euskal zor ekologikoa

2011zor energetikoa

euskal zor ekologikoa

2011zor energetikoa

Baliabide honen erabilpena baimentzen da

hezkuntza edo informazioaren helburuare-

kin denean eta ez helburu komertzialenga-

tik, beti honen egilea eta jatorria aipatuz eta

bere zentsua eta osotasuna aldatzen ez

den bitartean

SARRERA .................................................................ENERGIA-KONTSUMOA .........................................INPORTAZIOAK .......................................................ENPRESAK ...............................................................GAS ETA PETROLIO GARRAIOA ...........................INPAKTUAK GAS ETA PETROLIO ERAUZKETAN

ERALDAKETA EHn .................................................JARDUERA ENERGETIKOAREN HONDAKINAK

(ERALDAKETA ETA ERREKETA) ...................EHko ZOR ENERGETIKOA .....................................BIBLIOGRAFIA .......................................................

46

9

111112

14

212224

Energia-kontsumoa handituz doa Euskal He-rrian. Gure kanpo-mendekotasuna Europako ba-liorik altuenen artean dago eta gas naturalarenkontsumoa handienetarikoa da Iparraldeko he-rrialdeak deiturikoen artean (batez ere EAEn1 etagero eta gehiago Nafarroan). Energia burujabetza-rako horrek dakartzan arriskuez harago, egoerahonek bi auzi planteatzera garamatza: 1) euskalherritarron kontsumorako diren energia baliabidegehienak Euskal Herritik kanpo ekoizten direla;eta 2) euskal mix energetikoak (baliabide fosile-kiko mendekotasun handia duena) eta energiakontsumo altuak euskal herritarrok aldaketa kli-matiko globalari egiten diogun ekarpena mundumailakoaren batez bestekoa baino askoz altuagoaizatea dakarrela. Bi auziok beste herrialde batzue-tan baliabide fosilen erauzketak, garraioak etaerreketak sorrarazten dituen gizarte eta inguru-men-eraginen arduradun egiten gaituela, modubikoitzean.

Zeri deitzen diogu zor ekologikoa? Lurralde ba-teko pertsona/administrazio/enpreseen onurarakogaratutako jarduera ekonomikoek beste lurraldebatean ordainetan ezer jaso gabe eragindako kaltesozial eta ingurumenezkoen multzoari. Jardueraenergetikoari dagokionean, zor energetikoa deit-zen diogu. Txosten honen bitartez Euskal Herrikozor energetikorako hurbilpena egiten saiatukogara. Helburua ez da kuantifikazio ekonomikoaedota azterketa sakona egitea. Panorama orokorbat maraztuko dugu, Euskal Herriko energia-

kontsumoaren inguruan, eta energia horrenerauzteak, garraioak, eraldaketak, hondakinen ku-deaketak eta kontsumoak Hegoalde globala deitu-rikoan sorrarazten dituen gizarte eta ingurumen-eraginen inguruan.

Euskal ekonomia eta energia-jardueraren kal-teak lotzen dituen beste puntu bat euskal enpresakdira, baliabide energetikoak ustiatu, garraiatu etaeraldatzen dituzten edota jarduera horiek ekono-mikoki finantzatzen dituzten enpresak alegia.Euskal enpresatzat jotzen ditugu kapitalaren ge-hiengoa euskal herritarrena denean edota egoitzasoziala EHn dutenak, zergak EHn ordaintzen di-tuztelako . Halako enpresek sortutako inpaktuakez direnez kanpoan soilik gertatzen, EHn gertat-zen diren inpaktuak ere hartuko ditugu kontuan(euskal gizarte eta biodibertsitatean eragina dutenpetrolio-isuriak edota birfindegi zein erraustegienkutsadura atmosferikoa esate baterako).

Azkenik, aipatu behar da txosten honetan ez di-rela energia alternatibotzat edo garbitzat onartuerraustegietako energia-berreskurapena, Hegoaldeglobaletik datozen energia-laboreetako bioerre-gaiak, hidroelektriko handiak (>10MW), eztaenergia nuklearra ere. Teorian, horietako zenbaitberriztagarritzat jo daitezkeela ulertzen dugunarren, praktikan frogatu da ingurumen zein gi-zarte aldetik inpaktu handikoak direla eta, beraz,ezin ditugu erregai fosilekiko bestelako aukeraonargarritzat jo3.

SARRERA

1 - Euskal Autonomia Erkidegoa.2 - Neurri batean edo bestean, enpresa hauek enplegua EHn sortzendute, EHko kutxetan ordaintzen dituzte zergak eta, printzipioz, EHkoeta estatuko legeen arabera funtzionatzen dute. 3 - Noski, haize-, eguzki- eta marea-energiak eta beste berriz-tagarri batzuk ere ingurumenean inpaktua sor dezakete etaeuren kokapena eta ekoizpena serioki oinarrituta egon behardira eta publikoki erabaki. Hala ere, a priori inpaktu gutxiagosortzen dutenez, berriztagarritzat edo erregai fosilen bestelakoaukeratzat joko ditugu.

Nagusia: AHT-ren aurkako txirrinda

martxa Kastejoiko (Nafarroa) ziklo

konbinatuko zentralen aurretik. Be-

heran (ezkerretik eskubira):

Bizi!ren aldaketa klimatikoaren

aurkako egitasmoa  Baionan eta Eko-

logistan Martxan-ekoa Bilbon (x 2)

ekinklik.org

EAEn biztanleko lehen mailako kontsumoa4

(3,38 ptb/biz5 2009an) Espainiako batez besteko-

aren gainetik dago eta Europakoaren apur bat

gainetik. Energiaren azken kontsumoa %35,5 hazi da 1982

eta 2009 artean eta %48 hazi zen 1982tik 2007ra

arte, krisia hasi zenean.4

Lehen mailako kontsumoa %44 hazi zen 1982-

2009 aldian (eta %53,3 1982tik 2007 bitarte).

Azken kontsumoa 2009an 5.259 mptb-koa izan

zen eta lehen mailako kontsumoa 7.313 mptb-

koa.

Kontsumitu diren energia mota nagusiak gas na-

turala eta petrolioa eta bere eratorriak dira: bien

artean lehen mailako kontsumoaren %89 osatu

zuten 2009an. Berez, lehen mailako kontsumoa-

ren hazkunde osoa gas naturalaren kontsumoa-

ren hazkundeak bereganatu du praktikan:

2009an lehen mailako kontsumoaren %47 zen.

Gas natural eta petrolio guztia inportatzen denez

eta EAEk oso energia gutxi ekoizten duenez (be-

rriztagarria baino ez), bertako mendekotasun

tasa oso handia da: %94,5 2009an. Kopuru hori

Europako batez besteko tasa baino askoz gorago

dago (%54,7 2009an, EUROSTAT 2010), baita

Espainiako batez bestekoaren gainetik ere

(%78,9 2009an, EUROSTAT 2010).

Sektorekako azterketa batean, honakoak dira

kontsumitzaile nagusiak, ordenan, 1987tik

2009ra: industria, garraioa eta bizitokietakoa.

Urte horietan energia-kontsumoa gehien han-

ditu zuen sektorea garraioa izan zen: ia hiru-

koiztu egin zen 1987 eta 2008 artean (2009an

jaitsi egin zen krisiaren eraginez).

Energia berriztagarriak, krisi garaian ere igotzen

jarraitzen duten arren, 2009ko lehen mailako

kontsumoaren %6 baino ez ziren izan.

Lehen mailako kontsumo berriztagarriaren

%70,5 biomasaren energiari dagokio (hiri-hon-

dakin solidoak HHS, zabortegietako biogasa, ko-

generazioa hondar-biomasarekin), %6,8 haize-e-

nergiari eta %7,8 hidroelektrikoari (potentzia hi-

draulikoa: 113 MW, Arabako bi zentral hidrau-

likoetakoa da, eta %58,3 MW minizentraletakoa,

10MW baino gutxiagokoak). Gainera, 2004tik, EAEn bioerregaiak kontsumit-zen ari dira (berriztagarrien %14 2009an), eta ge-hienetan EAEn ekoizten direnak, lanean aridiren 3 lantegietan, inportatutako energia-labo-reetako olio birjinetan oinarrituta. InportazioakBrasildik, Indonesiatik, Malaysiatik, Argentina-tik eta Guatemalatik egiten dira, besteak beste(Datacomex 2011). 2010an, EAEn inportatutako35.000 tona palma-olioaren gehiengoa Indone-siatik zetorren. Ikerketa ugarik frogatzen dutenekazal-erregai sailak elikadura subiranotasunaarriskuan jartzen ari direla Hegoaldeko hainbatherrialdetan, biziraupeneko nekazal lurrekikolehia sortzen dutelako, urarekiko lehia sortzendutelako, komunitateen kanpora-tzeak eta defo-restazioa sortzen dutelako, ez direlako eskulanintentsiboak eta lan eta gizarte gatazkak sortzenari direlako (Alonso et al. 2008, Vargas et al. 2009).

ENERGIA-KONTSUMOA

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

2009an, EAEn lehen mailako energia berriztaga-rrien kontsumoan berriztagarri mota bakoitzakduen pisua (mptb-tan). Iturria: EVE 2010.

