Barrukodinamika

NATURA ZIENTZIAK DBH 2.MAILALurraren barruko dinamika

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET

IRTEN AURREKOA

IRAKURGAIA

ESKEMA

BALIABIDEAK

INTERNET

Lurraren barruko dinamika



IRTEN AURREKOA

Horrela deskribatu zuen Yaizako abadeak 1730ean Kanariar artxipelagoko Lanzarote irlaren itxura guztiz aldatu zuen erupzioa. Egun gutxitan, gutxi gorabehera kilometro kubiko bat laba lurraren gainazalera atera zen, hainbat herri estali zituen eta paisaia erabat aldatu zuen. Harriek iraganean Lurreko leku ezberdinetan sumendi-erupzioak egon zirela erakusten digute, hau baino mila aldiz bortitzagoak. Gure planetak izugarrizko energia kopurua du barnean, kontinenteak mugitzeko, mendiak altxatzeko, lurrikarak sortzeko eta sumendi-jarduera sorrarazteko gai dena.

Lehen irakurgaia

«Irailaren 1ean, gaueko bederatziak eta hamarrak artean, Lurra bat-batean ireki zen Timanfayatik hurbil. (…) Mendi erraldoi bat lurraren barrenetik gailendu zen, eta puntatik garrak ateratzen ziren, hemeretzi egunetan zehar sutan jarraitu zutenak. Handik egun gutxitara, zulo berri bat eratu zen, eta laba uholde batek Timanfaya, Rodeo eta Mancha Blanacako zati bat hartu zituen menpe. Laba hedatu egin zen (…) hasieran ura bezain azkar, baina laster abiadura murriztu eta eztia balitz bezala isurtzen zen. Baina irailaren 7an (…) laba masak (…) instant batean suntsitu zituen Maretas eta Santa Catalina herriak (…). Irailaren 11n (…) labak (…) Mazo harrapatu zuen, herrixka guztia sutu eta estali zuen, eta bere bidea jarraitu zuen itsasoraino, sei egunetan zehar zarata beldurgarriaz korrika eginez eta benetako ur-jauziak sortuz. Hildako arrain kopuru izugarria itsasoaren gainean zegoen (…).»

Timanfayako parke naturala, Lanzarote

Sumendia erupzioan



IRTEN AURREKOA

Edukien eskema

Lurraren barruko dinamika

Lurraren barne-beroa

JatorriaEzaugarriak

Bulkanismoa

JatorriaEzaugarriakSumendi-jarduera motak

Lurrikarak

JatorriaEraginakUhin sismikoakArriskuak

Jarduera-neurriakAlerta-sistemak

HASIERA

Mendien eraketa

Lurraren erliebeaProzesuen elkarreragina

Harriak

MagmatikoakMetamorfikoakHarrien zikloa

Barne-beroaren agerpenak

SailkapenaEraginak

Plaka litosferikoak

MugimenduaTektonika



IRTEN AURREKOA

Unitatearen azalpenerako baliabideak

Lurraren barruko beroaren jatorria

Lurraren barnealdearen ezaugarriak


Barne-beroaren eraginak

Bulkanismoaren jatorria

Sumendi-erupzio baten ezaugarriak

Sumendi-jarduera motak

Lurrikaren jatorria Lurrikaren eraginak

Arriskuen aurreko jarduera-neurriak

Alerta goiztiar sistemak

Mendien eraketa Barne eta kanpo-prozesuen elkarreragina

Harri magmatikoak

Harri metamorfikoak

Uhin sismikoak eta Lurraren egitura

Plaka litosferikoen mugimenduak

Sumendiak, lurrikarak eta plaka-tektonikoak

EstekakHarrien zikloa

HASIERA



IRTEN AURREKOA

Material metalikoen hondoratzea

Egun

Neurriz handitzea

Duela 4.000 milioi urte

Meteoritoak

Duela 4.600 milioi urte

Lurraren barne-beroaren jatorria

Milioi urteak

Lurrazala

Mantua

Nukleoaren eraketa

Lurrazal solidoa

Ozeanoa

Kanpo-nukleo urtua

Barne-nukleo solidoa (5 000 ºC)

Mantu solidoa



IRTEN AURREKOA

Lurraren barnealdearen ezaugarriak

50 kilometrora:Tenperatura 600 ºC-ren baliokidea daPresioa 20.000 atmosferaren baliokidea da

