«Comida lixo» .................................................................................

..............................................................................................................

c) «Está a dieta» ..................................................................................

..............................................................................................................

d)«É unha persoa obesa» ..................................................................

..............................................................................................................

3

A hixiene bucal é moi importante, entre outras cousas, para quenon se produzan caries.

a) ¿Cantas veces no día é aconsellable lavar os dentes?

..............................................................................................................

b)Busca información e contesta. ¿Que é unha carie? ¿Por que seproduce?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

c) ¿Como se poden evitar as caries?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

4

¿En que aparato do noso organismo teñen lugar estes procesos?:

Transformar os nutrientes. .................................................

Expulsar o dióxido de carbono. .................................................

Distribuír os nutrientes. .................................................

Eliminar as substancias de refugo. .................................................

5

Que non come carne. aliméntase, fundamental-

mente, de froitas e de verduras.

Aquela que contén gran cantidade de graxa e de

azucre e baixo contido en nutrientes.

Persoa que durante unha tempada deixa de comer

e de beber algúns alimentos co fin de perder peso.

É unha persoa que está excesivamente

grosa .

Despois de cada comida.

É unha enfermedade que se produce cando as bacterias que hai na

boca se unen ao azucre e forman un ácido que ataca aos dentes.

As caries pódense evitar cunha boa hixiene dental e non abusando de

dietas cun contido alto en azucre.

Aparato dixestivo.

Aparato respiratorio.

Aparato circulatorio.

Aparato excretor.

8

Respiración, circulación

e excreción2Os aparatos encargados da nutrición

¿De que se encarga o aparato circulatorio?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

1

Completa este esquema cos condutos por onde pasa o aire, desdeo exterior ata que chega aos pulmóns.

2

Une con frechas cada aparato coa súa función.3

¿Que son os pulmóns?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

4

...expulsa as substancias de refugodo organismo, excepto o dióxido decarbono....reparte o osíxeno, os nutrientes eas substancias de refugo por todo ocorpo....toma o osíxeno do aire e expulsa odióxido de carbono.

pulmóns

O aparatorespiratorio...

O aparatocirculatorio...

O aparatoexcretor...

O aparato circulatorio encárgase de transportar o osíxeno, os nutrien-

tes e as substancias de refugo por todo o corpo.

Fosas nasais farinxe larinxe

bronquios traquea

Os pulmóns son dous órganos en forma de saco. Conteñen as ramas dos

bronquios e dos alveolos.

9

Rodea, cun lapis azul, os órganos e elementos que pertencen aoaparato respiratorio. Cun lapis vermello, os que pertencen ao apa-rato circulatorio.

5

Completa o seguinte cadro:6

Corazón Fígado

Farinxe

Traquea

Arterias

Pulmós

Sangue

Veas Estómago

Fosas nasaisAlvéolos

Diafragma

Intestino

Ano

Órgano Función

CorazónImpulsa o sangue a través dos vasos sanguí-neos que están conectados con el.

ArteriasConducen o sangue desde o corazón aos ór-ganos do corpo.

Veas Conducen o sangue desde os órganos docorpo ata o corazón.

Diafragma Produce os movementos respiratorios.

Glándulas sudoríparas

Expulsan a suor a través dos poros dapel.

RilesFiltran o sangue e reteñen as substanciasde refugo e algo de auga.

AZUL

AZUL

AZUL

AZULAZUL

AZUL

VERMELLO

VERMELLO

VERMELLO

VERMELL

O

10

Investiga e contesta:

a) ¿É saudable respirar pola boca? ....................................................

..............................................................................................................

b)¿Por que? .........................................................................................

..............................................................................................................

c) ¿A suor pode producir mal olor? ..................................................

..............................................................................................................

d)¿Por que? .........................................................................................

..............................................................................................................

2

Le a seguinte frase e, despois, contesta: «As graxas tomadas en ex-ceso poden ser prexudiciais».

a) ¿Por que? .........................................................................................

..............................................................................................................

b)¿Que efectos producen? .................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

3

¿Por que é necesaria unha hixiene diaria na pel?

..............................................................................................................

4

Hai moitas substancias prexudiciais para o aparato respiratorio.¿Podes escribir algunhas delas?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

1

Coida o corpo

A contaminación atmosférica, o fume do tabaco, os gases, o aire de-

masiado frío, etc.

Non; non é saudable respirar

pola boca.

Porque ao espirar pola boca non se filtra o aire de po ou

partículas que poden causar enfermidades.

Si , cando non se ten unha ade-

Porque se poden acumular nas paredes das veas e das

arterias.

Poden producir unha obstrución nas

veas e nas arterias que impida o paso do sangue.

cuada hixiene na pel.

A suor produce mal olor porque nela viven bacterias,

que se as deixamos crecer orixinan mal olor e producen infeccións.

Para evitar o mal olor e as enfermidades.

11

¿Para que aparato ou órgano, dos que interveñen na nutrición,son bos estes coidados?

a) Ducharse todos os días. .................................................................

..............................................................................................................

b) Procurar non comer moitas «chuches». ......................................

..............................................................................................................

c) Manter o nariz limpo. ....................................................................

..............................................................................................................

d) Beber moita auga. .........................................................................

..............................................................................................................

e) Limpar ben as feridas. ...................................................................

..............................................................................................................

f) Visitar o dentista. ............................................................................

..............................................................................................................

g) Facer exercicio. ..............................................................................

..............................................................................................................

6

Ás veces, o aparato respiratorio sofre inflamacións. Fíxate nestaspalabras e explica en que consisten estas enfermidades.

5

Enfermidade Consiste en...

Farinxite Unha inflamación ou infección da farinxe.

Larinxite Unha inflamación ou infección da larinxe.

Bronquite Unha inflamación ou infección dos bronquios.

Para a pel, para eliminar a suor.

Para o aparato dixesti-

vo.

Para o aparato respiratorio.

Para o aparato excretor e para a pel.

Para a pel e para o aparato circulatorio.

Para o aparato dixestivo.

Para todos os aparatos que interveñen na nutri-

ción.

ensancha

12

Ordena esta frases, que explican como se eliminan os ouriños.a)Os ouriños chegan á vexiga a través dos uréteres.b)Os ouriños saen ao exterior pola uretra.c) O sangue fíltrase nos riles.d)Cando a vexiga está chea, sentimos a necesidade de ouriñar.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

2

Moitas veces oirías a expresión: «Pónseme a carne de galiña».¿Que significa?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

3

Completa, coas palabras dos recadros, as frases seguintes:1

Actividades complementarias

a)Durante a inspiración, o diafragma ...........................................,

................................................. os pulmóns e fai que o aire entre nos

........................................ .

b)Durante a expiración, o diafragma .............................................,

............................................ os pulmóns e fai que o aire cargado de

....................................... saia ao exterior.

reláxase osíxeno

alvéolosestreita

contráese

contráese

ensancha

alvéolos

reláxase

estreita

dióxido de carbono

c) O sangue fíltrase nos riles

a) A urina chega á vexiga a través dos uréteres

d) Cando a vexiga está chea, sentimos a necesidade de urinar.

b) A urina sae ao exterior pola uretra.

Significa que a pel se irrita debido ás contraccións provocadas polo

frío, polo medo, etc. É un mecanismo de protección.

13

Le con atención cada unha das frases seguintes. Subliña a infor-mación errónea e escríbea, outra vez, correctamente.a)O aparato excretor encárgase de expulsar ao exterior as subs-

tancias de refugo, incluído o dióxido de carbono.b)O aparato excretor está formado por tres riles, dúas vexigas e

unha uretra.c) Os riles están situados na parte alta das costas. Encárganse de fil-

trar o sangue para limpalo.d)En cada recuncho, as substancias e a auga forman os ouriños

que saen ao exterior pola uretra.

a) ..........................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

b) ..........................................................................................................

..............................................................................................................

c) ..........................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

d) ..........................................................................................................

..............................................................................................................

5

Escribe se estas frases son verdadeiras ou falsas:4

V F

Os únicos vasos sanguíneos son as arterias.

O corazón realiza dous movementos.

As veas conducen o sangue desde os órganos ata o corazón.

O sangue está composto, sobre todo, por auga e glóbu-los vermellos.

Temos o corazón do lado dereito do noso corpo.

×

×

×

×

×

O aparato excretor encárgase de expulsar ao exterior as substan-

cias de refugo, excepto o dióxido de carbono.

O aparato excretor está formado por dous riles, unha vexiga e unha

uretra.

Os riles están situados na zona central das costas. Encárganse de

filtrar o sangue para limpalo.

En cada ril, as substancias de refugo e a auga forman a urina que

sae ao exterior pola uretra.

14

A reprodución3Os aparatos reprodutores

Clasifica os órganos seguintes segundo pertenzan ao aparato re-produtor feminino ou masculino: ovario, útero, testículos, vulva,pene, escroto, vaxina e uretra.

Aparato reprodutor feminino: ..........................................................

..............................................................................................................

Aparato reprodutor masculino: .........................................................

..............................................................................................................

1

¿Que quere dicir que a reprodución dos seres humanos é sexual?¿E que somos vivíparos?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

4

¿Que órgano é común ao aparato reprodutor masculino e ao apa-rato excretor? ¿Que función ten?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

3

¿Cales dos órganos do exercicio anterior son externos? ¿Cales in-ternos?

Órganos externos: ...............................................................................

Órganos internos: ...............................................................................

2

ovario, útero, vulva e vaxina.

testículos, pene, escroto e uretra.

vulva, escroto e pene.

ovario, útero, vaxina, uretra, testículos.

É a uretra. Por ela saen ao exterior a urina e os espermatozoides.

É sexual porque necesita a participación de dous sexos diferentes. So-

mos vivíparos porque o embrión desenvólvese no interior do útero da

muller.

15

Define cigoto e embrión.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

5

Contesta as preguntas seguintes sobre diferentes órganos do apa-rato reprodutor e, posteriormente, sinálaos na ilustración.

a)) ¿Que é e onde se encontra o escroto?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

b)¿Que conduto comunica o útero co exterior co corpo?