Lehen Mailako Energia-kontsumoa EAEn 1982 tik 2009ra(mptb-tan). Iturria: EVE 2010.

Azken kontsumoan, sektore ekonomiko ezberdinek kontsu-mitutako energia hartzen da bakarrik kontutan. Lehen mai-lako kontsumoan, azken kontsumoa gehi eraldaketan erabi-litako energia eta galerak hartzen dira kontutan. Ptb = petrolio-tona baliokidea

Hona hemen EAEko azken urteotako ener-gia-kontsumoari buruzko hainbat datu (EVE2010):

4-

5-

Berriztagarriak EAEn

Eolika6,8 %

Hidroelektrika6,8 %

Biorregaiak14 %

Biomasa70,5 %

Eguzkikoa0,8 %

Energia elektrikoa

Energia berriztagarriak

Energia

GAs naturala

Petrolio

Erregai solidoak

2009an Nafarroan, lehen mailako kontsumoaper capita %3,6 ptb/biz izan zen, EAEko, Espai-niako zein Europako batez bestekoa baino han-diagoa. 4

Lehen mailako kontsumoa %178 hazi zen 1984eta 2009 artean (eta 2008an, 1984ren aldean, hi-rukoiztu egin zen). 2009ko lehen mailako kont-sumoa 2.500 mptb baino pixka bat gehiagokozen, eta 1990ean 1.100 mptb-tan zegoen. Hazkunde honen arrazoia gas natural kontsu-moan gertatutako igoera izan zen, baita petro-lio-produktuen kontsumo iraunkorrean gerta-tutako hazkundean ere. Era berean, hau guztiaindustria-garapenarekin, biztanleriaren haz-kundearekin eta ekoizpen elektrikoaren haz-kundearekin (kogenerazioak, ziklo konbina tu-ko zentralak, biomasa zentralak, hidraulikoak,eolikoak) dago lotuta. Nafarroa 80ko hamarka-dan elektrizitate ia guztia inportatzetik kopuruhandiak esportatzera pasatu zen 2000ko hamar-kadan).

2009an, Nafarroan kontsumitutako lehen mai-lako energiaren %79 gas naturaletik eta petrolioeta bere eratorrietatik zetorren. 1984an, gas na-turalaren kontsumoa oso baxua zen, baina2009an energia-kontsumoaren %43 da. Petro-lioa eta bere eratorrien lehen mailako eta azkenkontsumoa bikoiztu egin zen Nafarroan 1984eta 2009 artean. Nafarroako kanpoko energiarekiko mendekota-sun tasa EAEkoa baino txikiagoa da, %89,08koa,alegia (nahiz eta kopuru horretan ez den azalt-zen biomasaren zati bat inportatua bada ere,bere ekoizpena endogenotzat harzen dela). Aipatutako denbora tartean sektorekako azter-

keta eginez gero, garraioaren sektoreak pisu er-latiboa irabazi zuela ikus dezakegu, eta energia-kontsumoan lehen sektorea izatera pasatu zela(industria eta energia-ekoizpena bigarren lekurajaitsi zelarik). Energia berriztagarriak gaur egun hartzen direnbezala hartuta (biomasatik datorren energiaguztia hartuta, hidroelektriko handien energia,energia-laboreetako bioerregaiak, etab.), Nafa-rroan kontsumitutako lehen mailako energiaren%17 osatzen dute (nahiz eta energia honen atalbat esportatu egiten den). 5

Biomasa lehen mailako energia-kontsumoaren%4,4 da, bioerregaiak %1,3, haize-energia %8,6,eguzki-energia fotovoltaikoa %0,86 eta hidrau-likoa %2. Ekoizpen hidraulikoaren %80 mini-zentraletatik datorrena da –hidraulikoetaninstalatutako potentzia 48MWkoa da eta mini-hidraulikoetakoa 157,4MWkoa–.

Buenoren arabera (2008), berriztagarriek lehenmailako kontsumoaren %1,44 osatzen zutenIparraldean eta, bertan ekoitzitako energia ba-karra denez (ez dago energia eratorrien ekoiz-penek edota kogeneraziorik), bertakokanpo-mendekotasun tasa %98,66koa litzateke. Ekoizpenaren gehiengoa minizentral hidrauli-koei eta biomasaren aprobetxamenduari zordiote. Energiaren gehiengoa, beraz, inportatu-takoa da, erregai fosilak eta elektrizitatea alegia. Lehen mailako kontsumoari dagokionez,2009an, Frantziako energiaren %31,9 petrolio-tik zetorren, %15 gas naturaletik, %42,7 lehenmailako elektrizitatea deritzonetik (nuklearra,hidraulikoa, eolikoa eta fotovoltaikoa) eta %6,4berriztagarri termikoetatik. Lehen mailakoelektrizitate horretatik %94,7 ekoizpen nukle-arrari dagokio (INSEE 2011).

Nafarroako azken energia kontsumoa. Iturria: Balances energéticos de Navarra, hainbat urte.

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

4 - Balio hau zuzenduta dago, Nafarroako lehen mailakokontsumo osoa handiagoa dela baina elektrizitate kopuruhandia esportatzen duela kontuan hartuta. Hau da, balio ho-rretan ez dago zenbatuta inportatzen den elektrizitatea sort-zeko kontsumitzen den energia.

5 - Hau ez da azken kontsumo erreal bat, 2009an Nafarroakekoitzitako elektrizitatearen %39,12 esportatu baitzuen.

Hona hemen Nafarroako energia-kontsumoarenazken urteotako zenbait datu (Balances Energéticosde Navarra 2010):

Iparraldeko datuak aztertzeko askoz zaila-goak dira, izan ere, gaur egun Frantziako Akita-nia eskualdeko Baionako barrutia osatzen baituofizialki.

Eguzki termikoa

Nekazalerregaiak

Biomasa

Elektrizitatea

Gas naturala

Petrolio ekoizpenak

Erregai solidoak

Jarraian, EHra gas naturala eta petrolio gordinanondik inportatzen den adierazten duen taula bat.Inportazioen datuak kanpo merkataritzako idaz-karitzako DATACOMEX datu-basetik ateratakoakdira. Nafarroari dagokionez, gas natural eta petro-lio gordin inportazio datuak ez dira agertzen esta-tistiketan, gas gehiena Espainiatik inportatzen

baita gas-hodietatik, eta ez du aduanetan kontat-zen. Horrexegatik ditugu ondoko taulan Espai-niako datuak; Nafarroan kontsumitutako gasarenjatorriaren gutxi gorabeherako ideia egiteko. Ipa-rralderako ere datu zehatzik ez daukagunez,Frantzian kontsumitutako gasaren jatorria gehitudugu. Kasu batzuetan, hainbat urtetan inportatu-tako erregaiaren jatorria daukagu (pilatutako in-portazioa) eta beste batzuetan estatistiketanazaltzen diren inportazio berrienak.

EAE Espainia Frantzia

Gas naturalaPilatutako inportazioa

1995-2010

Nigeria (%44), Trinidad

eta Tobago (%27), Alge-

ria (%9), Norvegia (%8)

Algeria (%49,6), Nigeria

(%13,9), Qatar (%10)

Inportazioa 2008an,

2009an edo 2010ean

2010: Trinidad eta To-

bago (%41), Norvegia

(%34), Nigeria (%14)

2009: Algeria (%34,08),

Qatar (%12,36), Egipto

(%12,32), Trinidad eta

Tobago (%12,16), Nigeria

(%11, 98), Norvegia

(%9,42), Oman (%3,88),

Libia (%2,07)

2008: Norvegia (%31),

Errusia (%14), Herbehe-

reak (%17), Algeria

(%16), Frantzia (%2)

Petrolio gordina Pilatutako inportazioa

1995-2010

Iran (%35), Errusia

(%28), Mexiko (%8),

Ekuatore Ginea (%5)

Erresuma Batua (%5)

Errusia (%12), Libia

(%12), Nigeria (%12),

Mexiko (%12), Saudi

Arabia (%12)

Inportazioa 2008an,

2009an edo 2010ean 2009: Errusia (%40),

Iran (%26)

2009: SESB ohia (%32,5),

Ekialde Ertaina (%17,6),

Libia (%9,1), eta Saudi

Arabia (%7,8)

IMPORTAZIOAK

EAEra, Espainiara eta Frantziara gas naturala eta petrolio gordina inportatzen duten he-rrialde nagusiak. Iturria: DataComex 2011, CNE 2009, INSEE 2011.

Inportatutako produktua / inportazio ingurua

Hurrengo grafikoetan ikus deza-kegu EAErako gas eta petrolio in-portazio osoen bilakaera, baitainportatzaile nagusien bilakaeraere. Gas naturala 2001ean hasi zeninportatzen eta inportazio mailagorenak 2006an eta 2008an izan zi-tuen. Tarte horretako petrolio in-portazioen hazkundea askozmotelagoa izan ziren eta 2004an jozuen goia. Bi inportazioak hazteaespero da hurrengo urteetarako.

