unidade didactica

A presente unidade didáctica forma parte do proxecto “Días D”, que se enmarca dentro da proposta

pedagóxica de Entreculturas para educar en Cidadanía Global: “Un Mundo nas túas Mans”. A

través desta proposta, queremos contribuír á tarefa de formar persoas capaces de transformar a súa

contorna como parte dunha cidadanía global activa e comprometida cos retos globais do noso tempo

e o cumprimento da Axenda 2030 e os Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable.

Os recursos educativos do proxecto “Días D” facilítannos achegarnos e aprender sobre temáticas

relacionadas cos valores propios da cidadanía global, promovendo a aprendizaxe e o compromiso

activo coas nosas contornas educativas, comunitarios e cidadáns. En concreto, esta unidade

didáctica propón traballar sobre a redución das desigualdades sociais, entre elas a pobreza e a

exclusión social, co obxectivo de desenvolver coñecementos, valores e competencias sociais e

cidadás para promover sociedades nas que todas as persoas teñan oportunidades iguais e exerzan

os seus dereitos humanos. A proposta convida o grupo a reflexionar sobre a necesidade de construír

igualdade para que se cumpran estes dereitos, e para iso aprenderemos que a igualdade está nas

nosas mans.

A unidade didáctica está composta por tres propostas didácticas adaptadas a distintas franxas

de idade, deseñadas para traballar tanto no ámbito formal como o non formal con grupos de nenas,

nenos e mozos das seguintes idades:

- Primeira franxa de idade: 5 a 8 anos.

- Segunda franxa de idade: 9 a 12 anos.

- Terceira franxa de idade: 12 a 16 anos.

Cada unha das propostas didácticas inclúe os seguintes apartados:

- Obxectivos educativos.

- Materiais necesarios.

- Miramos a imaxe.

- Desenvolvemento da actividade, cunha proposta final na que o grupo realice unha acción

concreta para promover a redución das desigualdades sociais na súa contorna.

As actividades incluídas nesta unidade didáctica non están ligadas a unha única data ou evento,

senón que poden utilizarse en calquera contexto cuxo obxectivo educativo sexa traballar con

grupos a importancia de promover igualdade entre todas as persoas nas nosas contornas

globais e locais. A modo orientativo, suxerimos a seguinte relación de Días Internacionais, que polas

temáticas que tratan poden constituír unha boa oportunidade educativa para utilizar esta proposta

didáctica. Estes días internacionais aparecen sinalados no calendario escolar, que xunto aos carteis

e esta selección de unidades didácticas, forman parte do proxecto Días D:

- Día Internacional para a erradicación da pobreza (17 outubro)

- Día dos Dereitos Humanos (10 decembro)

- Día Mundial da Xustiza Social (20 febreiro)

- Día Internacional da Solidariedade (31 agosto)

Estas unidades didácticas están aliñadas coa promoción dunha cidadanía global comprometida coa

consecución da Axenda 2030 e os Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable ( ODS).

Concretamente, esta unidade didáctica vincúlase directamente cos seguintes ODS:

● ODS 1: Poñer fin á pobreza en todas as súas formas en todo o mundo

● ODS 10: Reducir as desigualdades dentro e entre países

Comprender as desigualdades sociais que existen no mundo e a importancia de

revertelas.

Propoñer alternativas para construír contornas nos que as persoas convivan en

igualdade de oportunidades.

Promover que o grupo se identifique como cidadás e cidadáns que contribúen a un

mundo de igualdade para todas as persoas.

● Mesas pequenas (ao redor de 10)

● Cadeiras (para todas as persoas participantes)

● 10 xogos de pinturas de cores

● 1 caixa de lapis de cores

● Folios A4

● Papel continuo ou cartolina

● Cinta de carrocero

● Barras de pegamento

● Tesoiras

Miramos co grupo o cartel que decora a portada desta unidade didáctica. Que vemos?

Comezamos a actividade dividindo ao grupo en 4 ou 5 subgrupos e asignamos unha cor a cada un,

configurando os seguintes grupos:

● Grupo Azul.

● Grupo Vermello.

● Grupo Amarelo.

● Grupo Verde.

● Grupo Morado.

Cada grupo estará situado nun espazo determinado onde se realice a actividade, e contarán cunha

cadeira por persoa, dúas mesas, dous xogos completos de pinturas de cores e un folio por

participante.

Unha vez que todas as nenas e nenos participantes estean dispostos desta forma, continuaremos

coa actividade comentando que o planeta Terra é o fogar de todas as persoas e seres vivos, é a

nosa casa común. Para ir descubrindo os elementos que conviven no planeta, pídese ás nenas e

nenos que pensen sobre as cousas que vemos e usamos todos os días, todo aquilo que necesitamos

para poder vivir e que temos preto (nosa casa, barrio, cidade, etc.), e tamén que está máis lonxe

(outras cidades, outros países, outras realidades, etc.). Por exemplo, podemos mencionar os

seguintes elementos: rúas, casas, lagos, parques, escolas, hortos, etc.

