0

ESKALA

2 4 6 8 16 km10 12 14

Z A R A I T ZU

ER

RO

NK

AR

I

A M I K U Z E

B AS A B U R U AD

EB

A

IB

AR

RA

DU R

A N G A L D E AA

RR

A

TI

A

NE

RB

I

OI

I BA

R R A

T X O R I E R R I

M

UN

G IA L D

E A

UR

IB

E K

O ST A

BU

S TU R

I A L D E A

L E A - A R T I BA

I

A

RA

MA

I O

BA

ZT

AN

AE Z

K O A

B U R UN

DA

B OR T

Z I R I A K

MA

L ER R E K A

B E RT I Z A R A

NA

UL

TZ A M A

A T E T Z

OD I

E T A

A N U E

E

ST

ER

IB

AR

E RR O

I B A R

S AK A N

A

TO

LO

SA

LD

EA

AR

A

I TZ

G OI E R R I

U

RO

LA

LD

EA

B E T E R R I

A TU R R I A L D E A

PE T T A R R

A

AR

BA

IL A

BA

S AB Ü R Ü A

IM

O TZ

L A R R A UN

BA

RD

E

A

T R EB

IÑ

U

L

AN

A

A M E S K OA

Z I GO

IT

IA

BA

R RU N

D I A

O L L O I B AR

G O Ñ E R R I

G E SA L

ATZ

MA

ÑER

UIB

AR

O R B A

ELORTZIBAR

UN

TZITIBAR

IBARGOITI

ITZAGAONDOA

LONGIDA

URRA

ULGO

ITI

T X U L A PA I N

OL

AI

BA

RO L TZ

A

ARANG

UREN

E G U E S I B A R

L I Z OA I N

ARRATZU-UBARRUNDIA

N A F AR

-L

AP

U

RT

AR

RA

NA

FA

RR

A

M E N D E B A L E K O A

KO

ST

AT

AR

RA

ER

DI

AL D

E KO A

ZU

BE

R OT A

R R A

E KI A

L DE KO

N AF A R R

A

E KI A

L DE KO

N AF A R R

A

© KOLDO ZUAZO

© EUSKAL EDITOREA E. M.

© ELKARLANEAN, S.L.

GRAFIKOAK

Koldo Zuazo, Joxean Apeztegia, Udane Ansa

Koldo Zuazok idatzi eta Elkar-ek argitaraturiko

“Euskalkiak” liburuaren osagarria.

uskalkiak

katalana, bretoia, alemana, okzitaniera... Euskarari dagokionez, bereziki gogorra izan zen 1936-39 bitarteko Espainiako Gerra Zibila eta, haren ondoren, 1975 arte iraun zuen Francoren diktadura militarra: erabat desagertzeko zorian egon zen. Hobera egin du azken hamarkadotan, nahiz eta Nafarroan eta Frantziako estatuko hiru herrialdeetan (Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoa) oraindik ere oso egoera larrian dagoen. Euskarak izan duen atzerakadaren lekuko, Louis-Lucien Bonaparteren mapan (1850-1870) euskarak zeuzkan mugak ere erakusten dira, eta agerian gelditzen da Araban eta Nafarroan izan den atzerakada. Puntu bidez adierazten da eremu hori.