Herrialde inportatzaile gehienakHegoalde globala deiturikoarenparte dira, horietako batzuek BPGosoa eta per capita nahikoa altuaizan arren, ezberdintasun mailahandiak dituzte eta bertako popu-lazioaren zati handi batek baliabidematerial mugatuekin irauten du bi-zirik. Gas eta petrolio erauzketaIparraldeko herrialdeetan egitenden kasuetan, petrolio guneek so-zialki baztertutako guneekin bategin ohi dute (Oilwatch 1999). Ba-liabideen madarikazioaren teoriakdioen bezala, Hegoaldeko herrial-deetan lehengaiak erauzteak ustel-keria, gatazka eta pobrezia tasakhaztea ekarri ohi du (Pegg 2006).

EAErako gas natural inportazioa 1996-2010 (2010eko abenduasartu gabe), tonatan. Iturria: DataComex 2011.

EAErako petrolio gordin inportazioa (1995-2010), tonatan. Itu-rria: DataComex 2011.

Oman

Katar

Peru

Trinidad eta Tobago

Algeria

Noruega

Erresuma Batua

Nigeria

Egipto

Libia

EAErako gas natural inportazioa

EAErako petrolio gordin inporta-

Besteak

Iran

Irak

Venezuela

Mexiko

Angola

Ekuatore-Ginea

Nigeria

Rusia

Noruega

Erresuma Batua

To

na

kT

on

ak

ENPRESAK

Bilbon egoitza duten enpresak, BBVA etaIberdrola kasu, edo Madrilen dutenak, hala nolaRepsol YPF, Hegoaldean aurkakotasun zabalapiztu duten hainbat proiektu energetikoren erai-kuntza edo finantzaketan sartuta egon dira. BBVATechint taldearen mailegu-emailea da, eta horrenbarruan dago halaber Tecpetrol; biak dira, bestehainbat enpresarekin batera, Camisea gas naturalproiektuaren erantzuleak, Perun. Proiektua Ama-zonia erdi-erdian dago, ekologikoki ahula den in-gurune batean, eta bere lehen bi urteetangas-hodia 5 aldiz hautsi zen. Gainera, proiektuhonek ingurunean borondatezko bakartzean dau-den indigenengan izango dituen inpaktuen sala-ketak ere badaude (BBVA Sin Armas 2009).ODGren arabera (2007) Repsol YPF Boliviako Ga-saren Gerran deiturikoan egon da sartuta, ingu-rune babestuetan (Ekuador, Bolivia, Argentina)esku hartu du, lurralde indigenetan (Bolivia,Ekuador, Kolonbia, Argentina) inpaktua eragin dueta kutsadura arazoak eragin ditu Loma de laLatan (Argentina), beste hainbat gatazkaren ar-tean. Iberdrola, Espainiako estatuan aurkaritzaeragin duten zentral termiko eta nuklearren jabeizateaz gain, komunitateentzako eta ingurumene-rako ondorio lazgarriak izango lituzketen urtegiakeraiki nahi ditu Brasilen, horien arteko handienaRiu Xinguko Belo Monte izenekoa.

Euskal Herriko garraio azpiegiturarik ga-rrantzitsuena Bilboko portua da, EAEn petrolioa-ren eratorrien hornidurarako funtsezko elementua,Petronor-en birfindegian landutako gordina etamateriak sartu eta ateratzeko puntua baita, en-presa independenteek tanga-ontzien bitartez in-portatzen dituzten erregaienarekin batera. CLHk14 hazbeteko oliobidea dauka, Petronorren birfin-degia CLHk Rivabellosan (Araba) eta Valladolidendituen biltegiratze zentroekin lotzen dituena (Do-kEkonomiaz 2008).

Era berean, EAEk bere lurralde osoan zehargasa garraiatu eta banatzeko 3.700 km-ko oina-rrizko sarea dauka. Sare hau hegoaldetik hornit-zen da estatu mailako saretik, Arabara Haronzehar sartuz, eta iparraldetik Bilboko portuanzehar, Zierbenako Bahía de Bizkaia Gas birgasifi-katze plantaren bitartez, 2003an martxan jarrizena. Gainera, Nafarroan Europako gasaren sarbideadago estatuko sistemarako, Larraun kokatutakoa.

GARRAIOAREN INPAKTUAK

Hodiei buruz ari garenean, lurrekoak edo it-saspekoak bereizi behar ditugu. Hausturek, isur-ketek edo ezbehar eratorriek eragin ezberdinakizango dituzte ingurune batean edo bestean ger-tatuta. Itsasoan gertatu diren petrolio isurketahandi guztiak (32.500 tona petrolio baino gehia-gokoak) petrolio-ontzi handien talka, hondoratzeedo istripuengatik gertatu izan dira. Prestige ont-ziaren hondoratzearen kasuan (70.000 tona isurizituen), adituek aurreikusten dutenez, itsas eko-sistemetan isuriak izango dituen ondorioak gut-xienez beste hamar urtez luzatuko dira,garraiatzen zuen petrolio gordin mota kontuanhartuta, zeinak hidrokarburo poliaromatikoak de-ritzen zati arinak baitzituen. 1999an, Erika hon-doratu zenean Bretainiako kostaldean, Prestige-kzeramanaren antzeko 20.000 tona fuel astun isuriziren, 400 kilometro kosta kaltetu ziren eta300.000 itsas hegaztiren heriotza eragin zuen.Hala ere, Epstein eta Elber-en arabera (2002), is-tripu txikiagoetan eta hodien hausturetan gerta-tutako isurketen batura ontzien istripu handietangertatutakoa baino handiagoa da.

Deltako petrolio-ustiategi ezberdinak lotzendituzten hodiak txikiak dira, eta hausteko aukerahandiak dituzte: hodiek astean 4 isurketa izatekojoera dute. 1998an, Warri komunitatean gertatu-tako sute batean lehertutako hodi baten inguruanbizi ziren 700 pertsona hil ziren. Ehunka filtrazioeta isurik pilatutako eraginek arrisku handiak etaepe luzekoak sortzen dituzte bertako komunitate-entzat.

Gordin Astunen Oliobidea GAO, RepsolYPFk eta beste petrolio enpresa batzuek eraikita-koa, azken urteotako herri erresistentzia handie-netakoarekin lotzen da Ekuadorreko historiahurbilean. GAOk dentsitate handiko eta sufre etametal astun kopuru handiko gordinak garraiatzenditu, oso kutsagarriak eta petrolio-azpiegiturarenhondatze azkarraren eragileak direnak. Horien ga-rraiorako eta birfinketarako energia kopuru han-dia behar dute eta gordin arinek baino hondakinportzentaje handiagoa isurtzen dute (www.accio-necologica.org). Oilwatch-en arabera, GAOrenIngurumen Inpaktuaren Azterketaren onarpenaarauz kanpokoa izan zen, kaltetutako populazioariez baitzioten ezer galdetu. Gainera, AniztasunBiologikoaren Hitzarmena eta beste hainbaturratu zituzten, GAOren ibilbideak zenbait Baso

GAS ETA PETROLIO GARRAIOA

Imp

acto

Exp

lica

ció

nE

jem

plo

Def

ore

staz

ioa

eta

lurr

ensu

nts

ipen

a

Azp

iegi

tura

han

dia

/ l

urr

en a

lter

azio

a et

a d

efo

rest

azio

a /

ha-

bit

aten

zat

iket

a, h

igad

ura

, err

izo

sfer

aren

su

nts

ipen

a et

atr

ink

otz

ea.

Leh

erk

etak

ik

erk

eta

sism

iko

an /

hig

adu

raP

etro

lio

-err

epid

eak

/ d

efo

rest

azio

a /

nek

azar

itza

-ko

lon

iza-

zio

a /

def

ore

staz

ioa

Ek

uad

orre

n 5

4.00

0 h

a le

hen

mai

lak

o b

aso

def

ores

tatu

dir

a p

rosp

ekzi

o si

smik

orak

o (O

ilw

atch

199

9).

2002

ra a

rte,

100

0 h

obi

irek

i d

ira,

2.0

00-5

.000

ha

def

ores

tatu

z et

a 15

.000

ha

deg

rad

atu

z, e

ta p

etro

lio-

ind

ust

riar

ako

erre

pid

eak

era

ikit

zek

ob

este

1.5

79 h

a d

efor

esta

tu z

iren

(W

un

der

200

3).

Pet

roli

o-ir

ekid

ura

k s

ust

atu

ta, a

bel

tzai

ntz

aren

gar

apen

a iz

an d

a d

efor

esta

zior

ako

zeh

ark

ako

fak

tore

nag

usi

a (S

uár

ez e

t al

200

9).

Bio

anit

tasu

na

galt

zea

Ku

tsad

ura

, d

efo

rest

azio

a /

esp

ezie

ak d

esag

ertz

ea, h

abit

atak

zati

kat

zea

y c

om

pac

taci

ón

Per

un

, 2010ea

n, A

maz

on

iare

n %

48,6

pet

roli

o-j

ard

uer

arak

o e

slei

tuta

zeg

oel

a k

alk

ula

tzen

da.