A continuación lánzanse as seguintes preguntas:

● Por que é importante coidar do planeta?

● Que cousas podemos coidar máis?

Tras esta choiva de ideas, convídase a cada neno e nena, dentro do seu subgrupo correspondente, a

debuxar a súa propia representación do mundo. Para iso, poden debuxar primeiro unha bóla do

mundo, e logo ir pintando, recortando e pegando nesta, elementos que pensen que podemos coidar

máis. Por exemplo, unha árbore, un animal, unha montaña, etc. Unha vez terminados os debuxos ou

colaxes, convídaselles a compartilos co resto do grupo enteiro, comentando un elemento que lles

pareza máis importante coidar. A continuación, lánzanse as seguintes preguntas:

● É importante coidar o planeta, pero, que é o que forma parte do planeta e a miúdo non

coidamos? Pensades que poderiamos coidar máis ás persoas tamén?

● Todas as persoas viven coas mesmas oportunidades e facilidades? No caso de que

pensen que non, por que?

● Creedes que no mundo as nenas teñen as mesmas oportunidades que os nenos? Por

que? Aquí podemos comentar que, ao redor do mundo, en diferentes países, incluído o noso,

as nenas e mulleres teñen menos oportunidades para ir á escola, ven máis afectadas polas

desigualdades, e son as que normalmente se encargan do coidado do resto de persoas coas

que conviven.

Tras estas reflexións, cada nena e neno poderá engadir ou debuxar no seu mundo situacións ou

imaxes onde todas as persoas cóidanse e poden vivir coas súas necesidades cubertas, e onde todas

as nenas e mulleres teñan oportunidades iguais. Por exemplo, poden incluír persoas compartindo e

coidándose entre si. Antes de comezar a pintar estes novos elementos, a persoa que dinamiza

cambiará a distribución de recursos nos grupos da seguinte maneira:

● Grupo Vermello (2 mesas, cadeiras para todas as persoas, dous folios por persoa, 4 xogos

de cores)

● Grupo Azul (2 mesas, dúas persoas quedan sen cadeira, un folio por persoa, 3 xogos de

cores)

● Grupo Verde (1 mesa, tres persoas quedan sen cadeira, dúas persoas quedan sen folio, 2

xogos de cores)

● Grupo Amarelo (1 mesa, todas as persoas menos unha quedan sen cadeira, a metade de

folios por persoas, 1 xogo de cores)

● Grupo Morado (ningunha mesa, ningunha cadeira, 1 folio, 4 lapis de cores).

Tentaremos non comentar nada sobre a nova distribución dos materiais. Unha vez que todos e todas

terminasen de debuxar, fanse as seguintes preguntas:

● Que ocorreu no xogo?

● Puidestes pintar todas e todos un debuxo?

● Como vos sentistes #ante esta situación?

A persoa dinamizadora, recollendo as súas palabras, convida as nenas e nenos a imaxinar que os

grupos representan lugares dos nosos pobos, cidades e do mundo onde viven persoas que non

gozan dos mesmos dereitos e oportunidades, existindo unha gran desigualdade como vimos

no xogo que acabamos de xogar.

Para finalizar a dinámica pregúntase se todas as nenas e nenos senten ben nos grupos nos que se

atopan, e se lles gustaría cambiar algo do xogo. Tras isto, lánzase a seguinte pregunta:

● Que poderiamos facer, neste xogo, para que todas e todos poidan debuxar cos

mesmos recursos os seus debuxos?

De non saír a iniciativa de solidariedade e traballo colaborativo durante o xogo, proponse e convídase

a quen non terminaron o seu segundo debuxo a que o poidan facer co apoio de todos e todas.

Para realizar unha acción de mobilización para a igualdade, que podamos compartir como grupo nas

nosas contornas educativas e comunitarias, preguntámoslles: que creedes que podemos facer

como cidadás e cidadáns do mundo para que estas situacións deixen de ocorrer e todas as

persoas podamos convivir en igualdade?

Convídase entón ao grupo para crear en conxunto un conto que recolla todas as ideas que xurdiron

durante a actividade e que nos moven a crear un mundo no que todas as persoas podamos ser

coidadas, vivamos con dignidade, dereitos, benestar, e en igualdade. Dicímoslles que o conto

terá que incluír as seguintes palabras: nenas, nenos, mulleres, homes, desigualdade, igualdade,

coidar, e planeta.

Podemos comezar coa frase “Había unha vez un mundo…”, e despois, que cada nena e neno vaia

incluíndo unha frase que continúe o conto, podendo incluír palabras das que mencionaron ao comezo

da actividade na choiva de ideas. Este conto pódese escribir nun papel continuo ou cartolina grande

e pegar ao redor del todos os mundos debuxados polo grupo. Propoñémoslles tamén que poidan

compartir as súas ideas coa súa comunidade, para que a mensaxe de construír un mundo en

igualdade chegue a máis persoas.

