VITORIA-GASTEIZ · 2014. 12. 18. · Bilbo, Donostia eta Gasteiz. Ingalaterra (2 hiri) Irlanda (3...

Age-Friendly cities proyect-AFC

Gizarte Gaien eta Adinekoen Saila

Vitoria-Gasteiz 2014KO martxoa

VITORIA-GASTEIZ

ADINEKOENTZAKO

HIRI ADISKIDETSUA

Egilea: Gizarte Gaien eta Adinekoen Saileko Adinekoen Zerbitzua

Argitaratzaile: Vitoria-Gasteizko Udala

Diseinua eta maketazioa: Komunikazio bulegoa

1. ADINEKOENTZAKO HIRI ADISKIDETSUEN PROIEKTUA (AGE-FRIENDLY CITIES, AFC) ...................4 1.1 Sarrera ....................................................................................................................................5 1.2 Esker ona ................................................................................................................................6 1.3 Biztanleriaren zahartzearen erronkak ..................................................................................7 1.4 Kontzeptu-esparrua: zahartze aktiboaren paradigma .......................................................8 1.4.1 Parte-hartzea, funtsezko elementu ..................................................................................9 1.5 Helburuak .............................................................................................................................10 1.6 Metodologia .........................................................................................................................11 1.6.1 Proiektuaren faseak ......................................................................................................11 1.6.2 Lan-taldeen diseinua .....................................................................................................13 1.6.3 Taldeen deskribapena ...................................................................................................14 1.6.4 Lan-saioen garapena .....................................................................................................16 1.6.5 Emaitzei buruzko txostena lantzea ................................................................................16

2. ABIAPUNTUA ...................................................................................................................................17

2.1 Gasteiz, hiri ertaina ..............................................................................................................18

2.2 Bilakaera demografikoa ......................................................................................................18 2.3 Biztanleriaren egitura: biztanleria kategoriatan banatzea ..............................................21 2.3.1 Zahartzaroaren adinak ..................................................................................................22 2.3.2 Adina eta sexua ............................................................................................................23 2.3.3 Bizikidetza motak ........................................................................................................23 2.3.4 Jatorriko lekua .............................................................................................................24 2.3.5 Prestakuntza-maila .......................................................................................................25 2.3.6 Jarduera eta egoera ekonomikoa ..................................................................................25 2.3.7 Osasun-egoera eta desgaitasun- eta mendetasun-egoerak ............................................28 2.4 Ekipamendu komunitarioak eta gizarte- eta osasun-zerbitzuak .....................................31 2.4.1 Ekipamendu komunitarioak: gizarte-etxeak, kiroldegiak,

zentro soziokulturalak eta hezkuntzaguneak ................................................................31 2.4.2 Osasun-zerbitzuak .......................................................................................................35 2.4.3 Gizarte-zerbitzuak ........................................................................................................37

3. IKERKETA ARLOAK ..........................................................................................................................45 Ikuspegi orokorra .......................................................................................................................46 Egungo egoera ......................................................................................................................46 Talde fokalen iritzia ................................................................................................................53 3.1 Aire zabaleko espazioen eta eraikinen arloa eta garraio-arloa ......................................54 3.1.1 Egungo egoera .............................................................................................................54 3.1.2 Talde fokalen iritzia .......................................................................................................67 3.2 Etxebizitza-arloa ..................................................................................................................73 3.2.1 Egungo egoera .............................................................................................................73 3.2.2 Talde fokalen iritzia ......................................................................................................75 3.3 Errespeturako eta gizarteratzeko arloa .............................................................................77 3.3.1 Egungo egoera .............................................................................................................77 3.3.2 Talde fokalen iritzia ......................................................................................................78 3.4 Parte-hartze sozialeko arloa eta parte-hartze zibikoko eta enpleguko arloa .................81 3.4.1 Egungo egoera .............................................................................................................81 3.4.2 Talde fokalen iritzia ......................................................................................................88 3.5 Komunikazio- eta informazio-arloa ....................................................................................91 3.5.1 Egungo egoera .............................................................................................................91 3.5.2 Talde fokalen iritzia ......................................................................................................92 3.6 Gizarte- eta osasun-zerbitzuen arloa ................................................................................94 3.6.1 Egungo egoera .............................................................................................................94 3.6.2 Talde fokalen iritzia .......................................................................................................94

4. IKERKETAREN LABURPENA .............................................................................................................96

5. HIRU URTEKO EKINTZA PLANA ....................................................................................................113

1. ADINEKOENTZAKO HIRI

ADISKIDETSUEN PROIEKTUA

(AGE-FRIENDLY CITIES, AFC)

5

1. ADINEKOENTZAKO HIRI ADISKIDETSUEN PROIEKTUA (AGE-FRIENDLY CITIES, AFC)

1.1 SARRERA

Gasteizek, hiriko biztanleen bizi-kalitatea hobetzeko hartu duen konpromiso irmoari jarraiki, Adinekoentzako Hiri Adiskidetsuen Munduko Sarean parte hartzea erabaki du, herritarrei zahartze-prozesuan lagunduko dieten politikak garatzeko helburuarekin.

Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) garatzen dituen programen artean, Zahartzearen eta Bizi Zikloaren Programa dago (Ageing and Life Course), eta, esparru horretan, 2005eko ekainean, Gerontologia eta Geriatriako Nazioarteko Elkartearen XVIII. Kongresua egin zen Rio de Janeiron (Brasilen). Kongresu horretan, proiektuak interes handia piztu zuen parte hartu zuten hirietan. Hori dela-eta, OMEk Adinekoentzako Hiri Adiskidetsuen (Age Friendly Cities; AFC, ingelesezko siglei jarraiki) Munduko Sarea jarri zuen abian, pertsonak zahartzen diren heinean haien bizi-kalitatea hobetzeko.

Proiektua nahi zuten munduko hiri guztietan garatzeko eta atxikitako hirien artean eta hirien eta OMEren beraren artean harremanak ezartzeko eta informazioa eta jardunbide egokiak elkartrukatzeko asmoarekin sortu zen Sarea.

OMEren arabera, pertsonak zahartzen diren heinean haien bizi-kalitatea hobetzeko asmoz osasunari, parte-hartzeari eta segurtasunari lotutako aukerak optimizatzearen bidez zahartze aktiboa bultzatzen duen hiria da Adinekoentzako Hiri Adiskidetsu bat. Hiri horietan, “politikak, zerbitzuak, egiturak eta ingurune fisiko eta soziala adinekoak babesteko eta aktibo jarrai dezaten lortzeko diseinatuta daude, hau da, adinekoa seguru bizitzeko, osasun ona izateko eta bizitza komunitarioan parte hartzeko”.

2006ko irailetik 2007ko apirilera bitarte, ikerketa sozial estandarizatu bat egin zen proiektuan lagundu zuten 33 hiritan. Mota orotako hiriak izan ziren: 10 milioi biztanletik gorako “megahiriak” (hala nola Mexiko Hiria, Mosku, New Delhi, Rio de Janeiro, Shangai eta Tokio), ia megahiri direnak (hala nola Istanbul, Londres eta New York), eta hainbat hiriburu nazional, eskualde-zentro eta hiri txiki (hala nola Manresa, Mérida, Ourense edo Las Rozas, Espainian).

Lan horren bidez, “Vancouverko Protokolo” izeneko ikerketa-metodologia bat adostu ahal izan zen. Metodologia horren bidez, adinekoek eta beste biztanle talde batzuek beren hiri-ingurunean adinekoak bete-betean bizi ahal izateko dauden indarrak eta ahuleziak adierazten dituzte. Protokoloaren bidez, parte-hartzaileak agente aktibo bihurtzen dira, eta, diagnostikoa egiteko funtsezkoak izateaz gain (beren jakintzan oinarritutako iradokizunak eta proposamenak egiten baitituzte), lanaren emaitza gisa proposatzen diren hobekuntza-ekintzen abian jartzea eta inplementazioa ikuskatzen laguntzen dute.

Ikerketa sozial horren emaitza gisa, “Adinekoentzako Hiri Adiskidetsu Globalak” gida argitaratu zen 2007an. Gida horretan, hiriak adinekoen premietara zer neurritan egokituta dauden ebaluatzeko esparrua dago ezarrita. Eta gida horren ondorioz, honako dokumentu hau sortu zen: “Adinekoentzako hiri adiskidetsuen funtsezko alderdien kontrol-zerrenda”.

2010eko ekainetik (data horretan aurkeztu zuen formalki OMEk AFC Sarea), hiri eta herri askok adierazi dute Sarean txertatzeko asmoa. Gaur egun, 138 kide ditu mundu osoko 21 herrialdetan, eta gero eta hiri gehiago daude Sarean sartuta. 2013. urtearen erdialdean, Espainiak 17 hiri zituen sareari atxikita.

6


Ondorengo taulan, Sarean inplikatuta dauden herrialdeak agertzen dira:

Amerika

Argentina (hiri 1)Estatu Batuak (15 hiri)Kanada (14 hiri)Mexiko (hiri 1)

Afrika Kenya (hiri 1)

Mediterraneoko mendebaldea Israel (hiri 1)

Asiako hego-ekialdeaIndia (hiri 1)Sri Lanka (hiri 1)

Europa

Andorra (hiri 1)Belgika (hiri 1)Finlandia (hiri 1)Eslovenia (9 hiri)Espainia (17 hiri)Euskadin: Bilbo, Donostia eta Gasteiz.Ingalaterra (2 hiri)Irlanda (3 hiri)Portugal (22 hiri)Errusia (23 hiri)Frantzia (14 hiri)

Ozeano Bareko mendebaldeaAustralia (6 hiri)Japonia (hiri 1)Txina (hiri 1)

1.2 ESKER ONA

Gasteiz Osasunaren Mundu Erakundearen Adinekoentzako Hiri Adiskidetsuen Sarean txertatzeko proiektua abian jartzeko, pertsona asko aritu dira pentsatzen, hitz egiten, eztabaidatzen eta elkarrekin bilerak eta lanak egiten. Pertsona horiek, Gasteiz adinekoentzat eta beste guztientzat hiri hobea izan dadin, aukeratzat hartu dute lan hori. Gogo, ahalegin eta gozamen handiarekin egindako lana izan da.

100 lagun baino gehiago: adinekoek eta adinekoen zaintzaileek, erakunde eta enpresetako profesionalek eta boluntarioen elkarteen, GKEen eta hainbat erakunderen ordezkariek beren esperientzien, ideien, iritzien, kritiken eta, batez ere, proiektuan parte hartzeko ilusioaren ekarpena egin dute.

Eskerrak eman behar dizkiegu guztiei hortxe egoteagatik, esandakoagatik eta agertutako eskuzabaltasun, konpromiso eta konfiantzagatik.

Bide luzea geratzen da egiteko, baina Proiektuak indar, interes eta babes hori duela jakiteak lanean jarraitzeko adorea ematen du, era horretan Gasteiz bertako herritarrek espero dutena izan dadin.

Parte-hartzaileak:

- hiri osoko adingabeak.

- familia-eremuan adinekoak zaintzen dituzten pertsonak.

- hirigintzaren, hezkuntzaren, esku-hartze sozialaren, adinekoen baliabide soziokulturalen, programa komunitarioen, familia zaintzaileak babesteko programen, gizarte-etxeen, herritarren parte-hartzearen, kirolen, osasunaren eta sustapen ekonomikoaren arloetan eskumena duten hainbat eremutako profesionalak (udal-eremukoak, foru-aldundietakoak eta Eusko Jaurlaritzakoak).

- beren enpresak ordezkatuz edo partikular gisa zerbitzuen hornitzaile-lanetan aritu diren enpresaburuak, merkatariak eta langileak: etxez etxeko laguntza-zerbitzuak, hiri-garraioa, adinekoentzako etxez etxeko janari-garraioa, gizonen eta emakumeen arteko berdintasuna sustatzen duten agenteak, farmazia, banku-erakundea, dekorazio-denda, adinekoentzako zerbitzu soziokulturalak.

7


- GKEetan edo boluntarioen elkarteetan laguntzen edo lan egiten duten pertsonak: Arabako Gurutze Gorria, Arabako Itxaropenaren Telefonoa, SECOT (lankidetza teknikorako Espainiako Seniorrak –irabazirik gabeko enpresa-aholkularitza–), ACOTE (Adinekoen Kultura eta Aisia Elkartea), AFADES (Alzheimerra eta beste Dementzia batzuk dituzten Gaixoen Senideen Arabako Elkartea).

1.3 BIZTANLERIAREN ZAHARTZEAREN ERRONKAK

Adinekoentzako Hiri Adiskidetsuen Munduko Sarea hiriei mundu osoan agertu diren bi joerari erantzuten laguntzeko sortu zen. Hona hemen bi joera horiek: biztanleriaren zahartze progresiboa eta urbanizazio-prozesu bizkorra.

Biztanleriaren inguruan egindako proiekzioen arabera, inoiz izan ez den zahartze demografiko bat gertatuko da. Aurreikusi denez, 65 urteko eta gehiagoko pertsonen kopurua egungoaren hirukoitza izango da munduan 2050. urterako, eta munduko biztanleriaren % 20ra iritsiko da. Adinekoak 0-14 urteko haurrak baino gehiago izango dira, eta lehen aldia izango da gizakiaren historian.

Espainian, 65 urtetik gorako pertsonen kopurua 8.116.350 da (EIN, 2011), eta, horietatik, % 30,3k 80 urte edo gehiago ditu.

Herrialde garatuek gaur egun dituzten erronkarik garrantzitsuenetako bat bizitzaren luzapenaren lorpenari aurre egitea da, betiere lorpen hori gizateriaren aurrerapen soziodemografikoa dela ulertuta1.

Herrialde aurreratuetan bizitza-itxaropenak izan duen igoerak (bi urte hamarkada bakoitzeko)2, eta, herrialde horien artean, Espainian eta Euskadin izan duen igoerak3 adierazten digu, adibidez, dagoeneko ez dela beharrezkoa emakume bakoitzeko 2,1 seme/alabako ordezkatze-indizea biztanle kopuruari eusteko (ugalketa-efizientzia)4.

Bizitzaren luzapenaren beste ondorio bat aldi hori edukiz betetzeko beharra da, ia bizi-proiektu guztiak 65 urte bete aurretik erabaki direla kontuan hartuta. Lan-jarduerarik gabeko 20 urte edo gehiagotan zer egin eta nola bizi pentsatu beharra dago, kontuan hartuta horietako 8-10 urte mendetasun-graduren batekin bizi daitezkeela5.

Gakoa ez da, askotan planteatzen den bezala, biztanleria jaiotza-tasa igoz gaztetzea, bizitza luzatzearekin batera kalitatea izatea baizik, hau da, “zahartze aktiboa” izatea. Eta, horretarako, kalitateko zahartzea bultzatzen duten eta bizitzaren etapa guztietan agertu behar duten baliabideak zaindu behar dira: osasun unibertsaleko sistema, irakaskuntza-sare publikoa, bizitza osoko prestakuntza eta ikaskuntza, gizartean parte hartzeko aukera, berdintasunaren eta balio demokratikoen sustapena, kalitateko lana, eta gero

1. “Zahartze demografikoa, parametro tradizionalen arabera, “bizitasunik ezaren” edo migrazioaren ondoriozko gainbeheraren eta gazterik ezaren sinonimoa da. Oraindik ez dago errotuta modernizazio demografikoak biztanleriaren piramidean eragiten duen aldaketaren sustraiak guztiz desberdinak eta oso onuragarriak diren ideia. Txostena: Una vejez activa en España. CSICren Biztanleria Taldea. 2013. 31. or.

2. Anna Cabré, Bartzelonako Unibertsitate Autonomoaren Azterlan Demografikoen Zentroko zuzendaria - “Las mujeres de los países ricos vuelven a tener hijos”. ELPAÍS.com, Malén Aznárez-en elkarrizketa, 2009/11/29.

3. EUROSTATen azken datuen arabera, euskal emakumeak Europar Batasuneko adintsuenak dira; zehazki, 2011. urtean jaiotakoen bizi-itxaropena 86,1 urte da.

4. Ugalketaren efizientzia handiagoa eta mundura ekarritako bizitzen aprobetxamendu handiagoa lortzeko, izugarri gehitu dira pertsona bakoitzari jaiotzen denetik eskaintzen zaizkion baliabide eta arretak. Era horretan, pertsonen ahalmena behar baino lehen alferrik galdu ordez, haien biziraupen ia masiboa lortzen da ondorengo etapa guztietan. Txostena: Una vejez activa en España. CSICren Biztanleria Taldea. 2013. 31. or.

5. zintasun-aurreikuspena jaiotzean: espero denaren arabera, desgaitasunarekin (osasun txarrarekin) biziko den urteen batez besteko kopurua.

8


eta luzeagoak izango diren lan-jarduerarik gabeko bizi-zikloetan biziraupena bermatuko duten prestazio ekonomiko unibertsalen sistema.

Aldi berean, urbanizazio-prozesu bizkor bat gertatzen ari da mundu osoan. Nazio Batuen arabera (Biztanleriaren Banaketa Saila), planetako biztanle guztien ia erdiak (% 47 inguru) hiri-eremuetan bizi dira gaur egun. Nazio Batuek 2050. urterako aurreikusitakoaren arabera, 9.000 milioi pertsona baino gehiago izango dira munduan, eta, horietatik, ia % 70 hiri-eremuetan biziko da.

Espainia ez dago aldaketa horietatik kanpo. Gaur egun, 10 pertsonatik 7 baino gehiago 10.000 biztanletik gorako hirietan bizi dira, eta, kalkulatutakoaren arabera, proportzio horrek % 1 inguruko igoera izango du bost urteko, eta % 86.5era iritsiko da 2050. urtean.

Elkarri lotutako prozesu horien aurrean jarri da abian Adinekoentzako Hiri Adiskidetsuen Munduko Sarea, hiriei adinekoen ahalmena ahal den neurrian baliatzen laguntzeko, oso baliabide baliotsuak baitira familiarako, ekonomiarako (borondatezko lana, jakintza eta esperientziaren transmisioa, zerbitzu eta ondasunen kontsumoa eta abar) eta gizarte osorako. Eta adinekoak eskubide osoko herritarrak direla bermatzeko jarri da abian.

1.4 KONTZEPTU ESPARRUA: ZAHARTZE AKTIBOAREN PARADIGMA

Proiektua honako premisa honetan oinarrituta dago: “Adinekoentzako Hiri Adiskidetsu batek zahartze aktiboa sustatzen du”.

Pertsonak zahartzen diren heinean haien bizi-kalitatea hobetzeko asmoz osasunari, parte-hartzeari eta segurtasunari lotutako aukerak optimizatzeko prozesua da zahartze aktiboa6.

Zahartze aktiboaren eredua paradigma bihurtuta dago gaur egun, eta “zahartze osasungarri” kontzeptuaren formulazio berri bat du abiapuntu. Ildo horretan, esku-hartze globaleko estrategia soziopolitiko gisa sortzen da, munduko zahartzearen fenomenoa era positiboan eta prebentzio-ikuspegi irmo batetik lantzeko.

1. irudia: zahartze aktiboaren baldintzatzaileak Iturria: Osasunaren Mundu Erakundea: Global Age Friendly Cities: A Guide, 2007

6. Active Ageing: A Policy Framework OMS, 2002

9


Aurreko irudian ikus daitekeenez, baldintza fisikoek, osasun-, gizarte- eta kultura-baldintzek eta baldintza sozioekonomikoek baldintzatzen dute, norbanakoen alderdi bio-psiko-sozialekin batera, bizitzak dirauen artean dirauen zahartze aktiboaren prozesua.

Zahartze aktiboa norbanakoei zein biztanle taldeei aplika dakieke. Zahartze aktiboaren bidez, pertsonek ongizate fisiko, sozial eta mental potentziala bete-betean gara dezakete bizitza osoan, eta beren premia, nahi eta aukeren arabera parte har dezakete gizartean. Aldi berean, babes, segurtasun eta zainketa egokiak eskaintzen dizkie laguntza behar dutenean.

2012. urtea Zahartze Aktiboaren eta Belaunaldi arteko Elkartasunaren Europako Urtea izan da, eta gaur egungo politikek adinekoei honako aukera hauek eskaintzen dizkieten hausnartzeko eta, hala badagokio, horiek lortzera bideratutako jardun-proposamenak egiteko aukera eman du:

- Lan-merkatuan jarraitzeko aukera, pertsonek nahi izanez gero

- Gizartean bete-betean parte hartzeko aukera

- Beste belaunaldi batzuei jakintzen ekarpena egiteko aukera

- Ahalik eta bizitzarik osasungarriena eta gogobetegarriena izateko aukera

- Independentziaz eta autonomiaz bizitzeko aukera (etxebizitza, azpiegiturak, teknologia eta garraioa egokitzearen bidez)

1.4.1 Parte-hartzea, funtsezko elementu

Adinekoentzako Hiri Adiskidetsuen Proiektuak honako premisa hau du: adinekoak, protagonistak direnez gero, parte-hartzaile nagusi gisa inplikatu behar dira fase guztietan: hiriaren hasierako azterketan, hobekuntza-proposamenetan, jarraipenean eta proposatutako ekintza-planaren ebaluazioan.

- Adinekoek beren egungo, iraganeko eta etorkizuneko egoeraren azterketan parte hartzen dute, beren

10


zahartze-prozesurako eta hirian eguneroko bizitzan dituzten arazoetarako egokitzat hartzen dutenaren pertzepzioaren eta esperientziaren bitartez. Zailtasunak dituzten arloak detektatu, eta hobekuntzak eta irtenbideak proposatzen dituzte. Halaber, hirian identifikatutako arazoak konpontzeko ezarri beharreko hobekuntza-ekintzei buruzko erabakiak hartzen parte hartu behar dute.

- Adinekoak zaintzen dituzten familiek funtsezko informazioa ematen dute hiriak zaintza-lan hori aitortzen eta errazten duen jakiteko azterketa zehatz bat egiteko.

- Administrazioan diharduten profesionalen, boluntarioen elkarteetan inplikatutako pertsonen, zerbitzu-hornitzaileen eta udalerriko merkatarien parte-hartzea, adinekoen eta familia zaintzaileen informazioarekin batera, baliagarria da hiriak adinekoekin adiskidetsua izateko eskakizunei dagokienez dituen indar eta ahulezien irudi errealista eta osoa lortzeko.

1.5. PROIEKTUAREN HELBURUAK

Adinekoentzako Hiri Adiskidetsuen Proiektuaren bidez, adinekoen ikuspegitik azterketa bat egiten lagundu nahi zaie hiriei, adinekoekin adiskidetsuagoak izateko alderdiak eta modua identifikatzeko. Hirietan herritarren bizi-kalitatea hobetzea da azken helburua.

Adinekoentzako Hiri Adiskidetsuen Munduko Sarean txertatzearen helburuak honako hauek dira:

- Parte-hartze komunitarioko prozesuak sortzea.

- Udalerriko eskumen-arloetan herritarren bizi-kalitatea hobetzeko aldaketak sartzea.

- Adinekoek bizitza komunitariorako dakarten ahalmena aitortu eta baliatzea.

Hiri adiskidetsu batek:

Adinekoen artean dagoen aniztasuna aitortzen du.

Adinekoak komunitatearen bizitzan txertatzeko eta komunitatean laguntzeko aukera sustatzen du.

Adinekoek beren bizi-estiloari dagokionez hartzen dituzten erabakiak eta egiten dituzten aukerak errespetatzen ditu.

Zahartzeari lotutako premiak eta lehentasunak aurreratzen ditu, eta malgutasunez erantzuten die.

Azpimarratu beharra dago hiri adiskidetsu bat adin orotako biztanleentzako hobekuntzak lortzeko diseinatuta dagoela, hau da, hobekuntzak ez daudela adinekoentzat soilik pentsatuta. Era horretan egituratutako hiri baten abantailak eta onurak herritar guztientzat dira:

- Oztoporik gabeko eraikinek eta kaleek desgaitasunen bat (iraunkorra edo aldi baterakoa) duten pertsonen (gazteen zein adinekoen) mugikortasuna eta independentzia hobetzen dute.

- Auzoetan ingurune seguru bat izanez gero, haurrak, gazteak zein adinekoak gizarte- edo aisia-jardueretan aktiboki parte hartzeko konfiantzarekin irtengo dira kalera.

- Familiek presio txikiagoa jasan behar dute adineko kideek babes komunitarioa, publikoa eta pribatua eta behar dituzten osasun-zerbitzuak dituztenean.

- Komunitatearentzat onuragarria da adinekoek boluntariotza-lanean edo ordaindutako lanean parte hartzea.

- Tokiko ekonomiarako mesedegarria da adinekoek hainbat eremutan aktiboki parte hartzea.

11


1.6 PROIEKTUAREN METODOLOGIA

1.6.1 Proiektuaren faseak

1.6.1.1 I. fasea

OMEk metodologia jakin bati jarraitzeko eskatzen die Adinekoentzako Hiri Adiskidetsuen Munduko Sarean sartu nahi duten hiriei. Metodologia hori ikerketa/ekintzaren postulatuetan oinarrituta dago. Baldintza formal batzuk bete behar dira, eta horietako lehena Gasteizek duen “adiskidetsutasun-mailaren” diagnostikoa egitea da.

Diagnostikoa egiteko, parte-hartze prozesu bat ezartzen da adinekoekin, boluntarioen elkarte eta erakundeekin, zerbitzu-hornitzaileekin, merkatariekin, langile publikoekin eta adinekoak zaintzen dituzten familiekin osatutako talde fokalen bidez. Prozeduran esku hartzeko kontuan hartutako zortzi arloak aztertzen ditu talde bakoitzak: aire zabaleko espazioak eta eraikinak, garraioa, etxebizitza, parte-hartze soziala, errespetua eta gizarteratzea, parte-hartze zibikoa eta enplegua, komunikazioa eta informazioa, eta gizarte- eta osasun-zerbitzuak.

Ikerketa/ekintzaren arloak

Aire zabaleko espazioen eta eraikinen, garraioaren eta etxebizitzaren arloak hiri bateko ingurune fisikoaren ezaugarriei lotuta daude, eta oso eragin handia dute irisgarritasunean, mugikortasun pertsonalean, herritarren segurtasunean, jokabide osasungarrirako jarraibideetan eta parte-hartze sozialean.

Errespetua eta gizarteratzea herritarrek eta komunitate osoak adinekoen aurrean agertzen dituzten jarrerei eta portaerari lotuta daude.

Parte-hartze sozialak, berriz, aisia- eta astialdi-jarduerak, gizarte-jarduerak, kultura-jarduerak, hezkuntza-jarduerak eta jarduera espiritualak ditu ardatz.

12


Parte-hartze zibikoa eta enplegua herritarrek ordaindutako eta ordaindu gabeko lana egiteko dituen aukerei lotuta daude. Aukera horiek, aldi berean, gizarte-ingurunearekin zein zahartze aktiboaren baldintzatzaile ekonomikoekin dute zerikusia.

Azkenik, komunikazio eta informazioaren eta zerbitzu komunitario eta osasun-zerbitzuen arloek komunika-bideak eta gizarte-inguruneak dituzte ardatz, osasunaren eta gizarte-zerbitzu eta zerbitzu komunitarioen baldintzatzaile gisa.

Talde fokalen lan-saioen bidez, honako hauek identifikatu behar dira arlo bakoitzean:

- Gasteizek adinekoentzat dituen alderdi positiboak eta abantailak

- Zailtasunak eta arazoak

- Hobetzeko iradokizunak eta proposamenak

Azterketa kualitatibo hori esku hartzeko arlo bakoitzaren azterketa kuantitatiboarekin osatzen da, erakundeen plan orokorren eta hirian egiten ari diren jardun espezifikoagoen jakintzaren bidez.

Diagnostikoa egin ondoren, hiriak hiru urteko ekintza-plan bat proposatzen du, egindako ikerketaren emaitzetan oinarrituta. Plan horrek gidatuko du hiria zailtasunak eta hobetzeko arloak detektatu diren alderdietan hobetzeko eta egokitzeko zeregina. Halaber, proposatutako ekintzen inguruko ebaluazio-adierazleak ezartzen ditu.

Ekintza-planean, adinekoek ekintzen ezarpen-prozesuaren ikuskapenean eta ekintza-planaren emaitzen ebaluazioan parte hartzeko bideak ezartzen dira.

Plana abian jarri eta hiru urtera, egindako aurrerapenei eta planaren ekintzen ezarpenaren egoerari buruzko txostena aurkezten zaio OMEri, lehen fasean zehaztutako ebaluazio-adierazleetan oinarrituta.

1.6.1.2 II. fasea

Proposatutako aurrerapenak egin direla frogatzen bada, OMEk etengabeko hobekuntzaren bigarren fasean sartzeko aukera emango die hiriei. Horretarako, 5 urtera bitarteko iraupena izango duen eta ordura arte egindako lanari jarraipena emango dion ekintza-plan berri bat landuko da. Plan horretan, ezartzeko geratzen diren ekintzak eta beste berri batzuk bilduko dira.

OMEren Adinekoentzako Hiri Adiskidetsuen Munduko Sarearen zikloa

Iturria: OME (Adinekoentzako Hiri Adiskidetsuen Sareari buruzko informazio-liburuxka) Gasteizen kasuan: 1.-2. urteak 2011-2013 izango dira, 3.-5. urteak 2014-2016, eta ebaluazioa 2017. urtean egingo da.

13


1.6.2 Lan-taldeen diseinua

Adinekoek hiriaren irudiari eta hiriaren inguruko aurreikuspenei dagokienez duten ikuspuntua deskribatzen duen ikerketa kualitatiboa egiteko, OMEren Vancouverko protokoloaren agindu teknikoei jarraitzen zaie. Protokolo horrek taldeak nola diseinatu behar diren ezartzen du, eta saioetan elkarrizketaren oinarria izango den gidoia eskaintzen du.

Honako talde hauek eratu ziren:

Taldeak Ezaugarriak

I 60-74 urteko adinekoak. Maila sozioekonomiko ertain-baxua

II 60-74 urteko adinekoak. Maila sozioekonomiko ertain-altua

III 75 urtetik gorako adinekoak. Maila sozioekonomiko ertain-baxua

IV 75 urtetik gorako adinekoak. Maila sozioekonomiko ertain-altua

V Zaintzaileak

VI Erakunde publikoetako profesionalak

VII Zerbitzu-hornitzaileak

VIII Elkarteak

Adinekoak eta zaintzaileak Gasteizko Udalaren Adinekoen Zerbitzuaren mendeko baliabide eta programen bitartez parte hartzera bultzatzen dira. Horien artean, honako hauek aipa daitezke: adinekoentzako zentro soziokulturalak, tutoretzapeko apartamentuak, eguneko arretako zerbitzuak eta familia zaintzaileak babesteko programa integrala.

Horretarako, baliabide eta programa horietan diharduten profesionalek Adinekoentzako Hiri Adiskidetsuen Proiektua zertan datzan azaltzen diete adinekoei eta zaintzaileei, bakarka, eta parte-hartzeko proposamena egiten diete.

Talde bakoitzak 8-10 lagunez osatuta egon behar du. Talde bakoitzeko 14 lagun gonbidatzen dira parte hartzera, eta horietako lau erreserban geratzen dira (norbaitek aurreikusitako saiora joan ezin dela jakinarazten duenean deitzen zaie).

Erakunde publikoetan (hots, Udalean, Aldundian eta Osakidetzan) lan egiten duten profesionalen taldea osatzeko, aztertu beharreko esku-hartze arloei lotutako profesionalak gonbidatzen dira parte hartzera.

Zerbitzu-hornitzaileen eta merkatarien taldea Adinekoen Zerbitzuko profesionalen taldearen bidez osatzen da. Ildo horretan, profesional ezagunengana edota adinekoen arretari lotutako enpresa eta erakundeetara jotzen da.

Irabazi-asmorik gabeko elkarteak eta boluntarioen beste erakunde batzuk Udalaren Adinekoen Sektore Kontseiluaren bitartez gonbidatzen dira parte hartzera. Kontseilu horretan, besteak beste, arreta-xede gisa adinekoak edo familia zaintzaileak dituzten 20 elkarte eta erakundek hartzen dute parte.

Pertsona, profesional eta erakunde guztiei aurkezpen-dokumentu bat ematen zaie. Bertan, proiektua, bileraren lekua eta iraupena eta bileran egingo diren galderak azaltzen dira, aldez aurretik prestatzeko. Adinekoek “parte-hartzailearen datuen fitxa” betetzen dute. Fitxa horretan, honako informazio hau jasotzen da: adina, sexua, autonomia- eta mendetasun-maila, helbidea, osasun-egoeraren pertzepzioa, ikasketa-maila, etxebizitza eta bizikidetza-egoera.

Parte hartu nahi duten pertsona guztiek baimen informatuaren adierazpena sinatzen dute ikerketan parte hartzeko.

14


1.6.3 Taldeen deskribapena

Adinekoen taldeak

Taldeak honako ezaugarri hauen arabera eratzen dira:

-adina: 60-74 urteko pertsonen bi talde, eta 75 urtetik gorako pertsonen beste bi talde (azken horien artean, batzuek 85 urte baino gehiago dituzte).

-sexua: ehunekoak Gasteizko biztanleriak sexuaren arabera duen banaketaren ehunekoen antzekoak dira.

-maila sozioekonomikoa: bizi diren auzoko maila ekonomikoaren arabera ezartzen da.

-mendetasun-maila: pertsona autonomiadunak eta mendetasun arinak eta ertainak dituztenak hautatzen dira, adinekoen askotariko mendetasun-mailak ordezkatzeko. 75 urtetik gorakoen bi taldeetan, erdiek mendetasun motaren bat dute.

Hona hemen lau taldeak:

1. TALDEA 2. TALDEA

3. TALDEA 4. TALDEA

Parte hartu duten adinekoen beste ezaugarri batzuk:

- Osasun-egoeraren pertzepzioa:

Adinekoen erdiek baino gehiagok (% 52k) normaltzat hartzen dute beren osasun-egoera, % 25ek osasun ona duela uste du, % 22k txarra, eta % 1ek bikaina.

Bestalde, adinekoen % 76k uste du ez duela eguneroko jarduerak egitea eragozten dion arazo garrantzitsurik.

60-74 urteko 8 pertsona, maila sozioeko-nomiko ertain/handia duten auzoetakoakSexua: 6 emakume eta 2 gizonOsasuna:- 6 pertsona autonomiadun- Mendetasun ertaineko 1- Mendetasun arineko 1

75 urtetik gorako 11 pertsona, maila so-zioekonomiko ertain/handia duten auzoe-takoak85 urtetik gorako 3 pertsonaSexua: 9 emakume eta 2 gizonOsasuna:- 6 pertsona autonomiadun- Mendetasun ertaineko 2- Mendetasun arineko 3

60-74 urteko 10 pertsona, maila sozioeko-nomiko ertain/txikia duten auzoetakoakSexua: 7 emakume eta 3 gizonOsasuna:- 6 pertsona autonomo- Mendetasun ertaineko 1- Mendetasun arineko 3

75 urtetik gorako 10 pertsona, maila sozioekonomiko ertain/txikia duten auzoe-takoak85 urtetik gorako 2 pertsonaSexua: 8 emakume eta 2 gizonOsasuna:- 5 pertsona autonomo- Mendetasun ertaineko 2- Mendetasun arineko 3

15


- Ikasketa-maila:

Adinekoen % 75ek lehen mailako ikasketak egin ditu, % 15ek bigarren mailakoak, eta batek baino ez ditu egin unibertsitate-ikasketak. Parte-hartzaileen % 9k ez du ikasketarik egin.

- Etxebizitza:

Adinekoen erdiek (% 51,52k) etxebizitza dute jabetzan. Eta beste erdiek, berriz, alokairuan dute etxebizitza. Azken horien artean, tutoretzapeko udal-apartamentu batean bizi diren parte-hartzaileak sartu dira.

- Bizikidetza

% 58 bakarrik bizi da, eta % 36 bikotekidearekin. Bestalde, pertsona bat bikotekidearekin eta seme-alabekin bizi da, eta beste bat seme-alabekin bakarrik.

Zaintzaileak

8 pertsonak hartu dute parte: 6 emakumek eta 2 gizonek. Mendetasun ertaina, larria edo handia duten adinekoen zaintzaileak dira. Horietako lauk mendetasun handia duten adinekoak zaintzen dituzte. Zainketa familia-eremuan egiten da.

Zerbitzu-hornitzaileak: administrazioko profesionalak, enpresaburuak, merkatariak eta bolunta-rioen erakundeak.

Hiru talde osatzen dira (kategoria bakoitzeko bat). Gainera, elkarrizketa indibidualak egiten zaizkie funtsezko arloren bateko profesionalei.

- Udal-zerbitzuetako, foru-zerbitzuetako edo Autonomia Erkidegoko zerbitzuetako profesionalak. 10 pertsonak hartu dute parte: 7 emakumek eta 3 gizonek. Hirigintzaren, esku-hartze sozialaren, hezkuntzaren, gizarte-etxeen, herritarren parte-hartzearen, kirolen, osasunaren eta sustapen ekonomikoaren arloetan lan egiten dute.

- Enpresaburuak eta merkatariak. Enpresa eta erakundeetako 10 profesionalek hartu dute parte: 7 emakumek eta 3 gizonek.

Lanbide-eremua Pertsona kop.

Etxeko laguntza-zerbitzua 2

Hiri-garraioa 1

Etxez etxeko janari-garraioa adinekoentzat 1

Gizonen eta emakumeen berdintasunerako sustapen-agenteak 2

Farmazia 1

Aurrezki-kutxa bateko fundazioa 1

Dekorazio-denda bateko merkataria 1

Adinekoentzako zerbitzu soziokulturalak 1

- Boluntarioen erakundeak (elkarteak eta GKEak). 5 elkarte eta erakundek hartu dute parte. Parte hartu dutenen artean, bi baino ez dira profesionalak; gainerakoak boluntario gisa diharduten adinekoak dira.

16


Honako erakunde hauek dira:

- Arabako Gurutze Gorria

- Arabako itxaropenaren telefonoa

- Lankidetza teknikorako Espainiako Seniorrak, SECOT (irabazirik gabeko enpresa-aholkularitza).

- Adinekoen Kultura eta Aisia Elkartea (ACOTE).

- Alzheimerra eta beste Dementzia batzuk dituzten Gaixoen Senideen Arabako Elkartea (AFADES).

1.6.4 Lan-saioen garapena

Talde bakoitzak bi ordu eta erdiko lan-saio batean parte hartu zuen, hogei minutuko atsedenaldia hartuta. Saioak audioan grabatu ziren osorik, eta bideoan zati batean.

Saio bakoitza berotzeko galdera batekin hasten zen (“Zer moduz bizi daiteke Gasteizen adinekoa izanik?”), inpresio, ideia edo sentimendu bat adierazi ahal izateko.

Ondoren, esku hartzeko zortzi arloetako bakoitzarekin zerikusia zuten galderak egiten ziren. Kontuan hartu beharra dago arloak bereiz aztertzen baziren ere ohikoa izaten zela arlo batez hitz egitean lotutako beste batzuei buruzko informazioa ematea.

Bileretan, esku-hartze arlo bakoitzari lotutako iritziak eta esperientzia positibo eta negatiboak, eta hobe litekeenari buruzko ideiak azaltzera bultzatzen ziren pertsona guztiak.

Saioa amaitu aurretik, eztabaidatu gabe geratu zen eta iritzia emateko aipatu nahi zuten alderdi edo gairik ba ote zegoen galdetzen zitzaien adinekoei.

1.6.5 Emaitzei buruzko txostena lantzea

Elkarrizketa arin baten bidez, parte-hartzaileek beren sentsazioak eta iritziak adierazi dituzte. Sentsazio eta iritzi horiek taldekatu egin dira, eta, horretarako, ez zaio jarraitu jardun-arlo bakoitzeko galderen gidoiari, bileretan sortu diren gaiei baizik.

Talde bakoitzaren datuak aztertu dira, eta esku-hartze arlo bakoitzaren emaitzak konparatu dira taldeen artean. Bereziki, adinekoen taldeek azaldutakoa eta profesionalek, zerbitzu-hornitzaileek, elkarteek eta zaintzaileek azaldutakoa konparatu dira.

Adinekoen taldeen arteko konparazioari dagokionez, alderdiren batean iritzi eta ikuspegi desberdinak eman badira ere, talde bakoitzak esku-hartze arlo bakoitzaren inguruan ikuspegi kontrajarri bat duela ondorioztatzeko moduko alde esanguratsurik ez dagoela esan daiteke. Izan ere, saioetan ohikoa izan da parte-hartzaileek landutako gaietan antzeko abantailak, indarrak edo zailtasunak ikustea. Dena dela, adinaren arabera edo zaintzaileen kasuan, zenbait alderdiren inguruko ñabardurak aipatu dira.

Adinekoen taldeen ekarpenak eta iritziak gainerako taldeenekin konparatuta, iritzi-desberdintasun esangu-ratsuak agertzen dira etxebizitzaren eta errespeturako eta gizarteratzeko arloen alderdi batzuetan. Gizarte-zerbitzuen, zerbitzu komunitarioen eta osasun-zerbitzuen arloan eta hiriaren eskaintza soziokulturalean, berriz, adostasunak agertzen dira.

Egiaztatu denez, gai batzuk esku-hartze arlo gehienetan agertu dira, eta bizikidetzarekin, oinarrizko hezkuntza-arauekin eta gainerakoekiko eta, oro har, komunitatearekiko errespetuarekin dute zerikusia.

Talde fokalek ikerketa-arloei buruz agertutako iritziak txosten honen 3. ataleko (“Ikerketa-arloak”) epigrafeetan txertatu dira:

Era berean, talde fokalen ondorio eta ekarpenik esanguratsuenak dokumentu honen 4. atalean (“Ikerketaren sintesia”) daude jasota.

2. ABIAPUNTUA

2. ABIAPUNTUA

18

2.1 GASTEIZ, HIRI ERTAINA

Vitoria-Gasteiz Euskal Autonomia Erkidegoko hiriburua da, eta, beraz, bertan dago administrazio-egoitza. Biztanle kopuruari dagokionez, tamaina ertaineko hiria da (242.147 biztanle zeuden erroldatuta 2013ko urtarrilaren 1ean). Azalerari dagokionez, berriz, Euskadiko hiririk handiena da (278 km2).

Gasteizek gaur egun duen konfigurazio demografikoa 50eko hamarkadan hasitako industrializazio-prozesu bizkorren ondorioa da. 25 urtean, Gasteizen tamaina laukoiztu egin zen migrazioaren eragin handiari eta, geroago, oraindik badirauen hazkunde begetatiboari esker. Eraldaketa demografiko horren aurretik, funtsezko hiri-eraldaketa bat gertatu zen: industria-lurzoruaren sorkuntza, eta, geroago, bizitegi-hedapen handia.

Aldaketa demografikoekin batera, Europako edozein hiritan bezalako modernizazio-prozesu batzuk gertatu dira: gizarte-eraldaketa, bizimoduen eraldaketa, etxekoen unitateen bizikidetza eta osaera berriak, hiriaren azaleraren handitzea eta etxebizitzen eraikuntzaren areagotzea. 2011. urtean, familia-etxebizitzen parkea 112.000 etxebizitzara iritsi zen7, eta batez besteko okupazioa etxebizitza bakoitzeko 2 pertsonakoa zen.

2.2 BILAKAERA DEMOGRAFIKOA

Azken hamarkadan, aurretik Europako herrialderik garatuetan hasitako bilakaera demografikoaren prozesua gertatu da Gasteizen: ugalkortasun-tasa eta heriotza-tasa txikiak, biztanleriaren hazkunde ertaina, migrazio-fluxuen areagotzea eta adinekoen proportzioaren igoera.

Gasteizko biztanleriak hazkunde jarraitua izan du XX. mende osoan. Hazkunderik handiena hirurogeiko hamarkadan gertatu zen. Garai hartan, biztanle kopurua bikoiztu egin zen. Azken hamarkadatik aurrera, hazkundea egonkorra izan zen (ehuneko bat inguru urtean), baina 2009. urtetik aurrera geldotu egin zen.

Azken urtean, ordea, joera hori hautsi egin da, 1.000 pertsona baino gehiago galdu baitira 2012/1/1etik 2013/1/1era bitarte. Biztanle kopuruaren beherakada horrek joera-aldaketa bat adierazten du agian, funtsean atzerritarren immigrazioak ekarritako alten beherakadak eragindakoa. Hazkunde begetatiboa, berriz, positiboa da oraindik. Horrela, beraz, biztanle kopurua behera egiten hasi da (duela hamarkada asko ez da izan horrelakorik), eta honako arrazoi hauek aipa daitezke: Europako beste herrialde batzuetarako

7. Hamar urtean, etxebizitza-parkeak % 27ko igoera izan du (80.000 etxebizitza 2001. urtean, eta 112.000 etxebizitza 2011. urtean). Biztanleriaren hazkundeari dagokionez, berriz, % 9ko igoera izan da aldi horretan bertan.

2. ABIAPUNTUA

19

emigrazioa, eta Latinoamerikatik iritsitako etorkinak beren herrialdeetara itzuli izana.

Gasteizko biztanle kopuruaren bilakaera

Hogei urtean, biztanleriaren adin-egiturak aldaketa esanguratsua izan du: gazteen kopurua heren bat txikiagoa da, eta adinekoen kopurua, berriz, bikoiztu egin da. 0-14 urteko biztanleak % 22 ziren 1986an, eta % 14,1 dira gaur egun. Adinekoak, berriz, % 9 ziren duela 20 urte, eta % 18,6 2013. urtean. Duela hamarkada batez geroztik, 65 urteko eta gehiagoko pertsonak 15 urtetik beherakoak baino gehiago dira.

Adinekoen indizearen bilakaera

Adinekoen indizea (64 urtetk gorakoen ehunekoa guztizko biztanleriarekiko)

Zahartzaro-indizea (84 urtetik gorakoen ehunekoa guztizko biztanleriarekiko)

2. ABIAPUNTUA

20

Hamar urtean, 11-30 urtekoen taldeak 20.000 biztanle galdu ditu. Gainerako taldeetan, berriz, biztanle kopuruak gora egin du, baita 0-10 urtekoen taldean ere.

