Türk Dili ve Edebiyat Eitimi Bilim Dal
Yüksek Lisans Tezi
SÜHEYL Ü NEV-BAHÂR
Özkan CA
DYARBAKIR 2013
Türk Dili ve Edebiyat Eitimi Bilim Dal
Yüksek Lisans Tezi
SÜHEYL Ü NEV-BAHÂR
Özkan CA
ÖZET
Bu çalma 14. yüzylda Hoca Mesûd ve yeeni zzeddin Ahmed tarafndan
Farsçadan Türkçeye çevrilmi olan Süheyl ü Nev-bahâr adl mesnevi üzerine
gerçekletirilmitir. Eser, Yemen padiahnn olu Süheyl ile Çin hükümdarnn kz
Nevbahâr arasndaki ak anlatan bir mesnevidir.
Çalma Giri, Metin-Aktarma, Art Zamanl Anlam Deimeleri, Sonuç ve Dizin
olmak üzere be bölümden olumaktadr.
Metin-Aktarma bölümünde Süheyl ü Nev-bahâr adl eser Türkiye Türkçesine
aktarlmtr. Eser tercüme olmasna karn deyim ve atasözü yönünden oldukça
zengindir.
deimeleri görülür. Bu deimeler; anlam deimesi (baka anlama geçi), anlam
iyilemesi, anlam kötülemesi, anlam daralmas, anlam genilemesi olmak üzere be
balk altnda ele alnmtr.
Çalmada okuyucuya kolaylk salamak amacyla Dizin ve Özel Adlar Dizini
hazrlanmtr.
ABSTRACT
This study has been carried out concerning Süheyl ü Nev-bahâr mathnawi that
translate Turkish from Persian by Hodja Mesûd and his cousin Izzeddin Ahmed in
fourteen century. The work is a mathnawi about son of the Yemen padishah Süheyl and
daughter of the ruler of China Nevbahâr love.
This study has been consisted of five chapters including Introduction, Text-
Translation, Diachronis Meaning Changes, Results and Index.
In chapter Text-Translation, Süheyl ü Nev-bahâr has been translated present-day
Turkey Turkish. Süheyl ü Nev-bahâr is propertied with regard to idioms and proverbs
although it is a translation work.
When compared the language of work and Turkey Turkish it was detected
diachronis meaning changes. This changes it has been handled under five headings;
meaning changes (the transition to another meaning), meaning healing, meaning
worsening, meaning narrowing, meaning expansion.
In this study, it has been preperated Index and Special Names Index as a matter
of convenience for readers.
GR .......................................................................................................................... 1
1. Hoca Mes’ûd’un Hayat ve Eserleri ....................................................................... 1 1. 1. Süheyl ü Nev-bahâr ........................................................................................... 2 1. 2. Ferheng-nâme-i Sa’di Tercümesi ....................................................................... 9
2. Süheyl ü Nevbahâr Üzerine Yaplm Çalmalar ................................................. 9
METN-AKTARMA ................................................................................................. 13
Hz. Muhammed çin Naat ........................................................................................... 21
Dört Halife çin Naat Rdvâna’llâhu ‘Aleyhim Ecma‘în .............................................. 25
Hikmet ve Nasihate Dair ............................................................................................. 27
Kitabn Yazl Nedeni ................................................................................................ 35
Süheyl’in Kubbede Resmi Görmesi ............................................................................ 52
Nakka’n Süheyl le Konumak çin Vezirin Yanna Gelmesi .................................... 58
Vezir ve Nakka’n Süheyl’in Huzuruna Gelmeleri ..................................................... 61
Süheyl’in Babasnn Yanna Gitmesi ve Ondan zin stemesi ...................................... 64
Nakka’n Yemen Padiahnn Hizmetine Gitmesi ...................................................... 71
Padiahn Süheyl’i Nakka’a Emanet Etmesi ve Yola Çkmalar ................................. 73
Nakka ve Süheyl’in Çin’e Varmalar ......................................................................... 74
Süheyl’in Fafur ah Konuk Etmesi .......................................................................... 76
ii
Süheyl’in Çin ehrine Varmas ................................................................................... 80
Çin Fafurunun Vezirinin Süheyl’in Huzuruna Gelmesi.............................................. 86
Fafur ahn Süheyl’i Görmeye Gelmesi .................................................................... 91
Fafur ahn Süheyl’in Yanna Gelmesi ve çki çip Sohbet Etmeleri ......................... 99
Yemenli Süheyl’in iir Söylemesi............................................................................. 102
Fafur ahn Süheyl’in Yanna Tekrar Gelmesi ........................................................ 111
Nakka’n Saray na Etmek çin Uramas ............................................................. 114
Süheyl’in Nevbahâr’n Özlemiyle iir Söylemesi ...................................................... 116
Süheyl’in Sevgilisinin Özlemiyle iir Söylemesi ...................................................... 121
Süheyl’in Nevbahâr’n Özlemiyle iir Söylemesi ...................................................... 125
Süheyl’in Nevbahâr’ Görmesi Üzerine iir Söylemesi ............................................. 127
Süheyl’in Nevbahâr’n Derdiyle iir Söylemesi ........................................................ 131
Süheyl’in Nevbahâr’ Görmesi Üzerine iir Söylemesi ............................................. 136
Yemenli Süheyl’in Sevgilisi çin iir Söylemesi ....................................................... 137
Dadnn Süheyl’in Huzuruna Gelmesi ve Nevbahâr’dan Haber Getirmesi ................. 141
Süheyl’in Nevbahâr’n Saçna Tutunarak Dama Çkmas .......................................... 147
Süheyl’in Nevbahâr’la Birlikte Oturmas ve iir Söylemesi ...................................... 150
ehzadenin Nevbahâr’n Önünde iir Söylemesi ....................................................... 151
Süheyl’in Nakka’a Cevap Vermesi .......................................................................... 154
Süheyl le Nevbahâr’n Yeraltnda Tünel Kazmalar ................................................. 162
Ak Hakknda Birkaç Söz Söyledi ............................................................................ 163
Nakka’n Fafur ahn Huzuruna Gelmesi ve zin stemesi ..................................... 171
Nevbahâr’n Babasna Sitem Etmesi ve Fafur ahn Mahcup Olmas ...................... 180
Fafur ahn ve ki Olunun Nevbahâr’n Odasna Tekrar Gitmeleri ........................ 182
iii
Salûk ve Nevbahâr’n Yola Çkmalar ....................................................................... 196
Süheyl’in Uykudan Uyanmas ................................................................................... 201
Salûk’un Ümitsizlie Kaplp Geri Dönmesi ............................................................. 202
Nevbahâr’n Salûk Elinden Kaçmas ve Ormana Doru Gitmesi ............................... 203
Nevbahâr’n iir Söylemesi ve Alamas .................................................................. 204
Fafur ahn Yemen Kavmiyle Savamas ve Hikâye ............................................... 205
Fafur ahn Nevbahâr’n Odasna Girmesi ve Onu Bulamamas .............................. 206
Fafur ahn Nakka Yakalamas ............................................................................. 209
Fafur ahn Savamas ve Nakka’n Yakalanmas .................................................. 211
Nakka’n Yakalanarak Fafur ahn Huzuruna Getirilmesi ...................................... 226
Nevbahâr’n Hikâyesinin Balangc ve Maceras ...................................................... 233
Nevbahâr’n Süheyl’in Özlemiyle iir Söylemesi ...................................................... 233
Nevbahâr’n Rüyada Süheyl’i Görmesi ve Süheyl’in Ona iir Söylemesi .................. 237
Nevbahâr’n Rüyada Süheyl’in iirine Cevap Söylemesi .......................................... 237
Nevbahâr’n Deniz Kysna Ulamas ve Garip eyler Görmesi ............................... 241
Nevbahâr’n Cühûd’a Ümit Vermesi ve Ondan Uzaklamas..................................... 247
Cühûd’un Kast Adasndaki Tâlîs ehrine Ulamas ................................................... 249
Tâlis ve Kaytâs’n Gemiye Gelmeleri ve Nevbahâr’ Bulamamalar .......................... 262
Kaytâs’n Kendini Suya Atmas ................................................................................ 263
Cühûd’un Nevbahâr’n Sözüne Aldanmas ve Gemiyi Sürmesi ................................. 269
Pnar Bana Çadr Kurulmas ve Nevbahâr’n Suya Girmesi .................................... 272
Cühûd’un Uyumas ve Nevbahâr’n Atlanp Ormana Yönelmesi ............................... 274
Nevbahâr’n Adaya Ulamas ve Tâlis’in Kz Kardeini Görmesi .............................. 279
Nevbahâr’n Deniz Kysnda Oyalanmas ................................................................. 282
Nevbahâr’n, Resmini Yapmas çin Usta Bir Nakka Çarmas ............................. 297
iv
Lanetlenmi Salûk’un Hikâyesi ve Maceras ............................................................. 304
Kölenin Salûk’u Nevbahâr’n Huzuruna Getirmesi ................................................... 307
Kaytâs’n Hikâyesinin Balangc.............................................................................. 308
Nevbahâr’n Padiah Olduu Tûfân ehrine Kaytâs’n Gelmesi ................................ 318
Nevbahâr’n Kaytâs’n Halini Sormas ve Ona Nasihat Etmesi .................................. 323
Cühûd’un Hikâyesinin Balangc ve Maceras ......................................................... 325
Cühûd’un Resmi Görmesi ve Baylmas .................................................................... 332
ehzadenin Hikâyesinin Balangc ve Maceras ....................................................... 337
Süheyl’in Câlûs’un Kalesine Ulamas ve çki çip Sohbet Etmesi ............................ 340
Câlûs’un Çin ehrine Casus Göndermesi .................................................................. 348
Câlûs ve Süheyl’in Çin Kavmiyle Savamas ve Süheyl’in Yakalanp Câlûs’un Kaçmas ................................................................................................................................. 362
Hâverân ahnn Huzuruna Süheyl’in Getirilmesi ve ahn Süheyl’le Konumas ..... 364
Hâverân ah ve Süheyl’in Deniz Kysna Gelmeleri ve Nakka’ Görmeleri ........... 370
Süheyl ve Nakka’n Yûn ehrine Gelmeleri............................................................. 380
Süheyl ve Nakka’n Yûn ehrine Hapsedilmeleri .................................................... 381
Süheyl ve Nakka’n Tûfân ehrine Ulamalar ve Resmi Görmeleri ........................ 385
Tûfân ehrinin Bütün Halknn Meydanda Toplanmas ............................................. 391
Nevbahâr’n Kaytâs le Konumas ........................................................................... 395
Süheyl’in Nevbahâr le Konumas ........................................................................... 397
Nevbahâr’n Halkn Önünde Srrn Açklamas ........................................................ 400
Süheyl’in Mektup Yazp Fafur aha Göndermesi .................................................... 407
Nevbahâr’n Kardeinin Kendi Yanna Gelmesi ........................................................ 410
Süheyl’in Babasna Mektup Yazmas ........................................................................ 412
Yemen’den Bir Elçinin Mektup Getirmesi ................................................................ 415
v
Süheyl’in Hümâm’ Veliaht Yapmas ve Nevbahâr le Yemen’e Gitmesi .................. 418
Yemen Padiahnn Hasta Yatmas Süheyl le Büyüklerin Onun Banda Bulunmalar ................................................................................................................................. 425
Herkesin Alamas ve Süheyl’in Babasnn Yannda Oturmas ................................ 430
Süheyl’in Babasyla Vedalamas ve Alamas ......................................................... 437
Kitabn Bitii ve Özür Dileme ................................................................................... 442
ART ZAMANLI ANLAM DEMELER.......................................................... 453
2. Anlam yilemesi .................................................................................................. 462
3. Anlam Kötülemesi ............................................................................................... 463
4. Anlam Daralmas .................................................................................................. 467
5. Anlam Genilemesi ............................................................................................... 482
ÖN SÖZ
Süheyl ü Nev-bahâr üzerine günümüze kadar pek çok çalma yaplmtr. Bu
çalmalarn bir ksmnda eserin dil yönü incelenmi bir ksmnda ise edebi yönü
incelenmitir. Ancak dil tarihi açsndan büyük öneme sahip olan bu eserin günümüz
Türkiye Türkçesine aktarlmadn tespit ettik. Ayrca bu eksiklikten doan metnin
okuma, anlamlandrma yanllklarnn olduunu ve buna bal olarak hazrlanan
dizinlerde verilen baz anlamlarn metin içindeki balama tam olarak uymadn tespit
ettik. Bundan dolay metni Türkiye Türkçesine aktarrken dizin hazrlama ihtiyac
dodu. Eserle Türkiye Türkçesini karlatrdmzda baz kelimelerde anlam
bakmndan bir ksm deiiklikler olduunu gördük. Art zamanl anlam deimeleri
çalmasnn aratrmac için faydal olacan düündük.
