UNIDADE 7UNIDADE 7

A CATEDRAL GÓTICAA CATEDRAL GÓTICA

Borja Campos Seijo I.E.S García Barbón (Verín)Borja Campos Seijo I.E.S García Barbón (Verín)

1. CONTEXTO HISTÓRICO1. CONTEXTO HISTÓRICO

- Gótico = arte europea da baixa idade media (S.XIII-XV). - Gótico = arte europea da baixa idade media (S.XIII-XV). Características:Características: Desenrolo económico e demográficoDesenrolo económico e demográfico.. Recuperación poder monarquíaRecuperación poder monarquía fronte nobres feudais. fronte nobres feudais. Rexurdimento urbanoRexurdimento urbano consolidación cidade medieval. consolidación cidade medieval. Polo tanto, Polo tanto, nacemento da burguesíanacemento da burguesía (poboación cidade). Fronte a (poboación cidade). Fronte a nobres feudais atopan aliado no bispo e na monarquía nobres feudais atopan aliado no bispo e na monarquía Catedral Catedral (igrexa episcopal) = principal monumento gótico ((igrexa episcopal) = principal monumento gótico (era das era das catedraiscatedrais), financiada por gremios artesáns e burgueses, como sinal ), financiada por gremios artesáns e burgueses, como sinal prestixio e penitencia polas súas riquezas.prestixio e penitencia polas súas riquezas. Cambios no pensamentoCambios no pensamento: :

a) Tomás de Aquino recupera a Aristóteles e postula equilibrio a) Tomás de Aquino recupera a Aristóteles e postula equilibrio razón razón e fe e fe maior naturalismo na plástica. maior naturalismo na plástica.b) Francisco de Asís predica o respeto polo corpo do home b) Francisco de Asís predica o respeto polo corpo do home (obra marabillosa de Deus) (obra marabillosa de Deus) revalorización mundo natural. revalorización mundo natural.

- Gótico nace en Ille de France (arredores de París) coa abadía de St. - Gótico nace en Ille de France (arredores de París) coa abadía de St. Denis, a med S.XII Denis, a med S.XII 3 etapas: 3 etapas: Gótico clásicoGótico clásico (fin.S. XII e S. XIII): grandes catedrais francesas (fin.S. XII e S. XIII): grandes catedrais francesas da 1ª½ S. XIII da 1ª½ S. XIII difusión por Europa con trazos peculiares. difusión por Europa con trazos peculiares. Gótico internacionalGótico internacional (S.XIV e inicios XV): estilo aristocrático e (S.XIV e inicios XV): estilo aristocrático e refinado extendido por toda Europa.refinado extendido por toda Europa. Gótico flamíxeroGótico flamíxero (2ª metade S.XV): apenas xa innovación (2ª metade S.XV): apenas xa innovación constructiva constructiva os edificios énchense de exhuberante decoración os edificios énchense de exhuberante decoración ocultando estructura. ocultando estructura.

- Diferencias co románico:- Diferencias co románico: Verticalidade do edificio.Verticalidade do edificio. Dominio van sobre muro.Dominio van sobre muro. LuminosidadeLuminosidade Naturalismo plásticoNaturalismo plástico

2. O TEMPLO GÓTICO2. O TEMPLO GÓTICO

- Sistema estructural gótico = novidade - Sistema estructural gótico = novidade sistema baldaquinosistema baldaquino 3 elementos 3 elementos principais:principais: Arco apuntado.Arco apuntado. Bóveda de cruceríaBóveda de crucería (aresta apuntada): concentra cargas nos ángulos do (aresta apuntada): concentra cargas nos ángulos do tramo que cobre, onde son distribuidos por un esqueleto arquitectónico de tramo que cobre, onde son distribuidos por un esqueleto arquitectónico de piares, arcos epiares, arcos e ArcobotantesArcobotantes: arcos áereos externos que enlazan cos contrafortes : arcos áereos externos que enlazan cos contrafortes apertura de grandes vans no muro e maior altura edificio.apertura de grandes vans no muro e maior altura edificio.

