Toponimia de Silleda Completo

TOPONIMIA DO CONCELLO DE SILLEDA

Parroquias e aldeas

por

Laura Fernández Suárez Beatriz González Fernández

(Curso 2011-12)

A partir do artigo Toponimia do Concello de Silleda, de Nicandro Ares Vázquez (Lucensia, nº 17)

SILLEDA

http://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Situacion_Silleda.PNG

1.- ABADES

1. Abades (Santa María)

Do xenitivo de abbas, abbatis. Palabra de orixe hebrea, co

significado de ‘pai’, usada especialmente nos mosteiros onde

houbo abades.


Lugares de Abades:

• Bazar: o topónimo procede dun propietario dese lugar que se chamou Bazarius (figura nun documento de Lugo do 922).

• Campomarzo: parece tradución do latín campus martius ‘campo marcial, guerreiro’; pero o aparente adxectivo aquí sería máis ben o nome persoal Martius, en aposición con campus, indicando o propietario daquel campo.


Lugares de Abades:

• Covas: débese relacionar co latín vulgar cova ‘oco, burato, enterramento’, topónimo frecuente en Galicia a carón dos castros.

• Reboreda: ten o sufixo de abundancia -eta > -eda, que aquí estaba vencellado con robur ‘carballo’

2.- ANSEMIL

2. Ansemil (San Pedro)

Aquí houbo un pequeno mosteiro de monxas bieitas, pero

Ansemil foi o nome persoal visigótico dun posuidor da (villa)

(Ansemiri).

2. Ansemil (San Pedro)

Lugares de Ansemil:

• Manduas: foi un

diminutivo suévico

Mandolas no século VI. No

Parrochiale Suevum e

nunha moeda daquel tempo

figura o topónimo

Mandolas.

3.- BREIXA

3. Breixa (Santiago)

O nome desta parroquia

aparece coa forma Verasia

en 946.

Sería unha (Villa) Verasia

propia dun Verasius, nome

persoal, o mesmo ca Villa

Aemilia dos romanos era a

vila de Emilio.


Lugares de Breixa:

• Breixiña: é o diminutivo de Breixa.

• O Castro: traduce a castrum, nome de fortaleza prerromana e

quizais tamén préstamo dunha palabra anterior á latina.

• Iglesia: nome castelán, indica o lugar onde se edificou a

ecclesia ‘igrexa’, palabra de orixe grega.


Lugares de Breixa:

• Outeiro: é unha evolución de altarium ou auctarium, palabras usadas en documentos medievais para indicar un terreo alto ou elevado.

• A Pena: é unha voz primitiva, quizais da familia de pinna ‘amea’. No latín medieval escriben penna.

4.- CARBOEIRO

4. Carboeiro (Santa María)

O famoso mosteiro de

Sanctus Laurentius de

Carbonario é o que nos

proporciona a etimoloxía do

topónimo, aínda que non di

se foi simplemente sitio de

carbo -onis ‘carbón’ ou

nome de oficio, carbonarius

‘fabricante ou vendedor de

carbón’.

4. Carboeiro (Santa María)

Lugares de Carboeiro:

• Carboeiriño: sería un núcleo de poboación moi pequeno e é diminutivo de Carboeiro.

• Carboeiro de Francia: parece a primeira vista unha expresión en relación co país dos Francos; pero a razón histórica deste nome de Francia débena dar os historiadores, a non ser que se confundise con franzas ‘as pólas máis altas e miúdas das árbores, leña miúda’. De etimoloxía discutida.

5.- O CASTRO

5. O Castro (San Mamede)

Traduce a castrum, nome de fortaleza prerromana e quizais

tamén préstamo dunha palabra anterior á latina.

5. O Castro (San Mamede) Lugares de O Castro:

• Agriño: parece levar o sufixo -inu > -iño, que o faría diminutivo de ager ‘agro’. Pero foi máis ben o nome persoal Agrinius o que orixinou o topónimo.

• O Coto: é unha palabra de orixe prerromana, partindo de *cotto ‘pico elevado’.

• Lázara: probablemente é adxectivación dunha Villa Lazara, é decir, a vila dun propietario denominado Lazarus.

5. O Castro (San Mamede)

Lugares de O Castro:

• Outeiriño: é diminutivo de outeiro. É unha evolución de

altarium ou auctarium, palabra usadas en documentos

medievais para indicar un terreo alto ou elevado.

• Tellado: aludiría a aedificium tegulatum ou ao terreo onde

abundarían restos de antigas tegulas ‘tellas’

• Vilavella: traduce a villa vetula, onde o adxectivo latino era

diminutivo de vetus -eris, o cal perdurou en topónimos como

“Ponte-vedra”.

6.- CERVAÑA

6. Cervaña (San Salvador)

Nome orixinado en cervus,

animal, e tamén nome

persoal. Unha (Villa)

Cervanea/ania, co sufixo de

pertenza -anea/ania = -ana,

indicaría que o dono

chamaríase Cervus.


Lugares de Cervaña:

• Alfonsiños: trátase de

Alfonsinus, nome persoal e

diminutivo de

Adefonsus/Alfonsus.

• Ouzande: manifesta ser

evolución dun nome persoal

en xenitivo do posuidor desta

vila, pero non está claro cal

foi.


Lugares de Cervaña:

• Reguenga: alude sen dúbida a unha vila

ou herdade regalenga ‘rexia, do rei’.

• Requeixo: dúas perspectivas:

1) Como sitio ao pé dunha montaña,

posiblemente procedería de recassum,

participio de recidere ‘recaer’.

2) Como sinónimo de recanto, podería

vir de recassum, participio de recedere

‘retirarse’.