Como suxerencia pódese escribir un título en grande neste mural, por exemplo, a seguinte frase: “As

nenas e nenos de (nome do centro/grupo, se procede) construímos un mundo en IGUALDADE

para todas e todos: está nas nosas mans”. A idea é que este mural ou cartel máis grande póidase

compartir nun espazo visible para todo o centro ou lugar onde se realiza a actividade.

Comprender que está nas nosas mans contribuír a transformar as desigualdades que

existen no mundo.

Propoñer alternativas para construír contornas nos que as persoas convivan en

igualdade de oportunidades e recursos.

Promover que o grupo se identifique como cidadás e cidadáns que contribúen a un

mundo de igualdade para todas as persoas.

● Pizarra ou mural

● Mesas pequenas (ao redor de 10)

● Cadeiras (para todas as persoas participantes)

● 10 xogos de pinturas de cores

● 1 caixa de lapis de cores

● Folios A4

● Papel continuo ou cartolina

● Cinta de carrocero

● Barras de pegamento

● Tesoiras

● Rotuladores

● Lista de Dereitos Humanos (ver Anexo 1)

Miramos co grupo o cartel que decora a portada desta unidade didáctica. Que vemos?

Comezamos a actividade dividindo ao grupo en 4 ou 5 subgrupos e asignamos unha cor a cada un,

configurando os seguintes grupos:

● Grupo Azul.

● Grupo Vermello.

● Grupo Amarelo.

● Grupo Verde.

● Grupo Morado.

Cada grupo estará situado nun espazo determinado onde se realice a actividade, e contarán cunha

cadeira por persoa, dúas mesas, dous xogos completos de pinturas de cores e un folio por

participante.

Unha vez que todas as nenas e nenos participantes estean dispostos desta forma, continuaremos

coa actividade comentando que o planeta Terra é o fogar de todas as persoas e seres vivos, é a

nosa casa común. Para ir descubrindo os elementos que conviven no planeta, pídese ao grupo que

pensen sobre as cousas que vemos e usamos todos os días, todo aquilo que necesitamos para

poder vivir e que temos preto (nosa casa, barrio, cidade, etc.), e tamén que está máis lonxe (outras

cidades, outros países, outras realidades, etc.). Por exemplo, podemos mencionar os seguintes

elementos: rúas, casas, lagos, parques, escolas, hortos, etc.

A continuación lánzanse as seguintes preguntas:

● Por que é importante coidar do planeta?

● Que elementos do planeta podemos coidar?

Tras esta choiva de ideas, convídase a cada neno e nena, dentro do seu subgrupo correspondente, a

debuxar a súa propia representación do mundo, tal e como o ven elas e eles. Para iso, poden

debuxar primeiro unha bóla do mundo, e logo ir pintando, recortando e pegando nesta, elementos

que pensen que podemos coidar máis. Por exemplo, unha árbore, un animal, unha montaña, etc.

Unha vez terminados os debuxos ou colaxes, convídaselles a compartilos co resto do grupo enteiro,

comentando un elemento que lles pareza máis importante coidar. A continuación, lánzanse as

seguintes preguntas:

● É importante coidar o planeta, pero, que é o que forma parte do planeta e a miúdo non

coidamos? Pensades que poderiamos coidar máis ás persoas tamén?

● Todas as persoas viven coas mesmas oportunidades e facilidades? No caso de que

pensen que non, por que?

● Creedes que no mundo as nenas teñen as mesmas oportunidades que os nenos? Por

que? Aquí podemos comentar que en realidade, ao redor do mundo, en diferentes países,

incluído o noso, as nenas e mulleres teñen menos oportunidades para ir á escola, ven máis

afectadas polas desigualdades, e son as que normalmente coidan máis do resto de persoas

coas que conviven.

● Que dereitos fundamentais pensades que non se cumpren nas nosas contornas?

Cales creedes que se vulneran máis de maneira global?

Para facilitar a reflexión pódese comentar que os dereitos humanos son para todas as persoas, e que

para erradicar a pobreza e as desigualdades que existen no mundo, temos que defendelos e

asegurarnos que se cumpren en igualdade. Pódese convidar o grupo a facer unha choiva de ideas

cos dereitos fundamentais que coñecen. Para usar como referencia, no Anexo 1 atópase unha

lista dos artigos que compoñen a declaración dos dereitos humanos.