- Planta catedral gótica: manten cruz - Planta catedral gótica: manten cruz latina. Partes:latina. Partes: Cabeceira: + desenrolada, crece Cabeceira: + desenrolada, crece de 3 a 5 as súas naves de 3 a 5 as súas naves + + profundidade para subliñar centro profundidade para subliñar centro de culto. Deambulatorio dobre que de culto. Deambulatorio dobre que prolonga naves laterais con prolonga naves laterais con absidiolos poligonais.absidiolos poligonais. Transepto: desprazado ao centro Transepto: desprazado ao centro do edificio, adoita ter tres naves e do edificio, adoita ter tres naves e sobresae lixeiramente na planta sobresae lixeiramente na planta rematando en dúas portadas N e S.rematando en dúas portadas N e S. Corpo occidental: de 3 ou 5 Corpo occidental: de 3 ou 5 naves. A central + alta e naves. A central + alta e iluminada.iluminada.

- Exterior catedral gótica, traduce interior: - Exterior catedral gótica, traduce interior: tres fachadas (norte, sur, e tres fachadas (norte, sur, e occidental), con portadas que reflicten occidental), con portadas que reflicten o número de naves, con tendencia á o número de naves, con tendencia á verticalidade, subliñada por torres, verticalidade, subliñada por torres, agullas e pináculos agullas e pináculos espiritualidade. espiritualidade. Destaca esqueleto externo de Destaca esqueleto externo de arcobotantes que transmite empuxes, arcobotantes que transmite empuxes, e a cristería preciosista que adobia a e a cristería preciosista que adobia a catedral.catedral.

- Articulación mural, antes maciza - Articulación mural, antes maciza estructura furada onde o sistema estructura furada onde o sistema baldaquino concentra empuxes en baldaquino concentra empuxes en puntos concretos (nervios, columnas…) puntos concretos (nervios, columnas…) e ceiba ao muro de todo peso e ceiba ao muro de todo peso grandes ventanais.grandes ventanais.

- Interior organizado en 3 pisos:- Interior organizado en 3 pisos:a) Arquería: apea sobre piares a través a) Arquería: apea sobre piares a través de haces de baquetóns (columniñas de haces de baquetóns (columniñas adosadas).adosadas).b) Triforio: susbtitúe á tribuna b) Triforio: susbtitúe á tribuna románica, é unha galería aberta á románica, é unha galería aberta á nave central + estreita.nave central + estreita.c) Clarestorio: grandes ventás de c) Clarestorio: grandes ventás de tracería tracería inundan de luz a nave inundan de luz a nave central.central.

- Eliminación muro gótico Eliminación muro gótico valor simbólico da luz = luz coloreada valor simbólico da luz = luz coloreada das vidrieiras das vidrieiras ambiente irreal e espiritualizado (imaxe Xerusalén ambiente irreal e espiritualizado (imaxe Xerusalén Celeste).Celeste).

- Catedral gótica conserva exixo direccional propio do templo cristián Catedral gótica conserva exixo direccional propio do templo cristián (camiño á salvación = altar), pero gótico acentúa a (camiño á salvación = altar), pero gótico acentúa a ascensionalidade (escala 1:4) ascensionalidade (escala 1:4) verticalidade verticalidade trascendencia trascendencia mística.mística.

3. A PORTADA GÓTICA3. A PORTADA GÓTICA- Portada gótica nace na abadía de San Denis no S XII (1140), na portada real Portada gótica nace na abadía de San Denis no S XII (1140), na portada real

(fachada occ) cun programa iconográfico que louba á monarquía ((fachada occ) cun programa iconográfico que louba á monarquía (galería galería realreal). Nas súas xambas aparece estatua-columna, onde a escultura comeza a ). Nas súas xambas aparece estatua-columna, onde a escultura comeza a ceibarse da férrea suxección ao marco arquitectónico.ceibarse da férrea suxección ao marco arquitectónico.

- As imaxes, como no Románico, teñen unha función didáctica As imaxes, como no Románico, teñen unha función didáctica catedrais catedrais enchénse de decoración en muros e vidrieiras enchénse de decoración en muros e vidrieiras catedrais = Biblias en pedra catedrais = Biblias en pedra e cristal para ilustrar aos iletrados.e cristal para ilustrar aos iletrados.