Adin-taldeen bilakaera

Adin-egituran izan zen aldaketaren ondoriorik garrantzitsuenetako bat pertsona ez-aktiboen (eta, horien artean, adinekoen) gero eta garrantzi handiagoa da (ikuspuntu demografikoari dagokionez). Proportzioa 1:1 da. 100 pertsonatik, 50 ez-aktiboak dira (22 16 urtetik beherakoak, eta 28 64 urtetik gorakoak).

Mendetasun demografikoaren tasaren bilakaera

Gazteena Adinekoena

2. ABIAPUNTUA

21

Azken hamarkadan, Gasteizera iritsitako etorkinei esker, biztanle kopuruak hazkunde jarraitua izan du (gazteen alta kopuruaren zein jaiotza-tasan izandako eraginaren ondorioz).

Epe luzera, ordea, saldo begetatiboa negatiboa izango da, jaiotza kopuruak behera egingo duelako, eta heriotza kopuruak, berriz, gora. Gainera, Arabako ugalkortasun-indize sintetikoa eta Euskadikoa konparatuz gero, beheranzko joera bat dagoela ikusiko dugu.

Jaiotza-tasa oraindik handia bada ere (10 jaiotza 1.000 biztanleko), emakume bakoitzeko seme-alaben batez besteko kopurua 1 baino zertxobait handiagoa baino ez da, eta seme-alabak dituzten emakumeen kopurua gero eta txikiagoa da (2006. urtean, 16-64 urteko emakumeen % 45ek ez zuen seme-alabarik). Seme-alabarik ez duten, pertsona bakarra bizi den eta 64 urtetik gorako pertsonak bizi diren etxekoen unitate ugari daude. Seme-alaben kopurua etxekoen unitate gutxi batzuetan eta emakume gutxi batzuengan biltzen da (horregatik egin du gora familia ugarien kopuruak).

Migrazio-saldoari dagokionez ere, beheranzko joera bat ikus daiteke. Migrazio-fluxua gora egiten ari da, baina bi norabideetan: batzuk badatoz, baina beste batzuk badoaz. Prozesu hori krisiaren hasieratik ikus daiteke: immigrazioaren ondoriozko alta kopuruaren igoera 2001. urtean hasi zen, eta emigrazioaren ondoriozko baja kopuruaren igoera, berriz, 2008. urtean.

Immigrazioak hurbileko beste hiri batzuetan izandako prozesua geldiarazi du Gasteizen, baina hori ez da erabakigarria epe luzera begira.

Izan ere, 2012. urtean, joera-aldaketa bat gertatu da: erroldan izandako baja kopuruaren igoera handia (biztanleen erroldaren erregistroan egindako berrikuspen administratibo batek eragin duena) eta, batez ere, aurreko aldien aldean immigrazioak eragindako alta kopuru txikiagoa direla-eta, migrazio-saldoa negatiboa izan da.

2.3 BIZTANLERIAREN EGITURA: BIZTANLERIA KATEGORIATAN BANATZEA

Biztanleria adinaren, sexuaren edo beste edozein ezaugarriren arabera bereizten dugunean, ez dugu esan nahi biztanleria homogeneoak direnik. Aitzitik, biztanle kopurua taldetan banatu baino ez dugu egiten. Segmentazio hori komenigarria da politika publikoak planifikatzeko, baina ez da nahikoa ekintza espezifikoak prestatzeko8.

Adinekoen taldearen lehen barne-desberdintasuna adinari lotutakoa da, hain zuzen ere. Biztanleriaren zahartzea dela-eta, talde desberdinak bereizten ditugu adinekoen barruan. 65 urtetik –lan-jardueraren amaierari lotutako urte sinbolikoa–, 67tik edo 70etik aurrera esan dezakegu pertsonak adinekoak direla, eta zahartzaro-indizea edo “gainzahartzea” aipa daiteke 84 urtetik gorakoen kasuan (adin hori ere sinbolikoa da, bizi-itxaropenari lotua).

8. “…zer egin adinekoekin, eta nik uste dut biztanleria horren azpizatiketa egin behar dela, lehenik eta behin. 75 urtera bitarteko pertso-nak ez dira zaharrak; 75-90 urtekoak zaharrak dira, eta 90etik gorakoak, berriz, oso zaharrak. 65 urtekoak eta 90 urtekoak talde berean sartzea nahasgarria da…”. Anna Cabré, Bartzelonako Unibertsitate Autonomoaren Azterlan Demografikoen Zentroko zuzendaria - “Las mujeres de los paises ricos vuelven a tener hijos”. ELPAÍS.com, Malén Aznárez-ek egindako elkarrizketa, 2009/11/29.

2. ABIAPUNTUA

22

BIZTANLEAK Gizonak Emakumeak Guztira Emakumeen %

2013/1/1ean 118.937 123.210 242.147 % 50,9

ADIN TALDEAK Gizonak Emakumeak Guztira Guztira

0-1415-1718-2930-6465-6970-7475-7980-84

85 eta gehiago

17.4903.06015.02963.6026.5074.5503.9802.8191.900

16.5782.84714.61563.8896.9854.8084.9074.1484.433

34.0685.907

29.644127.49113.4929.3588.8876.9676.333

% 48,7% 48,2% 49,3% 50,1% 51,8%51,4% 55,2% 59,5% 70,0

ADIERAZLEAK Gizonak Emakumeak Guztira

Batez besteko adinaAdinekoen indizea (1)Zahartzaro-indizea (2)Adingabeen indizea (3)Gazteen indizea (4)

% 16,61% 1,60% 17,28% 15,47

% 20,52% 3,60% 15,77% 14,93

% 18,60% 2,62

% 16,51% 15,46

(1) 65 urteko eta gehiagoko pertsonak guztizko biztanleriarekiko(2) 85 urteko eta gehiagoko pertsonak guztizko biztanleriarekiko(3) 0-17 urteko pertsonak guztizko biztanleriarekiko(4) 14-29 urteko pertsonak guztizko biztanleriarekiko

Adinekoen taldean, oso ezaugarri garrantzitsu bat sexua da: 75 urtetik aurrera, emakumeen ehunekoa askoz handiagoa da (% 80 baino gehiago zaharrenen kasuan).

Egoera ekonomikoak ere bereizketa dakar adinekoen artean. Adinekoen taldea heterogeneoa da ahalmen ekonomikoaren edo arrisku-egoeren ikuspuntutik. Adibidez, per capita errentarik handieneko adin-taldea 65 urte inguruko gizonena da, eta emakumeek gizonek baino pobrezia-arrisku handiagoa dute adin guztietan.

Kontuan hartu beharreko beste ezaugarri garrantzitsu bat bizikidetza-egoerari eta familia- eta gizarte-babeseko sareei lotutakoa da.

Heziketa-maila ere esanguratsua da. Izan ere, zuzenki proportzionala da aisia aktiboarekin eta bizi-estilo osasungarriarekin.

2.3.1 Zahartzaroaren adinak

Gasteizen, 65 urteko eta gehiagoko biztanleak biztanle guztien % 18 ziren 2013an. Kalkulatutakoaren arabera, 2020an biztanleriaren % 20k izango du adin hori9. Adinekoen taldearen barne-osaera dibertsifikatzen ari da: gero eta adineko eta zahar gehiago daude. Azken hiru bosturtekoetan, guztizko biztanleriaren batez besteko hazkundea % 1 izan da. 64 urtetik gorako biztanleriarena, berriz, % 3ra iritsi da, eta 84 urtetik gorako biztanleriarena % 5era.

9. Biztanleria-proiekzioak, 2009. EUSTAT, Euskal Estatistika Erakundea

2. ABIAPUNTUA

23

Hortaz, adinean gora egin ahala, emakumeen proportzioa handitu egiten da. Horrez gain, ondoren aipatuko ditugun alderdietan esku hartzen duen aldagaia da sexua: gizonek erosteko ahalmen handiagoa dute, eta lan-bizitza luzeagoa izan ohi da gizonen kasuan.

2.3.2. Adina eta sexua

Adinean gora egin ahala, emakumeen proportzioa handitu egiten da; zaharrenen kasuan, emakumeen proportzioa % 80ra iristen da. Biztanle guztiak kontuan hartuta, emakumeen proportzioa % 51 da, eta % +-1eko aldea dago adin-tarteen artean. 75 urteko adinetik aurrera, berriz, oreka hori desagertu egiten da.

2013. urtean, 45 mila adineko ditugu; horien artean, % 56 emakumeak dira, eta % 14 85 urteko eta hortik gorako pertsonak.

Emakumeen ehunekoa adin-talde bakoitzean

2.3.3 Bizikidetza motak

Familien kopurua hazten ari da, eta familiak eraldatzen eta tamainan txikitzen ari dira. Familia bakoitza 2,32 pertsonaz osatuta dago, batez beste.

Familia-unitatearen bilakaera

pertsona bakarreko familien % adingabeak dituzten familien % adinekoak dituzten familien %

2. ABIAPUNTUA

24

Bakarrik bizi diren pertsonen kopurua gora egiten ari da. Familia-ereduak dibertsifikatu egin dira. Eredu horietan, gero eta adineko gehiago eta gero eta adingabe gutxiago daude: 100 familiatik, 47tan helduak baino ez daude (18-64 urtekoak), 28tan 64 urtetik gorako pertsona bat dago gutxienez, 23tan adingaberen bat dago, eta 1ean adinekoak eta adingabeak daude.

Adinekoen bilakaera: bizikidetza mota

Familietan dauden adinekoak Bakarrik bizi diren adinekoak

Bakarrik bizi diren adinekoen kopurua gero eta handiagoa da. Biztanle guztiak kontuan hartuta, bakarrik bizi diren pertsonak % 14 dira. Adinekoak kontuan hartuta, berriz, bakarrik bizi direnak % 33 dira. Hortaz, hiru adinekotik bat bakarrik bizi da.

2.3.4 Jatorriko lekua

Adineko gehienak beste udalerri batzuetatik iritsi dira: zaharrenak Arabatik eta Euskadiko gainerako lurraldeetatik iritsi ziren. Geroago, Espainiako beste leku batzuetatik etorri ziren Gasteizera.

Jaioterria, adinaren arabera

15 baino gutx. 15-64 65-74 75-84 84 eta gehiago Guztizko biztan. Adinekoak Atzerritarra %8 %15 % %2 %1 %12 %2 Espainiako gainerakoa %4 %22 %60 %55 %45 %26 %56 Euskadiko gainerakoa %2 %12 %20 %24 %30 %14 %23 Gasteiz %86 %51 %19 %20 %22 %50 %20

Adinekoen % 2 baino ez da atzerrian jaio (guztizko biztanleriaren kasuan, ehuneko hori % 12ra iristen da).

2. ABIAPUNTUA

25

2.3.5 Prestakuntza-maila

Biztanleriaren ikasketa-maila gero eta handiagoa da, eta gauza bera gertatzen da adinekoen ikasketa-mailarekin. 65 urteko edo gehiagoko adinera iristen diren belaunaldiek aurrekoek baino ikasketa-maila handiagoa dute: 2011. urtean, 45 urtetik gorako biztanleen % 14k unibertsitate-ikasketak zituen, eta ia erdiek bigarren mailako ikasketak egin zituzten. Adinekoen artean, gizonen ikasketa-maila emakumeena baino handiagoa da.

10 urteko eta gehiagoko biztanleria, ikasketa-mailaren eta adinaren arabera. Gasteiz. 2011

IKASKETA MAILA 25 urte baino gutxiago 25-44 urte 45 urte eta gehiago Guztira

Lehen mailako ikasketak (edo gutxiago) % 53 % 21 % 56 % 43,6

Lanbide Heziketako ikasketak % 11 % 31 % 20 % 22,1

Batxilergo-ikasketak % 24 % 18 % 10 % 15,2

Unibertsitate-ikasketak % 12 % 29 % 14 % 19,0

Oinarrizko guztizkoa 33.209 71.443 105.828 210.480

Iturria: Vitoria-Gasteizko Udala. Bizimoduei buruzko azterlana. 2011

2.3.6 Jarduera eta egoera ekonomikoa

Orain arte gehien nabarmendu diren sektore ekonomikoak honako hauek izan dira: industria-enplegua (eta, horren barruan, industriari lotutako zerbitzuak) eta enplegu publikoa (gizartearentzako zerbitzuei lotutakoa batez ere).

Joera demografikoak bezalaxe, joera ekonomikoak aldatzen ari dira honezkero 6 urte badirauen krisiaren, 2009ko atzeraldi handiaren eta oraindik jarraitzen duen 2012ko atzeraldiaren ondoren.

BPGak atzera egin du, urtetik urterako aldakuntza-tasa negatiboak izan dira 2009an eta 2012an10, eta enplegua neurri esanguratsuan suntsitu da11, eraikuntzan eta industrian batez ere. Horren ondoriorik kaltegarriena enplegurik ez duten eta epe labur edo ertainean lortzeko itxaropenik ez duten pertsonen kopuruaren gehikuntza handia izan da. Gaur egun, biztanleria aktiboaren barruan, langabeak % 17 gehiago dira, eta gehienek urtebete baino gehiago eman dute lanik eta sorospen ekonomikorik gabe.

Industriak Euskadin baino indar erlatibo handiagoa du Gasteizen, baina behera egin du krisia hasi zenetik (BPGaren % 35 2008. urtean, eta % 32 2011. urtean). Zerbitzuen sektoreak gero eta indar handiagoa du (gainerako sektoreen kaltetan), eta lehen sektorea BPGaren % 1era jaitsi da.

Gainera, biztanle gehienen erosteko ahalmenak behera egin du murrizketa-politikaren ondorioz: soldaten murrizketa (jarduera pribatuan zein sektore publikoan), zergen igoera, eta gizarte-prestazioen –oro har– eta pentsioen –bereziki– murrizketa.

Krisiarekin, Euskadiko pobrezia-egoera, 90eko hamarkadako mailetara iritsi ez bada ere, gora egiten ari da Euskadiko etxekoen unitateetan. 2012. urtean, etxekoen unitateen % 7,3 pobrezia-arriskuan zegoen, eta % 10, berriz, ongizaterik gabe.

10. 2009. urtean, Arabako Barne Produktu Gordina aurreko urtekoa baino % 5,7 txikiagoa izan zen, eta 2012. urtean, berriz, % 1,7ko jaitsiera izan zuen.

11. “Industria-produkzioaren beheraldia Euroeremuan izandako atzeraldiaren ondorioa da (eremu horretan, Arabako industriaren kanpoko bezero nagusiek gero eta zailtasun ekonomiko handiagoak dituzte). Gaur egun, industriak enplegu guztien % 26 baino ez ditu biltzen (hau da, duela hamarkada bat baino sei puntu gutxiago)”. Lan-merkatuari buruzko txostena, 2012. Vitoria-Gasteizko Udala.

2. ABIAPUNTUA

26

2.3.6.1. Errenta pertsonala, sexuaren eta adinaren arabera12

Euskadin, 18 urtetik gorako biztanleriaren errenta eskuragarria 16.808 euro da (2009an). Nolanahi ere, barne-desberdintasun handi bat azpimarratu beharra dago: emakumeen errenta askoz txikiagoa da (ez da gizonen errentaren % 58ra iristen). Halaber, adinaren araberako desberdintasunak daude: errentarik handiena duten adin-taldeak 65 urte inguruko pertsonenak dira (50-70 urtekoak). Adinekoen ¾ inguruk hileko 1.188 euroko (batez beste) erretiro-pentsioa jasotzen dute (2012ko azaroko datuak). Gizonen eta emakumeen arteko aldeak adin tarte guztietan agertzen dira.

Biztanleriaren batez besteko errenta pertsonala (euroak). 2009

BIZTANLERIA TALDEA ERRENTA ESKURAGARRIA

ARABAKO GIZON ERRETIRODUNAK 21.111

ARABAKO GIZONAK 20.991

GASTEIZ 17.137

ARABA 16.891

EUSKADI 16.808

ARABAKO EMAKUMEAK 12.844

ARABAKO EMAKUME ERRETIRODUNAK 12.414

Iturria: EUSTAT. Errenta pertsonalaren eta familiakoaren estatistika

12. Errenta pertsonala: 18 urteko eta gehiagoko pertsonek jasotzen duten errenta da. Lanaren errentak, jarduera ekonomikoen, transfe-rentzien edo gizarte-prestazioen ondoriozko errentak eta higigarrien zein higiezinen kapitalarekin lortutako errentak batuta lortzen da.Iturria: Euskal Estatistika Erakundea (EUSTAT). Errenta pertsonalaren eta familiakoaren estatistika.

2. ABIAPUNTUA

27

Adinekoez osatutako etxekoen unitateek (64 urtetik gorako 1 edo 2 pertsona dituztenek) etxekoen unitate guztien batez bestekoak baino diru-sarrera txikiagoak dituzte13. Gainera, gehienak (% 50 baino gehiago) errenta-tarterik txikienetan kokatuta daude. Adinekoen hiru laurden inguruk hileko 1.188 euroko (batez beste) erretiro-pentsioa jasotzen dute (2012ko azaroko datuak).

Hala ere, krisiak talde horietan gainerako biztanleengan baino eragin txikiagoa izan du, nahiz eta diru-sarrerak eta aurrezteko ahalmena murriztu dizkieten, etxebizitzan egin beharreko erreformak atzeratu behar izan dituzten edota aisia-gastuak murriztu behar izan dituzten. Krisiaren ondorioz, biztanle guztien % 75en eguneroko bizitzaren oinarrizko alderdiren batek okerrera egin du (azterlanaren datara arte bederen –2011). Adinekoen taldean, erdiek baino ez dute egoera hori bizi.

Testuinguru horretan, gizarte-arriskuan dauden edo oinarrizko premiei aurre egiteko diru-sarrera nahikorik ez duten etxekoen unitateen eta pertsonen kopuruak gora egin du. Euskadin zein Gasteizen, kolokatasun-egoeran dauden etxekoen unitateen kopuruak % 7ko igoera izan du14.

Pobreziaren edo mantentze-pobreziaren arriskuaren bilakaera Euskadin

Pobrezia-arriskua: Erreferentzialdi jakin batean oinarrizko premiei aurre egiteko ezarritako atalaseen azpiko diru-sarrerak dituzten etxekoen unitateak daude pobrezia larria jasateko arriskuan.

Iturria: Enplegu eta Gizarte Gaietako Saila. Pobreziari eta Gizarte Desberdintasunei buruzko Inkesta (PGDI). 2012. urtea

Nolanahi ere, krisiak gazteen taldeetan (edo 45 urtetik beherakoen taldeetan) adinekoengan baino eragin handiagoa duela dirudi. Adibidez, ongizate errealik ezak guztizko biztanleriaren % 10, 25-34 urteko biztanleen % 15 eta adinekoen % 5 hartu du eraginpean.

13. Vitoria-Gasteizko etxekoen unitateen bizimoduei buruzko azterlana. 2011. Vitoria-Gasteizko Udala.

14. “Lurralde-eremuan, 2012an azpimarratu beharreko alderdi nagusia pobreziaren eta ongizate errealik ezaren tasen bilakaeran (lurralde historikoaren arabera) ikusten den bateratze-prozesua da. Gehikuntza konparatiborik handienak Arabakoak eta Gipuzkoakoak dira, hots, 2008an pobrezia- eta kolokatasun-arazorik gutxien izan zituzten lurraldeetakoak” Iturria: Enplegu eta Gizarte Gaietako Saila. Pobreziari eta Gizarte Desberdintasunei buruzko Inkesta (PGDI). 2012. urtea.

2. ABIAPUNTUA

28

Pobrezia eta kolokatasun erreala, adinaren arabera (2012). Euskadi

Eragina (%)

Adin-taldeak

Kolokatasun-egoerak <15 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65 eta geh. guztira

Mantentze-pobrezia 11,7 8,4 9,8 7,4 5,1 5,4 4,6 7,3

Metatze-pobrezia 2,7 1,7 1,8 1,6 0,8 0,6 1,0 1,4

Pobrezia erreala 9,5 7,2 8,7 5,4 3,6 3,0 1,7 5,3

Ongizate errealik eza 14,1 14,2 15,1 10,3 8,1 6,0 5,8 10,1

Iturria: Enplegu eta Gizarte Gaietako Saila. Pobreziari eta Gizarte Desberdintasunei buruzko Inkesta (PGDI). 2012. urtea

2.3.7. Osasun-egoera eta desgaitasun- eta mendetasun-egoerak

2007. urtean, Gasteizko biztanleek bizi-itxaropen handia eta osasun-egoera ona zuten: emakumeek 85,6 urteko bizi-itxaropena zuten jaiotzean, eta, aurreikusitakoaren arabera, 10,4 urte mendetasun-graduren batekin edo osasun txarrarekin eman beharko zituzten; gizonek, berriz, 78,3 urteko bizi-itxaropena zuten, eta horietako 8,6 mendetasun-graduren batekin edo osasun txarrarekin eman beharko zituzten.

Biztanleriaren % 7,2k, 64 urtetik gorako emakumeen % 24k eta adin horretako gizonen % 16k jardueraren muga kronikoak ditu15.

Muga horien ondorioz, arreta ekonomiko, sozial eta sanitarioaren premiak areagotu egiten dira biztanle askorentzat.

Estatistikako Institutu Nazionalak (EIN) 2008an desgaitasunari, autonomia pertsonalari eta mendetasun-egoerei buruz egindako azken inkestako datuen arabera, Euskal Autonomia Erkidegoan (EAE) 150.000 pertsona baino gehiago daude desgaituta. Horietatik, % 61,6k 65 urte eta gehiago ditu. Desgaitasuna duten adinekoen laurdenek 65-74 urte dituzte, eta horien erdiak baino gehiago 80 urtetik gorakoak dira. Gainera, 80 urtetik gorako pertsonen artean, emakumeak % 72 dira.

Desgaitasuna duten biztanle guztien artean, % 19,5ek ez du inolako laguntza teknikorik edo asistentzia pertsonalik behar, eta % 38,2k biak behar ditu. Laurogei urtetik gorakoen taldean, laguntzarik behar ez duten pertsonen ehunekoa % 8,9 da, eta laguntza teknikoa zein pertsonala behar duten pertsonena, berriz, % 51,3. Desgaitasuna duten 65-79 urteko pertsonek antzeko proportzioan erabiltzen dituzte laguntza teknikoak (% 20,1), asistentzia pertsonala (% 22,5) edo biak (% 22,3).

Adinak gora egin ahala, beste pertsona baten laguntza behar duten adinekoen ehunekoak gora egiten du, eta laguntza teknikoak baino erabiltzen ez dituztenen ehunekoa, berriz, % 3,3ra jaisten da.

15. Iturria: Eusko Jaurlaritza. Osasun Saila. EAEko Osasun Inkesta. 2007 Jardueraren muga kronikoa: edozein osasun-arazo kronikoren bigarren mailako muga bat da, eta iraupen luzeko ondorio edo mugak sortzen ditu.

2. ABIAPUNTUA

29

EAEko etxekoen unitateetan bizi diren eta desgaitasunen bat duten pertsonak, 2008.

Desgaitasunen bat duten pertsonak, adinaren eta sexuaren arabera

AdinaBiztanleria, guztira

Bi sexuak Gizonak Emakumeak

Biztanleria, guztira 169,4 68,2 101,265-79 urte 52,8 21,2 31,665-74 urte 27 12,6 14,575-79 urte 25,8 8,7 17,180 urte eta gehiago 51,5 14,1 37,365 eta gehiago 104,3 35,4 68,9

Pertsonak, beren desgaitasunerako laguntza moten arabera eta adina kontuan hartuta

Laguntza mota Biztanleria, guztira 65-79 urte 80 urte eta gehiago

Guztira 169,4 52,8 51,5Laguntzarik gabe 46,4 15,7 4,6Asistentzia edo laguntza pertsonala baino ez 40,8 11,9 12,4Laguntza teknikoak baino ez 22,6 10,6 3,3Bi laguntza motak 46,8 11,8 26,4Jaso gabe 12,9 2,8 4,8

Datuak milaka etxekoen unitatetanIturria: EIN, Desgaitasunari, autonomia pertsonalari eta mendetasun-egoerei buruzko Inkesta, 2008.

Gasteizen bizi diren adineko gehienek erabateko autonomia dute, bai oinarrizko jarduerak egiteko, bai eguneroko bizitzako jarduera instrumentalak egiteko. Hala ere, 65 urteko eta gehiagoko pertsonen taldean, % 14,5ek mendetasun motaren bat du (biztanleria orokorraren % 2,7).

Gasteizen, mendetasun-egoeran dauden pertsonen autonomia pertsonala eta arreta sustatzeari buruzko legea onartu ondoren hasi ziren mendetasun-balioespenak egiten, 2008an. Gaur egun arte, bizirik dauden 65 urtetik gorako 9.351 pertsonak eskatu dute mendetasun-balioespena egiteko. Gehien aitortzen diren mendetasun-graduak 2. eta 3. graduak dira (% 74), eta mendetasun larriei eta mendetasun handiari dagozkie, hurrenez hurren.

Mendetasun-graduari dagokionez, honako emaitza hauek lortu dira:

Gasteizko 65 urtetik gorako pertsonen mendetasun-balioespenak, graduaren arabera.

MENDETASUNA Kop.

Balioespenen gaineko %

65 urtetik gorako biztanleen gaineko %

Guztizko biztanleriaren gaineko %GRADUA

0. maila (mendetasunik gabe): pertsona autonomiadunak

2807 30,0

1. gradua 1.692 18,1

2. gradua 2.695 28,8

3. gradua 2.157 23,1

MENDEKOAK, GUZTIRA 6.544 84.2 14,5 2.7

Iturria: Gizarte Ongizateko Foru Erakundea. Geuk egina (2011).

2. ABIAPUNTUA

30

Adinari dagokionez, mendekoak diren 6.544 adineko horietatik, 1.664 65-79 urtekoen taldekoak dira, eta 4.880, berriz, 80 urtetik gorakoak.

ADINA Pertsona kopurua %

65-79 urte 1.664 25,4

80 urte eta gehiago 4.880 74,6

GUZTIRA 6.544 100

Adinean gora egin ahala, mendetasuna duten pertsonen ehunekoak gora egiten du, mendetasun-graduak bezalaxe. Mendeko pertsonen % 74,6k 80 urte edo gehiago dituzte.

24%

75%

65-79 años

> 80 años

Mendetasuna duten adinekoak (adina) Iturria: Gizarte Ongizateko Foru Erakundea. Geuk egina (2011).

Sexuari dagokionez, banaketa honako hau da:

SEXUA Pertsona kop. %

Gizonak 1.986 30,3

Emakumeak 4.558 69,7

GUZTIRA 6.544 100

Sexuari dagokionez, mendetasuna duten adinekoen ia % 70 emakumea da. Gasteizen, mendetasuna duen adinekoaren profila honako hau da: emakumea eta 80 urtetik gorakoa.

Mendetasuna duten adinekoak (sexua)Iturria: Gizarte Ongizateko Foru Erakundea. Geuk egina (2011).

Urte

Urte

2. ABIAPUNTUA

31

Eta adina eta sexua gurutzatuta:

ADINA Gizonak Emakumeak Guztira

65-79 urte 730 934 1.664

80 urte eta gehiago 1.256 3.624 4.880

GUZTIRA 1.986 4.558 6.544

Adierazitako Legeak ezarri duenez, Arreta Plan Indibidualizatu (API) bat egiten da mendetasun-graduren bat aitortuta duten pertsonekin. Plan horretan, bidezkoak diren foru-baliabideak erabakitzen dira.

BALIABIDE MOTA Pertsona kopurua %

Etxez etxeko Laguntza Zerbitzua 984 14,7

Familia barruko zaintzetarako prestazio ekonomikoa (FBZPE) 3.540 52,9

Zerbitzuari lotutako prestazio ekonomikoa (ZLPE) 460 6,9

Adinekoen arloko baliabideak (egoitza edo eguneko zentroa) 978 14,6

Desgaituen arloko baliabideak 487 7,3

Gaixotasun mentala duten pertsonei zuzendutako baliabideak 246 3,7

GUZTIRA 6.695 (*) 100

(*) pertsona berak baliabide bat baino gehiago izan ditzake, Arabako Lurralde Historikoan prestazio asko bateragarriak baitira elkarren artean.

2.4 EKIPAMENDU KOMUNITARIOAK ETA GIZARTE ETA OSASUN ZERBITZUAK

2.4.1 Ekipamendu komunitarioak: gizarte-etxeak, kiroldegiak, zentro soziokulturalak eta hezkun-tzaguneak

Gizarte-etxeak eta kiroldegiak

Gasteizek kirol-instalazio eta instalazio soziokulturalen sare garrantzitsu bat du.

Sarea hiriko auzoetan kokatutako 12 gizarte-etxez eta 6 kiroldegiz osatuta dago. Horietan, beste udal-sare batzuk ere badaude: herritarren arretarako zerbitzuak, oinarrizko gizarte-zerbitzuak, liburutegiak, ludoteka, gazte-kluba, antzokiak eta kirol-instalazioak (igerilekuak, kantxak, pistak eta abar).

Horien guztien eginkizuna herritarrei topaketa, informazio, prestakuntza, orientazio eta aisiarako leku irekiak ahalbidetzea da, bertan, zerbitzu, programa eta jardueren erabilera indibidualaren zein kolektiboaren bidez eta elkarte, talde eta erabiltzaileen parte-hartze aktiboaren bidez, ohitura osasungarriak eta aisia-ohiturak sortzen eta bizi-kalitatea hobetzen laguntzeko.

2. ABIAPUNTUA

32

Kiroldegi eta gizarte-etxeen kokapenaren mapa:

Guztira 600 jarduera baino gehiago eskaintzen dira, eta urteko kanpaina bakoitzean, batez beste 30 mila lagun inskribatzen dira jarduera horietako batean edo batzuetan (biztanleriaren % 12). Horiekin guztiekin, 5.000 talde inguru osatzen dira. Adinekoak ere joaten dira instalazio horietara. Zehazki, 64 urtetik gorako 100 pertsonatik 8k egin dute inskripzio bat gutxienez 2012-2013ko azken kanpainan.

Jarduera-eskaintza ugari eta askotarikoaren barruan, honako hauek ditugu: edozein adin eta egoera fisikotarako kirol-jarduerak, arte-diziplina askoren hastapenak (hala nola arte eszenikoak, artisautza, arte plastikoak, dantza, irudia, literatura eta musika), osasunari eta ingurumenari lotutako jarduerak, eta gurasoak, haurrak, gazteak eta adinekoak elkarrekin egoteko, zubiak eraikitzeko eta sozializazioa errazteko guneak. Adinekoek edozein jardueratan parte har dezakete adin desberdineko beste pertsona batzuekin. Gainera, jarduera espezifikoak daude 60 urtetik gorakoentzat: tai-chia, mantentze-gimnastika, igeriketa, entrenamendu kognitiboko tailerrak, emozioak kudeatzeko tailerrak, osasunaren sustatzekoak eta abar.

Udalerrian, kiroldegiez gain, 4 kirolgune handi daude. Horietako bi pribatuak dira (Estadio eta Bakh), eta beste biak udalarenak (Mendizorrotza eta Gamarra). Horietan, kirola eta jarduera fisikoa egiteko instalazio eta zerbitzu handiak daude (igerilekuak, atletismoko pistak, gimnasioak eta erabilera anitzeko aretoak, fitness eta abar).

Adinekoentzako zentro soziokulturalak

Adinekoen bizikidetzari, harremanei eta parte-hartzeari begira sortutako topaguneak dira. Horietan, hainbat auzotan kokatuta eta udalerriko beste gizarte-, kultura- eta kirol-ekipamendu batzuekin lotuta dauden zerbitzuak, programak eta jarduerak eskaintzen dira. Horien helburuak honako hauek dira: adineko erabiltzaileen bizi-kalitatea hobetzea, horien garapen pertsonal eta soziala sustatzea, horiei astialdiaz gozatzeko aukera ematea, eta horien gizarteratzea eta parte-hartzea gauzatzea. Gainera, lagungarriak dira bizikidetza, elkartasuna eta elkarren arteko laguntza sustatzeko eta adinekoen gizarte-irudia hobetzeko. 65 urteko eta gehiagoko pertsonen % 64 zentroen erabiltzailea da.

2. ABIAPUNTUA

33

Adinekoentzako zentro soziokulturalen udal-sareak 14 zentro ditu:

Eskaintzen diren zerbitzu eta programen artean, honako hauek daude, besteak beste: informazio- eta harrera-zerbitzua, ikastaro eta tailerren animazio soziokulturaleko programa, belaunaldi arteko programak, hileko jarduera soziokulturalak eta jarduera komunitarioak. Halaber, jantoki-zerbitzua, topagunea, hemeroteka, ikus-entzunezko baliabideak, osasun-parkeak, erorikoen prebentziorako programa, kafetegia, ile-apaindegia eta podologia-zerbitzua daude.

2012. urtean, 720 pertsonak erabili dute jantoki-zerbitzua, eta, guztira, 95.861 bazkari eman dira. Erorikoen prebentziorako programa 657 pertsonak erabili dute (ikastaroen eta tailerren bitartez). Gainera, 22.425 podologia-kontsulta egin dira. Bestalde, jarduera komunitarioetan 7.232 pertsonak hartu dute parte, eta hileko jardueretan, berriz, 45.748 pertsonak.

2013-2014 ikasturterako, 2.961 plaza eskainiko dira 174 tailer eta ikastarotan (12.405 ordu). Horietatik, 300 plaza informatikako ikastaro eta tailerretarako izango dira, eta beste 243 plaza 80 urteko eta gehiagoko pertsonei zuzendutako jardueretarako (estimulazio psikosozialeko taldeak, gimnastika arina, psikomotrizitatea eta abar).

Adinekoentzako Zentro Soziokulturalak

Zentro kopurua Titulartasuna Bazkide kop.

14 Udala 27.835

3 Pribatua* 599

Guztira 17 28.434

*Adinekoen arreta sozialera eta jarduera soziokulturaletara zuzenduta dauden eta hiriko hiru parrokiari lotutako elkarteek kudeatzen dituzten guneak.

2. ABIAPUNTUA

34

Duela zenbait urtez geroztik, adinekoek parte hartzeko esperientzia bat garatzen ari dira adinekoentzako zentro soziokulturalak. Horren bidez, zentroen jarduera eta zerbitzu asko erakundearekin batera kudea daitezke (ikus dokumentu honen 3.4 atala, parte-hartze sozialari eta parte-hartze zibikoari buruzkoa).

Udalaren web-orrian www.vitoria-gasteiz.org/adinekoentzakozentrosoziokulturalak, jarduera eta zerbitzuei buruzko informazioa eta adinekoek jarduera-batzordeen bitartez duten parte-hartzeari buruzkoa biltzen duen gune bat dago.

Osasun-parkeak

Hiriko lorategi edo parkeen inguruetan kokatutako sei osasun-parkeetan, adinekoek goiko gorputz-adarretarako, beheko gorputz-adarretarako eta enborrerako ariketak egiteko egokitutako hainbat aparatu dituen topagune bat eskaintzen da. Halaber, lan indibidualeko programa batean parte har daiteke, profesional batek ikuskatuta.

Helduen Hezkuntzako Ikastetxeak

Gasteizen, Helduentzako Hezkuntzako bi Ikastetxe daude (HHI). Eusko Jaurlaritzaren mendeko zentro publikoak dira, eta prestakuntza arautua eskaintzen dute 18 urtetik gorako pertsonentzat.

Halaber, arautu gabeko arte plastikoen eskola bat dago. Bertan, edonor hurbil daiteke artera, honako arlo hauetan: sorkuntza plastikoa, marrazketa, pintura, eskultura, teknika grafikoak, ikus-entzunezkoak eta abar.

Gainera, Euskal Herriko Unibertsitateak Gasteizen duen egoitzan, “Esperientziaren ikasgelak” izeneko prestakuntza-programa bat dago adinekoentzat. Ordaindutako lan-jarduerarik egiten ez duten 55 urtetik gorako pertsonei zuzenduta dago. Programa horrek titulazio espezifiko bat du ezarrita Giza Zientzietan.

Museoak, antzokiak, zinema-aretoak, erakusketa-aretoak, kongresu-jauregia eta hitzaldietarako aretoak

Zazpi museo daude hirian: arte ederrena, arte garaikidekoa, armagintzakoa, natura-zientzietakoa, arte sakratuarena, farolena, arkeologiakoa eta kartena.

Guztira, 5 antzoki daude hirian. Bat Principal Antzokia da, eta gainerakoak gizarte-etxeetan daude.

Bestalde, musika eta dantzako udal-eskolak eta Musika Kontserbatorioa daude.

Hiriak hiru multizinema ditu, eta filmak proiektatzeko 40 areto daude guztira. Horietako bat hiriaren erdialdean kokatuta dago, eta besteak, berriz, merkataritzaguneetan.

Halaber, kongresuak egiteko bi instalazio daude: Europa Biltzar eta Erakusketa Jauregia, eta Goiuriko Jauregia.

Gainera, erakusketa eta hitzaldietarako hainbat areto daude: Espacio-Ciudad aretoa, Luis Ajuria aretoa, Montehermoso Kulturunea, eta gizarte-etxeetan kokatutako beste batzuk.

Arte- eta kultura-intereseko eraikinen artean, Santa Maria katedrala azpimarratu beharra dago. Bertan, tenplua zaharberritzeko obretarako bisitaldi gidatuak eskaintzen dituen “Irekita eta obretan” programa garatzen da. Bisitaldi-programaren kalitateak Eusko Jaurlaritzak ematen duen Turismo Saria jaso zuen 2000. urtean.

Liburutegiak, udako liburutegiak eta artxiboak

Hiru liburutegi handik hainbat zerbitzu eskaintzen dituzte: liburu, komiki, aldizkari eta CD-ROMen mailegua eta kontsulta, irakurketa-aretoak, ikasketa-aretoak, on-line liburutegia eta abar. Halaber, gizarte-etxeetan kokatutako liburutegiak daude (11). Gainera, liburutegi espezializatuak ditugu, hala nola CETIC Informazio eta Komunikazio Teknologien Ikastegikoa (informazioaren teknologiak), Boluntariotzako Erdu Agentziarena (asoziazionismoa eta boluntariotza), Ingurugiro Gaietarako Ikastegikoa, Garapenerako Lankidetzaren Agentziarena (lankidetza- eta garapen-baliabideak) eta Gazteen Argibideetarako Udal Bulegoaren bidaiateka. Udako bi liburutegi berri jarri dira abian. Zehazki, liburutegi-zerbitzuak eskaintzen dira Gamarra eta Mendizorrotzako udal-kirolguneetan eta udako hilabeteetan.

2. ABIAPUNTUA

35

Sei artxibo kultural era historiko daude: Pilar Arostegui udal-artxiboa, Arabako Artxibo Historiko Probintziala, Arabako Lurralde Historikoko Artxiboa, Elizbarrutiko Artxibo Historikoa, Elorriagako Artxiboa eta Sancho el Sabio Fundazioa. Horietan, hiriari lotutako hainbat gairi buruzko informazioa aurki daiteke: historia, gertaerak, bilakaera, hirigintza, artea, ohiturak, pertsonaiak eta abar.

Ingurugiro Gaietarako Ikastegia, IGI

IGI ikastegian, ingurumen-arloko hezkuntzari eta sentsibilizazioari lotutako jarduerak egiten dira. Horien artean, Natura 2000 Sarearen bisitaldi gidatuak, bizikletan seguru ibiltzeko ikastaroak eta Hiri Ekologiako ikasgela daude. Azken hori hiria –ekosistema gisa ulertuta– osatzen duten alderdi ugarien inguruko gogoeta egiteko gune ireki bat da.

2.4.2 Osasun-zerbitzuak

Osasun-laguntzak, Euskadin, Eusko Jaurlaritzak Osasun Maparen bitartez ezarritako jarraibideei erantzuten die. Gasteizi dagokion osasun-eskualdea Arabako Eskualdea da. Eskualde horri atxikitako biztanleen % 85 hirian bizi da.

Osasun-sistemak pertsona guztiei ematen die zerbitzua doan, inolako bereizketarik eta diskriminaziorik egin gabe. Zerbitzu medikoak, kirurgikoak eta, hala badagokio, ospitale-zerbitzuak eskaintzen ditu, baita informazioari, orientazioari eta prebentzioari lotutako jarduerak ere.

Hiriko osasun-sareak bi maila ditu: ospitaleko eta ospitalez kanpoko laguntza.

Ospitalez kanpoko laguntza Oinarrizko maila lehen mailako arreta-zentroek eta kontsultategiek osatzen dute. Hirian, horrelako 13 zentro daude. Oro har, lehen mailako arreta-zentro guztiek familia-medikuntzako zerbitzua, erizaintza-zerbitzua, emagina eta pediatria-zerbitzua dituzte. Horietako batzuek, gainera, arreta ginekologikoa, osasun mentaleko eta ahoko eta hortzetako osasuneko zerbitzuak eta beste espezialitate batzuk eskaintzen dituzte.

Halaber, mediku espezialistekin kanpo-kontsultak egiteko zerbitzua dago.

Ospitaleko laguntzaAlde batetik, bi ospitale-zentro publiko handiz eta ospitale psikiatriko publiko batez osatutako Arabako Unibertsitate Ospitaleak (AUO) ematen du. Halaber, hiru klinika pribatuk ematen dute.

1.000 biztanleko oheen ratioa 4,9 da, eta 1.149 oheko ospitale-eskaintza dago. Horietatik, % 82,3 zentro publikoetan dago. Laguntza-helburuari dagokionez, eskuragarri dauden oheen % 81 helburu orokorretarako edo kirurgikoetarako dago, eta beste % 19k, berriz, laguntza psikiatrikoa edo osasun mentaleko laguntza du helburu.

Bestalde, 2012ko abuztuan, Osasun Sistema Nazionalean farmazia-prestaziotik salbuetsita zeuden sendagaien zerrenda eguneratu zuen Osasun eta Farmazia Sistema Nazionalak. Praktikan, 425 sendagai (horietako batzuk maiz erabiltzen direnetakoak) osorik ordaindu behar dira data horretatik aurrera, eta horrek kalte berezia eragin du egoerarik txarreneko ekonomietan.

Handik urtebetera (2013ko uztailaren 1ean), sendagaien koordainketa-sistema berria jarri zen indarrean Euskadin. Ordura arte, pentsiodunek doan zituzten sendagaiak. Sistema berriarekin, berriz, prezioaren ehuneko 10 ordaindu behar dute. Kotizazio gabeko edo gutxieneko pentsioak dituzten pertsonek sendagaiak ordaindu gabe jarraitzen dute.

Sendagaien koordainketa honela ezarrita dago:

- 18.000 eurora bitarteko diru-sarrerak dituzten pentsiodunek % 10 ordaintzen dute, hileko 8 euroko mugarekin.

- Urtean 18.000-100.000 euroko errentak dituzten pentsiodunek: % 10, hileko 18 euroko mugarekin.

2. ABIAPUNTUA

36

Sendagaiak emateko moduari dagokionez, errezeta elektronikoa (e-rezeta) 2013ko azaroaren 11tik ezarrita dago hiriari zerbitzu ematen dioten 75 farmazia eta 14 osasun-zentroetan.

Koordinazio soziosanitariorako guneaGune soziosanitario bat izatea profesionalen eta herritarren eskari eta premia ezaguna eta zabala da. Bi sistemak –gizarte-sistema eta osasun-sistema– erabiltzen dituzten pertsonek jasan dituzte gehien eremu horretako desorekak. Poliki bada ere, zenbait urrats egiten hasi dira. Emaitzak datozen urteetan ikusiko dira.

Koordinazio soziosanitarioak pertsonarengan oinarritutako eta ongizate-mailarik handiena bermatzera bideratutako arreta integraleko ikuspegi batean du bere zentzua eta funtsa. Ildo horretan, pertsonek ohiko gizarte-ingurunean jarraitzeari ematen zaio lehentasuna, eta, ahal den neurrian, aukera hori errazten da.

Euskadin Arreta Soziosanitarioa Garatzeko 2005-2008ko Plan Estrategikoan, helburua honela zehazten da: “osasun-arazo larrien, muga funtzionalen eta/edo gizarte-bazterkeriaren arriskuaren ondorioz aldi bereko osasun- eta gizarte-arreta koordinatua, egonkorra eta arretaren jarraitutasun-printzipiora egokitua behar duten pertsonei arreta mota hori ematea”.

Esparru horretan laguntza bereziki behar duten kolektiboen artean, honako hauek aipa daitezke: mendetasun-egoeran dauden adinekoak, gaixotasun somatiko kronikoak edo baliogabetzaileak dituzten pertsonak, ospitaleko alta jaso badute ere oraindik norberaren zaintzarako behar adinako autonomia ez duten eriondoak, eta gaixotasun terminalak dituzten pertsonak.

Gizarte-lana eta osasun-lana hobeto koordinatu eta bateratzeko, bitarteko soziosanitario hutsak eta elementu edo establezimendu handiagoetan txertatutako unitate espezifikoki soziosanitarioak eratzeko aukera ezartzen da. Nolanahi ere, jardun baten izaera soziosanitarioa jardunak berak ematen du, egiten den elementu edo establezimenduaren gizarte-titulartasuna edo osasun-titulartasuna kontuan hartu gabe.

2013ko urrian, laguntza-kasuen inguruko koordinazioa, informazio-elkartrukea eta deribazioa hobetzeko, lankidetza-protokolo bat sinatu da Udaleko gizarte-zerbitzuen eta Osakidetzaren Lehen Mailako Arretako Unitateen artean.

Osasun-eremuko udal-planak

- Osasuna Garatzeko II. Plana (2007-2009). Gasteiz Hiri Osasungarrien Espainiako Sarean (FEMP) eta Osasunaren Mundu Erakundearen Hiri Osasungarrien Europako Sarean sartuta egoteak eragin du Plana egitea. Gasteiz sare horretako eskubide osoko kidea da 2007. urtetik, eta, 2009an, hiria berriz ere sare horretako kide izendatu zen, V. fasean (2009-2013).