7.- CIRA

7. Cira (Santa Baia)

O nome parroquial

manifesta semellanzas co

persoal grego Cyra e Cyrus,

de modo que pordería

tratarse dunha Villa Cyra;

pero tamén leron Cira nun

epígrafe hispano, Ciro na

Galia e Cirus na Xermania.

En 1121 construíuse o

castelo de Cira, como se

relata na “Historia

Compostellana”.

7. Cira (Santa Baia) Lugares de Cira:

• Altamira: parece un orónimo, é decir, un sitio dende o cal se ‘admira’ e se ‘mira’ un amplo panorama. Máis probable parece que fose a vila posuída por Altemirus/Altamiro.

• A Braña: ten unha orixe moi discutida polos especialistas. Uns derivan braña do latín veranea ‘pastos de verán’; outros parten do latín vorago -inis ‘sumideiro, sitio quebrado’; Corominas exclúe ambas interpretacións, propoñendo a orixe nunha voz prerromana *brakna.

7. Cira (Santa Baia) Lugares de Cira:

• A Cruz: traduce o latín crux,

aludindo quizais a unha encrucillada

de camiños.

• Cursa: é o plural do latín currale

‘curral’, sitio cercado onde se

encerran as reses e os carros, a carón

das casas.

• Curro: voz relacionada co latín

currus ‘carro’ e currere ‘correr’, foi a

que orixinou curral.


Lugares de Cira:

• Fucarelos: parece un diminutivo de fúcar/fúcaro ‘home moi rico’, nome común e tamén propio derivado da familia Fugger, famosos banqueiros alemáns dos séculos XIV-XVI. Pero en 1867 no Nomenclátor de España escriben Jucarelos, castelanizando o Xucarelos. E nesta hipótese, poderiamos pensar no diminutivo dun antropónimo celta Su-carus ‘ben-querido’ co cambio do S inicial por X, como en sapone ‘xabón’, sulphure ‘xofre’, surdus ‘xordo’, etc.

• Rendo: aseméllase a ‘arrendo’ e a ‘renda’, derivados do verbo reddere > *rendere no latín vulgar.


Lugares de Cira:

• Santa Baia: é un haxiotopónimo popular, variante de Santalla, Santoalla, que equivalen a Sancta Eulalia, nome grego da ‘ben falada’, a patrona da parroquia.

• Sobrado: alude a un (aedificium) superatum, é decir, unha vivenda de polo menos dúas plantas, que supera ás demais.


Lugares de Cira:

• Vilacalva: podería referirse a unha vila edificada nun terreo “calvo”, é decir, sen vexetación; pero outra hipótese quizais máis verosímil sería ver en calva unha adxectivación do que inicialmente sería a vila dun posuidor chamado Calvus.

• Vilar: traduce como substantivo o que en latín foi adxectivo villaris-are, aludindo ao recanto dunha vila.

8.- CORTEGADA

8. Cortegada (Santa María)

Correspóndese co nome Corticata, que Plinio lle daba a unha illa no Atlántico galego. É probable que tal nome estivese relacionado orixinariamente co adxectivo corticatus-a-um, derivado de cortex-icis ‘cortiza’ (parte exterior dalgunhas árbores, como é a sobreira). Pero, secadra, tamén entraría en conta o latín vulgar cors-cortis ‘corte’, clásico cohors-cohortis, co significado de curral, derivado de hortus ‘horto, recinto’.

8. Cortegada (Santa María)

Lugares de Cortegada:

• Barral: parece sinónimo de barreiro, sitio no que abunda o barro, voz de orixe prerromana.

• A Brea: traduce o baixo latín vereda ‘camiño vello estreito’.

• Camporrapado: equivale a campo raso, dado que se compón do latín campus ‘chao amplo sen cultivar’, que aquí foi adxectivo co participio “rapado”, quizais formado vulgarmente de rapio-rapere-raptum, ‘arrebatar’.

• Cardigonde: parece un rotacismo de cas-, apócope de casa, co nome visigótico do seu propietario, Guntus/Gundus.

8. Cortegada (Santa María) Lugares de Cortegada:

• Cortegadela: leva o sufixo -ella do latín vulgar, facendo

diminutivo de Cortegada.

• Covas: débese relacionar co latín

vulgar cova ‘oco, burato,

enterramento’ topónimo frecuente

en Galicia a carón dos castros.

• Fondo de Vila: é a descrición

topográfica da parte dunha vila,

situada no fundus ‘fondo’ ou parte

baixa dun terreo en pendente.

8. Cortegada (Santa María) Lugares de Cortegada:

• Framiñán: é probable que a súa orixe estivese no antropónimo latino Flaminianus, derivado de Flaminius.

• Regalade: corresponde ao

xenitivo dun antropónimo,

de posible orixe xermánica

con base en gala.

• Segade: provén do xenitivo de

Sagatus, nome persoal gótico.

• Xubín: foi xenitivo de Iovinus,

antropónimo hipocorístico latino,

derivado de Iovius/Iobius e

relacionado co deus Iuppiter.

9.- CHAPA

9. Chapa (San Cibrao)

A palabra chapa en castelán

podería proceder dunha base

*klappa, coma clapa en

catalán e clap ‘rocha,

penasco’ no retorrománico.

Tal vez teña a mesma orixe

o topónimo Chapa, que

indica a parroquia e unha

aldea da mesma.

9. Chapa (San Cibrao) Lugares de Chapa:

• Cornado: era o nome común dunha antiga moeda, que se chamaba así porque tiña gravada unha corona ‘coroa’ no envés. Cornado podería vir do persoal Coronatus.

• A Cruz: traduce o latín crux, aludindo quizais a unha encrucillada de camiños.

• Iglesia: nome castelán, indica o lugar onde se edificou a ecclesia ‘igrexa’, palabra de orixe grega.