- O estilo gótico = monumental e naturalista - O estilo gótico = monumental e naturalista sentido volumétrico sentido volumétrico de roupas e aparece certa expresividade en rostros (+ realistas), os de roupas e aparece certa expresividade en rostros (+ realistas), os corpos anímanse cun suave contrapposto, proporcións esveltas e corpos anímanse cun suave contrapposto, proporcións esveltas e estilizadas. Un novo sopro de vida anima a personaxes, que estilizadas. Un novo sopro de vida anima a personaxes, que semellan estar de paso pola arquitectura. Nas xambas ou muros a semellan estar de paso pola arquitectura. Nas xambas ou muros a escultura soe colocarse sobre ménsulas e cubrirse con dosel. Nas escultura soe colocarse sobre ménsulas e cubrirse con dosel. Nas arquivoltas seguen a dirección dos arcos a diferencia do románico arquivoltas seguen a dirección dos arcos a diferencia do románico que as colocaba radialmente.que as colocaba radialmente.

- Tres iconografías prototípicas de Tres iconografías prototípicas de portada gótica:portada gótica: Portada de Xuicio Final (soe Portada de Xuicio Final (soe estar en W): pasa de visión estar en W): pasa de visión apocalíptica románica a un Cristo apocalíptica románica a un Cristo triunfante e sufrinte, que amosa triunfante e sufrinte, que amosa feridas crucifixión e aparecen feridas crucifixión e aparecen personaxes que interceden pola personaxes que interceden pola humanidade e portan atributos humanidade e portan atributos Paixón.Paixón. Portada da Virxe (adoita a estar Portada da Virxe (adoita a estar no N, ou tamén no W se igrexa no N, ou tamén no W se igrexa esta dedicada á Virxe): en esta dedicada á Virxe): en tímpanos escenas morte e tímpanos escenas morte e glorificación (Dormición, glorificación (Dormición, Asunción…) e no parteluz estatua Asunción…) e no parteluz estatua de Nai de Deus, de pé con Neno de Nai de Deus, de pé con Neno sostido tenramente no brazo.sostido tenramente no brazo. Portada dos Santos Portada dos Santos (normalmente ao sur): exténdese (normalmente ao sur): exténdese no gótico. Santos protexen no gótico. Santos protexen enfermidades, traballo, enfermidades, traballo, popularizada a súa vida na Lenda popularizada a súa vida na Lenda Dourada (obra na que se narra Dourada (obra na que se narra vida e obra de Santos, med vida e obra de Santos, med S.VIII). S.VIII).

28. CATEDRAL DE LEÓN28. CATEDRAL DE LEÓN

Catedral da diócese de León.Catedral da diócese de León. Catedral gótica.Catedral gótica. 2 2 ½ S.XIII.½ S.XIII. Mestres canteiros: Henrique Mestres canteiros: Henrique

(francés), Juán Pérez.(francés), Juán Pérez. Tipoloxía de cruz latina.Tipoloxía de cruz latina. 3 naves, cruceiro, coro e dobre 3 naves, cruceiro, coro e dobre

deambulatorio.deambulatorio. Bóvedas de crucería.Bóvedas de crucería. 3 andares con triforio e vans.3 andares con triforio e vans.

Non había razóns en León para erixir nova catedral, xa que a vella estaba en Non había razóns en León para erixir nova catedral, xa que a vella estaba en boas condicións boas condicións razóns: prestixio da antiga capital do reino nunha época razóns: prestixio da antiga capital do reino nunha época de construción de numerosas catedrais (Burgos, Toledo…).de construción de numerosas catedrais (Burgos, Toledo…).

En todas as catedrais do reino castelano-leonés a iniciativa é episcopal En todas as catedrais do reino castelano-leonés a iniciativa é episcopal (tamén en León), con apoio ec da monarquía e es casa participación (tamén en León), con apoio ec da monarquía e es casa participación burguesa.burguesa.

León imita na súa construción as directrices de Burgos, incluso participando León imita na súa construción as directrices de Burgos, incluso participando os mesmos mestres canteiros (Henrique o francés). Construida moi os mesmos mestres canteiros (Henrique o francés). Construida moi rápidamente (en só medio século) e sen remodelacións posteriores notables, rápidamente (en só medio século) e sen remodelacións posteriores notables, conserva en estado puro os trazos do gótico clásico do S. XIII conserva en estado puro os trazos do gótico clásico do S. XIII León = León = obra de estilo francés trasplantada a España.obra de estilo francés trasplantada a España.