Europako Sarearen esparruan, Gasteizek Osasunari buruzko Txosten Diagnostiko bat eta Osasuna Garatzeko Plan bat landu zituen. Era horretan, hiriaren profila lortu zen, eta horretan oinarrituta identifikatzen dira lantzen ari diren arazo nagusiak. Horren helburu orokorrak honako hauek dira:

1. Ohitura osasungarriak sustatzeko jardunak bultzatzea eta indartzea.

2. Hiri-plangintza osasungarriarekiko konpromisoa berrestea.

3. Gizarte-desberdintasunak murriztea, eta bereziki kalteberak diren kolektiboentzako arreta hobetzea (etorkinak, emakumeak, adingabeak eta gaixotasun mentala duten pertsonak). Adinekoen osasunari eta bizi-kalitateari lotutako guztia bereziki kontuan hartzea.

4. Politika eta baliabide soziosanitarioen eraginkortasuna bultzatzea.

5. Herritarren gaixotasunen eta heriotzen arrazoiak murrizteko neurrien garapena bultzatzea.

6. Herritarrek osasunari eta ingurumenari lotutako programak diseinatzera eta abian jartzera bideratutako prozesuetan parte hartzeko aukera sustatzea, eta herritarrek beren osasunaren eta ongizatearen inguruko erabakiak kontrolatzeko aukera erraztea.

2. ABIAPUNTUA

37

2012. urtean, Gasteizko II. Osasun Planaren zirriborroa landu da. Plana honako arlo hauetako jardunetan oinarrituta dago: babes eta zaintzarako gizarte-inguruneak, bizitza osasungarria eta hiri-ingurune fisikoa.

2.4.3 Gizarte-zerbitzuak

Adinekoei dagokienez, legeria orokorrari ez ezik, honako lege espezifiko hauei ere jarraitzen diete:

- 39/2006 Estatuko Legea, abenduaren 14koa, Mendetasun Egoeran dauden Pertsonen Autonomia Pertsonala eta Arreta Sustatzeari buruzkoa. Gaixo batek, adineko batek edo edozein mendetasun mota duen pertsona batek, adina edozein izanik ere, bere kabuz moldatzeko eta ahalik eta kalitaterik handienarekin, bere gustu pertsonalen arabera eta ahalik eta independentzia, autonomia, parte-hartze, errealizazio eta duintasunik handienarekin bizitzeko eta horretarako administrazio publiko guztien lankidetza eta parte-hartzea izateko berme-eskubidea jasotzen du.

- 12/2008 Legea, abenduaren 5ekoa, Gizarte Zerbitzuei buruzkoa. Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistema arautzen du. Halaber, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren egitura orokorra ezartzen du, eta lehen mailako arretako gizarte-zerbitzuak eta bigarren mailakoak bereizten ditu. Hain zuzen ere, emandako babesaren intentsitate handiagoaren edo txikiagoaren arabera bereizten dira (beste zenbait irizpide edo aldagairen artean).

Adinekoei zuzendutako zerbitzuak eta programak emateko eskumenak honela banatuta daude:

- Eusko Jaurlaritzak telelaguntza-zerbitzua ematen du.

- Aldundiek, bigarren mailako arretaren esparruan eta arreta-paradigma espezializatu bati jarraiki, desgaitasuna, mendetasuna, babesgabezia eta bazterkeria balioesten dituzte. Arreta-intentsitaterik handieneko programak, zentroak eta baliabideak eskaintzen dituzte. Arabako Foru Aldundiaren erakunde autonomoa den Gizarte Ongizateko Foru Erakundeak (GOFE aurrerantzean) mendeko adinekoei zuzenduta eskaintzen dituen zerbitzuen artean, eguneko zentroak eta egoitza-zentroak daude. Gaur egun, eta legea garatzen ez den bitartean, legearen arabera udalen eskumena den etxez etxeko laguntza-zerbitzua ere eskaintzen dute.

- Udalek informazioa eta orientazioa ematen dute, eta zaindutako pertsonen hasierako balioespena eta diagnostikoa egiten dute. Gainera, arreta-intentsitate txikiko baliabideetako aldi baterako harrera bermatu behar dute, eta gizarteratzea erraztu edo bideratzeko gizarte-zerbitzuak eta laguntza eman behar dizkiote erabiltzaileari (eskubidez dagozkion prestazio ekonomikoez eta ez-ekonomikoez gain).

Udalek adineko autonomiadunei ere laguntzen diete baliabide orokorren eta baliabide espezifiko batzuen bidez. Baliabide horien artean, honako hauek aipa daitezke: eguneko arreta-zerbitzuak, ostatu-zerbitzuak (tutoretzapeko apartamentuak eta etxebizitza komunitarioak), familia zaintzaileentzako babes psikosozialeko zerbitzua (informazioa, prestakuntza eta autolaguntza-taldeak), eta mendetasun-egoeran edo mendetasun-arriskuan dauden adinekoentzako etxez etxeko laguntza-zerbitzua.

Gizarte-zerbitzuen helburu nagusia herritarren gizarte-premiei erantzutea dela abiapuntutzat hartuta, azpimarratu beharra dago Gasteizko Udalak beti izan duela sentsibilitate berezia eremu horretan. Garatu duen gizarte-zerbitzuen ereduak, herritarrik kalteberenen gizarte-premiarik ezinbestekoenei erantzuteaz gain, jardun-esparru zabalago bat ezartzen du. Esparru horretan, prebentziorako zerbitzu eta programak, parte-hartzean oinarritutako prozesuak eta herritar guztien gizarte-sustapenera bideratutako prozesuak oso garrantzitsuak dira. Udalak zerbitzu eta programa sorta handia garatu du (gizarte-zerbitzuei buruzko legearen arabera toki-erakundeei eskumenez dagokiena sobera gainditzen duena). Horrela, beraz, legerian ezarritako zerbitzuez gain, adinekoentzako egoitzak, adinekoentzako zentro soziokulturalen sarea eta familia zaintzaileak babesteko programa integrala eskaintzen ditu.

Gasteizko Udalaren Gizarte Gaien eta Adinekoen Saila sistema integral gisa eratuta dago, eta zerbitzu orokor eta erabilera anitzeko batzuk (Oinarrizko Gizarte Zerbitzuak eta Udalaren Gizarte Larrialdietarako Zerbitzua) eta zerbitzu espezifiko batzuk (Gizarteratze Zerbitzua, Haurtzaro eta Senitarte Zerbitzua eta Adinekoen Zerbitzua) eskaintzen ditu.

2. ABIAPUNTUA

38

Komunitate Jardueraren Zerbitzuak eta Adinekoen Zerbitzuak batez ere, ekintzak egiten dituzte eta zerbitzu eta programak eskaintzen dizkiete adinekoei eta haien familiei. Zerbitzu eta programa horien helburua honako hau da: “adinekoei ahalik eta aldirik luzeenean eta baldintzarik onenetan beren ingurune eta habitat naturalean irauten eta bizi-baldintza normalizatuak bermatzen laguntzea”.

Gasteizko herritar orok erabil ditzake Udalaren gizarte-zerbitzuak. Arreta jasotzeko, lehenik eta behin hiriko gizarte-etxeetan dauden Oinarrizko Gizarte Zerbitzuetara jo beharko da, eta, premiazko arreta behar izanez gero, Udalaren Gizarte Larrialdietarako Zerbitzura.

Oinarrizko gizarte-zerbitzuak arreta-sistema publikoan sartzeko atea dira herritarrentzat, oro har. Zerbitzu horiek informazioa, balioespena eta orientazio integrala eskaintzen dute, eta beren eskumenekoak diren eta esku-hartze pertsonalizatuko eta familiarekin esku hartzeko planaren bitartez pertsonarekin eta familiarekin ezartzen diren baliabideak kudeatzen ditu.

2012. urtean, 65 urteko eta gehiagoko biztanleen % 33,30ek jo du Udalaren gizarte-zerbitzuetara.

Adinean gora egin ahala, gizarte-zerbitzuen arretaren eta laguntzen premia handiagoa da: 80 urtetik gorakoen kasuan, lautik batek (% 25,5ek) jo du gizarte-zerbitzuetara 2012an, baina ez da ahaztu behar ehuneko horren barruan ez direla kontuan hartzen foru-baliabideen bidezko laguntza jasotzen duten mendekoak. Adin-tarte horretan agertzen da prebalentziarik handiena gizarte-zerbitzuek eskaintzen duten arretari dagokionez. Adineko horien arazoen artean, honako hauek azpimarra daitezke: autonomia pertsonalaren mugak (% 60), eta bakardadea eta gizarte-isolamendua (% 10).

Gasteizko Oinarrizko Gizarte Zerbitzuak

Kop. Titulartasuna

12 Udala

1 GOFE

Gasteizko adinekoentzako gizarte-zerbitzuak

Adinekoentzako baliabideak hiru eremutan egituratuta daude: prebentzioaren, autonomiaren sustapenaren eta familia zaintzaileentzako babesaren bidez adinekoek beren ingurunean jarraitu ahal izateko baliabideak, ostatu-baliabideak (bizilekuaren alternatiba gisa), eta adinekoentzako eta haien familientzako prestazio ekonomikoak eta babes-prestazioak.

Adinekoek beren ingurunean jarraitzeko baliabideak

Etxez etxeko laguntza

Etxez etxeko laguntza programa integrala, erabilera anitzekoa eta komunitarioa da, eta eguneroko bizitzako jarduera instrumentalak eta oinarrizkoak egiteko arazoak dituzten adinekoei zuzenduta dago. Zuzeneko arreta ematen diete etxean bertan, ohiko ingurunean jarraitzeko eta integratzeko, autonomia funtzionalean duten muga konpentsatzeko eta familia-bizikidetzako baldintzak hobetzeko esku-hartze espezifikoen bidez.

Honako modalitate hauek eskaintzen ditu:

- Etxez etxeko laguntza-zerbitzua: behar bezala kalifikatuta eta ikuskatuta dauden langileen bitartez, prebentzio-izaerako eta autonomia pertsonala sustatzeko esku-hartzeak egiten dira: etxeko laguntzarako, arreta pertsonalerako edo lagun egiteko jarduerak. Adinekoentzako laguntza motarik garrantzitsuenetako bat da. 2012. urtean Udalaren etxez etxeko laguntza-zerbitzua erabili zuten 1.108 pertsonetatik, 930 80 urteko edo gehiagoko pertsonak ziren (867 familia-unitatekoak). Batez besteko adina 84,6 urte izan zen.

- Etxez etxeko janariak: janaria prestatzean eta bizilekuraino banatzean datza.

2. ABIAPUNTUA

39

Etxeko UDAL LAGUNTZAREN bilakaera

- Telelaguntza-zerbitzua: urritasun fisiko edo sentsorial bat duten edota osasun-egoera dela-eta arriskuan dauden pertsonei zuzendua. Laguntza-eskaerak transmititzeko sistema bat da, larrialdi-zentral bati konektatua. Premia- edo krisi-kasuetan aktibatzen dute erabiltzaileek.

Etxez etxeko asistentziaLagundutako pertsonen

kop. 2012

Arretaren batez besteko intentsitatea

(orduak astean)Titulartasuna

Etxez etxeko laguntza-zerbitzua1.108 (867 familia) 2,8 Udala

1.451 7,7 GOFE

Etxez etxeko janariak 210 (151 familia) Udala

Telelaguntza 3.107 (2.990 etxekoen unitate) Eusko Jaurlaritza

Eguneko zentroak

Etxez etxeko laguntzaren eta egoitzako egonaldiaren arteko bitarteko alternatiba gisa pentsatutako gizarte-baliabideak dira eguneko zentroak. Arreta integrala eskaintzen dute, egunez, eta mendeko adinekoak familia-ingurunean jarraitzen duen bitartean haren errehabilitazio funtzionala, psikologikoa eta komunitarioa lortzea dute xede. Halaber, adinekoen arreta errazteko beharrezkoa den babesa eta orientazioa ematen zaie senideei edo ohiko zaintzaileei, adinekoek bere familia- eta gizarte-ingurunean jarrai dezaten.

2. ABIAPUNTUA

40

Eguneko zentroak Zentro kopurua Plaza kopurua Titulartasuna

1

Lagundutako 40, astelehenetik ostiralera*

Lagundutako 40, asteburuan (familia zaintzaileak babesteko programa)

Udala

9278 (lagundutako 150, eta 128 psikogeriatriko)

30, asteburukoak eta psikogeriatrikoak**

GOFE

1 14 Pribatua

Guztira 402 (332 + asteburuko 70)

*Udalak kudeatua, GOFErekin hitzartuta*AFADESek kudeatua, GOFErekin hitzartuta

Eguneko Arreta Zerbitzuak

Gizarte-baliabide bateratzaile, prebentibo eta asistentziala da. Egunez, asteko egun guztietan, adineko autonomiadunei eskaintzen diete arreta, haien autonomia sustatzeko eta ohiko ingurunean behar bezala jarraitzeko. Halaber, adinekoen arreta errazteko beharrezkoa den babesa eta orientazioa ematen zaie senideei edo ohiko zaintzaileei, adinekoek bere familia- eta gizarte-ingurunean jarrai dezaten.

Eguneko Arreta Zerbitzuak

Zentro kopurua Plaza kopurua Titulartasuna

6 133 Udala

12 37 Pribatua

Guztira 18 170

Jantoki-zerbitzuak

Familia-babesik ezagatik, kultura-mendetasunagatik edo zailtasun ekonomikoengatik oinarrizko elikadura-premiei erantzuteko zailtasunak dituzten edota maiz edo noizean behin oinarrizko jarduera bat –bazkaria, adibidez– harreman-ingurune osasungarri, atsegin eta sozialki gogobetegarri batean egin nahi duten adinekoentzako zerbitzua da.

Jantoki-zerbitzuak Zentro

kopuruaPlaza

kopuruaErabiltzaile kopurua

(2012)Bazkari kopurua

(2012)Titulartasuna

10 508 720 95.861 Udala

Adinekoak zaintzen dituzten familiak babesteko programa integral

Eremu komunitarioko programa bat da, eta familia zaintzaileak beren adinekoei arreta ematean babestea du helburu. Horretarako, zainketa-harremanak familia-ingurunean jarraitzeko eta ahalik eta baldintzarik onenetan emateko ahaleginak egiten dira, eta familia zaintzailean edo kideren batengan ager daitezkeen egoera disfuntzionalak aurreikusten dira. Programa, halaber, lagungarria da familien lana agerian uzteko eta sozialki aitortzeko.

2. ABIAPUNTUA

41

Bi jardun-ildo garatzen dira:

- programa psikosozialak: zainketa-lanaren betetzea eta kideen egokitze psikosoziala hobetzeko aukera ematen diete familiei. Honako baliabide hauek erabiltzen ditu: informazio- eta prestakuntza-jarduerak, arreta psikosozial indibiduala eta familiakoa, elkarren artean laguntzeko taldeak eta zaintzaileen topaketak.

- atseden-zerbitzuak: bere gauzak egiteko astia ematen diote familiari, adineko bat zaintzeak dakarren gainkarga fisiko eta psikologikoa arintzen diote, eta adinekoak ohiko bizilekuan jarraitzea errazten dute. Atseden-baliabideak honako hauek dira: lagun egiteko eta zainketa profesionalerako zerbitzua (familia-langileen bidez), eta asteburuko eguneko zentroa.

Adinekoak zaintzen dituzten familiak babesteko programa integrala

2012an lagundutako familiak Titulartasuna

Programa psikosozialak 222

UdalaAtseden-zerbitzuak 165

Lagundutako familiak, guztira 360

Ikasleei ostatu emateko programa

Bakarrik bizi diren adinekoen etxebizitzetan ostatu hartzeko aukera ematen die ikasleei.

Ostatu-programa 2012an lagundutako pertsonak Titulartasuna

2 bikote: ikaslea/adinekoa GOFE

IMSERSOren zahartze aktiborako programak:

- Opor Programa. Egonaldi merkeagoak eskaintzen dizkie adinekoei, turismo-intereseko eta eguraldi oneko lekuetan.

- Gizarte-termalismoa. Eguneroko bizitzako jarduerak beren kabuz egin ditzaketen eta tratamendu terapeutiko bat egin behar duten adinekoei zuzenduta dago. Establezimendu termaletan ematen da.

Zahartze aktiboko programa Onuradun kopurua* Titulartasuna

Oporrak 7.711 IMSERSO

Termalismoa 1.885 IMSERSO

* Arabako probintziako 2011-2012ko kanpainako datuak dira

Bizilekuaren alternatiba gisako baliabideak

Egoitzak

Arreta soziosanitarioko zentro gerontologikoak dira. Zentro horietan, zirkunstantzia soziosanitarioak direla-eta beste baliabide batzuen laguntzarik gabe ohiko bizilekuan bizi-kalitate egokiarekin moldatu ezin diren 65 urtetik gorako pertsonak bizi dira aldi baterako edota izaera iraunkorrez. Erabiltzaileen profilak askotarikoak dira, autonomiaren eta mendetasunaren arabera.

2. ABIAPUNTUA

42

Egoitzak


4279. (180 plaza pertsona autonomiadunentzat, eta 99 plaza lagunduak/psikogeriatrikoak)

Udala*

5556. (lagundutako 411 plaza eta 145 plaza psikogeriatriko). Ospitale psikiatrikoarekin hitzartutako 8 plaza

GOFE

15 773. (lagundutako 400 plaza eta 373 plaza baliagaientzat) Pribatua**

Guztira 1.616. (553 plaza pertsona autonomiadunentzat, eta 1.063 plaza lagunduak/psikogeriatrikoak).

* Udalak eta GOFEk hitzarmen bat sinatu dute. Horren bidez, Udalak 74 plaza kudeatzen ditu (lagundutako 54 plaza, eta 20 plaza psikogeriatriko). ** Bi egoitzak 108 plaza kudeatzen dituzte GOFErekin egindako hitzarmen baten bitartez.

Etxebizitza komunitarioak

Adinekoen ohiko etxebizitza gisa erabiltzen dira (14 adineko gehienez). Etxebizitza horiek laguntza integrala eta jarraitua eskaintzen diete dementziaren bat duten adinekoei.

Egoitzekin alderatuta, txikiagoak dira, eta, ahal den heinean, bizi diren pertsonek kudeatzen eta antolatzen dituzte zentroko jarduerak (beharrezkoa den babesarekin).

Etxebizitza komunitarioak


16 183 Pribatua

1 (etxebizitza komunitario psikogeriatrikoa) 14 GOFE

Guztira 197

Tutoretzapeko apartamentuak

Aukeran erabiltzeko zerbitzu kolektiboak dituzten etxebizitza indibidual edo bikoitzen multzoa.

Tutoretzapeko apartamentuak

Zentro kopurua Apartamentu kopurua Plaza kopurua Titulartasuna

7 220 231 Udala

9 840 Datua falta da Pribatua

Guztira 16 1060

Etxebizitzaren euskal zerbitzu publikoa (Eusko Jaurlaritza). Etxebizitzarik ez duten edo irisgarritasun-baldintzak betetzen ez dituen etxebizitza bat duten 70 urteko edo gehiagoko pertsonek jabetza-erregimeneko edo alokairu-erregimeneko etxebizitza ofizial babestu bat eska dezakete bizi diren lekuan.

2. ABIAPUNTUA

43

Prestazio ekonomikoak eta bestelakoak

Prestazio orokorrak, 65 urteko edo gehiagoko pertsonek ere eskura ditzaketenak

Izena DeskribapenaOnuradun

kopurua (2012)Titulartasuna

Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta

Oinarrizko premien ondoriozko gastuei aurre egiteko diru-sarrera nahikorik ez duten per tsonei zuzendua, bazterkeria-egoerak saihesteko.

937Eusko Jaurlaritza

Etxebizitzako gastuetarako prestazio osagarria

Diru-sarrerak bermatzeko errentaren titularrek ohiko etxebizitza edo ostatuari dagokionez dituzten premiei erantzutea du helburu.

73Eusko Jaurlaritza

Gizarte-larrialdietarako laguntzak

Prestazio ekonomiko ez-aldizkakoak dira, eta gizarte-bazterkeriako egoerak prebenitu, saihestu edo arintzeko beharrezkoak diren ohiko edo ezohiko gastu espezifikoei aurre egiteko diru-sarrera nahikorik ez duten pertsonei zuzenduta daude.

280

Eusko Jaurlaritza(udal-kudeaketa)

Udal-prestazioak

Prestazio subsidiarioak eta ez-aldizkakoak dira, bizitzako oinarrizko premiei erantzuteko baliabide ekonomikorik ez duten eta diru-sarrerak bermatzeko errentaren edo gizarte-larrialdietarako laguntzen onuradunak izateko baldintzak betetzen ez dituzten pertsonei zuzenduta dago.

5 Udala

Kotizazio gabeko pentsioak

Diru-sarrerarik ez duten, oso diru-sarrera txikiak dituzten, Gizarte Segurantzan kotizatu ez duten edota Gizarte Segurantzaren Erregimen Orokorreko edo erregimen berezietako prestazioak lortzeko kotizazio nahikorik egiaztatu ez duten pertsonei zuzenduta dago. Kotizazio gabeko 2 pentsio mota daude: erretiro-pentsioak eta baliaezintasun-pentsioak.

603

Gobernu Zentrala (GOFEk kudeatzen du)

Kotizazio gabeko pentsioetarako alokairu-osagarria

Kotizazio gabeko pentsioak jasotzen dituzten eta alokatutako etxebizitza batean bizi diren pertsonei zuzenduta dago.

-----

Gobernu Zentrala (GOFEk kudeatzen du)

Gizarte Ongizateko Funtsaren pentsioak

Elikadura-premiei erantzuteko ematen da, eta adinagatik edo ezintasunagatik lan egin ezin duten eta bizitzako oinarrizko premiei erantzuteko diru-sarrerarik ez duten pertsonei baliabide ekonomikoak ematea dute xede. Bi modalitatekoak izan daitezke: zahartzaroko pentsioa eta gaixotasun-pentsioa.

220 GOFE

2. ABIAPUNTUA

44

Mendetasun-egoeran dauden pertsonen autonomia pertsonala eta arreta sustatzeari buruzko 39/2006 legeari lotutako prestazio ekonomikoak, Arreta Programa Indibidualean (API) ezarritakoak.

Izena DeskribapenaOnuradun

kopurua (2012)Titulartasuna

Mendetasun-egoeran dauden pertsonak familia-ingurunean zaintzeko prestazio ekonomikoa

Onuraduna senideek zaintzen dutenean onuradun horrek bere bizilekuan jarraitzea du helburu.

2.989 GOFE

Zerbitzuari lotutako prestazio ekonomikoa

Eguneko zentroen zerbitzuak eta egoitza-arretako zerbitzuak finantzatzen laguntzea du helburu.

705 GOFE

Mendeko pertsonak sare publikotik kanpoko egoitza-zentroetan aldi baterako sartzeko laguntza ekonomikoak.

Zaintza-lanean atseden-egun batzuk, etxebizitzan erreformak egiteko astia edota egoera berezietan (zaintzailea ospitaleratzen denean, adibidez) babesa behar duten familiei zuzenduta dago.

129 GOFE

Beste programa eta laguntza batzuk

Izena Deskribapena Titulartasuna

Bainugelak egokitzeko programa

Adinekoen etxebizitzaren egokitze funtzionalerako programa bat da, eta bainugelak adinekoen segurtasun- eta erosotasun-premietara egokitzeko lanak finantzatzea xede duten itzuli beharrik gabeko diru-laguntzetan eta interesik gabeko maileguetan datza.

Vital Gizarte Ekintza (finantza-erakundea)

Ortoprotesiak eta ibiltzeko laguntzak

Laguntzak teknikoen zenbatekoaren ordainketa (hala nola gurpil-aulkia, eskorga, sorbalda babesteko ortesiak, oin edo eskuetarako ferulak edota mediku espezialistak –errehabilitazioko medikuak maiz– adierazitako beste batzuk).

Osakidetza – Euskal Osasun Zerbitzua

3. IKERKETA ARLOAK

3. IKERKETA ARLOAK

46

Atal honetan, Gasteizek adinekoei dagokienez gaur egun duen egoerari buruz egindako analisiaren emaitzak azalduko ditugu. Informazioa Udalaren jardun-planetatik eta adinekoek eta beste batzuek hiriko egoerari buruz duten iritzia zein den jakiteko eratutako talde fokalen ekarpenetatik lortu da. Halaber, hirian eskuragarri dauden baliabide eta zerbitzuei buruzko deskribapenak eta datuak ematen dira.

Hasteko, Gasteiz elkarbizitzarako aukera emango duen eta herritarren bizi-kalitatea hobetzen laguntzeko baldintzak eta aukerak eskainiko dituen hiri bat izateko helburu orokorra duten udal-plan orokorren aurkezpen orokorra egingo da, eta talde fokaletan parte hartu duten pertsonek Gasteizi buruz duten ikuspegiarekin osatuko da azalpena.

Metodologiari buruzko 1.6 atalean aurkeztutako ikerketa/ekintzaren zortzi arloetako bakoitzean, eskema berari jarraitzen zaio: dauden jardun eta planik esanguratsuenen ikuspegi eguneratua ematen da, eta talde fokaletan parte hartu duten pertsonen iritzi eta pertzepzioekin osatzen da.

Talde fokaletan planteatutako galderak, nolanahi ere, hiri bat (gure kasuan, Gasteiz) adinekoekin adiskidetsua izateko arlo bakoitzean agertu behar duten elementuen inguruko Kontrol Zerrenda (OMEren Adinekoentzako Hiri Adiskidetsuen Gida Orokorraren barnean hartuta dagoena) osatzen duten itemek ezartzen dituzte.

IKUSPEGI OROKORRA

Egungo egoera

Gasteizek hazkunde orekatua, hiri-plangintza zaindua eta ingurumenarekiko kezka izan ditu ezaugarri bereizgarri. Halaber, ibilbide luzea egin du herritarrei bizi-kalitate handia eskainiko dien hiri iraunkor bat lortzera bideratutako politiken garapen eta aplikazioan. Azken urteetan, hiriaren eskala eta egitura aldatu duen hazkunde handia izan da.

Biztanle kopurua eta dimentsioak kontuan hartuta, hiri ertaina dela esan daiteke. Gainera, hiri atsegina da, eta bertako arazorik premiazkoenak etxebizitza libreen azken urteotako prezio handia eta gazteen langabezia-maila dira.

Gasteizek bere gain hartutako hiri-proiektua “hiri iraunkor” kontzeptuan oinarrituta dago. Horri jarraiki, herritarren bizi-kalitatea hobe daiteke, eta hiria (eta bertako ingurunea) bizitzeko leku aproposa da: ingurune naturalaren biziberritzea eta horrekiko errespetua, gizarte-kohesioa, bakerako hezkuntza eta kultura-integrazioa bultzatzen dira. Hiria parte-hartzean oinarrituta eta printzipio ekologikoei, hezkuntza-printzipioei eta aukera-berdintasuneko printzipioei jarraiki eraikitzen da.

3. IKERKETA ARLOAK

47

Hiri-proiektu hori gauzatzeko, hiriak garatzen dituen jardun-planak abiapuntu dituzten oinarrizko printzipio batzuk kontuan hartzen eta aplikatzen dira. Jardun-plan horiek, nolanahi ere, arlo jakin baten mende badaude ere harmoniaz taldekatuta dauden eta helburua lortzera bideratuta dauden ekintza kopuru handi baten ezarpenean zehazten dira. Printzipioak honako hauek dira: ingurune naturalen biziberritzea eta zaintza, energia berriztagarrien iturrien eta kutsatzen ez duen garraio publikoaren sustapena, bizikletaren erabileraren sustapena, etxebizitza eskuragarri eta bizigarrien parke baten eskaintza, ingurune irisgarria, oinezkoentzako zonen eta gune publikoen gehikuntza, zerbitzu eta baliabide publikoen eta etxebizitzen arteko hurbiltasuna, auzoetako saltokien indartzea, askotariko eskaintza soziokulturala eta herritarren interesetarako nahikoa, gizarte-bizitzaren eta auzotarrekiko harremanen berreskuratzea, kultura malgu eta ireki baten sorkuntza, eta herritarren premiei erantzungo dien eta bakearen eta elkartasunaren alde jarduteko eta hezteko prebentzio-programak garatuko dituen gizarte-babeseko sistema eraginkor baten eskaintza.

Hiri iraunkorraren izaera horri eustea eta izaera hori hobetzea egoera politikoetatik haratago doan apustua da.

Horren guztiaren aitorpen gisa, Gasteiz ingurumenaren Europako hiriburua izan da 2012an (European Green Capital 2012). Garapen iraunkorreko proiektuen eta herritarrek hiri-proiektu horretan izan duten inplikazioaren nazioarteko aitorpena izan da.

Europako hiriburu berde gisa, hiriak ingurune iraunkorragoak izateko lanean ari diren Europako hirien bozeramailea izan da Gasteiz 2012. urtean (eta, bereziki, jende gehiena bizi den tamaina ertaineko hiriena). Ildo horretan, nazioarteko hainbat forotan soluzio berdeen proposamenak aurkeztera gonbidatu dute Gasteiz (hala nola Napolesen egindako Munduko Hiri Foroan, Europako Eskualdeen Batzordeak antolatutako Open Days izenekoetan, edota Europako Green Week izenekoan –azken biak Bruselan–).

Azpimarratu beharra dago Nazio Batuek garapen iraunkorrari buruz Río de Janeiron antolatutako Konferentzian hartu duela parte Gasteizek. Konferentzia horretan, Europako eta Iberoamerikako hirien adierazpen bat aurkeztu zen. Bertan, agerian utzi zen hiriek planetaren ingurumena hobetzeko zuten garrantzia, eta hiriek ingurumen-politiken diseinuan protagonismo handiagoa izateko eskatu zen.

Hiriak lorpen gehiago izan ditu eremu horretan. Adibidez, Europako hirien klima-aldaketarako egokitzeari buruzko Europako “EU Cities Adapt” proiektuan parte hartzeko aukeratu dute Gasteiz 200 hiri baino gehiagoren artean (guztira, 21 hirik hartzen dute parte proiektu horretan). Proiektu horren bidez, klima-aldaketara egokitzeko toki-estrategiak lantzen lagundu nahi zaie hiriei.

2013ko ekainean, bost Bandera Berdeen saria eman zaio Gasteizi, ingurumen-arloan erakutsitako ibilbide eta konpromisoa dela-eta Estatuko hiri nabarmenetako bat baita arlo horretan. Zehazki, Gasteizko ingurumen-kudeaketa egokia eta kontsumo arduratsua hartu da kontuan, eta hainbat alderditan nabarmendu da hiria, hala nola hondakinen bilketan eta garbiketan, energia-kontsumoan eta kutsaduran, ingurumen-hezkuntzan eta herritarren parte-hartzean.

Hiriko jardun-planak

Hirian indarrean dauden plan eta proiektuen bidez, hainbat eremutan egiten dira jardunak: hiri-kutsadura, hondakinak, hirigintza, trafikoa, mugikortasuna eta gune publikoak, biodibertsitatea, osasuna eta ingurumen-arriskuak, hezkuntza eta inklusioa, herritarren parte-hartzea eta gizarte-zerbitzuak, besteak beste. Horien guztien bidez, herritarren eta talderik kalteberenen bizi-kalitatea hobetu nahi da. Plan eta proiektu horiek benetan bideragarriak izan daitezen, herritarren inplikazioa eta parte-hartzea funtsezkoa da.

Plan horietako gehienek, neurriren batean, hiri-proiektuaren iraunkortasuna hobetzen dute. Iraunkortasunari buruzko adierazleak Agenda 21 izeneko plan batean jasota daude.

-Agenda 21en II. Ekintza Plana (2010-2014.) 1998. urtean, Agenda 21en Gasteizko ekintza-plana onartu zen Udal Osoko Bilkuran. Gasteizko Udalak datozen urteetan udal-sailen bitartez gauzatu nahi dituen neurriak eta ekintzak ezartzen ditu plan horrek. 35 iraunkortasun-adierazleen zerrenda urtero berrikusten da. Adierazle horiek honako alderdi hauei lotuta daude, besteak beste: hiri-kutsadura, hondakinak, hirigintza, trafikoa eta

3. IKERKETA ARLOAK

48

mugikortasuna, biodibertsitatea, osasuna, ingurumen-arriskuak, hezkuntza eta herritarren parte-hartzea. Berrikuspen horren emaitzak eta jardunik garrantzitsuenak “Agenda 21, 2013ko Buletina” dokumentuan jasota daude, zabal daitezen eta herritarrek ezagut ditzaten.

Gaur egun, plan hori 227 ekintza eta 304 jardunetan zehaztuta dago, eta egindako ebaluazioaren arabera, garapen-maila % 46 da orain. Beraz, betetze-maila handia dela esan daiteke.

Agenda 21i eta Adinekoentzako Hiri Adiskidetsuen Sarearen Proiektuan aztertutako arloei lotutako plan eta proiekturik esanguratsuenak honako hauek dira:

- Eskola Agenda 21ek beren inguruneko ingurumen-arazoak aztertzen eta ulertzen erakusten die ikasleei, eta gizarte bidezkoago eta iraunkorrago baten alde herritar arduratsu gisa jarduten prestatzen ditu. Jarduera Lehen Hezkuntzako, Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako, Batxilergoko eta heziketa-zikloetako ikastetxeen % 100i zuzenduta dago.

- Klima Aldaketari Aurre Egiteko Plana, 2010-2020. Klima-aldaketa gizakiak XXI. mendean dituen erronkarik handienetako bat da. Gasteiz 2006. urtean hasi zen klima-aldaketari aurre egiten. 2009an, Europako Alkateen Ituna sinatu ondoren, CO2 emisioak murrizteko konpromisoa hartu zuen. Egiten diren ekintzak airearen kalitatea bermatzera (herritarren osasuna babesteko eta bizi-kalitatea hobetzeko), ingurumena babestu eta hobetzera, ondasun materialen narriadurari aurrea hartzera eta klima-aldaketaren eragina mugatzera bideratuta daude. Honako helburu hauek lortu nahi dira:

o 2020. urterako udalerriko CO2 emisioak gutxienez % 20tan murriztea (2006ko emisioekin alderatuta).

o 2020. urterako, udal-ekipamenduen eta udal-zerbitzuen CO2 emisioak % 30etan murriztea (2006ko emisioekin alderatuta).

Energia funtsezko elementua da ongizatea lortzeko eta gizarte osoaren garapen ekonomikorako, baina, era berean, ingurumen-inpaktuen iturri garrantzitsua da. Energia-sistemaren fase guztiek (produkzioak, transmisioak, banaketak eta kontsumoak) ingurumen-inpaktu handiagoak edo txikiagoak eragiten dituzte, energia motaren eta erabiltzen den teknologiaren arabera. “Klima Aldaketari Aurre Egiteko Gasteizko Plana 2010-2020” Energia Iraunkorrerako Ekintza Planean (EIEP) gauzatu da, 2020. urterako berotegi-efektuko gasen emisioa % 25,7tan murrizteko (2006ko emisioekin alderatuta), eta epe luzera –2050. urterako– Gasteiz CO2 emisioetan neutro bihurtzeko helburuarekin. Horren arabera, erabiltzen den energia sistema berriztagarriekin produzitu edo konpentsatuko da, eta berotegi-efektuko gasen emisioen azken balantzea zero izango da. Vitoria-Gasteiz: hiri neutroa karbonoan. 2020-2050eko ikuspegia.

Energiaren arloan, argiteria publikoan eta udal-instalazioetan energiaren aurrezpena eta efizientzia sustatzeko jardunak zein hezkuntza, sentsibilizazio eta zabalkundeko jardunak jartzen dira abian. Halaber, Energia Iraunkorraren Europako Astearen laugarren edizioa egin da, eta 13.000 lagunek baino gehiagok hartu dute parte. Edonola ere, azpimarratu beharrekoak dira, alde batetik, argi-kutsaduraren arrazoiei eta ondorio kaltegarriei zein argiztapenaren justifikaziorik gabeko zarrastelkeriari aurre egiten dien starlight irizpideen bidezko Argiztapen Iraunkorrerako Plan Estrategikoa, eta, bestetik, Europa Kongresu Jauregia (amaitu ondoren energia-kontsumoa % 70etan murriztuko duena, egungoarekin alderatuta).

3. IKERKETA ARLOAK

49

- Airearen Kalitatea Kudeatzeko Plana, 2003-2010. Gasteizko herritarrek arnasten duten airearen kalitatea goi-mailakoa da, eta horixe islatzen du Europar Batasunak emandako puntuazioak (balioetsitako hiri guztien artean, handienak).

Kutsadura zaindu eta kontrolatzeko hainbat estaziok osatzen duten sare automatiko baten bidez, arnasten den airearen egoera nolakoa den jakin daiteke. Era horretan, airearen kutsaduraren ondoriozko arriskuez babestu nahi dira herritarrak, eta haien bizi-kalitatea hobetu nahi da.

- Ura Aurrezteko Plan Integrala. Plan horri esker, biztanle bakoitzeko kontsumo-ehunekorik txikienetako bat du hiriak, eta behera egiten jarraitzen du urtez urte. Zehazki, etxeko kontsumoa biztanle eta egun bakoitzeko 110 litro da, eta hornidura-sarearen errendimendua % 90era iristen da.

Gasteizko Udalak Futura Plana 2009-2012 garatzen du. Plan hori uraren kudeaketan efizientzia sustatzera bideratutako jardun sorta batean datza, eta, uraren erabilera iraunkorra eta guztizko kudeaketa-kostuen murrizketa sustatzeaz gain, ingurumena babestu eta zaintzeko aukera ematen du.

- Mugikortasun Iraunkorraren eta Espazio Publikoaren Plana (2008). Plana benetako “iraultza berdea” dela esan daiteke. Diziplina anitzeko ikuspuntu batetik abiatuta landu da, eta udal-sail gehienek hartu dute parte. Herritarrei zeregin garrantzitsua esleitu zaie, eta mugikortasunaren eta espazio publikoaren eredu berri bat zehazten parte hartu dute, horretarako sortutako herritarren foro baten bitartez.

Planak honako helburu hauek ditu:

o Hiriko garraio publikoaren eta bizikletaren erabilera sustatzea.

o Hiriko autobusen sarea berregituratu eta sustatzea, tranbiarekin koordinatuta.

o Ibilgailu pribatuen trafikoa bideratzea.

o Oinezkoentzako zonak zabaltzea.

o Trafikorako espazio publikoaren zati bat herritarrek erabiltzeko prestatzea (oinezkoen uharteak edo superretxadiak).

o Aparkaleku-azpiegitura berriak egitea.

o Bizikleta-bideen sare seguru eta funtzional bat osatzea.

Plan horrek emaitzak ikusten hasiak gara. Abian jarri denetik, herritarren mugikortasun-ohiturak aldatu ditu, ibilgailuentzako trafikorako zen espazioa berreskuratu du herritarrentzat, garraio publikoko sare berri, bateratu eta iraultzaile bat sortu du, eta garraiobide iraunkorragoak bultzatu ditu ( autobusa, tranbia eta

3. IKERKETA ARLOAK

50

bizikleta), hirigunearen kalitatea hobetu du (bizikleta eta oinezkoentzako bideak), eta oinarrizko zerbitzuak lortzeko aukera erraztu die pertsona guztiei.

Garraio publikoaren eta bizikletaren erabilera areagotu izana (eta, beraz, ibilgailu pribatuan egindako bidaien kopurua murriztu izana) izan da lorpenik handienetako bat.

2012ko irailean, CIVITAS Foroaren hamargarren edizioa egin zen Gasteizen. Foro horretan, Europako 32 herrialdeko 200 hirik hartzen dute parte (eta, horien artean, Gasteizek). Foroa, nolanahi ere, CIVITAS Ekimenaren parte da. Europar Batasuneko proiektu horrek hiri-garraio iraunkor, garbi eta merke baten alde dihardu, eta asmo handiko politika bateratuetan oinarritutako neurriak lantzen ditu. Halaber, taldean lan egiteko eta esperientziak elkartrukatzeko aukera ematen die arlo horretako adituei. Hiriak CIVITAS+ proiektuetan parte hartzen du, eta, beraz, diruz lagundutako ekintzak egiten dira hirian arlo horretan.

2012ko uztailean, Gasteizko Ibilgailu Elektrikoaren Mugikortasun Zentroa inauguratu zen. Zentroa Energiaren Euskal Erakundeak sortu eta kudeatu du, Udalarekin lankidetzan. Instalazio hori Gasteizko erdialdean kokatuta dago, egungo autobus-geltokiaren ondoan, eta 200 m2-ko azalera du, ibilgailu elektrikoak eta kargatzeko guneak erakusgai jartzeko, eta mugikortasun elektrikoaren abantailak azaltzeko hitzaldiak eta tailerrak programatzeko.

- Naturaren eta biodibertsitatearen inguruko planak eta proiektuak. Hiri barruko azalera berdea Europako handienetako bat da. Hiriaren kanpoaldearen pixkanakako leheneratze ekologiko eta paisajistikoan lan egiten ari dira, eta azpimarratu beharrekoak dira Eraztun Berdearen proiektu arrakastatsua, Europako Basoen Parke Botanikoaren sorkuntza eta herritarrentzako baratze ekologikoen ezarpena.

Gasteizek, gainera, natura eta biodibertsitatea kontserbatzera bideratutako nazioarteko hainbat ekimen eta saretan parte hartzen du.

Bestalde, faktoria berdeak ingurumen-intereseko instalazioak dira. Batzuk Udalarenak dira (hala nola Ataria, gizarte-etxeak eta hondakinak edo ura tratatzeko instalazioak), beste batzuk pribatuak (horietako batzuk erreferentziak dira Europan), eta denek ekimen berde berriak garatzeko lanean dihardute egunez egun.

3. IKERKETA ARLOAK

51

Garapen iraunkorrak Gasteizko ezaugarri bereizgarri izaten jarraitzeko, zenbait neurri hartu behar dira (higiezinak irizpide bioklimatikoekin birgaitzea adibidez, energia berriztagarriak bultzatzeko).

- Udal Hondakinak Kudeatzeko Plan Integrala (2008-2016). Funtsean hondakinen murrizketa, birziklatzea eta berrerabilera sustatzen eta hondakinek eragindako berotegi-efektuko gasen emisioa murrizten laguntzeko kudeaketa-eredu bat proposatzen du planak. Hirian, bigarren aldiz, Hondakinen Prebentziorako Europako Astea antolatu da. Aste horren helburua honako hau da: sentsibilizazio-programen bidez hondakinen produkzioari aurre hartzea, eta edozein produktu, gai edo substantzia hondakin ez bihurtzeko beharrezkoak diren neurriak proposatzea.

Hona hemen Adinekoentzako Hiri Adiskidetsuen Sarearen Proiektuan aztertutako arloei lotutako beste plan batzuk:

- Gasteizko Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako III. Plana (2013-2015). Gasteizko Udalak berdintasun-politiken hirugarren fasearen garapenarekin jarraitzen du. Ildo horretan, emakumeen aurkako indarkeriari aurre egiteko, eta baterako erantzukizuna eta denboraren erabilera egokiak, emakumeen ahalduntze eta parte-hartzea, eta udal-politiketan genero-ikuspegia bultzatzea ahalbidetuko duten balio eta neurriak aldatzeko jardun-programak ezartzen dira.

- Gasteizko Udaleko enplegu publikoaren eremuan emakumeen eta gizonen berdintasuna lortzeko I. Plana (2013-2015). Gasteizko Udaleko enplegu publikoaren eremuan emakumeen eta gizonen berdintasuna pixkanaka lortzea du helburu planak.

- Gasteizko udalerriko I. Tokiko Immigrazio Plana (2005-2007). Planaren helburu orokorra udalerrian bizi diren pertsona guztien arteko bizikidetza harmonikoa lortzea da, pertsonen jatorria edozein izanik ere.

- Gasteizko Udalean euskararen erabilera normalizatzeko IV. Plana (2008-2012). Helburu nagusia herritarren hizkuntza-aukerak errespetatu eta bermatzea da. Horren bidez, euskara, gaztelaniarekin batera, herritarren zerbitzurako hizkuntza ez ezik, udal-administrazioaren barruan erakunde arteko harremanetarako hizkuntza eta lan-hizkuntza ere izan dadin lortu nahi da.

- Udalaren III. Gazte Plana (2013-2015). Emantzipazio eta autonomiaren, parte-hartzearen, hezkuntzaren, bizikidetzaren eta udal-zerbitzuen arteko koordinazioaren inguruko jardun-ildoak garatzen ditu.

3. IKERKETA ARLOAK

52

- Gasteizko Udalaren Haur eta Nerabeen Tokiko Plana (2009-2013). Planaren eginkizuna udal-ekintza koordinatzea da, haur eta gazteen eta horien senideen eskubideen betetzea bermatzeko. Ildo horretan, haien bizi-kalitatea hobetzera, bilakaera-garapen egoki bat sustatzera eta pixkanaka gizartean eskubide osoko herritar gisa txertatzera zuzendutako udal-jardunak optimizatzen ditu.

Bultzatzen dituen ekintzen artean, batzuk adinekoekin lotuta daude, hain zuzen ere adinekoek biloben zaintzaile gisa betetzen duten funtzioarekin. Halaber, belaunaldien arteko jarduera batzuk egiten dira (haur eta nerabeen eta adinekoen artean).

- Gasteizko Udalaren II. Plan Gerontologikoa (2006-2010). 2006. urtean, eta udalerriko adinekoen arazo eta premien identifikazioan zeregin aktibo bat betetzeko asmoarekin, Gasteizko Udalak adinekoen premiak eta horientzako gizarte-zerbitzuen egoera aztertu zituen, Udalaren prebentzio- eta arreta-politikak kolektibo horretara egokitzeko. Lan horren emaitza gisa, 2006-2010eko Plan Gerontologikoa sortu zen. Plan horren bidez, adinekoentzako eta haien familientzako gizarte-zerbitzuen zorroa hobetu eta horretan aurrera egin ahal izan zen.

Planean ezarritako ildo estrategikoak gaur egun ere garatzen dira:

- Gasteizko udalerriko adinekoen eskubideen babesa bermatzea.