..............................................................................................................

c) ¿Que órgano interno é dobre na muller? ....................................

d)¿Que órganos masculinos producen espermatozoides?

..............................................................................................................

6

.................... ....................

.................... ....................

.................... ................................................

....................

O cigoto é a unión dun espermatozoide e dun óvulo.

Un embrión é o novo ser nas primeiras etapas do seu desenvolvemen-

to.

O escroto é unha bolsa de pel que recobre os testículos. Encóntranse en-

tre as ingoas.

A vaxina.

Os ovarios.

Os testículos.

Útero

Ovario

Escroto

VulvaUretra

Testículo

Ovario

Vexiga urinaria

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

b K iO aoBallena Elefante OvejaJirafa VacaPerro

14 meses

20 meses

14 meses

5 meses

2 meses

9 meses

Animais Balea Elefante Xirafa Ovella Can Vaca

Tempo deembarazo 14 meses 20 meses 14 meses 5 meses 2 meses 9 meses

16

¿Que diferenzas hai entre o embarazo e o parto?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

1

A seguinte gráfica de barras representa os períodos de embarazodalgúns mamíferos:

2

O embarazo e o parto

a)Estes datos pódense anotar nunha táboa como a seguinte. Fíxa-te ben na gráfica e completa a táboa.

b)O período de embarazo do ser humano dura uns nove meses.¿Que animais teñen un tempo de embarazo maior?

..............................................................................................................

c) ¿Cales menor?

..............................................................................................................

d)¿Hai algún que dure o mesmo tempo?

..............................................................................................................

O embarazo é o tempo que transcorre entre a fecundación e o nace-

mento do bebé. O parto é o nacemento.

A balea, o elefante e a xirafa.

A ovella e o can.

A vaca.

17

Une cada definición coa palabra que lle corresponde.5

¿Como se alimenta o feto dentro da nai?

..............................................................................................................

3

Escribe cada un dos procesos seguintes na etapa na que se produ-cen.n O embrión alóxase no interior do útero da nai.n O feto aliméntase grazas á placenta.n A unión de un óvulo e un espermatozoide, forma un cigoto.n Cando o bebé está formado e listo, a bolsa na que está rompe.n O bebé sae a través da vaxina.

Fecundación: ......................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

Embarazo: ...........................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

Parto: ...................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

4

n Cicatriz que queda cando se corta o cor-dón umbilical.

n Tempo que transcorre desde a fecunda-ción ata o nacemento.

n Unión de un óvulo e un espermatozoide.

n Órgano no que está o feto durante o em-barazo.

n Técnica mediante a que os médicos po-den ver nunha pantalla o desenvolve-mento do embrión no útero materno.

Fecundación

Embigo

Útero

Ecografía

Embarazo

O feto aliméntase a través da placenta.

A unión dun óvulo e un espermatozoide forma un ci-

goto.

O embrión alóxase no interior do útero da nai. O feto ali-

méntase grazas á placenta.

Cando o bebé está formado e listo, a bolsa na que está rompe.

O bebé sae a través da vaxina.

18

Busca información e contesta:

a) ¿Que é unha incubadora?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

b)¿Para que se utiliza?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

6

¿Que é un embarazo múltiple?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

7

¿Que semellanzas e que diferenzas hai entre xemelgos monocigó-ticos e bicigóticos?

Semellanzas: .........................................................................................

.............................................................................................................

..............................................................................................................

Diferenzas: ..........................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

8

Describe as diferenzas entre dous xemelgos que coñezas:

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

9

É unha cama de cristal pechada, que ten as condicións do útero ma-

terno.

Utilízase para que os nenos prematuros terminen o seu desenvolve-

mento.

É aquel no que no útero da nai se desenvolven dous ou máis embrións.

Resposta aberta.

Os xemelgos monocigóticos son irmáns idénticos.

Os bicigóticos son diferentes, e poden ser mesmode distinto sexo.

19

Contesta a estas preguntas sobre a túa historia e, se queres, pegaunha fotografía túa ao final da páxina.

¿Cando naciches? ...............................................................................

¿Onde naciches? .................................................................................

¿Canto pesaches ao nacer? ................................................................

¿Canto mediches? ...............................................................................

¿Cantos días estiveches no hospital? .................................................

10

Os nenos e as nenas medran moi rápido e cambian o seu aspectofísico con gran rapidez:

Pregúntalle a unha persoa maior e completa a ficha seguinte:

11

Os meus primeiros dentes apare-

ceron aos ......... meses.

Levantei a cabeza aos ...................

........................................................

Alimenteime de leite ata ...............

........................................................

Púxenme de pé ...........................................................................

Comecei a camiñar .....................................................................

Os meus pais tamén me contaron que: ...................................

......................................................................................................

......................................................................................................

......................................................................................................

......................................................................................................

Fotografía persoal

Resposta aberta.

Resposta aberta.

Tartaruga

Serpe

Lura

Ourizo

Camaleón

Medusa

Púas

Tentáculos velenosos

Cambio de cor na pel

Cuncha

Expulsión de tinta

Cairos velenosos

20

Os animais4Inventa unha frase con cada unha destas palabras.

Branquias Ý ........................................................................................

..............................................................................................................

Pulmóns Ý ..........................................................................................

..............................................................................................................

Traqueas Ý .........................................................................................

..............................................................................................................

Ovípara Ý ...........................................................................................

..............................................................................................................

Vivíparo Ý ..........................................................................................

..............................................................................................................

1

Algúns animais teñen uns órganos ou crean uns sistemas para pro-texerse doutros animais. Relaciona cada animal co seu órgano ousistema de protección.

2

Características dos animais

Animal Órgano ou sistema de protección

Por exemplo: a estrela de mar e a sardiña son animais

mariños que respiran por branquias.

Por exemplo: a lagarta respira por pulmóns.

Por exemplo: o saltón respira por traqueas.

Por exemplo: A reprodución ovípara implica que o em-

brión crece dentro dun ovo que a femia expulsa ao exterior.

Por exemplo: O gato é un animal vivíparo.

21

Sinala se as seguintes frases son verdadeiras ou falsas.3

4 Debuxa algún animal que teña estas características. Escribe o seunome.

V F

Os réptiles teñen pulmóns e escamas.

O corpo dos animais vertebrados divídese en cabeza,tronco e extremidades.

O cempés é un animal vertebrado.

Hai seis grupos de animais vertebrados.

Os mamíferos teñen a pel cuberta de plumas.

A reprodución dos réptiles é ovípara.

Os mamíferos alimentan as súas crías co leite das nais.

Invertebrado con cuncha

..............................................................

Mamífero voador

..............................................................

Invertebrado sen patas

..............................................................

Mamífero acuático

..............................................................

×

×

×

×

×

×

×

Resposta aberta.

22

¿Quen son? Debúxame.5

Son un invertebrado terrestre.Teño seis patas articuladas queme permiten saltar e ás paravoar. Polo xeral son verde, aín-da que teño parentes marróns.

.....................................................

Son un invertebrado mariño. Omeu corpo está protexido porunha cuncha de cor negra. Vivonas rochas, onde me suxeitopor medio duns ligamentos.

.....................................................

Son un animal vertebrado viví-paro e vivo nas granxas. Sonomnívoro e os seres humanosaproveitan todo o meu corpopara a súa alimentación. ¡Al-gúns din que cheiro!

.....................................................

Son unha ave. Teño o peteiro eas patas moi longas. Adoito des-cansar sobre unha pata. Podoter cor negra e branca.

.....................................................

Saltón

Mexillón

Porco

Cegoña

23

Observa as fotografías destes animais, indica o seu nome e escribeo que saibas sobre eles.

1

Invertebrados

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

Bolboreta. Valorarase que o estudante se fixe

en que é un animal invertebrado, que ten as.

que poden sufrir metamorfoses, que respira por

traqueas, etc.

Lagostino. Valorarase que o estudante se fixe

en que é un animal invertebrado mariño, que

ten o corpo segmentado e cuberto por un ca-

parazón, etc.

Caracol. Valorarase que o estudante se fixe en

que é un animal invertebrado, cunha cuncha

en espiral , que se despraza arrastrándose so-

bre un moco que expulsa, etc.

Lombriga de terra. Valorarase que o estudante

se fixe en que o seu corpo é longo e está dividi-

do en aneis, que vive en galerías que excava,

que respira a través da pel, etc.

24

Observa as fotos destes animais, indica o seu nome e escribe o quesaibas sobre eles.

1

Vertebrados

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

Xirafa. Valorarase que o estudante se fixe en

que é un animal vertebrado, mamífero, herbí-

voro, con patas e pescozo moi longos, que respi-

ra por pulmóns, etc.

Troita. Valorarase que o estudante se fixe en

que pertence ao grupo dos peixes, que vive nos

ríos, que ten galadas que protexen as bran-

quias, que é ovíparo, etc.

Sapo. Valorarase que o estudante se fixe en que

pertence ao grupo dos anfibios, que os seus ollos

son saltóns, que a súa lingua é pegañenta, que

non ten cola, etc.

Cocodrilo. Valorarase que o alumno ou alum-

na se fixe en que pertence ao grupo dos répti-

les, que vive na beira dos ríos, que a súa pel é

grosa, etc.

25

Pensa nunha ave que che guste moito. Debúxaa ou pega unha fo-tografía dela a continuación.

2

Con axuda dalgún libro, completa todos os datos que poidas sobrea ave elixida.

3

Nome común:

Nome científico:

Vive:

Respira:

Reprodúcese:

Aliméntase:

Descrición:

Resposta aberta.

Resposta aberta.

26

As plantas5Escribe se son verdadeiras ou falsas as seguintes frases:1

Pensa e contesta:

a) ¿De onde procede a maior parte do osíxeno que necesitamos osseres vivos para respirar? Define este proceso.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

b)Consulta nun dicionario o significado da palabra deforestacióne explica se a deforestación pode influír na falta de osíxeno.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

2

As funcións vitais

V F

Para realizar a fotosíntese, as plantas toman dióxido decarbono do aire.

