s a en occitan - cndp.fr · l’expleitacion deu carbon. Qu’èra la fin deu sègle XIX e la...
3
Script : Au temps deus minaires © Acadèmia de Tolosa/Centre Regional de Documentacion Pedagogica de l’acadèmia de Tolosa Chemins d’histoire Camins d’istoria en occitan 1 Script : Au temps deus minaires Lo Nòrd de França, pendent mei de cent ans, que participè a la grana aventura industriau fondada sus l’expleitacion deu carbon. Qu’èra la fin deu sègle XIX e la debuta deu sègle XX. Au pè deu crassièr, la piramida de dèishas regetadas per la mina, que’s tròba lo siti de la hòssa 11-19 de Loos-en-Gohelle. Au debut deu sègle XX, aquera vila n’èra pas entornejada de nada banlèga. Sonque quauques bastiments en teulas planas èran bastits au dessús deu putz. Qu’èran desservits per un hialat de vias de camin de hèr. Los minaires que demoravan dens ciutats especiaument concebudas tà eths. L’expleitacion deu carbon qu’èra indispensabla au desvolopament de las granas societats industriaus. Qu’arrepresentava ua riquessa considerabla. A aquera epòca, lo tribalh de la mina qu’èra essenciaument manuau e qu’atraçava ua man d’òbra de las importantas. Mei de 150 000 minaires tà la sola region deu Nòrd-Pas-de-Calais. Uei lo dia, crassièrs e sostieneders que son los vestigis d’ua epòca escorruda, e totun pauc luenhèca. Los sostieneders que permetèvan de baishar au hons deu putz. Perduts au miei deus lotejaments, deus parcatges e de las zònas comerciaus, qu’èran estats a l’origina bastits en plea campanha… … entà vàder en seguida un centre industriau. La jornada d’un minaire que començava a l’aubeta. De cap quate òras deu matin, los picaires e las lors ajudas qu’arriban a la hòssa. Que’s hican en vestit de mina e que passan davant la lampisteria. Per grope de dotze a vint personas, los minaires qu’entran dens la cauja qui devara au hons en quauquas minutas. « Lo prumèr còp, que perdem l’equilibri. Tien-te com cau ! » « Ne devaram pas au hons ? » « Sèt cents mètres. » « Quan nos baisham, que’t baishas tanben. » Tà liberar las veas de carbon, lo botahuec que hè sautar cargas explosivas. Puish lo cavaire que s’i hè tà destacar los blòcs mei bèths possibles. « Tà s’esclairar au hons de la mina, lo minaire, a la debuta, que va utilizar çò que s’apèra “lampa a eslama nuda“ o “huec nud“, com aqueste modèle. Que i avèva los riscs : los còps de grisó. Lo grisó qu’ei un gas qui explosava a ua cèrta tenor au contacte d’ua eslama o d’ua beluga. Aqueras
Transcript of s a en occitan - cndp.fr · l’expleitacion deu carbon. Qu’èra la fin deu sègle XIX e la...
Script : Au temps deus minaires© Acadèmia de Tolosa/Centre Regional de Documentacion Pedagogica de l’acadèmia de Tolosa
Chemins d’histoireCamins d’isto
ria
en occitan
1
Script : Au temps deus minaires
Lo Nòrd de França, pendent mei de cent ans, que participè a la grana aventura industriau fondada sus l’expleitacion deu carbon.Qu’èra la fin deu sègle XIX e la debuta deu sègle XX.
Au pè deu crassièr, la piramida de dèishas regetadas per la mina, que’s tròba lo siti de la hòssa 11-19 de Loos-en-Gohelle.Au debut deu sègle XX, aquera vila n’èra pas entornejada de nada banlèga.Sonque quauques bastiments en teulas planas èran bastits au dessús deu putz.Qu’èran desservits per un hialat de vias de camin de hèr.Los minaires que demoravan dens ciutats especiaument concebudas tà eths.L’expleitacion deu carbon qu’èra indispensabla au desvolopament de las granas societats industriaus. Qu’arrepresentava ua riquessa considerabla.