- Herritarrak eta, bereziki, adinekoen kolektiboa gure udalerrian adinekoentzat dauden zerbitzu eta baliabideen inguruan informatu, orientatu, sentsibilizatu eta aholkatzea.

- Adinekoen inguruko prebentzio-programak eta gizarte-sustapenerako programak garatzea, haien parte-hartze aktiboa bultzatzeko.

- Adinekoen parte-hartze sozial aktiboa eta boluntariotza sustatzea.

- Gizarte Gaien eta Adinekoen Sailaren antolamenduaren eta lan-sistemen hobekuntza premia berrietara egokitzea.

- Adinekoak bere ingurune naturalean jarraitzeko eta hari bizi-baldintza normalizatuak bermatzeko lagungarriak izango diren politikak garatzea.

- Zenbait arrazoi direla-eta ohiko bizilekuan oinarrizko premiei beren kabuz edo hirugarrenen laguntzarekin behar bezala erantzun ezin dieten adineko autonomiadunei ostatua eta arreta integrala eskaintzea.

Egindako azken jardunen artean, Adinekoentzako Zentro Soziokulturaletan egindakoak azpimarratu behar dira: zerbitzu eta jardueren eskaintzaren zabalkuntza, prebentzio-programa berrien sorkuntza (hala nola soziomotrizitate-garapenerako programa –erorikoen prebentzioa eta osasun-parkeak–), hobekuntza arkitektonikoa, higiezinetan eta ekipamenduan egindako inbertsioak, eta parte-hartzearen eredua aldatzeko egindako parte-hartze prozesua (horren bidez, zentroen jarduera eta zerbitzu askoren benetako kudeaketa partekatu bat lortu da). Halaber, Adinekoak Zaintzen dituzten Familiak Babesteko Programa Integralaren estaldura handitu da, eta hainbat zerbitzuren funtzionamendua eta arreta-kalitatea hobetu da (hala nola jantokiena, egoitzena, tutoretzapeko apartamentuena eta eguneko arretako zentroena). Programa komunitarioari esker, gora egin du adinekoei zuzendutako jardueren eta jarduera moten kopuruak.

Etxez etxeko laguntza-programaren bi zerbitzutan (adinekoei zuzendutako etxez etxeko laguntza-zerbitzuan eta etxez etxeko janari-zerbitzuan), % 25 inguruko beherakada izan da azken bi urteetan (2010-2012) lagundutako familien kopuruari dagokionez. Egoera horren arrazoia 2011. urtean Programa arautzen duen ordenantza aldatu izana izan daiteke, aldaketa horri jarraiki baliabidea lortu ahal izateko beharrezkoa baita adinekoak mendetasun-egoera aitortuta ez izatea. Hori dela-eta, Gizarte Ongizateko Foru Erakunderako deribazioen kopuruak gora egin du (mendetasun-egoera aitortuta duten pertsonei arreta eskaintzea dagokio erakunde horri).

3. IKERKETA ARLOAK

53

Talde fokalen iritzia

Talde fokalekin egindako lan-saio bakoitza honako galdera honekin hasi da: “zer moduz bizi daiteke Gasteizen adinekoa izanik?”.

Talde guztiek erantzun dute Gasteiz hiri adiskidetsua dela adinekoekin. Baina, aldi berean, zenbait alderditan hiria hobetu egin behar dela adierazi dute.

Gasteiz deskribatzean, hiri segurua, ederra, zaindua, garbia eta lasaia dela eta berdeguneak arrakastaz integratu dituela aipatu dute taldeek. Bizikidetza adeitsua bultzatzen duten alderdi asko ditu hiriak. Dimentsioa eta egitura direla-eta, hiri erosoa eta irisgarria da, oinezkoentzat zona zabalak dituena. Gainera, zerbitzuak eta ekipamenduak etxebizitzetatik hurbil daude. Bestalde, eskaintza soziokulturala eta aisia-eskaintza azpimarratu behar dira, oso kostu

txikiarekin aktibo jarraitzeko jarduerak egin baitaitezke.

“Ongi samar bizi daiteke16”

“Dena eginda zegoela uste nuen. Oso ongi dagoela iruditzen zait, oso gustuko dut Gasteiz, oso adiskidetsua eta gizartekoia da niretzat”.

“Pribilegiatuak gara”.

“Alde onak txarrak baino gehiago direla ikusten dut”.

“Gasteiz oso adiskidetsua da, eta gasteiztarrak ere bai”.

“Oso ongi bizitzen da Gasteizen. Dena dela… izugarri hazi da”.

“Ezin hobea da, izugarri handitu da, adinekoentzat atsegina dela ikusten dut, ongi samar ikusten dut”.

“Oso gogoko dut Gasteiz, oso adiskidetsua eta gizartekoia dela iruditzen zait”.

“Oso hiri polita eta lasaia da, zaratarik ere ez dut entzuten, eta paseatzeko etorbideak daude nonahi”.

“Egoera ona da aurrera egiteko, gizarte-mailan batez ere”.

“Nik, oro har, ongi ikusten dut, baina gauza batzuk hobetu egin daitezke”.

“Indargune asko ditu, ez dago berrikuntza-eremu handirik, ñabardurak daude”.

“Niretzat, oro har, ongi dago. Gauza batzuk hobetu egin behar dira”.

“Lasai samarra, ongi dago, hiri bikaina da. Mugikortasun-zailtasunak dituztenentzat aukera asko daude, baina arazoak ere bai”.

“Onartzen dut oso gauza on asko eta asko ditugula, baina bada gauza beldurgarri bat Gasteizen: erdialdeko bizikletak”.

Bestalde, hiri garestia da. Etxebizitzak, etxeko erosketak eta gizarte-zerbitzu pribatuak bereziki garestiak dira. Pentsiodun ertainentzat, diru-sarreren eta gastuen balantza ez dago orekatuta. Hiria ez da atsegina (edo neurri txikiagoan da atsegina) gaixorik edota isolamendu- edo mendetasun-egoeran daudenentzat eta erosteko ahalmen txikia dutenentzat. Profesionalen taldearen ustez, adinekoen errealitatea eta premiak aztertuko dituen eta eremu guztien artean koordinatu beharko litzatekeen azterlan orokor bat falta da.

“Ez da gauza bera 60 urterekin eta 80rekin”.

“Pertsona batzuk eserita baleude bezala bizi dira, bizitza nola igarotzen den begira”.

“Gasteiz hiri garestia da”.

“Arretarik handiena behar duten arloak komunikazioa, informazioa eta parte-hartze soziala dira”.

16. Aurrerantzean, “ “ artean dauden testuak talde fokaletan parte hartu dutenen esaldiak dira.

3. IKERKETA ARLOAK

54

3.1 AIRE ZABALEKO ESPAZIOEN ETA ERAIKINEN ARLOA ETA GARRAIO ARLOA

3.1.1 Egungo egoera

Hirian gertatzen ari diren aldaketen garrantzia, Gasteizen egungo konfigurazioa eta horretarako egin diren ekintzak direla-eta, ezinbestekoa da “aire zabaleko espazioen eta eraikinen” ikerketa-arloa “garraio-arloarekin” batera aztertzea.

Gasteizko egungo hirigintzak lurraldean izandako asentamendu-garai desberdinei erantzuten die. Industriak gorantz egin zuen urteetako hazkunde-eredua zehaztu zuen eztanda demografikoaren inflexio-puntua berrogeita hamarreko hamarkada izan zen. Garai hartan, langile-auzoak berehala hazi ziren Almendraren inguruko pakete ordenatuetan (plan partzialen bidez). Laurogeita hamarreko hamarkadaren ondoren, auzo berrien eraikuntza (Lakua, lehenik) ez zen faktore demografikoengatik gertatu. Aitzitik, barneko biztanleria-mugimendu bati erantzun zion. Horrela hasi zen hiriaren hedapena, Salburua, Zabalgana eta Aretxabaleta auzoen eraikuntzarekin amaitu dena.

Gaur egun, Gasteizko Hiri Antolamenduko Plan Orokorraren berrikuspena egiten ari dira. Dokumentu estrategiko horrek gure hiriaren egoera aztertzen du, eta, hirigintza-teknika egokiekin, etorkizuneko erronkei aurre egiten die.

Berrikuspen horren bidez, ondare natural, kultural eta sozialari balioa emango dion eta iraunkortasunaren bide berrien erreferentzia izango den Gasteiz trinko eta kohesionatu bat lortu nahi da. Horretarako, Gasteizko Udalak parte-hartzean oinarritutako inoiz ez bezalako prozesu bat jarri du abian 2013an, herritar guztiek Planaren diseinuan lagun dezaten, eta Hasierako diagnostikoa bilakarazi eta aberats dezaten. Diagnostiko horretatik ondoriozta daitekeenez, hiria neurri handiegian hedatu da, eta lurzoru gehiegi okupatzen du. Lantzen ari den proposamena barrurantz hazten jarraitzeko eta egungo arazoak konpontzeko formularik onenak bilatzean datza.

2013. urtean, oraingoz, 1.100 pertsonak baino gehiagok hartu dute parte Gasteizen etorkizunaren diseinuan. Horretarako, 40 jarduera baino gehiago antolatu dira gizarte-etxe guztietan.

Gasteizko udalerriak 278 km2-ko azalera du, eta kilometro bakoitzeko 876 biztanleko dentsitatea.

3. IKERKETA ARLOAK

55

Hiri-sarea trinkoa da, eta mugikorta-suna eta oinez mugitzeko aukera bul-tzatzen du. Hirigintza-plangintzari esker, irisgarritasun handia dago er-dialdetik gehienez ere kilometro 1era kokatuta dauden gainerako eremuen artean (udal-mugartean txertatutako industrialde eta herrigune txiki batzuen kasuan izan ezik).

Gasteizen, desplazamenduen % 80 bai-no gehiago udalerriaren barruan egiten dira, eta ibiltzea da mugitzeko erarik ohikoena. Mugikortasunari buruzko azken inkestak (2006koak) dioenez, udalerri barruko desplazamenduen % 49,9 oinez egiten da.

Espazio publikoaren % 24 oinezkoentzat da, eta hiri-bidexkak daude hiri osoan (45 km guztira), eraztun berdeak eskaintzen dituen 88 kilometroez gain. Gune horiek egoera onean egon daitezen, inbertsio handiak ari dira egiten, espaloiak, bulebarrak, pasealekuak eta bizikletaz ibiltzeko eremuak birgaitzeko, egokitzeko eta mantentzeko.

Sortzen ari den hiri-ereduak mugikortasun-sare guztiak integratzen ditu (ibilgailu pribatuena, garraio publikoarena, bizikletena zein oinezkoena).

Honako helburu eta ekintza hauek proposatzen dira:

- Oinezkoentzako espazioa sortzea, eta oinezkoen mugikortasuna erraztea. Espazio publikoa herritarren ondare komuna da. Kanpoan jarduerak egiteko topaguneak eta harremanguneak eskaintzen ditu, baita elkartrukerako eta gizarte-kohesiorako aukerak ere. Horrela, beraz, espazio publikoaren kantitatea, kalitatea eta erabilera hirietan ongizatea hobetzeko erabakigarriak direla dioen printzipioari jarraitu zaio.

Proposamena oinezkoentzako espazio handiagoa lortzean eta, era horretan, kaleak topagune eta harremangune gisa betetzen zuen zeregina berreskuratzean datza. Horretarako, mugikortasun-eredu integral bat bultzatu da: superretxadia17. Eredu horrek aldaketa garrantzitsua dakar espazio publikoaren banaketan. Superretxadiaren barrualdean, oinezkoek lehentasuna eta segurtasun-sentsazioa dute zirkulatzean. Kaleak maila berean daude, eta irisgarriak dira.

Azken urteotan, hiriak zenbait urrats egin ditu arlo horretan, eta lehen superretxadia (edo oinezkoen uhartea) sortu da dagoeneko, Antso Jakitunaren kalearen zonan. Oinezkoen eta ibilgailu pribatuen arteko tirabirak txikiagotuko dituen eta hiriko interes-puntu nagusietara oinez joateko aukera emango duen oinezkoentzako ibilbideen sare nagusi berriaren bidez, oinezkoentzako zonak zabaltzen ari dira.

17. Superretxadia hirigintza eta mugikortasunaren plangintza lotzen dituen soluzio integral bat da, eta ibilgailu pribatuak espazio publikoan duen presentzia mugatzea eta espazio publiko hori herritarrei itzultzea du helburu. Superretxadiak garatzeko lehen funtsezko elementua hiriko bideen hierarkia da: paseko trafikoa bideratu eta superretxadien kokapena finkatzen lagunduko duten oinarrizko bideak, eta paseko trafikora itxita, baina, baldintza berezietan, trafiko mota jakin batera (hala nola egoiliarren ibilgailuen, zerbitzu eta larrialdietarako ibilgailuen eso zamalanetarako ibilgailuen trafikora) irekita egongo diren bigarren mailako bideak.Lehen, zirkulazio-erregimen orokor bat zegoen hiri osorako. Superretxadien ezarpenarekin, berriz, bi egongo dira: oinarrizko bideen erre-gimena (horren arabera, ibilgailuak aukera izan behar du jarraitutasun-bermeekin zirkulatzeko, eta lehentasunezko lekua okupatuko du), eta superretxadiaren erregimena (kasu honetan, espazio publiko osoaren lehentasuna oinezkoentzat da, eta ibilgailuak horretara egokitu behar du). Eta horixe da funtsezko bigarren elementua: oinezkoen lehentasuna. Lehentasun hori superretxadia sortzeko esku-hartze guztiei zentzua ematen dien oinarria da: sekzio bakarreko kaleak irisgarritasun unibertsal baterako, segurtasuna (10 km/h-ko abiadura-muga), eta espazio publikoan bizigarritasuna eta erosotasuna handitzeko ahalmenaren garapena.

Lurzoruaren erabilera Azalera Ehunekoa

Bizitegiak 8970359,41 % 24

Ekipamendua 4690401,98 % 13

Produkzioa 10478778,38 % 28

Hirugarren sektorea 479379,34 % 1

Azpiegiturak 484459,5 % 1

Espazio librea 55555772,7 % 15

Komunikazioak 1146637,09 % 3

Ez dago jasota 5448270,08 % 15

Guztira 37254058,48 % 100

3. IKERKETA ARLOAK

56

Etorkizunean, hiria 77 superretxaditan egituratuta geratuko da (49.180 m2-ko espazio publikoa), eta horietatik joango da sarea. Era horretan, oinezkoentzako bideek kalearen guztizko azaleraren % 69 hartuko dute (lehen % 24). Kutsadura eta zarata murriztu egingo dira, eta espazio publikoen arteko konexioa, merkataritza-korridoreen sustapena, eskola-bideak eta bizikleten zirkulazioa erraztuko dituen hiri-diseinu berri bat ahalbidetuko da.

E2 (amaierako ikuspegia). Superretxadien proposamena. Iturria: geuk egina

Proposamen hori oinezkoen edo hiri-bidexken sarearekin osatuko da: helmuga hiriko hegoaldean duten sei ibilbide, eta helmuga iparraldean duten beste lau. Horiei esker, oinezkoak eta txirrindulariak hiriaren erdialdetik kanpoaldera joan daitezke zenbait auzotan zehar. Gure hirian ikuspuntu naturaletik zein kultura- edo monumentu-ikuspuntutik interesekoak diren espazioak ezagutzeko aukera ematean dute diseinatutako ibilbideek.

3. IKERKETA ARLOAK

57

Guztira, 45 kilometro dituzte oinezkoentzako zonen, bizikleta-bideen eta bizikleta-banden (hots, belozipedoek automobilen aldean lehentasuna duten galtzada zatien) konexioari esker osatutako pasealekuek. Ia guztiak ‘Eraztun Berdeko’ parkeetan amaitzen dira, eta bertako pasealekuek beste 88 kilometro eskaintzen dituzte ibiltzeko moduko bidexketan. Era horretan, Gasteizko ingurune naturaleko balio naturalak eta paisajistikoak ezagutu ahal izango dira.

Oinezkoen sarearen amaierako ikuspegia

Ondorengo eskemak “E2 (Amaierako ikuspegia): oinezkoen sarearen proposamena” mapa irudikatzen du.

Iturria: geuk egina

-Automobilaren erabilera areagotzeko joera alderantzikatzea, eta trafikoa berrantolatzea, ibilgailuek hiriko oinarrizko bideen sarea erabil dezaten eta bigarren mailako kaleak libre gera daitezen.

Automobil bidezko mugikortasuna gora egiten ari da, eta horrek mehatxatu egiten du hirietako ingurumenaren kalitatea, gizarte-ongizatea eta bideragarritasun ekonomikoa. Gainera, goitik beherako aldaketa bat gertatu da erabiltzen diren garraiobideetan. Izan ere, automobil partikularraren erabilerak gora egin du, oinez, bizikletaz edo garraio publikoan mugitzeko aukeraren kaltetan. Udala joera hori alderantzikatzeko beharrezkoak diren jardunak egiten ari da. Hiri-garraioko politikaren helburu nagusia irisgarritasunari, garapen ekonomikoari eta ingurumenari lotutako helburuak bateragarri egitea da.

Ildo horretan egindako jardunik garrantzitsuenetako bat trafikoaren zatirik handiena 150 kaletan bideratu izana da (700 kale daude hirian). Kale horiek oinarrizko bideen sarea osatzen dute, eta elkarrekin lotutako hiru zirkulazio-eraztunetan banatuta daude (barnekoa, bitartekoa eta kanpokoa).

3. IKERKETA ARLOAK

58

- Hiriko garraio publikoaren (autobusaren eta tranbiaren) eta bizikletaren erabilera sustatzea. Sistemaren efizientzia irisgarritasunari eta estaldurari dagokienez hobetuko duen garraio publikoko sare berri bat ezartzen ari da.

2009ko urriaz geroztik, 2 tranbia-lineatan eta 10 minutuko maiztasunarekin dabiltzan eta ibilbide zuzenagoak egiten dituzten 10 autobus-lineatan oinarritutako garraio-sare bat du hiriak. Horrela, beraz, eraldatu egin da ordura arteko sarea (18 autobus-lineatan oinarritua).

Garraio-sare horrek eroso, bizkor eta seguru mugitzeko aukera ematen du, eta oso prezio onean gainera.

Desplazamenduak nabarmen hobetu dira, autobus batetik besterako edota autobusetik tranbiarako aldaketa egiteko aukera baitago. Era horretan, hiriko bi punturen arteko desplazamendua garraio-aldaketa bakarrarekin egin daiteke.

2012ko irailetik aurrera, tranbiaren Angulema-Abetxuku lineak beste bi geraleku ditu Abetxuku auzoan sartzeko. Adarraren bi geraleku horiekin, zerbitzuak 3.500 erabiltzaile baino gehiago ditu, beste 750 metrotan luzatu baita linea, Maiatzaren Lehenaren plazaraino.

Halaber, bi autobus-linea luzatu eta beste bi geraleku egin dira, Arkaiate hiriaren gainerakoarekin lotzeko. Eta hirugarren bat ere aldatu da, autobusa Larreinera iristeko.

Bestalde, nasa batzuk diseinu berri batekin egiten hasi dira. Diseinu horrek txikiagotu egiten du autobusaren plataformaren eta espaloiaren arteko distantzia, sakoneran zein garaieran. Neurri hori hartzeak eta autobus-flotaren % 100 egokituta egoteak (zoru baxua, kneelinga edo belaunikatzea, arrapala, eserleku erreserbatuak, gurpil-aulkietarako plazak, eta geraldiaren ohartarazpena, ahozkoa eta ikusizkoa) hobekuntza esanguratsua eragin dute mugigarritasun urria duten pertsonak eta, oro har, erabiltzaileak autobusez mugitu ahal izateko.

Bidaia-denbora hobetzeko, autobus-errei berriak egin dira (Jose Atxotegi kalekoa adibidez, Txagorritxu Ospitaleko sarreratik Euskal Herria Bulebarreko biribilguneraino, 3,25 metroko zabalerarekin). Gainera, hamabi markesina jarri dira hiriko auzorik berrienetan, bertan bizi direnei zuzendutako zerbitzua hobetzeko.

Azkenik, semaforoen erregulazioa hobetu da hiriko 29 lekutan. Horri esker, ibilgailu pribatuen trafiko-fluxua hobetu da oinarrizko bideetan, eta, aldi berean, garraio publikoak pribilegio jakin batzuk lortu ditu, ibilgailu pribatu bidezko mugikortasuna baino erakargarriagoa izan dadin.

Autobus-sare berriarekin, tranbia-lineekin eta aparkalekuen erregulazio/TAO berriarekin, espero zen emaitza lortu da: herritarrek gero eta neurri handiagoan erabiltzen duten garraio publikoko sare bat. Garraio publikoko sare berria (autobusa eta tranbia) erabiltzen duten pertsonen kopurua handiagoa da urtez urte. 2013ko uztailean, erabiltzaileen kopurua 1.028.031 izan zen.

Ekimenik berrienetako bat garraioa toki-erakunde txikien eskariaren arabera kontratatzeko aukera izan da. Mikrobus eta taxien bidezko garraio-zerbitzu bat da, udalerriko landa-zonan bizi diren guztiei zuzendua.

2013. urtearen hasieratik, “trafikoa baretzea/30eko zonak” proiektua jarri da abian, erdialdeko 47 kaletan. Bertan, 30 km/h-ko gehieneko abiadura finkatu da ibilgailuentzat. Muga horrek ez ditu ezein kasutan ardatz nagusiak eraginpean hartuko (horietan, gehieneko abiadura 50 km/h izango da, lehen bezala). Jardun

3. IKERKETA ARLOAK

59

horren bidez, oinezkoen, txirrindularien eta gidarien arteko bizikidetza erraztu nahi da. Besteak beste, autoen abiadura oinezkoen gurutzaguneak eta bizikleten zirkulazioa seguruagoak izateko eta txirrindulariek nagusiki espaloiak erabili ordez –kale horietan besteetan baino estuagoak dira– galtzada erabiltzeko bezain baxua izatea lortu nahi da, oinezkoak espaloietatik erosoago ibil daitezen eta oinezkoen eta txirrindularien arteko harremana hobe dadin.

Hiritik kanpoko ibilbideetarako, trenbidea eta distantzia ertain eta luzeko autobus-lineak ditu hiriak. Bestalde, autobus-geltoki berriaren obrak hasita daude. Geltokiak 25 dartsena, atari nagusia, kafetegia, bulegoak eta jatetxea izango ditu. Halaber, automobiletarako 307 plaza, bizikletetarako 86 eta motoetarako 8 izango dituen lurpeko aparkaleku bat egongo da. Inguruetan, garraio publikoko geralekuak egongo dira (autobusenak, tranbiarenak eta taxienak).

2012. urtetik aurrera, aireportua salgaietarako erabiltzen da, eta oso bidaia gutxi daude pertsonentzat.

Adierazi beharra dago bizikleta gero eta garrantzitsuagoa dela Gasteizen. Hirian mugitzeko era alternatibo, bizkor, osasungarri, ekologiko eta merkea da.

Bizikleta Mugikortasunaren Gida Plana, 2010-2015. Bizikleta ohiko garraiobide gisa erabiltzeko aukera sustatzen du, eta gainerako garraiobideetan integratzen du bizikleta-mugikortasuna. Bizikletaren eta beste garraiobide batzuen arteko gatazkak saihesteko eta konpontzeko neurriak proposatzen ditu, eta, horien artean, zirkulazioari buruzko ordenantzaren proiektua azpimarratu beharra dago. Horren arabera, bizikletak ezin izango dira espaloietatik ibili; galtzadatik joango dira beti.

Bizikleta-bideen sare jarraitu bat finkatu nahi da. Sare horren bidez, biztanleen % 95ek, edozein puntutatik, bizikleta-bide bat izango du 250 metro baino gutxiagora (distantzia hori egiteko, minutu inguru egin behar da bizikletaz).

Gaur egun, planifikatutako bizikleta-bideen 157 kilometroetatik, 95 daude eginda, eta 598 bizikleta-aparkaleku daude 5.074 bizikletarako. Bizikleta-bideen sare nagusia osatuta geratzen denean, auzoen arteko eta auzoen eta erdialdearen, industriaguneen, hiriko zona berrien, Eraztun Berdearen eta udalerriaz kanpoko bizikleta-bideen arteko konexioa izango da.

Bizikleta-bideen sarea hiriko auzo askotan nabarmen hobetu bada ere, Alde Zaharrak eta Zabalguneak ez dute estaldurarik oraindik, eta kontuan hartu behar da inguru horietan zerbitzu eta ekipamendu asko daudela eta Gasteizko biztanle asko bizi direla.

3. IKERKETA ARLOAK

60

Etorkizuneko bizikleta-sarearen luzera

Gasteizko bizikleta-sarearen proposamena

E2 AMAIERAKO IKUSPEGIA

PROPOSATUTAKO SAREAREN LUZERA km

NAGUSIA 82,37

BIGARREN MAILAKOA 75,18

2. IKUSPEGIKO-AMAIERAKO IKUSPEGIKO SAREA, GUZTIRA 157,55

- Eskariaren araberako aparkaleku-sistema bat garatzea eta salgaien zamalanetarako espazioak prestatzea, autoa aparkatzeko dauden arazoei erantzun bat emateko.

Garraio publikoko sare berria ezartzearekin batera, kaleko aparkalekuaren (TAO) prezioak igo egin ziren, hiriaren erdialdean automobil pribatua ez erabiltzera bultzatzeko helburuarekin.

Gainera, TAOaren berrantolamendua aparkatzeko espazioa optimizatuko duen ibilgailu-errotazioa lortzera bideratuta dago. Superretxadien perimetroa inguratzen duten zonetan, aparkaleku-plaza berriak sortu beharko dira, espazio horiek oinezkoentzat eta txirrindularientzat berreskuratzeak gainazaleko aparkaleku-plazak galtzea baitakar.

Aparkalekuen Gida Plana egin da, eta, bertan, hiriko aparkalekuen eskaintza eta eskaria aztertu dira. Ildo horretan, lurpeko aparkaleku berriak eraiki eta kudeatzeko proposamen bat landu da dagoeneko, eta emaitzak ematen hasia da. Adibide gisa, Amarika plazako eta Katedral Berriko aparkalekuak eta San Martin plazako etorkizuneko aparkalekua aipa daitezke.

- Kutsaduraren ingurumen-inpaktua eta kaleko zarata murriztea. Garraio publikoaren eta bizikletaren erabileraren sustapenak izan duen eraginaz gain, efizientziaz eta merke gidatzeko doako ikastaroak antolatu dira berriz 2012. urtean. Ikastaro horien bidez, batez besteko abiadura murriztu gabe erregaiaren % 15

3. IKERKETA ARLOAK

61

aurrezteko aukera ematen duen gidatzeko modu berri batean prestatzen dira gidariak. Zarataren arloan, azpimarratu beharra dago Gasteizko Zarata Mapa berria (2012) egin dela, 1367/07 Errege Dekretuaren zehaztapen teknikoei jarraiki.

- Espazio publikoen kalitatea handitzea, irisgarritasunari dagokionez. Irisgarritasunak, desgaitasuna eta mendetasuna duten pertsonak ez ezik, aldi baterako mugikortasun-arazoak dituzten pertsonak, adinekoak, haurrak, haurdun dauden emakumeak, ume-kotxe bat daramaten pertsonak, erosketa-orga edo beste gauza batzuk garraiatzen dituzten pertsonak eta abar ere hartzen ditu eraginpean.

“Irisgarritasun” kontzeptuak, eraikitako ingurunearen ezaugarri gisa, bilakaera bat izan du, hain zuzen ere desgaitasunean oinarritutako diseinu-ikuspegi batetik Europako Irisgarritasun Kontzeptu (IMSERSO, Madril, 1996) izeneko diseinu unibertsalaren ikuskera batera. Kontzeptu hori eraikinei, azpiegiturei eta eraikuntzaren eta ekipamenduaren produktuei aplika dakieke. Irisgarritasuna hiriaren diseinuaren parte da, eta jende guztiak (desgaitasuna eta mendetasuna duten pertsonak barne) gozatzeko moduko ingurune eroso eta seguru bat lortzea du helburu.

Diseinu unibertsala ez datza ingurunea kolektibo jakin batzuen premia berezietara egokitzean, ingurunearen ikuskeran herritarrek bizitza osoan izango dituzten premien aniztasuna kontuan hartzean baizik (kalkulatutakoaren arabera, gure bizitzaren % 35-40tan ingurunearekin elkarreragiteko arazo handiagoak edo txikiagoak ditugu). Horrela, beraz, ingurunea “produzitu” egin behar da, diseinuaren hasierako faseetatik eta guztien premietara egokitutako ezaugarriekin. Eraikuntza-prozesuan irisgarritasuna kontuan hartzeak ez dakar gainkosturik, balio erantsi bat baizik.

Biztanleriaren zahartze-prozesuaren ondorioz, gora egingo du ingurunearekin elkarreragiteko zailtasunak dituzten pertsonen kopuruak (adinekoenak zein, laguntza-premiaren kasuan, horien babes-sarea osatzen duten pertsonenak).

Hortaz, ingurune irisgarri bat ez izatea bazterkeria-arrazoi bat da. Horregatik, Gasteizko Udalak Irisgarritasun Plana idatzi zuen 2006. urtean, ingurune finkatuan oztopoak kentzeko. Planak lau irisgarritasun-eremu kontuan hartuta aztertu zuen hiriaren egoera: hirigintza, eraikuntza, garraioa eta komunikazioa. Eremu bakoitzean, irisgarritasuna hobetzeko ekintzak zehaztu ziren. Gaur egun, 2010-2013ko lau urteko planean bildutako ekintzak egiten dira.

Gasteizen, gaur egun, oinezkoentzako espazioen % 83 irisgarria da, oinezkoen mugikortasuna erraz dezaketen bi ezaugarri kontuan hartuta: espaloien aldapa gehienez ere % 5-6 izatea, eta espaloien zabalera 2,5 m edo hortik gora izatea. Irisgarriak ez diren espazioen ehuneko handi bat Alde Zaharrean dago.

Etorkizuneko proiekzioan, superretxadiekin, oinezkoentzako espazio irisgarriak % 83tik % 94ra iristea espero da.

Alde Zaharreko irisgarritasun-arazoak –Erdi Aroko trazaduraren ondoriozkoak– konpontzeko, Alde Zaharreko Irisgarritasuna Hobetzeko Plan bat landu da. 0.26 km2 inguruko eremu bat da, eta Kultura Ondasun gisa katalogatuta dago Monumentu Multzoaren kategoriaren barruan18. Hiriko sorrerako gunearen eta espazio mugakideen artean 25 metro inguruko kota-diferentzia duen muino batean kokatuta dago. “Kale” izena duten eta iparralde-hegoalde ardatzeko komunikazioak ezartzen dituzten luzetarako bide batzuek, eta “kantoi” izena duten eta ekialde-mendebaldeko komunikazioak ezartzen dituzten zeharkako bide batzuek osatzen dute.

Kaleetako ia hiri-espazio osoak zoladura jarraitua du. Kantoi gehienek, berriz, zoladura jarraituko erdialdeko eremuaz gain, eskailerak edo arrapala mailakatu batzuk dituzte eraikinekiko topaguneen alde batean edo bietan. Irisgarritasunari dagokionez dagoen zailtasun nagusia kantoietako aldapa horiek eragiten dutena da (mendebaldean kokatuta daudenek bereziki).

18. Kalifikatutako Kultura Ondasunen Erregistroa, Euskal Kultura Ondarearen Zentroari atxikia.

3. IKERKETA ARLOAK

62

Hiriko zona horretan, irisgarritasuna hobetzeko jardunak egiten ari dira zenbait kale eta eraikinetan (Campillo Gizarte Etxean, Goiuriko Jauregian, Ramón Bajo Ikastetxean eta Haurtzaro Haur Eskolan). Halaber, mugikortasun urria duten pertsonentzat erreserbatutako aparkaleku-plaza gehiago jarri dira zonan, eta premia espezifikoak dituzten pertsonentzako komunikazioko eta lagun egiteko zerbitzua jarri da abian zonako ekipamendu publikoetan. Gainera, kantoietan arrapala mekanikoak instalatzeko lanek jarraitzen dute.

- Berdeguneak sustatu eta zaintzea (natura eta biodibertsitatea). Berdeguneak, parkeak eta lorategiak ugariak dira, eta eraikinekin eta gainerako azpiegiturekin tartekatuta daude (natura-espazioak dira). Bidexkekin, eserlekuekin, argiekin eta haurrentzako jolas-eremuekin diseinatuta daude, Gasteizko herritarrek gozatzeko. Florida, Prado, Arriaga, Judimendi eta San Martin parkeak (besteak beste) hiriaren birikak dira, eta zuhaitz, landare eta lore mota asko daude bertan. Halaber, Arriaga Parkearen kasuan, adibidez, aintzira bat dago.

3. IKERKETA ARLOAK

63

Eraztun Berdea ekologiaren eta paisaiaren aldetik balio handia duten parkeen multzoa da, eta ekologiarako eta aisialdiarako korridoreen bidez elkarri lotuta daude estrategikoki. Eraztun Berdeari esker, trantsizio atsegina lortu da hiri urbanizatuaren eta landa-zonaren artean. Hori dela-eta, Gasteiz hiri berezia da eremu horretan.

Eraztun Berdea 1990eko hamarkadaren hasieran abiatutako asmo handiko proiektu baten emaitza da. Helburu nagusia honako hau izan zen: Gasteizko kanpoaldea ingurumen-ikuspegitik zein gizarte-ikuspegitik lehengoratzea eta oneratzea, hiriaren inguruan aisialdiarako eremu berde handi bat sortzearren. Proiektuan lan egiten hogei urte baino gehiago eman ondoren, Eraztun Berdeak 5 parke ditu finkatuta gaur egun: Armentia, Olarizu, Salburua, Zabalgana eta Zadorra. Salburuko hezegunea hiriko ekialdean dago, eta Eraztun Berdeko gune nagusietako bat da. Duela zenbait mende lehortu egin zen, laborantzarako erabiltzeko. 1994an hasitako lehengoratze-lanei esker, ekosistema zaharra berreskuratu egin da, eta, gaur egun, 200 ha baino gehiago ditu Salburuko hezeguneak. Gainera, Nazioarteko Garrantzia duen Ramsar Hezegune eta Europako Natura 2000 Sareko Garrantzi Komunitarioko Leku deklaratu dute.

3. IKERKETA ARLOAK

64

Hiriak jardun berriak egin ditu, hala nola Eraztun Berdearen itxiera eta Eraztun Berdearen eta hiriaren inguruko mendien arteko konexioa. Ildo horretan, hainbat proiektu jarri dira abian. Adibidez, 250.000 zuhaitz landatuko dira datozen hiru urteetan, herritarren eta enpresa pribatu babesleen laguntzarekin.

Beste helburu handi bat hirian natura txertatzea da, eta dagoeneko egin dira lehen urratsak. Izan ere, 2013. urtean, Gasteiz hiribideko zona eraldatzen hasi zen, Barneko Eraztun Berdea –energiari dagokionez iraunkorra izango den hiri-korredore gisa ulertua– luzatzeko.

Bestalde, Salburuko hezeguneen interpretazio-zentroa (“Ataria”) Salburuko parkeko eta, hedaduraz, Eraztun Berdeko ingurumen-ekipamendu nagusia da.

3. IKERKETA ARLOAK

65

Olarizuko Lorategi Botanikoa landare-biodibertsitatearen kontserbaziora, ikerketara, irakaskuntzara, ingurumen-hezkuntzara, zientzia eta kulturaren zabalkundera eta herritarren aisia eta atsedenera zuzenduta dago.

Olarizu eta Abetxukuko baratze ekologikoetan, laborantzarako lurzatiak eta lorazaintza eta baratzezaintza ekologikorako beharrezkoa den materiala ematen zaizkie interesdunei.

Lorategi komunitarioetan, interesdunek Adurtza eta Abetxuku auzoetako hainbat lorategi-zona publiko zein pribatu diseinatu, eraiki eta mantentzen dituzte.

Aire zabaleko espazioen eta eraikinen arloari eta horien erabileraren optimizazioari dagokienez, honako helburu eta ekintza hauek planteatzen dira:

- Herritarren segurtasuna eta bide-hezkuntza sustatzea

Segurtasuna askatasunarekin (adierazi, erabaki eta mugitzeko askatasunarekin) eta pertsonek indarkeriarik ez jasateko duten eskubidearekin zerikusia duen funtsezko eskubide bat da.

Era berean, segurtasun-sentsazioa ingurumen-ezaugarriei eta espazioaren okupazio-ezaugarriei lotuta dago. Oro har, delinkuentziaren eraginak ez du zuzen-zuzeneko erlaziorik segurtasun-faltaren sentsazioarekin. Adibidez, argiztapenaren kasuan: ez badago edo urria bada, segurtasun-faltaren sentsazioa sortzen da; jendea dabilen kale bat kale segurua da. Segurtasun-faltarik handiena sortzen duen faktorea ez da lapurreta bat jasateko beldurra, eraso fisiko bat laguntza jasotzeko aukerarik gabe jasateko ideia baizik, eta ideia hori leku bakartiei edo hiri-jarduerarik gabekoei lotzen zaie.

Herritarren Segurtasunaren Sailak areagotu egin du poliziaren presentzia auzoetan, segurtasun- eta hurbiltasun-sentsazio handiagoa eskaintzeko eta, batez ere, delituei aurrea hartzeko. Plantillaren % 18k du zeregin hori esleituta.

Udaltzaingoak autobabes-neurriak sustatzeko eta herritarren bizikidetza hobetzeko prestakuntza-programak egiten ditu. Jarduera horietako batzuk adinekoei zuzenduta daude: bide-hezkuntzari buruzko hitzaldiak (trafiko-istripuak eta harrapaketak saihesten laguntzeko) eta herritarren segurtasunari buruzko hitzaldiak (lapurreta eta iruzurrik ohikoenei buruzko informazioa emateko, eta horiek saihesteko jarraibideak azaltzeko). 2012. urtean, 413 adinekok parte hartu zuen jarduera horietan.

2013. urtean, iruzurren biktima ez izateko aholkuak biltzen dituzten gida bat eta liburuxka bat landu dira.

3. IKERKETA ARLOAK

66

- Merkataritza-jarduera sustatzea

“Kaleko merkatariek edo dendariek babestu eta bultzatu beharreko funtsezko gizarte-funtzio bat betetzen dute: horiei esker, kalea seguruagoa da (kalean zer gertatzen den ikusten baitute), humanoagoa da (zuzeneko tratua baitute bezeroekin), solidarioagoa da (erosketak egiteko dirua iristen ez zaizunean hurrengo batean ordaintzeko aukera ematen baitizute), eta ederragoa eta ekologikoagoa da (erosketak auto pribatua erabili behar izan gabe egin baitaitezke). Azken batean, saltoki txiki ugari eta askotarikoak dituen hiri bat paseatzera bultzatzen duen leku eroso, seguru eta dibertigarria da. Bizitzeko egokiagoa da.

Saltoki txikiak biziberritzeko, lehenik eta behin irekitako saltokiaren inguruko kontzeptua eta parametroak hartu behar dira kontuan. Dendariak bere saltokia ona, ederra eta merkea izateko ahaleginak egin behar ditu, baina ahalegin hori ez da saltoki barruko esparrura mugatu behar; ideia hori da, hain zuzen ere, abiapuntua. Prezioa, kalitatea eta bezeroari eskainitako arreta oraindik ere funtsezkoak izan arren, dagoeneko ez dira nahikoak. Kaleari balio handiagoa eman behar zaio eta merkataritza-elementu erakargarri bihurtu behar da. Jendea dabilen kaleetan pertsonen artean izaten diren harreman hutsal eta publiko gehienak ustekabekoak izaten dira. Harreman jakin baterako eta behartuta egon gabe elkartzen diren pertsonen artean era naturalean sortzen diren harremanak izaten dira (okinak ogia egunero erosten duen bezeroarekin duen harremana, adibidez). Horren guztiaren ondorioz, identitate publikoaren sentimendu bat sortzen da pertsonen artean, elkarren arteko eta konfiantzan oinarritutako errespetu-sare bat, auzotarrek behar dutenean elkarren arteko laguntza bermatzeko sare bat. Konfiantza hori ez izatea oso gauza txarra da edozein hiritako edozein kaletarako. Saltokiak dauden eta jendea dabilen kaleetan, dendariaren eta bezeroaren arteko harremana zuzena izaten da, eta oreka bat lortzen da bizitza pribatuaren anonimatuaren eta inguruan bizi diren pertsonak agurtzearen, horiekin hitz egitearen eta, azken batean, horiekin harremanak izatearen artean. Hiria merkatarien elkarteek aholkatuta planifikatu eta kudeatu beharko da, eta horiek hiria espazio atsegina, erosoa, ederra eta segurua izateaz kezkatu beharko dute “19.

Gasteizen kasuan, erdialdeko Gasteiz-on merkatari-elkartea ari da lan horretan. Udalaren Merkataritza Unitateak ere ildo berean dihardu, eta Gasteizko merkataritza-eskaintza hobetzeko eta merkataritza sustatzeko jardunak bultzatzen ditu.

Gasteizko merkataritza-eskaintza 3.000 saltokik, lau merkataritzagunek, merkataritza-galerien sare handi batek eta kalitate eta berezitasun handiko espazio publikoak osatzen dute.

19. “Pequeño comercio y vitalidad urbana en Zaragoza, la ciudad contra la anti-ciudad” dokumentutik ateratako testua (proposatutako irtenbidea: saltokien kale tradizionaletik merkataritzagune irekirako jauzi progresiboa egitea). Mario de Gaviria Fobian. David Baringo.

3. IKERKETA ARLOAK

67

3.1.2 Talde fokalen iritzia

Talde fokalekin egindako lan-saioetan, adierazitako gaien inguruko honako galdera hauek egin zitzaizkien:

Aire zabaleko espazioak eta eraikinak

Zer egin behar duzu paseatzeko eta airea hartzeko, enkarguak egiteko edo bisita bat egiteko?

Zer egin behar duzu eraikinetan sartzeko (bulego publikoetan edo dendetan, adibidez)?

Honako hauei buruz galdetu da:- Espaloi eta zintarrien diseinua eta mantentzea- Oinezkoen pasabideak eta kaleen gurutzaguneak- Trafiko-bolumena, zarata- Eguneko une jakin batzuetan irtetea (gauez, adibidez)- Baldintza meteorologikoak- Berdeguneak, ibiltzeko zonak- Kaleen argiztapena- Eguzki, euri edo haizearen kontrako babesa- Eserlekuak, atseden-eremuak- Segurtasun fisikoaren sentimendua- Segurtasun-sentimendua delitu-egintzen aurrean- Eraikinetan: eskailerak, ateak, igogailuak, korridoreak,

zorua, argiztapena, seinaleak, bainugelak, atseden-zonak- Saltoki txikien presentzia auzoetan

Garraioa Beren komunitateko garraio publikoaren (autobus, tranbia edo metroaren) erabileran duten esperientzia deskribatu behar dute.

Zein da zure iritzia zure komunitatean gidatzeari dagokionez?

Honako hauei buruz galdetu da:Autobus publikoak, tranbiak edo metroak…

- Garestiak al dira?- Erraza al da horietara iristea?- Erraza al da igotzea?- Maiztasun egokia al dute?- Garaiz iristen al dira?- Nahi den lekura joateko ibilbide luzerik ba al dago?- Eserlekuak, argiak eta eguraldi txarraren kasurako babesa

dituen itxaron-zonarik eta geralekurik ba al dago?- Seguruak al dira delitu-egintzen aurrean?- Desgaituak garraiatzeko egokituta al daude?

Gidatzen duten pertsonei honako hauei buruz galdetu zaie:- Seinaleak ongi irakurtzen diren- Atalondoetako zenbakiak ongi irakurtzen diren- Bidegurutzeetako argiak- Trafiko-seinaleak erraz ulertzen diren- Aparkalekuak nahikoak diren eta hurbil dauden- Minusbaliatuentzat erreserbatutako aparkalekuak- Bidaiariak uzteko eta hartzeko zonak- Gidarientzako berrikuspen-ikastaroak

Berdeguneak eta parkeak

Hobekien balioetsitako arloetako bat da. 2012rako Green Capital gisa aintzatetsi izanarekin harro daude. Uste dute Vitoria-Gasteiz erosoa dela bizitzeko, eta berdeguneak hirian nola integratu diren azpimarratzen dute. Berdegune ugariak eta horien mantentzea, hala barruan (parkeak eta lorategiak) nola hiri-inguruetan (eraztun berdea), oso positiboki balioesten dituzte. Oso gune ezagunak dira eta parke eta plazetan egotea eta Eraztun Berdeko ibilbide eta bidexketan zehar paseatzea atsegin dute, adinekoek asko erabiltzen baitituzte, eta beste pertsona batzuekin (bilobak, adiskideak eta abar) harremanetan jartzeko eta egoteko gune nagusi bihurtzen dira.

3. IKERKETA ARLOAK

68

Ildo horretan, uste dute gune horiek Vitoria-Gasteiz bizitzeko hiri berezi eta atsegin bihurtzen dutela adinekoentzat, naturaz inguratuta dagoelako eta paseatzeko eta aisiarako zona asko dituelako.

Frantzia kalean dagoen San Prudentzio Egoitzaren alboan dagoen lorategi publikoa horma eta hesia kenduta hobetu egin daitekeela uste dute, horrela irisgarriagoa eta erosoagoa eginez eta sartzera gonbidatuz.

Klima

Ohiko klima freskoa eta euritsua ez da arazotzat hartzen, eguneroko bizitzan errotuta dagoelako. Eguraldi txarra eginez gero paseatzeko dauden aukera txikiak azpimarratzen dituzte, eta hainbat kaletako arkupeak modu positiboan balioesten dituzte. Eguraldi txarra dagoenean merkataritza-zentroak, adinekoentzako zentro soziokulturalak eta gizarte-etxeak asko erabiltzen dira.

Hirigintza-plangintza eta saltokiak

Hiriaren diseinu orokorra atsegin dute, eta hiri polita, erosoa eta funtzionala da bizitzeko.