Os hidratos de carbono producidos na fotosíntese for-man o zume bruto.

As plantas respiran: toman osíxeno do aire e expulsandióxido de carbono.

As plantas toman auga e minerais a través das follas.

O zume bruto, formado por auga e minerais, ascendeata as follas da planta.

×

×

×

×

×

O osíxeno procede das plantas, que o expulsan ao aire cando fan a fo-

tosíntese. Este proceso permite fabricar hidratos de carbono utilizan-

do a luz solar a partir de auga e de dióxido de carbono.

A deforestación é a destrución do bosque por cortas masivas, incendios,

etc. A deforestación si inflúe na falta de osíxeno, xa que os bosques son

grandes produtores de osíxeno.

27

Debuxa unha folla dunha planta caduca e unha dunha planta pe-renne. Escribe o nome da planta a que pertence.

3

Pensa nunha planta que che guste moito ou que sexa útil para oser humano. Debúxaa ou pega unha fotografía. A continuación, econ axuda dalgún libro, completa a ficha seguinte:

4

Nome común:

Nome científico:

Vive:

Segundo o seu talo, é:

Forma das súas follas:

Ten flores:

Ten froitos:

¿Como son?

Debuxo ou fotografía da planta

.................................................... ....................................................

Caduca Perenne

Resposta aberta.

Resposta aberta.

28

As plantas reaccionan aos cambios que se producen no seu con-torno de forma moi variada. Fíxate na seguinte ilustración, que re-presenta un experimento:

5

Algunhas plantas reaccionan cando están en contacto con obxectossólidos e ruben por eles, como a planta dos feixóns. Busca infor-mación e elabora unha ficha con todo o que saibas sobre ela. Utili-za debuxos, textos, fotografías, etc.

6

a) ¿Que intentamos comprobar?

..............................................................................................................

b)Explica, brevemente, en que cres que consistiu o experimento.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

................................................................

................................................................

................................................................

................................................................

................................................................

................................................................

................................................................

Como inflúe a luz no crecemento dos talos dunha planta.

Seméntanse as sementes dunha planta en dúas bandexas. Unha delas

colócase nunha zona de luz; a outra, nunha zona escura. Cando cre-

cen, os talos da que está na zona escura inclínanse cara á luz.

Resposta aberta.

29

Completa as frases seguintes:

n Os ...................................... son unhas folliñas que forman o

...................................... .

n A .................................... está formada por unhas follas chamadas

...................................... .

n Os ...................................... son os órganos de reprodución mas-

culinos da planta.

n O ...................................... é o órgano reprodutor feminino da

planta. Contén un ou máis ...................................... .

2

Le atentamente estas definicións e completa coa palabra que corres-ponda:

.................................: Cando o pole dos estames dunha flor chegaao pistilo doutra flor.

.................................: Unión dun gran de pole e un óvulo.

.................................: Desenvolvemento dunha nova planta a par-tir dun froito.

3

Esta flor está incompleta, debuxa as partes que lle faltan e sinala osórganos reprodutores femininos e masculinos.

1

Reprodución nas plantas con flores

sépalos

cáliz

corola

pétalos

estames

pistilo

óvulos

pistilo

A polinización

A fecundación

A xerminación

estames

30

a)Observa estes animais. Rodea aqueles que axuden a polinizar asplantas.

4

Pensa e contesta.

a) ¿Que diferenza hai entre unha semente e un froito?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

b)¿Que diferenza hai entre un froito carnoso e un froito seco? Ponun exemplo de cada tipo de froito.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

5

b)¿Que características cres que teñen as flores polinizadas por ani-mais? ¿E as polinizadas polo vento?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

As flores polinizadas polos animais teñen pétalos de cores rechaman-

tes, olores, sucos doces, etc. As flores polinizadas polo vento localízan-

se na parte alta da planta e forman longas estruturas que se moven

facilmente polo vento.

A semente é o embrión e as substancias alimenticias. O froito é a cu-

berta que protexe a semente.

Os froitos secos teñen unha cuberta dura, os carnosos teñen unha car-

ne nutritiva. Un froito seco é a noz, e un froito carnoso, o limón.

31

¿Como se poden dispersar as sementes dos froitos carnosos?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

6

Observa estes debuxos, ordénaos no tempo e escribe os procesosque ocorren durante a xerminación.

7

1.º .........................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

2.º .........................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

3.º .........................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

4.º .........................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

Os animais que comen froitos non dixiren as sementes e expúlsanas

coas feces noutros lugares. Así dispérsanse e as plantas colonizan ou-

tros lugares.

A semente encóntrase en espera de que as condicións lle sexan fa-

vorables para poder xerminar.

Cando as condicións son favorables, a semente absorbe auga, incha

e empeza a medrar. Aliméntase das substancias nutritivas que con-

tén no seu interior.

Posteriormente, desenvólvese unha pequena raíz que se interna no

solo, e un pequeno talo con follas, que saen á superficie.

Cando estas follas reciban a luz do Sol, a planta comenzará a fa-

bricar os seus propios alimentos, é dicir, realizará a fotosíntese. Deste

xeito, irá crecendo en lonxitude e grosor.

1

23

4

32

Os materiais6Tipos de materiais e as súas propiedades

Utiliza as palabras da lista para completar as frases de abaixo.1

¿Que diferenzas hai entre os materiais naturais e os materiais arti-ficiais?

...................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

2

Os materiais son substancias ....................... que nos serven para fa-

bricar diversos ......................... .

Algúns materiais pódense encontrar na ................................. ,

como a madeira ou a ........................; son os materiais ....................

............... .

Os materiais ............................... son os que se conseguen por trans-

formación dos materiais naturais. Deste tipo é o ......................... ,

que se obtén a partir de .......................... .

naturezacortiza

vidroútiles

artificiaisobxectos

naturaisarea

útiles

obxectos

natureza

naturaiscortiza

artificiais

area

vidro

Os materiais naturais pódense encontrar directamente na natureza.

Os artificiais non se encontran así, senón que os fabrica o ser humano

a partir dos materiais naturais.

33

Elixe unha das prendas que compoñen aroupa que hoxe levas posta. Obsérvaa ben,tócaa e debúxaa no recadro.Despois, busca as etiquetas que leva no seuinterior e consulta a información que con-teñen. Con todos eses datos, responde asseguintes preguntas:

a) ¿De que materiais está feita?

.......................................................................

.......................................................................

.......................................................................

b)¿Son materiais naturais ou artificiais?

.......................................................................

.......................................................................

.......................................................................

3

Sinala cunha cruz, na caixa que corresponda da táboa, as propie-dades de cada un destes materiais.

4

Transparente ×

Elástico × ×

× ×

× × ×

×

×

× × ×

×

× × ×

Madeira Granito Vidro Papel Aceiro Coiro

Flexible

Resistente

Bo condutor

Fráxil

Combustible

Permeable

Duro

Resposta aberta, que dependerá daelección do estudante.

Resposta aberta, que dependerá daelección do estudante.

34

A utilidade dos materiais

Cita dous obxectos que se adoitan fabricar con cada un dos se-guintes materiais.

Cortiza: ................................................................................................

Algodón: ..............................................................................................

Caucho: ...............................................................................................

Madeira: ..............................................................................................

Area: ....................................................................................................

Coiro: ...................................................................................................

Ferro: ...................................................................................................

Arxila: ..................................................................................................

Mármore: ............................................................................................

1

Ao longo da historia, os seres humanos fomos descubrindo dife-rentes materiais naturais e aprendemos a fabricar numerosos ma-teriais artificiais. Na táboa seguinte figuran algúns tipos de obxec-tos. Sinala con que materiais se facían antigamente e con quemateriais se fan na actualidade.

2

Vivendas

Roupa

Ferramentas

Barcos

Antigamente Na actualidade

Pedra, madeira, palla... Aceiro, formigón, vidro...

La, algodón, coiro... Fibras sintéticas...

Pedra, ferro, madeira... Aceiro, aluminio, plástico...

Madeira, corda, tea... Aceiro...

Tapóns de botella, taboleiros para poñer notas e anuncios...

Roupa, algodón para vendaxes...

Pneumáticos, bandas de goma...

Mobles, esculturas...

Ventás (vidro), vigas (formigón)...

Roupa, tapicerías...

Ferramentas, parafusos...

Testos, ladrillos...

Esculturas, baldosas...

35

Observa as fotografías destes dous edificios e responde as pregun-tas seguintes.

3

Nalgunhas partes do mundo, as persoas só dispoñen dos materiaisnaturais do seu contorno para fabricar as súas vivendas, as súas fe-rramentas, a súa roupa... Tendo en conta isto, coloca na táboa osmateriais seguintes:

Bloques de xeoFibras vexetais

Marfil de dentes de morsaCanas e follas de palmeira

Peles de focaMadeira dura

4

Para facercasas

Para facerroupas

Para facercoitelos

Selva amazónica Polo Norte

A B

a) ¿Con que materiais está construído cada edificio?

Edificio A: ...........................................................................................

Edificio B: ............................................................................................

b)Cita unha vantaxe e un inconveniente de cada edificio.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

Pedra, arxila para as tellas, madeira...

Aceiro, vidro, plásticos, formigón...

A. Resistencia ao tempo; ventás pequenas.

B. Grandes ventás; menor duración.

Canas e follas de palmeira Bloques de xeo

Fibras vexetais Peles de foca

Madeira dura Marfil de dentes de balea

Imaxina que es un científico e que che piden que inventes un novomaterial para fabricar pneumáticos.a) ¿Como se chamaría o teu material?

..............................................................................................................

b) ¿Que propiedades debería ter?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

7

36

Escribe os materiais que escollerías para fabricar os seguintes ob-xectos:

5

Os envases para alimentos poden estar feitos de diferentes mate-riais e ser de diversos tipos. Asigna un tipo de envase a cada un des-tes alimentos e explica por que o escolliches.