Esl

eitu

tak

o l

urr

en %

17,1

ek i

ngu

run

e b

abes

-tu

ekin

bat

egi

ten

zu

ten

eta

lu

rral

dek

o i

nd

igen

en g

un

een

ia

erd

iare

kin

. (O

rta

2010).

Aza

lek

o z

ein

lu

rpek

o u

ren

mo

rfo

logi

a al

dat

zea

Err

epid

e et

a o

ntz

iral

eku

en e

raik

un

tza

eta

azte

rket

a si

smi-

ko

a /

azal

eko

lurr

en ib

ilbi

dea

ren

eta

dra

inat

zear

en a

ldak

eta.

Zu

lak

eta

/ ak

uif

ero

en z

uze

nek

o a

ldak

eta

Ek

uad

orr

eko

Am

azo

nia

n, er

rep

ide

kil

om

etro

bak

oit

zek

o 3

zin

gira

ete

ten

dir

ela

kal

ku

latz

en d

a.

Bo

liv

iak

o A

maz

on

ian

ib

ai e

rtze

tak

o l

egez

kan

po

ko

def

ore

staz

ioak

sal

atu

dir

a; h

ori

ek i

bai

en i

bil

bid

een

hig

adu

ra a

reag

otz

en d

ute

(G

aval

dà

1999).

Ete

nd

ura

ho

rien

on

do

rio

z, z

ingi

ra e

ta u

r er

rete

ntz

io b

erri

ak s

ort

zen

dir

a, m

alar

ia b

ezal

ako

gai

xota

sun

en h

and

itze

a d

akar

ten

ak.

Lu

rren

eta

ur

ko

nti

nen

ta-

len

ku

tsad

ura

Ho

bia

k z

ula

tzea

eta

ek

oiz

pen

a /

zula

ket

ako

lo

kat

zen

, fo

r-m

azio

ure

n e

do

pet

roli

o g

ord

inar

en i

suri

eta

/ed

o j

ario

a,in

pu

t to

xik

oak

, et

a h

on

dak

in-u

rak

/ u

r-ta

nga

ire

kie

tan

bil

-d

uta

/ ga

ind

itu

eta

ku

tsat

zen

du

te (

oro

har

, tr

atat

u g

abe-

ko

ak e

ta l

anak

utz

i o

nd

ore

n l

urp

erat

u g

abea

k)

Tex

aco

k E

ku

ado

rren

egi

nik

o l

anet

an, to

kik

o e

rrep

idea

k e

rau

zket

etak

o h

on

dak

inek

in a

sfal

tatu

zir

en, u

ren

ku

tsad

ura

era

gin

ez, li

xib

ia-

zio

agat

ik (

Ber

ista

in e

t al

2009).

Ek

uad

orr

eko

Am

azo

nia

ko

ura

ren

ku

tsad

ura

mai

la a

ltu

aren

era

ntz

ule

tzat

jo

tzen

dir

a p

lan

ifik

atu

gab

eko

ho

nd

akin

ho

bia

k (

Bro

ok

e 1994).

Ho

bi

ho

riet

ako

600d

ik g

ora

so

rtu

zir

en 1

972 e

ta 1

990 a

rtea

n, T

exac

ok

egi

nik

o l

anet

an (

Kan

e 1996).

So

ilik

1991 a

rte,

Ek

uad

orr

en 5

4.6

00 t

on

a p

etro

lio

isu

ri e

ta fi

ltra

tu z

irel

a k

alk

ula

tzen

da

(gar

raio

an).

Fo

rmaz

io u

rak

(m

etal

ast

un

ak d

itu

zten

mat

eria

lak

, h

idro

-k

arb

uro

aro

mat

iko

po

lizi

kli

ko

ak e

do

arb

el e

rrad

iak

tib

oak

) /

tan

gata

n e

do

zu

zen

ean

ib

aiet

ara

bo

tata

ko

ak

Ora

in d

ela

35 u

rtet

ik h

on

a, p

etro

lio

-ust

iak

etak

Per

uk

o K

orr

ien

tes

ibai

ko

ek

osi

stem

ak s

un

tsit

u d

itu

, ek

oiz

pen

-ura

k i

bai

an b

erta

n d

esk

ar-

gatz

en z

itu

ztel

ako

. G

aur

egu

n, P

lusp

etro

l en

pre

sak

oso

ku

tsat

uta

dau

den

1.3

00.0

00 t

on

a ek

oiz

pen

-ur

bo

tatz

en d

itu

egu

nea

n K

orr

ien

tes

ibai

ra (

Agu

rto

2006).

2006k

o m

aiat

zare

n 2

9an

, O

sasu

n M

inis

teri

oak

Atx

uar

her

riar

en o

sasu

n e

goer

a la

rria

ait

ort

u z

uen

: b

aim

end

uta

ko

geh

ien

eko

mu

gen

gai

ne-

tik

dau

den

kad

mio

eta

ber

un

pre

sen

tzia

od

ole

an (

osa

sun

erak

o a

rris

ku

tsu

ak).

Gas

nat

ura

la (

met

ano

a) h

aiza

tzea

/ n

egu

tegi

efe

ktu

ko

gas

a,C

O2 b

ain

o 1

00 a

ldiz

in

dar

tsu

ago

a

Gas

nat

ura

la e

rret

zea,

met

xero

ed

o g

as-e

rreg

ailu

ak /

hid

rok

ar-

bu

ro l

urr

un

ko

rrak

, C

O, C

O2 e

ta a

zid

o s

ulf

hid

rik

oa

eta

met

il-

mer

ku

rio

a b

ezal

ako

bes

te g

as b

atzu

k (

erre

ket

a ez

-oso

a:h

idro

kar

bu

ro p

oli

zik

lik

o a

rom

atik

oak

(P

AH

) et

a b

entz

eno

ak).

Nig

eria

n, az

pip

rod

uk

tuar

en g

asar

en %

66 e

rret

zen

da

zuzi

etan

, b

este

her

rial

de

pet

role

ro b

atzu

etan

pro

po

rtzi

oa

bai

no

han

dia

goa,

ked

ar k

o-

pu

ru h

and

ia e

ta e

uri

azi

do

a so

rtu

z.

Del

tak

o b

izta

nle

ak n

ekaz

aria

k e

ta a

rran

tzal

eak

dir

a et

a lu

rrar

ekik

o m

end

eko

tasu

n h

and

ia d

auk

ate.

Pet

roli

oa

ater

a et

a ga

rrai

atze

ak a

rris

-k

uan

jar

ri d

u e

ure

n b

izir

aup

ena.

Itsa

soen

ku

tsad

ura

Itsa

s b

arn

eko

era

uzk

etak

:

Bri

tish

Pet

role

um

BP

ren

Dee

pw

ater

Ho

rizo

n p

lata

form

aren

leh

erk

eta

Mex

iko

ko

Go

lko

an (

2010)

500.0

00 e

ta 7

79.0

00 t

on

a p

etro

lio

ask

atu

zitu

en i

tsas

oan

, ed

oze

in o

ntz

i is

trip

uk

bai

no

geh

iago

. 1979an

, M

exik

ok

o G

olk

ok

o C

amp

ech

e b

adia

ko

hau

stu

ra (

off

sho

re e

rau

zket

a) u

rteb

ete

bai

no

geh

iago

ego

n z

en e

zin

itx

i et

a 1000 k

m-k

o

dis

tan

tzia

n z

eud

en i

ngu

run

eak

ku

tsat

u z

itu

en (

Oil

wat

ch 1

999).

Inp

aktu

aA

zalp

ena

A

dib

idea

Gas

nat

ura

l et

a p

etro

lio e

rau

zket

aren

in

pak

tu n

agu

siak

. It

urr

ia: au

tore

ek e

gin

dak

oa.

Def

ore

staz

ioa

eta

lurr

en s

un

tsip

ena

Bio

anit

tasu

na

galt

zea

Aza

lek

o z

ein

lu

r-p

eko

ure

n m

orf

o-

logi

a al

dat

zea

Lu

rren

eta

ur

ko

nti

nen

tale

nk

uts

adu

ra

Itsa

soen

ku

tsa-

du

ra

Inpa

ktua

per

tson

enos

asun

ean

Itsa

soen

ku

tsad

ura

Itsa

s b

arn

eko

era

uzk

etak

:

Bri

tish

Pet

role

um

BP

ren

Dee

pw

ater

Ho

rizo

n p

lata

form

aren

leh

erk

eta

Mex

iko

ko

Go

lko

an (

2010)

500.0

00 e

ta 7

79.0

00 t

on

a p

etro

lio

ask

atu

zitu

en i

tsas

oan

, ed

oze

in o

ntz

i is

trip

uk

bai

no

geh

iago

. 1979an

, M

exik

ok

o G

olk

ok

o C

amp

ech

e b

adia

ko

hau

stu

ra (

off

sho

re e

rau

zket

a) u

rteb

ete

bai

no

geh

iago

ego

n z

en e

zin

itx

i et

a 1000 k

m-k

o

dis

tan

tzia

n z

eud

en i

ngu

run

eak

ku

tsat

u z

itu

en (

Oil

wat

ch 1

999).