- Trazos: equilibrio e pureza estructura - Trazos: equilibrio e pureza estructura arquitectónica, paramento diáfano, arquitectónica, paramento diáfano, esvelteza de proporcións, impulso esvelteza de proporcións, impulso vertical e ascensional e estética da vertical e ascensional e estética da luz creada por numerosas vidrieiras luz creada por numerosas vidrieiras de cores.de cores.

- Fachada occ presenta 1 peculiar - Fachada occ presenta 1 peculiar separación das torres lateraisdo separación das torres lateraisdo corpo central. Na parte inferior corpo central. Na parte inferior fachada fachada tres portadas tres portadas abucinadas con escultura abucinadas con escultura naturalista típica do gótico de naturalista típica do gótico de calidade desigual e iconografía que calidade desigual e iconografía que combina 2 tradicións:combina 2 tradicións: unha máis expresiva e dramática unha máis expresiva e dramática no no Líntel do XuicioLíntel do Xuicio figuras figuras nerviosas, actitudes forzadas e nerviosas, actitudes forzadas e composicións remexidas nun composicións remexidas nun escenario de profundidade escenario de profundidade convincente.convincente. outra doce e idealizada outra doce e idealizada formas suaves, ritmo ondulante e formas suaves, ritmo ondulante e canon estilizado (canon estilizado (Virxe BlancaVirxe Blanca do do parteluz).parteluz).

29. PÓRTICO REAL: CATEDRAL DE 29. PÓRTICO REAL: CATEDRAL DE CHARTRESCHARTRES

Fachada occ da catedral de Fachada occ da catedral de Chartres.Chartres.

Chartres. Ille de France. Med. S. Chartres. Ille de France. Med. S. XII.XII.

Portada gótica.Portada gótica. Relevo en pedra.Relevo en pedra. 3 portadas abucinadas.3 portadas abucinadas. Iconografía: central (Pantocrátros, Iconografía: central (Pantocrátros,

tetramorfos, apostoles e anciáns), tetramorfos, apostoles e anciáns), dereita (Virxe co Neno e infancia dereita (Virxe co Neno e infancia Cristo, artes liberais), esquerda Cristo, artes liberais), esquerda (Ascensión, zodiaco), xambas (Ascensión, zodiaco), xambas (estatuas-columnas de profetas e (estatuas-columnas de profetas e reis bíblicos).reis bíblicos).

- Estatua-columna = volume proxectado - Estatua-columna = volume proxectado hacia diante que comeza a cobrar vida hacia diante que comeza a cobrar vida propia propia paso hacia o futuro paso hacia o futuro desenvolvemento da escultura gótica. desenvolvemento da escultura gótica. Aparece na fachada occ da basílica de Aparece na fachada occ da basílica de S. Denis (hoxe desaparecida) S. Denis (hoxe desaparecida) influencia na portada occ de Chartres influencia na portada occ de Chartres dez anos despois.dez anos despois.

- Fachada occ de Chartres = único que - Fachada occ de Chartres = único que queda da catedral orixinaria, levantada queda da catedral orixinaria, levantada seguindo diectrices de S. Denis a med. seguindo diectrices de S. Denis a med. S. XII, perdida nun incendio S. XII, perdida nun incendio construcción de novo templo (que construcción de novo templo (que hoxe vemos) conservando a fachada hoxe vemos) conservando a fachada occ (Pórtico Real), o único que occ (Pórtico Real), o único que “respetou” as lapas.“respetou” as lapas.

- Pórtico Real - Pórtico Real papel didáctico para papel didáctico para ilustrar a iletrados. Nas xambas ilustrar a iletrados. Nas xambas serie de reis e raiñas bíblicos serie de reis e raiñas bíblicos nome nome de Portada Real e expresa condición de Portada Real e expresa condición sagrada da realeza e a harmonía sagrada da realeza e a harmonía monarquía-Igrexa (xa que Ille de monarquía-Igrexa (xa que Ille de France = dominio real).France = dominio real).

- Timpano central: Pantocrátor (Cristo en maxestade), rodeado por tetramorfos e - Timpano central: Pantocrátor (Cristo en maxestade), rodeado por tetramorfos e apóstoles cos 24 anciáns nas arquivoltas. apóstoles cos 24 anciáns nas arquivoltas.