• Penido: equivale a penedo, dado que leva o sufixo -ido, agregado a pena, sufixo que alterna con -edo noutros topónimos.

10.- DORNELAS

10. Dornelas (San Martiño)

Este topónimo é un diminutivo de

dorna, que en portugués é unha

cuba onde se esmaga a uva e unha

arqueta para levala ao lagar. En

galego chámase así unha barquiña.

O topónimo Dornelas podería

aludir a arquetas funerarias

prerromanas.

10. Dornelas (San Martiño)

Lugares de Dornelas:

• Bascuas: parece o

patronímico de

Velascus/Vascus.

• Portiño: é un diminutivo de

portus ‘porto, paso dun río

ou dunha montaña’

11.- ESCUADRO

11. Escuadro (San Salvador)

A denominación de Escuadro, máis ca indicar un terreo de

forma rectangular, podería quizais proceder de ex quadro e

aludir a unha participación.


Lugares de Escuadro:

• Balántiga: o sufixo átono -ica > iga, usado no latín vulgar, engadido aquí a un nome persoal que sería Ballantius formado sobre ballans, -antis ‘danzante’, participio do verbo ballare ‘bailar’, enraizado no grego pállein ‘saltar’.

• Barreiro: foi barrarius-a-um no baixo latín, indicando un sitio onde abundaría o barro ou un oficio de quen traballaba no barro.

• Bustelo: é un diminutivo do baixo latín bustum ‘pasteiro ou estábulo de bois’.



• Cascaxide: traduce a Casa Kagiti, onde Kagitus foi nome

persoal visigótico.

• Cima de Vila: é un sintagma

composto da voz greco-latina

cyma ‘cume’ e villa ‘vila’.

• Cumbraos: parece un étnico

Conimbrianus, natural de

Coímbra, antigo nome bitemático

Conim-briga de orixe celta.



• Férveda: debe proceder do latín fervida, adxectivo derivado de fervere ‘ferver’, que se converteu en nome persoal Fervida, quizais aludindo ao temperamento fogoso e apaixoado dunha muller; aínda que tamén puido ser unha (Villa) Fervida, é decir, vila ou herdade propia dun Fervidus. Dáse ademais no lugar a coincidencia xeolóxica dunha fervenza ‘cachón, catarata’


• Paredes: provén do plural de paries -etis ‘parede, muro’. Adóitase usar este topónimo para antigas construcións derruídas.

11. Escuadro (San Salvador) Lugares de Escuadro:

• A Penadauga: conxunta a voz penna: voz primitiva, quizais da familia de pinna ‘amea’; con aqua ‘agua’, quizais referíndose a unha pena con coviñas que albergan auga.

• Porto Vello: foi un portus vetulus/veclus.

• Rañadoiro: débese vencellar

con raña, voz de orixe

prerromana, indicando que

podería ser un terreo corroído

polas augas e pola erosión.

• Sar: parece homónimo do

río Sar. Pero, secadra,

poderíase relacionar co

xentilicio Sares ou Sarius.



• Senra: procede dunha voz prerromana, probablemente céltica, *sénera, equivalente a senara ‘seara’, terra de sementeira reservada ao señor, que debía ser cultivada polos vasalos.

• Sestelo: parece diminutivo do persoal Sextus, co sufixo -ellus do latín vulgar, diverxente de Sextullus e de Sextillus.

• Soldecasa: forma latina, co nome persoal Soldus en xenitivo, que sería o propietario dunha casa, Soldi casa ‘casa de Soldo’, sendo Soldus unha abreviación de solidus, coma caldus é síncopa de calidus.

• Espiniños: diminutivo de spinus ‘espiño’, foi tamén nome persoal Spinus.

• Ribas: é plural derivado de ripa ‘ribeira, ribazo’.

11. Escuadro (San Salvador) Lugares de Escuadro:

• A Somoza: procedería do latín summa > ‘soma’ co sufixo -ucea, indicando a parte máis alta de algo.

• Sueiro: corresponde ao persoal Sueris, variante de Suarius ‘rancheiro’.

• Torrón: aínda que se usa, ténse agora por alteración incorrecta de terrón, derivado de terra; pero pode entrar en conta tamén o antropónimo primitivo Turronius.


12.- FIESTRAS

12. Fiestras (San Martiño)

Un plural do latín fenestra ‘fiestra, ventá’, poderíase ver na orixe deste topónimo parroquial e dun lugar da freguesía. Pero máis probable e que Fiestras fose patronímico do persoal Fenestra.

12. Fiestras (San Martiño)

Lugares de Fiestras:

• Aragonza: corresponde ao visigótico Aragundia.

• Barcia: perpetúa a voz Várzena medieval, que é moito máis

antiga, posto que parece de orixe celta, *barcina ‘campo que

se inunda e cultiva’.

• Costoia: traduce a custodia ‘garda, conservación, prisión’.

• Maril: probablemente ten orixe no nome persoal *Marillus,

diminutivo de Marius, dado que consta o feminino Marilla.

Sería a vila daquel posuidor primitivo.

12. Fiestras (San Martiño) Lugares de Fiestras:

• Merín: responde ao xenitivo do antropónimo Merinus.

• Recimil: tamén foi xenitivo

do nome persoal visigótico

e bitemático Rece-mirus.

• Samartiño: é unha haploloxía de

Sanctus Martinus, o de Tours

(s. IV) ou o de Dumio en Braga

(s. VI), que tiñan nome teofórico,

derivado de Mars ‘Marte’.

• San Antonio: foi Sanctus Anthonius, nome greco-latino derivado de anthos ‘flor’, coma antoloxía ‘florilexio’.

