HenrikIbsen
Casademuñecas
BajaLibros.com
BajaLibros.com
Quedarigurosamenteprohibida,sinlaautorizaciónescritadelostitularesdelcopyright,bajolassancionesestablecidasporlasleyes,lareproduccióntotaloparcialdeestaobraporcualquiermediooprocedimiento,comprendidoslafotocopiayeltratamientoinformático.
ISBN978-987-678-647-8
Publisher:Vi-DaGlobalS.A.Copyright:Vi-DaGlobalS.A.Domicilio:CostaRica5639(CABA)CUIT:30-70827052-7
Encontralosacá
CASADEMUÑECASHELMERNORAIVANBOBEMMYELDOCTORRANKCRISTINAKROGSTADMARIANAELENAUNMOZO
LaaccióntranscurreenNoruega,encasadelosseñoresHelmer.
SACTOPRIMERO
ALADECENTEMENTEAMUEBLADAperosinlujo.Alfondo,dospuertasqueconducen,ladeladerechaalrecibidor,yladelaizquierda,aldespachodeHELMER.Alaizquierda,en
primertérmino,unaventana,yensegundotérmino,unapuerta.Aladerecha,enprimertérmino,unachimenea,yensegundotérmino,unapuerta.Entrelasdospuertasdelfondo,unpiano.Alaizquierda,cercadelaventana,unamesa,unsillónyunpequeñodiván.Aladerecha,entrelachimeneaylapuerta,unamesapequeñay,aambosladosdelachimenea,variasbutacas.Unmuebleconvajilla,unarmariollenodelibroslujosamenteencuadernados,grabadosyalgunosobjetosdearteconvenientementedistribuidos,completaneldecoradodelaescena,quedebeestaralfombrada.Esundíafríodeinviernoyenlachimeneaardeunbuenfuego.
EscenaIAllevantarseeltelón,suenauncampanillazoenelrecibidor.ELENA,queseencuentrasola,poniendoenordenlosmueblesseapresuraaabrirlapuertaderecha,pordondeentraNORA,entrajedecalleyconvariospaquetes,seguidadeunMozoconunárboldeNavidadyunacesta.NORAtarareamientrascolocalospaquetessobrelamesadeladerecha.ElMozoentregaaELENAelárboldeNavidadylacesta.
NORA:EscondebienelárboldeNavidad,Elena.Losniñosnodebenverlohastalanoche,cuandoestéarreglado.(Almozo,sacandoelportamonedas).¿Cuántoledebo?
ELMOZO:Cincuentacéntimos.
NORA:Tomeunacorona.Loquesobra,parausted.(Elmozosaludayseva.Noracierralapuerta.Continúasonriendoalegrementemientrassedespojadelsombreroydelabrigo.Despuéssacadelbolsillouncucuruchodealmendrasycomedosotres,seacercadepuntillasalapuertaizquierdadelfondoyescucha).¡Ah!Estáeneldespacho.(Vuelveatatarear,ysedirigealamesadeladerecha).
HELMER(Dentro):¿Esmialondralaquegorjea?
NORA(Abriendopaquetes):Sí.
HELMER:¿Esmiardillalaquealborota?
NORA:¡Sí!
HELMER:¿Hacemuchotiempoquehavenidolaardilla?
NORA:Acabodellegar.(Guardaelcucuruchodeconfitesenelbolsilloyselimpialaboca).Venaquí,Torvaldo;miralascomprasquehehecho.
HELMER:Nomeinterrumpas.(Pocodespuésabrelapuerta,yaparececonlaplumaenlamano,mirandoendistintasdirecciones).¿Compradodices?¿Todoeso?¿Otravezhaencontradolaniñitamododegastardinero?
NORA:¡Pero,Torvaldo!Esteaopodemoshaceralgunosgastosmás.EslaprimeraNavidadenquenonosvemos
obligadosaandarconescaseces.
HELMER.Sí...,perotampocopodemosderrochar...
NORA:Unpoco,Torvaldo,unpoquitín,¿no?Ahoraquevasacobrarunsueldocrecido,yqueganarásmucho,muchodinero...
HELMER:Sí,apartirdeAñoNuevo;peropasaráuntrimestreantesdepercibirnada...
NORA:¿Yesoquéimporta?Mientrastantosepideprestado.
HELMER:¡Nora!(SeacercaaNora,aquienenbromatomadeunaoreja.¡Siempreesaligereza!Supónquepidoprestadashoymilcoronas,quetúlasgastasdurantelasfiestasdeNavidad,quelavísperadeañomecaeunatejaenlacabeza,yque...
NORA(Poniéndolelamanoenlaboca):Cállate,ynodigasesascosas.
HELMER:Perofigúratequeocurriese.¿Yentonces?
NORA:Sisucedieratalcosa...,medaríalomismotenerdeudasquenotenerlas.
HELMER:¿Ylaspersonasquemehubieranprestadoeldinero?
NORA:Quiénpiensaenellas?Sonpersonasextrañas.
HELMER:Nora,Nora,eresunaverdaderamujer.Enserio,mujer,yasabesmisideasrespectodeestepunto.Nadadedeudas;nadadepréstamos.Enlacasaquedependededeudasypréstamosseintroduceunaespeciedeesclavitud,ciertacosademalcarizquepreviene.Hastaahoranoshemoshechofirmes,yseguiremoshaciendootrotantoduranteeltiempodepruebaquenosqueda.