Çalma Giri, Metin-Aktarma, Art Zamanl Anlam Deimeleri, Sonuç ve Dizin
olmak üzere be bölümden olumaktadr.
Giri bölümünde yazarn hayat, eserleri, Süheyl ü Nevbahâr’n nüshalar, özeti
ve eser üzerinde yaplan çalmalar gibi genel bilgiler ilenmitir.
Metin-Aktarma bölümünde metni, Cem Dilçin’in iki nüshaya dayanan
transkripsiyonlu metnini referans alarak günümüz Türkiye Türkçesine aktardk. Ayrca
metinde okuma srasnda balamdan hareketle tespit ettiimiz ve doru olarak
düündüümüz okumalar dipnotlar eklinde gösterdik. Mesneviyi Türkiye Türkçesine
aktarrken olabildiince metne sadk kaldk. Günümüzde kullanm devam eden deyim
ve atasözlerini deitirmeden aynen braktk. Metin ve aktarmay iki ayr sütunda tek
sayfa içinde verdik. Karklk olmamas için metin ve aktarmada bulunan beyitleri
numaralandrdk.
Art Zamanl Anlam Deimeleri bölümünde Süheyl ü Nev-bahâr adl eserin dili
ile günümüz Türkiye Türkçesini karlatrdk. Çalmaya eserle ilgili çalmalar
taramakla baladk. Daha sonra metni Türkiye Türkçesine aktardk. Aktarma iini
yaptkça çalmada metni okuma ve anlamlandrma yanllklarnn gittikçe azaldn
gördük. Anlam deimeleri bölümünde baz kelimelerin günümüzdeki anlamlaryla
metinde kullanlan anlamlarn karlatrarak anlam deimelerini iledik. Bu
vii
anlamndan sonra ikinci, üçüncü anlamn numaralandrdk. Dizinde bulunan deyimleri
alfabetik sraya göre madde ba yaptk. Ayrca Özel Adlar Dizini hazrladk.
Bu çalmann her aamasnda benden yardmn, desteini, deerli zamann
esirgemeyen çok kymetli hocam Prof. Dr. Sadettin Özçelik’e sonsuz ükranlar sunarm.
Ayrca Farsça ve Arapça ibarelerin tercümesinde yardmc olan deerli hocam Doç. Dr.
Halil Çeçen’e, tezle ilgili bir problem olduunda her zaman beni güler yüzüyle
karlayan Yrd. Doç. Dr. Münir Erten’e teekkürü bir borç bilirim. Tez yazm ve dizin
hazrlama konusunda yardmc olan Ar. Gör. Resul Özavar’a ve bu çalmann
neticelenmesi için emei geçen dier hocalarma ve arkadalarma çok teekkür ederim.
Özkan CA
astrol. Astroloji bk. Baknz
den. Denizcilik ed. Edebiyat
gr. Gramer hlk. Halk az
M Süheyl ü Nevbahâr’n J. H. Mordtmann nüshas (1925) mec. Mecaz
Mo. Moolca OTAL Osmanlca Türkçe Ansiklopedik Lugat (2000)
s. Sayfa SNEÖ Süheyl ü Nevbahâr’da Eskicil Öeler (2009)
SNÜN Süheyl ü Nevbahâr Üzerine Notlar (1994) SNÜN E Süheyl ü Nevbahâr Üzerine Notlar’a Birkaç Ekleme (1995)
T. Türkçe TS Türkçe Sözlük (1998)
TaS Tarama Sözlüü (2009) ünl. Ünlem
Yun. Yunanca
< : Dizinde kelimenin bu ekilden geldiini gösterir.
→: Metinde kelimenin düzeltilmesi teklif edilen eklini gösterir.
/ : Dizinde kelimenin farkl ekilde kullanmn gösterir.
ix
TRANSKRPSYON SSTEM
A, E a,e B b P p T t C c Ç ç D d R r Z z J j S s F f K, G, k, g, L l M m N n V (O, Ö, U, Ü) , v (o, ö, u, ü) H (E, A) , h (e, a) Y (I, ) y (, i)
-Arapça ve Farsça kelimelerdeki med harfleri öyle gösterilmitir:
, , , ,
-Farsça “vâv- madûle”ler “â”dan önce üst konumda (v) iareti ile gösterilmitir: vb, vn; vce, gibi.
1
GR
1. Hoca Mes’ûd’un Hayat ve Eserleri
14. yüzyln önemli airlerinden biri olan Hoca Mes’ud Türk iirinin gelimesine
öncülük yapan biridir. Âk Çelebi, Meâirü’-uâra’da Orhan Bey ve I. Murad
devirlerinden bahsederken air ve Süheyl ü Nevbahâr hakknda ksa bilgi verir. (Klç
2010: 184) Ayrca 14. yüzyl Germiyan sahasnda yetimi eyholu Sadrüddin
Mustafa, Kenzü’l küberâ ve Mehekkü’l ülemâ adl eserinde Hoca Mesud’un 22 beyti
yer alm ve bu beyitlerin banda air için hoca ve üstat sfatlarn kullanmtr.1 Bunun
dnda airin kendi eserlerinden edinilen bilgiler çok snrl olduundan hayatnn her
yönünü aydnlatacak nitelikte deildir. airin hayat, kendi eserlerinden derlenen
bilgilere dayanmaktadr. Mesud, Süheyl ü Nev-bahâr eserinde Sebeb-i Nazm-
Tercemân- Kitab, Hatm üden-i Kitab ve Özr Averden bölümlerinde kendisi, babas,
dedesi ve yeeni zzeddin Ahmed hakknda çok snrl bilgiler verir. Bunlara benzer
bilgiler Ferheng-nâme-i Sa’dî Tercümesinin Sebeb-i tercüme sâhten ve tâ’yin-i târîh
bölümünde air hakknda ksa bilgiler yer alr.2
Hoca Mes’ûd Süheyl ü Nevbahâr’da,
Velî ben ki Mes’ûd ibni Ahmedem
unun bigi gark olmuam veh ni’dem (160)
ifadesiyle adnn Mesud olduunu ve babasnn adnn da Ahmed olduunu
söylemektedir. Hoca Mes’ûd ‘un nereli olduu veya nerede yaad konusundaki
bilgilerin varsaymlardan ibaret olduunu söyleyebiliriz. Süheyl ü Nev-bahâr’n
Mordtmann nüshasnda geçen,
Görür bilür anlar Cühûd Ermeni
1 Yavuz, Kemal (1991), eyholu Kenzü’l Küberâ ve Mehekkü’l Ulemâ (nceleme -Metin - ndeks),
Atatürk Kültür Merkezi Yayn, Ankara. s. 47, 53, 71, 74, 80, 81, 89, 90, 115. 2 Bilge, Kilisli Rfat - Veled Çelebi (1921-1923), eyh Mes’ud bin Osmn, Ferheng-nme-i Sa’d
Tercümesi, stanbul.
Müsülmân ola bana nisbet Fireng (5679, 5680)
beyitlerine dayanarak Hoca Mes’ûd’un ad geçen milletlerin bulunduu bir bölgede
yaad söylenebilir. Dilçin yapt aratrmalara dayanarak airin Germiyan beylii
snrlar içerisinde olmasnn akla yakn geldiini ifade eder. (1991: 12)
Hoca Mes’ûd’un yaad yer gibi yaad dönem de tahminlerden ibarettir.
Dilçin, Süheyl ü Nev-bahâr’da yer alan beyitlerden ve Âk Çelebi’nin Meâirü’-uâra
adl eserinden hareketle Hoca Mes’ûd’un 1300-1370 yllar arasnda yaam olacan
söyler. (1991: 14)
Eski Anadolu Türkçesi eserlerinden olan Süheyl ü Nev-bahâr mesnevisi, 14.
yüzylda Hoca Mesûd ve yeeni zzeddin Ahmed tarafndan Farsçadan Türkçeye
tercüme edilmitir. Eserin Türk edebiyatnda yazlm beeri ak konulu ilk mesnevi
olmas yönüyle önemli bir yeri vardr. Ayrca bu eserin ayn yüzylda yazlm
mesnevilere göre daha sade bir Türkçeyle yazlmas ona büyük bir deer kazandrmtr.