13.- GRAVA

13. Grava (Santa Mariña)

A etimoloxía do nome

poderíase buscar nunha voz

medieval de orixe céltica da

que provén grava en

castelán e galego co

significado de area grosa,

pedra miúda, coa que se

afirman os camiños. Pero

tamén puido coincidir co

persoal Glabra ‘calvo’.

13. Grava (Santa Mariña) Lugares de Grava:

• Arcos: aínda que parece un plural do apelativo latino arcus ‘arco’, podería ser nome pre-latino.

• Barreiro: foi barrarius-a-um

no baixo latín, indicando un

sitio onde abundaría o barro

ou un oficio de quen

traballaba no barro.

• Eirexe: concorda co xenitivo

ecclesiae (locus) ‘lugar da igrexa’.

• Ervixe: prolonga na evolución o

xenitivo do antropónimo

visigótico Ervigius.

13. Grava (Santa Mariña)

Lugares de Grava:

• Fontao: traduce o latín fontanus, a, um, adxectivo referido a fons ‘fonte’, que se converteu no cognomen persoal Fontanus.


• Pedrouzo: contén o sufixo -uceus, vencellado a petra, indicando que se trata dunha pena de gran dimensión.

• Penalta: débese descompoñer en penna alta.

• Peniza: alude a pennas ‘penas’, co sufixo -icea/icia, denotando materia en abundancia.

13. Grava (Santa Mariña) Lugares de Grava:

• Santa Mariña: foi unha mártir

reivindicada pola Igrexa de

Ourense, que levaba o nome

Marina, derivando de mare ‘mar’,

coma o masculino Marinus

• O Souto: foi saltus en latín, que

significou ‘salto, desfiladerio,

pasteiro con bosque’. Saltus foi

tamén nome persoal.


14.- LAMELA

14. Lamela (San Miguel)

No latín vulgar foi lamella, diminutivo de lama, topónimo moi

común no NO hispánico, de orixe probablemente prelatina.

14. Lamela (San Miguel) Lugares de Lamela:

• Barravaite: parece composto de barra ‘banco de area que se forma na desembocadura dun río’, e dun nome persoal como Baitus presbiter.

• A Brea: traduce o baixo latín vereda ‘camiño vello estreito’.

• A Casela: co sufixo do latín vulgar -ella, vólvese diminutivo de casa.

• A Codeseira: fai referencia á planta cutisus no latín vulgar ‘codeso’, equivalente a cytisus, voz greco-latina.


• A Goleta: sería palabra árabe co significado de ‘boca de río’ ou derivada de gula ‘gola, garganta’.

• Gorís: parece proceder do antropónimo visigótico *Golaricus ou Goiaricus.

• Peroxa: puido ser unha (Villa) Perusia, é dicir, unha vila propia de Perusius, nome persoal.


• Santa Cristina: foi Sancta Christina, mártir de Tiro na persecución de Diocleciano, con nome greco-latino derivado de Christus.

• O Souto: de saltus en latín, que significou ‘salto, desfiladerio, pasteiro con bosque’. Saltus foi tamén nome persoal.

• Vilariño: é diminutivo románico do latín villaris -are, adxectivo que se substantivou en Vilar, que é unha pequena vila.

15.- LARO

15. Laro (San Salvador)

Laro puido ser o persoal e primitivo Larus, que levaba o

apelido de Cantaber ‘cántabro’ no poema de Silio Itálico e

reaparece o seu xenitivo Lari na epigrafía hispana.


Lugares de Laro:

• Forcas: traduce a furca en acusativo de plural, referíndose posiblemente a unha bifurcación de camiños, máis có suplicio da forca.

• Freixeiro: co sufixo -arius >

-eiro indica o sitio dun colectivo

de fraxinus ‘freixo’

• Galán: ou foi un alcume persoal

orixinado no xermánico *wallan

ou o nome visigótico Gella -anis,

con referencia ao posuidor

daquela vila.

15. Laro (San Salvador) Lugares de Laro:

• A Pereira: alude á árbore que ten a súa raíz etimolóxica no latín neutro pirum, plural pira ‘pera’.

• O Pereiro: alude á árbore que ten a súa raíz etimolóxica no latín neutro pirum, plural pira ‘pera’.

• Riobó: procede do latín rivus/rius bonus ‘río bo’.


Lugares de Laro:

• Samartiño: é unha haploloxía de Sanctus Martinus, o de Tours (s. IV) ou o de Dumio en Braga (s. VI), que tiñan nome teofórico, derivado de Mars ‘Marte’.

• Sante: reflexa o xenitivo do antropónimo Sanctius, que orixinou o persoal Sancho; a forma plena foi Villa Sancti, que quedou fosilizada no topónimo Vilasante.

• O Souto: foi saltus en latín,

que significou ‘salto,

desfiladerio, pasteiro con

bosque’. Saltus foi tamén

nome persoal.

16.- MANDUAS

16. Manduas (San Tirso)

Manduas foi un diminutivo suévico Mandolas no século VI.


Lugares de Manduas:

• Andamollo: aparenta un topónimo bitemático, pero de difícil atribución.

• A Bandeira: parece un derivado de banda, feminino do gótico bandwo ‘signo, estandarte’.

• Bravil: aseméllase algo a bravío, relacionado con barbarus; pero puido ser metátese do persoal Barbillus, en xenitivo.

• O Castro: traduce a castrum, nome de fortaleza prerromana e quizais tamén préstamo dunha palabra anterior á latina.


Lugares de Manduas:

• Crestelle: foi un antropónimo co sufixo diminutivo -ellus do latín vulgar, derivado do greco-latino Crestus/Chrestus ‘servidor, bo, virtuoso’.

• Devesa: procede do latín defensa, referida a un terreo protexido por unha cerca, como unha chousa.