NORA(Acercándosealachimenea):Bien,comotúquieras,Torvaldo.
HELMER(Siguiéndola):Vamos,vamos,laalondranodebeandaralicaída.¿Qué?¿Ahorasalimosconquelaardillatuerceelgesto?(Abresuportamonedas).Nora,adivinaquétengoaquí.
NORA(Volviéndoseconrapidez):Dinero.
HELMER:Mira.(Entregándolealgunosbilletes).¡Diosmío!HaymuchosgastosenunacasacuandoseacercaNavidad.
NORA(Contando):Diez,veinte,treinta,cuarenta;¡gracias,Torvaldo!Conestoyatengoparairtirando.
HELMER:Nohabrámásremedio.
NORA:Seharáasí,descuida.Perovenaquí.Voyaenseñartetodoloquehecomprado,y¡tanbarato!Mira:untrajenuevoparaIvány,unsable;uncaballoconunatrompetaparaBob,yunamuñecaconunacamaparaEmmy.Claroqueesmuysencillo,porqueenseguidaserompe.Yaquí,delantalesytelasparalas,muchachas.LabuenaMarianamerecíamuchomásqueesto,pero...
HELMER:Yenesepaquete,¿quéhay?
NORA(Profiriendounligerogrito):No,Torvaldo,esonoloveráshastalanoche.
HELMER:Bien,bien.Perodime,manirrotita,¿quétegustaríaati?
NORA:¡Bah!¿Mepreocupoacasodemí?
HELMER:Locreeré,siteempeñas.Vamos,dimealgoquetetiente,unacosarazonable.
NORA:Realmente...nosé.Yesoque...,oye,Torvaldo...
HELMER:Veamos.
NORA(JugueteandoconlosbotonesdelaamericanadeHelmer,perosinmirarlo):Siestásdecididoaregalarmealgo,podrías...podrías...
HELMER:Vamos,acaba.
NORA(Deuntirón):Podríasdarmedinero,Torvaldo.¡Oh!,pocacosa,aquellodequepuedasdisponer,conesomecompraríaalgo.
HELMER:Pero,Nora...
NORA:¡Vayaquesí!Lovasahacer,Torvaldito.Teloruego.Colgaréeldinerodelárbolenvueltoenunpapeldoradomuybonito.¿Noharábuenefecto?
HELMER:¿Cómosellamaelpájaroqueestádespilfarrandosiempre?
NORA:Sí,sí,elestornino,yalosé.Perohazloquetedigo,Torvaldo;asítendrétiempoparapensarenalgoútil.¿Noeslomásrazonable,di?
HELMER(Sonriendo):Sisupierasempleareldineroquetedoyycomprarefectivamentealgunacosa,sí,perodesapareceenlacasa,seevaporaenmilpequeñeces,yluegotengoquevolveraaflojarlabolsa.
NORA:¡Quécosastienes,Torvaldo!
HELMER:Eslapuraverdad,Noritamía.(Lerodealacinturaconunbrazo).Elestorninoesmuyprecioso,peronecesitatantodinero...¡Esincreíbleloquelecuestaaunhombreposeerunestornino!
NORA:¡Anda!¿Cómoteatrevesadecireso?Yoahorrocuantopuedo.
HELMER:¡Oh!,esoesindudable.Todoloquepuedes,sóloquenopuedesnada.
NORA(Tarareandoysonriendoalegremente):¡Sisupierastúcuántosgastostenemoslasalondrasyardillas!
HELMER:Eresunacriaturaoriginal.Lomismoquetupadre,quienllenodeceloyvoluntadseafanabaparaganardinero,yati,comoaél,tanprontocomolotienes,seteescurredelasmanosynosabesnuncaadóndevaaparar.Enfin,hayquetomartecomoeres.Sí,sí,Nora,esascosassonhereditarias,indudablemente.
NORA:Bienquisierahaberheredadomuchascualidadesdepapá.
HELMER:Yotequierocomoeres,queridaalondra.(Pausa).Perooye;teencuentrohoynosécómo...Tienesunacaraasí....unpocosospechosa.
NORA:¿Yo?
HELMER:Sí,tú.Míramebienalosojos.(NoramiraaHelmer).¿Habráhechoestalocuelaalgunaescapatoriaalaciudad?
NORA:No.¿Porquédiceseso?
HELMER:¿Deverasnohasmetidolanarizdegolosaenlaconfitería?
NORA:No,teloaseguro,Torvaldo.
HELMER:¿Nohasolidosiquieralosdulces?
NORA:Nipensarlo.
HELMER:¿Nohasprobadodosotresalmendras?
NORA:¡Queno!Torvaldo,tedigoqueno.
HELMER:Bien,mujer,bien;telodigoenbroma.
NORA(Acercándosealamesadeladerecha):Niensueñospodríaocurrírsemehacernadaquetedesagrade.Puedesestarbienseguro.