Erdiguneko kaleen egokitzapen-obrak azpimarratzen dituzte (Antso Jakitunaren kaleko lehen superretxadia). Azpimarratu dute hobekuntza handia dela galtzada eta espaloia maila berean egotea, baita dekorazioaren eta argiztapenaren hobekuntza ere. Inguru hori gune irisgarri, seguru eta ibilerraz bihurtzen dute. Hobekuntza horiek hiri osoan egitea nahiko lukete.

Azken 10 urteetan bikoiztu egin du azalera eraikia. Lakua, Salburua eta Zabalganako auzo berriak gune urbanizatu zabalak dira eta auzotar gazteak dituzte, baina adinekoek gutxi ezagutzen dituzte. Duela urte batzuk hiri osoa oinez egitea erraza zela adierazten dute, baina gaur egun hirigintza-hazkundearen ondorioz hori ezinezkoa da. Auzo berri horiek ez dituztenez ezagutzen segurtasunik eza sentitzen dute edozein arrazoi dela medio bertara joan behar dutenean. Auzo berri horietako kale batzuetan ez da ikusten kalean bizitzarik dagoenik, ez dago dendarik eta hainbat etxebizitza esparru hesidunak eta barne-lorategiak dituzten urbanizazio pribatuen barnean daude.

Zona kontsolidatuetan merkataritza-lokalak daude etxebizitzen behealdean, baina jarduerarik gabe, eta uste dute fatxadak ez daudela zainduta eta grafitiz beteta eta zikin daudela; horregatik, jabeei fatxada horiek garbitzeko eta zaintzeko eskatzea nahiko lukete.

Uste dute auzoetan merkataritza txikiak jarraitzeko ahaleginak ez direla nahikoak. Denda asko ixten ari dira eta ez dira berritzen, eta merkataritzako azalera handiak areagotzen ari dira (Boulevard merkataritza-zentroa eta saltoki handiak hiriaren kanpoaldean). Egoera hori auzoaren bizitzaren galera gisa eta aukera gabezia gisa hartzen dute, batez ere adinekoentzat, erosketak egunero gehien egiten dituztenak baitira. Bizi diren auzoan dendarik ez izateak autonomia mugatzen die, hirugarren pertsonei mesedeak eskatu behar dizkietelako erosketak merkataritza-zentro handietan egiteko, batez ere ibilgailurik ez dutelako, eta horren guztiaren ondorioz auzoko harremanak galdu egiten dira.

Argiztapena, hiri-segurtasuna, zarata eta garbitasuna

uste dute hiria ondo argiztatuta dagoela. Hori lagungarria da hiria segurua dela uste izateko. Hainbat lekuk gauez segurtasunik eza sortzen diete: parkeak, arkupeak dituzten guneak eta abar.

Lapurreten biktima gisa bizi izan dituzten hainbat esperientzia aipatu dituzte (poltsak, bitxiak, diru-zorroak, bizikletak eta abar). Kalean eta etxeetan adinekoei egiten dizkieten engainu eta iruzurren gehikuntzarekin kezkatuta daude. Egungo krisi ekonomikoa eta langabezia-tasa handia direla medio, uste dute delitu mota hori handitu egin daitekeela. Uste dute adinekoak egoera horietan erasotzen errazagoak direla. Seguruago sentitzeko hainbat zonatan polizia-zaintza handiagoa izatea eta iruzurren eta engainuen praktikari buruzko informazio gehiago eskatzen dute.

Hiria ez zaie zaratatsua iruditzen, baina hainbat zarata oso gogaikarriak iruditzen zaizkie, adibidez obretan sortzen dena, hainbat kaletako gehiegizko trafikoarena (Bake kalekoa adibidez), “trukatuta” dauden motoak, edo alde zaharreko hainbat kaletako zarata jendea goizaldera arte “parranda” egitera ateratzen denean.

3. IKERKETA ARLOAK

69

Uste dute hiria eta bertako kaleak oso garbi daudela, baina iruditzen zaie azken urteetan kaleen garbiketa txikiagoa dela. Hainbat zuhaitzetatik erortzen den orbelaz eta erretxinaz kexatzen dira, irristatzeko eta erortzeko arriskua dagoelako.

Une jakin batzuetan ur-gastua kontrolatzea nahiko lukete, adibidez kaleak mahukekin garbitzen direla ikusi dutenean.

Txakurrak

Txakurren auziak haserretu egiten ditu adinekoak. Batez ere kexatzen dira txakurrak aske daudela eta jabeek ez dutela txakur-kaka jasotzen, eta horren ondorioz parkeak, lorategiak eta espaloiak zikinak daudela. Parkeetan txakurrek lotuta joan behar dutela adierazten duen inolako kartelik ez dago.

Jabeei gehiago gorarazi behar zaie txakurrak lotuta eraman behar dituztela. Iruditzen zaie ondo legokeela parkeren batean txakurrak aske ibiltzeko guneren bat egokitzea.

Espaloiak eta espaloiko ertzak

Onartzen dute ahalegin nabarmena egin dela espaloien egoera hobetzeko: gehienak zabaldu egin dira eta zebra-bideetan espaloietako ertzak beheratu egin dira. Uste dute espaloi guztiek zero-kotan egoon beharko luketela, erdigunean eta Antso Jakituna kalean bezala, bertan ez baitago estropezurik egiteko beldurrik, eta gurpil-aulkiak inolako oztoporik ibili daitezke espaloietan ertzik ez dagoelako.

Hiriko hainbat gunetan espaloiak egoera txarrean daude, baldosak apurtuta eta askatuta daude eta ez dira konpontzen (Unibertsitateetako inguruan), eta jendea erori egiten da, batez ere adinekoak.

Erortzeko arriskua eta erorketen ondorioak gehien kezkatzen dituzten gaietako bat da. Erorketa asko gertatu ohi dira. Adineko gehienek esperientzia txarrak izan dituzte bide publikoan edo beren etxeetan erori egin direlako.

Beraien ustez elementu gogaikarrienetako bat oinezkoen pasabideen ondoan dauden “botoi itxurako” baldosak dira. Baldosa horiek itsuei abisatzen diete oinezkoen pasabidea hurbil dagoela. Molestatu egiten dute zanpatzen badira eta ez da erraza horien gainean ibiltzea gurpil-aulki bat edo orga bat gidatzen bada edota eskorga edo taka-taka baten laguntzaz ibiltzen bada.

Espaloietarako irisgarritasuna hobetzen jarraitzea, egoera txarrean dauden baldosak konpontzea eta botoi itxurako baldosentzat irtenbideak aztertzea proposatzen dute.

Hiri-ekipamendua eta seinaleak

Oro har adierazi dute eserleku nahikoak daudela kaleetan eta parkeetan, baina adierazi dute hainbat kaletan, adibidez San Viator ingurukoetan, ez daudela nahikoak.

Hainbat eserlekuren diseinuari buruzko kexak daude: baxuak dira eta altxatzea kosta egiten zaie. Badirudi ez daudela pentsatuta adinekoentzat.

Gehien aipatzen duten gabezietako bat pixatoki publikorik ez izatea da, baita dauden batzuetara iristeko baldintza txarrak eta mantentze eskasa ere. Hiri honetan, non hiriko bidexketan nahiz Eraztun Berdeko ibilbideetan barrena egiten diren paseo luzeak oso ohikoak diren, ezinezkoa da pixatoki publiko bat aurkitzea premia dagoenean. Hain oinarrizkoa den gauza bat gogaikarria da adinekoentzat, izan ere, ostalaritza-establezimendu batean sartu behar baitute, eta kontsumizio bat ordainduz, bestela gaitzespen-begiradak edo aurpegi txarrak jasan behar dituztelako, edo bestela aire zabaleko guneak erabiltzen dituzte pixa egiteko, finketan edo bideetan.

Komun publiko garbiak eskatzen dituzte, estrategikoki kokatuta, irisgarriak eta ondo seinaleztatuta.

Ur-iturri gehiago izateko premia dagoela diote, uste baitute ez direla nahikoak.

Kexu dira garraio publikoko markesinak euria eta hotza dagoen egunetan sortzen diren eragozpenak saihesteko behar bezala egokituta ez daudelako.

3. IKERKETA ARLOAK

70

Kale baten izena identifikatzea ez da lan erraza hainbat pertsonarentzat. Plaka mota asko daude letra mota desberdinekin, kokapen desberdinekin eta, zenbaitetan, oso goian ipinita, ezin irakurtzeko moduan. Seinale mota berdina nahiko lukete, letra handi eta argiarekin, eta erraz ikusteko eta aurkitzeko moduan, betiere kokapen-irizpide berdinei jarraituz.

Bizikletak eta patinak

Bizikletaren erabilerak iraultza ikaragarria ekarri duen hiri batean elkarbizitza-arazoak sortzen dira, bereziki adinekoentzat. Adinekoek oso gutxi erabiltzen duten garraiobidea da. Taldeetako bi lagunek bakarrik erabiltzen dute ohiz.

Bizikletei buruzko udal-araudia ez dutela ezagutzen ikusi da, bizikletak espaloietan barrena ibiltzeko dagoen posibilitateari dagokionez.

Espaloi zabalak ez dituzten eta gainera zuhaitzak dituzten pasealekuetan, adibidez Gamarra inguruan, espazio txikia dago bizikletak eta oinezkoak aldi berean zirkulatzeko. Gauza bera gertatzen da hiriko beste gune batzuetan, adibidez tabernetako terrazak dauden guneetan. Horrek bizikletatik jaistera behartzen du, baina txirrindulari guztiek ez dute hori egiten.

Hainbat esperientzia kontatu dituzte, non txirrindulari batzuek ez dituzten oinezkoak errespetatzen eta adinekoek ez dituzten bizikleta-bideak errespetatzen. Esperientzia negatibo horietan oinarrituta, beldurreko eta segurtasunik gabeko sentipen orokorra adierazten dute, bizikleten aurrean ahul sentitzen direlako, batez ere espaloietan barrena zirkulatzen dutenean: ez dituzte entzuten, abio handian igarotzen dira eta abar, eta uste dute harrapatu egin ditzaketela edo erorketak izan ditzaketela.

Bizikleta-bideen tarte batzuek kontserbazio-egoera txarra dute eta ez dira seguruak, eta horregatik txirrindulariek nahigo dute espaloian barrena joan.

Jakin badakite hiria hobetzeko, egoera horiek aztertzeko eta irtenbideak bilatzeko prozesuan dagoela. Uste dute funtsezkoa dela informazioa, oinezkoek eta txirrindulariek gune bera partekatzen ikasteko errespetua, eta oinezkoen eta txirrindularien eskubideen aintzatespena.

Ibilgailuen igarotza, oinezkoen pasabideak, semaforoak eta bidegurutzeak.

Adinekoek eta beste askok oro har ez dituzte errespetatzen semaforoak ezta kaleak gurutzatzeko guneak ere. Onartzen dute bide-hezkuntza gabezia bat dela, eta gauza orokorra da. Portaera mota horrek pertsona oro, eta batez ere adinekoak, egoera arriskutsuan jartzen ditu.

Hainbaten ustez, oinezkoarentzako semaforo gorriak luzeegiak dira hainbat gunetan, adibidez erdialdeko kaleetan. Beste batzuen ustez, batez ere adinekoenen ustez, semaforoek gutxi irauten dute eta kalea gurutzatzeak antsietatea eragiten die, zenbaitetan ibilgailuentzako argi berdea jartzen denean oraindik ere pasabidearen erdian daudelako. Horregatik, askotan presaka gurutzatzen dute eta erortzeko beldur dira.

Hainbat egoera arriskutsuak direla diote, adibidez bi errei dituen kale bateko zebra-bidea igarotzen ari direnean auto bat gelditzen delako baina beste erreian autoek pasatzen jarraitzen dutelako.

Adierazi dute hiriko hainbat gunetan seinale gehiegi daudela oinezkoentzat eta gidarientzat, eta nahasia dela, edo bestela landareek seinaleak ezkutatzen dituztela. Hiriko hainbat gunetan, adibidez Wellingtongo Dukearen biribilgunean, Gasteiz Hiribidean, Frantzia kalean, Koroatzearen kalean eta abar, zirkulazioa kaotikoa da eta trafikoa gaizki banatuta dago, bereziki obrak egiten direnean, gune horretan maiz gertatzen den bezala.

Irisgarritasuna

Adinekoak oro har eta mendetasuna dutenak edo desgaituak oso sentiberak dira guneak, eraikinak, instalazioak eta komunikatzeko bideak irisgarriak izan daitezen eragiten duten elementu guztiekiko.

Irisgarritasuna hiriaren diseinuaren zati da, ingurunea erosoagoa eta seguruagoa izateko eta jende guztiak gozatu ahal izateko, baita desgaituek ere.

3. IKERKETA ARLOAK

71

Azken urteetan esparru horretan egiten ari diren hobekuntzak positiboki balioesten dituzte: espaloiak jaistea, zero kotako espaloiak, eraikin publiko eta pribatuetarako sarrerak eta sarbideak, oinezkoen pasabideak, semaforo soinudunak eta argidunak, seinaleak kaleetan eta eraikinen barruan, komun egokituak, erakundetan komunikatzen laguntzeko langileak eta abar. Gasteizko egoera beste leku batuekin konparatuta, oso nota altua ematen diote.

Ikuspegi orokorra hori den arren hainbat gauza geratzen dira egiteko, izan ere, hainbat eraikin publiko ez dira irisgarriak, sartzeko eskailerak dituztelako, adibidez udal-bulegoak eta Segurtasun Sozialeko Institutuaren bulegoak, Dato kalean, Aldundiaren bulegoak Alaba Jeneralaren kalean, edo posta-bulegoa posta kalean; hainbat komun giltzarekin itxita daude edo gaizki seinaleztatuta; eta duela gutxi eraikitako batean ere, adibidez Ibaiondo gizarte-etxean, zentrora sartzeko atea irekitzea oso zaila da adinekoentzat eta gurpil-aulkian etortzen direnentzat. Eraikin publikoen barneko seinaleztapena hobetzen ari dira, baina esparru horretan hobekuntzak egiten jarraitu behar dute.

Eragozpen horiek areagotu egiten dira lokal pribatuetarako, dendetarako eta saltokietarako sarbideetan, izan ere, askotan eskailera-mailaren bat dutelako.

Ikusi dute ekipamendu publikoetako altzariak zenbaitetan estetikoak direla, bai, baina ez hain ergonomikoak edo funtzionalak: besaulki eta aulki oso astunak, altuak, batere erosoak ez direnak eta abar.

Irisgarria ez den guneetako bat beraien ustez Alde Zaharra da, eta zehazki osasun-zentrorako sarbideak, aparkalekurik eza, lurraren desnibelak, etxebizitzen erosotasun txikia, horietako askotan oinarrizko instalaziorik eza (igogailua...) eta abar. Adinekoak gune horietatik alde egiten ari dira. Onartzen da orografia zaila duela, desnibel handiekin eta etxebizitza-parke zaharrarekin, eta ildo horretan aurrerapenak egiten ari dira hainbat kantoietako arrapala mekanikoen instalazioarekin, eskailera aldapatsuen tartea gainditzeko xedez. Harrituta utzi dituen gauza bat da arrapala guztiek gora igotzeko aukera ematen dutela baina bakar batek ere ez duela jaisteko aukerarik ematen, izan ere, eskailerak igotzeko arazoak dituzte, bai, baina jaisteko arazo handiagoak.

Garraioa

Garraioa funtsezko elementua da zahartze aktiborako, eta are gehiago autoa gauza guztietarako erabiltzearen ohitura bertan behera geratu den hiri batean. Garai batean biribilguneak hiri-paisaian integratu ziren hainbat zailtasunekin, baina zailtasun horiek gaur egun gaindituta daude, eta gauza bera gertatzen ari da garraio publikoko sare berriarekin: autobusak eta tranbia.

Garraio publikoaren aukera desberdinei buruz oso ondo informatuta daude, eta adineko gehienek hirian barrena desplazatzeko modu hori erabiltzen dute. Beraientzat sare eraginkor bat izatea oso abantaila handia da. Garraio publikoa oso ondo balioesten dute: prezio murriztua diru-sarreren arabera, erosoa, irisgarria eta hamar minutuko aldizkakotasunarekin.

2 tranbia-linea eta 9 autobus-linea dituen eskeman oinarritutako garraio-sarea arrakastatsua dela diote. Sare horrek hirian zehar modu erosoan, bizkor eta seguru desplazatzeko aukera ematen du, eta, gainera, bus-erreien bitartez bidaia-denbora hobetzeko aukera positiboki balioesten dute. Tranbia abian jartzeak oso harrera ona izan du, eta uste dute autobusa baino irisgarriagoa dela. Erosoa eta bizkorra da bere ibilbidetik hurbil bizi direnentzat, baina gaur egun ez ditu hiriko ibilbide asko barnean hartzen. Hainbatek barnealdean segurtasun-neurri gehiago jartzea eskatzen dute, adibidez zutik joan behar dutenean.

Autobusen nasetan barra bat edo koloma identifikatu bat ipintzea proposatzen dute, mugikortasun-arazoak dituztenak haien alboan kokatzeko eta ibilgailuaren gidaria modu egokian gelditzeko, premia dutenak errazago igo daitezen.

Gehienek onartzen dute autobusetarako sarbidea eta irteera erosoa dela sarbidea errazten duten gailuekin. Hala eta guztiz ere, autobus askotan dauden gailu horiek erabiltzailea gurpil-aulki batean doan pertsona bat denean bakarrik erabiltzen dira. Mugikortasuna mugatuta dauden pertsona asko daude, eta eskatzen dute horientzat sartzeko eta ateratzeko erraztasun hori orokorra izan dadila.

3. IKERKETA ARLOAK

72

Autobus-geltokietan ipinitako plataformak ere oso ondo balioesten dituzte ibilgailurako sarrera eta irteera hobetzen dutelako, baina zenbaitetan ez da erraza autobusean sartzea horien bitartez hainbat gidari ez direlako behar adina hurbiltzen plataformetara, edo bertan ibilgailuren aparkatuta dagoelako eta hori eragozten duelako. Hainbat autobus-ibilbideren iraupena luzea iruditzen zaie. Iparraldeko eta Zaramagako inguruan bizi direnek uste dute okerrago komunikatuta daudela, eta linea batzuk zuzenagoak izatea nahiko lukete.

Eskalaren beste muturrean taxiak daude; oso garestiak direla iruditzen zaie eta horregatik ez dituzte ondo balioesten eta oso gutxitan erabiltzen dituzte.

Garraiobideetan adinekoekiko errespetuaren eta sentsibilitatearen gaiak kezkatzen ditu. Ez diete lekua lagatzen edo adinekoentzat erreserbatutako eserlekuak pertsona gazteek okupatzen dituzte. Adierazten dute auzia ez dela eserita joan nahi dutela, baizik eta zailtasun fisikoren bat dutenak ahulago sentitzen direla gune horietan, gidariak bat-bateko maniobrak egiten dituenean erorketak edo kolpeak izateko beldur izanik.

Oro har, gidarien tratua zuzena da eta adeitsuak eta arduratsuak direla uste dute, baina hainbat esperientzia negatibo ere aipatzen dituzte, adinekoekiko sentsibilitaterik eza eta errespetu txikia salatuz.

“Autobusean hainbat gidari txartela zulatu orduko abian jartzen dira eta adinekoari ez dio denbora eman esertzeko, eta erortzeko arrisku edo beldur hori dute”.

Proposatzen dute profesionalak eta jende guztia sentsibilizatzea, adinekoak hainbat gunetan, adibidez garraio publikoan, ahulagoak direla ohar daitezen.

Adineko gutxi dira ibilgailu partikularra gidatuz jarraitzen dutenak. Horientzat gidatzen jarraitzea garrantzitsua da eta eguneroko bizitzan autonomia ematen die.

Gainerakoek onartzen dute gidari adinekoengan nolabaiteko arriskua dagoela, uste baitute esperientzia izan arren gidari gazteen erreflexu berdinak ez dituztela. Auto pribatua erabiltzea gero eta zailagoa da oinezkoentzat eta garraio publikoa erabiltzeko pentsatuta dagoen hiri batean. Oro har kexatzen dira TAO bidezko erregulazioa hiri osoan hedatzen ari dela eta gainera garestia dela. Aparkaleku pribatuak ere garestiak dira.

Uste dute desgaituek aparkatzeko plaza nahikoak daudela.

Desgaituentzako bono-taxia 65 urte arte bakarrik ematen da, eta adin horretatik aurrera taxi egokituak erabili behar dira eta oso garestiak dira.

Adierazi dute erabilgarria izango litzatekeela furgoneta publiko egokituak izatea, mugikortasun mugatua duten edo inoren kargura ez dauden pertsonak autobusak edo tranbiak iristen ez diren guneetara edo oinarrizko osasun- eta gizarte-zerbitzuak kokatuta dauden lekuetako oinezkoen guneetara iristeko.

3. IKERKETA ARLOAK

73

3. 2 ETXEBIZITZA ARLOA

3.2.1 Egungo egoera

Ingurunearen eta bizi-kalitatearekin zahartzeko guneen eragina ukaezina da. Etxebizitza duina eta irisgarria ezinbestekoa da adinekoen autonomia, segurtasuna eta ongizatea gordetzeko, eta are gehiago jakin izanda adinekoen % 90ek beren etxebizitzan bizi nahi dutela, laguntza behar izan arren20. Eta beraientzat etxebizitzak zerbitzu eta gune publikoetatik hurbil egotea funtsezkoa da bizitza hobetzen duelako eta beren etxebizitzan bizitzen jarraitzeko aukera ematen duelako.

Eraikinen adina hiriak izan duen hazkunde-ereduaren urratsa da. Bi zona bereizten dira: Ingurabide barneko auzoak, ingurabide zaharraren barnean eraikita daudenak, eta ingurabide kanpoko auzoak, ingurabidetik kanpo eraiki direnak.

Ingurabide barneko auzoak hirigintzaren ikuspuntutik kontsolidatuta dauden auzoak dira, eraikin gehienak 1980a baino lehenago eraikita dituztenak. Eraikuntza-gabeziak dituzte, eta energiaren eta erosotasunaren ikuspuntutik bizigarritasun-baldintzak hobetu ditzakete, izan ere, 1979an jarri baitzen indarrean bizitzeko eraikin guztietan isolamendu termikoa jartzera behartzen duen estatuko araudia. Bizigarritasuna hobetu beharrarekin batera irisgarritasun-arazoak dituzte, eraikin eta gune publikoetarako irisgarritasun-baldintzei buruzko araudi guztiak 1980. urtearen ondoren garatu baitira. Bizigarritasun- eta irisgarritasun-arazo horientzako irtenbideak ez dira errazak lortzen obra konbentzionalen bitartez. Beste alternatiba batzuek obra nabarmen garestitzen dute, eta adineko asko dituzten bizilagun-erkidegoek nekez ordaindu ditzakete. Udal-aukeretako bat da etxebizitzen birgaitze integraleko edo hiri-berrikuntzako arloak mugatzea eta esku-hartze zona bakoitzean zuzkiduren benetako premiak (ekipamenduak eta zerbitzuak, aparkalekuak, gune libreak eta berdeguneak) planifikatzea da.

Auzo horietako gune publikoak hiri funtzionalari lehentasuna ematen zitzaion garaikoak dira: langileentzako etxebizitza-eskaerari eta garai hartan ibilgailu pribatuak desplazatzeko zegoen moda berriari erantzun bizkorra ematea. Auzoen arabera, arazoen eragina desberdina da gune publiko horietan espazio- eta antolaketa-kalitate gabeziari eta urbanizazioaren eta zenbaitetan landarediaren kontserbazioari dagokienez.

Biztanleen adina bereziki kontuan hartu beharreko gizarte- eta hirigintza-alderdietako bat da. Hainbat auzo zaharkituta daude, eta 65 urtetik gorakoak % 30 eta % 40 bitartean daude El Pilarren, Zaramagan, Koroatzean, Gazalbiden, Txagorritxun eta Aranan.

20. Adinekoen bizi-baldintzei buruzko inkesta, IMSERSO-CIS, 2006.

3. IKERKETA ARLOAK

74

Adierazi diren bizigarritasun- eta irisgarritasun-arazoek eragin berezia dute nortasun propioa duen zona batean: Alde Zaharra. Alde Zaharrean egin beharreko ekintzak Barne Eraberritzeko Plan Berezi (BEPB) batean araututa daude, eta eraikin eta espazio publikoak erregulatu behar dituen arauak ezartzen ditu.

Alde Zaharreko biztanleak auzo berrietara lekualdatu dira, eta beraz biztanleak galdu dira eta adinaren batez bestekoa aldatu egin da: biztanleen % 18k bakarrik dituzte 65 urte baino gehiago; gainera atzerritarren ehunekorik handiena du (% 21).

Etxebizitzen % 40an pertsona bakar bat bizi da. Eraikinen % 51 berrogeita hamar urte baino gehiago dituzte eta ez dira birgaitu. Espazio libreen eta berdeguneen defizita dute. Ekipamenduak ez dira nahikoak, eta aparkaleku-premia dago auzoan.

Hiriaren zabalkundearen ezaugarri nagusia auzo berriak dira, ingurabide kanpoko auzoak deitutakoak: Lakua, Salburua, Zabalgana eta Aretxabaleta. Oro har, auzo horietan eraikuntza berrikoak diren etxebizitzek bizigarritasun-baldintza onak dituzte energiaren eta erosotasunaren ikuspuntutik, eta ez dute irisgarritasun-arazorik. Baina auzo bakoitzak ezaugarri eta arazo desberdinak ditu.

3. IKERKETA ARLOAK

75

Gaur egun, Lakuan eraiki gabe dauden lurzati gehienak ekipamenduetara destinatuta zeuden. Ekipamendu eta berdegune onak dituen gunea da, baina gune zabalegiak ditu (oso kale zabalak trafikorako hainbat erreirekin, zabalgune eta biribilgune handiak), eta ez dute errazten pertsonek gune publikoan topatzeko aukera.

Salburua, Zabalgana eta Aretxabaletako auzo berriak urbanizatuta daude gehienbat, baina hainbat zonari emango zaien erabilerari buruzko zalantza asko daude oraindik. Eraikinen sakabanaketak merkataritza-jarduerak edo beste mota batzuetako jarduerak garatzea eragozten du, eta horren ondorioz gizarte-kohesio txikia egotea eta erabilera publikoko guneak ez identifikatzea dakar. Eta horregatik birdentsifikazioa, komunikazio-ardatzak kontsolidatzea eta hutsik dauden orubeetan eraikinen hazkunde ordenatua planifikatzea proposatzen da.

Lurzoru-kontsumoari eustea gomendatzen duen beste datu adierazgarri bat eskura dauden etxebizitzen kopurua da, datozen urteetarako premiak erabat gainditzen dituelako, batez ere kontuan izanik hazkunde demografikoa gelditu egin dela.

Eraginkortasun termikoa bi alderditan (berokuntza eta ur beroaren produkzioa) lortu dutela ziurtatzen duen energia-eraginkortasunaren ziurtagiria gero eta etxebizitza gehiagok dute. 2012an etxebizitzen % 8,24 ziren, eta 2007an % 2,70 besterik ez ziren. Ziurtagiri hori emateko, besteak beste, eraikinaren ingurakariaren isolamendu-maila edo energia produzitzeko instalazioak hartzen dira kontuan.

Ingurumen eta Espazio Publikoaren Sailak praktika bioklimatiko egokien hainbat eskuliburu egin ditu, tokiko mikroklima kontuan hartuz, batez ere haize- eta eguzki-baldintzak, kanpoko espazioen eta eraikinen konfort termikoa hobetzeko. Gai hauei buruzko eskuliburuak daude: bizitzeko eraikin berrien eraikuntza, bizitzeko eraikinen birgaitzea, industria-eraikuntzak, hiri-zuzkiduren eta -ekipamenduen eta kanpo espazioen eraikuntza, eta berdeguneen plangintza.

Gasteizen funtsezkoa da herritarrak erabilera publikoko zonetatik eta oinarrizko zerbitzuetatik (osasun-zentroak, gizarte-etxeak, garraioa) hurbil egotea. Gainera, oinarrizko zerbitzuak etxetik hurbil izanez gero joan-etorriak ere murriztu egiten dira. Etxebizitzen % 97 inguru garraio-puntuetatik eta saltokietatik 300 metro baino gutxiagora daude, eta sanitate-zerbitzuen % 80 etxeetatik 500 metro baino gutxiagora. Zerbitzu horietara iristeko ez da behar oinez 10 minutu baino gehiago egitea.


Talde fokaletan egindako lansaioetan honako galdera hauek egin ziren aipatzen diren gaiei buruz:

Etxebizitza Pertsonen etxeak nola diren hitz egin da.

Premiak aldatuz gero etxebizitza-alternatibak zein izango liratekeen galdetu da; zein dira zure etxebizitza-aukerak erkidegoan?

Honako hauei buruz galdetu da:

Asebetetzea- Kostua?- Erosotasuna?- Segurtasun fisikoa?- Segurtasuna delitu-ekintzen aurrean?- Zerbitzuekiko hurbiltasuna?

Mugikortasuna eta independentzia etxean:- Erraz mugi al zaitezke?- Gauzetara erraz iristen al zara eta erraz gordetzen

al dituzu?- Etxeko lanak egiten al dituzu?

Horiek guztiek jasan dituzte teknologiaren aurrerapenak esparru guztietan, eta batez ere etxeko tresna elektrikoetan eta instalazioetan (garbigailua, lehorgailua, berogailua, telebista eta abar). Oso pozik daude aurrerapen horiekin, eroso sentitzen dira beren etxeetan, eta uste dute duela urte batzuk baino hobeto bizi direla.

3. IKERKETA ARLOAK

76

Etxebizitzari buruz bi ikuspegi oso desberdin daude taldeetan: beren etxebizitzen bizigarritasun- edo irisgarritasun-arazoak direla medio udalaren tutoretzapeko apartamentu batean edo tutoretzapeko apartamentu pribatu batean bizitzen jarri direnak, eta etxebizitzaren jabetza dutenak edo alokairuan bizi direnak. Kasu horietan etxebizitzek irisgarritasun arazoak dituzte edota dagoeneko obrak egin dira arazo horiek konpontzeko.

Askotan gertatzen da jabeen erkidegoak ez direla ados jartzen irisgarritasuna hobetuko duten obrak egiteko garaian, adibidez igogailua jartzeko edota etxebizitzaren isolamendua hobetzeko. Gatazka horietan bitartekari baten irudia faltan sentitzen dute, gai horiek jabeen erkidegoak asko desgastatzen dituztelako eta auzokideen artean elkarbizitza nahastea edo arazoak ekar ditzaketelako.

Sarbideak hobetzeko eta igogailua jartzeko laguntzak eskatzeko izapideei buruzko informazio hobea eskatzen dute, eskasa eta adinekoentzat ulertzeko zaila dela iruditzen zaielako.

Ikusi den beste arazo bat da etxebizitzen barnealdeak ez daudela egokituta adinekoak bertan eroso eta seguru bizi ahal izan daitezen. Arriskutsuak diren hainbat elementu daude, adibidez ate estuak, alfonbrak, altuera desegokian ipinitako tresnak, argiztapen desegokia, heltzeko barrarik eza, altzari desegokiak eta abar, eta etxean hainbat erorketa eragiten dituzte. Etxean izandako erorketa asko aipatu dituzte.

Hainbat aldaketa txiki daude, adibidez alfonbrak kentzea edo heldulekuak edo euspen-barrak ipintzea bainugelan, gauez bidea seinalatzen duten argi pilotuak eta abar, elementu baliotsutzat jotzen direnak, eta adinekoei erorketa arriskua saihesten laguntzen diete. Erorketak eta horien ondorioak prebenitzen lagunduko dieten informazioa eta jarduerak eskatzen dituzte.

Pertsona askok aldaketak eta egokitzapenak egin dituzte etxebizitzan, bizigarritasunari, irisgarritasunari eta segurtasunari lotutako eragozpenak konpontzeko. Batez ere besteren laguntza behar duten pertsonak zaintzen dituztenek uste dute egokitzapen horiek ezinbestekoak direla pertsona horiek etxean baldintza onetan zaindu nahi baldin badituzte: ohe artikulatuak, euspen-barrak, argiztapen ona, ate zabalak eta abar. Uste dute pertsona guztiek ezin dituztela ordaindu hobekuntza horiek, normalki garestiak direlako; horregatik etxebizitzen barruan horrelako hobekuntzak egiteko laguntzak balioesteko aukera proposatzen dute.

Arlo horretan gehien kezkatzen dituen arazoetako bat bainugelak egokitu gabe egotea da; bainuontziak edo ertzak dituzten dutxak dituzte, eta mugikortasun-arazoak daudenean erabiltzeko zailak dira eta gainera ez dute heldulekurik. Etxebizitzetan bainugela egokitzeko hirian eskura dauden laguntzen berri badute, Mejora Vital Gizarte Ekintzatik ematen dituztenak, alegia, eta kasuren batean eskatu dituzte.

Arazo hori eraikuntza berriko etxebizitzetan konponduko litzateke araudiak ezarriko balu bainugeletako batek dutxa-platera zero kotan eduki behar duela.

Etorkizunean laguntza behar izateko egoera batean egonez gero beren etxebizitzetan bizitzen jarraitu nahiko lukete ahal den bitartean, beharrezkoak diren egokitzapenak eginez. Familiaren laguntza funtsezkoa izango litzateke. Alojamendu-alternatiben berri badute: tutoretzapeko apartamentu publikoak eta pribatuak, eta egoitza publikoak eta pribatuak. Horiek erabili behar izanez gero, beren auzotik hurbil egon nahiko lukete.

Etxebizitza-eraikinen behealdetan dauden erabili gabeko lonjak etxebizitza gisa egokitzea proposatzen dute, zero kotan egotea abantaila handia delako.

Tutoretzapeko apartamentuetan bizi direnek oso ikuspegi eta esperientzia desberdina adierazten dute beren lehengo etxebizitzaren eta egungoaren artean. Bizi ziren etxebizitzek bizigarritasun-arazoak zituzten (igogailurik ez, hezetasunak eta abar). Tutoretzapeko apartamentu publikoetara aldatzeak bizitza aldatu die. Baliabide hori irisgarria da, etxebizitza barruko mugikortasuna eta segurtasuna oso handiak dira, bainugela egokituak dituzte eta altzariak eta ekipamendua adinekoentzat egokituta daude. Uste dute ingurune hori bizitzeko paregabea dela adinekoa izanik. Apartamentuetan daukaten telelaguntza-zerbitzuak ematen dien segurtasuna azpimarratzen dute. Alokairuaren prezioa oso merkea da.

Jabetzako eta tutoretzapeko apartamentuei dagokienez, esaten dute prestazioak antzekoak diren arren garestiak direla.

3. IKERKETA ARLOAK

77

Profesional-taldean adinekoentzako egoitza-alternatiba esklusibo horiei buruz dagoen iritzia eta adinekoen iritzia desberdinak dira. Ez dute uste biztanle-sektore jakin bakar batentzat alojamendu esklusiboko baliabideak izatea elkarbizitza-eredu bateratzailea denik, eta are gehiago, apartamentu pribatuen guneen kasuan den bezala, horiek hiritik kanpo eraikitzen badira (Batan, Salburua eta abar).

3. 3 ERRESPETURAKO ETA GIZARTERATZEKO ARLOA

3.3.1 Egungo egoera

-Gasteiz Hiri hezitzailea da.

Hezkuntza ez da soilik ikastetxean garatzen den zeregina. Familiak, eskola-elkarteek eta erakunde publikoek funtsezko erantzukizuna partekatzen dute neska-mutilak eta gazteak modu integralean hezi eta prestatzeko garaian. Ikuspegi horretatik, Gasteizko udalak duela hainbat urte zeregin aktiboa hartu du bere gain gure gazteengan gizabide-balioak sustatzeko, belaunaldi horiek hiriaren etorkizunean izango duten protagonismoaz jabetuz.

Hiri-giro hezitzaile baten sorkuntza sustatzen du, bizitza osoan zeharreko prozesu iraunkortzat jotzen baitu hezkuntza. Hezkuntza-jardueraren esparru gizarteratzailea paradigma berri honetan ingurunea izango da, bere adierarik zabalenean. Prozesu horretan parte-hartzeak funtsezko zeregina izango du, eta eskubideen errespetuan, aukera-berdintasunean, sustapen indibidual eta kolektiboan eta gizabidea, elkartasuna edo gizarteratzea bezalako baliotan oinarritzen da.

Hiriko gune askotan (gizarte-etxeak, ikastetxeak, adinekoentzako zentro soziokulturalak, elkarteak eta beste entitate batzuk) parte-hartzea, elkartrukea, elkarrizketa eta hausnarketa bultzatzen duten esperientziak garatzen dira, gizarteko sektore desberdinen artean sareak sortuz, eta haurrengan, gazteengan eta horien ingurunean balio-hezkuntza eta esperientzien elkartrukea sustatuz elkartrukerako eta belaunaldien arteko programen bitartez.

Jardun horiek “Vitoria-Gasteiz Hiri Hezitzailea” urteko argitalpenean gauzatzen dira. 2013-2014 ikasturterako 170 jarduera daude, hiriaren etorkizunean inplikatuta dauden udaleko sail eta zerbitzu guztien arteko lankidetzaren ondorioz. Jarduera horietako batzuk adinekoentzako zentro soziokulturaletan gai bati buruz (tradizioak, abestiak, ipuinak, argazkigintza) lan egiten duten adinekoek antolatzen eta protagonizatzen dituzte, eta ondoren ikasi dutena transmititzen dute eta ikastetxeetan gazteenekin partekatzen dute.

Egungo adinekoak oro har pertsona aktiboak eta sanoak dira, eta ahalik eta denbora gehienean independenteak eta autonomiadunak izateko zaintzen dute beren burua. Zahartzaroan sartzea, erretiroa hartzen denean, bizitzan aldaketak sartzeko, proiektu berriak garatzen hasteko, osasun fisikoa eta buru-osasuna zaintzeko eta bizitza helduaren ibilbidean gauzatu ezin izan dituzten ekimenez gozatzeko une bat bezala ikusten hasi dira. Ildo horretan, hezkuntzako eta belaunaldien arteko jardueretan parte hartzea oso garrantzitsua da adinekoentzat.

Zahartzaroaren bizitza-fasea ulertzeko modua azken urteetan eboluzionatu egin bada ere, oraindik ere hainbatek estereotipo zaharkituak dituzte eta uste dute adinekoak talde pasiboa direla, beti prestazioak eta zerbitzuak eskatzen ari direla eta gastu publikoa sortzen dutela. Adinekoentzat estereotipoaren, aurreiritziaren eta diskriminazioaren oinarria “adinagatiko diskriminazioa” da. Adinagatiko diskriminazioa, funtsean, adin-talde bat osatzen dutenekiko tratu ez igualitarioa dakarten portaerak dira, talde horren barnean hartuta daudelako, eta adinekoen aurka beren adinarengatik gauzatzen den estereotipia- eta diskriminazio-prozesu bat bezala ulertzen da21.

21. Zahartze Aktiboaren Liburu Zuria. IMSERSO. 2. kapitulua. Herritartasuna eta adinekoak. Herritartasun berri baten erronka adinekoentzat. Subirats Humet, Joan (Bartzelonako Unibertsitate Autonomoa).

3. IKERKETA ARLOAK

78

Adinekoek ahalik eta denbora gehien probetxugarriak eta autonomiadunak izateko eta sentitzeko nahia betetzeko ez da nahikoa osasun ona izatea, izan ere, ezinbestekoa da gizarteak aukerak ematea udalerri bakoitzeko gizarte- eta politika-dinamiketan parte har dezaten. Erkidegoko bizitzan parte hartzea osasun ona eta duintasunez bizitzeko baliabide nahikoak izatea bezain garrantzitsua da.

Adinekoek herritartasun osoa gozatzeko eta gizartean oro har aktiboki parte hartzeko eskubidea dutela esaten denean, horrek esan nahi du ez dutela arreta-objektu soil izan behar, eta kudeaketa horren subjektuak eta protagonistak izan daitezkeela22.

Gizarte osoarentzat oso garrantzitsua da adinekoek metatu duten giza eta gizarte-kapitala eta kapital intelektuala, horien jakintzak, gizartearekiko ekarpena eta esperientzia aintzat hartzea eta horri guztiari balioa ematea: boluntario-zereginak, seme-alaben eta biloben zaintza, aholkulari-zeregina, ofizioei eta kozinatzeko moduei bizirik eutsiz, edota memoria historikoa gordez23. Hori kontuan izatea lagungarria da errealitateari lotuago dagoen eta diskriminazio eta estereotipo gutxiago dituen zahartzaroari buruzko irudia eraikitzeko.

Adinekoekiko arreta hobetzeko, 2013ko amaieran Udalak adinekoekiko tratu txarraren eta tratu desegokiaren prebentzio eta detekziorako prozesua jarriko du abian, zeina azken 2 urteetan landu den. Kasu horietan erantzun berehalakoa, arina eta egokia ematea du helburu. Horretarako, Gizarte Gaien eta Adinekoen Sailaren programak eta baliabideak jartzen dira pertsonen eta familien eskura.



Errespetua eta gizarteratzea Erkidegoak adinekoekiko errespetua nola azaltzen duen eta nola barne hartzen dituen aztertu da.

Erkidegoak nola azaltzen du errespetua, ala ez, adinekoen aurrean?

Erkidegoak nola barne hartzen ditu adinekoak, ala ez, jarduera eta ekitaldietan?


- Hezkuntza?- Entzutea?- Adeitasuna?- Horien premiekiko erantzuna zerbitzu eta

programetan?- Aholkularitza?- Eskainitako aukerak?- Adinekoen kontribuzioekiko aintzatespen publikoa?- Belaunaldien arteko jarduerak?

Tratu ona, tratu desegokia eta tratu txarra

Onartzen dute garrantzitsua eta onuragarria dela gizartean hainbat balio agerian egotea, adibidez errespetua, adeitasuna, edukazio ona, tolerantzia, adinekoak kontuan izatea, haien iritzia eta esperientzia balioestea eta abar, baina gazteenen heziketan balio horiei ematen zaien garrantziari buruzko zalantzak dituzte, uste dutelako gaur egun beste balio batzuk lehenesten direla, adibidez gaztetasuna, itxura fisikoa, irudia edo arrakasta. Beren esperientziaren arabera uste dute balio horiek berreskuratu eta gaztetandik landu egin behar

22. Zahartze Aktiboaren Liburu Zuria. IMSERSO 3. kapitulua. Adinaren posibilitateak eta mugak. Fernández Ballesteros, Rocío (Madrilgo Unibertsitate Autonomoa).

23. Zahartze Aktiboaren Liburu Zuria. IMSERSO 2. kapitulua. Herritartasuna eta adinekoak. Herritartasun berri baten erronka adinekoentzat. Subirats Humet, Joan. (Bartzelonako Unibertsitate Autonomoa).

3. IKERKETA ARLOAK

79

direla eskola-esparruan eta familietan. Hala eta guztiz ere ez dute beren egoeraren balioespen negatiboa egiten, izan ere, oro har, maite dituztela, balioesten dituztela eta kontuan hartzen dituztela uste baitute.

Besteekin alderatuta, edukazio oneko pertsonatzat jotzen dute beren burua.

Zahartzaroaren irudi positiboa izaten laguntzeko uste dute gizarte osoak inplikatu behar duela. Gazteenek zahartze-prozesuari eta adinekoei buruz dituzten ideiak eta usteak aldatu egin behar dituzte, eta adinekoek, era berean, bizitza aktiboarekin jarraitzeak eta beren historiaren protagonista sentitzeak eta gizarteari egiten dioten ekarpenak duten onurez jabetu behar dute.

Informazio askorik ez duten gai bati buruzko kezka handia azaltzen dute: adinekoekiko tratu desegokia eta tratu txarra familia- eta erakunde-testuinguruan (eguneko zentroak, egoitzak eta abar).

Familia

Beren gizarte-harremanen nukleoa izaten jarraitzen du familiak. Laguntzarako sare naturalek balio handia dute beraientzat, baina uste dute harreman horiek ez direla zaintzen egungo gizartean.

Bizi-itxaropena gero eta baldintza onargarriagoetan handitzeak ekarri du adinekoak urte gehiago bizi ahal izatea beren bilobekin. Adinekoek beren seme-alabei laguntzen diete bilobak zainduz24 eta egungo krisi ekonomikoarekin, langabezian dauden edo banantze baten ondoren etxera itzultzen diren seme-alabak etxean hartuz.

Biloben zaintzari dagokionez ikuspuntu desberdinak daude. Denontzako garrantzitsua da seme-alabei laguntzea bilobak zainduz, baina laguntza hori egunero ordu askotako obligazio bihurtzen denean iritziak kontrajarriak dira. Adineko batzuentzat inplikazio horrek ez dakar inolako arazorik, eta beste batzuek ikusten dute beren seme-alaben abusu bat bezala, eta haurrak zaintzeko hirugarren pertsonaren bat kontratatu beharko luketela.

Baina adinekoek familiako beste pertsona batzuk zaintzeko zeregina ere betetzen dute: mendekotasunen bat edo gaixotasunen bat duten senar-emazteak edo gurasoak. Horren arabera ikusten dute adinekoak funtsezko zeregina betetzen ari direla, gizarte-ongizatean eragina duten arazoak konponduz. Ikusten dute pertsona horien zaintza batez ere familiek, eta funtsean emakumeek, egiten jarraitzen dutela.

Auzotarrak

Jendea oro har adeitsua da beraiekin, eta auzotarren adeitasuna bereziki balioesten dute. Beraientzat oso laguntza-sare garrantzitsua da elkarri laguntzen diotelako, baina ohartarazten dute hiri-aldaketarekin auzoko praktika onak galtzen ari direla.

Balioak eta hezkuntza

Ospitaleko larrialdi-zerbitzuak gehiegi erabiltzea, errenkada bikoitzak, garraiobideetan adineko bati eserlekua edo sarrera lagatzea, minusbaliatuen plazan aparkatzea eta abar, portaera indibidualtzat jotzen dituzte eta landu egin behar dira gizartean eragina izango duen eta gizartea hobetuko duen jarrera-aldaketa bat gerta dadin.