• Ferrozos: debeu ser o nome persoal Ferruzus, da familia de Ferrus, baseados no latín ferrum ‘ferro’.



Lugares de Manduas:

• Letros: poderíase relacionar co celta letron ‘pel, coiro’ ou co greco-latino lectrum ‘cama, faldistorio’.

• Lourás: pódese vencellar cos nomes persoais Laurius, Laurianus, Laurea.

• Medelo: aseméllase ao cognomen persoal latino Metellus, derivado de meta ‘meda’ co sufixo -ellus.

• A Moa: traduce o latín mola con perda do -l- intervocálico.

16. Manduas (San Tirso) Lugares de Manduas:


• Quintela: é o diminutivo latino

de quintella, formado sobre

quinta. Puido ser unha (Villa)

Quintella, propia de Quintellus.

• Vilaverde: sería unha Villa

Virdii ou Viridii, a vila do

propietario Virdius/Viridius.

17.- MARGARIDE

17. Margaride (San Fiz)

Topónimo que se orixinou en Margaritus, un “signum”

procedente da voz grega margarites ‘perla’.

17. Margaride (San Fiz) Lugares de Margaride:

• Costela: alude a unha pequena costa ‘ladeira’, voz latina co sufixo diminutivo -ella.

• Gamil: foi nome persoal, quizais o gótico Walamirus ou o romano Gamillus, de orixe celta?

• San Fiz: o patrón parroquial, foi S. Félix.

• Vilanova: traduce a villa nova.

18.- MARTIXE

18. Martixe (San Cristovo)

Martixe é evocador dun

xenitivo do primeiro

posuidor daquela villa

primitiva, o cal chamaríase

Martidius.

18. Martixe (San Cristovo)

Lugares de Martixe:

• A Moa: traduce o latín mola con perda do -l- intervocálico.

• Paradela: é un diminutivo de Parada que alude a unha parata,

onde os viandantes antigos facían un alto no camiño,

parándose e preparándose para novas andaduras.

19.- MOALDE

19. Moalde (San Mamede)

A orixe lingüística de Moalde atópase no xenitivo do

antropónimo visigótico Manualdus ou dun suposto *Mod-

(u)aldus.

19. Moalde (San Mamede) Lugares de Moalde:

• Cabana: traduce a voz hispano-latina capanna, a cal foi probablemente céltica.

• Casamaría: une o apelativo casa co nome persoal María, de orixe bíblica oriental.

• Costela: alude a unha pequena costa ‘ladeira’, voz latina co sufixo diminutivo -ella.


19. Moalde (San Mamede)

Lugares de Moalde:

• Lis: evoca espontaneamente a heráldica flor de lis, tomada do

francés, e orixinada no latín lilium ‘lirio’. Pero Lis podería

proceder directamente de Lissus, Lisius/Lissius ou ser unha

variante do topónimo lucense Liz, patronímico de Licius.

• A Meda: cadra ben co latín meta,

montón cónico de cereais ou de

terra, equivalente a unha mámoa

prehistórica.


• Outeiro: é unha evolución de altarium ou auctarium, palabras

usadas en documentos medievais para indicar un terreo alto ou elevado.

• A Portela: é un diminutivo de portus/porta, paso dun río ou dunha montaña.

• Quinteiro: sería quintanarius,

referido quizá ao arrendatario

dunha quintana, é dicir, dunha

herdade pertencente a Quintanus

ou da quinta propia dun señor,

ao cal debíalle pagar o vasalo a

quinta parte dos froitos dunha terra.


• Rabo de Gato: a súa etimoloxía estaría no latín rapum ‘nabo/rabo’ e cattus ‘gato’.

• Ribas: é plural derivado de ripa ‘ribeira, ribazo’.

• Xindiriz: provén do nome persoal visigótico Sindericus, con base no gótico sinths- ‘forte’ e reiks ‘señor’.

20.- NEGREIROS

20. Negreiros (San Martiño)

O nome desta parroquia

procede do latín serodio

*nigrarius, adxectivo

formado sobre niger-nigra-

nigrum ‘negro’, convertido

posiblemente en

antropónimo, pero co

significado primitivo pouco

coñecido.


Lugares de Negreiros:

• O Campo: traduce a campus, chao amplo sen cultivar.

• O Couto: tamén traduce a cautum, participio do verbo caveo ‘precaver, protexer’, porque se trataba dun terreo acotado por un señor, por un mosteiro, etc.

• Negreiriños: é diminutivo de Negreiros.

• Outeiro: é unha evolución de altarium ou auctarium, palabra usadas en documentos medievais para indicar un terreo alto ou elevado.



• Ponte de Pedra: contén un sintagma descritivo dunha pons

‘ponte’, construída con petra ‘pedra’ sobre un río.

• Ribeirao: parece un adxectivo riparianus, formado sobre

riparius-a-um e ripa ‘ribeira’.

• Riobó: procede do latín rivus/rius bonus ‘río bo’.



• Riocalvo: vencella o adxectivo latino calvus, convertido en

nome persoal co apelativo rivus/rius ‘río’.

• Sachocos: parece diminutivo despectivo do persoal Sarculo

‘sacho’, diverso do castelán sancocho ‘medio cocido’ e de

sacocha ‘faldriqueira’.

• Samartiño: é unha haploloxía de Sanctus Martinus, o de

Tours (s. IV) ou o de Dumio en Braga (s. VI), que tiñan nome

teofórico, derivado de Mars ‘Marte’.

21.- OLEIROS

21. Oleiros (San Miguel)

En inscricións constan ollarium ‘nicho de cripta funeraria’ e ollarius, referido a urnas sepulcrais que perdurarían quizá en Oleyros.

