NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
IRAKURGAIA
ESKEMA
BALIABIDEAK
INTERNET
Lurraren barruko dinamika
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Horrela deskribatu zuen Yaizako abadeak 1730ean Kanariar artxipelagoko Lanzarote irlaren itxura guztiz aldatu zuen erupzioa. Egun gutxitan, gutxi gorabehera kilometro kubiko bat laba lurraren gainazalera atera zen, hainbat herri estali zituen eta paisaia erabat aldatu zuen. Harriek iraganean Lurreko leku ezberdinetan sumendi-erupzioak egon zirela erakusten digute, hau baino mila aldiz bortitzagoak. Gure planetak izugarrizko energia kopurua du barnean, kontinenteak mugitzeko, mendiak altxatzeko, lurrikarak sortzeko eta sumendi-jarduera sorrarazteko gai dena.
Lehen irakurgaia
«Irailaren 1ean, gaueko bederatziak eta hamarrak artean, Lurra bat-batean ireki zen Timanfayatik hurbil. (…) Mendi erraldoi bat lurraren barrenetik gailendu zen, eta puntatik garrak ateratzen ziren, hemeretzi egunetan zehar sutan jarraitu zutenak. Handik egun gutxitara, zulo berri bat eratu zen, eta laba uholde batek Timanfaya, Rodeo eta Mancha Blanacako zati bat hartu zituen menpe. Laba hedatu egin zen (…) hasieran ura bezain azkar, baina laster abiadura murriztu eta eztia balitz bezala isurtzen zen. Baina irailaren 7an (…) laba masak (…) instant batean suntsitu zituen Maretas eta Santa Catalina herriak (…). Irailaren 11n (…) labak (…) Mazo harrapatu zuen, herrixka guztia sutu eta estali zuen, eta bere bidea jarraitu zuen itsasoraino, sei egunetan zehar zarata beldurgarriaz korrika eginez eta benetako ur-jauziak sortuz. Hildako arrain kopuru izugarria itsasoaren gainean zegoen (…).»
Timanfayako parke naturala, Lanzarote
Sumendia erupzioan
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Edukien eskema
Lurraren barruko dinamika
Lurraren barne-beroa
JatorriaEzaugarriak
Bulkanismoa
JatorriaEzaugarriakSumendi-jarduera motak
Lurrikarak
JatorriaEraginakUhin sismikoakArriskuak
Jarduera-neurriakAlerta-sistemak
HASIERA
Mendien eraketa
Lurraren erliebeaProzesuen elkarreragina
Harriak
MagmatikoakMetamorfikoakHarrien zikloa
Barne-beroaren agerpenak
SailkapenaEraginak
Plaka litosferikoak
MugimenduaTektonika
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Unitatearen azalpenerako baliabideak
Lurraren barruko beroaren jatorria
Lurraren barnealdearen ezaugarriak
Barne-beroaren agerpenak
Barne-beroaren eraginak
Bulkanismoaren jatorria
Sumendi-erupzio baten ezaugarriak
Sumendi-jarduera motak
Lurrikaren jatorria Lurrikaren eraginak
Arriskuen aurreko jarduera-neurriak
Alerta goiztiar sistemak
Mendien eraketa Barne eta kanpo-prozesuen elkarreragina
Harri magmatikoak
Harri metamorfikoak
Uhin sismikoak eta Lurraren egitura
Plaka litosferikoen mugimenduak
Sumendiak, lurrikarak eta plaka-tektonikoak
EstekakHarrien zikloa
HASIERA
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Material metalikoen hondoratzea
Egun
Neurriz handitzea
Duela 4.000 milioi urte
Meteoritoak
Duela 4.600 milioi urte
Lurraren barne-beroaren jatorria
Milioi urteak
Lurrazala
Mantua
Nukleoaren eraketa
Lurrazal solidoa
Ozeanoa
Kanpo-nukleo urtua
Barne-nukleo solidoa (5 000 ºC)
Mantu solidoa
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Lurraren barnealdearen ezaugarriak
50 kilometrora:Tenperatura 600 ºC-ren baliokidea daPresioa 20.000 atmosferaren baliokidea da
Tenperatura eta presio handitzea
Tenperatura 30 ºC handitzen da sakonera kilometro bakoitzean
GRADIENTE GEOTERMIKOA
Lurraren azalaren azalera
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Bulkanismoa
Azalaren barruan urturiko harriak kanpora ateratzea
Barne-beroaren agerpenak
Lurrikarak
Azalaren mugimendu bortitz eta laburrak
Kontinenteen deriba
Isostasia
Azalaren mugimendu bertikal motelak
Kontinenteen joan-etorri horizontal motelak
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Eremu magnetikoen ekoizpena