Eser, aruzun fe’ûlün fe’ûlün fe’ûlün fe’ûl kalbyla yazlmtr. Ayrca içinde
deiik vezinlerle yazlm 14 gazel vardr. Hoca Mes’ûd eserin yazl serüvenini, ne
zaman yazldn, adnn ne olduunu Sebeb-i Nazm- Tercemân- Kitab, Hatm üden-i
Kitab ve Özr Averden bölümünde yer yer dile getirmitir.
air mesnevinin aslnn Farsça olduunu, eseri herkesin okuyup anlayabilmesi
için Farsçadan Türkçeye çevirdiini u beyitlerle ifade etmektedir:
Didügüm kitb anu Pârsi
Bu kamu hikâyet ki var Pârsi (375)
Döne Türki’ye okya hâs u ‘âm ‘nâyet klursa Hak ola tamâm (376)
Hoca Mesud, eserin ilk bin beyitlik ksmn yeeni zzeddin Ahmed’in
çevirdiini geriye kalan ksmn ise kendisinin çevirdiini öyle dile getirir:
3
Düzetdi didi kalann sen eyit (351)
Hoca Mes’ûd Süheyl ü Nev-bahâr eserinin asl adnn Kenz’ül Bedâyi (Esiz
Güzellikler Hazinesi) olduunu, Süheyl ü Nev-bahâr’n ise takma isim olduunu öyle
ifade eder:
Adn dimege kimse itmese meyl
Lakab bigidür Nev-bahr u Süheyl (5622)
Hoca Mes’ûd, söz konusu eserin yazl srasnda karlat skntlarn tertip
ve terkip bilmemesinden deil dilin imkânszlndan kaynaklandn, kelime kelime
deil de yavan olmasn diye tercümeye baz eklemeler yaptn eserin Hatm üden-i
Kitab ve Özr bölümünde ayrntl bir ekilde anlatmtr.
Süheyl ü Nevbahâr’n bilinen iki manzum ve üç mensur nüshas bulunmaktadr.
Manzum olanlardan biri Berlin Devlet Kitapl (Mordtmann Nüshas) dieri Dehri
Dilçin Nüshas’dr. Mensur nüshalar ise stanbul nüshas, Seyfettin Özege nüshas ve
Süleymaniye nüshalardr.
a. Berlin Devlet Kitapl (Mordtmann Nüshas) : J. H. Mordtmann tarafndan
bulunan bu nüsha 1925 ylnda eser ve müellif hakknda bir ön söz ekiyle tpkbasm
halinde Almanya’da yaymlanmtr. 5568 beyit olan bu nüsha 189 yapraktr ve her
sayfada 15 satr bulunmaktadr. Yaz okunakl ve harekeli nesihtir. Balklar (62 balk)
Farsçadr. Nüshann sonunda istinsah tarihi verilmi ancak müstensih ad
belirtilmemitir. Eser, Farsçadan tercüme olmasna ramen Mordtmann nüshasnn
harekeli olmas; bu nüshada yer yer edde, cezim iaretlerinin kullanlmas esere Arapça
imlann hâkim olduunu göstermektedir.
b. Dehri Dilçin Nüshas: Bu nüsha, 1926 ylnda Çankr’da Ahmet Talat
(Onay) tarafndan bulunmu daha sonra Dehri Dilçin’e intikal etmitir. Bu eser, u an
Cem Dilçin’in özel kütüphanesinde bulunmaktadr. Dilçin’in bildirdiine göre;
4
Bu nüsha 5278 beyittir. Eser 185 varak, yaz güzel talik ve harekesiz, balklar (75 balk)
Farsça ve sar yaldzdan olumaktadr. Ayn ekilde bu nüshadan 12 yaprak kopmutur.
Nüshann son sayfas kopuk olduu için istinsah kayd yoktur. Nüshada 16 minyatür vardr.
Bu minyatürlerde çizilen konu ile olayn geliimi arasnda bir paralellik bulunmaktadr.
Nüshada minyatürlerin ressamna ilikin bir kayt ya da imza bulunmamaktadr. (Dilçin
1991: 33-34)
Dilçin yapt aratrma sonucunda eyholu Mustafa’nn Süheyl ü
Nevbahâr’dan Kenzü’l-Küberâ’ya ald beyitlerin dier iki nüshadan farkl olmasndan
dolay eserin kaybolmu üçüncü bir nüshasnn olabileceini söylemitir. (Dilçin 1991:
32) Semih Tezcan, Süheyl ü Nevbahâr Üzerine Notlar adl çalmasnda Cem Dilçin’in
bu tahminini dorulayan ek kantlar bularak yazar nüshasndan baka en az dört
nüshann mevcut olduunu söylemektedir. (Tezcan 1994: 3)
Süheyl ü Nevbahâr’ n Mensur Nüshalar:
a. stanbul Nüshas: Nüsha; 17 satr, 47 varaktan oluup harekesiz nesih
eklinde yazlmtr. stinsah tarihi 27 Aralk 1730’dur. Müstensih ve müellif kayd
yoktur. Kitabn zahriyesinde “Süheyl ü Nev-bahâr- evvel” kayd vardr. Bu nüsha
stanbul Üniversitesi kütüphanesinde bulunmaktadr.
Yusuf Tepeli tarafndan bu nüsha ve Seyfettin Özege nüshas üzerine bir
çalma yaplmtr.3
b. Seyfettin Özege Nüshas: Bu nüsha Erzurum Atatürk Üniversitesi
Kütüphanesi Seyfettin Özege Koleksiyonu Yazmalar bölümünde yer almaktadr. Nüsha
13 satr ve 90 yapraktr. Yazmada müellif ve müstensih kayd yoktur. stinsah tarihi H.
1173 / M. 1759-1760’tr. Yazmann zahriyesinde “Haza kitb- Süheyl ü Yemeni cildi
evveldir ki nal ü beyn olunur” kayd vardr.
c. Süleymaniye Nüshas: Nüsha, Süleymaniye Kütüphanesi Hac Mahmud 4828
numarada bulunmaktadr. Selami Ece tarafndan bu nüsha üzerinde çalma yaplmtr.4
3 Tepeli, Yusuf (1999), Mensur Süheyl ü Nevbahar (Giri-Gramer ncelemesi-Metin-Sözlük) Atatürk
Üniversitesi Yaynlar, Erzurum.
Eser, Yemen padiahnn olu Süheyl ile Çin hükümdarnn kz Nevbahâr
arasndaki ak konu alan ve bu konu etrafnda gelien ilginç maceralar içeren bir ak
hikâyesidir. Süheyl ü Nev-bahâr mesnevisinin olay örgüsü ise öyledir:
Süheyl ü Nevbahâr Mesnevisi’ nin Özeti: Yemen ülkesinin hükümdar Bahr’n
çocuu yoktur. ah, kendinden sonra tacnn ve tahtnn bakalarna kalacandan
endieli olduu için hazinelerini açar, halkna datr ve sonunda halknn duasyla bir
olu olur; adn Süheyl koyar. Süheyl her türlü bilgiyi, hüneri örenince ah vezirlerine
danp Süheyl’i tahta geçirir ve krk hazinesini oluna brakr.
Süheyl bir gün babasnn hazinelerinin bulunduu odalar gezerken bir odann
anahtarnn kendinde olmadn fark eder. Bu odann anahtarnn kendine neden
verilmediini merak eder ve babasndan habersizce anahtar alr. Odaya girince orada
cennet gibi bir bahçenin olduunu görür ve hayretler içinde kalr. Süheyl altn bir tahtn
üzerinde bulunan içkiden içip mezelerden yer ve tahta oturup orada bulunan kopuzu
çalmaya balar. Anszn tahtn önünde bulunan havuzda bir kzn kubbedeki resmini
görünce ona âk olur. Kendinden geçip tahttan yere düer, günlerce bir ey yemez
içmez; sürekli alar. Bunun kimin resmi olduu sorulur, sonunda Çin hükümdarnn kz
olduu anlalr. Süheyl resmi yapan nakkala kz aramak üzere Çin’e doru yola çkar.
Süheyl ününün yaylmas için yol boyunca karlat ülkelerin ahna ve halkna çeitli
ihsanlarda bulunarak onlar yemee davet eder. Ayn ekilde Çin’e vardnda kendini
tantmak için Çin hükümdarn, askerlerini ve halkn yemee davet eder. Bütün ehirde
Süheyl’in iyi ahlak ve cömertlii konuulur.
Çin hükümdarnn kz Nevbahâr bir gece ulu bir doann gökten inip gösü
üzerine konduunu ve pençesiyle yüreini yararak onu alp tekrar havalandn görür.
Kz, korku ile uyanr ve sonra rüyay dadsna anlatr. Dads bu rüyay, cömert, iyi
huylu, güzel yüzlü yüce bir padiahn ona âk olaca ve onu aramak için yollara
düecei biçiminde yorumlar.
Çin hükümdar ve Süheyl birkaç defa birlikte meclis kurup sohbet ederler.
Süheyl’den çok memnun kalan hükümdar Süheyl’in yaknnda kalmasn istedii için
4 Ece, Selami (2003), Bekayi, Mensur Süheyl ü Nevbahar (nceleme-Metin-Sözlük), Aktif Yaynevi, stanbul.
6
Süheyl’e kendi ehrinde bir saray yaptrabileceini söyler. Nakka, Nevbahâr’n
sarayna yakn bir yere ksa sürede güzel bir saray yapar. Nevbahâr saraynn damna
çktnda onun aksinin Süheyl’in saraynn içindeki havuz üzerine görünmesini
salayacak tarzda bir yer yapar. Nevbahâr dama çktkça Süheyl onu görür. Bir gün
Nevbahâr yardmclarndan birini Süheyl’e gönderip kendisiyle bulumak istediini
bildirir. Böylece iki sevgili geceleri gizlice bulumaya balarlar. Bir süre sonra daha
kolay ve daha fazla buluabilmeleri için yer altna tünel kazarak kendilerine yer altnda
bir oda yaparlar.
Bir gün Süheyl, Nevbahâr’a anasn babasn özlediini bu yüzden ülkesine
dönmek istediini söyler. Nevbahâr kendisini de birlikte götürmesini ister. Süheyl
Nakka araclyla Çin hükümdarndan gitmeleri için izin ister ancak hükümdar buna
izin vermez. Hükümdar, Süheyl’in srar üzerine bir ay daha kalmalar artyla onlara
gitmeleri için izin verir. Nevbahâr, Yemenli bir köle klna girerek hükümdarn Süheyl
erefine vermi olduu ziyafette hizmet eder. Nevbahâr babasna ve iki erkek kardeine
çokça içki içirir ve onlar sarho eder. Süheyl’e iki at bulup ehrin dnda kendisini
beklemesini söyler. Süheyl atlar alp buluma yerine gider ancak çok yorgun olduu
için orada uyuyakalr.
Çin hükümdarnn Saluk adnda haydutluk yapan zenci bir düman vardr.
ehrin etrafnda dolarken uyuyakalan Süheyl’e rastgelir. Saluk, meraka kaplr ve
orada beklemeye balar. Tam o srada Nevbahâr gelir ve karanlkta Saluk’u Süheyl
zanneder; hiç konumadan ata binerek yola koyulurlar. afak sökmeye balaynca
yanndakinin Saluk olduunu fark eden Nevbahâr bir hileyle onu kendinden uzaklatrr.
Bu srada uyanan Süheyl atlarn ve Nevbahâr’n orada olmadn görür. Nevbahâr’n
bana kötü iler geldiini düünerek alar ve onu aramak üzere önce ehre gider sonra
çöllere düer.
Bu srada Çin hükümdar ve oullar aylm Süheyl ile Nevbahâr’ yanlarnda
görmeyince ordu hazrlayp yola çkarlar.