Tenperatura eta presio handitzea

Tenperatura 30 ºC handitzen da sakonera kilometro bakoitzean

GRADIENTE GEOTERMIKOA

Lurraren azalaren azalera



IRTEN AURREKOA

Bulkanismoa

Azalaren barruan urturiko harriak kanpora ateratzea


Lurrikarak

Azalaren mugimendu bortitz eta laburrak

Kontinenteen deriba

Isostasia

Azalaren mugimendu bertikal motelak

Kontinenteen joan-etorri horizontal motelak



IRTEN AURREKOA

Eremu magnetikoen ekoizpena

Barne-beroaren eraginak

Atmosferaren eraketa Harri beroak

Fenomeno hidrotermalak



IRTEN AURREKOA

Bulkanismoaren jatorria

Lurrazala

Mantua

Kanpo-nukleoa

Barne-nukleoa

Magmak eratzeko eremu faboragarria

Mantuko eremu beroa

Lurrazala

Mantua



IRTEN AURREKOA


Kraterra

Sumendi-konoa

Piroklastoak

Gasak

Laba koladak

Gela magmatikoa

Sumendi-kebidea

SAKATU IRUDIA HANDITZEK0



IRTEN AURREKOA


Gasak

ITZULI

Karbono dioxidoa

Ur-lurruna

Sufre-gasak

Karbono monoxidoa



IRTEN AURREKOA


ITZULI

Piroklastoak

Sumendi-errautsak

Lapillia

Sumendi-bonbak



IRTEN AURREKOA


ITZULI

Sumendi-jarduera eta laba koladak

Gas-burbuilek ihes egiten dute emeki

Zenbat eta tenperatura altuagoa, orduan eta magma bigunagoa

Tenperatura baxuagoan magma likatsuagoa da

Gas-burbuilek leherketak eta

zipriztinak sortzen dituzte

700 ºC baino gutxiagora laba likatsua eta aitzinamendu moteleko koladak



IRTEN AURREKOA

Sumendi-jarduera motak SAKATU GEZIAK XEHETASUN

GEHIAGO EZAGUTZEKO

HAWAIAR JARDUERA ESTRONBOLIAR JARDUERA BULKANIAR JARDUERA



IRTEN AURREKOA


HAWAIAR JARDUERA

ITZULI

Magmaren tenperatura: oso altua (1 000 ºC-tik gorakoa)Lehergarritasuna: baxuaArriskugarritasuna: baxuaArriskuak: laba oso biguna, hiriak estal ditzakeena

Ezkutu-sumendia

Gela magmatikoaGaldara nagusia

Tximinia nagusia



IRTEN AURREKOA

ESTRONBOLIAR JARDUERA


ITZULI

Magmaren tenperatura: ertaina (700 eta 1.000 ºC artean)Lehergarritasuna: ertainaArriskugarritasuna: ertainaArriskuak: piroklastoek hiriak estal ditzakete

Estrato-sumendia

Ganbera magmatikoa

Kono bolkanikoa

Tximinia

Kraterra



IRTEN AURREKOA

SUMENDI-JARDUERA


ITZULI

Magmaren tenperatura: baxua (700 ºC baino baxuago)Lehergarritasuna: altuaArriskugarritasuna: altuaArriskuak: leherketa eta hodei kartsu oso suntsitzaileak

Domoa

Ganbera magmatikoa

Laba kontsolidatuko pitoi bolkanikoa



IRTEN AURREKOA

Lurrikaren jatorria

Lurraren azalaren urraketa edo mugimendu bortitzak

Zenbat eta zurrunagoa apurtzen den materiala, orduan eta biziagoa hipozentroaren

bibrazioa

Bibrazioak

Epizentroa

Hipozentro edo foku sismikoa



IRTEN AURREKOA

Lurrikaren eraginak

Hipozentroa

Epizentroa

Lur-jausiak

Kalteak eraikinetanTsunamiak

Uhin sismikoakTxile (1960)

9,60Richter eskala



IRTEN AURREKOA

Sismograma

Sismografoa


Uhin sismikoen interpretazioa

Uhin sismikoak

ZEIN DA UHIN SISMIKOAK IKERTZEAREN EMAITZA?



IRTEN AURREKOA


ITZULI

Lurraren egituraren ezagutza

Kanpo-nukleoa (likidoa)

Barne-nukleoa (solidoa)

Litosfera

Plaka litosferikoak

Lurrazala (granitoa eta basaltoa)

Mantua (peridotita)

Nukleoa (konposizio metalikoa)



IRTEN AURREKOA

Barne-prozesuek sorturiko arriskuen aurrean jarduera-neurriak

Aurreikuspena

Arrisku-mapak egin

Prebentzioa

Iragarpena

Argon-gasaren jarioa

Eraikinen diseinuak



IRTEN AURREKOA

Olatuei, haizeari eta mugimendu sismikoei buruzko informazioa hartzen du

Tsunamien hurbiltasunari buruz

informatzen du

Hawai

Alerta Goiztiar Sistemako Buiak (AGS)

Alerta goiztiar sistemak



IRTEN AURREKOA

Mendien eraketa. Lurraren erliebea

NOLAKOA DA LURRAREN ERLIEBEA?