Barne-beroaren eraginak
Atmosferaren eraketa Harri beroak
Fenomeno hidrotermalak
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Bulkanismoaren jatorria
Lurrazala
Mantua
Kanpo-nukleoa
Barne-nukleoa
Magmak eratzeko eremu faboragarria
Mantuko eremu beroa
Lurrazala
Mantua
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Sumendi-erupzio baten ezaugarriak
Kraterra
Sumendi-konoa
Piroklastoak
Gasak
Laba koladak
Gela magmatikoa
Sumendi-kebidea
SAKATU IRUDIA HANDITZEK0
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Sumendi-erupzio baten ezaugarriak
Gasak
ITZULI
Karbono dioxidoa
Ur-lurruna
Sufre-gasak
Karbono monoxidoa
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Sumendi-erupzio baten ezaugarriak
ITZULI
Piroklastoak
Sumendi-errautsak
Lapillia
Sumendi-bonbak
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Sumendi-erupzio baten ezaugarriak
ITZULI
Sumendi-jarduera eta laba koladak
Gas-burbuilek ihes egiten dute emeki
Zenbat eta tenperatura altuagoa, orduan eta magma bigunagoa
Tenperatura baxuagoan magma likatsuagoa da
Gas-burbuilek leherketak eta
zipriztinak sortzen dituzte
700 ºC baino gutxiagora laba likatsua eta aitzinamendu moteleko koladak
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Sumendi-jarduera motak SAKATU GEZIAK XEHETASUN
GEHIAGO EZAGUTZEKO
HAWAIAR JARDUERA ESTRONBOLIAR JARDUERA BULKANIAR JARDUERA
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Sumendi-jarduera motak
HAWAIAR JARDUERA
ITZULI
Magmaren tenperatura: oso altua (1 000 ºC-tik gorakoa)Lehergarritasuna: baxuaArriskugarritasuna: baxuaArriskuak: laba oso biguna, hiriak estal ditzakeena
Ezkutu-sumendia
Gela magmatikoaGaldara nagusia
Tximinia nagusia
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
ESTRONBOLIAR JARDUERA
Sumendi-jarduera motak
ITZULI
Magmaren tenperatura: ertaina (700 eta 1.000 ºC artean)Lehergarritasuna: ertainaArriskugarritasuna: ertainaArriskuak: piroklastoek hiriak estal ditzakete
Estrato-sumendia
Ganbera magmatikoa
Kono bolkanikoa
Tximinia
Kraterra
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
SUMENDI-JARDUERA
Sumendi-jarduera motak
ITZULI
Magmaren tenperatura: baxua (700 ºC baino baxuago)Lehergarritasuna: altuaArriskugarritasuna: altuaArriskuak: leherketa eta hodei kartsu oso suntsitzaileak
Domoa
Ganbera magmatikoa
Laba kontsolidatuko pitoi bolkanikoa
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Lurrikaren jatorria
Lurraren azalaren urraketa edo mugimendu bortitzak
Zenbat eta zurrunagoa apurtzen den materiala, orduan eta biziagoa hipozentroaren
bibrazioa
Bibrazioak
Epizentroa
Hipozentro edo foku sismikoa
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Lurrikaren eraginak
Hipozentroa
Epizentroa
Lur-jausiak
Kalteak eraikinetanTsunamiak
Uhin sismikoakTxile (1960)
9,60Richter eskala
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Sismograma
Sismografoa
Uhin sismikoak eta Lurraren egitura
Uhin sismikoen interpretazioa
Uhin sismikoak
ZEIN DA UHIN SISMIKOAK IKERTZEAREN EMAITZA?
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Uhin sismikoak eta Lurraren egitura
ITZULI
Lurraren egituraren ezagutza
Kanpo-nukleoa (likidoa)
Barne-nukleoa (solidoa)
Litosfera
Plaka litosferikoak
Lurrazala (granitoa eta basaltoa)
Mantua (peridotita)
Nukleoa (konposizio metalikoa)
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Barne-prozesuek sorturiko arriskuen aurrean jarduera-neurriak
Aurreikuspena
Arrisku-mapak egin
Prebentzioa
Iragarpena
Argon-gasaren jarioa
Eraikinen diseinuak
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Olatuei, haizeari eta mugimendu sismikoei buruzko informazioa hartzen du
Tsunamien hurbiltasunari buruz
informatzen du
Hawai
Alerta Goiztiar Sistemako Buiak (AGS)
Alerta goiztiar sistemak
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Mendien eraketa. Lurraren erliebea
NOLAKOA DA LURRAREN ERLIEBEA?