Yemen ordusuyla Çin ordusu kar karya gelir, iki ordu arasnda iddetli bir
sava olur. Yemen ordusu yenilir ve Nakka esir düer. Çin hükümdar Nakka’tan olup
biteni anlatmasn ister. O da Çin’e gelmelerinin asl amacnn Süheyl’in Nevbahâr’a
7
duyduu ak olduunu; Süheyl’in Nevbahâr’a kavumak için çektii skntlar anlatr.
Çin hükümdar, Nakka ve yanndaki dier esirleri serbest brakr. Daha sonra Nakka
da Süheyl’i aramak üzere yola koyulur.
Saluk’tan kaçan Nevbahâr, günlerce aç susuz çöllerde dolar, çeitli skntlar
çeker; sonunda bir deniz kysna varr ve orada bir gemi görür. Bu geminin sahibi
Yahudi bir tüccardr. Nevbahâr, klk deitirir ve gemi sahibine kendisini Çin
hükümdarnn olu olarak tantr. Yahudi (Cühûd), Nevbahâr’ babasnn yanna
götürmeyi teklif eder. Nevbahâr, gemide kendisi için bir oda yaplmas kouluyla bu
öneriyi kabul eder. Gemide bir ay yolculuk yaptktan sonra Kusta ehrinin bulunduu
adaya gelirler. Kusta ehrinin ah Talis’in Kaytas adnda bir olu vardr. Kaytas,
gemide tahtann yar arasndan Nevbahâr’ görünce ona âk olur ve onu satn almak
ister. Cühûd Nevbahâr’n Çin hükümdarnn olu olduunu ve onu babasna
götürdüünü söylemesine ramen inanmaz. Bu konumalar duyan Nevbahâr Cühûd’a
güzel yüzünü göstererek srrn açklar ve ona kaçmay teklif eder. Bir sabah erkenden
gemiyle kaçarlar. Bunlarn kaçtn gören Kaytas kendini bomak üzere denize atlar.
Daha sonra Talis, bunlarn peine asker yollar ama askerler onlar yakalayamazlar.
Yahudi tüccar yolda Nevbahâr’a srnar. Nevbahâr karaya çkp ykandktan
sonra onun isteklerine boyun eeceini söyler. Karaya çknca otlatmak bahanesiyle
atn da yanna alan Nevbahâr bir hile ile kaçmay düünmektedir. Tüccarn uykuya
daldn görünce atna binip yola koyulur. Tekrar aç susuz yol aldktan sonra deniz
kysnda bir yere varr. Burada cinlerin ahnn kars olan Kaytas’n kz kardeiyle
karlar. Nevbahâr bandan geçenleri ona anlatr fakat Kaytas’tan söz etmez. Kz ona
iyi davranr ve ona esiz deerde iki elmas vererek einin yardmyla ona yol tarif eder.
Türlü skntlardan sonra Tûfân ehrine varr. ahlar ölmü olan ehir halk,
birbirleriyle kavga içindedir. Bu ehir halk bir ah aray içindedir. O gün yolda
karlatklar ilk kiiyi ah yapmay kararlatrrlar ve ilk karlatklar kii Nevbahâr
olur; onu ah yaparlar. Nevbahâr’n yüzü sürekli örtülüdür ve Süheyl’i aklndan hiç
çkarmaz. Nevbahâr usta bir nakka buldurarak ona srrn ve yüzündeki peçeyi açar.
ehrin dört kapsna çok güzel dört su havuzu (sakahane) ina etmesini ve kubbeye de
aksi havuza düecek ekilde kendi resmini yapmasn söyler. Böylece kendisini
8
hayrete düüp baylan olursa onun yanna getirilecektir.
Saluk Nevbahâr’ arayarak Tûfân ehrine varr. Su havuzuna gelip alayp
inledii için onu yakalayp Nevbahâr’n yanna getirirler. Nevbahâr Saluk’u zindana
attrr, daha sonra Saluk’tan Süheyl’in hayatta olduunu örenir.
Kaytas babasnn öüdünü dinlemeyerek Nevbahâr’ aramaya koyulur. Cinlerin
ahnn kars olan kz kardeiyle karlar. Kaytas durumu kz kardeine anlatnca o da
Nevbahâr’la görütüklerini ve onu Tûfân ehrine doru yönlendirdiini söyler. Sonunda
Kaytas bir peri yardmyla Tûfân ehrine varr, havuzda Nevbahâr’n resmini görür ve
durumu anlamak için oraya yerleir.
Cühûd de türlü skntlar çektikten sonra Tûfân ehrine gelir. Nevbahâr’n
resmini görünce o da ah edip alar kendisini yakalayp Nevbahâr’n yanna getirirler.
Cühûd, Nevbahâr’a bandan geçenleri anlatr; Nevbahâr onu sarayda bir odaya
yerletirir.
Süheyl, Nevbahâr’ aramak üzere yollara dümütür. Günlerce yol aldktan sonra
büyük bir kaleye ular. Bu kalenin hâkimi Calus adnda biridir. Süheyl, bandan
geçenleri Calus’a anlatr. Calus Nevbahâr’n durumunu örenebilmek için Çin’e casus
gönderir. Casus Nevbahâr’n Çin’den kaçm olduu haberini getirir. Calus bir gün
Haveran ehrine giden bir kervanla savar. Bu savaa Süheyl de katlr. iddetli
mücadele sonunda Süheyl yakalanr, Haveran ahnn yanna götürülür. Haveran ah’
Süheyl’i arlar ve onunla ava çkar. Avlandklar srada deniz kysnda bir gemi
görürler. Süheyl, tüccar klndaki Nakka’ görür. Süheyl ve Nakka birbirlerine
sarlp alarlar. Bir süre sonra Nevbahâr’ aramak üzere ahtan izin ister ve yola
koyulurlar. Sonra Yun ehrine varrlar. Bu ehrin hakimi onlar casus zannederek
zindana attrr. Zindanc onlarn kaçmasna yardm eder, sonunda Tûfân ehrine varrlar.
Süheyl su havuzundaki sureti görünce ah edip baylr. kisi de yakalanarak Nevbahâr’n
yanna getirilir. Böylece iki sevgili birbirine kavuur.
Nevbahâr halk ve âklarn bir meydana toplayarak bandan geçenleri anlatr.
Saluk, Cühûd, Kaytas ve Süheyl de olanlar anlatrlar. Nevbahâr, tahtn Süheyl’e verir.
9
Nakka vezir olur. Saluk’un ba kesildikten sonra Cühûd’a iki yüz krbaç vurulur.
Kaytas’a öütler verilerek babasnn yanna gönderilir. Süheyl ile Nevbahâr yedi gün
yedi gece süren düünden sonra evlenirler. Süheyl; babasna, Çin hükümdarna,
Haveran ahna, Calus’a mektup yazarak durumlarn bildirir. Yun ehrinin
hükümdarnn ba kesilir ve Süheyl Zindancy Yun ehrinin hükümdar yapar.
Süheyl ile Nevbahâr’n Hümam adnda bir erkek çocuklar olur. Süheyl’in
babas onu yanna çarnca Süheyl tahtn olu Hümam’a brakarak babasnn yanna
gider. Babas hastalannca vasiyeti üzerine Süheyl tahta geçer.
1. 2. Ferheng-nâme-i Sa’di Tercümesi
Eser 755 (1354) ylnda yazlmtr. Bu eser “ran’n ünlü airi eyh Sa’dî-i
îrâzî’nin (1213-1292) Bûstân (655/1257) adl eserinden seçilmi beyitlerin Türk
edebiyatnda bilinen il Türkçe manzum çevirisidir. Eser, aslnn vezni olan fa’ûlün
fa’ûlün fa’ûlün fa’ûl vezniyle çevrilmi 1073 beyitlik bir mesnevidir.” (Dilçin, 1991:
23) Eserin toplam be nüshasnn olduu bilinmektedir. Bu eser Kilisli Muallim Rfat ve
Veled Çelebi tarafndan 1924’te stanbul’da baslmtr.
2. Süheyl ü Nevbahâr Üzerine Yaplm Çalmalar
Bu eser üzerinde günümüze kadar pek çok çalma yaplmtr. Bu çalmalar
balklar halinde öyle sralayabiliriz:
Breslau.
Dilçin, Cem (1991), Süheyl ü Nev-bahâr nceleme – Metin – Sözlük, Atatürk Kültür
Merkezi Yaynlar, Ankara.
Gaddar, Zeliha (2012), Süheyl ü Nevbahâr’n Dilbilgisel Özellikleri ve Dizini,
Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyat Anabilim
Dal, yaymlanmam Doktora Tezi, Danman: Prof. Dr. Hac Ömer Karpuz.
10
Akdemir, Ylmaz (2011), Süheyl ü Nevbahâr’n Gramatikal Dizini, Dicle Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyat Anabilim dal, yaymlanmam
Yüksek Lisans Tezi, Danman: Yrd. Doç. Dr. Faruk Gökçe, Diyarbakr.
Kardak, Nesibe (1994), Süheyl ü Nevbahâr’da Fiiller, Çukurova Üniversitesi- Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyat Bölümü, yaymlanmam Yüksek Lisans
Tezi, Danman: ükrü Haluk Akaln, Adana.
Ocak, Fatih (2006), Süheyl ü Nevbahâr’daki Kelime Gruplar, Nide Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal, yaymlanmam
Yüksek Lisans Tezi, Danman: Yrd. Doç. Dr. Sadi H. Nakibolu, Nide.
Lisans Düzeyi Bitirme Tezleri
Ahi, Hatice (1968), Süheyl ü Nev-bahâr ve ndeks (1833-3699. beyitler) (Baslmam
Mezuniyet Tezi), stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat
Bölümü, Türkiyat Enstitüsü Ktp. No: T-825, stanbul.
Akman, Aye (1969), Süheyl ü Nev-bahâr, Transkripsiyon ve ndeks (1-1832. beyitler)
(Baslmam Mezuniyet Tezi), stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve
Edebiyat Bölümü, Türkiyat Enstitüsü Ktp. No: T-1042, stanbul.
Andiç, Hasan smail (1979), Hoca Mesud’un Süheyl ü Nev-Bahar’ndan Alnan Bir
Bölüm Üzerinde Gramer ncelemesi (1250-1772 aras beyitler) (Baslmam Mezuniyet
Tezi), Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat Bölümü,
Ankara.
(24a-48a sayfalar) (Baslmam Mezuniyet Tezi), stanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat Bölümü, Türkiyat Enstitüsü Ktp. No: T-2071, stanbul.
Bilgen, pek (1980), Süheyl ü Nevbahâr (Metnin Yazçevirisi, Yazl ve Dil Özellikleri)
(Baslmam Mezuniyet Tezi), Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve
Edebiyat Bölümü, Ankara.
Bingöl, Lale (1978), Süheyl ü Nev-bahâr (Baslmam Mezuniyet Tezi), Hacettepe
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat Bölümü, Ankara.