Era berean jakin badakite adineko batzuek aiurri txarra eta edukazio txarra dutela, intoleranteak direla edo txandak ez dituztela errespetatzen eta “kolatu” egiten direla.

Konbentzituta daude zehapena bakarrik ez dela baliagarria portaera jakin batzuk saihesteko, eta heziketa eta elkarbizitza funtsezkoak direla ingurune solidarioagoa eta igualitarioagoa lortzeko.

24. Adinekoen bizi-baldintzei buruzko inkesta (IMSERSO-CIS, 2006). Bilobak dituztenen artean, lautik hiruk (% 72,5) adierazi dute seme-alabei lagundu dietela eguneroko zaintzan, gaur egun ala lehendik.

3. IKERKETA ARLOAK

80

Gizarte-onespena eta jakintzaren eta esperientziaren transmisioa

Kexatzen dira adinekoek duten garrantzia eta balioa eta boluntariotzaren nahiz senitartekoen zaintzaren alorrean gizarteari egiten dioten ekarpena ez dituela aintzatesten gizarteak. Ez dute ezagutzen boluntariotzak eta senitartekoen zaintzak gizarteari egiten dioten ekarpena dokumentatzen duen azterlanik, baina uste dute zalantzarik gabe egungo elkarteek eta familiek beren egitura oinarritzeko erabiltzen duten zutabeetako bat dela. lan hori ekonomikoki kuantifikatzeko eskatzen dute, bisualizatu ahal izan dadin.

Beste testuinguru batzuetan, adibidez enpresan, eta bereziki merkataritza txikian, erretiratzeko zorian dauden langileek edo enpresaburuek ere ez dizkiete besteei transmititzen beren esperientziaren emaitzazko jakintzak. Saltoki txiki asko itxi egiten dira beren jarduera eskualdatzeko aukera planteatu gabe. Oro har uste dute adinekoen potentziala gizarte- eta ekonomia-bizitzako eszenatoki askotan batere aprobetxatu gabe dagoela.

Profesionalen tratua eta errespetua

Oro har profesionalek ondo tratatzen dituztela uste dute, baina adierazten dute zenbaitek haurrak balira bezala tratatzen dituztela eta hori negatiboa dela. Zerbitzu publiko nahiz pribatuetako langileen aldetik errespetu handiagoa eskatzen dute, eta exijitzen dute haurrak edo ergelak balira bezala ez tratatzea edota bertan daudela ez ikusiarena egitea eta profesionalak beraiei laguntzen ari den pertsonari azalpenak ematea. Egoera hori are krudelagoa da adineko horrek dementzia bat duenean. Ez dira kontuan hartzen adinekoek izan ditzaketen zailtasunak, eta ez dituzte hizkera eta elkarrizketaren erritmoa egokitzen edozein pertsonak, pasatzen zaiona pasatzen zaiola, ulertu ahal izan dezan.

Hainbat esperientzia adierazi dituzte non udaltzaingoak eta profesional sanitarioek ez dituzten behar bezala artatu adinekoak: ez diete modu errazean galdetzen edo informatzen, beldurtu egiten dituzte, ez diete uzten larrialdietan senitarteko batekin sartzen dementzia duten pertsonen kasuan, eta abar. Adierazi dute arretaren arazo hori ez dela soilik profesionalekin gertatzen, izan ere, bakoitzaren etxean ere familiek zenbaitetan gauza bera egiten baitute beren adinekoekin.

Adinekoen gehiegizko babesak esperientzia batere normalizatuak ekar ditzake, baina, beste aldetik, edozein arrazoi dela medio adinekoekin harremanetan egon behar den eta horiei arreta eskaini behar zaien eremu guztietan beharrezkoa da profesionalak irakatsita eta prestatuta egotea arreta on bat eskaintzeko. Ahotsaren doinua, transmititzen den informazioa, informazioa emateko erabiltzen den denbora, entzute aktiboa, asertibitatea, adinekoak eskubide osoko herritar gisa onartzea eta horien erabakiak errespetatzea funtsezkoak dira adinekoekiko arretan eta esku-hartzean.

Eskatzen dute profesionalek modu egokian informatzea, informazio egokia izateak aukera handiagoak ematen dizkielako eta dituzten premiak konpontzeko aukera hobeto egin dezaketelako. Beharrezkoa izango litzateke profesionalek, informazioa emateaz gain, adinekoak behar izan dezakeen baliabide edo jarduerari begira motibatzea eta laguntzea. Hainbat adinekok bizigarri edo laguntza hori gabe ez dituzte eskuratuko behar dituzten jarduerak edo zerbitzuak.

Adinekoentzako informazio-puntu espezifikoak baino egokiagoak iruditzen zaizkie proposamen horiek. Era berean kontuan izan beharko lirateke beste neurri lagungarri batzuk, adibidez iladetan denbora luzez zutik egon daitezen saihestea, eta garraio publikoetan eta adinekoak ibiltzen diren lekuetan lehendabizi haiek sartzea edo ateratzea.

Erakundeek zenbaitetan aldaketak egiten dituzte zerbitzuetan, eta ez zaie aldaketei buruz kontsultarik egiten adinekoei: zerbitzu jakin baten ordutegi-aldaketa, komunikazio-kanalik eza erabiltzaileen artean, eta abar.

Atal honetan iritzi-desberdintasun handia dago adinekoen eta profesionalen eta zerbitzu-hornitzaileen artean:

Adinekoek uste dute hirian jarduera komunitario eta belaunaldien arteko jarduera ugari eta anitz egiten direla, eta adinekoek horietan barne hartuta daudela sentitzen dutela, eta beste batzuk adinekoentzako

3. IKERKETA ARLOAK

81

esklusiboki diseinatuta eta bideratuta daudela, betiere beren gaitasunak eta premiak kontuan izanik. Hainbat zerbitzu edo zentro kalitate handikoak direla adierazten dute, adibidez tutoretzapeko apartamentuak eta zentro soziokulturaletan adinekoentzat bideratutako jarduerak. Adin bereko pertsonekin harremanetan jartzea atsegin dute, eta bereziki balioesten dute toki horietan beste adin-talde batzuekin belaunaldien arteko jarduerak garatu ahal izatea. Beraientzat funtsezkoa da zentroak eta jarduerak irisgarriak izatea: informazioa, komunikazioa, sarbideak, eta abar.

Profesionalek eta zerbitzu-hornitzaileek, ordea, adinekoentzako zentro eta jarduera esklusiboak zalantzan jartzen dituzte, izan ere, beren ustez ekipamendu mota horrek (adibidez adinekoentzako tutoretzapeko apartamendu esklusiboak eta adinekoentzako zentro soziokulturalek eta bertan egiten diren jarduerak) ez baitu gizarteratzea bultzatzen. Adinekoentzako zentro soziokulturaletan antolatzen diren jarduera komunitario eta belaunaldien arteko jarduera ugari badaude ere, profesional talde horretan ikus daiteke ez dutela horri buruzko informazio argirik.

Hainbat profesionalek aurreikusten dute 60 urte edo gehiago beteko dituztenek, hau da, adineko berriek, kolektibo horrentzako jarduera- eta zerbitzu-programak garatzen diren egungo eszenatokia aldatu egingo dutela epe laburrean. Adineko berriek, egungo adinekoen belaunaldiak baino hezkuntza-maila handiagoa eta aisialdia eta denbora gozatzeko eta beren kezkei erantzuteko modu desberdina eta landuagoa izango dutelarik, gizarte-presio handiagoa eragingo dute, jarduera aukeratzeko garaian exijenteagoak izango direlako. Eta horrek ekarriko du jardueren eta zerbitzuen programazio indibidualizatuagoa eta malguagoa egitea.

Belaunaldien arteko jarduerak

Esperientzia aberasgarri eta atsegingarrienen artean, jarduera beste adin-talde batzuekin egiten dituztenak eta gazteei irakasteko aukera ematen dietenak adierazten dituzte. Jarduera-mota horren bitartez adinekoek ikusten dute aintzat hartzen dituztela eta balioetsi egiten dituztela.

3.4 PARTE HARTZE SOZIALEKO ARLOA ETA PARTE HARTZE ZIBIKOKO ETA ENPLEGUKO ARLOA

3.4.1 Egungo egoera

Parte-hartze soziala hainbat gizarte-esparrutan gerta daiteke, hala nola: politika, lana, hezkuntza-esparrua, gizarte-esparrua eta abar, eta horregatik atal honetan “parte-hartze soziala” eta “parte-hartze zibikoa eta enplegua” jardun-arloak elkarrekin aztertuko dira.

Parte-hartze sozialari buruzko ideia globala eduki ahal izateko beharrezkoa da parte-hartzearen hainbat alderdiri arreta eskaintzea: ekimen-mailaren, loturaren, inplikazioen eta ondorioen arabera hainbat parte-hartze maila daudela esan daiteke25:

- Parte-hartzea informazio bezala, maila posibleen artean oinarrizkoena eta funtsezkoena dela esan daiteke, eta herritarrek beren eskubideen eta betebeharren berri izateko edo horiei buruzko informazioa lortzeko parte hartzen dutena da. prozesu horrek muga bat dauka, hau da, informazio publikoaren benetako erabilgarritasuna zein den jakitea eta informazio hori kalitatezkoa, hau da, argia, bidezkoa, egokia eta zehatza izatea.

- Parte-hartzea kontsulta ez-lotesle bezala, erabakiak hartzeko prozesuarekin zuzeneko harremana ez duen parte hartzeko modu bat da. Hau da, kontsultaren emaitzek ez duten eragin handirik erabakia hirugarren baten esku dagoelako.

- Parte-hartzea kontsulta lotesle bezala, parte hartzeko modu aurreratuagoa da, pertsonen iritzia edo ustea kontuan hartzen duelako. Horretarako pertsona informatuak behar dira, pertsona horiek galdetzen zaizkien gaiei buruzko jakintza duten heinean baitute zentzua.

25. IMSERSO. Adinekoen parte-hartze soziala. Colección Estudios. Serie Personas Mayores. 11005. zenbakia. Madril. 2008.

3. IKERKETA ARLOAK

82

- Parte-hartzea baterako kudeaketa edo baterako egikaritze bezala, alderdiek elkarrekin egiten dutelako, erabaki bateratuko prozesu bat izatea beharrezkoa izan gabe.

- Parte-hartzea kontrol bezala, herritarrek parte hartzeko modu aurreratua da, kudeaketa publikoarekiko fiskalizazio-ekintzak bideratzeko aukera aipatzen baitu. Maila horretan, herritarrek proiektu baten etapa edo fase desberdinen ebaluazio- edo auditoria-instantzietan parte har dezakete.

- Baterako inplikazioko edo baterako zuzendaritzako parte-hartzea, “idealki, aurreko guztiak inkorporatzen dituen eta borondateak bateratzen dituen, aliantzak egiten dituen eta erakundeekin batera erabakietan parte hartzea ahalbidetzen duen” modua da.

Parte-hartze sozialetik ondorioztatzen diren onurak26

Adinekoen parte-hartzea garrantzitsua da gizartean duen garrantzi kuantitatiboarengatik eta baita bere bizi-ibilbidearen eta metatu duten esperientziaren balioarengatik ere, izan ere, balio handiko giza kapitala baita, eta hori aprobetxatu eta indartu egin behar da gizarte osoaren mesedetan.

Gainera, adinekoen parte-hartze sozialak adinekoen bizi-kalitatea hobetzen laguntzen du. Hainbat azterlanek frogatu dute adinekoen parte-hartze sozialak bizitza luzatzen laguntzen duela eta, are garrantzitsuagoa dena, bizitza hori erabilgarriagoa eta atseginagoa izaten laguntzen duela.

Adinekoek ingurunearekin erlazionatzeko duten gaitasuna, gizarte-babesa eta adinekoak marjinatzeko eta estigmatizatzeko joera izan dezakeen mundu batean integratzea funtsezko alderdiak dira zahartze-prozesua esperientzia positibo gisa bizitzeko. Beste pertsona batzuekin harremana izateak isolamenduari aurre egiten laguntzen du, bizitzeko gogoa handitzen du eta adinekoak beren posizioa, beren gizarte-zeregina defendatzeko leku hobeagoan koka ditzake, jarrera kaltegarriei edo marjinatzaileei aurre eginez.

Parte-hartze zibikoa

Edozein herrialde demokratikoren oinarrizko printzipioetako bat herritarrek politikan parte hartzea da, hala zuzenean nola ordezkarien bitartez. Oro har, parte-hartze politikotzat jotzen da herritarrek egiten duten jarduera kolektibo edo indibiduala, beren agintarien izendapenean esku hartzera edota agintari horiengan estatu bateko politikari dagokionez eragina izatera bideratzen dena. Parte-hartze politikoa herri-subiranotasunaren ideiaren zabalkunde-uneei lotuta dago, eta oso mobilizazio-modu desberdinetan adieraz daitezke une horiek. Modu horiek sufragio unibertsaletik ekintza kolektiboko prozesu handietarako bitartekoa izan daiteke, konbentzionalak diren ereduetatik konbentzionalak ez diren ereduetara bitartekoa.

Euskal Autonomia Erkidegoko (EAE) hauteskundeetako parte-hartzeak tasa handiagoak lortzen ditu 65 urte edo gehiago dituztenen artean (% 85), gizarte osoarekin alderatuz gero (% 73,7). Hala eta guztiz ere, pertsona horien parte-hartzea alderdi politikoetan biztanle guztien batez bestekoaren azpitik dago, espero den bezala, izan ere, adinekoek lan-esparruarekin eta sindikatuetako parte-hartzearekin lotuta txikiagoa dutelako.

Adinekoen parte-hartze politikoko ekintzak mugatuak dira, batez ere euskal biztanleria osoarekin alderatzen baditugu. 2011. urtean adinekoen kopuru handiago batek egindako ekintza modu baimenduan manifestatzea izan zen, eta ekintza hori adinekoen % 12k egin zuten, biztanleriak oro har % 33 hartuz.

Gasteizko Udalak gai publikoetan herritarrek parte hartzeko eredu bat garatu du, elkarteen ordezkariei nahiz jende guztiari zuzenduta dagoena, eta hori Herritarren Parte-hartzerako Gida Planean (2008-2011) gauzatzen da.

26. EAEko datuak aipatzen dituen politika, lan, hezkuntza eta parte-hartze sozialeko ataletan biltzen diren parte-hartze sozialaren onurak eta testuaren zati bat EDE Fundazioa Gizarte Ikerketako Zerbitzuak landutako honako dokumentu honetatik atera dira: “EAEko adinekoen parte-hartze soziala. Adierazleen sistema”.

3. IKERKETA ARLOAK

83

Eredu hori osagarriak diren eta elkarlotuta dauden hiru dimentsiotan egituratzen da: dimentsio global bat Gizarte Kontseiluaren bitartez, hiri osoa eta herritar guztiak barnean hartzen dituena; dimentsio sektorial bat Kontseilu Sektorialen bitartez, non udal-arloak erreferentzia diren beren eskumen-esparruaren arabera, eta lurralde-dimentsio bat Lurralde Kontseiluen bitartez, non auzoen premiak adierazten diren.

Gasteizko Udaleko parte-hartze ereduaren eskema.

Lurralde kontseiluek, kontsultiboak izateaz gain, auzoetan udal-aurrekontuaren ehuneko batekin estali behar diren premiak erabakitzeko ahalmena dute.

Kontseilu sektorialak kontsulta-organoak dira, erakundeek eta herritarrek Udalak eskumena duen bertako bizitzako sektoreetan duten parte-hartzea sustatzeko eta bideratzeko. Gaur egun hamar daude: irisgarritasuna, garapenerako lankidetza, kultura, euskara, berdintasuna, ingurumena, osasuna eta kontsumoa, adinekoak, merkataritza eta gizarte-zerbitzuak.

Adinekoen Kontseilu Sektoriala adinekoen alorrean eskumena duten Udaleko organoentzako kontsulta- eta aholkularitza-erakundea da. Horrela, txostenak jaulki ditzakete eta proposamenak eta iradokizunak egin ditzakete beren eskumeneko sektore-esparruan. Gutxi gorabehera 40 kide ditu: auzo-elkarteak, adinekoei arreta eskaintzeko eta laguntzeko elkarteak, familia zaintzaileen elkarteak, boluntariotza-elkarteak, erretiratuen elkarteak, laguntza teknikorako elkarteak, finantza-erakundeen fundazioak eta udalaren adinekoen gizarte- eta kultura-elkarteak eta parrokia-elkarteak, baita talde politikoak ere.

Kontseiluaren agendan honako gai hauek daude gaur egun: adinekoen gizarte- eta kultura-zentroen parte-hartzerako eredua, erakundeekin diru-laguntzak eta hitzarmenak egiteko deialdia, lapurretak, iruzurrak eta maulak prebenitzeko jardun-neurriak, bide-hezkuntza, adinekoak zaintzen dituzten familiei laguntzeko programak, eta tratu txarren egoera prebenitu eta detektatzeko jardunak.

Adinekoentzako zentro soziokulturalen jarduera-batzordeak. Azken urteetan garatu den eta hiriko adinekoen artean inpakturik handienetakoa izan duen garatutako parte-hartze prozesuetako bat “adinekoentzako zentro soziokulturalen parte-hartze ereduaren” aldaketa izan da. Parte-hartze prozesuak udalaren adinekoentzako zentro soziokulturalen sarea abian jartzeko aukera eman du, eta profesionalen eta adinekoen artean jardueren kudeaketa bateratua egiteko aukera eman duen parte hartzeko modu bat izan da. Parte-hartze horren oinarria honako hauek izan dira:

- Bilera orokorrak, zentroen erabiltzaile guztiek eta adinekoen zerbitzuko profesionalek parte hartuz.

- Interes-arlo baten inguruan jarduerak antolatzen dituzten jarduera-batzordeak. Batzordeak honako hauek dira: osasuna eta autozaintza, hezkuntza eta erakusketak, harrera eta zonarekiko laguntza, ikus-entzunezkoak, gizarte-harremanak, hemeroteka-liburutegia, eszena, txangoak eta aisialdia eta atseden hartzea.

3. IKERKETA ARLOAK

84

- Adinekoentzako zentro soziokulturalen jarduera-batzordeetako adinekoen kontseiluak. Batzordeek beren zentroko adinekoen kontseiluan sartuko diren pertsonak aukeratzen dituzte beren kideen artean. Batzorde bakoitzak ordezkari bat du kontseiluan.

Jarduera-batzordeen bitartez adinekoek jardueren hileroko programa deitutakoa planifikatzen eta gauzatzen dute. Hori egiteko urteroko aurrekontu bat dute. Jarduera ugari antolatzen dituzte: kultura-bisitak, errezitalak, hitzaldiak, osasun-jardunaldiak, txapelketak, zine-proiekzioak, diaporamak, musika-emanaldiak, poesia-errezitalak, txangoak, dantzak, paseoak, tailerrak, eta abar. Adinekoentzako zentro soziokulturalen jarduera-batzordeetako erabiltzaileentzat edo hiriko jende guztiarentzat izan daitezke.

2012. urtean 45.748 lagunek hartu dute parte jarduera horietan.

Jarduera-batzordeak 2012

Jarduera Batzordeen kopurua 73

Jarduera Batzordeetan dauden kideen kopurua 273

Antolatzen dituzten jardueren zerrenda eta parte hartzen dutenen kopurua:

JARDUERAK Kop. Emakum. Gizonezk. Guztira

Emanaldiak, errezitalak, desfileak, kontzertuak, erakus-ketak, ekitaldiak

73 2.826 1.679 4.505

Bingoak 56 1.737 694 2.431

Dantzak 43 3.309 2.229 5.538

Bilera orokorrak 16 585 302 887

Txapelketak 13 178 205 383

Kultura-lehiaketak 29 567 223 790

Hitzaldi-solasaldiak 69 1.055 485 1.540

Topaketak 23 601 303 904

Omenaldiak 21 830 437 1.267

Kultura-txangoak 59 1.089 715 1.804

Txangoak hondartzara 95 2.654 1.790 4.444

Festak 29 1.809 1.182 2.991

Erakusketak 55 4.322 3.004 7.326

Proiekzioak, zine-forum, bideo-forum, diaporamak 91 2.642 833 3.475

Kultura-bisitak, kultura-paseoak 51 632 305 937

Belaunaldiarteko jarduerak 23 798 403 1.201

Zinemara goaz 57 1.417 555 1.972

Paseo osasungarriak, jarduera osasungarriak 29 737 189 926

Mintegiak, jardunaldiak, monografikoak, tailerrak, foroak 25 711 436 1.147

Irakurketaren sustapena, albiste-panela, hemerotekatik eratorritako jarduerak

35 439 259 698

Beste batzuk 20 316 266 582

GUZTIRA 912 29.254 16.494 45.748

3. IKERKETA ARLOAK

85

Erdialdeko adinekoen plataforma. Erakundeen plataformak dira (gizarte-etxeak, oinarrizko gizarte-zerbitzuak, adinekoen kluba, adinekoentzako zentro soziokulturalak eta elkarteak), beren baliabideak eta zerbitzuak erdialdeko (Erdi Aroko Hirigunea, Zabalgunea eta Koroatzea) pertsonentzat bideratzen dituztenak. Zahartze aktiboaren esparruan jarduerak sustatzen eta egiten dituzte.

Lan-arloko parte-hartzea

Biztanle gehienen bizi-garapenaren oinarria beren bizitzaren zati handi batean zehar lan-merkatuan parte hartu izana da. Horregatik, erretiratzearen ondorioz lan-jarduera uztea adinari lotutako gertakaririk eraginkorrenetakoa da. Erretiroak ondorio garrantzitsuak dakarzki: astialdi gehiago, egunean zehar egindako jardueraren birformulazioa, aldaketak erosahalmenean, eta abar.

Bizi-aldaketa hori ez da soilik jarduera-aldaketa bat, jarrera-aldaketa bat ere bada, bizitzako hainbat esparrutan baitu eragina, adibidez ekonomian, harremanetan, psikologikoki eta abar, eta beren bizitzaren zati handi batean egin duten jarduera uzten duten pertsonentzat aldaketa-etapa bat da.

55 urte edo gehiago dituzten euskal biztanleen artean jarduera- eta enplegu-tasa % 20 ingurukoak dira. Tasa horiek txikiagoak dira emakumeen kasuan eta Espainian erregistratzen direnen antzekoak. Gainera, adierazi behar da emakumeen langabezia-tasa (% 9,6) puntu bat baino gehiago handiagoa dela gizonezkoena baino adin-tarte horretan.

55 urte edo gehiago dituztenak gutxi gorabehera langabezian daudenen guztizkoaren % 8 dira.

Gasteizko Udalak 2013ko Enplegu Plana gauzatu du, eta Enplegu eta prestakuntzako 13 programa jarri ditu abian, Lanbide Euskal Enplegu Zerbitzuaren babesarekin. Funtsezko helburua langabezian daudenen enplegagarritasuna handitzea da, horien trebakuntza hobetuz.

2012ko irailean Erdi Aroko hiriguneren ekonomia-dinamizaziorako enpresa-zentroa inauguratu zen, URBAN 2007-2013 – Erdi Aroko Hirigunea Biziberritzeko Plana izeneko proiektuaren barnean bilduta dago.

Hezkuntza-esparruko parte-hartzea

Hezkuntza, etengabeko ikaskuntza edo trebetasun eta jarrera berrien eskuraketa funtsezkoak dira pertsonen garapenerako eta horiek gizartean parte hartzeko.

Zaharrenek ez dute inolako prestakuntzarik egiten beste hainbat arrazoiren artean zaharrak sentitzen direlako, eta gaiarekiko interesa eta jakin-mina eta gauza berriak ikasi nahia oso arrazoi garrantzitsuak dira prestakuntza motaren bat egitera animatzeko, biztanleria orokorrak ez bezala, zeinak prestakuntza trebakuntza eta garapen pertsonalarekin lotzen duen neurri handiagoan.

Prestakuntza garrantzi handiagoa hartzen joan da azken urteetan EAEko adinekoen artean. 65 urte edo gehiago dituztenen artean gero eta gehiago dira etorkizunean prestakuntza-ikastaro edo -ekintzak egiteko asmoa dutenak, baina beste adin-talde batzuetakoak baino nahiko gutxiago dira.

Aisia- eta astialdi-jardueretan parte hartzea

60ko hamarkadaren erditik aurrera aisiak gero eta garrantzi handiagoa hartu du azterketa-esparru gisa, eta gaur egun inork ez du zalantzan jartzen bizi-kalitaterako faktore bat eta hazkunde pertsonala bultzatzeko lehen mailako baliabide bat dela.

Deustuko Unibertsitateko Aisiazko Ikaskuntzen Institutua aisiari buruzko definizio hau biltzen du: «bizipen subjektiboa da, eta batez ere ezaugarri hauek ditu: hautemandako askatasuna eta beraz, borondatezkotasuna; berezko motibazio edo errefortzua, eta beraz, izaera finala duena eta ez instrumentala, eta gozamendua edo gogobetetasuna»27.

27. IMSERSO. Adinekoen parte-hartze soziala. Colección Estudios, Serie Personas Mayores. 11005. zenbakia. Madril: IMSERSO, 2008

3. IKERKETA ARLOAK

86

Asiako jarduerak –pasiboa nahiz aktiboa– bereziki garrantzitsuak dira adinekoen kolektiboarentzat enpleguari atxikitako jarduera edo amatasunetik/aitatasunetik eratortzen diren erantzukizunak desagertzen direnean edo murriztu egiten direnean eta, beraz, askoz denbora libre gehiago dagoenean. Denbora hori betetzeko jarduerek erreferentzia eta esanahi berriak ematen dizkio subjektuari. Gizarte-bizitza aktiboari aisia-jardueren bitartez eustea funtsezko elementua da mendetasuna prebenitzeko garaian, eta horrez gain, zahartze atsegina bermatzen du maila kuantitatiboan eta kualitatiboan, eta bizi-gogobetetzea handitzen laguntzen du, gogobetetze hori ongizate fisiko, psikologiko eta sozial gisa ulertuta.

Kirolaren eta aire zabaleko jardueren praktika (paseatzea, korri ka egitea, ur-kirolak, arrantza eta abar) ohikoagoa da adinekoen artean euskal biztanleria orokorraren artean baino, baina era berean, 10 adinekotik 4k ez dute inolako kirolik edo jarduera fisikorik egiten.

Kirolarekin eta jarduera fisikoekin gertatzen den bezala, 65 urte edo gehiago dituzten hamar lagunetik sei inguruk bizitza sozialarekin eta dibertimenduarekin lotutako jardueretan hartzen dute parte. Jarduera horiek egiten dituzten adinekoen ehunekoa biztanleria orokorrarena baino handiagoa den arren, adinekoek bizitza sozialerako eta dibertimendurako hartzen duten denbora biztanleria orokorrak hartzen duena baino txikiagoa da.

Euskal biztanleriaren gehiengo handi batek ez du kultura-jardueretan parte hartzeko ohiturarik, irakurtzea, musika entzutea edo zinera joatea salbu: euskal biztanleen erdia ez da inoiz edo ia inoiz antzerkira joaten, eta hamarretik zortzi inguru ez dira inoiz edo ia inoiz joaten lirikako, dantzako eta antzeko ikuskizunetara. 65 urtetik gorakoek –oro har antzeko joera dutenak– beste adin-talde batzuenak baino maila txikiagoak dituzte aisia-liburuak irakurtzeko ohiturari edota kultura-eskaintza osatzen duten hainbat jardueretara (liburutegia, erakusketak, antzerkia, zinea eta abar) joateko ohiturari dagokienez.

65 urte edo gehiago dituztenen erdia baino gehiago ez inoiz ateratzen etxetik bazkaltzera edo afaltzera asteburuetan, ohitura hori beste adin-talde batzuetan nahiko errotuta dagoen arren, izan ere, euskal biztanleen % 67,5ek hori egiten baitute. Asteburuetan bidaiatzea ere ez da adinekoek oro har duten ohitura bat (hamarretik seik ez dute inoiz egiten).

Gasteiz, bere gizarte-etxeen, liburutegien, antzokien, hezkuntza-espazioen, adinekoen gizarte- eta kultura-espazioen eta kirol-instalazioen sarea eta kultura-jarduera handia direla medio, erreferentzia da prestakuntzari, ingurumenari, kirolari eta kulturari lotutako programen eta jardueren garapenari dagokionez. Horregatik eskaintza era askotakoa eta zabala du, eta adin guztientzako aukerak eskaintzen ditu.

Parte-hartze soziala

Boluntariotza denbora-erabilgarritasun berria okupatzeko modu bat da, adibidez erretiratuta daudenentzat, eta era berean ikasteko aukera bat izan daiteke. Adinekoak boluntariotzan sartzeak oso abantaila esanguratsuak ekartzen ditu sektore guztientzat eta gizarte osoarentzat, eta onuragarria da adinekoentzat,

3. IKERKETA ARLOAK

87

ongizatearen hainbat dimentsiotan eragin positiboa duelako, adibidez gogobetetze pertsonalean, osasunean, gogo-aldartean eta abar. Gainera, adinekoek boluntariotzan parte hartzeak belaunaldien arteko esperientzien elkartrukea handitzen du eta adinekoek gizartean betetzen duten zeregina areagotzen du.

Boluntariotzari buruz adierarik zabalenean hitz egiten denean (boluntariotza erakunde baten barruan, laguntza informala beste etxe batzuetan, bilerak eta abar), adinekoen parte-hartzearen tasa biztanleria orokorrarena baino askoz handiagoa da (% 29,2 adinekoak eta % 15,3 orokorrean).

EAEko gizarte-erakundeen baitan garatzen den boluntariotza soilik hartuz gero, datuek adierazten dute 65 urte edo gehiago dituztenen % 5,5ek jarduera mota horretan parte hartzen dutela. Era berean, gaur egun EAEn boluntariotzan daudenen % 26,4 dira 65 urtetik gorakoak.

Azpimarratzekoa da adinekoen eta biztanleria orokorraren artean interesa desberdina dela parte hartzen duten erakundeak barne hartuta dauden esparrua aukeratzeko garaian. Erlijioari lotutako erakundeak dira ohikoenak adinekoen artean, eta ondoren bazterkeria-egoeran dauden kolektiboen sustapen eta laguntzari lotutako gizarte-ekintzako erakundeak daude.

Gasteizko Udalaren herritar Erakundeen Udal Erregistroaren arabera, irabazi-asmorik gabeko 3.170 erakunde (Elkarteak eta Federazioak) daude guztira erregistratuta Arabako lurralde historikoan. Horietatik % 68 (2.155) Gasteizen daude kokatuta. Ugarienak kultura-, kirol- edo gizarte-izaerako elkarteak dira. Garapenerako Gobernuz Kanpoko Erakundeen (GGKE) kopurua ere nahiko handia da.

41 elkartek adinekoen kolektiboa dute arreta- edo lan-helburu, eta horietatik 28 Gasteizen daude.

Elkarteetako parte-hartzea

ELKARTEETAKO PARTE-HARTZEA Ehunekoa (1)

Edozein modalitatetan parte hartzen du % 47,9

Puntualki laguntzen du % 10,0

Boluntarioa % 4.9

Kontratu profesionala % 0.7

Bazkidea % 30.9

Zuzendaritza-kargua % 1.4

Ez du parte hartzen edo ez da agertzen % 52.1

NORBANAKOAK GUZTIRA - UNIBERTSOA 228.909

(1) Unibertsoko pertsonen guztizkoaren gaineko ehunekoa

Gasteizko Udalak eta Gizarte Ongizaterako Foru Erakundeak (GOFE), hainbat gizarte-kolektiborentzat, eta horien artean adinekoen kolektiboentzat bideratutako zerbitzuak eta jarduerak eskaintzen dituzten irabazi-asmorik gabeko erakundeekin eta instituzioekin hitzarmenak sinatzen dituzte. Udalak, gainera, irabazi-asmorik gabeko erakundeei diru-laguntzak emateko deialdi bat egiten du urtero.

3. IKERKETA ARLOAK

88



Parte-hartze soziala eta zibikoa eta enpleguaGizarte-, aisia- eta astialdi-jardueren eskaintzari buruz hitz egin da. Baita hezkuntza, gizartea eta kultura, kirola, atsedena eta espirituari lotutako jarduerei buruz ere.

Lan boluntarioaren edo soldatapeko lanaren esperientziak partekatu dira, baita gai publikoetan, elkarteetan, parte-hartzerako organoetan eta abarretan izandako parte-hartzeari buruzko esperientziak ere.

Honako hauei buruz galdetu da:Gizarte- eta aisia-jarduerak...- garestiak al dira?- irisgarriak al dira?- eskaintza nahikoa al da eta interesetara egokituta al dago?- kokapen komenigarria al dute?- ordu komenigarritan egiten al dira?- aukerak eskaintzen al dituzte?- interesgarriak al dira?

Honako hauei buruz galdetu da:- Adinekoentzako lan-eskaintzak- Aukera eskuragarriak- Aukera-aniztasuna- Eskaintza erakargarriak- Lana aintzat hartzea- Ordainketa (ordaindutako lana)- Adinekoen gaitasunetara egokitzea- Adinekoen lehentasunetara egokitzea- Adinekoen parte-hartzea motibatzeko moduak- Lan boluntarioa

Aisia- eta astialdi-jardueretan parte hartzea

Adineko gehienek aisia gozatu, ondo pasa, jendea ezagutu eta gauza berriak ikasi nahi dituzte. Uste dute gizarteak pertsona pasibo eta mendeko gisa ikusten dituela, eta beren parte-hartze sozialak erabat ezeztatzen du estereotipo hori. Pertsona aktibo eta oso okupatutzat jotzen dute beren burua, ekitaldi ugariz betetako agendarekin, gizarte-, kultura- eta kirol-jardueren burutzapena eta familia zaintzeko erantzukizunak eta elkarte eta erakundeetako boluntariotza-lana uztartuz. Adinekoek boluntario gisa egiten duten ekarpena azpimarratzen dute. Baliagarriak sentitzen dira eta uste dute zeregin esanguratsua izaten jarraitzen dutela beren familientzat eta oro har gizartearentzat.

Hiriak hainbat ekipamendutatik eskaintzen duen jardueren eskaintza (kultura-, gizarte, kirol- eta prestakuntza-jarduerak, adibidez) oso handia dela diote, ekipamendu ugari baitago: adinekoentzako zentro soziokulturalak, gizarte-etxeak, ingurumen-azterlanen zentroa, helduen hezkuntza (HHI), elkarteak, unibertsitateko esperientzia-gelak, parrokiak, erakunde pribatuak, adibidez Mejora, IMSERSO eta abar. Gustukoen dituzten jardueren artean honako hauek daude: tai chi, igeriketa, gimnasia, sukaldaritza, josketa, biodantza, altzariak zaharberritzea, zura zizelkatzea, dantza eta informatika.

Jarduera horietan maiz hartzen dute parte, eta beste jarduera batzuekin batera egiten dituzte, adibidez egunero paseatzea, astero mezetara joatea edo hainbat elkartetan boluntario-lana egitea.

Taldeetako adinekoentzat gizarte-etxeak eta adinekoentzako zentro soziokulturalak elkartzeko eta elkarbizitzako lekuak dira. Asko daude hirian eta maiz erabiltzen dituzte. Adierazten dute zentro horiek eskaintzen dituzten ikastaro, tailer eta zerbitzuek onurak ematen dizkietela eta fisikoki eta mentalki aktibo izaten laguntzen dietela. Jarduera-eskaintza zabala da, eta beren lehentasunen eta gustuen arabera aukeratzen dituzte. Astialdia okupatzeko funtsezko baliabidea dira, eta bertan harremanetan jartzen dira eta ikasten jarraitzen dute. Adinekoentzako zentro soziokulturaletako jarduerak eta zerbitzuak oso modu

3. IKERKETA ARLOAK

89

positiboan balioesten dituzte bereziki, eta adierazten dute beren premia eta interesei erantzuten dietela eta jarduerak edozein adinekorentzat irisgarriak izateko moduan egokituta daudela. Adierazten dute tailer edo talde batean parte hartzeak, gogobetetze pertsonalaz gain, etxetik ateratzeko eta harremanetan jartzeko motibatzen dituela.

Kexatzen dira gehien eskatzen diren jardueretan ez daudela plaza nahikoak, adibidez igeriketa, tai-chi, gimnasia eta informatika. Eskatzen dute aurrekontu handiagoa bideratzea tailer gehiago izateko.

Jardueren prezioa, aniztasuna eta kalitatea oso positiboki balioesten dituzte. Beste udalerri batzuekin konparatzen dituzte eta zorionekotzat jotzen dute beren burua. Ikastaroak oso merkeak dira, 24 € inguru ordaintzen dute astean hiru orduko ikastaro batengatik, eta urritik ekainera bitartekoa da. Egokia iruditzen zaie jarduerak doakoak ez izatea. Prezioak erabiltzaileen diru-sarreretara egokitzeko aukera proposatzen dute.

Ikastaroetan eta tailerretan egiten den udako atsedenaldia (ekainetik urrira) beraientzat galera dela diote, baina onartzen dute zentroek beste jarduera erakargarri batzuk dituztela aldi horretan (hitzaldiak, bisitak, zinea, txangoak eta abar). Eskatzen dute udako oporraldian adinekoentzako zentro soziokulturalen aretoen erabilera askea orokorra izan dadila.

Antzerki- eta zine-jarduera batzuk merkeagoak izan zitezela nahiko lukete, horiek gozatu ahal izateko.

Adierazten dute adinekoentzako zentro soziokulturaletan gazteekin, emakumeekin, haurrekin eta beste hainbat kolektiborekin (adibidez etorkinak) garatzen diren belaunaldien eta kulturen arteko jarduerak direla poztasun handiena ematen dietenak. Jarduera horien bitartez beste batzuei irakasteko aukera dute, eta horrek balioa, ilusioa eta aintzatespena ematen die. Eskatzen dute horrelako jarduerak beti egin ahal izatea eta gero gehiago izatea. Eguneroko bizitzan interes komun baten inguruko belaunaldien arteko harreman edo topaketa gehiago izatea eta adineko gazteenen eta zaharrenen arteko komunikazio falta sumatzen dute.

Adinekoentzako osasun-parkeek haur-parkeen zonetan integratuta edo horietatik hurbil egon behar dutela adierazten dute.

Taldeetan agertzen den datu esanguratsu bat zera da, osasunak okerrera egitea oztopo nagusia dela eta askotan aisia-jarduerez gozatzeko aukera eragozten diela. Horregatik, mugikortasun-arazoak dituztenak eta joan-etorrietarako eskorga edo gurpil-aulkia erabiltzen hasten direnak gutxiago ateratzen dira etxetik eta ez dira jarduerak egiten zituzten zentroetara joaten, eta horren ondorioz gizarte-harremanak galtzen dituzte.

Zaintzaile-taldea kexatzen da mendetasuna duten pertsonentzako jarduera-eskaintze txikia dela, eta egun daudenak ez direla pertsonara egokitzen beren mendetasun-maila eta motaren arabera. Zaintzaileek beren senitartekoarekin etxetik kanpo nahiz barruan egiteko jarduera egokituen egutegi-menu bat eduki nahiko lukete.

Zaintzaileek mendetasuna duten pertsonekin eta beste kolektibo batzuekin belaunaldien arteko espazioak sortu beharra proposatzen dute, harreman horiek ahalbidetzen dituzten bat-bateko esperientziarik edo esperientzia naturalik ez dagoelako beraientzat. Egoitzetan eta eguneko zentroetan haurrak sartzen uztea nahiko lukete.

Oro har kezkatuta daude hainbat pertsona gizarte-isolamenduan daudelako, beste pertsona batzuekin inolako harremanik gabe, inolako jarduerarik egin nahi ez dutenak eta etxean geratu nahi dutenak. Adikzioen arazoarekin era kezkatuta daude, bereziki alkoholismoarekin, pertsonei bizitza normala egitea eragozten baitie.

Pertsonek prestatu egin behar dute erretiroaren etapa bizitzeko, eta horregatik proposatzen dute adinekoak eta helduak sentsibilizatzea bizi-etapa horretan astialdiaz gozatzeko edo gozatzen jarraitzeko presta daitezen.

Profesionalen ustez, diagnostiko komun bat abiapuntutzat hartuta errazagoa izango litzateke programak, ekintzak eta zerbitzuak modu egokiagoan planifikatzea eta koordinatzea, eta modu horretan sistema

3. IKERKETA ARLOAK

90

iraunkor bat egon dadin laguntzea, dispertsioa eta bikoiztasunak saihestuz. Adibide gisa, hirian hainbat esparru publiko eta pribatutan antolatzen diren adinekoentzako gizarte-, kultura- eta aisia-jardueren eskaintza jartzen dute. Baina era berean urratsak egiten ari dira udal-esparruan jardueren programazioa koordinatzeko, adibidez Vitoria-Gasteiz hiri hezitzailea deitutako gidan, baita adinekoentzako zentro soziokulturaletako eta gizarte-etxeetako programazioen artean ere.

Lan-arloko parte-hartzea

Parte hartu duten adinekoen artean bik lan-merkatuan jarraitzen dute, horietako batek txanda-kontratuaren bitartez. Baina kasu horiek salbu ez dute ezagutzen lanean jarraitzen duen 65 urtetik gorako inor. Gai horri dagokionez oso iritzi desberdinak daude, baina bat datoz pertsonak erretiroa hartzen duenean diru-sarrerak eta aintzatespen pertsonala eta soziala galtzen dituela adierazten dutenean. Denok erretiroa hartzegatik pozik daudela adierazten duten arren, etapa horren iritsiera ez dute denok berdin bizitzen. Batzuentzat erretiratzeko eta lana gazteei uzteko unea da, baina hezkuntzaren munduarekin eta lanbide liberalagoekin lotuta daudenentzat inposaketa da, izan ere, lan egiten jarraitu nahiko bailukete sasoi betean zeudelako.

Era berean adierazten da hainbat enplegutan lan-bizitzako azken urteak gogorrak izan daitezkeela adinekoentzat, eta horregatik txanda-kontratua, lanaldi-murrizketak eta antzeko esperientziak positibotzat jotzen dituzte.

Lanean jarraitu nahi izanez gero uste dute zailtasun handiak izango lituzketela lana aurkitzeko, duten adina eta egungo langabezia-egoera direla medio.

Ildo horretan adierazten dute lanean jarraitu nahi duen pertsonak aukera hori izan beharko lukeela eta ez litzatekeela erretiroa hartzeko gehieneko adin bat ezarri behar. Uste dute enpresa-munduan gauzei buruz dagoen ikuspegia galdu egiten dela urteak igaro ahala, eta eskuratutako esperientzia ez zaiela langile berriei transmititzen. Uste dute enpresek “kontseilari” figura eduki beharko luketela aberastasun hori ez galtzeko.

Establezimendu txikiak erretiroagatik itxi behar izatea galeratzat jotzen dute jarduera eta jakintzak beste pertsona batzuei ez zaizkienean eskualdatzen.

Era berean bideragarritzat jotzen dira erretiroa hartu aurreko etapara bideratutako ekintzak, adibidez jarduerak egiteko, elkarteetan parte hartzeko eta erretiroaren ondoren denbora gozatzeko aukeren berri ematea eta horiei buruz kontzientziatzea.

Parte-hartze zibikoa

Hainbat adinekok adinekoentzako zentro soziokulturaletako jarduera-batzordeetan parte hartzen dute. Batzordeen bitartez parte hartuz izan duten esperientzia azaldu dute, adinekoentzako zentro soziokulturaletako jarduera eta zerbitzu asko planifikatuz eta antolatuz, eta horretarako urteko aurrekontu bat izanik. Zentro horietan parte hartzeko sistema hori oso positiboki balioesten dute, eta gero eta jende gehiagok parte hartzen duela eta jarduera-eskaintza hobea dagoela diote. Eredu horretan parte hartzen dutenek esperientzia aberasgarria dela eta jarduerak eta zerbitzuak kontsumitzeaz gain horiek antolatzeko eta kudeatzeko aukera ematen diela diote. Hau da, beraientzat bideratzen den baliabide baten benetako kudeaketa bateratua ahalbidetzen da. Denbora libre pixka bat eta besteentzako gauzak egiteko gogoa izatea besterik ez da behar. Gainera ziur daude gauzak egiteko modu horrekin gizartean adinekoei buruz dagoen irudia aldatzeko modu eraginkorrean laguntzen dutela.

Taldeen foroak edo topaketak egiteko eskatzen dute, horietan esperientziak partekatzeko eta beren iritzia eskatu eta kontuan izateko. Beraientzat garrantzitsua da iritzi-kontsultak lotesleak izan daitezela. Proposatzen dute batez ere obra handiak egiten direnean herritarrei kontsulta egitea, eta erabiltzen dituzten zerbitzuen ordutegiak aldatzea eta ekipamenduak instalatzea.

Parte-hartze soziala

Modu askotan laguntzeko elkarte eta erakunde ugari dauden arren, uste dute elkarteetan parte hartzea eta boluntario-lana beherantz doazela, baita adinekoen kasuan ere. Hori horrela izan arren uste dute elkarte eta

3. IKERKETA ARLOAK

91

erakunde ugarik aurrera jarraitzen dutela adinekoen boluntario-lanari esker, hain zuzen ere.

Bertan daudenetako batzuek modu altruistan eta solidarioki parte hartzen dute irabazi asmorik gabeko erakunde, elkarte eta entitateetan. Boluntario-lanarekin konprometituta dauden pertsonen adibide ugari azaldu dira: Cáritas, Beraka Elkartea, Elikagaien Bankua, gaztelania-eskolak etorkinei, enpresa-aholkularitza ekintzaile berriei, premiaren bat dutenei telefono-laguntza eskaintzea eta abar. Beraientzat boluntario-lan hori atsegingarria da.

Jakintzen transmisioa ahalbidetzen duten esperientzia gutxi daude. Arrakasta eta harrera handienetakoa dituena “Hezkuntza Gida. Vitoria-Gasteiz Hiri Hezitzailea” da, non adinekoen eta haurren eta gazteen arteko jarduerak egiten diren jakintzak eta esperientziak transmititzeko. Oso balioespen ona duten beste esperientzia batzuk denboraren bankua eta presoek eta San Prudentzio Adinekoen Arreta Integralerako Zentroan bizi diren adinekoek partekatzen duten udalekua da.