Inpa

ktua

per

tson

en o

sasu

nea

nIr

enst

eaga

tik

ed

o p

etro

lio

go

rdin

arek

iko

ed

o b

ere

sust

ant-

ziek

iko

ko

nta

ktu

zu

enag

atik

EP

Are

n a

rab

era,

Ek

uad

orr

eko

Am

azo

nia

ko

pet

roli

o-i

nst

alaz

ioet

atik

hu

rbil

eko

giz

a k

on

tsu

mo

ko

ure

tak

o h

idro

kar

bu

ro p

oli

zik

lik

o a

rom

ati-

ko

en m

aila

EP

Ak

ber

ak e

zarr

itak

o s

egu

rtas

un

lim

itea

bai

no

100 a

ldiz

han

dia

goa

zen

(n

ahiz

eta

ko

nts

um

ok

o u

reta

rak

o 0

ko

ntz

entr

azio

ago

men

dat

zen

den

, o

so k

antz

erig

eno

ak b

aiti

ra)

(Bro

ok

e 1994, E

pst

ein

eta

Sel

ber

2002).

Hu

rtin

g-ek

eta

San

Seb

asti

an-e

k (

2002)

on

do

rio

ztat

u z

ute

nez

, E

ku

ado

rren

pet

roli

o-u

stia

tegi

etat

ik h

urb

ilek

o i

ngu

run

eeta

n m

inb

izia

ren

erag

ina

nab

arm

en h

and

iago

a ze

n u

rru

nek

oet

an b

ain

o.

Mig

razi

o fl

uxu

ak, ai

ntz

ira

arti

fizi

alak

/ g

aixo

tasu

n i

nfe

kzi

o-

soen

zab

alp

ena

Txa

d-K

amer

un

oli

ob

idea

ren

era

iku

ntz

an m

alar

ia e

ta G

IBar

en z

abal

pen

azk

arra

iza

n z

en o

sasu

n a

razo

nag

usi

a (J

ob

in 2

003).

70ek

o h

amar

kad

aren

erd

iald

ean

Bra

sile

ko

Am

azo

nia

ko

mal

aria

kas

uen

%50 a

uto

pis

ta T

ran

sam

azo

nik

oar

en e

ragi

n e

spar

ruar

ekin

lo

tu z

iren

(Co

imb

ra 1

988).

Pet

roli

o-j

ard

uer

en o

nd

ori

oz

(egu

n, R

epso

l Y

PF

ren

ak),

po

pu

lazi

o g

uar

ania

ren

%80 h

epat

itis

aren

bir

usa

ren

era

mai

lea

da

(ww

w.a

ccio

nec

o-

logi

ca.o

rg).

Gai

xota

sun

ak e

ta l

an-i

stri

pu

ak

AE

Bet

an p

etro

lio

eta

gas

era

uzk

etan

hil

dak

o l

angi

leak

gai

ner

ako

her

iotz

a gu

ztie

tan

hil

dak

oak

bai

no

geh

iago

dir

a.

Ek

uad

orr

eko

Yas

un

in e

gin

dak

o l

anet

an (

Rep

sol

YP

F e

ta b

este

zen

bai

t) l

an b

ald

intz

a ez

in o

ker

rago

ak s

alat

u d

ira

(Mis

ión

de

Ver

ifica

ció

n20

04).

Biz

irau

pen

erak

o a

rris

ku

ak, el

ikad

ura

-su

bir

ano

tasu

na

La

mu

erte

de

anim

ales

do

més

tico

s, l

a co

nta

min

ació

n d

e p

ozo

s y

río

s y

el

imp

acto

so

bre

la

caza

y l

a p

esca

era

n c

on

sid

erad

os

com

o l

os

im-

pac

tos

amb

ien

tale

s m

ás p

erju

dic

iale

s p

ara

la s

ub

sist

enci

a lo

cal

en E

cuad

or

(18).

Ru

sia,

la

extr

acci

ón

y l

a co

nst

rucc

ión

de

du

cto

s h

anaf

ecta

do

al

lib

re m

ov

imie

nto

de

anim

ales

de

caza

y a

l p

asto

reo

y h

an g

ener

ado

co

nta

min

ació

n p

or

der

ram

es (

19).

Ko

mu

nit

ate

ind

igen

enga

nak

o k

alte

ak, le

ku

ald

aket

ak

Per

un

, Sh

ell-

en j

ard

uer

aren

on

do

rio

z, N

ahu

a et

nia

(b

oro

nd

atez

ko

bak

artz

ean

dau

den

tal

dea

k)

%50 m

urr

iztu

zen

gri

pea

eta

to

sfer

ina

sar-

tzea

gati

k.

Err

usi

an X

X. m

end

eare

n a

mai

eran

egi

nd

ako

hid

rok

arb

uro

en u

stia

ket

a ge

hie

nak

in

dig

enen

lu

rral

dee

tan

egi

n z

iren

(F

on

dah

l y

Sir

ina

2006).

1960an

gu

aran

ien

po

pu

lazi

oa

15.0

00 p

erts

on

ako

a ze

n, et

a 2004an

2.0

00 i

ngu

ru z

eud

en b

izir

ik; p

op

ula

zio

aren

jai

tsie

ra h

orr

en a

rraz

oi

nag

u-

siak

pet

roli

o-j

ard

uer

a, e

rrep

ide

eta

oli

ob

idee

n i

rek

iera

eta

gai

xota

sun

ber

rien

sar

rera

iza

n d

ira.

Sexu

-geh

iegi

ker

iak

, al

ko

ho

lism

oa

Ek

uad

orr

en T

exac

o e

np

resa

rek

in l

otu

tak

o s

exu

-bo

rtiz

ker

ia k

asu

uga

ri z

eud

en (

Ber

ista

in e

t al

2009)

Inp

aktu

psi

ko

sozi

alak

Tex

aco

k E

ku

ado

rren

egi

nd

ako

lan

ei b

uru

z, B

eris

tain

ek e

ta b

este

k (

2009)

azal

tzen

du

ten

ez, k

om

un

itat

e in

dig

enet

an g

erta

tuta

ko

in

pak

tup

sik

oso

zial

han

die

net

ako

ak l

eku

ald

aket

a et

a lu

rral

dea

ren

gal

era

izan

zir

en. P

op

ula

zio

mes

tizo

etan

, la

bo

reak

gal

tzea

gati

ko

dep

resi

oa

eta

ho

rrek

in l

otu

tak

o p

ob

rezi

a.

Err

epre

sio

a, k

om

un

itat

e za

tik

etak

, b

ezer

ok

eria

1995ea

n, Sa

ni

Ab

ach

a d

ikta

do

rear

en g

ob

ern

up

ean

, O

gon

i H

erri

aren

Biz

irau

pen

erak

o M

ugi

men

du

ko

bed

erat

zi k

ide

hil

zit

uzt

en (

Ep

stei

ny

Sel

ber

2002).

Ogo

ni

her

riar

en S

hel

l-en

au

rkak

o p

rote

sta

bak

etsu

eta

jen

det

sua

Nig

eria

ko

arm

adak

go

gor

erre

pri

mit

u z

uen

eta

mil

ap

erts

on

a b

ain

o g

ehia

go h

il z

itu

zten

(M

arti

nez

-Ali

er 2

011).

Pet

roli

o m

uga

ren

au

rrer

apen

a P

eru

n, 2009k

o e

kai

nek

o B

agu

ako

ger

taer

a la

zgar

riak

bez

alak

o g

ataz

ka

sozi

alak

so

rtze

n a

ri d

a; B

agu

an, in

-d

igen

a et

a p

oli

zia

uga

ri h

il z

iren

in

guru

nek

o e

rau

zket

a-in

du

stri

en a

urk

ako

pro

test

etan

(M

artí

nez

-Ali

er e

ta O

rta

2009).

(1)

Oil

wat

ch 1

999/

(2)

Wu

nd

er 2

003 /

(3)

Suár

ez e

t al

2009 /

(4)

Ort

a 2010 /

(5)

Gav

ald

à 1999 /

(6)

Ber

ista

in e

t al

2009 /

(7)

Bro

ok

e 1994 /

(8)

Kan

e 1996 /

(9)

Kim

erli

ng

1991, W

un

der

2003 /

(10)

Mo

nta

ny

à 2011, E

l P

aís

28/0

6/2

010 /

(11)

Agu

rto

2006 /

(12)

Oil

wat

ch 1

999 /

(13)

Bro

ok

e 1994, E

pst

ein

y S

elb

er 2

002 /

(14)

Job

in 2

003 /

(15)

Co

imb

ra 1

988 (

16)

ww

w.a

ccio

nec

olo

gica

.org

/ (

17)

Egi

azte

mis

ioa

2004 /

(18)

Ber

ista

in e

t al

2009 (

19)

Fo

nd

ahl

eta

Siri

na

2006 /

(20)

Fo

nd

ahl

eta

Siri

na

2006 /

(21)

Ber

ista

in e

t al

2009 /

(22)

Mar

tin

ez-A

lier

2011 /

(23)

Mar

tín

ez-A

lier

eta

Ort

a 2009

Def

ore

staz

ioa

eta

lurr

en s

un

tsip

ena

Bio

anit

tasu

na

galt

zea

Aza

lek

o z

ein

lu

r-p

eko

ure

n m

orf

o-

logi

a al

dat

zea

Lu

rren

eta

ur

ko

nti

nen

tale

nk

uts

adu

ra

Itsa

soen

ku

tsa-

du

ra

Inpa

ktua

per

tson

enos

asun

ean

Babesle eta Erreserba Ekologiko zeharkatzen bai-titu. Horrez gain, bere eraikuntzak zeharkako era-gina dauka beste ingurune babestu batzuetan etahainbat etniatako indigenen lurraldeetan.