11
Can, Mehmet (1980), Süheyl ü Nev-bahar (Mensur)-Transkripsiyonlu Metin ve ndeks
(1b-23b sayfalar) (Baslmam Mezuniyet Tezi), stanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat Bölümü, Türkiyat Enstitüsü Ktp. No: T-2071, stanbul.
Çal, Fatma (1980), Süheyl ü Nevbahâr (Baslmam Mezuniyet Tezi) Hacettepe
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat Bölümü, Ankara.
Çelik, hsan (1968), Süheyl ü Nev-bahâr ve ndeks (3700-5669. aras beyitler)
(Baslmam Mezuniyet Tezi), stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve
Edebiyat Bölümü, Türkiyat Enstitüsü Ktp. No: T-920, stanbul.
Koç, Hüseyin (1978), Süheyl-ü Nevbahâr (Metin nceleme-Dizin ve Sözlük)
(Baslmam Mezuniyet Tezi), Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve
Edebiyat Bölümü, Ankara.
erif, Hüseyin (1937), Mesud bin Ahmed’in Süheyl ü Nevbahâr’n Tedkik (Eser ve
Müellif, Gramer ve Lugatçe (Baslmam Mezuniyet Tezi) stanbul Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Edebiyat ubesi, Türkiyat Enstitüsü Ktp. No. T-93, stanbul.
Toydemir, Bayram (1977), Süheyl ü Nevbahâr (Metin Transkripsiyonu, Yazl ve Dil
Özellikleri) (Baslmam Mezuniyet Tezi), Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Türk Dili ve Edebiyat Bölümü, Ankara.
Tutanak, Ayla (1965), Süheyl ü Nev-bahâr'da Deyimler (1-190. sayfalar) (Baslmam
Mezuniyet Tezi), stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkoloji Bölümü, Türkiyat
Enstitüsü Ktp. No: T-654, stanbul.
Ürek, Ülkü (1965), Süheyl ü Nevbahâr’da Deyimler, Birleik Fiiller, Mehur Sözler
(191- 378. sayfalar) (Baslmam Mezuniyet Tezi), stanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi Türkoloji Bölümü, Türkiyat Enstitüsü Ktp. No: T-666, stanbul.
Yaplm Yaymlar
Bilge, Kilisli Rfat (1928), Süheyl ü Nev-bahâr’a Dair, Türkiyat Mecmuas, C II, s. 401-
409, stanbul.
Cin, Ali (2012), Süheyl ü Nev-bahâr (Kenzü’l- Bedy) nceleme–Metin–Dizin, Eitim
Yaynevi, Ankara.
Dilçin, Cem (1991), Süheyl ü Nev-bahâr nceleme–Metin–Sözlük, Atatürk Kültür
Merkezi Yaynlar, Ankara.
Yaynevi, stanbul.
Mordtmann, J. H. (1925), Suheil und Nevbahâr, Romantisches Gedicht des Mes’ûd b.
Ahmed (8. Jhdt. d. H.), Hannover.
Süssheim, K. (1927), Suheil und Nevbehr, Romantisches Gedicht des Mesd b.
Ahmed, Orientalistische Literaturzeitung, Nr. 6. s. 507-509
Ta, brahim (2009), Süheyl ü Nevbahâr’da Eskicil Öeler, Palet Yaynlar, Konya.
Tepeli, Yusuf (1999), Mensur Süheyl ü Nevbahâr (Giri-Gramer ncelemesi-Metin-
Sözlük) Atatürk Üniversitesi Yaynlar, Erzurum.
Tezcan, Semih (1994), Süheyl ü Nev-bahâr Üzerine Notlar, Simurg Kitapçlk ve
Yaynclk, Ankara.
Tezcan, Semih (1995), “Süheyl ü Nev-bahâr Üzerine Notlara Birkaç Ekleme”, Türk
Dilleri Aratrmalar Cilt: 5, Simurg yaynlar, s. 239-245, Ankara.
Tezcan, Semih (1995), Mes’ud ve XIV. Yüzyl Türk Edebiyat Üzerine Yeni Bilgiler,
Türk Dilleri Aratrmalar V s. 65-84 Simurg Kitapçlk ve Yaynclk, stanbul.
Tezcan, Semih (2001), Dede Korkut Ouznameleri Üzerine Notlar, Yap Kredi
yaynlar: 1457, stanbul.
Özçelik, Sadettin (2012), Süheyl ü Nevbahâr Üzerine Düzeltmeler, VIII. Klasik Türk
Edebiyat Sempozyumu’nda (Ali Emiri Hatrasna) Sunulan Yaymlanmam Bildiri,
Diyarbakr.
Özkan, Mustafa (1993), Hoca Mesud Hayat ve Eserlerine Dair, Türk Dünyas
Aratrmalar, sy. 84, s. 183-202, stanbul.
13
METN-AKTARMA
14
Bi'smi'llhi'r-Rahmni'r-Rahm
1 Tala'llh ol pdiah- adm
Ki her gündedür ii üzre ledm Anu buyrunsuz adlmaz adm Boazdan aaa yudlmaz yudm Çü cn luf- nnda ada adm Dimesün ki ben marifetden yadm Göül ehline n eyler nedm Yemen’de boyadur Süheyl’e edm
5 Yile emr eylerse kim ide yim a yü bigi ide didim didim Be-cid heybetinden çü ditrer deiz Ac az vü uçunupdur beiz Our dün ü gün aa tesb mevc Deiz üzre oynayca fevc fevc Diyilmez niteliine add ü cins Bilür her ne kim eyleye cinn ü ins Anu luf un bigi bol durur Bu ullarna zre kim oldurur
10 Cemlün cellün veklün mücr aviyyün aniyyün velyyün nar
Rahman ve Rahim Olan Allah’n Adyla 1 Kâinatn ileri sürekli, ezeli olan
yüce Allah’n elindedir. Onun emri olmadan adm atlmaz;
canllarn boazndan bir lokma geçmez.
Cann ben bilmekten uzam
Senin akn (kiiyi) gönül ehline
arkada yapar; Yemen’de Süheyl’e gün n ulatrr.
5 O, rüzgâra iaret ederek emrederse,
da yün gibi didim didim dider. Denizin sürekli titremesi,
dalgalanmas ve renginin uçmas Allah’n yücelii karsnda duyduu korkudur.
Dalgalar, deniz üzerinde bölük bölük
hareket edince onu gece gündüz tesbih eder.
Onun mahiyetine snr yoktur. O,
cinlerin ve insanlarn ne yaptklarndan haberdardr.
Onun lutfu, eserleri gibi boldur
çünkü kullar için her eyi vücuda getirir.
10 Güzel, yüce, kendisine güvenle
dayanlabilecek olan, imdada yetien kudretli, sonsuz zenginlik kayna olan, her eye sahip olan yardmc olandr.
15
afün asbün amdün akm Azzün afun amün alm Semun mücbün almün abr Refun rabün kermün afr Ferzende-i encüm-i besbülend Nevzende-i merdüm-i müstemend Berrende-i sümn- ref c Nigrende-i nah-y bedc
15 Lehu'l-evlu ve'l-uvvetü'l-kmile Lehu'-avlu ve'l-udretü'-mile Hu-y semvt [u] hem ar st Güzrende-i cet ü far st uçn c olanlaru yoyan ol Dirilden ü öldüren ü oyan ol Ulamam iken da fa nn Yaratd cihn eyledi dün ü gün urutd direksüz yüce gökleri Dürütdi niçe cinn ü ins ü peri
20 Yüridür yaz ovun sürüp Yüridür uru gövdeye cn virüp amu cnluya ol virür leti en a durur ala bu leti
cnyet çü m eyledi luf- a Bu her birisi nitesi bold ba
Tek koruyucu, her insan hesaba çekerek yaptnn karln veren, övgüye en çok layk olan, mutlak hüküm veren, en deerli, sevgisi olup çok yüce ve her eyi bilendir.
iten, ona yalvaranlarn isteklerine
cevap veren, nezaket sahibi, çok sabrl olan, yücelten, görüp gözeten, cömert ve günahlar affedendir.
Çok yüksekte bulunan yldzlar
Yüksekte bulunan gökyüzünü
kuvvet ve kudretiyle kuatan odur. Gökyüzünün ve yeryüzünün
yaratcs odur. htiyaçlar ve farz olan eyleri yerine getirir.
Günahkârlarn suçunu silen, onlar
dirilten, öldüren ve brakan odur. Nûn harfi, kâf harfine daha
ulamamken (ol emri daha gerçeklemeden) dünyay yoktan var edip gece ve gündüzü yaratt.
Yüce gökleri direksiz olarak
20 K souunu gönderip yaz getirir;
kuru gövdeye can verip onu yaatr. Bütün canllar donatan odur.
Anlayp düünen için bu durum çok hayret vericidir.
Allah’n lutfu, yardm herkes
içindir; bunlarn her birinin nasl olduunu gör!
16
Kemend lan u urtsa sürigü1 Bal ceven ü sivrisiek süü Örümcek uza u aru nter Ki dürtincegez iirür çün batar
25 Görürsin ilf ibu macnde yo Ki yengeç utar t atar kirpi o u careb ki hem zam biraç urur Bay oruban cnn açurur ocnur yacanur cndur cazz amusna her nite kim siz ü biz Ne kim var cihanda güzfn degül Gül-istnda bülbül budanda gül Yüriyen sürinen yügüren uçan Görinen yavnan çapnan açan
30 ri vü ua u cazz ü ell Anu unna her biridür dell
Yiri vü gögi günei vü ay Düzetdi biri birisinden eyi Bezer gökyüzin gice lduz ile Münevver lur yiri gündüz ile Bu amusn nice yaratd gör Ki her nesneyi yirlü yirinde or Göülde heves gözde nr tende cn Deride amar amar içinde an
35 Anu niteligin bilimedi cal
Düridi vü çre bulmad cal Hemn çre oldur ki fermn olup ine vü unna ayrn alup
Ylan kement, kurt sürgü, balk zrh ve sivrisinek mzraktr.
Örümcek tuzak ve ar neterdir.
Dürtünce iirir, çünkü batar. 25 Sen de görüyorsun ki bu manada
yalan yoktur; yengeç mzrak tutar, kirpi ise ok atar.
u akrep birkaç defa vurarak yara
oluturur; kukusuz korkunca o cann kurtarr.
Sizin, bizim bütün herkesin korkup
çekindii can azizdir. Ne gül bahçesinde bülbül ne de
budanda gül, dünyada her ne varsa bouna deildir.
29-30 Yürüyen, sürünen, koan, uçan,
görünen, görünmeyen, hzl yürüyen, kaçan; büyük küçük, yüce ve aa olan her ey onun sanatna bir delildir.
Yeri ve göü, günei ve ay, birini
dierinden daha iyi düzenledi. Gece, gökyüzünü yldz ile bezeyip
yeri gündüz ile nurlandrr. Bunun tamamn nasl yarattn
gör! Her eyi yerli yerine brakr. Gönülde arzu, gözde nur, tende can,
vücutta damar, damarda kan (yaratr).