- Tímpano dereito: Virxe (símbolo sabiduría) e artes liberais nas arquivoltas.- Tímpano dereito: Virxe (símbolo sabiduría) e artes liberais nas arquivoltas.- Tímpano esquerdo: Ascensión, e zodiaco e mensario nas arquivoltas.- Tímpano esquerdo: Ascensión, e zodiaco e mensario nas arquivoltas.- Estatua-columna (principal novidade) deixa de ser relevo tallado na masa - Estatua-columna (principal novidade) deixa de ser relevo tallado na masa

arquitectónica para mudar a estatua arquitectónica para mudar a estatua bloque independente co seu propio bloque independente co seu propio eixe. eixe.

- Sen embargo volume conserva forma cilíndrica e abstracta da columna, pero - Sen embargo volume conserva forma cilíndrica e abstracta da columna, pero constitúe o 1º paso para recuperar escultura exenta, ignorada en occ dende constitúe o 1º paso para recuperar escultura exenta, ignorada en occ dende fin mundo clásico.fin mundo clásico.

30. PORTADA OCCIDENTAL 30. PORTADA OCCIDENTAL CATEDRAL DE REIMS: CATEDRAL DE REIMS:

ANUNCIACIÓN E VISITACIÓN. ANUNCIACIÓN E VISITACIÓN. - Reims. Ille de France. c. 1250.Reims. Ille de France. c. 1250.- Portada gótica.Portada gótica.- Relevo en pedra.Relevo en pedra.- Xambas da beira dereita da portada central.Xambas da beira dereita da portada central.- Iconografía: María e Isabel na Visitación, Anxo e María na Anunciación.Iconografía: María e Isabel na Visitación, Anxo e María na Anunciación.

- Clasicismo gótico culmina nas estatuas da catedral de Reims. Facer Clasicismo gótico culmina nas estatuas da catedral de Reims. Facer que 2 figuras nas xambas ilustraran unha única escena era toda que 2 figuras nas xambas ilustraran unha única escena era toda unha novidade. Pero ademáis na Visitación a composición curva das unha novidade. Pero ademáis na Visitación a composición curva das imaxes en S (contraposto) domina non só vista frontal senón tamén imaxes en S (contraposto) domina non só vista frontal senón tamén lateral lateral emancipación total do paramento emancipación total do paramento estatuas apoiadas en estatuas apoiadas en ménsulas que lle sirven de peana, e as columnas fican como simple ménsulas que lle sirven de peana, e as columnas fican como simple decorado arquitectónico.decorado arquitectónico.

- Colaboración de obradoiros distintos traballando á vez Colaboración de obradoiros distintos traballando á vez varias varias mans na súa elaboración mans na súa elaboración conxunto carece de unidade estilística. conxunto carece de unidade estilística.

- - Visitación: Obra de canteiro de Visitación: Obra de canteiro de gusto monumental e clasicista gusto monumental e clasicista

Volume de estatuas de Volume de estatuas de masa rotunda.masa rotunda. Pregues finos e complexos Pregues finos e complexos que lembrán técnica clásica que lembrán técnica clásica panos mollasdos.panos mollasdos. Suave contraposto, co que Suave contraposto, co que xiran os corpos para se xiran os corpos para se comunicar.comunicar. Roupaxes inspirados en arte Roupaxes inspirados en arte romana.romana. Xestos e caracterización Xestos e caracterización faces expresan ben o tema, á faces expresan ben o tema, á vez humano e trascendentevez humano e trascendente

- Anunciación: beira esquerda. - Anunciación: beira esquerda. Características:Características: Diferentes estilos e mestres Diferentes estilos e mestres canteiros.canteiros. Virxe con porte severo e eixe de Virxe con porte severo e eixe de ríxida verticalidade ríxida verticalidade pregues pregues rectos e tubulares. Aire sobrio e rectos e tubulares. Aire sobrio e serena dignidade.serena dignidade. Expresión Virxe contrasta con Expresión Virxe contrasta con espóntaneo sorriso do Anxo, con espóntaneo sorriso do Anxo, con face refinada e redonda, de face refinada e redonda, de gracilidade preciosista, trazos dun gracilidade preciosista, trazos dun estilo elegante cortesán que dende estilo elegante cortesán que dende París espállase por todo o gótico París espállase por todo o gótico francés no XIII.francés no XIII.