ERALDAKETA EHn

EHko birfindegi bakarra Petronorrena da, Muski-zen; %86 Repsol YPFrena da eta %14 BBKrena(Petronor 2010). Birfindegien atmosferarako emi-sioak eta isurketak ingurumenean inpaktu handie-netakoa dute, baita Euskal Herriko birfindegianere. Petronorrek 2.405,8 kilotona CO2 isuri zituen2008an; kopuru hori EAEko berotegi-efektuko gasisurien %10,5 da (22.811 Kt CO2-eq 2008an,MARM 2009).

Montoya eta beste ikerlari batzuen emaitzenarabera (2007), Muskiz, Las Carreras eta Zierbe-nan (non BBE ziklo konbinatuko zentrala da-goen), gizonezkoen heriotza-tasa EAEkobatezbestekoa baino %20 altuagoa da, eta emaku-mezkoen artean %10-20 altuagoa, diferentziahauek estatistikoki adierazgarriak direlarik.

EAEn 2009an, elektrizitatearen %19,5 inpor-

tatua zen, %58,9 gas naturaleko ziklo konbinatue-tatik zetorren, %12,4 kogenerazioz sortutakoazen, %3,1 termika arruntetatik eta %6,2 energiaberriztagarrietatik zetorren. EAEn ziklo konbina-tuko 3 zentral eta bi zentral termiko daude. Besteerregai fosilek ez bezala, ikatza erretzeak NOx

sortzen du, euri azidoa sortzen duen elementue-tako bat. Hala ere, enpresa zaharretako askok ukoegiten diote euren azpiegitura berritzeari eta ho-rrek emisio toxikoen arriskua ez ezik, istripuakizateko aukerak ere handitu egiten ditu (Pasaiakozentral termikoan gertatu bezala). Berriztagarrienartean, elektrizitate ekoizpen modu nagusiak hi-droelektrikoa (%36), termoelektriko berriztaga-rria (HHS, kogenerazioa, biogasa, %31) eta eolikoa(%31) dira.

Nafarroan, elektrizitate ekoizpenari dagokio-nez, 2009an, ekoitzitako elektrizitatearen %45,1berriztagarrietatik zetorren. Nafarroako elektrizi-tate ekoizpena nabarmen handitu da azken 10 ur-teotan eta horren erantzule nagusiak ziklokonbinatua (3.500.000 MWh baino gehiago2009an) eta haize-energia (2.500.000 MWh bainogehiago 2009an) dira. Gaur egun ziklo konbina-tuko bi zentral daude Nafarroan. 2009an, bertansortutako 695.228 ptb-tik, 271.363 ptb esportatuegin ziren.

Zabalgarbi, EHko erraustegi bakarra , ziklokonbinatuko zentrala da, gas naturalaz eta HHSezhornitzen dena. Horregatik, bere energia-ekoiz-penaren %20 berriztagarritzat jotzen da: elektri-zitate mailan, urtean 124 GWh inguru (2009anZabalgarbik ekoitzitako 622 GWh-tik). Hala ere,errausketa nekez jo dezakegu energia jasangarrit-zat, izan ere, legearen barruan bada ere, elementukutsagarri asko sortzen baititu: errautsak, dioxi-

Inportazioa

Ziklo Konbinatuko Gas Naturala

Termika Konbentzionalak

Berriztagarriak

Baterako sorkuntza

Guztira

EAEko elektrizitate ekoizpena 2000tik 2009ra, GWh-tan.Iturria: EVE 2010.

EEAko Berreztagarriak

Eguzkienergia% 0,8

Haizeenergia% 6,8

Hidroelektrikoa% 7,8

Nekazal-erre-gaiak %14

Biomasa% 70,5

nak, furanoak, metal astunak, etab. Dioxinak etafuranoak minbizia sortzen dute pertsonengan; ko-puru txikiek alterazioak sortzen dituzte sistemaimmunitarioan, ugalketan eta endokrinoan;arrain, hegazti, ugaztun eta gizakion fetu eta en-brioiak oso sentsibleak dira bere eragin toxikoe-kiko; eta ez dago dioxinekiko esposizio mailasegururik (EPA 1994). Dioxina iturri nagusiakhondakinen errausketa, paper pasta lantegiak etaPVC lantegiak dira (EPA 1994). Gainera, erraus-tegiek erregai fosil kopuru handiak kontsumitzendituzte tenperatura altuak bermatu ahal izatekoeta hozte prozesurako ur kopuru handiak beharizaten dituzte (Zabalgarbin ur kontsumoa: 141t/h). Zabalgarbik orduko 9 tona zepa sortzen ditu,eta 1,1 tona gas eta errauts .

Zabalgarbi erraustegian, dagoen lekuagatik,ur kutsadura arrisku handia dago. Bere azpitik lur-peko galeria bat pasatzen da, Ordunte urtegitikdatorren Bilbo hirirako kontsumorako ura dara-mana. Ibai korronte honen kutsadura aukera han-dia da, arrokazko substratua oso zartatuta baitagoeta instalazioko edozein jario erraz iritsiko litza-teke uretara. 2010eko otsailean Eusko Jaurlaritzak30.000 euroko isuna jarri zion Zabalgarbiri iragaz-gaiztu gabeko ingurune batean garbiketa jardue-rak egiteagatik, eta horiek 2009ko martxotikaurrera lurpeko uren toxikotasun maila handitze-arekin lotuta egoteagatik (El Correo 2010/02/8).Emisioen urteko batez besteko kopuruak baino ezargitaratzeak, kutsadura gertaeren jarraipen pu-blikoa egiteari ateak ixten dizkio, kaltetutako el-karteen salaketa sortuz.

Bestalde, zentral hidroelektriko handiek txi-kiagoek baino askoz gizarte eta ingurumen-eraginhandiagoa dakarte. Nafarroako Itoiz urtegiarenkasua paradigmatikoa da. Bere helburua ur biltze-arekin lotuago egon arren, Itoizko zentral hidro-elektrikoa bi zentral elkartuk osatzen dute (80MW) eta bere eraikuntzak bertako zein nazioar-teko biztanleriaren errefusa handia izan du.

EAEn eta Nafarroan kontsumitzen den ener-gia elektrikoaren zati bat Espainian, Suitzan etaFrantzian sortutakoa da. Espainian ekoitzitakoelektrizitatearen %17,8 zentral nuklearretatik ze-torren 2009an (MITYC 2010). Frantzian, ekoiztenden elektrizitatearen %84,6 nuklearra da (Bueno2008). Suitzan, energia ekoizpena energia nukle-arraren mendekoa da %39,3an (Elektrizitätsstatis-tik 2009). Energia nuklearrak arrisku handia dakaringurumenerako zein pertsonen osasunerako, gut-xienez hiru arrazoirengatik: uranioa erauzteaksortzen dituen inpaktuak eta horrekin lotutako

erradiazioa, hondakin nuklearrak baztertzea etahorren irtenbide zaila, eta zentralek berez duteninpaktua. 1989ko Txernobileko istripu lazgarritikharago, inpaktu handiagoa edo txikiagoa izanduten istripu eta akats nuklear asko daude. Urru-tira joan gabe, 1989ko Vandellos I-eko istripua,200 tona CO2 erradiaktibo isurtzeko zorian egonzena, edo denboran hurbilago, 2010ean Asco II-kizandako akats ugariak. Eta, noski, Fukushimakoleherketak 2011ko martxoan; bertako erradiaziomailak 7. mailakotzat jo dira (0tik 7rako tartean)INES eskalan, maila horretako bigarrena, Txerno-bileko istripuaren ondoren (Publico 2011/04/13).