Tras finalizar coa reflexión, convídase a que cada subgrupo, de maneira colectiva, cre un debuxo

máis grande que represente un mundo ideal, sen desigualdades, onde todas os dereitos de

todas as persoas atópense garantidos e coas súas necesidades cubertas. Poden facer unha

colaxe dos mundos debuxados ao comezo, incluíndo as novas ideas. Antes de comezar a pintar

estes novos elementos, a persoa que dinamiza cambiará a distribución de recursos nos grupos da

seguinte maneira::

● Grupo Vermello (2 mesas, cadeiras para todas as persoas, dous folios por persoa, 4 xogos

de cores)

● Grupo Azul (2 mesas, dúas persoas quedan sen cadeira, un folio por persoa, 3 xogos de

cores)

● Grupo Verde (1 mesa, tres persoas quedan sen cadeira, dúas persoas quedan sen folio, 2

xogos de cores)

● Grupo Amarelo (1 mesa, todas as persoas menos unha quedan sen cadeira, a metade de

folios por persoas, 1 xogo de cores)

● Grupo Morado (ningunha mesa, ningunha cadeira, 1 folio, 4 lapis de cores).

Tentaremos non comentar nada sobre a nova distribución dos materiais. Unha vez que todos e todas

terminasen de debuxar, fanse as seguintes preguntas:

● Que ocorreu no xogo?

● Puidestes pintar todas e todos un debuxo?

● Como vos sentistes ante esta situación?

● Cal creedes que era o obxectivo da dinámica? Que buscaba representar?

Seguindo as reflexións do grupo, conclúese que a través da dinámica buscábase representar a

situación de desigualdades sociais que vivimos a nivel global, cunha distribución desigual do poder, a

riqueza e os recursos, que conleva a que non todas as persoas conten coas mesmas oportunidades

e posibilidades para exercer os seus dereitos fundamentais.

Para finalizar a dinámica pregúntase se todas e todos senten ben nos grupos nos que se atopan, e

se lles gustaría cambiar algo do xogo. Tras isto, lánzase a seguinte pregunta:

● Que poderiamos facer, neste xogo, para que todas e todos poidan debuxar cos

mesmos recursos os seus debuxos?

Recoméndase que a persoa que dinamiza mantéñase á marxe e espere a que o grupo propoña unha

alternativa. Unha vez consensuada a alternativa, ponse en común e actúase!, co obxectivo de que o

desenlace da dinámica sexa distinto. De non saír a iniciativa de solidariedade e traballo colaborativo

durante o xogo, proponse e convídase a quen non terminaron o seu segundo debuxo a que o poidan

facer co apoio de todos e todas.

Para realizar unha acción de mobilización para a igualdade, que podamos compartir como grupo nas

nosas contornas educativas e comunitarias, preguntámoslles: Que creedes que podemos facer

como cidadás e cidadáns do mundo para que estas situacións deixen de ocorrer e todas as

persoas podamos convivir en igualdade?

Propoñemos como idea, utilizar os debuxos realizados para convidar a reflexionar a todas as persoas

que son parte da súa comunidade educativa e comunitaria sobre a eliminación das desigualdades

sociais e a defensa dos dereitos humanos e a vida en dignidade.

Para iso necesitaremos unha cartolina ou papel continuo grande, que colgaremos nalgún lugar

visible. Nun lado deste, pegamos os primeiros debuxos do mundo, nos que representarían como o

ven e que elementos cren que debemos coidar máis. No outro lado do cartel, podemos pegar os

debuxos do mundo ideal, sen desigualdades, que debuxarían en segundo lugar. Unha vez estean

situados os debuxos desta forma, pénsase nun título que poida expresar a mensaxe que queiran dar

á súa comunidade e contorna. Para isto, suxírese ler a seguinte afirmación de Nelson Mandela que

pode servir de inspiración, ou usarse como título, se é que así o decide o grupo: “A pobreza non é

natural, é creada polas persoas e pode superarse e erradicarse mediante accións dos seres

humanos. Erradicar a pobreza non é un acto de caridade, é un acto de xustiza”.

Unha vez que o cartel teña o seu título e estea situado nun lugar visible, convidamos o grupo a

pensar naquelas accións, actitudes e compromisos que se necesitan para que o mundo como o

vemos agora, convértase nese mundo igualitario que imaxinamos e representamos, que se

necesita? De forma individual, cada participante escribe a súa reflexión no centro do lenzo, unindo o

mundo que vemos co que soñamos a través de accións concretas. O grupo pode convidar tamén as

persoas que se atopen no centro educativo ou espazo onde se realice a actividade, a engadir as

súas propias ideas neste mural colectivo. Se é posible, pode deixarse un rotulador preto do mural,

convidando as persoas que pasen a participar.

Comprender que está nas nosas mans contribuír a transformar as desigualdades que

existen nas nosas contornas locais e globais.

Propoñer alternativas para que as persoas convivan en igualdade de oportunidades,

recursos e benestar, contribuíndo á consecución dos Obxectivos de Desenvolvemento

Sustentable (ODS).

Promover que o grupo se identifique e comprometa como cidadás e cidadáns que

contribúen a un mundo de igualdade para todas as persoas.