HELMER:No,silosé.¿Nomelohasprometido?...(AproximándoseaNora).Vamos,guárdatetusmisteriosdeNavidad,quenosotrosyalossabremosestanoche,cuandosedescubraelárbol.
NORA:¿HaspensadoeninvitaracomeraldoctorRank?
HELMER:No,nihacefalta,puestoqueyalosabe.Sinembargo,loinvitarécuandovenga.Heencargadobuenvino,Nora;nopuedestúfigurartelaalegríaylosdeseosquetengodequelleguelanoche.
NORA:Lomismoquemepasaamí.¡Yquéalegríalaquevanatenerlosniños,Torvaldo!
HELMER:¡Ah!Esunadeliciapensarquesehallegadoaunasituaciónestable,asegurada,ysedisponeconholguradecuantosenecesita.¿Noesunadichainmensapensarlo?
NORA:¡Oh!Esmaravilloso.Pareceunsueño.
HELMER:¿TeacuerdasdelaúltimaNavidad?Tressemanasantes,teencerrabastodaslasnocheshastamásalládelasdoce,ahacerfloresparaelárboldeNavidadyaprepararnosotrasmilsorpresas...¡Uf!Eslaépocamásaburridadequemeacuerdo.
NORA:Puesyonomeaburría.
HELMER(Sonriendo):Sinembargo,elresultadofuebastantedeplorable,Nora.
NORA:¡Bueno!¿Todavíavasahacermerabiarconeso?¿Tengoyolaculpadequeentrarael
gatoylohiciesetrizastodo?
HELMER:¡Claroqueno,Norita!¿Cómohabíastúdetenerlaculpa?Túteníaslosmejoresdeseosdequenosdivirtiéramostodos,yesoesloimportante.Perobuenoesquehayanpasadoaquellosmalostiempos.
NORA:Esverdad;todavíanoestoybienconvencida;¡pareceunsueño!
HELMER:Ahorayanomeaburriréencerradoasolas,nitútendrásqueatormentartushermososojosytuslindasmanitas.
NORA(Batiendopalmas):No,¿verdadqueno,Torvaldo?¡Quégusto,Diosmío!(TomadelbrazoaHelmer).Ahoravoyadecirtecómohepensadoquenosarreglemos,despuésquepasenlasNavidades...(Seoyellamar).Llaman.(Ordenalahabitación).Vendráalguien.¡Quéfastidio!
HELMER(Disponiéndoseparaentraraldespacho):Siesunavisita,acuérdatedequenoestoyparanadie.
EscenaIIELENA(Desdelapuertadeentrada):Señora,unadamadeseaverla.
NORA:Quepase.ELENA(AHelmer):Tambiénhavenidoeldoctor.
HELMER:¿Hapasadoamídespacho?
ELENA:Sí,señor.(Helmerentraaldespacho.LacriadahacepasaraCristinaydespuéscierralapuerta).
EscenaIIICRISTINA(Entrajedeviaje.Tímidamente,conalgunaperplejidad):¡Buenosdías,Nora!
NORA(Indecisa):Buenosdías...
CRISTINA:¿Nomeconoces?
NORA:Efectivamente...,nosé...¡Ah!Sí,meparece...(Lanzandounaexclamación).¡Cristina!¿Erestú?
CRISTINA:Sí,lamisma.
NORA:¡Cristina!¡Ynoteconocía!¿Quiénhabíade...?(Másbajo).¡Hascambiadotanto!
CRISTINA:Esverdad.Comoyahacenueve....diezañoscumplidos...
NORA:¿Deverashacetantotiempoquenonosvemos?Sí...,sí,esoes.¡Oh!Estosochoañosúltimos¡quéépocatanfeliz!¡Sisupieses!...¿Conquetetenemosaquí?¿Hashechounviajetanlargoenplenoinvierno?Senecesitatenervalor.
CRISTINA:Puesyaloves;hellegadoenvaporestamañana.
NORA:ParapasarlasPascuas,naturalmente.¡Quéalegría!¡Biennosvamosadivertir!Peroquítateelabrigo.Notendrásfrío,¿eh?(AyudaaCristinaaquitarseelabrigo).¡Ajajá!Ahoranossentaremosjuntoalachimeneacómodamente.Pero,no,siéntateenesesillón;yo,enlamecedora;esmisitio.(Leestrechalasmanos.).Puessí,ahorayaveotusimpáticacara....pero,alpronto...,sabes...Sinembargo,estásunpocomáspálida,Cristina...,y...algomásdelgadatambién.
CRISTINA:Heenvejecidomucho,mucho.
NORA:Sí,unpoquitín,unpoquitínquizá...,peronomucho.(Sedetienederepente,yañadeentonoserio).¡Oh!¡Quélocasoy!Estoyaquícotorreandomientrasque...MiqueridaybuenaCristina,¿meperdonas?
CRISTINA:¿Quéquieresdecir,Nora?
NORA(Condulzura):¡PobreCristina!Tehasquedadoviuda.
CRISTINA:Sí,hacetresaños.
NORA:Losabía;loleíenlosperiódicos.¡Oh!Puedescreerme,Cristina,pensémuchasvecesescribirteentonces...,peroloibadejandodeundíaparaotro,yluegosiemprehabíaalgúnimpedimento.
CRISTINA:Esonomesorprende.