SARTALDEASORTALDEA

ERDIGUNEA

IPAR-SARTALDEA

SORTALDEA

HEGO-SARTALDEA

SARTALDEA

SORTALDEA

ERDIGUNEA

SARTALDEA

SORTALDEA

azpieuskalkiaketa hizkerak

Elgoibar

Mendaro

Mutriku

IRUÑEAGASTEIZ

MAULE

BAIONA

Hondarribia

Eskiula

Lekeitio

Ondarroa

Durango

Markina

Eibar

Oñati

Arrasate

Bergara

Oleta

Otxandio

Ubide

Legutio

Igorre

Zornotza

Gernika

Bermeo

Mungia

Derio

GaldakaoBasauri

BILBO

Getxo

Deba Zugarramurdi

Orbaizeta

Elizondo

Doneztebe

Oronoz

Bera

Goizueta

Saldias

Lantz

Muskitz

Etxarri Aranatz

Ergoiena

Bakaiku

Urdiain

Altsasu

Uharte Arakil

Zarautz

GetariaZumaia

Aizarnazabal

Zestoa

Hernani

DONOSTIAOiartzun

IrunLezo

Errenteria

Leitza

Areso

Tolosa

Errezil

Beizama

Ikaztegieta

Abaltzisketa Betelu

Ordizia

Zumarraga

Urretxu

Azkoitia

Azpeitia

Luzaide

DONIBANE GARAZI

Bidarrai

Ortzaize

Irisarri

Heleta

Lekuine

Lohitzüne-Oihergi

Etxarri

Izturitze

Beskoitze

Urdazubi

Ahetze

ArrangoitzeMilafranga

Basusarri

ArbonaBidarte

Donibane Lohizune

Azkaine

Hendaia

Ezpeleta

Sara

Ainhoa

Senpere

UztaritzeHazparne

Baigorri

Urepele

Lasa

Anhauze

Irulegi

Domintxaine-Berroeta

DonapaleuArüe-Ithorrotze-Olhaibi

Altzürükü

Atharratze

Santa Grazi

Otsagabia

Barkoxe

Izaba

Lekunberri

Montori

Ozaraine-Erribareita

Jeztaze

Arano

Petilla Aragoi

Lanestosa Balmaseda

Barakaldo

Karrantza

PortugaleteSestao

Santurtzi

Zalla

Trapagaran

Ortuella

Laudio

Amurrio

Artziniega

Urduña

AgurainDulantzi

Kanpezu

Murgia

Bastida

Guardia

Lapuebla de Labarca

Eltziego

Araia

Oion

Bernedo

Viana

Mendabia

Lodosa

San Adrián

Tutera

Corella

Cortes

Cascante

Fitero

Tafalla

GaresLizarra

Irurtzun

Zubiri

Agoitz

Orotz-Betelu

Zangoza

BiarritzAngelu

Ahurti

Gixune

Bastida

Akamarre

Bidaxune

Erango

Burgue-Erreiti

Bokale

Ziburu

Getaria

UrruñaBiriatu

Kanbo

Itsasu

LekorneMakea

Luhuso

Zuraide

Arrosa

Aldude

Banka

LarresoroHaltsu

Jatsu

Garrüze

Bithiriña

OragarreArrueta

MartxuetaIlharre

Lüküze

Uhartehiri

Aiziritze

Bardoze

Iholdi

Donaixti-Ibarre

Izura

Mehaine

Aiherra

Larzabale

Landibarre

Suhuskune

Azkarate

Ezterenzubi

EiheralarreLekunberri

Arnegi

Pagola

Urdiñarbe

Gotaine

GarindaineMuskildi

Sohüta

Mitikile

Ospitalepea

Sarrikotapea

Bildoze

Larraine

Lakarri

Ligi

Altzai

Aloze

Ezpeize

Sopela

Plentzia

Lemoa

Bakio

Gorliz

Leioa

Erandio

Zeanuri

Ugao

Zaratamo

Arrigorriaga

LarrabetzuLezamaZamudio

Gamiz-Fika

Fruiz

Arrieta

Meñaka

Larrauri

Gatika

Sondika

Etxebarri

Urduliz

EaMundaka

Ereño

Nabarniz

MendataMuxika

ErrigoitiMorga

Ispaster

Gizaburuaga

Aulesti

Munitibar

ErmuaIurreta

Elorrio

Berriz

Abadiño

Antzuola

Aretxabaleta

Leintz Gatzaga

Eskoriatza

Soraluze

Legazpi

Segura

LazkaoIdiazabal

Zegama

Ataun

Beasain

Legorreta

Zaldibia

Gaintza

Orio

Aia

Asteasu

Alkiza

Larraul

Bidania-Goiatz

Orendain

Albiztur

Amezketa

Baliarrain

Villabona

Andoain

Lasarte-Oria

Berastegi

Alegia Ezkurra

Beruete

Jauntsarats

Oskotz

Etxaleku

Eratsun

ArbizuLakuntza

Arruazu

LesakaEtxalarIgantzi

Arantza

Sunbilla

Ituren

ZubietaIrurita

Arizkun

ErratzuAmaiur

Almandoz

Garralda

Aribe

Olague

Arraitz

IraizotzLarraintzar

Lizaso

EritzeZiaurritz

Ostitz

Beuntza

Eltzaburu

Erro

Lintzoain Mezkiritz

Eugi

Leranotz

Usetxi

Iragi

Zilbeti

Jaurrieta

Ezkaroze

Espartza

Itzaltzu

Uztarroze

Urzainki

Erronkari

GardeBidankoze

Burgi

Turtzioz

Zeberio

Orozko

Arakaldo

Arrankudiaga