- Cinta de carrocero ou xiz

- 4 bolsas de plástico ou teas resistentes (1 ou 2 metros cadrados)

- Cartolina

- Rotuladores, lapis de cores e bolígrafos

- Reloxo ou cronómetro

- 2 cadeiras

- 7 vendas para tapar os ollos e/ou atar as mans

- 3 cordas

- 1 botella de auga

- Tesoiras

- Folios A4

- 1 caixa de cartón con peso dentro (por exemplo, libros)

- Papel continuo

- Barras de pegamento

- Cintas de cor ou rotuladores correspondentes aos 5 ODS

Comezamos a actividade dividindo ao grupo en 4 subgrupos, e pedindo que se coloquen detrás

dunha liña marcada no chan con cinta de carrocero ou xiz, nun extremo do espazo. Cada subgrupo

recibirá instrucións diferentes (ver Anexo 2). Unha vez que os subgrupos lesen estas, e

preparáronse co material que lles corresponde, a persoa que dinamiza explicará as seguintes

instrucións:

- Ides realizar un camiño longo, con obstáculos incluídos, coa meta de chegar a unha vida de

benestar e dignidade (esta meta pódese debuxar ou escribir nunha cartolina ao outro

extremo da sala, oposto á liña de inicio onde están os grupos, deixando 10-15 metros polo

menos entre a saída e a meta).

- Tedes que facer o camiño co grupo que vos tocou.

- Tedes que chegar en conxunto, sen deixar a ninguén atrás.

- Tedes que coidarvos, así ninguén se poderá facer dano.

- Tedes 15 minutos en total para conseguir a vosa meta.

- Ninguén pode saírse da estrutura dada, se non, teredes que mantervos 1 minuto sen

avanzar.

- A partir de agora, a persoa dinamizadora tomará o rol de xuíza ou xuíz, asegurando que as

normas son cumpridas e controlando o tempo.

- Pódese marcar o momento de saída cun chifre ou algún sinal, e lánzase a seguinte premisa:

“Todos e todas podedes conseguir os vosos soños, se vos esforzais e traballades para iso.”

Durante o camiño, tentarase que as desigualdades entre os grupos saliéntense. Para iso, a persoa

que dinamiza pode obstaculizar o camiño dos grupos 3 e 4 con distintas impedimentos, por

exemplo:

- Van pasar unha fronteira, necesitan presentar a súa documentación, polo que perderán máis

tempo con respecto aos outros grupos.

- Deténselles por saltarse algunha norma, aínda que non sexa xustificable, como falar

demasiado alto ou simplemente porque teñen que ser interrogados/ as para poder continuar

o camiño.

- Colocando algún obstáculo no medio do camiño (unha cadeira, por exemplo), polo que teñan

que cambiar o rumbo para esquivalo.

- Pedindo que, de cando en vez, aleatoriamente unha moza deba sentar durante 2 minutos,

polo que non poderán continuar, a non ser que busquen unha alternativa.

E doutra banda, pódese facilitar o camiño dos grupos 1 e 2 con propostas, por exemplo:

- Todas as persoas menos unha poden saír da estrutura durante 15 segundos, e as demais

poden avanzar movendo a esta con máis facilidade. Pasado este tempo, terán que volver

sobre a estrutura.

- Non se lles detén ou sanciona tan a miúdo, aínda que se saíron da estrutura ou se saltaron

algunha norma.

- Trátaselles con maior respecto, mesmo con algo de favoritismo.

Unha vez que pasasen os 15 minutos, ou que o grupo enteiro haxa buscado unha alternativa para

reverter as evidentes inxustizas e desigualdades no camiño, a persoa que dinamiza conclúe o xogo

cun sinal, e sae do seu rol explicitamente. Pídese aos grupos que queden no lugar onde estaban no

camiño, e que observen un momento en silencio como senten, e en que lugares atópanse os

distintos grupos.

Para continuar, convidámoslles a saír das estruturas e a sentar en círculo para iniciar un debate

sobre a experiencia vivida, usando as seguintes preguntas de guía:

● Ao principio da actividade díxosevos que “Todos e todas podedes conseguir os vosos soños,

se vos esforzais e traballades para iso.” Que pasou? Todos e todas conseguistes a vosa

meta?

● Por que ocorreu isto? De onde creedes que veñen as diferenzas?

● Como vos sentistes durante o camiño?

● Que dificultades e obstáculos vivistes?

● Como vos coidastes, como traballastes en equipo?

● Cal creedes que era o obxectivo real da dinámica? Que buscaba representar?

● Que obstáculos e desigualdades sociais coñecemos que dificultan o cumprimento dos

dereitos de millóns de persoas no mundo, polo que non sempre podemos falar de “esforzo

individual”? Aquí podemos guiar ao grupo mencionando algunhas desigualdades globais: a

desigualdade de xénero, o racismo, a xenofobia, a exclusión por pertencer a unha etnia,

relixión, ou grupo social concreto, etc.