35 Akl çabalad ama onun özelliklerini
bilemedi, bu duruma çare bulamad. Onun buyruu olan iine ve sanatna
hayran kalmak tek çaredir.
17
Kimü u var ise hç dnmaya armaya bumaya incinmeye Ki her nesnenü yigregin ol bilür amu derde dermnn ol lur Delim dürlü udretler u gösterür Ne a gizler ü hem ne o gösterür
40 Deizde adefler ki bisler güher Dikendeki güller ki gökcek oar Havda ular deizde yüzen Ballar amu eylemiler düzen Yabanda her dürlüden cnavar Ne cet dimek her ne kim cn var Anu rzyla olurlar diri Aa dürlü tesbh our her biri An bir bilürler aparlar aa Dutar yönini amu andn yaa
45 amu nesneden cilmi ghdur
Anu ism-i t o Allh'dur
Göüllerden endeler geçmedin Kii söze azn henüz açmadn amusn ol bilür ü iidür Ki görmek iitmek anu iidür arnca ayan ara dün için aya üzre baa öin y çn Nite badun bilür alar izin idür bilür anda dutsa yüzin
50 Kii neyledügin nite bilmez ol Bilür lk rüsvy an lmaz ol
Kimin akl varsa hiç aldrmasn, sklmasn, öfkelenmesin, incinmesin.
Her eyin en iyisini o bilir, bütün
dertlere ifa verir. Çeit çeit kudretleri böyle gösterir.
Hayret edilecek çok eyi gizler ve onlar ne kadar güzel gösterir.
40 Denizde inci kabuklar mücevherleri
beslerken, dikenler arasndaki güller ise ho kokar.
Havadaki kular, denizde yüzen
saymaya ne hacet, hepsinin can var. Onun rzkyla yaamlarn devam
ettirirler; her biri ona çeitli dualar okur.
Herkes yönünü ona doru çevirerek
Allah’ birleyerek ona taparlar. 45 Her eyden onun haberi vardr; onun
zatnn ismi kendisi Allah’dr. Gönüllerden vesveseler geçmeden,
bir kii konumak için daha azn açmadan her eyi o bilir ve iitir; çünkü her eyi görmek ve iitmek onun iidir.
Karanlk gece içinde karnca,
ayan önüne veya gerisine, kayaya bastnda onun nasl bastn bilir, izini anlar, yüzünü her nereye çevirirse iitir, bilir.
50 Kiinin neler yaptn nasl bilmez!
Bilir fakat onu aça çkarmaz.
18
Üyez uçca anadnu ünin idür bilür nire dutsa yönin Ne anursn ol bilmeye mi seni Ki neylersin uu u calu an
Dilerdi ki birligini bildüre Yiri gögi cilmiyile oldura Yili vü uy opra vü od ardurd vü adn dem od
55 Aa cal u cn virdi vü iss ü hem Da cilm ü temyz ü idrk ü fehm Ki her nesnede eyüyi yavuz Bile çünki cal ola lavuz Vara or yol egriye apmaya Duta a vü bla apmaya Zih rameti ökü ü luf ço Ki her nesne atnda var caczi yo Zih udret issi nider olda Zih ikmet issi nider yolda
60 Anu udreti bitürür uzadur Anu ikmeti baturur düzedür
Aaçdan yimi su içinden am amdan eker oprandan gümi
Bahr olca tala gözüi aç Çalap rametin ala yüzüe saç
Bu ölmi yiri gör nite dirilür alm iken nicesi dirilür
Sivrisinek uçunca kanadnn sesini iitir, yönünü nereye çevireceini bilir.
Seni tanmadn m düünüyorsun?
Onun arzusu; birliini bildirip yeri
ve göü ilmiyle doldurmaktr. Rüzgâr ve suyu, topra ve atei
kartrp adn Âdem koydu. 55 Ona hem akl, can ve his hem de
ilim ile iyiyi kötüden ayrmak için idrak ve anlay verdi.
Kii; her eyde iyiyi kötüyü
ayrmay bilir çünkü akl kiiye klavuzluk yapar.
Kiinin doru yola eriip kötü yola
sapmamas, Hakk tutup batla tapmamas için çok güzel rahmeti ve iyilii vardr. Her ey onun huzurundadr; zayf ve aciz deildir.
Güzel kudret sahibinin dostu ne
yapmas gerekir, güzel hikmet sahibinin dostu ne yapmas gerekir!
60 Kudreti tamamlayc, yetitiricidir;
kamtan eker, toprandan gümü yaratan odur.
Bahar olunca hayret ederek gözünü
aç! Allah’n rahmetini hayranlkla yüzüne saç!
Bu ölmü yerin nasl dirildiini gör!
Bu yer dalmken bunun nasl bir araya geldiini gör!
19
utar yiryüzin dürlü dürlü çiçek Dökilür girü mevsümi geçicek
65 Anu emri f'l-l irincedür amu ileri yirlü yirincedür Bir arada zl gül ile diken Bitüren girü an yire döken Anu buyrudur ve ger ni gülef Zih ayf kim olayd telef Telef olmaz ol o çü alur uy ousnu al kesilmez oy2 Da hükmi nite revn oldu amu ciz ol ükmine aldu
70 Göül gözüyile görüp alal ki nesnede udretin alal Güne zun olduda bur diyicek Bult savlur demde ur diyicek Siek zinde flü ulan burar Hav avs-i uza yasn urar amu nesnede pes anudur dilek Zi-tate'- er t-be-evc-i felek
Ne kim an cal alar u göz görür Anu birliine anul virür
75 Yil aaçdan indürmeye yapra
avurmaya hem bir avuç opra Meger buyru anu ola vü pes Yile da oldur buyuran ki es
Aa nup buld umu uman Yanar od içinde gül ü ysemen Hem andan yaa açana virdi ol Deri u içinden yaz bigi yol
Yeryüzü çeit çeit çiçekle kaplanr; mevsimi geçince tekrar dökülür.
65 Onun emri hemen olur; bütün ileri
yerli yerincedir. Kzl gül ile dikeni bir arada
yetitiren ve onu tekrar döken onun buyruudur. Öyle olmasayd güzel kokulu gül ne kadar yazk, yok olup giderdi.
Kendi suyu kald için o yok olmaz;
onun kokusunun izi asla kesilmez. 69-70 Ayn zamanda onun emirlerinin nasl
hemen gerçekletiini, herkesin bu durumda aciz kaldn gönül gözüyle görüp anla! ki eyde onun kudretine, azametine hayran ol!
Ortalk çok sndnda ona gölgelik
yap; bulut daldnda toplan (çadr kur) deyince
Sinek; güçlü filin kulan kvrr,
hava ise gökkuann yayn gerer. Yer altndan, feleklerin ötesine kadar
her eyde onun istei gerçekleir. Hangi akl onu anlar ve göz görürse
onun birliine ahadette bulunur! 75-76 Rüzgâr aaçtan yapra indiremez
hem bir avuç topra savuramaz sadece onun emri olur ve sonuç olarak rüzgâra esmesi için emir veren odur.
Ona snanlarn arzular yerine
Onun tarafna koana derin su
içinden dümdüz ova gibi yol çkard.
2 Açklama için bk. SNÜN: 15-18
20
Anu emriyile u sivrisiek Kim anda ne uvvet var u ne eek
80 Bilürsin ki Nemrd’ ahr eyledi Aa atlu dirlii zehr eyledi Anu emriyile uanur ua arnca ne var olduiçün ua itdü Süleymn’ ol oylad Anu ile aç dürlü ba eyledi Bay bil ki uvvet viren ol durur Gerekse dirildür gerek öldürür Ey dacv iden ki vardur bilüm Gözüm görür [ü] uda söyler dilüm
85 dem olsn Tangr'y birlegil Degülsin a andan yaa bir egil Ki alar arasnda vü mede Budalarda fikr ile endede An bir bilür alan ile geyik Aa ikr ider umr vü ügeyik Senü kim dilü var u bilü bile An amaz ise rev m ola Yaratd seni ullun itmege Degül filin gelmege gitmege
90 oyup calu nefsüe uymal Gozü göre cnu oda atmal Müsülmnl iin ilerü getür Müsülmn olgör ferat ötür Sadet anu kim Müsülmn ola Hidyet bulup ehl-i mn ola
79-80 Kuvveti ve çene kemii olmamasna ramen bu sivrisinek onun emriyle bilirsin ki Nemrûd’u helak etti, ona tatl hayat zehir etti.
Onun emriyle bir i yapmaya
hazrlanlr. Karnca küçük olduu için alacak ne var?
ittin, Süleyman’ o arlad, yedirip
içirdi; onunla türlü türlü eyler konutu.
Kukusuz bil ki kuvvet veren odur;
ister diriltir ister öldürür. Ey insanlar! Meseleden bilgim
vardr; gözüm görür ve ite konuma gücüm vardr.
85 Sen Âdemolusun, Allah’n birliine
tanklk et! Ta (gibi cansz, sert cisim) deilsin, ona doru eil!
ster meelik yer olsun ister dalar
arasnda olsun dallarn arasnda onu düün!
Aslan ve geyik yalnz onu tanr;
kumru ve üveyik onu anar. Senin dilin var ve akln onu tanrken
onu anmazsan uygun olur mu? Seni, kulluk yapman için yaratt;
hiçbir eyden habersizce gelip gitmen için deil!
90 Akln kaybedip nefsine uyma; göz
göre göre cann atee atma! Müslümanla öncelik ver;
Müslüman olup her eyden vazgeç! Müslüman olan hidayet bulup mutlu,
huzur içinde iman sahibi olur.
21
Müsülmnlun ar ol kim dilü Senü ola ükmüde da elü Müsülmnlar incinmeyeler müdm Elüden dilüden senü ve-s-selm
95 Ger incitmi olsa düzeltmek gerek Pemn olup tevbe itmek gerek Çalap rametine ola müstai Kii kim iidür kem-zrl Ne dem ola kim kii rn Bugün incidüben utana yarn af istegil utma göülde çirk Çalap birliine rev görme irk Eger itdu olursa ar Vara a atnda iü ileri
100 Ve ger yürür ise bu ciyn yoln Yüri ora açu aalu yoln Ne l kiiden ki c ola amudan nitesi al bula
Çü iyn oyup ul ola mu ymetde aa bulna ef
F-Nati'r-Resl Aleyhi's-selm
Berün nezrün meknün emn efcü'l-ver rametü'l-clemn
Elinin ve dilinin senin emrinde olmas Müslümanln artdr.
Müslümanlar sürekli senin elinden
95 Birini incitmisen bu durumu
düzeltmek; (bu durumdan) piman olup tövbe etmek gerekir.
nsann, zararsz söz iittiinde,
Hangi insan, bir kiinin gönlünü
bugün incitirse yarn utanmaldr. Gönül enlii iste, gönlünde kötülük
tutma! Allah’n birliine irki layk görme!
nancn saf, temiz olursa Allah’n
huzurunda iin rast gider. 100 Ve bu yanl yolda yürürsen sonra
üzüntüden saçn ve sakaln yolarsn.
syankâr olann kazanc ne olacak ki,
cehennemden baka kurtuluu yok. Kul isyan brakp itaat edince
kyamet günü ona efaat eden bulunur.