Oleiros eran tamén os fabricantes ou vendedores de ollas ‘olas’, taños de barro para usar os vivos ou para urnas cinerarias dos mortos, coma as que se atopan nas mámoas.

21. Oleiros (San Miguel) Lugares de Oleiros:

• Laxe: provén de lagena ‘pedra

plana de pouco grosor’, palabra

usada no baixo latín, quizá de

orixe prerromana.

• Marza: pode estar referida a

unha Villa Martia, é dicir,

propiedade dun Martius. Tamén

puido ser Villa Marcia, propia

de Marcius, xentilicio con base

en Marcus.

21. Oleiros (San Miguel) Lugares de Oleiros:

• Pazos: parece plural de

palatium ‘pazo’ e pode ser que

fose unha simple tradución de

*palatios.

• Pena do Camiño: sería coma

un fito ou marco constituído por

unha pinna/penna ‘pena, seixo,

rocha’, ubicada á beira dun

camminus ‘camiño’.

• Vilanova: traduce a villa nova.

22.- PARADA

22. Parada (San Tomé)

Alude a unha parata, onde os viandantes antigos facían un alto

no camiño, parándose e preparándose para novas andaduras.

22. Parada (San Tomé) Lugares de Parada:

• Barro: é voz prerromana descritiva da

calidade dun terreo. Non obstante,

quizais haberá que ter en conta o

persoal Barrus.

• O Cruceiro: deriva de crux ‘cruz’.

• Eirexe: é forma galega lexítima, non

castelanizada como Iglesia.

• Freixeiro: co sufixo -arius > -eiro

indica o sitio dun colectivo de fraxinus

‘freixo’.


Lugares de Parada:


• O Pereiro: alude á árbore que ten

a súa raíz etimolóxica no latín

neutro pirum, plural pira ‘pera’.

• Portodovalde: parece composto

de portus ‘porto’, vencellado quizais

co determinante persoal Waldus ou

Walda ou co apelativo balde ‘cubo’,

de orixe incerta.


Lugares de Parada:

• Redemuíños: variante popular de “remuíños”, alude a torbeliños das augas removidas coma o rodicio do molinum ‘muíño’ ou movemento xiratorio e rápido do vento.

• Soutonogueira: correspóndese con saltus ‘souto’: foi saltus en latín, que significou ‘salto, desfiladerio, pasteiro con bosque’. Saltus foi tamén nome persoal. Determinado aquí por un colectivo nucaria ‘nogueira’, árbore que dá como froita a nux ‘noz’.

• Veiga: sería unha voz de orixe prerromana *vaika ou baika ‘terreo húmido’.

23.- PAZOS

23. Pazos (San Martiño)

Parece plural de palatium ‘pazo’ e pode ser que fose unha

simple tradución de *palatios.

23. Pazos (San Martiño)

Lugares de Pazos:

• Quintás: traduce

probablemente a (terras)

quintanas, é dicir, fincas

dun señor, chamado tal vez

Quintanus, ou ao que os

rendeiros debían pagar a

quinta parte dos froitos.

24.- PIÑEIRO

24. Piñeiro (San Xillao)

Un fitónimo derivado de pinus ou o xentilicio Pinarius foi o

que se converteu aquí en topónimo parroquial.

24. Piñeiro (San Xillao) Lugares de Piñeiro:

• Basteiros: quizais podería ser variante de besteiros, é dicir, balistarios, coma “ballesteros” en castelán, ou terreos con herba besteira ‘heléboro, planta ranunculácea fétida’, ou “bastoeiros”.

• Os Campos: traduce a campus,

chao amplo sen cultivar.

• Castrocastriño: parece un duplicado

de castrum e do seu diminutivo;

pero foi o castro do xentilicio

Castrinius, é dicir, o castro posuído

por un xefe con nome derivado de

Castrius, tamén xentilicio.

24. Piñeiro (San Xillao) Lugares de Piñeiro:

• Castromonde: é un derivado de Castrum Mondii, castro posuído por un home chamado Mondius, Mundius ou Mundus.

• Cuíña: puido proceder do latín colina/culina ‘cociña, fogar portátil, [fig.], mesa, sitio dos banquetes funerarios, tumba dos pobres, latrina. Tamén se podería ver acouchado en Cuíña o nome persoal Culina e ulinus.

24. Piñeiro (San Xillao)

Lugares de Piñeiro:

• Porta-Piñeiro: componse de

portus/porta determinado aquí polo

nome parroquial.

• Santifoga: parece composto do xenitivo

nominal Sancti. Sante: reflexa o xenitivo

do antropónimo Sanctius, que orixinou o

persoal Sancho; a forma plena do Villa

Sancti, que quedou fosilizada no

topónimo Vilasante. Sería determinativo

aquí de foca, plural de focum ‘fogo,

fogar’.

25.- PONTE

25. Ponte (San Miguel)

O nome alude evidentemente a pons ‘ponte’.


Lugares de Ponte:

• Aldea de Abaixo: combina o nome árabe al-daia co adxectivo topográfico bassus ‘baixo’.

• Carderrei: ofrécenos un rotacismo de casa, determinada polo cognomen persoal Rex, tomado de rex, regis ‘rei’, sen que sexa necesario supoñer que fose un monarca histórico.

• Meixomence: parece un apelido *Maxuminici, que sería o patronímico de Maxuminus, diminutivo de Maxumus/Maximus.

• Rosende: corresponde ao xenitivo de Rodesindus, antropónimo visigótico.


Lugares de Ponte:

• Sino: parece que traduce a signum,

probablemente sinónimo aquí de campá

da igrexa, usado neste senso en

documentos notariais da Idade Media.

• Trasfontao: é o topónimo fontanum,

Fontao: traduce o latín fontanus-a-um,

adxectivo referido a fons ‘fonte’, que

se converteu no cognomen persoal

Fontanus. Precedido aquí da preposición

trans ‘tras, máis alá de’.