● Creedes que no mundo as nenas e mulleres teñen as mesmas oportunidades que os

nenos e homes? Por que? Aquí podemos comentar que en realidade, ao redor do mundo,

en diferentes países, incluído o noso, as nenas, novas e mulleres teñen menos

oportunidades para ir á escola, e ven máis afectadas polas desigualdades e violencias.

● Creedes que poderiades actuar de maneira distinta para reverter as inxustizas e

desigualdades inherentes do xogo? Como?

Para que poidan ensaiar esa alternativa de camiño que propuxeron, no que ninguén queda atrás,

dáselles ao grupo enteiro unha nova oportunidade: volver á liña de inicio nos seus subgrupos

correspondentes, e levar a cabo esa alternativa para que todas as persoas participantes poidan

camiñar en igualdade, xustiza e respecto. Isto pode conlevar incluso o realizar un manifesto ou

chamamento dirixida a algunha institución, pedindo acabar coa discriminación e trato desigual que

expresara. Está nas nosas mans construír un camiño de igualdade!

Continuando coa actividade anterior, facemos co grupo unha choiva de ideas sobre as desigualdades

sociais que coñecemos e mencionamos durante o xogo. Varias persoas pódense responsabilizar de

ir escribindo estas en a parte inferior dunha cartolina grande ou papel continuo. Aquí é importante

salientar sobre a relación que teñen estas desigualdades globais e estruturais (que forman parte da

sociedade, e son reproducidas por esta), coa pobreza, a desigualdade e a vulneración de dereitos

humanos que afectan a millóns de persoas no mundo.

Tras esta primeira choiva de ideas, introducimos os carteis impresos dos Obxectivos de

Desenvolvemento Sustentable (ODS) (ver Anexo 3), e pegámolos no centro do mesmo papel

continuo ou cartolina. Antes de comezar a seguinte actividade, preguntamos ao grupo se coñecen os

ODS, e realizamos unha breve introdución sobre a Axenda 20301. A continuación, creamos 5 equipos

de traballo, e a cada equipo asignaráselle un dos ODS, tomándose un tempo para ler a información

correspondente (ver Anexo 4):

● ODS 3: Saúde e benestar

● ODS 4: Acceso a unha educación de calidade

● ODS 5: Igualdade de xénero

● ODS 6: Auga limpa e saneamento

● ODS 10: Redución das desigualdades

Cada equipo ten as seguintes tarefas, que se poderán realizar durante a actividade, ou máis adiante

noutra sesión se se quere profundar máis en detalle:

1. Investigar a relación das desigualdades que escribiron no mural co ODS que teñen

asignado como grupo, trazando unha liña ou pegando unha cinta/fío condutor do mesma cor

que o ODS entre os dous elementos. Desta forma, cada ODS estará vinculado a varias

desigualdades que está a buscar transformar. Terán que escribir sobre estas liñas

conectoras as razóns polas que están relacionadas, baseándose no documento do Anexo 4

e as investigacións que poidan facer individualmente.

2. Elaborar de maneira cooperativa dúas solucións ou accións concretas que elas e eles

poidan levar a cabo nas súas contornas para acabar coas desigualdades que

traballaron a nivel local, a partir do ODS específico que estudasen.

Tras isto, coméntase que o obxectivo é poder visualizar de que forma relaciónase a erradicación

da pobreza e as desigualdades con algúns dos ODS e o chamamento da Axenda 2030, a nivel

local e global. Para finalizar, cada grupo pode expoñer o seu ODS, as desigualdades vinculadas, e

as súas dúas propostas de accións #ante o grupo grande ou mesmo nunha exposición na que

participen máis persoas da contorna educativa e/ou comunitario. Este mural dos ODS será o seu

manifesto propio para promover a igualdade e reducir as causas da pobreza, a distribución

inxusta de recursos e oportunidades, e a vulneración de dereitos humanos. Pódese pensar nun título

que acompañe o decálogo, por exemplo: “A igualdade está na nosa mans, comprométeche!”.

1 Objetivos de Desarrollo Sostenible, Gobierno de España. https://www.agenda2030.gob.es/objetivos

A idea é que este mural ou cartel máis grande póidase compartir nun espazo visible para todo o

centro ou lugar onde se realiza a actividade. O grupo pode convidar tamén a máis persoas a engadir

as súas propias ideas para reducir as desigualdades que vivimos nas nosas contornas

próximas e globais.