NORA:Puesestámuymalhecho.¡Pobreamiga!¡Porquétranceshasdebidopasar!¿Notehaquedadoconquévivir?
CRISTINA:No.
NORA:¿Ehijos?
CRISTINA:Tampoco.
NORA:¿Nada,entonces?
CRISTINA:Nada;nisiquieradueloenelcorazón,niunadeesaspenasqueabsorben.
NORA(Conmiradadeincredulidad):Aver,aver,Cristina,¿cómopuedesereso?
CRISTINA(Sonriendoamargamenteyalisándoseelcabelloconunamano):Esoocurreconfrecuencia,Nora.
NORA:Solaenelmundo.¡Quépenadebeserparati!Yotengotreschicoshermosos.Ahoranopuedesverlos,porquehansalidoconlaniñera.Vamos,cuéntamelotodo.
CRISTINA:Después.Primero,tú.
NORA:No,atitetocahablar.Hoynoquieroseregoísta...,noquieropensarmásqueenti.Sólounacosadeseodecirteenseguida.¿Sabeslafelicidadquehemostenidoenestosdías?
CRISTINA:No,¿quées?
NORA:CalculaquehannombradoamimaridodirectordelBanco.
CRISTINA:¿Atumarido?¡Oh!¡Quésuerte!
NORA:¿Verdad?¡Esunasituacióntanprecarialadeunabogado,sobretodocuandonoquiereencargarsemásquedecausasbuenas!Yesoera,naturalmente,loquehacíaTorvaldo,yconloqueestoyabsolutamentedeacuerdo.¡Figúratesiestaremoscontentos!EmpezaráadesempeñarelcargoenAñoNuevo,yentoncestendráunbuensuelditoconmultituddeutilidades,loquenospermitirávivirdeotramaneraquehastaaquí...Completamenteanuestrogusto.¡Oh,Cristina!¡Quédichayquéplacer!Creequeesunadeliciatenermuchodineroyestarlibredepreocupaciones.¿Noteparece?
CRISTINA:Indudablemente.Porlomenos,debeserunacosaexcelentetenerlonecesario.
NORA:No,lonecesarionadamásno,sinomucho,muchísimodinero.
CRISTINA(Sonriendo):Nora,Nora,¿todavíanohasaprendidoaserjuiciosaaestasfechas?Enelcolegioerasunaderrochadora.
NORA(Sonriendodulcemente):Torvaldosuponequelosoytodavía.Pero(amenazandoconeldedo)«Nora,Nora»noestanlocacomocreéis.¡Ah!Laverdadesquehastaaquínohetenidomuchoquederrochar.Hemosnecesitadotrabajarlosdos.
CRISTINA:¿Tútambién?
NORA:Sí,menudencias:laboresdemano,degancho,bordados,etc.(Cambiandodetono).Yademás,otracosa.SabesqueTorvaldodejóelministeriocuandonoscasamos,porquenoteníaposibilidaddeascenderynecesitabaganarmásdineroqueantes.Elprimerañotuvountrabajoterrible.Figúrate:teníaquetrabajardesdelamañanahastalanoche.Comoabusódesusfuerzas,cayógravementeenfermo,ylosmédicosleprescribieronquesemarcharaalSur.
CRISTINA:Cierto,pasaronunañoenItalia.
NORA:Sí.Comocomprendes,noeramuyfácilponerseencamino...AcababadenacerIván;peronohubomásremedio.¡Oh!¡Elviajefueunamaravilla,lacosamáshermosa!¡YsalvólavidaaTorvaldo!¡Peroeldineroquenoscostó,Cristina!
CRISTINA:Yalosupongo.
NORA:Mildoscientosescudos...,cuatromilochocientascoronas.¡Esalgúndinero,eh!
CRISTINA:Sí,ynoespocasuertetenerlocuandohacefalta.
NORA:Noslodiopapá.
CRISTINA:¡Ah,ya!Y,simalnorecuerdo,fueprecisamentepocoantesdemorir.
NORA:Sí,Cristina,precisamenteentonces,y,comocomprenderás,nopudeiraacompañarlo.EsperabadeundíaparaotroelnacimientodeIván,¡yelpobreTorvaldomoribundo,ynecesitandoquelocuidase!¡Mibuenpapá!Novolvíaverlo.¡Oh!¡Eslapenamáscruelquehetenidoquesufrirdesdemimatrimonio!
CRISTINA:Yaséqueloqueríasmucho.¿DemodoquedespuéssefueronaItalia?
NORA:Sí,teníamoseldinero,ylosmédicoslorecomendabantanto...Marchamosalcabodeunmes.
CRISTINA:¿Ytumaridovolviócompletamenterepuesto?NORA:Sí;fueunmilagro.
CRISTINA:¿Y...esemédico?
NORA:¿Quéquieresdecir?
CRISTINA:Recuerdoquelacriadaanuncióaldoctor,dejandopasarauncaballeroalmismotiempoqueamí.