IKUSI NOLA ERATZEN DEN ERLIEBEA

Azala loditzea

Kontinenteen talka

Kanpo-nukleoa

Mantua

Rifta

Plaka litosferikoen mugimendua

Goranzko korrontea



IRTEN AURREKOA

Pirinioak

Betikoak

Duela 20 milioi urte

Alboraeko PlakaIberiar plaka

Eurasia


Iberiar plakaAlboraeko Plaka

Ebro mendigunea


Mendien eraketa. Lurraren erliebea

Azala loditzea

Kontinenteen talka NOLAKOA DA LURRAREN

ERLIEBEA?

ITZULIKanpo-nukleoa

Mantua

Rifta

Plaka litosferikoen mugimendua

Goranzko korrontea



IRTEN AURREKOA

Mendien eraketa. Kontinenteak eta itsas hondoak

GEHIAGO JAKITEKO SAKATU PUNTU GORRIAK ITZULI



IRTEN AURREKOA


Plataforma kontinentalekKontinenteen ertzak eratzen

dituzte

ITZULIGEHIAGO JAKITEKO SAKATU

PUNTU GORRIAK



IRTEN AURREKOA


Gailurrek edo ozeano- mendikateek

Sumendi-jarduera bizia dute

ITZULI GEHIAGO JAKITEKO

SAKATU PUNTU GORRIAK



IRTEN AURREKOA


Ezkutuak edo lautada handiak

Eremu handi horizontalak





IRTEN AURREKOA


MendikateakGaraiera handiko

mendilerroak





IRTEN AURREKOA


Ozeano-fosakOzeanoetako eremu

sakonenak





IRTEN AURREKOA


Itsaspeko sumendiekSumendi-arkipelagoak

sorraraz ditzakete





IRTEN AURREKOA


Lautada abisalakPlanetako itsaspeko eremu lau zabalenak





IRTEN AURREKOA

Barne eta kanpo-prozesuen elkarreragina

Mugimendu isostatikoak

Subsidentzia

Igoera isostatikoa

Himalaya mendikatea

Sedimentuen pisuak subsidentzia sortzen

du

Eragile geologikoak higatzen dira eta

litosferari pisua kentzen diote



IRTEN AURREKOA


Plaken aldentze-eremuaKontinente azpiko

ozeano-plaka subdukzioa Bi plakaren irristaketa, bata bestearen kontra

NOLA BANATZEN DIRA PLAKA LITOSFERIKOAK?



IRTEN AURREKOA


ITZULI

OZEANO BAREKO PLAKA

IPAR AMERIKAKO PLAKA

EUROASIAKO PLAKA

INDIANO OZEANOKO

PLAKA

AFRIKAKO PLAKA

ANTARTIKOKO PLAKA

HEGOAMERIKAKO PLAKA

NAZCAKO PLAKA

Ozeano-dortsala Subdukzio eremuak eta talka kontinentala

FILIPINETAKO PLAKA



IRTEN AURREKOA

Sumendiak, lurrikarak eta plaka-tektonikoa

Foku sismiko eta sumendien banaketa mapa

Sismotasun handiaSismotasun ertainaSismotasun txikia

Sumendi-jarduera



IRTEN AURREKOA

Harri magmatikoak

Harri magmatiko nagusiak

Granitoa Pegmatita Sienita Gabroa

Zepa bolkanikoa Pumita (apar-harria) Obsidiana Basaltoa

Ha

rri

plu

ton

iko

ak

Ha

rri

bo

lka

nik

oa

k



IRTEN AURREKOA

Harri metamorfikoak

Harri magmatiko nagusiak

Buztina Buztina edo arbelaBuztina, arbela edo

eskistoaKuartzo askoko

hareharriaKareharria

Arbela Eskistoa Gneisa Kuartzita Marmola

Ja

torr

izk

o h

arr

ia e

ta

pro

zes

u m

eta

mo

rfik

oa

On

do

rio

zko

ha

rri

me

tam

orf

iko

a

Presioa eta tenperatura:

Handitze leuna


Handitze bizia


Handitze oso bizia


Handitze bizia


Handitze bizia



IRTEN AURREKOA

Harrien zikloa

SEDIMENTUAK

MAGMAHARRI SEDIMENTARIOA

HARRI MAGMATIKOA

HARRI METAMORFIKOA

Urtzea

Metamorfismoa

MetamorfismoaDisgregazioa

Disgregazioa

Dis

gre

gazi

oa

Litif

ikaz

ioa

Urtzea

Urt

zea

Hoz

tea



IRTEN AURREKOA

Esteka interesgarriak

Barne-energia

WEB GUNEHONETARA JOAN

Sumendiak

WEB GUNE HONETARA JOAN

HASIERA

Barrukodinamika

Documents

Transcript of Barrukodinamika