Lista de artigos da Declaración de Dereitos Humanos 2 (resumida por ACNUR, 2016)

3

1. Todos os seres humanos nacen libres e iguais.

2. Todas as persoas teñen os dereitos proclamados nesta carta.

3. Toda persoa ten dereito á vida, a liberdade e a seguridade.

4. Ninguén será sometido a escravitude nin a servidume.

5. Ninguén será sometido a penas, torturas nin tratos crueis ou inhumanos.

6. Dereito ao recoñecemento da súa personalidade xurídica.

7. Dereito á protección contra a discriminación.

8. Dereito a un recurso efectivo #ante os tribunais.

9. Ninguén poderá ser detido, desterrado nin preso arbitrariamente.

10. Dereito a un tribunal independente e imparcial.

11. Dereito á presunción de inocencia e a penas xustas.

12. Dereito á privacidade, a honra e a reputación.

13. Dereito á libre circulación e a elixir libremente a súa residencia.

14. Dereito ao asilo en calquera país.

15. Dereito a unha nacionalidade e a cambiar de nacionalidade.

16. Dereito a un matrimonio libre e á protección da familia.

17. Dereito á propiedade individual ou colectiva.

18. Dereito á liberdade de pensamento, conciencia e relixión.

19. Dereito á liberdade de opinión e de expresión.

20. Dereito á liberdade de reunión e asociación.

21. Dereito a participar, directa ou indirectamente, no goberno do seu país.

22. Dereito á seguridade social.

23. Dereito ao traballo e a protección contra o desemprego.

24. Dereito ao descanso e ao #gozar do tempo libre.

25. Dereito ao benestar: alimentación, vivenda, asistencia médica, vestido e outros servizos

sociais básicos.

26. Dereito á educación e ao libre desenvolvemento da personalidade.

27. Dereito a tomar parte na vida cultural da súa comunidade.

28. Dereito a unha orde social que garanta os dereitos desta carta.

29. Toda persoa ten deberes con respecto á súa comunidade.

30. Nada desta carta poderá usarse para suprimir calquera dos dereitos.

2 Declaración Universal de Dereitos Humanos, Nacións Unidas. https://www.un.org/es/universal-

declaration-human-rights/ 3 Lista de Artigos, Dereitos Humanos, ACNUR 2016. https://eacnur.org/blog/declaracion-universal-

los-derechos-humanos-lista-articulos/

Instrucciones para el juego.

Cada grupo terá materiais e instrucións diferentes preparadas na liña de partida do xogo. En canto á

estrutura coa cal se desprazan en grupo, ten que ser un plástico ou tea resistentes de polo menos 1

a 2 metros cadrados, segundo o número de persoas que haxa. Este material pódese reciclar, e

haberá que preparalo con tempo antes da actividade. Pódense crear estruturas máis pequenas para

os grupos 3 e 4, para visibilizar a desigualdade. Suxerimos á persoa dinamizadora que poida adaptar

este material proposto e incluír elementos que poidan axudar ao obxectivo do xogo: crear un camiño

con condicións desiguais entre os grupos, coidando sempre da seguridade física e benestar

emocional das e os participantes.

A clave para avanzar con esta estrutura, é que se poñan de acordo para ir saltando e movendo o

plástico ou tea á vez (isto non llo comunicaremos ao grupo). Se se lles ocorre, tamén poderán usar

as cordas para axudar a moverse a outros grupos, ou mesmo crear pontes para conseguir avanzar

en conxunto. O grupo 1 contará tamén con elementos para escribir no caso de que queiran

manifestarse ou facer unha petición á xuíza/xuíz, se se dan conta que para avanzar, non poden

deixar a ninguén atrás.

GRUPO 1

- Contades cunha estrutura (plástico ou tea) que representa o voso modo de transporte. Tedes

que poder caber todas e todos sobre ela, sen que en ningún momento caia ou salga ninguén.

Para iso, teredes que buscar a vosa maneira de desprazamento.

- Contades con dúas cordas, cinta de carrocero, folios, rotuladores e unhas tesoiras.

- Contades cunha botella de auga no caso de que teñades sede durante o camiño.

GRUPO 2

- Contades cunha estrutura (plástico ou tea) que representa o voso modo de transporte. Tedes

que poder caber todas e todos sobre ela, sen que en ningún momento caia ou salga ninguén.

Para iso, teredes que buscar a vosa maneira de desprazamento.

- Contades cunha corda e unhas tesoiras.

- Unha persoa terá que atarse as mans por detrás, con véndaa que tedes.

GRUPO 3

- Contades cunha estrutura (plástico ou tea) que representa o voso modo de transporte. Tedes

que poder caber todas e todos sobre ela, sen que en ningún momento caia ou salga ninguén.

Para iso, teredes que buscar a vosa maneira de desprazamento.

- Contades cunha corda.

- Dúas persoas terán que atarse as mans xuntas.

- Unha persoa terá que vendarse os ollos.

GRUPO 4

- Contades cunha estrutura (plástico ou tea) que representa o voso modo de transporte. Tedes

que poder caber todas e todos sobre ela, sen que en ningún momento caia ou salga ninguén.

Para iso, teredes que buscar a vosa maneira de desprazamento.

- Dúas persoas terán que atarse as mans xuntas, cunha de véndalas que tedes.

- Unha persoa terá que atarse as mans por detrás, con outra venda.

- Dúas persoas terán que vendarse os ollos.

Carteis ODS.