NORA:Enefecto,aquéleraeldoctorRank.Novienecomomédico,sinocomoamigo,ynosvisitaunavezaldíaporlomenos.No,Torvaldonohatenidolamásligeraindisposicióndesdeentonces.Losniñostambiénseencuentransanosyfrescos,yyolomismo.(Selevantadeunsaltoypalmotea).¡Diosmío,Diosmío,Cristina,quédeliciayquébendiciónviviryestarcontentos!...¡Ah!,peroesunavergüenza...,nohablomásquedemí.(SesientaenuntaburetealladodeCristina,encuyasrodillasserecuesta).¿Nolotomarásamal?Dime:¿deverasnoamabasatumarido?Entonces,¿porquétecasasteconél?
CRISTINA:Mimadreestabaenferma,meencontrabasinapoyo,yademásteníaquecuidaramishermanitos.Nomecreíconderechoarehusarelmatrimonio.
NORA:Sí,sí,actuasteperfectamente.¿Demodoqueeraricocuandosecasó?
CRISTINA:Porlomenosvivíamuydesahogado;perosufortunaerapocosólida,yasumuerte,sefuetodoaldiablo,sinquedarnada.
NORA:¿Yentonces?
CRISTINA:Meviobligadaabuscarunaocupación.Regentéunmodestocolegio...,¡quéséyo!Lostresúltimosañosnohansidoparamímásqueunlargodíadetrabajosinreposo.Ahoratodohaconcluido,Nora.Mipobremadrenomenecesitaya;laheperdido:mishermanos,tampoco,porqueyapuedensubvenirasusnecesidadesporsímismos.
NORA:¡Quéaliviodebessentir!
CRISTINA:No,Nora,hagounavidainsoportable.¡Notenernadieaquiénconsagrarse!(Selevantainquieta).Asíesquenohepodidopermanecerallá,enaquelrincónescondido.Aquídebesermásfácilabsorberseenunaocupación,distraersedelospensamientos...Sifuesesiquieralobastanteafortunadaparaencontrarunacolocación,trabajodeoficina...
NORA:¿Piensaseneso?¡Untrabajotanfatigoso,ytúquenecesitasdescanso!Mástevaldríairaalgúnbalneario.
CRISTINA(Acercándosealaventana):Yonotengounpapáquemepagueelviaje.
NORA(Levantándose.):¡Vamos!Noteenojesconmigo.
CRISTINA:Túereslaquenohadeenfadarseconmigo,queridaNora.Lopeorquetieneunasituacióncomolamíaesqueagriatantoelcarácter...Nosetieneanadieporquientrabajary,apesardetodo,hayqueganarselasubsistencia:¿noesprecisovivir?Estolahaceaunaegoísta.¿Quéquieresquetediga?Cuandomecontastehaceunmomentoelcambiodefortuna,mehealegradopormímásqueporti.
NORA:Pues¿cómo?...¡Ah!,bueno...,yacomprendo.TehabrásdichoqueTorvaldopuedeserteútil.
CRISTINA:Sí,lohepensado.
NORA:Puesloserá,Cristina.Yoprepararéelterrenoconmuchadelicadeza,idearéalgunacosagrataquepredispongabienaTorvaldo.¡Oh!,¡tengotantasganasdeayudarte!
CRISTINA:¡Cuántoteagradezcoesasolicitud,Nora!...Másmeritoriaentiquenoconoceslasmiseriasylossinsaboresdelavida.
NORA:¿Yo?...¿Creeseso?
CRISTINA(Sonriendo):¡PorDios!Laborcitasdemanoymoneríasporelestilo...Eresunaniña,Nora.
NORA(Moviendolacabezayatravesandolaescena):Nohablesconesaligereza.
CRISTINA:¿Cómo?
NORA:Erescomolosdemás.Todoscreenquenovalgoparanadaserio...
CRISTINA:Vamos,vamos...
NORA:Quenoconozcolasdificultadesdelavida.
CRISTINA:Pero,queridaNora,acabasdecontarmetusdificultades...
NORA:¡Bah!...¡Esasbagatelas!...(Envozbaja).Notehecontadoloprincipal.
CRISTINA:¿Quédices?
NORA:Memirasdesdelacumbredetugrandeza,Cristina,ynodeberíashacerlo.Túestásorgullosadehabertrabajadotantoportumadre.
CRISTINA:Nomiroanadiedesdelacumbredemigrandeza,aunqueesverdadquemesatisface,ymeenorgullece,habercontribuidoaquemimadrepasaratranquilamentelosúltimosdíasdesuvida.
NORA:Yteenorgullecetambiénpensarloquehashechoportushermanos.
CRISTINA:Tengoderecho.
NORA:Asílocreo;perovoyadecirteunacosa,Cristina.Yotambiéntengounmotivodealegríaydeorgullo.
CRISTINA:Nolopongoenduda.Explícate.
NORA:Hablamásbajo,noseaqueTorvaldonosoiga.Pornadadelmundoquerríaqueél...Nodebesaberlonadie,Cristina;nadiemásquetú.
CRISTINA:Nadielosabrápormí.
NORA:Acércatemás.(Atrayéndolaasulado).Sí...Escucha...,yotambiénpuedoestarorgullosaysatisfecha.YofuiquiensalvélavidadeTorvaldo.
CRISTINA:¿Salvar?...¿Cómosalvar?
NORA:¿TehehabladodelviajeaItalia,noesverdad?TorvaldonoviviríaaestashorassinohubierapodidoiralSur...