Pasaia

Abaurregaina

UrketaLehuntze

Sarrikota

Arboti

Armendaritze

Donazaharre

Areatza

Usurbil

Urnieta

Astigarraga

Mendibe

Izpura

UskartzeNoain

Erriberri

Cintruénigo

Ribaforada

Murchante

Milagro

Azkoien

Sartaguda

Los Arcos

Galbarra

EulateLarraona

Garinoain

Iturgoien

Dima

Loiu

Berango

Zaldibar

Mallabia

Muskiz

Gueñes

Zierbena

Boveda

Izarra

Uribarri Gaubea

EspejoGesaltza Añana

Pobes

Langraitz Oka

Argantzun

Larrazubi

Luiaondo

Okondo

Okondogoiena

Lezama

Baranbio

OlanoEribe

Gopegi

Luku

Ozeta

Hermua

Larrea

Ziordia Arteta

Senosiain

Goñi

Muzki

Artazu

Zirauki

Mañeru

Obanos

Oloritz

Orisoain

IratxetaMendibil

Gerendiain

EzperunIarnotz

EloAltzorritz

IzkoAbintzao

Zilegieta

Turrillas

Indurain

Artaxo

Lareki

Ongotz Galoze

Arrakasgoiti

Nabaskoze

Adoain

Muru ArtederretaIrunberri

Mugerre

Samatze

Munarriz

Genbe

Estenotz

Girgillao

Artariain

BariainAñorbe

Alkotz

Irañeta

Puiu

Mendigorria

Artaxoa

Leotz

Beintza-Labaien

Euskararen gaur egungo bost euskalkiak erakusten dira mapa honetan: mendebalekoa (Bizkaian, Arabako iparraldean eta Gipuzkoako mendebalean mintzatua), erdialdekoa (Gipuzkoan eta Nafarroako mendebalean mintzatua), nafarra (Nafarroa gehienean mintzatua), nafar-lapurtarra (Lapurdin, Nafarroa Beherean, Zuberoako ipar-mendebalean eta Nafarroako Luzaiden mintzatua) eta zuberotarra (Zuberoan eta Bearnoko alderdi batean mintzatua). Azken hamarkadotan galdu da ekialdeko nafarra, Zaraitzu eta Erronkari ibarretan mintzo zena.Kolore tonalitate desberdinekin, berriz, euskalki horietan diren hamaika azpieuskalkiak agertzen dira: bi dira

Euskararen eremuaren muga1850-1870 epean (L-L. Bonaparte)

ZUBEROTARRA

MENDEBALEKOASartaldeko azpieuskalkia

ERDIALDEKOA

NAFARRA NAFAR-LAPURTARRA

Mendebaleko eta erdialdekoeuskalkien tarteko hizkerak

Sartalde eta sortaldekoazpieuskalkien tarteko hizkerak

Hizkeren tartekoak

Sortaldeko azpieuskalkia

Sartaldeko azpieuskalkia

Sortaldeko azpieuskalkia(erdialdekoaren eta nafarrarentarteko eremua)

Hizkeren arteko muga

Sartalde eta erdigunekoazpieuskalkien tarteko hizkerak

Hegoalde eta Iparraldekohizkeren tartekoak

Erdiguneko azpieuskalkia

Ipar-sartaldeko azpieuskalkia

Burunda (mendebalekoaren,erdialdekoaren eta nafarrarentarteko hizkera)

Hego-sartaldeko azpieuskalkia

Erdiguneko azpieuskalkia

Sortaldeko azpieuskalkia

Baztan (nafarraren etanafar-lapurtarraren tarteko hizkera)

Aezkoa (nafarraren eta nafar-lapurtarraren tarteko hizkera)

Sartaldeko azpieuskalkia

Sartalde eta sortaldeko azpieuskalkientarteko hizkera

Sortaldeko azpieuskalkia

Kostatarra (erdialdekoaren etanafar-lapurtarraren tarteko hizkera)

Amikuze (nafar-lapurtarraren etazuberotarraren tarteko hizkera)

mendebalekoan, hiru erdialdekoan, bi nafar-lapurtarrean eta lau nafarrean. Oso homogeneoa da zuberotarra. Lerroen bidez, azkenik, tarteko hizkerak erakusten dira, hau da, euskalki biren edo gehiagoren ezaugarriak aldi berean dituztenak. Nafarroako Burunda ibarretakoa da denetan bereziena: hiru euskalkiren arteko lotura egiten du.Euskara nortasun haundiko hizkuntza da, ez baita ez latindarra ez indoeuroparra, inguruko guztiak bezala. Harritzekoa da bizirik iraun izana, hizkuntza txikia delako, eta oso handiak, berriz, haren ondoko frantsesa eta gaztelania. XVIII. mendeaz gero, gainera, bi horiexek ezarri dira Frantzia eta Espainiako estatu-hizkuntza, eta guztiz baztertu dira gainerakoak:

Hegoalde eta Iparraldekohizkeren arteko muga