Balioespen onena duten elkarteak mendetasuna duten pertsonei arreta eskaintzen dieten familiekin eta familientzat lan egiten dutenak dira. Elkarteen laguntza funtsezkoa da, erakundeen laguntza osatzen du eta zaintzaileei laguntza eta zaintza eskaintzeko aukera ematen du, zaintzaileek zaintzen jarrai ahal izan dezaten.

Osakidetzan lan egiten duen pertsona batek “paziente aditua” izeneko boluntariotza-esperientziaren berri eman du. Paziente bat osasun-gai batean hezten dute (adibidez diabetesaren patologia), eta gero beste pertsona batzuk gai horri buruz sentsibilizatzen ditu eta informazioa eskaintzen die.

3.5 KOMUNIKAZIO ETA INFORMAZIO ARLOA

3.5.1 Egungo egoera28

Komunikabideek zeregin garrantzitsua dute egungo gizartean. Kanal horiek informatzeko eta edukiak hedatzeko kanal, jakintzagune, albiste hedatzaile, aisia-sortzaile eta abar dira.

Masa-komunikabideak (telebista, irratia, prentsa eta abar) gizartearen zati handi bati informazioa eskaintzen dietenak dira (pertsonen arteko komunikabideak ez bezala, adibidez telefonoa).

Informazio- eta interakzio-tresnak dira, zalantzarik gabe, baina gainera funtsezko zeregina dute iritzi publikoa sortzeko garaian eta oso eragin handia dute gizarte osoaren kontsumo-ohiturei, sinesmenei, interesei, portaerei eta abarri dagokienez.

Hala eta guztiz ere, ezin da ahaztu bitarteko birtualen iraultza, informazioko eta komunikazioko gune berriak ahalbidetzen dituztelako eta bitarteko tradizionaletan elkarren arteko harremana bultzatzen dutelako (adibidez, aldizkariek beren atal digitalean jartzen dituzten berriei irakurleek interneten bitartez egiten dizkieten komentarioen bitartez). Bitarteko horiek masa-komunikazio berehalakoa eta globalizatua ahalbidetzen dute gaur egun.

Komunikabideen kontsumoa (prentsa irakurtzea, telebista, irratia, DVDak, eta abar) joera orokorra da euskal gizartean, adina edozein izanik ere, baina hainbat alde daude bitarteko horien artean.

Horrela, prentsak aldizkariak baino jarraitzaile gehiago ditu, eta batez ere gazteenak dira egunkariak eta aldizkariak irakurri ohi dituztenak. Hala eta guztiz ere, egunkarien irakurketa nahiko arrunta da adinekoen artean (hamar adinekotik seik prentsa maiz irakurtzen dute), baina aldizkariak gutxiago irakurtzen dituzte (adinekoen % 36k irakurtzen dituzte normalki).

28. EAEko datuak aipatzen dituen atal hau EDE Fundazioa gizarte-ikerketako zerbitzuak landu duen “EAEko adinekoen gizarte-partaidetza. Adierazleen sistema” dokumentutik atera da.

3. IKERKETA ARLOAK

92

Irratiari eta telebistari dagokienez, Euskadin adinekoek beste biztanle-sektore batzuk baino gehiago erabiltzen dituzte. Atentzioa ematen du telebista asko (egunean 5 ordu edo gehiago) erabiltzen duten adinekoen ehunekoa bikoiztu egiten dela lanegunetan, biztanleria osoarekin alderatuta, eta gauza bera gertatzen da irratiaren kontsumo handiarekin, baina kasu horretan alderik handienak igandeetan eta jaiegunetan gertatzen dira.

Prestakuntza-eskaintza bezala, Informazioaren eta Komunikazioaren Teknologietarako (IKTak) sarbideak eta horien erabilerak zeregin aktibatzailea izan dezakete adinekoek gizartean parte hartzeko baldintzak sustatzeko garaian. Aplikazio horiek aukera ematen dute informazio, ideia eta jakintza unibertsalak eskuratzeko eta horiei ekarpenak egiteko, eta horrek pertsona guztien integrazioa errazten du.

Datuen arabera, telefono mugikorra izan ezik (hori orokora da adin-tarte guztietan), ikus daiteke 65 urte edo gehiago dituztenek euskal gizarte orokorrak baino IKT elementu (ordenagailua eta Internet) askoz gutxiago dituztela (% 27,1), eta alde hori are gehiago handitzen da 15 eta 24 urte bitarteko gazteekin alderatuta (% 93,1).

IKTei lotutako zerbitzuen erabilera-ehunekoak (erabiltzen den zerbitzua edozein izanik ere) nabarmen murrizten dira adinak gora egiten duen heinean.

Gainera, teknologiaren erabilera handiagoa dago gizon helduen artean (65 eta 74 urte bitartean) emakume helduen artean baino.



Komunikazioa eta informazioaInformazioaren eta komunikabideen erabilera eta maneiatzea aztertzen da.

Zein da zure esperientzia behar duzun informazioa lortzeko garaian, adibidez zerbitzuei eta ekitaldiei dagokienez? Zer bide erabiltzen dituzu? telefonoa, irratia, telebista, inprimatuta ala pertsonalki?


Informazioa...- irisgarria al da?- erabilgarria al da?- egokia al da?- ulertzeko erraza al da?- arazorik al dute sistema automatizatuekin, inprimatutako formatuekin eta tamainekin?

Informazioa funtsezkoa da adinekoentzat nahiz profesionalentzat. Argi dago funtsezkoa dela adinekoek nahiz profesionalek jarduera, zerbitzu eta baliabideei buruzko informazio egokia izatea, jardun profesionala hobetuko duelako eta adinekoei beren premien eta lehentasunen arabera aukeratzeko elementu gehiago emango dizkielako.

Informatuta dauden pertsonak dira. Gauza askoren berri izan ohi dute “ahoz aho”, baina gainera komunikazio informaleko mota horrez gain interesatzen zaizkien jarduera, zerbitzu eta ekitaldiei buruzko informazioa lortzeko kanal nagusiak aldizkaria eta, batez ere, irratia dira. Oso gutxik lortzen dute informazioa Interneten bitartez, baina seme-alabek bide horren bitartez lortzen dieten informazioa estimatzen dute.

Balioespenik onenetakoa duen elementuetako bat adinekoentzako zentro soziokulturaletako iragarki-taulak dira, zehazki zentroetako jardueren hileroko programari buruzko informazioari dagokionez.

Interesatzen zaien informazioa beste bitarteko batzuen bidez ere lortzen dute, adibidez gizarte-langileak gizarte-zerbitzuei buruz ematen dien informazioa, eta adinekoentzako zentro soziokulturaletako profesionalek hiriko eskaintza soziokulturalaren eskaintzari buruz ematen dietena. Adinekoek erabili ohi dituzten saltokien bitartez informazio-zabalkundea hobetzeko proposatzen dute, adibidez farmaziak eta ortopediak erabiliz. Era berean garrantzitsutzat jotzen dute gizarte-zerbitzuei buruzko informazioa osasun-zerbitzuetan ere egon dadila.

3. IKERKETA ARLOAK

93

Informazio-bide zuzenagoak eta proaktiboagoak asmatzeko aukera adierazi dute, adinekoak egon ohi diren eta harremanetan jartzen diren lekuetara zuzenago iristeko.

Uste dute informazioa bilatzeko motibazioa funtsezkoa dela; interesatzen zaiena bilatzen dute baina informazioa bilatzeko moduari eta lekuari buruzko azalpen orokorren nahiko lukete, batez ere administrazioaren esparruan. Askorentzat informazioa izatea garrantzitsua da, baina era berean izapideetan lagunduko dien erreferentziazko norbait behar dute.

Administrazio-hizkuntza astuna da eta izapideak ulertzea eta egitea nahiko zaila izan ohi da. Administrazio-kudeaketetan sinpletasun eta erraztasun handiagoa eskatzen dute, adineko askok laguntza behar izaten dutelako, normalki seme-alaben laguntza. Beharrezkoa da administrazio-hizkuntza atseginagoa izatea jende guztiarentzat.

Erakundeetatik ematen den informazioaren sakabanaketa dago (Udala, Aldundia, Eusko Jaurlaritza, Osakidetza eta abar), eta horrek aukeratzeko posibilitatea oztopatzen du. Talde guztietan sortu den proposamen arrazoitua eta orokorra “leihatila bakarra” izateko premia da, bertan informazioa jasotzeko eta izapide guztiak ekintza bakar batean egiteko, dagokion erakundea edozein izanik ere. Horrek pertsona guztien bizi-kalitatea hobetuko luke, eta bereziki adinekoena, askotan galduta eta mareatuta sentitzen baitira eskatu behar duten laguntza edo behar duten informazioa eskatzeko batera eta bestera ibili behar dutelako.

Talde guztien kexa suharrenetako bat arlo horri dago lotuta, eta oro har ez daude batere pozik erantzungailu automatikoekin hitzorduak eta informazioa eskatzeko edo izapideak egiteko, adibidez Osakidetzarekin. Telefono horien grabazioak adeitasunaren antitesia dira, ez-atseginak, zakarrak eta oso luzeak (15’ inguru) direlako. Erantzungailuak erabat desegokiak, motelak, ulergaitzak eta askotan alferrikakoak direla diote.

Badirudi erantzungailuen sistema hori orokortzen ari dela hitzorduen edo beste izapide batzuen eguneroko kudeaketa handia den kasuetan. Sistema horien abantailetako bat hitzordua eskatzeko edo kontsultak egiteko 24 ordu daudela da, baina eragozpenak abantailak baino ugariagoak dira.

Hizkuntzari dagokionez, iradokitzen dute gaztelaniari lehentasuna ematea euskararen aurrean komunika-zioetan, adinekoen egungo errealitatea euskara oso gutxik dakitela eta hitz egiten dutela baita.

Funtsezkoa da informazio- eta komunikazio-teknologia berriei ematen dieten garrantzia: ordenagailuaren erabilera eta Interneterako sarbidea. Ordenagailua erabiltzeko eta Interneten sartzeko ikastaroen bitartez gero eta adineko gehiago prestatzen diren arren, adierazten dute esparru horretan gauza asko daudela egiteko: ikastaro-eskaintza handiagoa, Interneten doan sartzeko guneak adinekoentzako zentro soziokulturaletan, sanitatean hitzordua bide horren bitartez eskatzen ikastea, eta abar. Jakin badakite adinekoen sektore batek, zaharrenek, ez dutela IKTetarako sarbidea izango.

3. IKERKETA ARLOAK

94

3.6 GIZARTE ZERBITZUEN ETA OSASUNAREN ARLOA

3.6.1 Egungo egoera

Azken urteetan bizi-baldintzak nabarmen hobetu dira. Baina denak ez dira zahartzarora iristen baldintza berdinetan (osasun, ekonomia, kultura eta errotze eta gizarteratze baldintzak). Desberdintasunak daudela eta horiek bereziki adineko asko ukitzen dituztela jakin badakite, bereziki pobrezia-arriskua, ia bikoitza baita adinekoen artean beste adin-talde batzuetan baino. Adinekoen artean dauden desberdintasun-egoera argiak modu dibertsifikatuan tratatzea, adinekoen berdintasuna bermatzeko modu egokian lan egiten denaren bermea da.

Adinekoen osasunari eta independentziari eusteko laguntza-sistemak osasun-sistematik eta gizarte-zerbitzuetatik eskaintzen dira.

Zerbitzu horiek hirian izan duten garapen garrantzitsua bisualizatzeko dokumentu honen 2.4.2 (osasun-zerbitzuak) eta 2.4.3 (gizarte-zerbitzuak) ataletara jo behar da.



LAGUNTZA KOMUNITARIOA ETA OSASUN ZERBITZUAK

Gizarte-, osasun- eta komunitate-zerbitzuen informazioari eta erabilerari buruz hitz egin da.

Nolakoa da adinekoei laguntzeko erabiltzen diren osasun- eta komunitate-zerbitzuekin izandako esperientzia?

Honako hauei buruz galdetu da:- Eskura dauden zerbitzu motak.- Irisgarritasuna.- Ordaindu ote dezaketen.- Zerbitzuek premia indibidualen aurrean duten

erantzuteko ahalmena.

Adinekoek gizarte-zerbitzuei buruz oro har duten ezjakintasuna azpimarratzekoa da.

Adineko gazteenek uste dute ez dituztela ezagutzen oraindik ere laguntza-premiarik ez dutelako. Baina jakin badakite norengana jo behar duten horiek behar izanez gero: beren zonako gizarte-etxeko gizarte-laguntzailearengana.

Adineko zaharrenek eta zaintzaileek gehiago ezagutzen eta erabiltzen dituzte egun dauden zerbitzuak, hala udalarenak (mendetasuna ez dutenentzat) nola aldundiarenak (mendetasuna dutenentzat).

Uste dute garrantzitsua dela zer gizarte-zerbitzu dauden eta horiek nola erabiltzen diren jakitea, eta horretarako funtsezkoa da informazio hori erakundeetatik ematea. Osasun- eta gizarte-baliabideei buruzko informazio-gidak lagungarriak dira profesionalentzat nahiz adinekoentzat eta horien familientzat. Gida horiek normalki ez daude eguneratuta.

Informazio gehiago eskatzen dute hainbat baliabideri buruz: osasun-parkeak adinekoentzat, laguntza teknikoak, laguntza teknologikoak, telelaguntza eta abar.

Osasun-sistema, ordea, nahiko ondo ezagutzen dute, bezero nagusiak direlako eta sisteman sartzeko bideak, egun dauden osasun-baliabideak eta behar izan ditzaketen espezialistak ezagutzen dituztelako. Osasunaren arloan murrizketak jasaten ari dira, adibidez itxarote-denbora luzatzen delako hainbat azterketa egiteko, horiek urtero egitetik hiru urtean behin egitera igaro baitira. Kezkatuta daude medikoek kontsultan arreta eskaintzeko denbora gutxi dutelako, espezialista bat edo tratamendu espezializatu bat behar dutenean itxarote-zerrendak daudelako eta Santiago Ospitalea itxi egin dezaketelako. Profesional espezializatuak, geriatrak, eskatzen dituzte adinekoei arreta egokia eskaintzeko.

3. IKERKETA ARLOAK

95

Uste dute oro har osasun-profesionalen tratua ona dela, baina tratu desegokiko adibideak ere jartzen dituzte: infantilizazioa adinekoen arretan, bizkorregi hitz egiten duten edo adinekoa gorra dela edo ulertzen ez duela uste dutenean ozenago hitz egiten duten profesionalak, edo azalpenak kontsultan lagundu dion senitartekoari edo pertsonari bakarrik ematen dizkietenean, pazientea bertan egon arren.

Uste dute arazo bat dela hainbat adinekok botika asko hartzea. Uste dute osasun-zentroetako errezeta-sistema hobetu egin daitekeela, bizkorragoa eta eraginkorragoa izan beharko luke, behar dituzten dosien errezeta bakarrik emateko.

Gizarte-zerbitzuen alorrean leihatila bakarra ez izatea pertsonek dituzten premiak asetzeko garaian arazo bat dela diote, baliabideak kudeatzen dituen erakundea edo entitatea edozein izanik ere. Erakunde-maila desberdinetan dagoen koordinaziorik eza azpimarratzen dute, baita gune soziosanitario bat edukitzeak duen garrantzia ere, praktikan garatu gabe dagoen arren. Atal honetan gizarte- eta osasun-arloetako profesionalek oso oinarrizko mailetan dagoen koordinaziorik eza onartzen dute, adibidez erakundeen artean dagoen informazio-transmisioan. Koordinazio soziosanitarioko esperientzia eraginkor gutxi daude, baina bakarren bat garatzen ari dira, eskala txikian, osasun-zentroen eta oinarrizko gizarte-zerbitzuen eta gizarte-etxeen artean auzo jakin batean.

Adinekoentzat eta familientzat, gizarte-zerbitzuak izateak (etxez-etxeko laguntza-zerbitzua, eguneko zentroa eta abar) beren bizi-kalitatea hobetu du. Aldundiak eta Udalak eskaintzen dituzten zerbitzuak positiboki balioesteaz gain, beste erakunde eta elkarte batzuek egiten duten lana ere aipatzen dute. Beren premiak, oro har, estalita daudela diote, eta osasun- eta gizarte-zerbitzuetatik eskaintzen den kalitate handiko arretaz jabetzen dira.

Udal-baliabideak (adibidez tutoretzapeko apartamentuak, gizarte-etxeak eta adinekoentzako zentro soziokulturalak, osasun-parkeak eta abar) adinekoentzat oso egokiak direla diote, eta gogobetetasun-mailak oso handiak dira. Hainbatek uste du gizarte-zerbitzuen alorrean jarraitu beharreko eredua dela Gasteiz.

Familia zaintzaileei laguntzeko programek oso gogobetetasun-maila handia sortzen dute. Laguntza horiek (adibidez senitarteko langileen laguntza etxean, babes-taldeak eta babes psikosoziala) zaintzaileari bere burua zaintzeko eta bestea zaintzen jarraitzeko aukera ematen diote, eta adinekoak bere etxean jarrai dezake.

Epe laburrerako galderak planteatzen dira, izan ere, gero eta urte gehiago bizi badira eta urte horietako batzuk mendetasun egoeran bizi behar badituzte, susmoa baitute denontzako gizarte-zerbitzurik ez dela izango. Arlo hori ondo planifikatu behar da adinekoei gaur egun eta etorkizunean arreta eskaintzeko. Esparru horretan izan den politika txar baten adibide gisa, mendetasunaren legearen garapenarekin gertatzen ari dena azaldu dute, ez baitira betetzen ari. Puntu horretan oso zorrotz eta erreibindikatzaile agertzen dira. Arazo garrantzitsuenetako bat plazei eta kudeaketa-epeei lotuta dago. Plazak ez dira nahikoak, batez ere egoitzetan eta eguneko zentroetan, eta balioespena egiteko eta dagokion baliabidea esleitzeko denbora luzeegia da. Egoitza pribatuak garestiak dira eta familiek normalki ezin dituzte ordaindu.

Eskatzen dute mendetasuna duten pertsonak joaten diren zentroek, bereziki eguneko zentroek, mendetasun mota eta mailetara egokituta egon behar dutela, jarduerak eta zerbitzuak egokiagoak izan daitezen.

Era berean adierazi dute hainbat adineko ez direla kexatzen eskura dituzten baliabideetaz kenduko ote dizkieten beldur direlako, izan ere, kasuren bat ezagutzen baitute familiako langileen bidezko etxez etxeko laguntza-zerbitzu bati lotuta.

Emakume alargunek kezkatzen dituzte, baita etxeko lanak eta beste kudeaketa batzuk egiteko autonomiadunak ez diren gizon alargunek ere, eta batez ere bakarrik bizi direnek, familiarik ez dutenek edo inolako harremanik ezartzen ez dutenek kezkatzen dituzte. Uste dute bakardadea oso arazo arrunta dela eta gero eta handiagoa dela adinekoen artean. Pertsona horiek aurkitzeko eta laguntza eskaintzeko programak edo laguntzak eskatzen dituzte.

Beste laguntza tekniko edo laguntza-produktu batzuei dagokienez, uste dute ortopediek beraiek behar dituzten eta maiz erabiltzen dituzten eta bizi-kalitatea hobetzen duten produktuak dituztela (adibidez ohe artikulatuak, gurpil motordunak, eskaren aurkako koltxoiak eta abar), baina garestiak direla.

Beste hainbat gai sakondu nahiko lituzkete, adibidez heriotza duina eta “azken borondateak”.

4. IKERKETAREN LABURPENA


97

Atal honetan, ondorio gisa, arlo guztien elementurik esanguratsuenak biltzen dira taula batean, aurkitutako indarguneak eta ahuleziak eta lan honetan sortu diren hobekuntza-proposamenak adieraziz.

Eskema honekin egiazta daiteke hiriak Osasunaren Mundu Erakundearen eskakizunak betetzen ote dituen; eskakizun horiek Adinekoentzako Hiri Adiskidetsuen Gida Globalean bilduta dagoen Kontrol Zerrendan ze-hazki deskribatuta daude, eta Gasteiz adinekoekin hiri adiskidetsua izateko area bakoitzean egon behar duten elementuei lotuta daude.


98

ARLOAOMEren kontrol-zerren-

dako adierazleakINDARGUNEAK AHULEZIAK HOBETZEKO PROPOSAMENAK

ORO

KORR

A

Gasteizi buruzko ikuspegi orokorra

-Hiri polita, atsegina, segurua, zaindua, garbia eta lasaia.

-Berdeguneak oso ondo integratzea lortu da.

-Hiri garestia.

-Desberdintasunak: sozialak, ekonomikoak eta auzoen artekoak.

-Mendetasuna duten pertsonek ez dituzte pertsona autonomiadunek adina aukera.

-Gasteiz gero eta hiri iraunkorragoa izan dadin sustatzea.

-Udaleko departamentu guztietatik helburu hori lortzeko ekintzen plangintza koordinatua bultzatzea.

1. A

IRE

ZABA

LEKO

GU

NEA

K ET

A E

RAIK

INA

K

Hirigintza-plangintza -Ibiltzeko erraza da eta etxebizitzak zerbitzu eta garraioetatik hurbil daude.

-Gero eta eremu gehiago daude oinezkoentzat.

- Mugikortasun iraunkorraren eta espazio publikoaren Planaren ekintzek hiriaren diseinu berri bat sartzen dute. Lehen superretxadia dago (Antso Jakitunaren kalea), eta nabarmen hobetu du inguru hori: espazio handiagoa oinezkoentzat, irisgarritasuna, garraioekiko hurbiltasuna, argiztapena, estetika eta abar.

-Hiri Antolamenduko Plan Orokorra modu partaidetuak lantzen ari da.

-Etxebizitza-nukleoak urrun daude auzo berrietan (Salburua, Zabalgana, Lakua).

-Orubeak hutsik daude.

-Auzoetako merkataritza txikia desagertzen ari da.

-Mugikortasun iraunkorraren eta espazio publikoaren planaren eta hiri-antolamendurako plan orokorraren ekintzak garatzen jarraitzea.

-Adineko jende asko duten auzoetan eta auzo berrietan merkataritza txikia sustatzeko moduari buruzko gogoeta egitea, bizitza gehiago egon dadin.

Irisgarritasuna

Bezeroentzako zerbitzu bereziak hornitzen dira, adibidez adinekoentzat banandutako ilarak edo mostradoreak.

Eraikinak behar bezala seinaleztatuta daude kanpoan eta barruan, eserleku eta komun nahikoak, igogailu irisgarriak, arrapalak, heldulekuak eta eskailerak eta zoru irristagaitzak dituzte.

-Alde zaharreko zona irisgarritasuna hobetzen ari da.

-Eraikin publiko gehienak irisgarriak dira.

-Lokal eta saltoki berriek irisgarritasun-araudia betetzen dute.

-Irisgarritasun-planak urteak daramatza hainbat hobekuntza sartzen, adibidez zintarriak jaistea, eta sarbide, baldosa eta zoru irristagaitzak.

-Hainbat eraikin publikotan oztopo arkitektonikoak daude sarbide, zerbitzu eta instalazioetan.

-Alde zaharreko arrapala mekanikoek igotzeko aukera ematen dute, ez ordea jaisteko aukera.

-Denda eta saltoki askok irisgarritasun-arazoak dituzte (eskailera-mailak, eskailerak, ate estuak eta abar), eta oztopoak barnealdean.

-Hainbat baldosaren egoera txarra hiriko hainbat gunetan: apurtuta eta askatuta daude, eta estropezuak eta erorikoak eragiten dituzte.

-Eraikin publikoetako instalazioak eta sarbideak hobetzea: seinaleztapena, ateak, komunak.

-Alde zaharreko irisgarritasuna hobetzen jarraitzea.

-Saltokien egoera aztertzea eta irtenbideak bilatzea jabeek irisgarritasun-arazoak konpontzeko obrak egin ahal izan ditzaten.

-Irisgarritasun-planaren eta hiri-antolamenduko plan orokorraren ekintzak garatzen jarraitzea.


99



1. A

IRE

ZABA

LEKO

GU

NEA

K ET

A E

RAIK

INA

K- Zerbitzuak elkartuta daude eta irisgarriak dira.

- Espaloiak mantentze-egoera onean daude, ez dute oztoporik eta oinezkoentzako dira.

- Espaloiak irristagaitzak dira, nahiko zabalak dira gurpil-aulkientzat eta zintarriak desnibelean dituzte kalearen mailara arte.

-Oro har, espaloiak ondo zainduta daude eta ez dute oztoporik.

-“Botoi itxurako” baldosek asko molestatzen dute.

-Baldosak konpontzeko berehalako ekintzako prebentzio- eta konponketa-talde gehiago izatea.

-“Botoi-itxurako” baldosak dauden gurutzaguneetarako alternatibak bilatzea.

Txakurrak -Oro har, txakurren jabeak txakur-kaka jasotzeaz arduratzen dira.

- Kaleetan eta parkeetan aske dauden txakurrek segurtasunik eza eragiten diete.

- Txakur-kaka lorategietan eta bide publikoan.

-Txakurren jabeak kontzientziatzea, adibidez parkeetan kartelak jarriz, lotuta eramateko eta txakur-kaka jasotzeko poltsak eramateko.

-Parkeren batean guneren bat sortzea txakurrak aske ibil daitezen.

Bizikletak eta patinak

Bizikleta-bideak espaloietatik eta gainerako oinezkoen bideetatik bananduta daude.

-Bizikletaren erabilerak oso iraultza positiboa ekarri du mugikortasun-ohituretan. Erabilera orokortu egin da.

-Bizikleta bidezko garraioa aukera erosoa, osasuntsua eta ekologikoa da, eta autoaren bidezko garraioarekiko alternatiba eraginkorra da.

-Hiria ez dago prestatuta bizikleta garraio segurua izan dadin.

-Behar bezala mantendu gabeko bizikleta-bideak daude.

-Oinezkoaren eta bizikletaren arteko elkarbizitzak zailtasunak sortzen ditu, batez ere espaloietan. Ez daude seguru harrapatzeko eta erortzeko beldur direlako.

-Adinekoek oso gutxi erabiltzen dute bizikleta.

-Txirrindularien eta oinezkoen eskubideei buruzko sentsibilizazio-kanpaina.

-Bizikleta-mugikortasunerako gida-planaren ekintzak garatzea: bizikleta erabiltzeko sarea zabaltzea, zonen arteko konexioak eta abar.

-Bizikleta-bideen egoera aztertzea, egoera onean mantentzeko.

-Bizikleta-mugikortasunaren araudi berriari buruz informatzea.

Semaforoak eta bidegurutzeak

- Oinezkoen bidegurutzeak nahikoak dira kopuruari dagokionez eta seguruak dira ezintasun maila eta mota desberdinak dituztenentzat, marka irristagaitzekin, ikusteko eta entzuteko seinaleztapenarekin eta gurutzatzeko denbora egokiekin.

-Semaforo-erregulazioa egokia da eta ikusteko eta entzuteko seinaleak ditu.

-Semaforo batzuetan oinezkoek denbora luzez egon behar dute zain, eta beste batzuek, ordea, ez dute denbora ematen igarotzeko.

-Ez dira errespetatzen oinezkoen pasabideak ezta semaforoak ere, eta horrek arrisku-egoerak sortzen ditu, batez ere adinekoen artean.

-Adineko gehiago bizi diren horiko zonetan semaforoen iraupena eta sinkronizazioa aztertzea.

-Bide-segurtasunari buruzko prebentzio- eta sentsibilizazio-jarduera iraunkorrak egitea, jendeari oro har eta bereziki adinekoei zuzenduta.


100



1. A

IRE

ZABA

LEKO

GU

NEA

K ET

A E

RAIK

INA

K- Gidariek oinezkoei igarotzen uzten diete gurutzaguneetan eta oinezkoen bidegurutzetan.

- Igarotzeko seinaleak eta gurutzaguneak ikusten dira eta behar bezala ipinita daude.

Berdeguneak: parkeak eta lorategiak

Berdeguneak eta aire zabaleko eserlekuak nahikoak dira kopuruari dagokionez, ondo mantenduta daude eta seguruak dira.

-Oso pozik daude parke, lorategi, berdegune eta paseatzeko gune asko daudelako eta ondo kontserbatuta daudelako.

-Eguraldi txarra egiten duene-an joateko lekuak badaude: merkataritza-zentroak, adinekoentzako zentro soziokulturalak eta abar.

-Hiriak berdeguneak sustatzen eta zaintzen ditu.

-Alde zaharrean ez dago ia berdegunerik.

-Eraikinak egiten direnean karrerapeak edo estalitako guneak egiteko aukera aztertzea, eguraldi txarra dagoenean egoteko.

-Berdeguneak egitea, adibidez alde zaharrean.

-Naturari eta biodibertsitateari lotutako jardun-planak garatzen jarraitzea.

Argiztapena, zarata eta garbitasuna

Zona publikoak garbiak eta atseginak dira.

-Hiria oro har ondo argiztatuta eta garbi dago, eta lasaia da. Ez dago zarata-arazorik.

-Zirkulazioa handiegia da hainbat kaletan.

-Iskanbila handia dago alde zaharreko hainbat lekutan asteburuetan.

-Azken urteetan garbitasunak pixka bat beherantz egin du.

-Zona batzuetan, adibidez parkeetan edo kale batzuetan, segurtasunik ezaren sentsazioa dute argiztapen eskasa dagoelako.

-Alde zaharrean gauez dagoen zarataren arazoa konpontzea.

-Arreta jarri behar zaio kaleen garbiketa hobetzeari, batez ere hirigunean.

-Behar den lekuetan argiztapena hobetzea.

Seinaleztapena eta hiri-ekipamendua

Kanpoko eta barneko komun publikoak nahikoak dira kopuruari dagokionez, txukun daude, mantentze-egoera onean, eta irisgarriak dira.

-Oro har eserleku nahikoak daude.

-Osasun-parkeak daude adinekoentzat.

-Pixaleku publiko nahikoak ez daude, eta daudenak egoera txarrean daude edo irisgarritasun-arazoak dituzte.

-Ura edateko iturri gutxi daude.

-Garraio publikoko geltokietako markesinak ez daude egokituta hotzaz eta euriaz babesteko.

-Seinaleztapena ez da homogeneoa eta letraren tamaina ez da egokia.

-Eserleku batzuk ez dira egokiak adinekoentzat beren diseinua dela medio: bizkarralde desegokia eta eserlekua oso baxu.

-Kaleetako seinaleztapena hobetzea, irisgarria izan dadin: kokapen-irizpide homogeneoak, letra eta distantzia egokiak.

-Pixalekuen egoera berrikustea eta hobetzea, eta pasealekuetan berriak ipintzea.

-Eserlekuen kopurua eta egoera berrikustea. Hirirako eserleku-diseinu bat egitea, ergonomikoa izan dadin.

-Osasun-parkeen sarea zabaltzea eta horiei buruzko informazioa hobetzea.


101



1. A

IRE

ZABA

L.Segurtasuna

- Aire zabaleko segurtasuna sustatzen da kaleetan argiztapen ona jarriz, polizia-patruilekin eta hezkuntza komunitarioarekin.

-Hiria segurua da oro har.

-Segurtasunik ezari lotutako arazo gutxi daude.

-Adinekoen kolektiboak lapurreta, ebasketa eta engainuekiko kaltebera da.

-Hainbat une edo lekutan segurtasunik ezaren sentsazioa dute.

-Krisi ekonomikoko egoerak lapurretak eta ebasketak areagotu ditzake.

-Poliziaren presentzia eta zaintza handiagoa auzoetan.

-Segurtasunari buruzko prebentzio- eta sentsibilizazio-jarduera iraunkorrak egitea: adinekoekiko lapurreta, ebasketa eta iruzurren prebentzioa.

2. G

ARR

AIO

A

Tranbia eta Autobusa

- Garraio publikoaren kostuak uniformeak dira, argi ikus daitezke eta eskura daude.

- Garraio publikoa konfiantzazkoa eta maiztasun handikoa da, baita gauez eta asteburuetan eta jaiegunetan.

- Hiriko zona eta zerbitzu guztietara joan daiteke garraio publikoaren bitartez, konexio eta ibilbide onekin, eta behar bezala markatutako ibilgailuekin.

- Ibilgailuak garbi daude, mantentze-egoera onean, irisgarriak dira, ez daude bidaiariz gainezka, eta errespetatzen diren lehentasunezko eserlekuak dituzte.

- Desgaituentzako garraio espezializatua dago.

- Erabiltzaileei premia bereziak dituztenentzako ibilbideei, ordutegiei eta instalazioei buruzko informazio osoa eta irisgarria eskaintzen zaie.

- Garraio boluntarioko zerbitzu bat dago garraio publikoa oso mugatua denean.

-Oso balioespen positiboa eta gogobetetasun orokorra garraio-sare berriari dagokionez, elementu guztietan; prezioa, linea-aldaketak, maiztasuna, irisgarritasuna, lehentasuna errepidean, eta abar.

-Adinekoentzat gordetako eserlekuak eta gurpil-aulkientzako guneak.

-Adinekoek eta jendeak oro har informazio nahikoa dute garraio publikoari buruz.

-Mugikortasun iraunkorreko planarekin jarraitu da.

-Tranbia-linea gutxi.

-Autobus-ibilbide batzuk denbora asko irauten dute.

-Garraio-sarearen garapenarekin jarraitzea: tranbia-linea gehiago jartzea (mugikortasun iraunkorraren eta espazio publikoaren planaren ekintzak).

-Tranbiaren barneko segurtasuna hobetzea: erdialdeetan eusteko barrak ipintzea.

-Gordeta dauden eserlekuen kopurua berrikustea eta mugikortasun murriztua dutenentzat areagotzeko aukera aztertzea.


102



2. G

ARR

AIO

ALangileen tratua -Adeitasuna gidarien

tratuan eta arretan. -Zenbait kasutan gidariak ez dira adeitsuak: ez dira plataformen alboan gelditzen, adinekoak eserita daudela itxaron gabe abian jartzen dira, eta abar.

-Jendeari oro har arreta eskaintzeko prestakuntza sakontzea, eta gidariak kontzientziatzea adinekoentzat garraio publikoan bidaiatzeak dakarren zailtasunari buruz.

-ibilgailuen geldialdia areagotzea, erabiltzaileek eserlekuak uzten edo okupatzen dituzten bitartean.

Geltokiak eta markesinak

- Gidariak esleituta dauden geltokietan eta zintarriaren alboan gelditzen dira igoera errazteko, eta bidaiariak eserita egoteko zain egoten dira berriro abian jarri baino lehen.

- Geltokiak eta garraio-estazioak modu egokian kokatuta daude, irisgarriak dira, seguruak, ondo argiztatuta eta seinaleztatuta daude, eta eserleku eta babes egokiak dituzte.

- Gelditzeko eta bidaiariak jaisteko zonak seguruak eta nahikoak dira, eta estrategikoki kokatuta daude.

- Aparkatzeko eta gelditzeko zonak daude bidaiariak eta premia bereziak dituzten pertsonak jaitsi ahal izateko, eta errespetatu egiten dira.

-Plataformak eta geltokiak zero-kotan.

-Hotza itxaroten duten bitartean.

-Plataformen alboan ez gelditzeak edo gaizki aparkatutako ibilgailuek sarbidea eragozten dute.

-Autobusaren arrapalak eta irisgarritasun-tresnak soilik gurpil-aulkientzat erabiltzen dira. Mugikortasun-arazoak dituztenek ere horiek behar dituzte.

- Geldialdia beti plataformetan egitea, ez horietatik kanpo.

-Eguraldi txarraz babestuko duten markesinak instalatzea.

-Garraiorako sarbidean lehentasunen berri ematea.

-Autobusetako arrapalen erabilera mugikortasun murriztua dutenentzat zabaltzeko aukera balioestea.

-Autobus-geltokietan barra bertikal seinaleztatu bat instalatzea, gidariak ikus dezan mugikortasun murriztua duen pertsona batek autobusean sartu nahi duela.

Autoak eta aparkalekuak

- Ibilgailuen fluxua behar bezala erregulatuta dago.

-Hiri txikia da, eta bertan gidatzea erraza da.

-Errepideek eta biribilguneek kontserbazio-egoera ona dute.

-Gero eta espazio gutxiago daude ibilgailu pribatuak ibiltzeko. Oinezkoentzako zonak areagotu dira.

-Zirkulazio gehiegi dago erdialdeko kale jakin batzuetan eta beste zona batzuetan.

-Aparkalekuak falta dira.

-TAO orokortu egin da eta garestia da. Ia ez dago aparkatzeko plazarik TAOrik gabe.

-Aparkaleku gehiago eta merkeagoak (aparkalekuen gida-planaren ekintzak garatzea).

-Desgaituen txartelen erabilera kontrolatzea.

-Oinezkoentzako zonetan, kudeaketak egiteko laguntza behar duten adinekoei ibilgailu pribatuan edo beste moduren batean sartzen uztea.


103



2. G

ARR

AIO

A- Bideek kontserbazio-egoera ona dute, hustubide estaliak dituzte eta ondo argiztatuta daude.

- Errepideak gidarien ikusmena blokeatzen duten oztopoez libre daude.

- Bide-hezkuntza eta eguneratze-ikastaroak sustatzen dira gidari guztientzat.

- Mugikortasun iraunkorraren eta espazio publikoaren planeko ekintzekin aurrera egiten ari da.

-Desgaituentzat gordetako plazen erabilera lizuna.

-Mugikortasun-arazoak dituen adineko bat oinezkoentzako zonetan dauden hainbat zerbitzu soziosanitariotara edo erakunde-zerbitzutara hurbiltzea ezinezkoa da.

Taxia

Taxiak eskuragarriak dira prezioari eta erabilgarritasunari dagokienez, eta gidariak adeitsuak eta lagunkoiak dira.

-Erosotasuna. -Oso garestiak.

-Mendetasuna duten edo desgaitasunen bat duten pertsonentzat egokitutako ibilgailuak falta dira.

-Taxi egokitua behar duten 65 urtetik gorakoentzako laguntza-ildoa.

3. E

TXEB

IZIT

ZA

Irisgarritasuna etxebizitzetan

- Etxeko mantentze- eta laguntza-zerbitzu nahikoak daude, eta eskuragarriak dira prezioari dagokionez.

- Etxebizitzek eraikuntza ona dute eta babes segurua eta erosoa faktore klimatikoen aurrean.

- Maila bakarrean dauden barne-espazioek eta azalerek gela eta korridore guztietan mugitzeko askatasuna ematen dute.

- Etxebizitzak prezio merkearekin aldatzeko hornidurak eta aukerak daude, eta hornitzaileek adinekoen premiak ulertzen dituzte.

-Etxebizitzetan irisgarritasuna eta bizigarritasuna hobetzeko obrak egiten dira. Adinekoek gastu horiek beren gain hartzen dituzte.

-Etxebizitza berriek ez dute irisgarritasun-arazorik.

-Bainugelak egokitzeko laguntzak daude.

-Etxebizitzak zerbitzuetatik eta garraiotik hurbil daude.

-Etxebizitza-parke zaharkitua.

-Hainbat etxebizitzatan ezin da igogailua jarri zero kotan, eskailerak daude igogailuraino edo ezin dira ateak zabaldu gurpil-aulkia sartzeko.

-Igogailuak, arrapalak eta plataformak jartzeko laguntza ekonomikoak daude, baina eskasak direla diote.

-Zaharberritze-obrak garestiak dira eta beheetan dauden lokaletako jabeekin arazoak sortzen dituzte.

-Arazo horiek batez ere Alde Zaharrean, Koroatzean, Zaramagan eta etxebizitzak zaharragoak diren beste zona batzuetan daude.

-Etxebizitza askotan gaizki egokitutako bainuontziak eta bainugelak daude.

- Etxeko eta etxetik kanpoko erorketen kontaketa ugari.

-Etxebizitzetan irisgarritasuna eta instalazioak hobetzeko obrak egiteko laguntzen zenbatekoa handitzea.

-Obra mota horri eta dauden laguntzei buruzko informazioa hobetzea.

-Adinekoak bizi diren Alde Zaharreko etxebizitzen egoerari buruzko azterlan xehatua egitea, eta ondoren jardun-plan bat.

-Etxebizitza berriek bainugelak egokituta izatea, eta horietako batek dutxa zero kotan.

-Etxebizitzen egokitzapena hobetzeko obra eta instalazio txikiak egitearen onurari buruz informatzea, batez ere bainugeletan eta beste hobekuntza batzuei dagokienez (argiztapena, eusteko barrak, altzari egokiak eta abar).

-Etxebizitzen egokitzapena hobetzeko laguntza-programa bat ezartzeko aukera aztertzea.


104



3. E

TXEB

IZIT

ZA-Zahartzerakoan ingurunea egokitu egin behar da etxean; armairuen altuera, heldulekuak korridoreetan, alfonbrak kentzea eta abar. Etxebizitzen bizigarritasuna eta egokitzapena hobetuko luketen elementuei buruzko informazio zehatzik ez dago, eta elementuetako asko garestiak dira.

-Altzariz hornituta datozen etxebizitza berriek armairu eskuragarriak izatea.

-Erorikoak prebenitzeko programa sustatzea.

-Etxebizitzen zaharberritzearen alorrean, enpresa-sektoreari adieraztea beharrezkoa dela kalitate eta prezio arteko irtenbiderik onenak bilatu behar direla, adinekoen ezaugarriak eta erosteko ahalmena kontuan izanik.

Eskuragarritasuna

- Etxebizitza-eskuragarritasuna nahikoa eta egokia da prezioari dagokionez zona seguruetan eta zerbitzuetatik eta gainerako komunitatetik hurbil dauden zonetan.

- Alokatzeko etxebizitza publikoak garbiak dira, kontserbazio-egoera onean daude eta seguruak dira.

- Zerbitzu egokiak dituzten eta adineko ahul eta desgaituentzat prezio egokiak dituzten etxebizitzak daude.

-Saltzeko dauden etxebizitza berrien parkea.

-Tutoretzapeko apartamentuen elementu guztiak adinekoen bizi-kalitatea hobetzeko diseinatuta daude. Diseinu egokitua dute eta irisgarriak dira. Oso balioespen ona dute.

-Adinekoek beren etxebizitzetan bizi nahi dute eta beharrezko obrak eta egokitzapenak egin nahi dituzte, bertan bizitzen jarraitzeko mendetasun-egoeran egon arren.

-Konponketa txikiak beraiek edo senitartekoek egiten dituzte.

-Premia izanez gero baliabide alternatiboak izatea: tutoretzapeko apartamentu publikoak eta pribatuak eta egoitzak ohiko etxebizitzaren alternatiba gisa.

-Adinekoek beste adineko batzuekin bizitzea atsegin dute, baina beren auzoan.

-Hiri-antolamenduko plan orokorra egiten ari dira eta jendeak parte har dezake, eta biltzen duen ildoetako bat hiriko zona jakin batzuetan etxebizitzen zaharberritze integrala egitea da.

-Etxebizitza aldatzeak zenbaitetan bizi diren zona aldatzea dakar.

-Profesionalen ustez adinekoentzat esklusiboak diren tutoretzapeko apartamentuen guneak ez dira elkarbizitza-eredu integratzailea.

-Tutoretzapeko apartamentuen gune batzuk hiritik urrun dauden zonatan daude eraikita.

-Adinekoentzat esklusiboa den tutoretzapeko apartamentuen eredua baliozkoa den ala beste modalitate integratzaileagoak dauden berrikustea.

-Tutoretzapeko apartamentu pribatuen guneak hirian integratuta eraikitzea.

-Etxebizitzetako behe-solairuan, zero kotan, dauden lokalak etxebizitza gisa egokitu ote daitezkeen aztertzea, saltzeko garaian etxebizitza-premia duten adinekoei lehentasuna emanez.


105



3. E

TXEB

IZIT

ZAPrezioa -Tutoretzapeko

apartamentu publikoa alokairu-erregimenean, oso prezio merkearekin.

-Etxebizitza librea oso garestia.

-Tutoretzapeko egoitza eta apartamentu pribatuak garestiak.

-Diru-laguntza linea bat planteatzea etxebizitza librea erosteko.

-Irizpideak zabaltzea adinekoek BOE bat eskuratu ahal izan dezaten.

-Etxebizitza zaharrak etxebizitza berriekin trukatzeko aukera proposatzea.

4. E

RRES

PETU

A E

TA G

IZA

RTER

ATZE

A

Heziera, balioak eta tratua

- Zerbitzuetako langileak adeitsuak eta lagunkoiak dira.

- Eskolek aukerak ematen dituzte zahartzeari eta adinekoei buruz ikasteko, eta pertsona horiek eskola-jardueren barnean hartzen dituzte.

-Pertsonak eta profesionalak oro har heziera onekoak, atseginak eta errespetutsuak dira.

-Hiri hezitzailea: gizabidea, elkartasuna edo gizarteratzea bezalako baliotan oinarritzen da.

- Ikastetxeetan belaunaldien arteko programak daude.

-Hainbat kasutan gizabide eta heziera gutxi dago. Kasu indibidualak dira, gazteen nahiz adinekoen artean gertatzen direnak.

-Ez dago tratu bereizi bat premia desberdinen aurrean.

-Administrazio publikoak emandako tratuari buruzko pertzepzio negatiboa (gizarte- eta osasun-zerbitzuak): hainbat profesionalek zenbaitetan haurrak bezala tratatzen dituzte (infantilizazioa), batez ere adinekoak dementziaren bat baldin badu.

-Hainbat profesionalek ez dute prestakuntzarik edo sentsibilizaziorik adinekoak tratatzeko eta horiei arreta eskaintzeko.

-Familiako eta erakundeetako testuinguruan tratu desegokiko edo tratu txarreko egoerekiko kezka.

-Hiri hezitzailearen proiektua garatzen jarraitzea eta gizabidea, elkartasuna eta errespetua bezalako balioen lantzea lehen haurtzarotik bultzatzea, eskola- eta familia-testuinguruan.