CRISTINA:Bien,perotupadrelesdioeldineronecesario.NORA(Sonriendo):Sí,esoesloquecreeTorvaldoytodoelmundo,pero...
CRISTINA:¿Pero?
NORA:Papánonosdiouncéntimo.Yofuilaqueconseguíeldinero.
CRISTINA:¿Tú?¿Unacantidadtanimportante?...
NORA:
Mildoscientosescudos.Cuatromilochocientascoronas.
CRISTINA:¿Cómotelasarreglaste?...¿Ganasteenlalotería?
NORA(Desdeñosamente):¿Lalotería?(Conunademándedesdén).¿Quéméritotendríaeso?
CRISTINA:Entonces,¿dedóndelosacaste?
NORA(Sonriendoconairedemisterioytarareando):¡Ejem!¡Ta-ra-ra-la!
CRISTINA:Prestadonoerafácilquelotuvierasnunca.
NORA:¿Porquéno?
CRISTINA:Porqueunamujercasadanopuedetomardineroapréstamosinelconsentimientodesumarido.
NORA(Moviendolacabeza):¡Oh!Cuandosetratadeunamujeralgopráctica....deunamujerquesabemanejarsecondestreza...
CRISTINA:Nora,pormásquemedevanolossesos,nosemeocurrecómo...
NORA:Noesnecesarioquetetomesesamolestia.Nadiedicequemeprestaraneldinero;peropudeadquirirlodeotromodo.(Sedejacaerenelsofá).Hepodidorecibirlodeunadmirador...¿Qué?...Cuandoseespasablementebonita...
CRISTINA:¡Quélocaeres!
NORA:Confiesaquetienesunacuriosidadterrible.
CRISTINA:Dime,queridaNora,¿nohabrásobradoalaligera?
NORA(Irguiéndose):¿Esunaligerezasalvarlavidaalmarido?
CRISTINA:Loquemepareceunaligerezaesqueasusespaldas...
NORA:Lacuestióneraquenosupieranada.¡PorDios!¿Nocomprendes?Setratabadequenoconocieralagravedaddesuestado.Amíesaquiendijeronlosmédicosqueestabaenpeligro,yquenopodíasalvarsemásquepasandounatemporadaenItalia.¿Creesquepodíasermuyescrupulosa?Lecontabaloquemegustaríairaviajarporelextranjerocomolasdemásmujeres;lloraba,suplicabayledecíaqueeraprecisoquesehicieracargodemiestadoyquecedieraamideseo;enfin,leinsinuéquepodríatomardineroacrédito.Entonces,Cristina,lefaltómuypocoparairritarse,ymecontestóqueeraunaloca,yquesudeberdemaridoeranosometerseamiscaprichos.«Bueno,bueno»,dijeparamí,«sesalvará,cuesteloquecueste».Entoncesfuecuandosemeocurrióelmediodeobtenerdinero.
CRISTINA:¿Yatumaridonoledijotupadrequeeldineronoprocedíadeél?
NORA:Jamás.Papámurióalospocosdías.Yohabíapensadoconfesárselotodoyrogarlequenome
traicionara;pero¡estabatanenfermo!¡Ay!Notuvequedaresepaso.
CRISTINA:¿Ydespuésnohasreveladonadaatumarido?
NORA:¡No,santoDios!¡Quédesatino!¡Aél,tanseverorespectodeesepunto!Yluegoque,consuamorpropiodehombre,seleharíamuycuestaarriba.¡Quéhumillación¡Saberquemedebíaalgo!Esohubieratransformadotodasnuestrasrelaciones;nuestravidadoméstica,tanventurosa,noseríayaloquees.
CRISTINA:¿Ynolehablarásdeesonunca?
NORA(Reflexionandoysonriendoamedias):Quizá...coneltiempo;despuésquepasenmuchos,muchosaños,cuandoyanoseayotanbonitacomoahora.¡Noterías!Quierodecir:cuandoTorvaldonomeameyatanto,cuandoyanodisfruteviéndomebailar,disfrazarmeydeclamar.Buenoseráquizátenerentoncesalgoaqueasirse...(Deteniéndose).¡Bah!Esedíanollegaránunca...Conque,Cristina,¿quétéparecemigransecreto?Tambiényosirvoparaalgo...Puedescreerqueesteasuntomehapreocupadomucho.¡Caramba!Noerafácilcumpliraplazofijo,porquehasdesaberqueenestosnegocioshayunacosallamadalosvencimientosyotralaamortización;ytodoesendiabladamentedifícildearreglar.Hetenidoqueahorrarentodo.Delosgastosdelacasanopodíaeconomizarmucho,puesTorvaldoteníaquevivircómodamente.Losniñostampocopodíanandarmalvestidosytodoloquerecibíaparaellos,enellosdebíagastarse.¡Angelitosmíos!
CRISTINA:¡Demaneraquetodo,pobreNora,lohastenidoquesacardetusgastospersonales!
NORA:Naturalmente.Alfinyalcabo,noeramásquejusticia.SiemprequeTorvaldomedabadineroparamisgastos,sóloinvertíalamitad;comprabasiempredelobarato.Esunasuertequetodomequedebien,porqueasíTorvaldonohaadvertidonada.Peroavecesmeesduro,Cristina:¡halagatantoirelegante!¿Noesverdad?