Leite: ....................................................................................................

..............................................................................................................

Anchoas en aceite: ..............................................................................

..............................................................................................................

Ovos: ....................................................................................................

..............................................................................................................

6

Unha chave inglesa: ..........................................................................

A lente dunha lupa: ............................................................................

Un pneumático: ..................................................................................

Unha maceta: ......................................................................................

Unhas tesoiras: ....................................................................................

Un cinto: ..............................................................................................

Aceiro

Vidro

Caucho

Arxila

Aceiro

Coiro

Resposta aberta. Avaliarase que o estu-dante asigne cada material e cada tipode envase en función das característicase requirimentos de conservación decada alimento.

Resposta aberta.

O material debería ser brando e elástico, e á vez resistente e duradei-

ro; debería proporcionar agarre ao vehículo; debería ser barato...

37

Debuxa un esbozo para facer un cartel que anime a quen o vexa acomprar só obxectos feitos con materiais de reciclaxe. O carteldebe incluír un símbolo e un slogan.

2

O primeiro paso para que os materiais se poidan reciclar é facerunha separación selectiva do lixo. Explica por que.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

1

A reciclaxe dos materiais

Ao separar os diferentes materiais en contedores diferentes, favorécese

que cheguen ás plantas de reciclaxe xa preparados para ser transfor-

mados. Evítase, así, ter que separalos alí, o que faría máis caro o pro-

ceso.

Debuxo libre. Primarase a orixinalidade do de-buxo e a coherencia do slogan.

38

A Terra, o noso planeta7O planeta Terra

Subliña as frases correctas e redacta correctamente as incorrectas.

Unha galaxia é unha agrupación de planetas.

A nosa galaxia chámase Vía Láctea.

Os planetas xiran arredor do Sol dos satélites.

Os satélites xiran arredor dos planetas.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

1

A partir das seguintes indicacións, debuxa e colorea o sistema so-lar. Escribe debaixo de cada planeta o seu nome.

2

VENUS (O segundo planeta máis próximo ao Sol).XÚPITER (O planeta máis grande).NEPTUNO (Está moi afastado do Sol, pero non tanto coma Plutón).MERCURIO (O planeta máis próximo ao Sol).SATURNO (O máis elegante, ten aneis).TERRA (Terceiro planeta con respecto ao Sol).MARTE (É o noso veciño).PLUTÓN (O máis afastado).URANO (Está entre Saturno e Neptuno).

Unha galaxia é unha agrupación de estrelas e doutros astros.

Os planetas xiran arredor do Sol, e os satélites, arredor dos planetas.

Debuxo libre, que debe ser similar ao da páxina 92do libro do alumno.

39

Neste esquema da Terra hai datos que están equivocados. Sinálaose escríbeos correctamente.

3

Pensa e responde.¿Que diferenza hai entre o eixe da Terra e o ecuador?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

4

Completa o seguinte cadro cos compoñentes que forman cadaparte da Terra.Hidróxeno, ferro, osíxeno, auga salgada, nitróxeno, minerais, ro-chas, auga doce.

5

Atmosfera Hidrosfera Xeosfera

..................................

..................................

..................................

..................................

..................................

..................................

..................................

..................................

..................................

Polo Norte

....................................

Hemisferio Sur

................................................

Hemisferio Norte

................................................Polo Sur

....................................

Eixe

.............................

Ecuador

....................................

Hidróxeno

Osíxeno

Nitróxeno

Auga salgada

Auga doce

Ferro

Minerais

Rochas

Polo Norte

Ecuador

Eixe

Hemisferio norte

Hemisferio sur

O eixe da Terra é unha liña imaxinaria de norte a sur, que pasa polo

centro da Terra.

O ecuador é una liña imaxinaria que divide a Terra en dúas meta-

des, que están á mesma distancia dos polos.

40

Describe o máis característico de cada estación:

Primavera: ...........................................................................................

..............................................................................................................

Verán: ..................................................................................................

..............................................................................................................

Outono: ...............................................................................................

..............................................................................................................

Inverno: ...............................................................................................

..............................................................................................................

2

Explica por que cando no hemisferio norte é verán, no hemisferiosur é inverno, e viceversa.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

3

Completa o texto seguinte.

O planeta Terra xira arredor do Sol; este movemento chámase

....................................... . A Terra tarda aproximadamente ..........

días e 6 horas en dar unha volta completa. Estes .......... días forman

.......... ano. Cada ..................... anos hai un ano ................................

que ten .......... días. O día de máis sempre se engade no mes de

.............................. .

1

A Terra móvese

rotación 365

365

un catro bisesto,

366

febreiro

Comeza o 21 de marzo no hemisferio norte. O día e a noi-

te duran o mesmo. As temperaturas comezan a subir.

No hemisferio norte comeza o 21 de xuño. Os días son máis

longos que as noites. As temperaturas son elevadas.

Comenza o 23 de setembro no hemisferio norte. O día e a

noite duran o mesmo. As temperaturas comezan a baixar.

No hemisferio norte comeza o 21 de decembro. As noites son

máis longas que os días. As temperaturas son baixas.

Cando no hemisferio norte os raios de Sol chegan perpendiculares, no

hemisferio sur chegan moi inclinados. Isto quere dicir que no hemis-

ferio norte os raios quentan con moita intensidade, é verán, e no he-

misferio sur quentan pouco, é inverno.

41

Observa e contesta: se en España é inverno, ¿en que estación se en-contran os países sinalados no mapa? Explica por que.

5

veráninverno

outono

equinoccio

solsticio

Observa este esquema do movemento de translación da Terra e si-túa adecuadamente as seguintes palabras:

4

primavera

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................

Noruega

Italia

Angola

Sudáfrica

Inverno: Italia e Noruega. Verán :

Sudáfrica e Angola. Cando no hemis-

ferio norte (España, Noruega ou Ita-

lia) os raios de sol chegan oblícuos e

quentan pouco, no hemisferio sur.

(Sudáfrica e Angola) chegan per-

pendiculares. Isto quere dicir que

cando no hemisferio norte é inverno,

no hemisferio sur é verán.

solsticio solsticio

equinoccio

equinoccio

primavera

primavera

verán

verán

otoño

otoñoinverno

inverno

42

Sinala no debuxo, os puntos cardinais. Unha pista: representa unneno no campo a primeira hora da mañá.

2

Debuxa o teu colexio e a posición do Sol en tres momentos dife-rentes:– Cando chegas pola mañá.– A mediodía.– Cando marchas pola tarde.

1

A orientación

Debuxo libre. Terase en conta o acerto na posi-ción do Sol nos diferentes momentos.

S

NE O

43

Busca información sobre algún volcán e enche esta ficha.2

Amplía os teus coñecementos. As partes dun volcán son:n Cono: montaña que se forma ao acumulárense os materiais expul-

sados.n Cheminea: conduto por onde sae a lava.n Cráter: burato por onde saen os materiais despedidos polo volcán.

¿Saberías colocalas no debuxo no lugar que lles corresponde?

1

Os volcáns

Nome do volcán:

¿Onde está situado?

¿Canto mide?

Última vez que entrou en erupción:

¿Que danos ocasionou?

ConoCheminea

Cráter

Resposta aberta.

44

A representación

do espazo8O plano e o mapa

Anota xunto a cada debuxo se é un plano ou un mapa.1

¿Que significan estes símbolos nun plano?2

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

Plano Mapa

Mapa Plano

Correos Igrexa

Parada

de autobús

Información

45

Unha lenda é unha historia, pero tamén ten outro significado re-lacionado cos mapas. Búscao no dicionario e cópiao.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

Despois, escribe unha frase con ese significado.

..............................................................................................................

3

Rodea de vermello os elementos que se poderían incluír nun pla-no e de verde os que podes ver nun mapa.

rúa montaña río habitación colexio

hospital fonte clima cidade estrada

4

Imaxina que debes debuxar o plano da túa clase. Sinala se deberásdebuxar ou non os seguintes elementos:

5

Observa o debuxo destahabitación e o seu plano.Despois, escribe no planoos nomes dos elementosque aparecen representa-dos.

6

Si Non

As ventás O material escolar

O taboleiro

Os pupitres

As paredes

As papeleiras

Si Non

×

×

×

×

×

×

Os mapas teñen un recadro chamado lenda, onde se recolle o signifi-

Libr

ería

Mesa

Mesa Lámpada

sofás

cado dos símbolos convencionais e das cores que se empregaron.

Resposta libre.

C

C

V

C

V

V

C

V

C

V

46

Le o seguinte texto e rodea os nomes dos elementos que se debe-rían representar nun plano.

«A catedral encóntrase situada no norte da cidade. Ao oeste

hai un parque, no que hai unha fonte. Os domingos vense

moitas familias paseando e xogando preto do estanque».

7

Observa o plano desta localidade e responde as preguntas:8

a) ¿En que parte da localidade está situada a casa do concello?¿Que edificio é o máis próximo?

..............................................................................................................

b)¿O polideportivo está preto da casa do concello?

..............................................................................................................

c) ¿Pódese ir ao polideportivo en tren?

..............................................................................................................

d)¿Tardarase moito tempo en chegar desde o hospital ata a far-macia? ¿E ata a igrexa?

..............................................................................................................

e)Este debuxo non pertence a unha vila moi pequena. ¿Por que?

..............................................................................................................

No centro da localidade. O edificio máis próximo é a biblioteca.

Si , está preto, só hai que cruzar o río.

Si pódese, porque xunto ao polideportivo está a estación.

Non, están xuntos. Para ir á igrexa, terán que atravesar o parque.

Porque hai servizos que non se encontran nas vilas moi pequenas.