Sortutako energia ekoizpen zentro handieta-tik (zentral termiko, hidroelektriko eta nuklearhandiak) helmugako lekuetara garraiatu beharradago. Galerak txikitzeko, garraioa goi tentsioko li-neatan egiten da. Zenbat eta energia eskaera han-diagoa izan, hainbat eta handiagoa izango da goitentsioko elektrizitate linea kopurua. Garraioproiektu berrietako asko, energia sorkuntzakoakzein bestelako azpiegiturak, energetikoki oso in-tentsiboak dira eta goi tentsioko sarearen handit-zea eskatzen dute. Adibidez, “Horizonte2008-2011” markoan, Nafarroako gobernuak 400kV-ko bi linea elektriko berri egin nahi zituenCastejon-Muruarte linea eta Gasteiz artean. Eurekemandako arrazoien artean, honakoak zeuden:“Abiadura Handiko Trena elikatzea (...) eta Nafa-rroan ohiko erregimeneko sorkuntzari irtenbideaematea, Castejongo ziklo konbinatuko talde be-rrietan arreta berezia ipiniz, hauetan potentzia bi-koiztuko baita”.10

Linea hauek ingurumeneko inpaktuak eragi-ten dituzte azpiegituren eraikuntzan (ekosistemakzatitzea, lurrak trinkotzea, landaredia kentzea, hi-gadura eta sute arriskuak), hegaztiek elektroku-

8- Arabako aldundiak “iraunkortasunarekiko konpromisoa-gatik” halako instalazio bat jartzeari uko egiten diola esan du(Diario Vasco 15/09/2006), baina Gipuzkoan, aldiz, Zubie-tako erraustegiaren obrei ekin diete. Nafarroan, gobernuak2015 baino lehen errauste eta konpostaje planta bat eraikit-zea planteatzen du. 9- www.euskalnet.net/alobizirik/zabalgarbi.htm 10- Hala ere, 2010eko azaroan, BOEk jasotzen duenez, RedElectrica Españolak linea eraikitzeari uko egin dio “inguru-men arazoak eta errefus soziala direla-eta” (Diario de Noti-cias 15/12/2010). Gueñes eta Itxaso arteko goi-tentsiokolinea, Bizkaia ekialdetik mendebaldera zeharkatzen duena,2011ko martxoan eman zuten argitara eta Santurtzin ekoitzi-tako energia EAEn zabaltzeko azpiegitura garrantzitsu gisaeta AHT hornitzeko “ezinbestekotzat” aurkeztu zuten (ElCorreo 8/03/11).Nafarroako datua emisio zuzenei dagokio. 2009an Nafarro-

ako emisio osoak per capita 9,92 t/biz ziren, emisio zuzenakbaino gutxiago, Nafarroak energia esportatzen baitu.

tatzeko arriskuagatik eta eremu elektromagne- ti-koek faunarengan eta gizakion osasunean dutenarriskuagatik. 2005ean, Oxford-eko Unibertsita-teko Haurren Minbiziaren Ikerketa Taldeak (Dra-per et al 2005) ikerketa egin zuen minbizia zuten29.081 haurrekin (leuzemia zeukaten 9.700 haurbarne). Ikerketaren emaitzek adierazi zuten min-bizia izateko arriskua nabarmen handitzen zelaelektrizitate lineekiko distantzia txikitu ahala.

JARDUERA ENERGETIKOAREN HONDAKINAK (ERALDAKETA ETA ERREKETA)

Erregai fosilen erauzketak eta erreketak emi-sio atmosferiko eta isurketa kopuru handiak sort-zen ditu. Erregai hauen erreketaren ondorioazpimarragarrienen artean SO2, NOx eta negutegiefektuko gasen (NEG) isurketak ditugu. SO2 etaNOx emisiosk euri azidoaren erantzule dira etahonek laku, ibai eta itsasoetako urak azidotzenditu, uretako biziaren garapena zailtzen du etafuntsezko zenbait elikagairen pobretzea dakar.

NEG emisio maila per capitari dagokionez:

ENPRESAK Bilbon egoitza duten enpresak, BBVA eta

-

-

-

-

-

CO2-eq Kt EAEn 1990 2004 2005 2006 2007 2008 20091990-2009

Sector Energético 7.876 11.345 10.967 11.330 11.624 10.537 9.084 1.208

Industria 7.531 5.632 5.436 5.568 5.234 5.562 4.876 -2.656

Garraioa 2.717 5.232 5.481 5.686 6.074 5.705 5.279 2.563

Bizitokietakoa 628 921 939 773 775 875 865 238

Zerbitzuak 222 408 414 379 374 433 406 185

Nekazaritza 1.164 1.163 1.144 856 856 825 827 -337

Hondakinak 1.255 1.434 1.422 1.335 1.335 1.325 1.290 35

Orotara 26.136 26.136 25.803 26.246 26.272 25.263 22.627 1.235

EAE eta Nafarroa 15en Europako batez bestekoemisioen gainetik daude. 2008an EAEk 11,71

t/biz igortzen zuen, Nafarroak 12,9 t/biz etaEU-15ek 10,09 t/biz (Inventario de emisiones

GEI 2009, Estrategia frente al Cambio Climáticode Navarra 2010). 2009an asko jaitsi zen EAEko batez bestekoa,10,42 t/biz-raino krisiaren eraginez. Espainiako emisioen gainetik ere badaude;2008an 8,8 t/biz izan ziren (emisio zuzenak).Eta, noski, gure NEG emisioak biztanleko mun-duko batez bestekoa baino askoz altuagoak izanziren (mundukoa 4,5 t/biz inguru 2008an).EAEko NEG emisioak mantendu edo jaitsi eginziren 1990 eta 1997 artean industria-birmolda-ketagatik, eta geroztik igotzen joan dira. 2008anEAEko emisio zuzenak 1990ean baino %37,4altuagoak ziren. Nafarroan, emisio zuzenak progresiboki haztenjoan dira 1990etik 2008ra bitartean, eta 2008an1990ean baino %85 handiagoak ziren. EAEko zentral termikoek 2008an EAEn igorri-tako CO2aren %15,2 igorri zuten (ikus 18 eta19 taulak). Nafarroako ziklo konbinatuko zen-tralen emisioak 2008an Nafarroan igorritakoCO2-eq-ren %18,8 izan ziren. Egungo ereduenergetikoan zentral termikoak dira klima-al-daketaren eta euri azidoaren eragile nagusiak. Petronorrek EAEko CO2-eq emisioen %10,55sortu zuen (2.405,8 CO2 Kt igorri zuen).-

Iberdrola kasu, edo Madrilen dutenak, hala nolaRepsol YPF, Hegoaldean aurkakotasun zabal piztuduten hainbat proiektu energetikoren eraikuntzaZor ekologikoa herrialde industrializatuek Hego-alde globaleko herrialdeekiko pilatutako zorra da,euren baliabideak arpilatzeagatik, ingurumenarieginiko kalteagatik eta hondakinak uzteko ingu-rumenaren okupazio libreagatik (Martínez Alieret al 2002).

Zor ekologikoaren barnean dago karbonoa-ren zorra. Karbonoaren zorra munduko BEG isur-keten batez bestekoaren gainetik igortzendutenen zorra da, batez bestekoaren azpitik igort-zen dutenekiko. NEGen emisioak globalak eta

mugez gaindikoak dira eta, beraz, batzuen jardue-rak neurri handiagoan kaltetzen du estatu klima-tiko globala. EH karbono zorduna da mundukobatez bestekoa baino NEG gehiago igortzen ditue-lako. Lurraren xurgatze gaitasunetik gainetikoNEG emisioak gizadiaren historian aurrekaririk ezduen atmosferaren beroketaren azelerazioa sortudu. Hoyosen kalkuluen arabera (2009), mundukokarbonoaren zorra 3 bilioi eurokoa zen 2005ean,eta munduaren kanpo zorra urte berean 8,5 bilioieurokoa. EAEko karbonoaren zor pilatua 2005ean5.348 milioi €koa zen –BPGren %9,29–, urte ho-rretan Kamerunek edo Kosta Rikak zuten kanpozorraren adinakoa, gutxi gorabehera. EAEko kar-bonoaren zorra urtero 200 milioi € baino gehia-goko abiaduran hazten ari da.

Jarraian, euskal ekonomiaren eta beste he-rrialdeetan gertatzen diren energia-kontsumo etaekoizpenaren gizarte eta ingurumen-kalteen ar-teko harremana laburbiltzen dituen taula aurkez-

ten dugu (batez ere, erregai fosilei erreparatudiegu). Ardura publikoa eta pribatua bereizi di-tugu. Lehenak gure energia-kontsumoagatiko ar-durari egiten dio erreferentzia, baina baita euskaladministrazioek duten ardurari ere, egiten dutenkontsumoaren eta energia-industriaren sustape-nagatik. Ardura pribatua Euskal Herriko kapitala(edo akziodunen zati bat Euskal Herrikoa) dutenenpresei egiten dio erreferentzia; enpresok besteherrialde batzuetan (oro har, Hegoalde globalean)erregai fosilak erauzten eta garraiatzen dituzte edoerauzketa finantzatzen dute eta ordaindu gabekoinpaktuak eragiten dituzte.

Era berean, EHn gertatzen diren inpaktuabatzuk sartu ditugula ikus daiteke (garraioa, eral-daketa, elektrizitate-garraioa), zor pribatua dei ge-nezakeenaren barruan. Zor hori enpresaarduradunen zorra izango litzateke (baita gobernusustatzaileena ere), inpaktua gehien jasan dutenhiritarrekiko. Interesgarria litzateke EH barnekojustizia energetikoari buruzko ikerketa bat abiat-zea gai hau sakonki aztertzeko, energiarekin erla-zionatutako inpaktuek hiritar multzo eta zonaldebatzuei gehiago erasaten baitie beste batzueibaino. Hala ere, ikerketa honetan eta taula hone-tan ingurumen-justizia globalean jartzen da inda-rra, hots, Euskal Herrian kontsumitutako erregaifosilak erauztearen, ekoiztearen, garraiatzeareneta erretzearen arduradunak eta kaltetuak zeint-zuk diren aztertzea mundu mailan.