CRISTINA:¡Yalocreo!
NORA:Cuentoaúnconotrosingresos.Elinviernoúltimotuvelasuertedeencontrartrabajo:escritosparacopiar.Entoncesmeencerrabayescribíahastahoramuyavanzadadelanoche.¡Oh!Mefatigabamuchísimo;peroeraungustotrabajarparaganardinero.Casimeparecíaqueerahombre.
CRISTINA:¿Cuántohaspodidoganardeesemodo?
NORA:Noloséexactamente.Esmuydifícildesenredarseenestaclasedeasuntos.Loúnicoquepuedodecirteesquehepagadocuantomehasidoposible.Muchasvecesnosabíayaadóndevolverlosojos.(Sonríe).Yentoncessemeocurríapensarqueunviejomuyricosehabíaenamoradodemí...
CRISTINA:¡Qué!¿Quéviejo?
NORA:¡Tonterías!...Quesemoría,yque,alabrireltestamento,seleíaenletrasmuygordas:«LegotodamifortunaalaencantadoraseñoradeHelmer,aquienleseráentregadainmediatamente».
CRISTINA:Pero,queridaNora,¿quéviejoesése?
NORA:¡Diosmío!,¿nocomprendes,mujer?Nohaytalviejo;esunaideaquesemeocurríasiempre
quénoveíamaneradeadquirirdinero.Enfin,ahoratodoesomeescompletamenteindiferente.Elviejopuedeestardondeseleantoje,porquemetienesincuidadoélysutestamento.(Selevantaconviveza).¡Diosmío!,¡quégozopensarlo!Poderestartranquila,completamentetranquila,jugarconlosniños,arreglarbienlacasa,congusto,¡cómoaTorvaldolegustatenerla!¡Luegovendrálaprimaverayelhermosocieloazul!Quizápodamosviajarentonces.¡Volveraverelmar!¡Oh!¡Quéfelicidadviviryestarcontentos!(Llaman).
CRISTINA(Levantándose):Llaman.¿Deboirme?
NORA:No,quédate,noesperoanadie;probablementeseráalguienquepreguntaporTorvaldo
EscenaIVELENA(Entrando):Perdoneusted,señora...Hayuncaballeroquedeseahablaralabogado...
NORA:QuerrásdeciraldirectordelBanco.
ELENA:Sí,señora,aldirector;pero,comoestáeldoctorahídentro...,nosabía...
KROGSTAD(Presentándose):Soyyo,señora.(Elenasale.Cristinaseestremece,seturbaysevuelvehacialaventana).
NORA(Adelantándosehaciaél,turbadayamediavoz):¿Usted?¿Quésucede?¿Quétieneustedquedeciramimarido?
KROGSTAD:DeseohablarledeasuntosrelativosalBanco.Tengoallíunempleítoyheoídodecirquesuesposovaasernuestrojefe...
NORA:Escierto.
KROGSTAD:Asuntosdenegocios,señora,nadamásqueeso.
NORA:Entonces,tómeselamolestiadeentrareneldespacho.(Lesaludaconindiferencia,cerrandolapuertadelrecibidor,ydespuésseacercaalachimenea).
EscenaVCRISTINA:Nora...¿Quiénesesehombre?
NORA:EsunabogadoquesellamaKrogstad.
CRISTINAA:¡Ah!,éles...
NORA:¿Loconoces?
CRISTINA:Loconocíhacemuchosaños.Fueprocuradorencasadurantealgúntiempo.NORA:Precisamente.
CRISTINA:¡Hacambiadomucho!
NORA:Creoquefuemuydesgraciadoenelmatrimonio.
CRISTINA:Ahoraesviudo,¿verdad?
NORA:Sí,conmuchoshijos.¡Eh!,meestoyachicharrando.(Cierralaestufayseparalamecedora).
CRISTINA:Dicenqueseocupaentodaclasedenegocios.
NORA:¿Sí?Esposible;nosé...Peronohablemosdenegocios;esunacosamuyfastidiosa...
EscenaVIRANK(SaliendodeldespachodeHelmer,ydejandoentreabiertalapuerta):No,no;noquieroestorbarte;voyaveratuesposaunmomento.(CierralapuertayreparaenCristina).¡Ah,perdón!Tambiénaquíestorbo.
NORA:Nadadeeso...(Haciendolaspresentaciones).EldoctorRank;laseñoraviudadeLinde.RANK:Esenombresepronunciaconfrecuenciaenestacasa.Creohaberpasadodelantedeustedalsubirlaescalera.
CRISTINA:Sí,yotardoensubir,porquemefatigo.
RANK:¿Estáustedindispuesta?
CRISTINA:Sólomeencuentrofatigada.
RANK:¿Nadamás?¿Entoncesvieneustedadescansaraquí,probablemente,corriendodefiestaenfiesta?
CRISTINA:Hevenidoabuscartrabajo.RANK:¿Seráéseunremedioeficazcontraelexcesodefatiga?
CRISTINA:No,peroesnecesariovivir,doctor.