26.- REFOXOS

26. Refoxos (San Paio)

Refoxos parece un plural de

refugium “refojo, recôncavo

de terreno; gruta ou caverna

onde se escoitam feras”.

Poderíase vencellar tamén

con foveum ‘foxo’, coma o

castelán “Rehoyo” ou co

verbo latino refodio ‘cavar’.


Lugares de Refoxos:

• Cardesín: pódese comparar con Sino: parece que traduce a

signum, probablemente sinónimo aquí de campá da igrexa,

usado neste senso en documentos notariais da Idade Media.

Pero tamén con Carderrei: ofrécenos un rotacismo de casa,

determinada polo cognomen persoal Rex, tomado de rex, regis

‘rei’, sen que sexa necesario supoñer que fose un monarca

histórico. Ou Cardigonde: parece un rotacismo de cas-,

apócope de casa, co nome visigótico do seu propietario,

Guntus/Gundus.


Lugares de Refoxos:

• Corrospedriños: leva como segundo elemento o adxectivo petrinus, derivado de petra ‘pedra’, calificando a corros, variante de curros, indicando aquí tal vez ‘cercados de pedra’. Pero tamén houbo o cognomen latino Petrinus.

• O Couto: tamén traduce a cautum, participio do verbo caveo ‘precaver, protexer’, porque se trataba dun terreo acotado por un señor, por un mosteiro, etc.


Lugares de Refoxos:

• Lázara: probablemente é adxectivación dunha Villa Lazara, é

dicir, a vila dun propietario denominado Lazarus.

• Outeiro: é unha evolución de altarium ou auctarium, palabras

usadas en documentos medievais para indicar un terreo alto ou

elevado.

• Pallota: parece afín a palloza, vivenda cuberta de palla, ambos

derivados de palea ‘palla’, con sufixos diferentes.

26. Refoxos (San Paio) Lugares de Refoxos:

• Tixoa: semella ser un

diminutivo *tegiola, co sufixo

do latín vulgar serodio -ola,

probablemente baseado en

tegere ‘cubrir’, coma tegula.

• Xastres: sería plural do

apelativo latino de oficio,

sartor, -oris ‘xastre’,

equivalente en significado ao

árabe alfaiate.

27.- RELLAS

27. Rellas (San Martiño)

Rellas sería un patronímico do antropónimo latino Regula.

27. Rellas (San Martiño) Lugares de Rellas:

• Curbeira: pode ser derivado de

corvus, sitio de corvos, máis ben ca de

curvas.

• Iglesia: nome castelán, indica o lugar

onde se edificou a ecclesia ‘igrexa’,

palabra de orixe grega.

• A Lama: topónimo moi común no

hispánico, de orixe probablemente

prelatina.

27. Rellas (San Martiño)

Lugares de Rellas:

• A Torrevedra: procede de

turris vetera ‘torre vella’.

• Vis: sería patronímico,

quizais orixinado no

antropónimo Visius, Visus

ou Vicius.

28.- SAÍDRES

28. Saídres (San Xoán)

O nome de Saídres parece un patronímico, tal como aparece en

documentos medievais


Lugares de Saídres:

• Aldea Grande: une a voz árabe al-daia co adxectivo latino grandis ‘grande’.

• Barradaos: parece que equivale a Bardaos, topónimo lucense, escrito Barretanos, o cal posiblemente sería un étnico relacionado con Barredo, con base en ‘barro’.

• A Cañoteira: implica colectividade de cañotos, palabra mozárabe cannut, derivada dunha forma hispánica *cannutus, semellante a unha canna ‘cana’.

• Carracido: é variante de Carracedo, sitio abundante en carrizos, do latín carex -icis.



• Casardoño: pode ser casa ou

casale Hordonius, nome

do posesor.

• Caxeba: parece constar do

apelativo casa e dun nome

persoal, comparable quizais

co topónimo Casebio

(Casa de Eusebio) ou tal vez

(Casa) Sevia.



• Maragouzos: se cadra, podería ser un antropónimo bitemático primitivo *Mara-gautius ou visigótico. Aseméllase tamén a maragouto, molgueira, feixe ou mollo de trigo ou centeo na seitura cos que se fai a meda.

• Moimenta: traduce a monimenta, palabra usada na epigrafía galaicoasturiana para indicar ‘monumentos’ funerarios.

• Pedralaxe: componse de petra ‘pedra’, indicando con lagena ‘laxe’ a forma lisa, plana, de pouco grosor, como é a pedra pizarrosa.

• A Pena: é unha voz primitiva, quizais da familia de pinna ‘amea’. No latín medieval escriben penna.

29.- SIADOR

29. Siador (San Miguel)

O nome da parroquia venlle dado polo dunha aldea da mesma,

que foi posuída inicialmente por un home chamado Senator -

oris.


Lugares de Siador:

• Barcia: perpetúa a voz Várzena medieval, que é moito máis

antiga, posto que parece de orixe celta, *barcina ‘campo que

se inunda e cultiva’.

• Barro: é voz prerromana descritiva da calidade dun terreo.

Non obstante, quizais haberá que ter en conta o persoal

Barrus.

• Cartimil: foi o antropónimo visigótico Cartemirus.


Lugares de Siador:

• Cóscaros: poderíase vencellar

quizais co latín cusculium ‘bugallo

producido polo quermes no

carballo’.

• Costoia: traduce a custodia ‘garda,

conservación, prisión’.

• Currelo: é diminutivo de curro.

Curro: voz relacionada co latín

currus ‘carro’ e currere ‘correr’,

foi a que orixinou curral.