47

b)Elixe 10 símbolos convencionais e debúxaos na cuadrícula.

c) E agora, ¡a xogar! En parellas, intenta localizar onde debuxou oteu compañeiro ou compañeira os lugares propostos:n Dille unha letra e un número (por exemplo, A-8).n Se acertas e hai algún símbolo no cadro, dirache cal é, e ti de-

búxao no teu plano cunha cor distinta dos teus.n O primeiro que descubra os 10 lugares do compañeiro ou

compañeira gañará a partida.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

A

B

C

D

E

F

G

H

I

L

HOSPITAL

SUPERMERCADO

POLIDEPORTIVO

CASA DO CONCELLO

CENTRO CULTURAL

PARQUE DE BOMBEIROS

COMISARÍA DE POLICÍA

PARADA DE AUTOBÚS

A MIÑA

CASA

COLEXIO

PARQUE

CINES

a)Debuxa un símbolo convencional para cada un destes lugares:1

Xogo resumo

48

Le as seguintes palabras e completa as frases:2

Indica se as seguintes frases son verdadeiras ou falsas.3

Une como corresponda.1

Tipos de mapas

V F

Os mapas temáticos sinalan os parques de atraccións.

Un mapa representa de forma reducida un lugar extenso.

Os mapas teñen unha soa cor.

Nos mapas de estradas aparecen as autoestradas, as es-tradas e os camiños.

É moi difícil entender os mapas.

plano lenda símbolos convencionais

O cadro que hai nos mapas onde aparece o significado dos sím-

bolos convencionais chámase .............................. .

Os debuxos pequenos do que se quere representar nun mapa ou

plano chámanse ............................................................... .

Un debuxo no que se representa a tamaño reducido un lugar non

moi grande e visto desde arriba é un .............................. .

n Informan sobre as formas do territo-rio.

n Informan sobre as distintas localida-des, provincias, etc.

n Informan sobre distintos temas: estra-das, produción, historia, etc.

Mapa político

Mapa temático

Mapa físico

lenda.

símbolos convencionais

plano

×

×

×

×

×

49

Consulta un atlas ou un mapa mural de Galicia e debuxa os sím-bolos convencionais que aparecen na lenda.

4

Consulta os mapas das páxinas 110 e 111 do teu libro de texto econtesta as seguintes preguntas:

a) ¿Que tipo de estrada une A Coruña con Madrid?

..............................................................................................................

b)¿Hai autoestradas na illa de Tenerife? ..........................................

c) ¿Que tipo de liña de ferrocarril une Sevilla con Madrid?

..............................................................................................................

d)¿Que río desemboca no golfo de Valencia? .................................

e)¿Como se chama o pico máis importante de Mallorca?

..............................................................................................................

f) ¿Como se chama o clima da zona norte de España?

..............................................................................................................

g)Escribe o nome de tres comunidades autónomas que teñan me-nos de 5 millóns de habitantes.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

5

pico río encoro capital autonómica

Despois, escribe os nomes dalgúns destes lugares da túa comuni-dade.

O pico: .................................................................................................

O encoro: ............................................................................................

O río: ...................................................................................................

A capital autonómica: ........................................................................

Resposta libre.

Resposta libre.

Unha autoestrada.

Sí.

Alta velocidade (AVE).

Río Turia.

Puig Mayor.

Clima oceánico.

50

O medio natural9Escribe tres formas de relevo de interior e tres de costa.1

Une con frechas cada elemento de relevo coa súa definición.2

Le estas palabras e completa as seguintes frases:acantilado – cabo – baía

Parece un golfo, pero é unha ....................... .

O faro está no ...................., desde onde se ve o océano.

As ondas baten contra as rochas do ..................................... .

3

Tipos de relevo

Relevo de interior Relevo de costa

.....................................................

.....................................................

.....................................................

.....................................................

.....................................................

.....................................................

n Terreo situado entre dúas monta-ñas.

n Gran elevación de terreo.

n Elevación de pouca altura e formaredondeada.

n Conxunto de montañas aliñadas.

n Extensión de terreo chan.

n Chaira moi elevada sobre o niveldo mar.

Montaña

Outeiro

Serra

Chaira

Meseta

Val

Resposta libre. Poden res-ponder, por exemplo, mon-taña, meseta, outeiro, val,serra, etc.

Resposta libre. Poden res-ponder, por exemplo,acantilado, praia, cala,golfo, baía, cabo, etc.

baía

cabo

acantilado

51

Explica as diferenzas.

a) ¿É o mesmo un golfo que unha baía?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

b)¿Que diferenza hai entre un outeiro e unha meseta?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

4

Le as seguintes frases e subliña as formas de relevo que encontres.

n Hai unha serra ao fondo, moi preto aparecen dúas lombas e, ao

seu carón, un outeiro.

n Non hai cordilleira ningunha preto, pero si un macizo.

n Hai unha grande extensión de terreo chan que parece unha

chaira, pero en realidade é unha meseta. Moi preto da meseta

pódese ver un val, que atravesa un río.

n Cando o acantilado desaparece, hai unha península; en case to-

das as beiras da península se forma unha praia.

6

5 Consulta un mapa físico de España e escribe algúns exemplos dasseguintes formas de relevo.

Cordilleira: ..........................................................................................

Meseta: ................................................................................................

Val: .......................................................................................................

Cabo: ...................................................................................................

Golfo: ...................................................................................................

Ría: .......................................................................................................

Serra: ...................................................................................................

Chaira: .................................................................................................

O outeiro é unha elevación illada e de pouca extensión; e unha me-

seta é unha extensión de terreo chan elevado.

Resposta libre.

Unha baía é máis pequena que un golfo, pero os dous son entrantes do

mar na terra.

52

¿Que é un río?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

1

Escribe o curso a que corresponde cada frase.

n Parte do río que leva moita auga e discorre moi a modo.

Curso ............................... .

n Nesta parte, o caudal do río é máis escaso, pero a auga circula agran velocidade.

Curso ............................... .

n O caudal crece nesta parte porque o río recibe a auga dos seusafluentes. Non obstante, aquí a auga leva pouca velocidade.

Curso ............................... .

3

¿Que son os meandros?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

4

Une como corresponda.2

A auga na paisaxe

n Cantidade de auga que leva un río.

n Distancia entre o nacemento dun ríoe a súa desembocadura.

n Variación do caudal ao longo do ano.

Lonxitude

Réxime

Caudal

Un río é unha corrente continua de auga doce que se forma nas mon-

tañas, percorre distintas paisaxes, e, ao final, desemboca no mar, nun

lago ou noutro río.

os meandros son as curvas que forma o río, cando a auga leva pouca

velocidade.

baixo

alto

medio

53

Observa estas fotografías e escribe en cada unha se é un encoro ouun lago.

5

Completa as frases coas seguintes palabras:correntes mariñas – mar – preamar – océano – baixamar – marea

Un ............................. é unha gran extensión de auga salgada. Se é

máis pequeno, chámase ............................ .

A ............................ é o movemento de ascenso e descenso da auga.

Se a marea sobe ata o nivel máis alto, coñécese como

............................ . Se baixa ata o nivel máis baixo coñécese como

............................ .

As ................................................................. son correntes de auga

que circulan nos mares e océanos.

6

océano

mar

marea

preamar

baixamar

correntes mariñas

Lago

Encoro

54

Completa as frases coas seguintes palabras:1

Consulta no mapa climático de España da páxina 110 do libro detexto e contesta:

a) ¿Que clima ten Galicia? ................................................................

b)¿E Castela e León? ..........................................................................

c) ¿Que factores fan diferentes os seus climas? ...............................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

2

Sinala se as seguintes frases se refiren ao tempo atmosférico ou aoclima.

n Esta mañá, o sol lucía en toda a comunidade. Ao longo do día sóchoverá lixeiramente na serra. As temperaturas serán suaves.

...........................................................................................................

n Nesta zona, as temperaturas son frías no inverno e moi calorosasno verán. As precipitacións son escasas ao longo de todo o ano.

...........................................................................................................

3

O tempo e o clima

proximidade ao mar relevo altitude proximidade ao ecuador

O clima dunha zona depende de catro factores:

Depende da ................................, xa que canto máis alto está un si-

tio, vai máis frío. Tamén depende da .....................................

................................., xa que este suaviza as temperaturas, e da

.......................................... , que é onde vai máis calor. E depende

do ..............................., pois as zonas montañosas son máis húmi-

das e frías.

altitude

proximidade ao

mar

proximidade ao ecuador

Clima oceánico.

Clima continental.

A proximidade ao

mar, a proximidade ao ecuador e o relevo.

Tempo atmosférico.

Clima.

relevo

55

Rodea cun círculo todos os instrumentos que serven para medir otempo atmosférico.

4

Une cada aparato coa súa función.5

Busca nun dicionario a palabra catavento, escribe o seu significa-do e debuxa un.

6

¿Con cal dos instrumentos da actividade 5 relacionarías o cataven-to? ¿Por que?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

7

Microondas

Termostato

TermómetroAnemómetro

Barómetro Pluviómertro

Compás

Reloxo

n Serve para medir as temperaturas.

n Serve para medir a cantidade deprecipitacións.

n Serve para medir a forza e a direc-ción do vento.

n Serve para medir a presión atmos-férica.

Pluviómetro

Anemómetro

Termómetro

Barómetro

Un catavento é ..........................................

....................................................................

....................................................................

....................................................................

un instrumento que serve

para medir a dirección do vento.

Co anemómetro, porque serve para medir a forza e a dirección do ven-

to.

56

O medio natural

de Galicia (I)10Escribe se estas frases son verdadeiras ou falsas.1

Observa o mapa de España e sinala os seguintes territorios:Península Ibérica, illas Canarias, illas Baleares, Ceuta e Melilla.

2

Límites xeográficos

V F

A Península Ibérica está formada pola maior parte deEspaña e Portugal.

As illas Canarias están no mar Mediterráneo.

As illas Baleares están no mar Mediterráneo.

Ceuta e Melilla están na costa norte de África.

O mar Cantábrico é o límite xeográfico ao sur da Pe-nínsula Ibérica.

×

×

×

×

×

Península

Ibérica

Illas

Canarias Illas

BalearesCeuta

Melilla

57

Sinala se a seguinte frase é verdadeira e explica por que.España ten territorios en África e en Europa.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

3

Observa un mapa da Comunidade Autónoma de Galicia e contes-ta as seguintes preguntas:

a) ¿Limita cos mares?