- Berdintasuneko, gaztaroko eta haurtzaro eta nerabezaroko planen ekintzak garatzen jarraitzea.

-Tratu egokia eskatzea.

-Jendaurrean dauden profesional guztiak heztea adinekoen tratu onaren ikuspuntutik, adinekoekiko arreta hobetzeko.

-Tratu txarreko egoerak prebenitzeko eta detektatzeko plana abian jartzea.

Aintzatespena eta errespetua

- Zerbitzu publikoek, boluntarioek eta komertzialek adinekoei aldizka kontsulta egiten diete beraiei zerbitzu hobea emateko moduari buruz.

-Oro har galdetu egiten zaie eta kontuan izaten dituzte.

-Baliagarri eta baloratuta sentitzen dira. Gizarteari laguntzeko gogoa dute.

-Uste dute beren familiei eta gizarteari oro har gauza baliagarriak ekartzen dizkietela; boluntario-lana, dedikazioa, eskuragarritasuna, jakintzak eta abar.

-Hainbat kasutan ez zaie galdetzen beraientzat funtsezkoak diren gaiei buruz: ordutegi-aldaketa, aurrekontu-murrizketa eta abar.

-Gizartearen aintzatespenik eza.

-Gizarteak zahartzaroari eta adinekoei buruz duen irudia negatiboa da. Gazteenek eta adinekoek ere gaztetasuna eta fisikoa balioesten dute.

-Zahartzaroaren gizarte-irudia hobetuko duen sentsibilizazio-kanpaina bat diseinatzea eta etapa horri eta adinekoei buruzko estereotipo negatiboak ezereztea. Adinekoen irudi positiboa sustatzea.


106



4. E

RRES

PETU

A E

TA G

IZA

RTER

ATZE

A- Hainbat premiari aurre egiteko zerbitzuak eta produktuak hornitzen dira, eta zerbitzu publiko eta komertzialek lehentasunak eskaintzen dituzte.

- Adinekoak ikusgai daude komunikabideetan, eta modu positiboan aurkezten dituzte, estereotipatu gabe.

- Komunitateak adinekoak aintzatesten ditu iraganean eta egun egindako ekarpenengatik.

Familia

- Familientzako ekintza komunitarioek adinekoak barnean hartzen dituzte espezifikoki.

-Familia harremanen nukleoa da. Gizarte-sare nagusia da.

-Ondo sentitzen dira familiarekin, maitatuak eta errespetatuak. Elkarrekiko laguntzako nukleo garrantzitsua.

-Ez da aintzat hartzen egiten duten lana.

-Familien zama handiegia, adinekoei arreta eskaini behar dietelako.

-Familia zaintzaileei laguntzeko programak bultzatzea.

Auzotarrak -Auzotarrak oso laguntza-sare garrantzitsua dira adinekoentzat.

-Auzotar-sarea pixkanaka galtzen ari da egungo gizartean.

-Auzotarren arteko harreman onak aintzatestea eta zaintzea, eta auzoetan gizarte-sare horien balioa indartuko duten ekintzak asmatzea.

-Etxebizitzen eta espazio publikoen eraikuntzek auzotarren arteko harremana ahalbidetzea (mugikortasun iraunkorraren eta espazio publikoaren planaren eta hiri-antolamenduko plan orokorraren ekintzak).

Merkataritza txikia auzoetan

-Merkataritza txikiak oinarrizko premiak estaltzen ditu eta adinekoen autonomia indartzen du.

-Leialtasun- eta konfiantza-harremana adinekoen eta merkatarien artean.

-Merkataritza txikia pixkanaka galtzen ari da, eta horrek zailtasunak sortzen ditu adinekoen eguneroko bizitzan: ezin dituzte erosketa txikiak egin etxetik hurbil.

-Etxebizitzen inguruan merkataritza txikia egon dadin bultzatzea.


107



5. P

ART

E-H

ART

ZE S

OZI

ALA

Belaunaldiarteko harremanak

- Komunitate osora zabaldutako inguruneek, jarduerek eta ekitaldiek belaunaldi guztiak erakartzen dituzte, adin bakoitzaren premia eta lehentasun espezifikoak kontuan izanik.

-Hainbat eremutatik programatzen diren belaunaldiarteko jarduerek jakintzak transmititzea ahalbidetzen dute, eta horietan parte hartuz baliagarri eta balioetsita sentitzen dira. Jarduera mota hori oso ondo balioetsita dago.

-Atsegin dute beren adineko jendea dagoen baliabideetan egotea, baina baliabide horietan beste adin-talde batzuekin egin beharreko jarduerak sustatzea.

-Belaunaldiarteko esperientziak eta jarduerak badauden arren, ez dira asko eta adinekoek eta profesionalek ez dituzte behar bezala ezagutzen.

-Profesionalek zalantzan jartzen dituzte adinekoentzako esklusiboak diren baliabideak eta programak.

-Belaunaldiarteko jarduerak sustatzea eta ezagutzea, elkarbizitza, elkartrukea eta elkarrekiko aintzatespena helburu izanik.

-Adinekoentzako ekipamenduetan (zentro soziokulturalak) beste adin-talde eta sektore batzuekin egin beharreko jarduerak sustatzea. Zentro horien ateak auzoari zabaltzea. Elkarbizitzarako espazioak izan daitezen bultzatzea.

Aisiako eta astialdiko jarduerak

- Adinekoak barnean hartzen dituzten ekitaldiak herriko hainbat gunetan egiten dira, adibidez gizarte etxeak, eskoletan, liburutegietan, zentro komunitarioetan eta parkeetan.

- Ekitaldiak eta jarduerak egiteko egoitzak estrategikoki kokatuta daude, irisgarriak dira, ondo argiztatuta daude eta garraio publikoz heltzeko errazak dira.

- Ekitaldiak adinekoentzat komenigarriak diren orduetan egiten dira.

- Jarduera eta ekitaldietara bakarrik edo inoren laguntzaz joateko aukera dago.

-Adineko gehienak oso aktiboak dira eta hainbat ingurunetatik antolatutako jardueretan parte hartzen dute; gizarte-etxeak, adinekoentzako zentro soziokulturalak, parrokiak, kirol-klubak, helduen hezkuntzako ikastegiak eta abar.

-Adinekoek aisia-denbora modu egokian gozatzen dute.

-Hiriak jarduerak egiteko zentro ugari ditu: gizarte-etxeak, adinekoentzako zentro soziokulturalak, parrokiak, kirol-klubak, helduen hezkuntzako ikastegiak eta abar.

-Adinekoentzako zentro soziokulturalen hobekuntzan jarraitzen da.

-Gizarte-etxeak eta adinekoentzako zentro soziokulturalak oso ondo balioesten dituzte. Arretaren kalitatea eta jardueren egokitasuna oso onak direla diote.

-Jardueren eskaintza oso erakargarria, askotarikoa eta handia da (soziokulturalak, ariketa fisikoa, hezkuntza, aisia eta astialdia, ingurumena, osasuna eta abar).

-Astialdia gozatzeko oztopo nagusiak: osasun-arazoak, mendetasuna, bakardadea eta isolamendua.

-Mendetasuna dutenentzako jardueren eskaintza txikia.

-Adinekoentzako zentro soziokultural batzuk txiki geratu dira.

-Jarduera batzuen eskaria oso handia da (gimnasia, informatika, tai-chi, igeriketa eta abar), eta horrek plaza gutxi izatea dakar.

-Udalaren jarduera-eskaintzaren urteko plangintzan ez dago prozedura global bat erakundeek eskaria aztertzeko eta koordinatuta jarduerak proposatzeko, era horretan bikoiztasunak saihestuz eta jarduerak kolektiboaren errealitatera egokituz.

-Ikastaroek eta tailerrek ikasturteko iraupena dute eta ez dira udan (ekainetik urrira) eskaintzen.

-Adineko ez-aktiboenenei astialdia gozatzeko hainbat aukera edo posibilitate irakasten dien jardueraren bat diseinatzea.

-Mendetasuna dutenentzako eta horien familientzako jardueren eskaintza areagotzea.

-Eskaria zehazki aztertzea eta udalerriko kirol-jardueren eta jarduera soziokulturalen eskaintza planifikatzea inplikatutako esparru eta erakunde guztietatik egiten den eskaintza aztertuz eta koordinatuz.

-Zentroetako espazioak hobetzea espazio gehiago izateko.

-Adinekoen bi zentro soziokulturalen irisgarritasun- eta espazio-arazoak konponduko dituzten zentro berriak sortzea.

-Adinekoentzako zentro soziokulturalak hobetzeko planaren ekintzak garatzen jarraitzea.


108



5. P

ART

E-H

ART

ZE S

OZI

ALA

- Jarduerek eta ikuskizunek prezio merkeak dituzte, eta ez dute parte-hartze kostu ezkuturik edo osagarririk.

- Jarduera eta ekitaldiei buruzko informazio ona ematen da, instalazioen irisgarritasunari eta adinekoentzako garraio-aukerei buruzko xehetasunak barne.

- Adineko guztientzat zuzendutako jarduera asko eskaintzen dira.

- Gizartetik baztertuak izateko arrizkuan dauden pertsonak sartzeko ekintza komunitarioak egiten dira.

-Udako hilabeteetan adinekoentzako zentro soziokulturalek jarduera soziokulturalak eskaintzen dituzte: hitzaldiak, txangoak, bisitak, zineak eta abar.

-Gogobetetze handia dago jardueren antolaketa, espazioak eta prezioak kontuan izanik.

-Jarduerei eta ekitaldiei buruzko informazio ona.

-Adinekoentzako zentro soziokulturalek gabezia handiak dituzte informatikari dagokionez.

-Ikastaroen eta gehien eskatzen diren jardueren kopurua handitzea, adibidez informatika-ikastaroak.

-Adinekoentzako zentro soziokulturaletan irekitako gelen erabilera bultzatzea.

-Hilabeteko edo bi hileko formatua duten ikastaro eta tailerrak proposatzea udarako.

-Adinekoentzako zentro soziokulturaletako informatika-sistema eta Interneten bidez izena emateko sistema hobetzea.

6. P

ART

E-H

ART

ZE Z

IBIK

OA

ETA

EN

PLEG

UA

Lan-esparruan

- Adineko enplegatuen gaitasunak behar bezala sustatzen dira.

- Adinekoentzako lan-aukera malgu eta behar bezala ordainduen sorta sustatzen da.

- Langileen kontratazio, kontserbazio, sustapen eta prestakuntzan adina soilik kontuan hartuz diskriminatzea debekatzen da.

- Laneko lekuak egokituta daude desgaituen premiei aurre egiteko.

- Adinekoentzako lan independenteko aukerak sustatzen eta laguntzen dira.

- Adineko langileentzako erretiratu ondorengo prestakuntzarako aukerak hornitzen dira.

-Askok uste dute 65 urtera aktibo iristea nahikoa dela eta lan egiteari uzteko adin egokia dela.

-Enpresek hainbat kontratu-modalitate dituzte, adibidez txanda-kontratua, desgastea dakarten lanpostuak betetzen dituzten eta erretiratzetik hurbil dauden pertsonentzat.

-Erretiroaren iritsiera jarduerak egiten jarraitzeko, aktibo jarraitzeko eta aisia eta astialdia gozatzeko etapa bat bezala bizi da.

-Denbora izatea elkarteetan laguntzeko, bilobak eta beste pertsona batzuk zaintzeko eta abar.

-Lan egiten jarraitu nahi dutenek, gaitasunik galdu ez dutelako, ez dute hori egiteko aukerarik.

-Nahitaezko erretiroak

-Premia duen inork lan egin behar badu ez dago lan-merkaturik adinekoentzat.

-Hainbat lanpostu nekezak dira eta horietan 65 urtera arte aktibo jarraitzeak desgaste handia eta arazo psiko-fisikoak dakartza.

-Depresio-egoerak edo adikzioak (alkohola) erretiroa iristen delako.

-Erretirorako baldintzak malgutzea.

-Nahi duten adinekoek beren lanpostuetan jarrai dezaten sustatzea.

-Ordutegi-malgutasuna edo lanaldi-murrizketa bezalako neurriak bultzatzea.

-Bizitza aktiboa izaten jarraitzea garrantzitsua dela sentsibilizatzea eta informatzea.

-Adinekoek egin ditzaketen jardueren eta izan ditzaketen aukeren berri ematea.


109



6. P

ART

E-H

ART

ZE Z

IBIK

OA

ETA

EN

PLEG

UAGizarte-esparruan

- Adineko boluntarioentzako aukera malgu ugari daude, trebakuntza, aintzatespena, gida eta gastu pertsonalengatiko konpentsazioa barne.

-Laguntza eskaini ahal izateko erakundeak eta elkarteak daude.

-Adinekoek jakintzak eta denbora dituzte eskaintzeko.

-Adineko boluntarioak pozik agertzen dira.

-Boluntariotza ez da gorantz doan balio bat.

-Elkarte eta erakunde askotan ez dira berritzen gida-batzordeak.

Boluntarioak behar dituzten erakundeei buruz informatzea eta kontzientziatzea.

Esparru zibikoan

- Sektore publiko, pribatu eta boluntarioetan erabakiak hartzeaz arduratzen diren organismoek adinekoen afiliazioa bultzatzen eta errazten dute.

-Kontsulta-izaerako parte-hartze esperientziak daude hirian, adinekoen parte-hartzerako kontseilu sektoriala kasu, adinekoen eta erakundeen arteko jardueren eta zerbitzuen kudeaketa bateratu eta partekatua ahalbidetzen dutenak, adibidez adinekoentzako zentro soziokulturaletako jarduera-batzordeak.

-Jarduera-batzordeak eremu jakin batean parte hartzeko eta eragina izateko moduak dira, adibidez adinekoentzako zentro soziokulturalak, oso balioespen positiboa jasotzen dutenak.

-Erakundeek gero parte-hartzerako prozesu gehiago garatzen dituzte hiriko funtsezko gaiak aztertzeko, eta horietan herritarrak kontuan hartzen dituzte.

-Adinekoak besteentzako jardueretan parte hartzeko, laguntzeko eta antolatzeko motibatzea oso nekeza da.

-Hiriko gai garrantzitsuetan (obra handiak, ekipamenduak eta abar) ez zaie herritarrei kontsultatzen.

-Adinekoentzako zentro soziokulturaletako jarduera-batzordeetan oinarritutako parte-hartze eredua garatzen jarraitzea.

-Gai publikoetan parte hartzeko eta erabakitzeko aukerei buruz kontzientziatzea, eta parte-hartze prozesuak garatzeko bideak sortzea. Batez ere hiriarentzat garrantzitsuak diren gaietan.

-Udaleko herritarren parte-hartzerako eredua berrikusteko ekintzak garatzen jarraitzea.

7. K

OM

UN

IKA

Z. E

TA IN

FORM

AZ.

Kanalak

- Komunikazio-sistema oinarrizko eta eraginkor bat komunitateko adin guztietako biztanleengana iristen da.

- Adinekoek informazioa lortzeko bitartekoa paperak izaten jarraitzen du.

- Gero eta informazio-kanal gehiago daude, baina hobekien balioesten dena irratia da.

-Adinekoentzako zentro soziokulturalak jarduerei buruzko informazioa lortzeko bitartekoa dira. Informazioa informazio-tauletan ipintzen da eta eskuragarria da (letra-tamaina, mezu mota eta abar).

-Askotan ele bitan (euskaraz eta gaztelaniaz) dauden dokumentu eta testuek nahastu egiten dituzte.

-Teknologia berriak erabiltzen dituzten erabiltzaile gutxi daude: ordenagailua, Interneterako sarbidea, informatika-aplikazioak eta abar.

- Jende guztiak, batez ere adinekoek, ez dute ikasi ahal izango ordenagailua erabiltzen.

-Ordenagailua erabiltzen eta Interneten sartzen ikasteko ikastaro eta tailer gehiago sustatzea.

-Informatika-ikastaroetan jarduera eta zerbitzuei buruzko informazioa bilatzen eta eguneroko zereginak egiten (medikuekin hitzordua eskatzea, sarrerak erostea, txartelak erreserbatzea eta abar) irakastea.

-Adinekoak joan ohi diren puntuetara hedatzea informazio-banaketa; farmaziak, supermerkatuak, ile-apaindegiak.


110



7. K

OM

UN

IKA

ZIO

A E

TA IN

FORM

AZI

OA

- Gizartean isolatuta geratzeko arriskuan dauden pertsonek informazio pertsonalizatua jasotzen dute beren konfiantzazko pertsonen bitartez.

- Zerbitzu publiko eta komertzialek zerbitzu pertsonalizatua eta adeitsua eskaintzen dute eskatuz gero.

- Telefonoz erantzuteko zerbitzuek jarraibideak modu geldo eta argian ematen dituzte, mezua edozein unetan errepikatzeko informazio argia ematen dute.

-Administrazioek (Osakidetza, Zerga Agentzia eta abar) kontsultak egiteko eta hitzordua emateko dituzten erantzungailu automatikoek egunero milaka kontsulta eta hitzordu egiteko eta emateko aukera eskaintzen dute.

-teknologia berriek adinekoen bizi-kalitatea hobetu dezakete.

-Ordenagailua erabiltzen ikasteko eta hori erabiltzeko tailer eta plaza nahikoak ez daude.

-Adinekoentzat, erantzungailu automatikoak sistema desegokiak eta ulertzeko zailak dira, eta denbora galera handia dakarte. Frustrazioa eta haserrea eragiten dute.

-Adinekoentzako zentro soziokulturalek defizita dute informatika-tresnei dagokienez, eta ez daude sarean. Interneten eta Intraneten aske sartzeko ordenagailurik ez dago.

-Erantzungailu automatikoen mekanismoei irtenbideak bilatzea. Adinekoak zuzenean artatzen dituzten operadoreak proposatzea.

-Adinekoentzako zentro soziokulturaletako informatika-sistema hobetzea ikastaroetan eta tailerretan izena emateko, eta udalaren webgunean espazio bat sortzea.

-Adinekoentzako zentro soziokulturaletan Interneten aske sartzeko guneak sortzea.

-Paperarekin eta iragarki-taulekin jarraitzea informazioa eskaintzeko.

Irisgarritasun eta informazio egokituak

- Informazioaren aldizkako banaketa zabala ziurtatzen da eta sarbide koordinatua eta zentralizatua hornitzen da.

- Adinekoentzat interesgarria den informazio egokia eskaintzen da aldizka.

- Adinekoentzat ulergarria den ahozko komunikazioa sustatzen da.

- Inprimatutako informazioa –inprimaki ofizialak, titularrak eta legendak telebista-pantailetan, eta irudikapen bisualetako testuak barne– letra handiarekin aurkezten da, eta ideia nagusiak izenburu argi eta nabarmenekin aurkezten dira.

- Komunikazio inprimatuak eta hitzezkoak hitz errazak eta ezagunak erabiltzen dituzte esaldi labur eta zuzenetan.

-Informazio egokia edukitzeak aukera onena egitea ahalbidetzen du.

-Adinekoentzako zentro soziokulturalak adinekoek nahi duten informazioa lortzen duten lekuak dira: informazio-tauletako testuak eta paperezko euskarriak ulergarriak eta eskuragarriak dira.

-Adinekoentzako informazioa zentralizatzen duen kanalik ez dago.

-Zenbaitetan informazio-saturazioa eta -gainkarga dago.

-Adinekoentzako hainbat zerbitzu eta programa ez dira ezagutzen horiei buruz ez delako informatzen edo leku egokietan ez delako informatzen.

-Administrazio-hizkuntza ez da batere atsegina.

-Administrazioek informatzeko duten moduari buruzko gogoeta egitea. Administrazio-hizkuntza hobetzea.

-Informazioaren kanalak egokitzea edozeinentzat eskuragarri izan daitezen.

-Komunikazio zuzenekoa eta pertsonalizatua sustatzea.

-Adinekoentzako zentro soziokulturaletatik informazioa eskaintzen jarraitzea eta zentro horietatik eskaini daitekeen informazioa areagotzea, adinekoen elkargune eta informaziogune baitira.


111



7. K

OM

UN

IKA

ZIO

A E

TA IN

FORM

AZI

OA - Gailu elektronikoek

(telefono mugikorrak, irratiak, telebistak, kutxazain automatikoak eta boletoak saltzeko makinak) tekla handiak eta tipografia handia dituzte.

- Jende askok du ordenagailuetarako eta Interneterako sarbidea, inolako kosturik gabe edo kostu txikiarekin, leku publikoetan, adibidez gobernu-bulegoetan, zentro komunitarioetan eta liburutegietan.

8. G

IZA

RTE

ETA

OSA

SUN

ZER

BITZ

UAK

- Osasun-zerbitzuetako eta laguntza komunitarioko sorta egokia eskaintzen da osasuna sustatzeko, mantentzeko eta sendatzeko.

- Etxeko zainketa-zerbitzuek zainketa pertsonala eta osasunarena eta etxeko lanak egitea eskaintzen dute.

- Osasun- eta gizarte-zerbitzuak estrategikoki kokatuta daude eta edozein garraiobiderekin joan daiteke bertara.

- Egoitza-zainketako instalazioak eta adinekoentzat esleitutako etxebizitzak zerbitzuetatik eta komunitatearen gainerakotik hurbil daude.

- Osasun-zerbitzuen eta zerbitzu komunitarioen instalazioen eraikuntza segurua da eta erabat irisgarriak dira.

- Adinekoentzako osasun- eta gizarte-zerbitzuei buruzko informazio argia eta eskuragarria hornitzen da.

-Gizarte-zerbitzuen ibilbidea ontzat ematen da, batez ere udal-zerbitzuena. Baliabide asko daude estaldura eta kalitate onarekin eta prezio egokiekin, edo zorra errekonozitzeko aukerarekin.

-Adinekoak etxean mantentzeko eta familia zaintzaileei laguntzeko oso zerbitzu egokiak daude.

-Sanitatea doakoa da.

-Osasun-zerbitzuak oso ezagunak dira eta asko erabiltzen dira.

-Tratu ona profesionalen aldetik.

-Koordinazio soziosanitarioko esperientzia puntual eta arrakastatsuak.

-Oro har gizarte-zerbitzuei buruzko informazioa falta da, batez ere adineko gazteenen artean.

-Profesionalek ez dute zerbitzu eta baliabide soziosanitarioei buruzko informazio nahikoa.

-Burokrazia eta izapide ugari laguntzak eta baliabideak eskatzeko.

-Dementzia motaren bat duten pertsonentzat zerbitzu eta baliabide gutxi daude. Egun daudenak ez daude egokituta pertsona bakoitzaren premien arabera.

-Mendetasuna dutenentzako eguneko zentroetan eta egoitzetan plaza gutxi daude.

-Osasuneko espezialistak (geriatrak) falta dira.

-Osasunaren garapen-planaren ekintzak garatzen jarraitzea.

-Eguneko zentroen eta egoitzen plaza kopurua handitzea mendetasuna dutenentzat.

-Sanitatean eta gizarte-zerbitzuetan itxarote-zerrendak murriztea.

-Laguntza gehiago adinekoa egoitzan sar dadin laguntzeko.

-Mendetasunaren balioespenak eta zerbitzuen eta prestazioen esleipena bizkorrago egitea.

-Osasun-zentroetan eta ospitaleetan adinekoen arretarako geriatrak egotea.

-Leihatila bakarreko sistema bat sortzea, informazioa errazteko eta izapideak arintzeko.


112



8. G

IZA

RTE

ETA

OSA

SUN

ZER

BITZ

UAK

- Zerbitzuen ematea koordinatua da eta modu errazean administratzen da.

- Langile guztiak errespetutsuak eta lagunkoiak dira, eta adinekoei arreta eskaintzeko prestatuta daude.

- Osasuneko eta laguntza komunitarioko zerbitzuetarako sarbidea eragozten duten oztopo ekonomikoak minimizatu egiten dira.

- Adin guztietako jendeak zerbitzu boluntarioa egin dezan bultzatzen eta babesten da.

- Hilerri irisgarriak eta nahikoak daude.

- Larrialdiko plangintza komunitarioak adinekoen kalteberatasunak eta gaitasunak hartzen ditu kontuan.

- Diru gutxien duten adinekoek zerbitzu publiko, boluntario eta pribatuetarako sarbidea dute.

-Zerbitzuen hurbiltasuna. -Osasun-sistemaren eta gizarte-zerbitzuen (eguneko zentroak, egoitzak eta abar) itxarote-zerrendak.

-Ortopedia-artikuluen prezio garestia.

-Egoitza pribatuen prezio garestia, batez ere mendetasuna dutenentzat direnak.

-Informazioa lortzeko leihatila bakarrik ez dago.

-GOFEn egiten diren mendetasun-balioespenek asko irauten dute, baita baliabide-esleipenak ere.

-Hainbat profesionalek ez dituzte kontuan izaten adinekoen premiak eta ezaugarriak; ahots-doinua, informazio argia eta abar.

-Erakundeen artean koordinazioa falta da: Udala- GOFE-Osakidetza.

-Espazio soziosanitarioaren garapen eskasa.

-Egungo gizarte-zerbitzuei buruzko hedapena egiteko kanpaina iraunkorrak egitea.

-Gizarte- eta osasun-arloetako profesionalentzat informazioa trukatzeko topaketak bultzatzea.

-Adinekoen arretaren hobekuntza prestakuntza-jarduera iraunkor gisa sartzea profesionalentzat.

-Erakundeen arteko lankidetza eta koordinazio handiagoa. Eta espazio soziosanitarioaren garapena.

5. URTEKO EKINTZA PLANA


114

URTEKO EKINTZA PLANA

Gasteizko Udalak Osasunaren Mundu Erakundearen Adinekoentzako Hiri Adiskidetsuen Sarean parte hartzeak eta sartzeak 2014-2016rako ekintza-plan bat ezartzea dalar, eta honako hau egin behar du:

1. Datozen hiru urteetan garatu beharreko ekintza-plana adostea, egindako azterketaren ondorioetan eta pro-posamenetan oinarrituz. Ekintza-plan horren ekintzak Udalaren plan orokorren garapena kontuan izanik eta udaleko beste tresna eta prozesu batzuekin koordinatuz planteatzen dira.

2. Ekintza-planean bildutako ekintzak inplementatu, jarraitu eta balioestea. Adinekoak jarraipenean eta ebalua-zioan inplikatuko dituen mekanismoa ezartzea dakar.

Planaren garapena eta aplikazioa neurtzeko etengabeko ebaluazio-sistema bat ezartzen da, proposatutako ekintzen betetze-maila ezagutzea ahalbidetzen duten adierazleen aplikazioan oinarritzen dena.


115

1. A

ire

zab

alek

o e

spaz

ioak

eta

era

ikin

ak

21 Agendan bildutako ekintzak garatzea, besteak beste mugikortasun iraunkorraren eta espazio publikoaren plan orokorrean, irisgarritasun-planean, hiri-antolamenduko plan orokorrean eta abar bilduta daudenak eta besteak beste esparru hauek barnean hartzen dituztenak: hiri-poluzioa, trafikoa eta garraioa, ura, energia, industria, hondakinak, hirigintza eta lurraldea, natura eta diodibertsitatea, osasuna eta ingurumen-arriskuak.

INGURUMENAREN ETA ESPAZIO PUBLIKOAREN SAILA

21 Agendaren betetze-maila: egindako ekintzen kopurua

Hirigune Historikoko irisgarritasuna hobetzeko planaren ekintzak garatzea.

HIRIGINTZA SAILAPlanaren betetze-maila: egindako ekintzen kopurua

Eserleku ergonomiko baten diseinua egitea, etorkizunean hori instalatzeko.


Eserlekuaren diseinua egiteaInstalatutako eserelkuen kopurua

“VITORIA-GASTEIZ ADINEKOENTZAKO HIRI ADISKIDETSUA” EKINTZA-PLANA

59 ekintza proposatzen dira, eta horiek mota askotakoak dira; batzuk globalak dira eta plan orokorretan bil-dutako ekintzak barne hartzen dituzte, eta beste batzuk espezifikoagoak dira.

Ekintza gehienak jende guztiari zuzenduta daude baina batzuk espezifikoagoak dira eta adinekoei zuzenduta daude edota horiekin lotutako gaiak hartzen dituzte barnean.

Plan hori hiru urteko epearen barruan betearazteko, talde tekniko bat eratu da, Gizarte Zerbitzuen eta Adine-koen Sailaren Adinekoen Zerbitzuaren mende egongo dena, eta planaren hobekuntza-proposamenak eskume-na duten arloetara bidaliko ditu, horien berri izateko, aztertzeko eta inplementatzeko. Gainera, proposatzen diren ekintzen jarraipena eta ebaluazioa egingo du.

Lan-talde bat sortuko da modu koordinatuan, eta bertan adinekoen udal parte-hartzerako kontseiluko erakun-deek eta nahi duten adinekoek hartu dute parte. Hobekuntza-planaren ekintzen inplementazio-egoeraren berri izango dute eta adinekoen udal parte-hartzerako kontseiluan ekintza-planaren nondik norakoaren berri emango dute urtero. Adinekoen parte-hartzerako kontseiluak hobekuntza-plan horren berri emango dio gizarte-kontseiluari. Ekintzen garapen-aldia amaituta, hiru urtekoa izango dena, Osasunaren Mundu Erakundeari egin diren aurre-rapausoei buruzko txosten bat aurkeztuko zaio, eta definitutako adierazleekin ebaluatuko da.

5. 2014-2016 EKINTZA PLANERAKO PROPOSAMENAK

ARLOAK EKINTZAKADMINISTRAZIOA/ ARLOA/

SAIL ESKUDUNAEBALUAZIO ADIERAZLEAK


116

ARLOAK EKINTZAKADMINISTRAZIOA/ ARLOA/ SAIL

ESKUDUNAEBALUAZIO ADIERAZLEAK

1. A

ire

zab

alek

o e

spaz

ioak

eta

era

ikin

ak

Pixaleku publikoen instalazioak hobetzea eta pixaleku berriak jartzea pasealekuetan.


Pixalekuetan egindako hobekuntza-ekintzen kopurua eta motaInstalazioak gehitzea eta horien kokalekuak

Bide-heziketa eta -segurtasuneko prebentzio- eta sentsibilizazio-programaren ekintzak sustatzea.

HERRITARREN SEGURTASUNAREN SAILA

Bide-segurtasuna eta bide publikoaren erabiltzaileen errespetua bultzatzeko jarduerak gehitzea.

Lapurretak, iruzurrak eta ebasketa prebenitzeko eta herritarren segurtasunaren sentsibilizaziorako programaren ekintzak bultzatzea.


Lapurretak, iruzurrak eta ebasketak prebenitzera bideratutako jarduerak gehitzea.

Kaleetako seinaleztapena hobetzeaINGURUMENAREN ETA ESPAZIO PUBLIKOAREN SAILA

Egindako ekintzak: egungo seinaleztapena berrikustea eta hobekuntza-proposamenak egitea.

Bizikleta-araudi berriari buruz informatzea; txirrindularien eta oinezkoen eskubideak. Txirrindularien eta oinezkoen artean elkarbizitzarako jarrera positiboak sustatzea.

INGURUMEN AZTERLANEN ZENTROA, ETA HERRITARREN SEGURTASUNAREN SAILA

Informazio- eta sentsibilizazio-ekintzen kopurua

Bizikleta erabiltzeko sarea garatzea eta egungoa hobetzea.

INGURUMENAREN ETA ESPAZIO PUBLIKOAREN SAILA Y INGURUMEN AZTERLANEN ZENTROA

Bizikleta-mugikortasunerako gida-planaren betetze-maila: egindako ekintzen kopurua.

Adineko gehien bizi diren auzoetan semaforoen iraupena aztertzea, eta oinezkoen segurtasuna hobetzeko proposamenak egitea.


Alderdi hori aztertzeko egindako ekintzak, eta egindako proposamenak.

Merkatari-elkarteei adinekoen gehien bizi diren auzoetan deskontuak edo promozioak eskaintzeko aukera azter dezaten proposatzea, merkataritza sustatzeko neurri gisa.

EKONOMIAREN SUSTAPENERAKO SAILA

Proposamen hori planteatzeko egindako ekintzak, eta merkatari-elkarteek emandako erantzuna.

Zebra-bideetan itsuei abisatzeko erabiltzen den materiala (botoi itxurako baldosak) aztertzea.


Material hori aztertzeko egindako ekintzak


117



2. G

arra

ioa

Inoren laguntza behar duten adinekoentzat garraio egokituan hobariak emateko laguntzen aukera aztertzea.

GIZARTE ONGIZATERAKO FORU ERAKUNDEA, GOFI

Laguntza mota hori sustatzeko egindako ekintzak

Mugikortasun Iraunkorraren Planean bildutako ekintzak garatzea.

INGURUMENAREN ETA ESPAZIO PUBLIKOAREN SAILA, INGURUMEN AZTERLANEN ZENTROA, HERRITARREN SEGURTASUNAREN SAILA (UDALTZAINGOA ETA TRAFIKO ZERBITZUA)

Planaren betetze-maila: egindako ekintzen kopurua

Tranbiaren barne-segurtasuna hobetzea EUSKOTRENEgindako ekintzen kopurua; eusteko barrak jartzea eta abar

Mugikortasuna murriztuta duten pertsonak autobusetan sar daitezen erraztea, gidariari zerbitzua eskatu beharrik gabe.

TUVISAProposamen hori ahalbidetzeko egindako ekintzak.

Profesionalen jendearekiko arreta hobetzea

TUVISAPrestakuntza-orduak jendearekiko arreta hobetzeko, eta landutako gaiak.

Hirian aparkaleku gehiago egitea

HERRITARREN SEGURTASUNAREN SAILA, INGURUMENAREN ETA ESPAZIO PUBLIKOAREN SAILA ETA TUVISA

Aparkalekuen gida-planaren betetze-maila

3. E

txeb

izit

za

Bizigarritasuna hobetzeko diru-laguntzen linea edo laguntza berriak aztertzea.

HIRIGINTZA SAILALaguntza mota hori sustatzeko egindako ekintzak

Etxebizitzetako irisgarritasuna hobetzeko diru-laguntzen zenbatekoak eta irizpideak gehitzea.

HIRIGINTZA SAILA Laguntza horien gehikuntza

Erorikoak prebenitzeko programa sustatzea.

GIZARTE GAIEN ETA ADINEKOEN SAILA

Erorikoak prebenitzeko programa handitzea

Adinekoek profesionalen laguntzarekin autokudeatutako zerbitzu bat sustatzea, etxeko konponketa txikiak egiten laguntzeko.


Zerbitzu mota hori sustatzeko egindako ekintzak


118



3. E

txeb

izit

za

Obra berriko etxebizitzen araudian ezartzea bainugela batek dutxa zero kotan izan behar duela.

EUSKO JAURLARITZA Aldatutako araudia

Behe-solairuko lokal hutsetan diruz lagundutako obrak egin daitezkeen aztertzea, mugikortasun-arazoak dituzten pertsonentzako edota irisgarritasun- eta bizigarritasun-arazoak dituzten etxebizitzetan bizi diren pertsonentzako etxebizitza gisa erabiltzeko.

HIRIGINTZA SAILAJarduera mota hori planteatzeko egindako ekintzak.

Adinekoek babes ofizialeko etxebizitza bat eskuratzeko irizpideak zabaltzea

EUSKO JAURLARITZA Aldatutako araudia

4. E

rres

pet

ua

eta

giz

arte

ratz

ea

Hiri hezitzailearen proiektua garatzen jarraitzea eta eskola- eta familia-ingurunean haurtzarotik hainbat baliorekin (gizalegea, elkartasuna eta errespetua) lotuta egin beharreko lana sustatzea.

HEZKUNTZA ZERBITZUA ETA UDALAREN GAINERAKO SAILAK

“Vitoria-Gasteiz, hiri hezitzailea” ingurunean egindako ekintzak, eta adinekoek parte hartu duten ekintzak bereziki.

Berdintasuneko, gazteriako eta haurtzaro eta nerabezaroko planetan bildutako ekintzak garatzea.

BERDINTASUN ZERBITZUA, HERRITARRENTZAKO ZERBITZUEN ETA KIROLEN SAILA, GAZTERIA ZERBITZUA, GIZARTE GAIEN ETA ADINEKOEN SAILA, HAURTZARO ZERBITZUA

Egindako ekintzak, eta adinekoek parte hartu duten ekintzak bereziki.

Adinekoen tratu ona eta irudi positiboa sustatzea, sentsibilizazio-kanpaina baten eta jardunbide egokien gida baten bitartez.


Adinekoen irudi positiboa hedatzeko ekintzen kopurua. Egindako jardunbide egokien giden kopurua.

Tratu desegokiko edo tratu txarreko egoeretarako detekzio, prebentzio eta jardun plan bat abian jartzea.


Tratu desegokiko edo tratu txarreko egoeretarako detekzio, prebentzio eta jardun plan bat edukitzea.

Belaunaldiarteko programak areagotzea hezkuntza-espazioaren gidaren, adinekoentzako zentro soziokulturalen eta programazio komunitarioaren bitartez.


Belaunaldiarteko programak eta parte-hartzaileen kopurua gehitzea. Adinekoentzako zentro soziokulturaletako jarduera komunitarioen eta ate zabaleko jardueren kopurua handitzea. Parte-hartzaileen kopurua.


119



4. E

rres

pet

ua

eta

giz

arte

ratz

ea

Tratu onari buruz sentsibilizatzea jendeari arreta eskaintzen dioten gizarte zerbitzuetako, osasuneko, garraioko eta beste hainbat arlotako profesionalak prestatuz.


Gai horiek landu diren prestakuntza-jardueren kopurua

Auzotarren arteko harremanak sustatzea, esparru komunitariotik adinekoei laguntza eskainiz.


Egindako jardueren kopurua

Familiei baliabide psikosozialen eta atseden-baliabideen bitartez laguntzea, eta betetzen duten zeregina aintzat hartzea.


Arreta ematen zaien familien kopurua handitzea.Eskainitako zerbitzuen batez bestekoa.Egindako jardueren kopurua.

Etxebizitzen eta espazio publikoen eraikuntzak auzotarren arteko interakzioa ahalbidetzea.

HIRIGINTZA SAILAHiri-antolamenduko plan orokorraren ekintzen betetze-maila.

5. P

arte

-har

tze

sozi

ala

Erakundeen eta adinekoentzako entitateen artean udalerriko jarduera soziokulturalen eta kirol-jardueren eskaria aztertzeko eta eskaintza koordinatzeko mekanismo bat proposatzea.

GIZARTE GAIEN ETA ADINEKOEN SAILAHERRITARRENTZAKO ZERBITZUEN ETA KIROLEN SAILA

Plangintza eta koordinaziorako mekanismo hori izateko egindako ekintzak.

60 urteko eta gehiagoko pertsonak zahartze aktiboaren esparruan astialdiaz gozatzeko dituzten aukeren inguruan informatu eta sentsibilizatzea.

GIZARTE GAIEN ETA ADINEKOEN SAILAHERRITARRENTZAKO ZERBITZUEN ETA KIROLEN SAILA

Egindako jardueren kopurua.

Adinekoentzako zentro soziokulturalen ikastaro, tailer eta zerbitzuen programazioa adinekoen premia eta eskarietara egokitzea.


Gai hau aztertzeko egindako jarduerak.Jardueren gehikuntza eta zerbitzuen estaldura.

Adinekoentzako zentro soziokulturaletan espazioen eskuragarritasuna hobetzea, eta egungoetako biren arazoak konponduko dituzten beste batzuk sortzea.


Adinekoentzako zentro soziokulturalak hobetzeko planeko ekintzak egiten jarraitzea.

Mendeko pertsonentzako aisia- eta astialdi-jardueren eskaintza handitzea. Mendeko pertsonek bizilekuaren barruan eta kanpoan egiteko jarduerak deskribatuko dituzten gidak diseinatzea.

GIZARTE ONGIZATERAKO FORU ERAKUNDEA, GOFI

Jarduera kopuruaren gehikuntza.Jarduerak deskribatuko dituen gida bat egotea.


120



6. P

arte

-har

tze

zib

iko

a et

a en

ple

gu

a

Herritarren parte-hartzearen udal-eredua berrikusteko ekintzak egiten jarraitzea.

HERRITARRENTZAKO ZERBITZUEN ETA KIROLEN SAILA. HERRITARREN PARTE-HARTZERAKO ZERBITZUA

Egindako jardueren kopurua.Berrikusketarako egindako jarduerak eta emaitza.

Adinekoentzako zentro soziokulturalen jarduera-batzordeak sustatzea.


Parte-hartzaileen eta eratutako batzordeen kopuruaren gehikuntza.Egindako jardueren kopuruaren gehikuntza.

Adinekoen Sektore Kontseiluaren parte-hartzearen agenda lantzen jarraitzea.

HERRITARRENTZAKO ZERBITZUEN ETA KIROLEN SAILA

Bilera kopurua eta aztertutako gaiak.

Adinekoei boluntarioak behar dituzten erakundeei buruzko informazioa ematea.

HERRITARRENTZAKO ZERBITZUEN ETA KIROLEN SAILA

Gai hori planteatzeko egindako ekintzak.

7. K

om

un

ikaz

ioa

eta

info

rmaz

ioa

Udal-zerbitzuen eta udal-ekipamenduen informazio grafikoko eta papereko euskarriak hobetzea.

UDALA

Egindako ekintzen kopurua. Adinekoentzako zentro soziokulturaletako informazio-taulak hobetzeko ekintzak egiten jarraitzea (zentroak hobetzeko plana).

Adinekoentzako zentro soziokulturaletako informazioguneetan ohiko informazioaz gain gizarte-zerbitzuei eta etxebizitzen irisgarritasuna eta bizigarritasuna hobetzeko diru-laguntzei buruzko informazioa emateko aukera erraztea.


Egindako informazio-euskarrien kopurua. Informazio hori ematen duten puntuen kopurua.

Administrazio-hizkuntza egokitu eta malgutzea, ulergarria, egokia eta baliagarria izan dadin.

UDALA

Egindako ekintzen kopurua, eta adinekoentzako jakinarazpen- eta ebazpen-dokumentu aldatuen kopurua.

Adinekoentzako zentro soziokulturalak sare informatikoarekin hornitzea, eta arlo horretako lan-sistemak hobetzea. Adinekoentzako zentro soziokulturaletan, Interneten sartzeko wi-fi zonak eta infoteka-zonak (profesionalek ikuskatuak) sortzea.


Informazio-puntu eskuragarrien kopurua.Profesionalen ikuskapenarekin sortutako infoteken kopurua.Sortutako wi-fi zonen kopurua.


121



7. K

om

un

ikaz

ioa

eta

info

rmaz

ioa Adinekoentzako informatika-ikastaroetan

jarduera eta zerbitzuei buruzko informazioa bilatzen erakusteko aukera bultzatzea, eta eguneroko jarduerak egitea (medikuekiko hitzordua eskatzea, sarrerak erostea, txartelak erreserbatzea, Udalaren web-orrian sartzea, ikastaro eta tailerretan izena ematea eta abar).


Eduki horiek txertatzen dituzten tailerren kopurua.

Udalaren web-orrian, adinekoentzako zentro soziokulturalen arloko edukiak hobetzea.


Eduki berrien gehikuntza.Webguneko sarreren kopurua.

Administrazio publikoetako erantzungailu automatikoen mekanismoetarako irtenbideak bilatzea.

EUSKO JAURLARITZAALDUNDIAUDALA

Gai hori planteatzeko egindako ekintzak, eta hobetzeko proposamenak.

8. G

izar

te-

eta

osa

sun

-zer

bit

zuak

Leihatila bakarraren ereduari edota erakundeen artean koordinatzeko mekanismoei buruzko gogoeta egitea.


Jardun mota hori planteatzeko egindako ekintzak.

Osasuna garatzeko planeko ekintzak egitea.

INGURUMENAREN ETA ESPAZIO PUBLIKOAREN SAILA. OSASUN ZERBITZUA

Planaren betetze maila.Egindako ekintzen kopurua.

Egungo baliabide eta zerbitzuei buruzko informazioa emateko informazio-kanpaina bat egitea (paperean). Gizarte-zerbitzuek eta adinekoentzako zentro soziokulturalek informazioa ematea.


Egindako informazio-kanpainen kopurua. Informazioa banatzeko puntuen gehikuntza.

Mendetasunari aurrea hartzeko baliabideak eta adinekoek bizilekuan jarraitzeko baliagarriak diren baliabideak sustatzea.

ALDUNDIAUDALA

Zerbitzuen estalduran izandako gehikuntzak. Lagundutako pertsonen kopurua.

Adinekoak Zaintzen dituzten Familiak Babesteko Programa Integrala sendotzea.


Abian jarritako sendotze-jarduerak: zabalkundea, jarduera berriak eta abar.Lagundutako familia berrien kopurua.

Mendetasuna eta Arreta Plan Indibidualaren inguruko erabakia balioesteko epeak hobetzea.

ALDUNDIA Epeen murrizketa.


122



8. G

izar

te-

eta

osa

sun

-zer

bit

zuak Mendetasunaren arretarako sistema

baliabide gehiagoz hornitzea, mendeko adinekoek zerbitzuak (eguneko zentroak eta egoitzak, bereziki) eskuragarri izateko aukera erraztearren.

ALDUNDIA

Zerbitzuen estalduran izandako gehikuntzak. Lagundutako pertsonen kopurua.

Ekipo sanitarioetan geriatriak txertatzeko proposamena egitea.

EUSKO JAURLARITZAJardun mota hori planteatzeko egindako ekintzak.

Adinekoentzako arretaren esparruan erakundeen arteko koordinazioa erraztea (Udalaren, Aldundiaren eta Eusko Jaurlaritzaren artekoa).


Erakundeen arteko koordinazio-esperientzien eta egindako ekintzen gehikuntzak.

VITORIA-GASTEIZ · 2014. 12. 18. · Bilbo, Donostia eta Gasteiz. Ingalaterra (2 hiri) Irlanda (3...

Documents

Transcript of VITORIA-GASTEIZ · 2014. 12. 18. · Bilbo, Donostia eta Gasteiz. Ingalaterra (2 hiri) Irlanda (3...