29. Siador (San Miguel) Lugares de Siador:

• Marco: puido sinalar os límites

dun terreo, e neste senso tería orixe

xermánica; pero tamén pode

reducirse ao nome persoal Marcus

que sería o do posuidor de tal

lugar.

• Outeiro: é unha evolución de

altarium ou auctarium, palabras

usadas en documentos medievais

para indicar un terreo alto ou

elevado.

29. Siador (San Miguel) Lugares de Siador:

• Penadagra: equivale a pena da agra.

Pena: é unha voz primitiva, quizais da

familia de pinna ‘amea’. No latín

medieval escriben penna. Agriño: parece

levar o sufixo -inu > -iño, que o faría

diminutivo de ager ‘agro’. Pero foi máis

ben o nome persoal Agrinius o que

orixinou o topónimo.

• Sestelo: parece diminutivo do persoal

Sextus, co sufixo -ellus do latín vulgar,

diverxente de Sextullus e de Sextillus.

30.- SILLEDA

30. Silleda (Santa Eulalia)

O nome desta freguesía

aparece escrito Exilieta no

ano 998 e Selleda en 1395.

Inseparable de Silleiro,

Sillobre e Sillosa e

derivado dun

substantivo de sufixo

latino -etum/ -eta: *Silieta.


Lugares de Silleda:

• Casas do Monte: deriva do

latín casa e mons ‘monte’.

• Costoia: traduce a custodia

‘garda, conservación,

prisión’.

• Fonteboa: equivale a fons

bona, dado que o masculino

fons converteuse en feminino

no latín serodio.


Lugares de Silleda:

• Foxo: procede do latín serodio fogium/foveum, trampa de

feras, consistente nun foso feito na terra e camuflado na

superficie, onde se pousaba o cebo para que caese dentro o

animal ao comelo.

• Mera: chámase a néboa espesa e baixa que estraga os cultivos,

pero outro debeu ser o significado e orixe deste topónimo e

hidrónimo, que se repite en Galicia. Din tamén que mera sería

unha voz emparentada co grego méros ‘parte’, cando significa

a parte de bens que lle corresponde a cada herdeiro ou a sorte

que lle toca a cada veciño nunha partilla comunal.


Lugares de Silleda:

• Mourelos: traduce a Maurellus,

diminutivo no latín vulgar do

antropónimo Maurus ‘mouro’.

• Toiriz: procede do persoal

visigótico Teodoricus.

30. Silleda (Santa Eulalia) Lugares de Silleda:

• Toxa: parece da familia de

toxo, que ten orixe prerromana.

• Trasfontao: é o topónimo

fontanum, Fontao: traduce o

latín fontanus-a-um, adxectivo

referido a fons ‘fonte’, que se

converteu no cognomen

persoal Fontanus. Precedido

aquí da preposición trans ‘tras,

máis alá de’.

31.- TABOADA

31. Taboada (Santiago)

Probablemente o topónimo

Taboada procedería de

(aedificia) tabulata ‘edificios

de táboas’, ou de (terra)

tabulata, é dicir, terra medida

en cadros: unam tabulam de

terra per suos marcos, ou

(pons) tabulata ‘ponte de

táboas).


Lugares de Taboada:

• Carballeda: indica co sufixo -

eta > -eda abundancia dunha

árbore, que se chamaba carbalio

en 985, non carbaculum

‘carballo’, derivado do

prerromano carba.

• Carral: deriva de carrus/currus,

por ser camiño de carros.


Lugares de Taboada:

• Eirexe: concorda co xenitivo

ecclesiae (locus) ‘lugar da igrexa’.

• Ponte: alude evidentemente a pons

‘ponte’.

• Reboredo: vencellado con robur

‘carballo’.

31. Taboada (Santiago) Lugares de Taboada:

• Regueiro: sería o plural

neutro de *recarium, derivado

de *recum ‘rego’, voz quizais

pre-latina equivalente a riguus

‘rego’ en latín.

• Taboadavella: é Taboada co

adxectivo vetula ‘vella’.

• Trasdovalo: vén do latín trans

vallum ‘tras do valado ou da

muralla’.

32.- VILAR

32. Vilar (San Martiño)

Traduce como substantivo o que en latín foi adxectivo villaris

-are, aludindo ao recanto dunha vila.

32. Vilar (San Martiño)

Lugares de Vilar:

• Barral: parece sinónimo de

barreiro, sitio no que abunda o

barro, voz de orixe

prerromana.

• Cabodevila: alude a caput

‘cabo, cabeza, extremidade’

dunha villa ‘vila’.

• O Campo: traduce a campus,

chao amplo sen cultivar.

32. Vilar (San Martiño) Lugares de Vilar:

• Mazarelos: parece o plural de

mazarelo ‘man do machaduro ou

morteiro; roda de mazar o leite;

mazarico’. Este derviado do latín

vulgar *mattea ‘maza’, podería

referirse quizais a

mazadoiros/mazadeiros de liño.

• Redondo: procede do latín rotundus-

a-um, adxectivo que foi base do nome

persoal Rotundus.

33.- XESTOSO

33. Xestoso (Santa María)

Do latín genista orixinouse Genestoso que non é só o nome

parroquial, Xestoso, senón tamén o dun lugar da freguesía.

33. Xestoso (Santa María) Lugares de Xestoso:

• Fontefría: sería fons frigida no

baixo latín, coma o dito de

Fonteboa: equivale a fons bona,

dado que o masculino fons

converteuse en feminino no latín serodio.

• Fontelas: é plural do diminutivo vulgar fontella ‘fontiña’.

• Reigosa: procede do adxectivo radicosus-a-um.

• Río: foi rivus/rius en latín.

Toponimia de Silleda Completo

Documents

Transcript of Toponimia de Silleda Completo