Información ODS4 para facilitar o traballo por grupos.

● ODS 10: Redución das desigualdades

○ A evidencia mostra que os nenos e nenas no 20 por cento máis pobre da

poboación teñen ata tres veces máis probabilidades de morrer antes de

cumprir cinco anos que os nenos e nenas nos quintiles máis ricos.

○ A protección social estendeuse significativamente en todo o mundo. Con

todo, as persoas con discapacidade teñen ata cinco veces máis

probabilidades de enfrontarse a gastos de saúde.

○ A pesar da diminución xeral da mortalidade materna, en moitos países as

mulleres das zonas rurais teñen ata tres veces máis probabilidades de

morrer durante o parto que as mulleres que viven en centros urbanos.

○ Ata o 30% da desigualdade de ingresos débese á desigualdade dentro dos

propios fogares, mesmo entre mulleres e homes. Ademais, as mulleres

teñen máis probabilidades que os homes de vivir por baixo do 50% do

ingreso medio.

● ODS 5: Igualdade entre homes e mulleres

○ A nivel mundial, 750 millóns de mulleres e nenas casaron antes dos 18 anos

e polo menos 200 millóns de mulleres e nenas en 30 países sometéronse á

mutilación xenital feminina.

○ En 18 países, os esposos poden impedir legalmente que as súas esposas

traballen; en 39 países, as fillas e os fillos non teñen os mesmos dereitos de

herdanza; e en 49 países non existen leis que protexan ás mulleres da

violencia doméstica.

○ Unha de cada cinco mulleres e nenas, incluído o 19% das mulleres e as

nenas de 15 a 49 anos, sufriron violencia física e/ou sexual por parte dunha

parella íntima, durante os últimos 12 meses. Con todo, en 49 países non

existen leis que protexan especificamente ás mulleres contra tal violencia.

○ Só o 52% das mulleres casadas ou nunha unión, toman libremente as súas

propias decisións sobre relacións sexuais, uso de anticonceptivos e atención

médica.

○ A nivel mundial, as mulleres que posúen terras agrícolas son só o 13 por

cento.

● ODS 3: Saúde e benestar

○ A pesar dos avances en todo o mundo, a mortalidade de nenos e nenas

menores de 5 anos de idade segue sendo elevada en África Subsahariana e

en Asia Meridional. Catro de cada cinco mortes dos e as menores de cinco

anos ocorren nestas rexións.

○ Os nenos e nenas que nacen en contextos empobrecidos ou vulnerados

teñen case o dobre de probabilidades de morrer antes dos cinco anos que os

das familias máis ricas.

○ Os fillos e fillas de nais que recibiron educación, incluso as nais con tan só

educación primaria, teñen máis probabilidades de sobrevivir que os fillos e

fillas de nais sen educación.

4 Obxectivos e Metas de Desenvolvemento Sustentable, Nacións Unidas.

https://www.un.org/sustainabledevelopment/es/sustainable-development-goals/

○ Tan só a metade das mulleres das rexións en desenvolvemento reciben a

cantidade recomendada de atención médica que necesitan.

● ODS 4: Garantir unha educación inclusiva, equitativa e de calidade

○ A matriculación no ensino primario ha alcanzado o 91%, pero 57 millóns de

nenos e nenas en idade de escolarización primaria seguen sen asistir á

escola no mundo.

○ Máis da metade dos nenos e nenas que non están matriculados na escola

viven en países de África Subsahariana.

○ Estímase que o 50% dos nenos e nenas que non asisten á escola primaria

viven en zonas afectadas por conflitos.

○ 617 millóns de mozos no mundo carecen dos coñecementos básicos en

aritmética e dun nivel mínimo de alfabetización.

● ODS 6: Auga limpa e saneamento

○ 3 de cada 10 persoas carecen de acceso a servizos de auga potable

seguros e 6 de cada 10 carecen de acceso a instalacións de saneamento

xestionadas de forma segura.

○ As mulleres e as nenas son as encargadas de colleitar auga no 80% dos

fogares sen acceso a auga corrente.

○ A escaseza de auga afecta a máis do 40% da poboación mundial e prevese

que esta porcentaxe aumente. Máis de 1700 millóns de persoas viven

actualmente en concas fluviais nas que o consumo de auga supera

recárgaa.

○ Máis do 80% das augas residuais resultantes de actividades humanas

vértense nos ríos ou o mar sen ningún tratamento, o que provoca a súa

contaminación.

○ As inundacións e outros desastres relacionados coa auga representan o

70% de todas as mortes relacionadas con desastres naturais.

Coordinación: Clara Maeztu y Veda Krüger.

Autoría: Alberto Medina, Javiera Oñate y Veda Krüger.

Colaboración: Raquel Alonso, Encarna Durán, Davinia De Ramón, y Raquel Llanos.

Dirección de Arte e Deseño Gráfico: Maribel Vázquez.

Edita: Fundación Entreculturas.