Iturri modularrak sustatzea beharrezkoa da,hala nola energia fotovoltaikoa, eguzki-energiatermikoa, potentzia baxuko eolikoa edo minihi-draulikoa, energia-eraikuntza handien eta politikazentralisten bestelako aukera gisa, etxean (presahidroelektriko handiak, errausketa, finketa, nu-klearrak) zein kanpoan (petrolioa eta gasa erauz-tea eta garraiatzea, uranioa erauztea, finketa,biomasa erauztea, etab.) sortzen dituzten inpaktuahandiak direla-eta. 2009an, Ekologistak Martxan-ek energia-sorkuntza proposamena aurkeztu zuen2020rako. Bertan, kontsumoaren murrizketa han-dia, ekoizpen nuklear eta termiko arrunta ezabat-zea, berriztagarria ekoizpenaren %72 jotzerainohanditzea eta berriztagarrien intermitentzia apro-betxatzea ahalbidetuko lukeen energia biltzekomoduak bilatzea proposatzen da. EHk bere kont-sumoagatik eta jarduera ekonomiko energetiko-engatik pilatutako zorra ordaindu beharko balu,oso litekeena da euskal politika energetikoekenergiaren bizitza zikloa kontuan hartuko lukete

Kt CO2-eq Nafarroa 1990 2009 1990-2009

Elektrizitate sorkuntza 1.377 >100%

Inportatutako emisioak 917 -699 -176%

Industria 1.639 2.023 23%

Garraioa 777 1.085 40%Bizitokietakoa 427 706 65%

Zerbitzuak 107 224 109%

Lehen sektorea 1.285 1.337 4%

Hondakinen kudeaketa 143 206 44%

Orotara 5.296 6.259 18 %

EUSKAL HERRIAREN ZOR ENERGETIKOA

21

Goran : Bilboko supeportua eta

borobilean nekazalerreginen

planta. Argazki nagusian: Ama-

zoniako suntsitutako oihana eta

soja. Beran: Bilbon antolatu-

tako jardunaldiak

eta inpaktu txikiko iturrien marko horretarahurbilduko lirateke.

Bitartean, egungo energia ereduak gehienkaltetutako herrialde eta biztanle multzoekjustizia klimatikoa eta gizarte eta ingurumen-pasiboen ordainketa bidezkoa eskatzen jarrai-tuko dute. Ekuadorreko Yasunikoa bezalakoekimen zehatzek Iparraldeko herrialdeek bio-dibertsitate globalarekiko duten ardura zuzenaaldarrikatzen dute. Ekimen iraultzaile horre-tatik abiatuta, Ekuadorreko gobernuak Yasuniparke nazionaleko lurpetik 850 upel petroliogordin erauzteari utziko lioke; parke nazionalhori UNESCOren biosferako erreserba da1989tik eta borondatezko bakartzean daudenbi herriren bizilekua. Horretarako, Ekuado-rreko gobernuak Ishpingo-Tambococha-Tipu-tini (ITT) blokeko hiru hobiak ustiatuko balitujasoko lituzkeen 6.000 milioi dolar ingururen%50 jasotzea espero du. Ez litzateke diru-la-guntza izango, baizik eta Iparraldeko herrial-deetako erakunde eta gobernuek parkeababesteko eta 410 milioi tona CO2 igortzea sai-hesteko egindako ordainketa. Herrialdeokklima-aldaketa globalaren ardura handiagoadutenez, ordainketa horiek Hegoaldearekikoduten ardura onartzea izango litzateke. Yasuniekimenak eztabaida handia piztu du Ekuado-rreko gobernuan eta berau berregiten ari dira,Europako zenbait erakundek ordainketan la-guntzeko prestutasuna adierazi duten bitartean(ikus http://yasuni-itt.gob.ec/).

2011ko otsailean, 1993tik Texaco-Che-vron salatu zuten komunitate indigena (siona,sekoya, kofan, kitxua eta guarani eta beste) etaez indigenek epaiketa irabazi zuten Ekuado-rren; azkenean, 8.000 milioi dolar ordaintzeaagindu zuen epaileak, kalte-ordain gisa (salat-zaileek, ordea, erabakiari helegitea aurkeztukodiote, ez-nahikotzat jotzen baitute) (El Comer-cio de Ecuador, 2011/02/14). Iparraldeko en-presen, gobernuen eta kontsumitzaileen zorekologikoa ordaintzea Hegoaldeko herrialdeasko eskatzen ari da azken urteotan. Zor eko-logiko honek dakarren ardura onartzen bada,EHko energia-kontsumoak eta energia-ekoiz-penarekin lotutako euskal enpresen kanpo jar-duerek berrikusketa sakona izango lukete.

ZOR PUBLIKO/PRIBATU ARDURA KALTETUAK

Erauzketa(+esplorazioa+garraioa)

PRIBATUA: Erregai fosilen erauzketan partehartzen duten Euskal Herriko/Espainiako en-presak. BBVA, Repsol-YPF, Unión Fenosa, Banco San-tander Central Hispano, etab.

PUBLIKOA :Erauzketaren eta erauzketa-en-presen sustapen publikoa. e ‘demanda’ extrac-ción de energía (barata).Energia-erauzketa (merkea) zuzenean “eskat-zen” duen biztanleriaren kontsumoa.

Gasa eta petrolioa erauzten diren herrialdeak (Ni-geria, Trinidad eta Tobago, Algeria, Norvegia,Egipto, Qatar, Iran, Errusia, Mexiko, Libia, SaudiArabia)Adibidez:

Garraioa

(gasbideak,oliobideaketa itsasoz)

PRIBATUA: Garraioa ontzietan: Iberdrola,BBE, Naturgas, Petronor: Repsol-YPF+BBK,Esegui, CLH.

PUBLIKOA: Energia-erauzketa (merkea) zu-zenean “eskatzen” duen biztanleriaren kontsu-moa.

Gasa eta petrolioa erauzten diren herrialdeak (Ni-geria, Trinidad eta Tobago, Algeria, Norvegia,Egipto, Qatar, Iran, Errusia, Mexiko, Libia, SaudiArabia)

CO2 batez bestekoaren azpitik igortzen duten he-rrialdeak (mugaz gaindiko inpaktuak dira eta,beraz, energia gutxien kontsumitzen dutenek ar-dura txikiagoa daukate istripu globaletan). (EHn ere pairatutako inpaktuak)

Adibidez: Oliobide eta gasbideen hausturak Nige-rian. Petrolio-ontzien istripuak (Prestige, Exxon Valdés,etab.)

Eraldaketa

PRIBATUA: - Kanpoan lan egiten duten eraldaketa-enpre-sen parte-hartzea daukaten Euskal Herriko/Es-painiako enpresak. - EHn eraldaketan jardutendiren enpresak: Petronor (NEG emisioen%10,55 EAEn 2008an), Bahía Bizkaia Gas(zentral termiko eta ziklo konbinatukoak NEGemisioen %15,2 izan ziren EAEn eta %18,3Nafarroan 2008an), Zabalgarbi.

PUBLIKOA: Prozesatutako energia inportatzea EHn kont-sumitzeko. Inportatutako elektrizitatearekinlotutako CO2 emisioa

Prozesatutako energia esportatzen duten herrial-deak (Errusia, Erresuma Batua, Algeria), eraldake-tan gertatzen diren ingurumeneko inpaktuengatik,emisioengatik eta isuriengatik.

Eraldaketak kaltetutako euskal herritarrak.

Adibidez: Muskiz, Bilbo, Pasaia, Santurtzi eta Cas-tejongo biztanleak.

Eraldatutakoenergiarengarraioa

PUBLIKOA: Goi-tentsioaren eta berau beharduten azpiegituren sustatzaile diren adminis-trazioak.

Ingurumeneko inpaktuek eta osasuneko inpaktuekkaltetutako euskal herritarrak.

KARBONOA-REN ZORRA

PRIBATUA: Eraldaketa, erreketa edo energiasorkuntzako enpresak eta energetikoki intent-siboa den jarduera ekonomiko oro. Petronor(NEG emisioen %10,55 EAEn 2008an), BahíaBizkaia Gas (zentral termiko eta ziklo konbi-natukoak NEG emisioen %15,2 izan zirenEAEn eta %18,3 Nafarroan 2008an).

PUBLIKOA: Erregaien kontsumoa, NEG emi-sioan laguntzeagatik.

CO2 batez bestekoaren azpitik igortzen duten he-rrialdeak.

---

--

EHko zor ekologikoa energiarekiko Iturria: autoreek egindakoa.

Kiotoko protokoloak soilik lurraldean sor-tutako gasetan oinarrituta zehazten dituemisio eskubideak. Ez ditu kontuan hartzenelektrizitate-inportazioak eta, beraz, bestebehin ere, kalkulua herrialde esportatzai-leen kalterako da.

(*)

Petrolio isuriak eta suteak Nigerian. Nigerreko deltako kutsadura. Desertifikazioa eta komunitate indigenetako in-paktuak Errusian. Deforestazioa Ekuadorreko Amazonian. Guaranien etnozidioa.

(*)