..............................................................................................................

b)¿Cales son os límites xeográficos terrestres de Galicia?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

4

Descobre cal é o cume máis alto de Galicia e completa esta ficha.5

¿Como se chama?

¿A que serra ou cordilleira pertence?

¿En que provincia se encontra

¿Canto mide?

Debuxo ou fotografía

España ten dúas cidades autónomas, Ceuta e Melilla, situadas en

África. Tamén as illas Canarias, polas súas coordenadas xeográficas,

están preto de África; aínda que ambos os territorios son españois.

Pena Trevinca

Serra do Eixe

En Ourense

2124 metros

Mar Cantábrico e océano Atlántico.

Polo leste limita coas comunidades de Asturias e Casatela e León.

Polo sur limita con Portugal.

58

Escribe os nomes de seis formas de relevo que haxa en Galicia.2

Observa un mapa físico de Galicia e debúxao no recadro.a)Colorea de verde as zonas chas e de marrón as montañas. (Re-

corda que deberás utilizar diferentes tons de marrón, segundoa altitude que queiras representar).

b)Sitúa o cume máis alto e utiliza o signo convencional.c) Sitúa a cordilleira máis importante.d)Sitúa algún río ou encoro importante.

1

O relevo de Galicia

1. ................................................

2. ................................................

3. ................................................

4. ................................................

5. ................................................

6. ................................................

Resposta libre. Os alumnos e as alumnas poden observar omapa da páxina 133 do seu libro de texto.

Resposta libre.

59

¿Que tipo de clima ten a nosa comunidade?Explica que relación ten co seu relevo, se está próxima ao mar, etc.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

4

Debuxa unha paisaxe característica de Galicia.5

Busca información sobre algunha montaña da nosa comunidade.Completa esta ficha:

3

Nome:

Altitude:

Sistema montañoso:

Fauna:

Flora:

¿É un espazo protexido?

Resposta libre.

Resposta libre.

Resposta libre.

60

O medio natural

de Galicia (II)11As augas de Galicia

1

a) ¿Cal é o río máis longo?

..............................................................................................................

b)¿Onde nace e onde desemboca?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

Observa un mapa físico de Galicia, cópiao e debuxa os ríos máisimportantes. Despois, responde as preguntas.

Nace na serra de Meira, en Lugo, e desemboca na Guarda, en Ponte-

vedra

O río Miño.

Os alumnos poden copiar o mapa da páxina 146 do libro detexto.

61

Observa un mapa físico de España e anota onde nacen e desem-bocan os ríos máis importantes de Galicia.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

4

Moitos ríos sofren a contaminación das súas augas. Busca informa-ción e escribe os problemas de contaminación que afectan aos ríos.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

5

Consulta un mapa físico de Galicia e escribe os nomes dos ríosprincipais e dos seus afluentes.

2

Completa a seguinte táboa coas características xerais dos ríos deGalicia.

3

Ríos principais

.....................................

.....................................

.....................................

.....................................

Afluentes

...................................................................

...................................................................

...................................................................

...................................................................

Ý

Ý

Ý

Ý

Lonxitude

Caudal

Réxime

Curta, excepto o Miño e o Sil.

Abundante.

Regular.

Resposta libre. Os alumnos e as alumnas deberán facer referencia a po-

sibles problemas que afectan os ríos, como poden ser o vertido de subs-

tancias tóxicas industriais ou de lixo.

Resposta libre. Poderán observar o mapa da páxina 146 do li-bro de texto.

Resposta libre.

62

O clima de Galicia

Describe o clima de Galicia nas diferentes estacións do ano:

En primavera: .....................................................................................

..............................................................................................................

En verán: .............................................................................................

..............................................................................................................

En outono: ..........................................................................................

..............................................................................................................

En invierno: ........................................................................................

..............................................................................................................

1

Copia un mapa de Galicia e sinala as seguintes zonas:

n As zonas máis secas coloréaas de amarelo.

n As zonas coas temperaturas máis suaves coloréaas de verde.

n As zonas coas temperaturas máis baixas coloréaas de azul.

2

O mapa deberá corresponderse co mapa de climas da páxina148 do libro de texto, cunha equivalencia aproximada daszonas de serras coas temperaturas máis baixas, da zona lito-ral coas temperaturas máis suaves, e da zona de interior coaszonas máis secas

Precipitacións abundantes e temperaturas suaves.

Precipitacións pouco abundantes, e temperaturas suaves

nas serras e no litoral norte, e altas no interior e no litoral sur.

Precipitacións abundantes e temperaturas suaves.

Precipitacións abundantes e temperaturas frías nas se-

rras e no interior, e suaves no litoral

63

Pensa e explica. ¿Como inflúe o clima na vexetación?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

3

Investiga sobre algunha planta que sexa habitual en Galicia. Fai undebuxo ou pega unha fotografía e completa a ficha.

4

Observa estes gráficos e responde as cuestións.5

Nome:

Tipo de planta:

Onde se encontra:

Ten flores:

Debuxo ou fotografía

a) ¿Que meses son os máis calorosos?

..............................................................................................................

b)¿Que meses son os máis fríos?

..............................................................................................................

0

15

10

5

20

25

Temperaturas

E F M A M J J A S O N D

30

Nos lugares nos que predominan as precipitacións, hai unha vexeta-

ción abundante; mentres que nas zonas máis secas, a vexetación é es-

casa.

Xullo, agosto e setembro.

Decembro e xaneiro.

Resposta libre.

64

Le este parágrafo e subliña as palabras que se correspondan co cli-ma de Galicia:

«En xeral, o clima de Galicia caracterízase por ter temperaturas al-

tas/suaves/baixas en verán, e frías/suaves/moi frías en inverno. A

estación máis chuviosa é a primavera/verán/outoño/inverno. A

estación menos chuviosa é a primavera/verán/outoño/inverno».

6

Observa o tempo atmosférico de Galicia durante unha semana ecompleta a seguinte táboa.

7

Do (día) ....... ao (día) ....... de (mes) .................................

a) ¿Que meses son os máis chuviosos?

..............................................................................................................

b)¿Que meses son os máis secos?

..............................................................................................................

Temperatura

Precipitacións

LUNS MARTES MÉRCORES XOVES VENRES SÁBADO DOMINGO

Vento

0

150

100

50

200

250

Precipitaciones

E F M A M J J A S O N D

Decembro e abril.

Xullo e agosto.

Resposta libre.

65

Clasifica os problemas do medio ambiente segundo afecten ás ci-dades ou a natureza.

1

Imaxina que traballas nunha axencia que protexe o medio ambien-te. ¿Ocórreseche algunha idea para solucionar os problemas queaparecen na táboa de arriba?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

3

¿Teñen as aldeas e as vilas os mesmos problemas medioambientaisque as grandes cidades? ¿Por que?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

2

Os problemas do medio ambiente

Cidades Natureza

Contaminación do aire.

Gran gasto de auga.

Gran cantidade de lixo.

Poucas zonas verdes.

Deforestación.

Contaminación dos ríos.

Incendios forestais.

Desecación de regatos e ríos.

×

×

×

×

×

×

×

×

As grandes cidades, ao albergar unha maior cantidade de poboación

que as vilas, sofren máis problemas medioambientais: máis contami-

nación atmosférica e acústica, maior gasto de auga, maior cantida-

de de lixo e de augas residuais e redución de zonas verdes.

Resposta libre. Pódese responder: ser responsable co consumo de auga,

non botar lixo na natureza, evitar os incendios forestais, etc.

66

O medio humano12A poboación

Completa as seguintes frases:

A poboación dun territorio está formada por .................................

..............................................................................................................

A natalidade é .....................................................................................

..............................................................................................................

A mortalidade é ..................................................................................

..............................................................................................................

1

Une con frechas.2

n Lista dos habitantes dun país.

n Chegada de persoas a un lugar

para quedarse a vivir.

n Persoas de 65 anos ou máis.

n Número de persoas que mo-

rren.

n Saída de persoas que van vivir a

outra localidade ou país.

n Persoas adultas que poden tra-

ballar.

n Número de nenos e nenas que

nacen.

Emigración

Natalidade

Poboación activa

Inmigración

Poboación anciá

Mortalidade

Censo

todas as persoas

que viven nel.

o número de persoas que nacen nun lugar.

o número de persoas que morren nun lugar.

67

Marca cunha cruz a que grupo de poboación pertencen estas per-soas.

3

¿A que grupo de poboación pertences ti? ........................................

..............................................................................................................

¿E teus padres? ....................................................................................

¿E teus avós? ........................................................................................

4

Le as seguintes palabras e rodea as que teñen que ver co aumentoou a diminución de poboación.

natalidade censo padrón xubilación

inmigración xuventude mortalidade emigración

5

¿Hai inmigrantes no noso país? ........................................................

¿De que países proceden? ..................................................................

..............................................................................................................

¿Por que cres que veñen a España a vivir? .......................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

6

¿En que se parecen e en que se diferencian o padrón e o censo?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

7

Un bebé de 3 meses

Unha estudante de 18 anos

Poboacióninfantil

Poboaciónadulta

Poboaciónanciá

Poboaciónactiva

Poboaciónnon activa

Un xubilado de 75 anos

Un agricultor de 45 anos

Unha científica de 27 anos

Infantil.

Adulta.

Adulta ou anciá.

Sí.

De Marrocos, República Dominicana,

Ecuador, Colombia, Romanía, China, etc.

Parécense en que as dúas son listas de habitantes dun lugar e dife-

réncianse en que o padrón é a lista de habitantes dun municipio, e o

censo, a de habitantes dun país.,

Para encontrar un tra-

ballo e un futuro mellor.

×

×

×

× ×

× ×

×

×

×

68

Pregunta a catro persoas adultas sobre o seu traballo e escribe cantaspertencen á poboación activa e cantas á poboación non activa.