A aquera epòca, lo tribalh de la mina qu’èra essenciaument manuau e qu’atraçava ua man d’òbra de las importantas. Mei de 150 000 minaires tà la sola region deu Nòrd-Pas-de-Calais.Uei lo dia, crassièrs e sostieneders que son los vestigis d’ua epòca escorruda, e totun pauc luenhèca. Los sostieneders que permetèvan de baishar au hons deu putz. Perduts au miei deus lotejaments, deus parcatges e de las zònas comerciaus, qu’èran estats a l’origina bastits en plea campanha…… entà vàder en seguida un centre industriau.
La jornada d’un minaire que començava a l’aubeta.De cap quate òras deu matin, los picaires e las lors ajudas qu’arriban a la hòssa. Que’s hican en vestit de mina e que passan davant la lampisteria.Per grope de dotze a vint personas, los minaires qu’entran dens la cauja qui devara au hons en quauquas minutas.
« Lo prumèr còp, que perdem l’equilibri. Tien-te com cau ! »« Ne devaram pas au hons ? »« Sèt cents mètres. »« Quan nos baisham, que’t baishas tanben. »
Tà liberar las veas de carbon, lo botahuec que hè sautar cargas explosivas. Puish lo cavaire que s’i hè tà destacar los blòcs mei bèths possibles.
« Tà s’esclairar au hons de la mina, lo minaire, a la debuta, que va utilizar çò que s’apèra “lampa a eslama nuda“ o “huec nud“, com aqueste modèle. Que i avèva los riscs : los còps de grisó. Lo grisó qu’ei un gas qui explosava a ua cèrta tenor au contacte d’ua eslama o d’ua beluga. Aqueras
Script : Au temps deus minaires© Acadèmia de Tolosa/Centre Regional de Documentacion Pedagogica de l’acadèmia de Tolosa
Chemins d’histoireCamins d’isto
ria
en occitan
2
lampas, que van estar interditas au hons de la mina. Que vam utilizar lampas ditas de seguretat. Las famosas lampas d’eslama, la lampa de benzina, com aqueste modèle. Qu’ei a díser que vam embarrar l’eslama a l’interior d’aqueste veire. N’i averà pas mei de comunicacion de l’eslama dab l’aire ambient. Aquera lampa, que’ns va servir a detectar grisó.Qu’ei a díser que vam pujar la lampa au tèit e segon la tenor de grisor l’eslama que va crèisher. »
« Uèra ! »
« Que saps, grisó, que n’i a de pertot : lo maishant qu’ei quan l’eslama vad blua. Los minaires que disen que la mort boha la lampa. Vien. »
De l’atge de dotze ans enlà los mainatges, qu’apèran los “gabans“, que possan berlinas de carbon e que’n tornan d’autas, vueitas, a l’obrader d’abatatge.Que s’utiliza tanben chivaus. Cèrts que demoran tostemps au hons de la mina e que vaden avugles. Que serveishen au transpòrt deu carbon mes tanben de la husta. La husta que hè necèra tà piejar las galerias. Que s’utiliza l’avet, pr’amor que los sons cracs previenen los minaires longtemps a l’avança deus riscs d’esbonida.Qu’ei pr’amor d’aquò que lo minaire ditz que la husta “parla”.
Au dessús de la hòssas, las hemnas que destrian lo carbon. La mendra error qu’entraina esmendas o misèrias.Tà lotjar los minaires, cada companhia que bastí ciutats navèras.Los prumèrs lotjaments que s’aperavan : “los corons“. Abitacions en fòrma de barra, hèitas en teulas planas. D’aqueras abitacions, cèrtas que guardèn l’aspècte d’origina. Mes que’s cau imaginar la carrèra sancèrament bordejada de maisons totas parièras.