IKUSI NOLA ERATZEN DEN ERLIEBEA
Azala loditzea
Kontinenteen talka
Kanpo-nukleoa
Mantua
Rifta
Plaka litosferikoen mugimendua
Goranzko korrontea
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Pirinioak
Betikoak
Duela 20 milioi urte
Alboraeko PlakaIberiar plaka
Eurasia
Duela 60 milioi urte
Iberiar plakaAlboraeko Plaka
Ebro mendigunea
Duela 100 milioi urte
Mendien eraketa. Lurraren erliebea
Azala loditzea
Kontinenteen talka NOLAKOA DA LURRAREN
ERLIEBEA?
ITZULIKanpo-nukleoa
Mantua
Rifta
Plaka litosferikoen mugimendua
Goranzko korrontea
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak
GEHIAGO JAKITEKO SAKATU PUNTU GORRIAK ITZULI
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak
Plataforma kontinentalekKontinenteen ertzak eratzen
dituzte
ITZULIGEHIAGO JAKITEKO SAKATU
PUNTU GORRIAK
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak
Gailurrek edo ozeano- mendikateek
Sumendi-jarduera bizia dute
ITZULI GEHIAGO JAKITEKO
SAKATU PUNTU GORRIAK
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak
Ezkutuak edo lautada handiak
Eremu handi horizontalak
ITZULI GEHIAGO JAKITEKO
SAKATU PUNTU GORRIAK
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak
MendikateakGaraiera handiko
mendilerroak
ITZULI GEHIAGO JAKITEKO
SAKATU PUNTU GORRIAK
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak
Ozeano-fosakOzeanoetako eremu
sakonenak
ITZULI GEHIAGO JAKITEKO
SAKATU PUNTU GORRIAK
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak
Itsaspeko sumendiekSumendi-arkipelagoak
sorraraz ditzakete
ITZULI GEHIAGO JAKITEKO
SAKATU PUNTU GORRIAK
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak
Lautada abisalakPlanetako itsaspeko eremu lau zabalenak
ITZULI GEHIAGO JAKITEKO
SAKATU PUNTU GORRIAK
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Barne eta kanpo-prozesuen elkarreragina
Mugimendu isostatikoak
Subsidentzia
Igoera isostatikoa
Himalaya mendikatea
Sedimentuen pisuak subsidentzia sortzen
du
Eragile geologikoak higatzen dira eta
litosferari pisua kentzen diote
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Plaka litosferikoen mugimenduak
Plaken aldentze-eremuaKontinente azpiko
ozeano-plaka subdukzioa Bi plakaren irristaketa, bata bestearen kontra
NOLA BANATZEN DIRA PLAKA LITOSFERIKOAK?
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Plaka litosferikoen mugimenduak
ITZULI
OZEANO BAREKO PLAKA
IPAR AMERIKAKO PLAKA
EUROASIAKO PLAKA
INDIANO OZEANOKO
PLAKA
AFRIKAKO PLAKA
ANTARTIKOKO PLAKA
HEGOAMERIKAKO PLAKA
NAZCAKO PLAKA
Ozeano-dortsala Subdukzio eremuak eta talka kontinentala
FILIPINETAKO PLAKA
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Sumendiak, lurrikarak eta plaka-tektonikoa
Foku sismiko eta sumendien banaketa mapa
Sismotasun handiaSismotasun ertainaSismotasun txikia
Sumendi-jarduera
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Harri magmatikoak
Harri magmatiko nagusiak
Granitoa Pegmatita Sienita Gabroa
Zepa bolkanikoa Pumita (apar-harria) Obsidiana Basaltoa
Ha
rri
plu
ton
iko
ak
Ha
rri
bo
lka
nik
oa
k
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Harri metamorfikoak
Harri magmatiko nagusiak
Buztina Buztina edo arbelaBuztina, arbela edo
eskistoaKuartzo askoko
hareharriaKareharria
Arbela Eskistoa Gneisa Kuartzita Marmola
Ja
torr
izk
o h
arr
ia e
ta
pro
zes
u m
eta
mo
rfik
oa
On
do
rio
zko
ha
rri
me
tam
orf
iko
a
Presioa eta tenperatura:
Handitze leuna
Presioa eta tenperatura:
Handitze bizia
Presioa eta tenperatura:
Handitze oso bizia
Presioa eta tenperatura:
Handitze bizia
Presioa eta tenperatura:
Handitze bizia
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Harrien zikloa
SEDIMENTUAK
MAGMAHARRI SEDIMENTARIOA
HARRI MAGMATIKOA
HARRI METAMORFIKOA
Urtzea
Metamorfismoa
MetamorfismoaDisgregazioa
Disgregazioa
Dis
gre
gazi
oa
Litif
ikaz
ioa
Urtzea
Urt
zea
Hoz
tea
NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika
HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET
IRTEN AURREKOA
Esteka interesgarriak
Barne-energia
WEB GUNEHONETARA JOAN
Sumendiak
WEB GUNE HONETARA JOAN
HASIERA