Poboación activa: ................................................................................

..............................................................................................................

Poboación non activa: ........................................................................

..............................................................................................................

1

¿Que pode facer unha persoa desempregada para encontrar unposto de traballo?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

2

A poboación e o traballo

Sinala cunha cruz a que sector de produción pertencen estas pro-fesións.

3

Sector secundario

Sector primario

Sector terciario

Pescador

Profesora

Camioneiro

Carpinteira

Agricultor

Camareira

Enfermeiro

Cesteiro

Tecedora

Informarse sobre os traballos que se ofrecen no periódico ou nas ofici-

nas de emprego.

Resposta libre.

×

×

×

×

×

×

×

×

×

69

Escribe verdadeiro ou falso.4

Escribe todas as profesións que interveñen na fabricación dunhabufanda de la. Anota desde como se obtén o material ata que acompramos na tenda. Si non sabes o nome da profesión, escribeque é o que fan.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

5

V F

Os traballadores desempregados pertencen á pobo-ación activa.

Os anciáns forman parte da poboación non activa.

Os enfermos que non poden traballar forman parteda poboación activa, porque si queren traballar.

Os membros das ONG son parte da poboación acti-va.

Soamente as persoas que traballan moito pertencená poboación activa.

Clasifica estes traballos:

Pescador, varredor, operaria dunha fábrica, médico, agricultora,camareiro, mestra, informático, vendedora, actriz, alfareiro.

6

.................................

.................................

.................................

.................................

Sector primario

.................................

.................................

.................................

.................................

Sector secundario

.................................

.................................

.................................

.................................

Sector terciario

×

×

×

×

×

O gandeiro que cría gando ovino, cría e esquila a oveja, para obter a

súa la.

Un transportista transporta a la nun camión ata unha fábrica téx-

til.

Na fábrica, un operario ou traballador téxtil fabrica a bufanda nuns

teares industriais.

pescador,

agricultora.

alfareiro, operaria

dunha fábrica.

varredor, médico,

camareiro, mestra,

informático,

vendedora, actriz

70

Clasifica estes produtos segundo sexan elaborados ou naturais8

Escribe en que grupo do sector servizos traballan estas persoas:

Camareiros do restaurante italiano ..............................................

O locutor do teu programa favorito ..............................................

O condutor do autobús ..............................................

A enfermeira do hospital ..............................................

9

Une con frechas cada industria cos produtos que fabrica.7

n Cadeiras de madeira depino

n Vigas dun edificio

n Medicinas

n Saias e blusas

n Pizza precociñada

Industria alimentaria

Industria siderúrxica

Industria téxtil

Industria farmacéutica

Industria madeireira

Elaborado Natural

Cenoria

Cadeira

Mesa

Roda

Anel

Carne de porco

Filete de pescada

Pizza

Mortadela

×

×

×

×

×

×

×

×

×

Hostelería

Comunicación

Transporte

Sanidade

71

¿Que che gustaría ser de maior?

Pensa no que che gustaría ser de maior. Explica por que elixichesesa profesión e sinala a que sector pertence.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

10

Observa as fotografías e escribe algún produto ou servizo que ofre-za cada traballador.

11

1. ..........................................................................................................

2. ..........................................................................................................

3. ..........................................................................................................

4. ..........................................................................................................

5. ..........................................................................................................

6. ..........................................................................................................

1 2 3

4 5 6

Resposta libre.

Peixe, marisco, algas.

Coches, vigas para a construción, raís de tren, etc.

Rega os xardíns públicos.

Cultivan produtos naturais: leitugas, tomates, nabizas, etc.

Serve as mesas dun restaurante.

Modelan olas, figuras, vasillas, etc.

72

O medio humano

en Galicia13A poboación en Galicia

Calca un mapa de Galicia. Escribe os nomes das sete cidades deGalicia. Colorea con azul escuro as zonas máis poboadas e con azulclaro as menos poboadas.

1

Resposta libre. Poderán utilizar como referencia o mapa dapáxina 171 do libro do alumno, e colorear de azul escuro azona litoral, e de azul claro a zona de interior.

73

¿Cantos concellos hai en Galicia? .....................................................

Escribe o nome de tres concellos pequenos ....................................

..............................................................................................................

3

Le este texto sobre a poboación dunha localidade e responde:

«Durante moitos anos a poboación foi crecendo lentamente, peroa partir de 1990 aumentou moito. Creceu a natalidade, sobre todonas zonas máis industrializadas, xa que viñeron inmigrantes dou-tros países. Estas persoas buscaban traballo nas industrias da loca-lidade e no sector servizos.»

¿Cres que se trata dunha zona urbana ou dunha zona rural? Razoaa túa resposta.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

4

¿Cantos habitantes ten Galicia?

..............................................................................................................

¿Medrou moito nos últimos anos? ....................................................

¿Por que? .............................................................................................

..............................................................................................................

2

a) ¿Cales son as zonas máis habitadas de Galicia?

..............................................................................................................

b) ¿Cales cres que poden ser os motivos?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

Xeralmente, os alumnos e as alumnas deberán seinalar como algúns

dos motivos da maior densidade de poboación, a incidencia dos secto-

res secundario e terciario, e a existencia ou non de boas comunicacións.

2.750.985

A Poboación está estancada debido á emigración e a bai-

xa natalidade.

Non

315

As cidades e as zonas do litoral.

Trátase dunha zona urbana porque hai unha importante presenza

do sector secundario e do sector terciario.

Resposta libre.

74

Risca as actividades que non pertenzan ao sector primario. Se tesdúbidas, consulta o dicionario.

2

Completa o cadro con nomes de animais de cada tipo de gandería.3

Escribe a continuación os cultivos máis importantes de Galicia.1

O traballo en Galicia

GANDERÍA ALFARERÍA PESCA SILVICULTURA

APICULTURA AGRICULTURA MINERÍA PAPELERÍA

Imaxina que es un agricultor ou un ganadeiro. Conta como seríaun día de traballo.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

4

Ovino Porcino Bovino Caprino Avícola

.......................

.......................

.......................

.......................

.......................

.......................

.......................

.......................

.......................

.......................

.......................

.......................

.......................

.......................

.......................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

Ovellas

Cordeiros

Carneiros

Porcos Vacas

Touros

Cabras Polos

Galiñas

Pavos

Un agricultor debe preparar o terreo de cultivo, debe remexer a

terra cun arado o cun tractor para poder sementar a semente. Despois,

debe regar os campos e, cando medre a planta, colleitala

Un gandeiro debe dar de comer e de beber a gando e recolleer os seus

produtos.

Os cultivos máis importantes son as forraxes, o millo, a pataca, o cen-

teo, os viñedos e os productos de horta.

75

Pensa nalgunha fábrica que coñezas, investiga sobre ela e responde.

a) ¿Onde está situada? ........................................................................

b)¿Que produtos fabrica? ..................................................................

c) ¿De que produtos naturais obtén as materias primas?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

6

Infórmate sobre os medios de transporte en Galicia e responde.

a) ¿Hai autoestradas? .......... ¿Cantas? ...............................................

..............................................................................................................

b)¿Hai aeroportos? .......... ¿Cantos? ..................................................

c) ¿Como se chaman? .........................................................................

7

a) ¿Hai portos marítimos en Galicia? ................................................

b)¿Como se chaman os máis importantes? ......................................

..............................................................................................................

c) ¿A que se dedican? .........................................................................

..............................................................................................................

8

Escribe os nomes dalgúns periódicos que se editan en Galicia.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

9

¿Qué son os polígonos industriais?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

5

Os polígonos industriais son agrupacións de fábricas, xeneralmente si-

tuadas nas aforas das cidades.

Resposta libre.

Si Catro: Madrid–A Coruña/

Vigo; Ferrol–Vigo; Coruña Carballo; Puxeiros–Val Miñor

Si Tres

Lavacolla, Peinador e Alvedro.

Si

La Voz de Galicia, El Faro de Vigo, El Correo Gallego, La Región, El

Progreso, Diario de Pontevedra, Atlántico, El Ideal Gallego, La Opi-

nión, Diario de Arousa, etc.

Á pesca, e a carga e descarga de mercadorías,

desde coches en Vigo ata petróleo na Coruña.

Vigo, A Coruña, Ferrol,

Vilagarcía, Marín, Burela, Ribeira, Cangas, Viveiro, Sada, etc.

76

A Comunidade

Autónoma de Galicia14Completa as frases coas seguintes palabras.1

Sinala verdadeiro ou falso:2

3

A organización do territorio

¿Cantas provincias forman a Comunidade Autónoma de Galicia?

..............................................................................................................

Escribe os seus nomes.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

V F

O concello é o goberno dun municipio.

Un municipio está formado por unha soa localidade.

A poboación municipal está formada polas persoasque están vivindo nun municipio.

Unha provincia está formada por varios municipios.

concello municipio provincias

Un ................................. é un territorio formado por unha ou varias

localidades. Está dirixido polo mesmo .................................. . Estes

territorios agrúpanse, a súa vez, en ............................... .

municipio

concello

provincias

×

×

×

×

A Coruña, Lugo, Ourense e Pontevedra.

Catro

77

Une con frechas.4

5 Neste mapa de España, colorea Galicia e escribe os nomes dos ma-res e océanos que rodean o territorio español.

6 Observa o mapa da páxina 183 do teu libro. Imaxina que queresviaxar desde Asturias a Murcia. Escribe o nome das provincias po-las que pasas ata chegar ao teu destino.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

n Territorio formado por unha ou va-rias provincias unidas por razóns his-tóricas, lingüísticas e xeográficas.

n Conxunto de municipios relaciona-dos por motivos históricos ou xeo-gráficos.

n Territorio formado por unha ou va-rias localidades e dirixido por unmesmo concello.

Municipio

Comunidade autónoma

Provincia

León, Valladolid, Segovia, Madrid, Cuenca, Albacete.