Uei lo dia, la region que demora pregondament marcada per aquera arquitectura.Mes tà miélher aplasurar, e fixar los larèrs obrèrs, las barras de corons que son remplaçadas per pabilhons entornejats de casaus. A aquera epòca, que son los miélhers lòtjaments obrèrs de França.Uei, fòrça que son renovats.Dens aqueth interior confortable, que podem trobar la pèça on vivèvan lo minaire e la soa familha.Los mòbles qu’èran simples : un cabinet tà l’estruç, un hornèu tà’s cauhar, un pauc de decoracion, e ua semau tà lavar los vestits deu minaire.
« N’i avèva pas d’installacion d’aiga a l’interior de l’ostau. Pas d’aiga hreda. Pas brica arren. Qu’èra totun pro rudimentari mentre que lo minaire, eth, qu’arrepujava deu hons de la mina. Lo pair qu’arrepujava, lo gran pair qu’arrepujava deu hons de la mina. Qu’èra lord. Qu’èra negràs. Eh ben, qu’èran obligats d’installar la semau a l’interior de l’ostau. Har cauhar aiga suu huec, suu hornèu. E quan l’aiga qu’èra pro cauda, qu’èra barrejada dens la semau e lo gran pair que’s lavava dens la semau e la gran mair que’u lavava l’esquia, solide. Lo pair, parièr. Qu’èran las condicions de l’epòca qui èran de las rudimentàrias. »
Script : Au temps deus minaires© Acadèmia de Tolosa/Centre Regional de Documentacion Pedagogica de l’acadèmia de Tolosa
Chemins d’histoireCamins d’isto
ria
en occitan
3
Lo pabilhon individuau que permet au minaire de’s sentir miélher a casa. Qu’evita atau los rescontres dens las tavèrnas e las amassadas on l’esperit de susmauta, de revòlta, qu’ei prèst tà s’ahuecar. Pr’amor qu’ací los motius de malícia son nombrós.
« Maheux, vedetz quin hètz ! Be vos trufatz deu monde ! Be i a henalhas de pertot ! »« Mossur Negrèl, solide qu’ei. »« Solide ? Que vos prèi de piejar aquò de tira. Be doblatz las hustas ! Entenetz ?« Lo temps que passam a hustar, la companhia ne’u paga pas. »« Tà duas berlinas en mei, que v’arriscatz la pèth. Qu’ei holia. »« Au prètz que’ns pagan la berlina, que tiram la guinhòrra. Se cau, en mei d’aquò, pèrder temps a har tribalh gratuit. »« Que soi engenhaire e responsable. Lo men problèma qu’ei que las galerias sian bastidas com ac cau. Aquò, qu’ei tribalh salopejat. E qu’arretieni a l’equipa ua esmenda de tres francs, qu’aquò servisca d’exemple aus autes e tà vos protegir contra vosautes-medish ! »« La caronha ! »« Grisó ! »
En 1906, dens la minas de Corrièras, un còp de grisó que tua quasi 1 200 minaires.
Plan viste, los sindicats qu’organizan caumas. Mes fàcia aus sordats, la malícia deus minaires que’s transforma sovent en susmauta.Lo scenario, imaginat per Émile Zola dens Germinau, que s’arrepèta sovent.
« Arrestatz-vos ! que’vs ordoni d’arrestar o que balhi l’ordi d’obrir lo huec. »« Qui a tirat ? »« Cessatz lo huec ! Cessatz lo huec ! »« Cessatz lo huec ! »
Après la catastròfa de Corrièras, la prumèra maison sindicau de França que’s creè a Lens, en bèth país minèr.
« Aquera maison qu’ei tot un simbèu. Qu’ei lo simbèu deu sindicat deus minaires. Qu’an ua consciéncia d’aquera fòrça qu’arrepresentavan, justament, tà discutir dab lo patronat suus avantatges qu’avón en seguir, pauc a pauc. Pr’amor qu’aquò èra tostemps ua grana luta dens tota la conca dinc a la barradura de la conca. »
Dens lo Nòrd de França, la darrèra mina de carbon qu’estó barrada en 1990. Mes aquera activitat n’estó pas tostemps remplaçada. Que comptam actuaument mei deu 17 % de caumaires.