Hz. Muhammed çin Naat
srrdr; adm att yer feleklerin ötesidir.
Müjdeleyici, gözetleyici, iktidar
22
105 Yüzi gökcek ü atlu dili fa Ysuf’dan da görk içinde meli Güne alnna vü ana hill ul old vü az yarna züll Anu muciztlarnu addi yo Ne cet kim eyleyeven sözi ço ret idicek olu aya ol Ki ben her ne kim dir isem anda ol itdi bilür amu yosul u bay ki pre bir demde oldun ay
110 Çalap Tangr aa abbüm didi Adn kendü adyla oa od Güne odu yirden aa degin Ki girü batar üte utd yoln Anu ükmi vü eri vü buyru Ne var ise oldur nedür ayru
Müerrefdür adyla ar u arb Müsellemdür emriyile ul u arb
amu pdihlar iiginde ul ib aa a’dan olup idi ul
115 Ki söyle vü clemde bildür beni
Viribidüm anu içün u seni amu hal oru yola ündegil Benem oru vü Tangr birdür digil
Kim inanuban uyar ise saa Benüm rametüm ola andn yaa
105 Yüzü güzel ve tatl dili ise düzgün, güzellik yönünden Yusuf’tan daha güzeldir.
Güne alnna, hilâl kana ve tatl
ho su ise az suyuna kul, hizmetkâr oldu.
Onun mucizelerinin snr yok; bu
durum hakknda çok söz söylemeye hacet yok.
O, dolunaya iaret edince ben her ne
dersem o anda ol, dedi. Dolunayn bir anda iki parça
olduunu bütün zengin ve fakir herkes iitti, (bundan) haberdar oldu.
110 Yüce Allah ona sevdiim, dedi.
Adn kendi adyla birlikte söyledi. Güne doduu ve tekrar batt
sürece o, (Allah’n göstermi olduu) yoldan gider.
Onun emri, eriat ve buyruklar ne
ise odur. Bunlardan baka bir ey yoktur.
Dou ve Bat adyla ereflendirilir;
sava ve barn emriyle olduu herekesçe kabul edilir.
Bütün padiahlar onun eiinde
115 Söyle, beni âlemde tantp anlatman
için ite seni gönderdim. Doru olan benim! Allah birdir
diyerek bütün halk doru yola davet et!
Sana kim inanp tabi olursa benim
rahmetim onun yannda olacaktr.
23
nanmayuban kimse çevürse yüz lç artup anu derisini yüz Ne kim old buyru bitürdi tamm amusn yirine getürdi tamm
120 Bir ol aldyd ki a aretin Göze göz göre isteye devletin Ki Ms kelmu'llh ökü zamn Düridi vü iitdi kim len-tern Zih gör ne o düdügin ittifa Ki bir gice a’dan iridi Bur Anuçün ki bine vü göge aa Anu vaf o cala nite a olo dem revn bindi sürdi hemn Rikbndad Cebrel-i emn
125 Yanmdan hç ayrlmad Cebrel Ki müt idi görmege bunca yl Giderdi yüzin utuban Allh’a Çü iridi kim sidretü'l-münteh Görindi iriicek aa degin Gör imdi kim ol nice dirdi ögin
Didi kim ey timü'l-enbiy amu eh-süvrlar apuda yaya Tevauf ben u bunda lurvann Yan varur isem yalurvann
130 lerü geçemezvenin bir ar Beni o vü a nrna var ar
Sana inanmayp geri dönen olursa, klç çekip onun derisini yüz!
Her ne emrettiyse hepsini yerine
getirerek tamamlad. 120 Sadece Hazret-i Allah’ dorudan
görme talihi, mutluluk istei kalmt.
Hz. Musa Kelimullah çok zaman
gayret etti;(Sen) beni görmeyeceksin sözünü iitti.
Bir gece Allah’tan Burak geldii için
bu karlamann ne kadar ho olduunu gör!
Onun için Burak’a binip göe
yükseldi; onun nitelikleri akla nasl sar!
O anda Burak’a bindi ve hemen onu
yürüttü; güvenilir olan Cebrâil ise onun huzurundayd.
125 Bunca yl onu görmeye özlem
duyduu için Cebrâil onun yanndan hiç ayrlmad.
Allah’a yönelip gidince Sidretü’l-
Münteha’ya eriti. Cebrail gidecekleri yere kadar ona
göründü; akln bana nasl topladn imdi gör!
Ey Enbiyalarn sonuncusu (Hz.
Ben ite burada duracam;
ve sen Allah’n nuruna kar, git.
24
Ne kim dileyesin olsar abl Girü dönicek beni ullda bul
Göüldi ol arada od an Neler gördügin dimege dil an Delim dürlü perdeleri geçdi ol Niçe balu apular açd ol Bölük bölük ü af af u cav cav Feritehler andan bulurlard ev
135 lurlard dürlü dular aa alurlard yüzin görüben aa Ourlar idi an çepçevredin Ne batulu ol kim ouya adn o uc adem bad car üstine Ne cizzet ki ld Çalap dostna Aya tozn sürme idindi car Yüzin naclini altna itdi fer Yanca nice buldun a’ Gerek bilesin be avseyni o
140 Niçe sr kelecisi söylendi bol
Arada an a bilür da ol
Kii fikri aa nite iriür Ne var cal eger avzanur düriür
Zih Tangr’nu sevgülü dost Da kii aa nite ust
Ne dilersen kabul edilecek, geri dönünce beni hizmetinde göreceksin.
Orada yüzünü çevirip onu brakt;
neler gördüünü anlatmaya yarayacak dil hani, nerede?
O, çeit çeit engelleri geçti; pek çok
kilitli, kapal kaplar açt. Bölük bölük, saf saf ve küme küme
melekler ondan honut olurlard. 135 Ona çeitli dualar ederlerdi; yüzünü
görünce arp kalrlard. Her taraftan onu davet ederlerdi;
onun adn okuyan ne kadar bahtlyd.
Sonunda ar üstüne adm att,
yürüdü. Allah, dostuna çokça sayg gösterdi.
Dokuzuncu kat gök onun ayann
tozunu kendine sürme edindi; yeryüzü onun ayann altnda yayld.
Allah’ çok yakndan nasl
gördüünü anlamak istersen Allah’a iki yay boyu yaklamann ne olduunu örenmelisin.
140 Bu srr açklamak için pek çok söz
söylendi ama orada olanlar sadece Allah ve o bilir.
Akl çabalayp kavramaya çalrsa
bunda alacak ne var? nsan akl, o olayn nasl olduunu anlayabilir mi?
Ne ho, Allah’n sevgili dostudur;
insan onu baka (biriyle) nasl mukayese eder?
25
Ki levlk anu anna indidi Le-amrük ba üzre tc indidi Ger ol olmayad bu gök ü bu yir Yaradlmayad Çalap böyle dir
145 alfe od kendüden ora dört Ki her birisi sürdi lemde yort
Der-Nat- Çehr-Yr- Resl Rvna'llhu aleyhim Ecman Eb-bekr-i dd andan Ömer Bular sevüp kii ramet umar Üçüncisi cOmn ki cilm ü ay Aa cdet olm idi b-riy Da birisi seyyidü'l-mücminn Ki a yarlurd iitse ünin
cAliyy ibni Eb-lib ol r-i ner Ki gösterdi lemde dürlü hüner
150 oparmd apusn ayber'ü Bilür idi avlini anber'ü
At Düldül ü lc ü'l-fir Ki anlar döker çün nndan çar
Özi alp u eli açu cilmi ço Ne kim var yavuzl biri anda yo
Aa kim dimidür Çalap arlanum Degül an ögmek benüm oranum Bu ulular olurlar idi müdm Reslü atnda caleyhi's-selm
Çünkü yaratln srr onun anna indirilmiti; (Leamrük) senin hayatna kasem ederim ki sözü ba üzerine taç olarak indirilmiti.
Allah; o olmasayd bu gök ve yer
yaratlmazd, der. 145 Kendinden sonra geriye dört halife
brakt; her biri dünyada hüküm sürdü.
Dört Halife çin Naat Rdvâna’llâhu
‘Aleyhim Ecma‘în Ebû-bekr-i Sddk ve ondan sonra
Ömer, insan bu kiileri sevip bunlardan rahmet umar.
Üçüncüsü ise Osman ki ilim ve edep
onda yalansz bir ekilde kiilik haline gelmiti.
Ve birisi daha var ki o müminlerin
önderidir; da onun sesini iitince yarlrd.
O erkek aslan, Ebu Talib’in olu
Ali’dir. O, dünyada çeitli hüner gösterdi.
150 Hayber’in kapsn koparmt;
kanber’in durumunu anlard. At, Düldül ve klc ise Zülfikâr’d;
klç knndan çktnda kanlar dökerdi.
Kendisi kahraman ve cömert, ilmi
çoktu; ne kötülük varsa biri bile onda yoktu.
Allah, ona benim aslanm demitir;
onu övmek bana göre deildir. Bu yüce insanlar peygamberin -ona
selam olsun- huzurunda sürekli bulunurlard.
26
155 Mülzm ab da niçe yüz Nite kim ayu çevresin lduz utarlar idi vü bezerler idi apusnda bile gezerler idi Bel n-gh ay ger bulda gire Baa lduza kii yoln göre nyet gör anu ki bu ümmetin omaz azmaa zre bilür yatn
Ki ciyn deizinde ger ar ola Gvurdan Müsülmna ne far ola
160 Vel ben ki Mescd ibniAmed’em unu bigi ar olmam veh nidem
Ki çevre çalup nesne bulmaz elüm Yapmaa ger nice ola lüm Ne sünn Müsülmn ne bellü Tatar aum dem ü içüm itden biter
Ne cilm ü ne ikmet ne zühd ü al Ne merd-i az vü ne ehl-i sil
Namz üzre khil fesd içre cüst Advetde at cibdetde süst
165 Meger kim efat la Muaf Ki bula ymetde gölüm af
Niçeme ki gözsüzvenin dünyede Elümi uta iretde yide
155 Yüzlerce sahabe dahi ayn çevresinde yldzlar gibi onun yanndan yarlmazd.
Onu korurlard, etrafn süslerlerdi;
anszn girerse kii yldza bakp yolunu bulur.
Onun iyilii ve ihsan ile bu
ümmetini sapknla brakmaz çünkü (bu ümmet) usulü bilir.
syan denizinde batlacaksa
Elim etraf aratrp (ona)
Ne Sünnî ne Müslüman ne gerçek
Tatar’m, dm insan ve içim itten daha kötüdür.
Ne ilim ve hikmet (sahibiyim) ne
kendimi ibadete verdim; ne sava yiidi ne silah kullanan savaçym.