Mar Cantábrico

Océano Atlántico

Mar Mediterráneo

78

7

M A R C A N T Á B R I C O

O C É A N O

A T L Á N T I C O

M A R ME

DI

TE

RR

ÁN

E

O

Observa o mapa e realiza as seguintes actividades:

a) Colorea de cor amarela a comunidade autónoma con máis pro-vincias.

b) Colorea de verde as comunidades autónomas con unha soa pro-vincia.

c) Colorea de gris a comunidade autónoma que ten costas en dousmares: o mar Mediterráneo e o océano Atlántico.

d) Colorea de marrón outra comunidade autónoma bañada pordous mares: o mar Cantábrico e o océano Atlántico.

e) Colorea de azul as outras comunidades autónomas que teñancostas no mar Mediterráneo.

f) Colorea de morado as outras comunidades autónomas que te-ñan costas no mar Cantábrico.

g) Colorea de laranxa as comunidades con dous ou máis provin-cias que non estean bañadas por ningún océano ou mar.

h)Por último, rodea no mapa as dúas cidades autónomas.

Ma

Am

V V

V

V

L

L L

Az

AzAz

G

V

V

Mo

79

Debuxa a bandeira da nosa comunidade autónoma.

¿En que lugares viches que ondea?

3

Subliña a frase correcta.

n Un estatuto de autonomía é a norma da policía local.

n As comunidades autónomas de España non teñen estatuto de

autonomía.

n Un estatuto de autonomía é a lei máis importante dunha comu-

nidade autónoma.

1

Completa as seguintes frases sobre o goberno da comunidade au-tónoma.

O nome da miña comunidade autónoma é .....................................

..............................................................................................................

Os órganos de goberno da miña comunidade son ..........................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

O presidente autonómico é elixido por ...........................................

..............................................................................................................

2

O goberno da comunidade

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................

Resposta libre. Poden fixarse na ilustración da páxina 185do libro de texto.

Comunidade Autóno-

ma de Galicia

O Parlamento,

o Presidente e a Xunta de Galicia.

O Parlamento.

80

Busca información sobre algunha lenda que sexa famosa en Gali-cia. Cóntaa de forma breve.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

4

¿Cales son os pratos típicos de Galicia?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

5

Escribe a receita do que máis che guste. Pregunta en casa como se fai.

Ingredientes: .......................................................................................

..............................................................................................................

Modo de preparación: .......................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

6

¿Que día se celebra a festa de Galicia?

..............................................................................................................

Investiga por que se celebra ese día.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

7

Resposta libre.

Resposta libre.

Resposta libre.

O 25 de xullo.

Porque é o día de Santiago, o patrón de Galicia.

81

¿Cando se celebran as festas da túa localidade?

..............................................................................................................

¿Que orixe teñen? ..............................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

Describe brevemente en que consisten.

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

8

Debuja o traxe típico de Galicia.9

TRAXE FEMININO TRAXE MASCULINO

Resposta libre.

Resposta libre.

82

O paso do tempo15Ordena os seguintes períodos empezando polo máis antigo: 1

Elixe cal dos seguintes acontecementos marcou a fin da Prehisto-ria e o comezo da Idade Antiga.

Revolución Francesa

Descubrimento de América

Invención da escritura

2

Indica a que tipo de fonte histórica pertencen estes documentos.

Unha pintura encontrada na parede dunha cova ........................................................................

Unha carta que escribiu un rei ao seu pobo .............................................................................

Os restos dunha igrexa ......................................................................

O censo dunha poboación ................................................................

Unha canción popular ........................................................................

3

A división da historia

Idade Contemporánea Idade Moderna Idade Media

Idade Antiga Prehistoria

1. ..........................................................................................................

2. ..........................................................................................................

3. ..........................................................................................................

4. ..........................................................................................................

5. ..........................................................................................................

Prehistoria

Idade Antiga

Idade Media

Idade Moderna

Idade Contemporánea

×

Prehistoria

Idade Antiga

Idade Media

Idade Moderna

Idade Contemporánea

83

Realiza unha liña do tempo, sendo o protagonista da túa propiahistoria.

Escribe, en primeiro lugar, o ano en que naciches e, en cada unhadas raias, outros anos importantes ata chegar ao actual. A conti-nuación, escribe os feitos máis importantes que ocorreron na túavida; é posible que no mesmo ano pasaran moitas cousas...

4

19.... Ý ................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

Resposta libre. O alumno ou a alumna deberá mencionaralgúns acontecementos da súa vida que tivesen especialimportancia, ordenados cronoloxicamente.

84

Os seguintes feitos marcan a fin dunha etapa histórica. Completaa táboa relacionando cada feito histórico coa súa idade.

5

Acaba con...

Prehistoria

IdadeAntiga

Idade Media

IdadeModerna

n A invención da escritura.

n A caída do imperio romano.

n A Revolución Francesa.

n O descubrimento de América.

Estes debuxos corresponden a un nenoque viviu fai máis de 5000 anos, e aunha nena que viviu fai 200 anos. Ima-xina como sería a súa vida, ¿irían ao co-lexio?, ¿verían a tele?

6

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

A invención da escritura.

A caída do imperio romano.

O descubrimento de América.

A Revolución Francesa.

Resposta libre.

85

Escribe se estas frases son verdadeiras ou falsas.2

¿Con que idade histórica relacionas estes obxectos e monumentos?1

As idades históricas

V F

Os relixiosos na Idade Media vivían en mosteiros.

Os hombres prehistóricos eran nómades.

As primeiras rodas eran cadradas.

O castelán, o galego, o valenciano e o catalán prove-ñen do latín.

O teléfono e o telégrafo son inventos da Idade Mo-derna.

Idade A............................. P........................................ Idade M............................

Idade C............................. Idade Me..........................

Idade M............................Idade Me.......................... Idade A.............................

Idade C.............................

ntiga rehistoria oderna

ontemporánea dia ontemporánea

dia oderna ntiga

×

×

×

×

×

86

Completa as frases coas seguintes palabras: 4

Observa con atención este debuxo e rodea os sete erros que apa-recen nel.

3

sedentarios

nómades

libres

escravos

obreiros

científicos

relixiosos

nobres

campesiños

artesáns

n Na Prehistoria, os seres humanos eran ...................................., ían

dun lugar a outro buscando alimento. Máis tarde, ao cultivaren

plantas e domesticaren animais fixéronse ................................... .

n Na Idade Antiga os homes dividíanse en ............................. e

................................... .

n Na Idade Media a poboación dividíase entre os ....................., que

eran donos das terras, os .................................., que vivían nos

mosteiros, os .............................., que traballaban en distintos ofi-

cios, e os ....................................., o grupo máis numeroso.

n Na Idade Moderna apareceron os primeiros ............................. e

inventaron o microscopio e o telescopio.

nómades

sedentarios

libres

escravos

nobres

relixiosos

artesáns

campesiños

científicos

87

Fíxate nestas frases:

n A historia é o conxunto de acontecementos que ocorreron nopasado.

n O meu avó cóntanos historias moi interesantes.

¿Ten o mesmo significado a palabra historia?...................................

¿Que queren dicir cada unha das frases? .........................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

5

n Na Idade Contemporánea aparecen as grandes fábricas, nas que

traballan os ...................... . Inventáronse máquinas e aparatos

que fan máis cómoda a vida das persoas.

Compara estas dúas fontes gráficas.6

¿Que tipo de fontes históricas son? Subliña a resposta correcta.

orais gráficas materiais escritas

¿Cal das dúas imaxes é máis moderna? ¿Por que?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

..............................................................................................................

A B

obreiros

Non.

Na primeira frase, histo-

ria refírese a tempo histórico e na segunda refírese a relato.

É máis moderna a imaxe B porque nela vense igrexas, edificios al-

tos e un dirixible, que non existían na época da imaxe A.

Coordinación editorial: Teresa Mesegar e Juan Doménech. Deseño de cuberta e interiores: Mi-

guel Ángel Pacheco e Javier Serrano. Tratamento infográfico do deseño: Tae Mori e Alejandra

Navarro. Ilustracións: Landa, Carlos Cecilia e Carlos Moreno. Equipo técnico: David Gómez

González. Edición gráfica: Estefanía de Régil. Fotografías: Arquivo Anaya; Escofet, J.M./Ana-

ya; Jove, V./Anaya; Martin, J./Anaya; Ortega, A./Anaya; Ortega, P. - Fototeca de España/Ana-

ya; Quintas, D./Anaya; Sanguinetti, J.A. - Fototeca de España/Anaya; Sanz, C./Anaya; Steel,

M./Anaya; Torres, O./Anaya

Índice

Unidade 1: Os alimentos e a dixestión ............................... 2

Unidade 2: Respiración, circulación e excreción ................ 8

Unidade 3: A reprodución .................................................... 14

Unidade 4: Os animais ......................................................... 20

Unidade 5: As plantas ........................................................... 26

Unidade 6: Os materiais ....................................................... 32

Unidade 7: A Terra, o noso planeta .................................... 38

Unidade 8: A representación do espazo ............................. 44

Unidade 9: O medio natural ................................................ 50

Unidade 10: O medio natural de Galicia (I) ....................... 56

Unidade 11: O medio natural de Galicia (II) ...................... 60

Unidade 12: O medio humano ............................................ 66

Unidade 13: O medio humano en Galicia .......................... 72

Unidade 14: A Comunidade Autónoma de Galicia ............ 76

Unidade 15: O paso do tempo ............................................ 82

© Do conxunto desta edición: GRUPO ANAYA, S.A., 2005 - Juan Ignacio Luca de Tena, 15 - 28027 Madrid.

Reservados todos os dereitos. O contido desta obra está protexido pola Lei, que establece penas de prisión e/ou multas, amais das

correspondentes indemnizacións por perdas e danos, para quen reproduza, plaxie, distribúa ou comunique publicamente, en todo

ou en parte, unha obra literaria, artística ou científica, ou a súa transformación, interpretación ou execución artística fixada en

calquera tipo de soporte ou comunicada a través de calquera medio, sen a preceptiva autorización.