Namaz klarken tembel,
165 Ancak Hz. Muhammed’in efaat
klmasyla gönlüm kyamet günü safa bulur.
Her ne kadar dünyada görmeyen
biriysem de elimi tutup ahirette beni peinden götürür.
27
Naar hç bramaz maye ol efatcidür amu cye ol Bir anu bigi çünki hum ola Ne ayu eger bi günhum ola Benüm itimdum hemn ibudur Elümde da nesne yo o budur
170 Aa vü anu l ü etbna Da ehl-i beytine eycna Ourvan taiyyt virürven selm Diri olduumca vü temme'l-kelm
Der-ikmet ve Naat Eger diler olursa her bir kii Ki ileye Tangr'ya yarar ii çüp ikmet ü marifet erbetin Bütün er oluban uatsun putun Ne dartup kii kendüzin gördügi Havya baup gögsini gerdügi
175 Er ol ola kim caybn gözedür
Yo ol kim dil ayrulara uzadur
Bun böyle bilmek gerek caldan aber virilen böyledür nalden Kiinü gerek al vü ilmi ola Da ul u hem abr u ilmi ola Kiiyi iledür l’a uldan [Ki] al dümeye al ile ul iden
ol dem ki gözede dirlik yatn Gerek oaya yad obanu itin
O, günahlara hiç iltifat etmez; bütün günahkârlara efaat edendir.
Onun gibi bir ahm olduktan sonra
pek çok günahm da olsa endielenmem.
Benim güvencem tamamen budur;
170-171 Ona ve onun ailesine, ona tabi
olanlara, Hz. Muhammed’in yakn akrabasna ve cemaatine yaadm sürece hayr dualar edip selam veririm. Ve söz tamam oldu.
Hikmet ve Nasihate Dair
uygun, faydal bir i yapsn. Hikmet ve marifet erbetini içip
mükemmel insan olarak putunu krsn.
nsan neden kendini tartp kendini
beenir, kibirlenip gösünü gerer. 175 Erkek olan kendi kusurunu gözetir;
erkek olmayan dilini bakalarna uzatr.
Mantkl olarak bunu böyle anlamak
gerekir; rivayetlerden verilen haber böyledir.
Kiinin akl ve ilmi olmas gerekir;
huyu hem sabrl hem de yumuak olmas gerekir.
Kiiyi Yaratcya ulatran kendi
nsan, u yaam tarzn dikkate
almal; yabanc airetin itini bile okamaldr!
28
180 Bili demi o nie incide Niçün darta lç [u] dürte cda Yada bilie eylemeyen lnç Olur bilie yad yada gülinç
olay sözler ile dirilse gerek olayn gözeden ola yigrek Bil arada dün gün güzfn degül Dikenler cefsn çekdügi gül Eger açsad düüben oruya rimeyedi renge vü oya
185 araulla çü bard ay
Ne o nr dutmaa buld olay Erü gevherine taammül gerek Evü düzenine tecemmül gerek Taammülden [ü] hç aburdan kii Dimi olmaya kim yaldum ii
Dutuc olur a yolna giren çini imret an vrn
çi bo olan er an bezer Gelincük bigi al içinde gezer
190 anur aybn on ile örtiser Bar yüzine altun dürtiser
Ne a çü onu içi ola bo Ne l ki gözü ola nr yo
on olursa zer-baft u kim vü na Kii geymeyicek yabna bra
180 Dost, insan nasl incitir; neden klç çeker ve mzrak saplar.
Yabancya, tanda alçakgönüllülük
Uygun sözler ile yaamak gerekir;
uygun biçimde davranan kii daha iyi olur.
Orta yerde gece gündüz bo
konuma olmadn bil! Dikenlerin cefasn gül çeker.
Kii, korkuya kaplp kaçsayd,
renge ve kokuya erimezdi. 185 Karanlk ile ay anlanca ne kadar
güzel; iyilik, nurunu kaplamaya frsat buldu.
Evin düzenine süs gerektii gibi erin
cevherine sabr ve tahammül gerekir. Sabrsz insanlar, bu durum için
yanlm olmayaym der. Hak yoluna giren, tutucu olur; içini
bayndr hale getirir, dn ise harap olmu duruma çevirir.
çi bo olan, dn süsler; gelincik
gibi halk içinde gezer. 190 Güzel elbise giyip bakr olan yüzüne
altn sürecei zaman aybnn gizleneceini düünür.
Elbisenin içi bo olunca onun ne
faydas olur! Göz nurunun bulank olmasnn ne kazanc var!
Elbise; srmal ipekten yaplm
29
Tefvüt degül olmaya on ere ayrmaz yalncal gevhere Çü cilm ola on olmasa sehldür Ki on ile far eylemek cehldür
195 aiat ber--ber degül cilm ü cehl Anuçün bir olmad n-ehl ehl
Cemli kiinü olur hilmden Kemli kiinü olur ilmden
Ne kim var ise cilmü içindedür Varu cilmi iste eger Çn'dedür
Kii var ki cilm ile göge uçar Kii var ki cehl ile yirden geçer Kii bulnur kim bir ide ola Aa bezer anca ferite ola
200 Kii var ki yigrekdür andan bir it Gerek ol oca olsun [u] ger yigit
Bunu bigi her nesneyi far iden Bilen t ayaa degin far iden
Nedür al u idrk ü ilm ü temz Bu her birisile kiidür azz
Dir ki çün aflet örter gözi Bilimez ki neyler kii kendüzi Eliyile cal evini yar Ayala dni diregin aar
205 Meger Tangr'dan uyanl ola
Ki kii sacdet yoln bula
Yiit kiiye elbise olmasa fark etmez; cevher için çplakln önemi yok.
Kiide ilim olmas gerekir, elbise
olmasa da olur çünkü giyim kuam ile böbürlenmek cahilliktir.
195 Dorusu budur ki ilim ve cehalet
birlikte deildir; onun için ehil olanlarla ehil olmayanlar bir olmad.
Kiinin güzellii, yumuak
Ne varsa ilmin içindedir; ilim Çin’de
dahi olsa oraya gidip arayn! Bazlar ilim ile göe yükselir;
bazlar cehalet ile yerin dibine geçer.
Kii yapt ilerde sadece melee
benzemelidir. 200 ster ihtiyar ister delikanl olsun, kii
var ki ondan bir köpek bile daha iyidir.
Böyle her eyi anlayan, batan sona
kadar her eyi fark eden kiidir. Akl ve anlay; ilim ve iyiyi
kötüden ayrma durumlarnn her birisi ile insan muhteremdir.
Eyvahlar olsun ki çünkü gaflet, gözü
örter; insan ne yaptn kendisi bilemez.
Eliyle ve akllya kendi hayatn
mahveder, aya ile dinin direini teper.
205 nsann saadet yolunu bulmas için
Tanr’dan haberdar olmaldr.
30
Bu ikmetleri alayca kii Tefevvü lur a’a her bir ii Bilür kendüzini ki kem nesnedür An eyle bildügi hem nesnedür Ben ol kii uln nitesi ögem Ki hiç kimseden dimeye ben yigem Cihn dönse döndürmeye yüzüni Unutmaya her demde kendüzüni
210 Ne yir bula her demde egri [vü] dn Ki amaz ocada egri odun Fuull yilin oma bauda sen Ki key dinç olasn u bau esen Aya kimse iigine admal Bal ola anup auy atmal
Çalap haretinü açu apus Anu rüveti yo durur apus
An oyup ayrua yönenmegil dem olna sen da inanmal
215 nma kimesneye yüz utmal a’a niyyetüi yavuz utmal nsa pemnl ola so uç Saa girü ol kii eyleye güç o al vü sen rzu andan ö Ki yaratd ol rzu senden ö Ululara ull çü ger a durur Vel Tangr rezz u mula durur
Kii bu hikmetleri anlaynca her bir ite Allah’a tevekkül eder.
Kendisinin eksik olduunu düünür;
öveyim ki ben hiç kimseden daha iyiyim diye söylemez.
Cihan ters yüz de olsa yüzünü
Allah’tan döndürmez, her an kendini kaybetmez.
210 Her çada kötü, aalk ey kendine
yer bulamaz çünkü ocaa eri odun samaz.
Sen lüzumsuz düünceleri banda
Kimsenin eiine ayak basma, zehri
bal düünüp tatma! Hazret-i Allah’n kaps daima
açktr; onun huzurunda rüvet yoktur.
Onu bir kenara brakp yabancya
yönelme, insanoluna dahi inanma! 215 Kimseye snma, teveccüh etme!
Allah’a niyetini kötü tutma! Snrsan onun sonu pimanlk olur;
o kii sana tekrar zulmetmi olur. Halk, insanlar brak ve sen rzkn
ondan bekle! Çünkü o, seni yaratmadan önce rzkn yaratt.
Büyüklere hizmet etmek dorudur
31
Aa ull itmek pes evl durur Ki all u rezz u Mevl durur
220 Bu clemdedür olur ise dem ü efat olsun [u] luf u kerem
Kerem kiide çün sirite ola Yarar ger mürdi ferite ola Kerem idene ramet ide kerm Cihndan key ad ile gider kerm Kerm ol ola kim ölürse acn Gözetmeye n-kesden etmek ucn Bal olma vü ar dirilmeyi gör Kim ölicegez saa gi ola gr
225 Ne eylük kim itmek gerek itgil Gider olca ayusuz gitgil
Çü almaysar kimseye rzigr Hemn ol yig eylük ala ydigr Bes i clem içinde eylük imi Hemn eylük iden kii eyler i
egird eylüge olur üstdlar Bahsuz yazlur ul zdlar
Eger orar ise ki eylük nedür Eyü söyleyü gör ü etmek yidür
230 Yatanda aplan söze aldanur te etmek atcaaz yaldanur Pes eylük bulca ne dem ola Ki yrtc ayvndan alu ala
Öyle ise ona kulluk etmek daha uygundur çünkü yaratc, rzk veren Allah’tr.
220 nsan olup anlarsan o bu âlemdedir;
iin efkat, lütuf ve cömertlik olsun. Çünkü cömertlik, kiinin
yaratlnda olur; talebesi melek olsa yararl olur.
Cömertlik yapana Allah rahmet eder;
cömert kii, dünyadan kerem sahibi büyük ün ile gider.
Cömert olan kii açlktan ölse dahi
cimriden bir parça ekmek istemez. Cimri olma ve sknt içinde
yaamay bil! Ki ölünce mezarn sana geni olsun.
225 Kime ne iyilik gerekiyorsa iyilik
yap! Öteki dünyaya gidince endiesiz git!
Çünkü dünya, kimseye kalmayacak;
Âlem içinde yetecek i, iyilik
yapmakm; sadece iyilik eden kii iyi i yapm olur.
Örenci iyilikle üstat olur; köleyi
hürriyetine kavuturana karlksz sevap yazlr.
yilik nedir diye sorarsan; iyiyi anlat,
konu ve insana ekmek yedir. 230 Kaplan barnanda söze aldanr; ite
ekmek atnca yaltaklanr. Kii