RANK:Sí,esunaopinióngeneral:secreequelavidaesunacosanecesaria.
NORA:¡Ohdoctor!Tengolaseguridaddequeustedtienetambiénmuchoapegoporlavida.
RANK:Vayasilotengo.Míseroytodocomosoy,tengodecididoempeñoensufrirelmayortiempoquepueda.Amisclienteslesocurrelopropio.Ylomismoopinanlosquepadecenachaquesmorales.EnestemomentoacabodedejarunoeneldespachodeHelmer,unhombreentratamiento;hayhospitalesparaenfermosdeesaíndole.
CRISTINA(Convozsorda):¡Ah!
NORA:¿Quéquiereusteddecir?
RANK:¡Oh!HablodelabogadoKrogstad,aquienustednoconoce.Estápodridohastaloshuesosy,sinembargo,afirma,comocosadelamayorimportancia,queesnecesariovivir.
NORA:¿Deveras?¿DequéhablabaconHelmer?
RANK:Acienciacierta,nolosé.LoúnicoqueheoídoesquesetratabadelBanco.
NORA:YonosabíaqueKrog...,queelseñorKrogstadtuvieraqueverconelBanco.
RANK:Sí,selehadadounaespeciedeempleo.(DirigiéndoseaCristina).Nosésitambiénallá,entreustedes,existeesaespeciedehombresqueseafananendesenterrarpodredumbresmorales,y,encuantoencuentranunenfermo,loponenenobservación,proporcionándoleunabuenaplaza,mientraslossanossequedanfuera.
CRISTINA:Hayqueconfesarquelosenfermossonlosquemáscuidadosnecesitan.
RANK(Encogiéndosedehombros):Biendicho.Esunamaneradeconvertiralasociedadenhospital.(Nora,quehapermanecidoabstraída,rompeareír,batiendopalmas).¿Porquéseríeusted?¿Sabesiquieraloqueeslasociedad?
NORA:¿Yquiénhabladelainaguantablesociedaddeusted?Mereíadeotracosa....unacosatangraciosa...Dígameusted,doctor...,¿todoslosquetienenempleosenelBancoserán,enlosucesivo,subordinadosdemiesposo?
RANK:¿Esesoloqueladivierteausted?
NORA(Sonriendoytarareando):Nohagaustedcaso.(Davueltasporlahabitación).¡Pensarquenosotros...,queTorvaldotengaahorainfluenciasobretantagente!Realmenteesmuydivertidoymepareceincreíble.(Sacadelbolsilloelcucuruchodealmendras).¿Quiereustedalmendras,doctor?
RANK:¡Hola!¿Almendritas?Creíaqueesoeracontrabandoaquí.
NORA:Sí,peroéstasmelashadadoCristina.
CRISTINA:¿Yo?
NORA:Vamos,vamos,noteasustes.TúnopodíassaberqueTorvaldomehaprohibidocomerdulces.¡Bah!...¡Porunavez!...¿Verdad,doctor?...¡Tengausted!(Leponeunaalmendraenlaboca).Ytútambién,Cristina.Yocomeréunamuypequeñina...,dosalosumo.(Empiezaadarvueltasporlahabitaciónotravez).Pues,señor,soyinmensamentefeliz.Sólounacosadeseotodavíaardientemente.
RANK:Sepamos.¿Dequésetrata?
NORA:UnacosaquemeentranganasirresistiblesdedecirdelantedeTorvaldo.
RANK:¿Yquiénleprohibeausteddecirla?
NORA:Nomeatrevo:esdemasiadofea.
CRISTINA:¿Fea?
RANK:Entonces,espreferiblequesecalle,peroanosotros...¿QuéesloquetieneustedtantodeseodedecirdelantedeTorvaldo?
NORA:Tengounosdeseosatrocesdegritar:¡rayos,truenos,huracanes!
RANK:
¡Quélocaesusted!CRISTINA:Vamos,Nora...
RANK:Puesgriteusted;aquíestá.
NORA(Escondiendolasalmendras):¡Chis,chis!(SaleHelmerdeldespacho,conunabrigoenelbrazoyelsombreroenlamano).
EscenaVIINORA(Adelantándosehaciaél):¿Qué?¿Haslogradoecharalacalleaeseseñor?
HELMER:Sí,acabademarcharse.
NORA:¿Permitesquetepresente?EsCristina,quehavenidodefuera.
HELMER:¿Cristina?Ustedperdone,peronosé...
NORA:LaseñoradeLinde,querido,laseñoraCristinadeLinde.
HELMER:¡Ah!Perfectamente.¿Unaamigadelainfanciademimujer,acaso?
CRISTINA:Sí,señor;nosconocimosenotrotiempo.
NORA:Yyaves,hahechoesteviajetanlargoparahablarcontigo.
HELMER:¿Cómo?
CRISTINA:Nosóloparaeso...
NORA:Cristina,paraquelosepas,entiendemuchodetrabajosdeoficinay,además,tienegrandesdeseosdeponersealasórdenesdeunhombresuperiorydeadquiriraúnmásexperiencia.
HELMER:Muybienpensado,señora.
NORA:Asíesque,cuandosupoporlostelegramasdelosperiódicosquetehabíannombradodirectordelBanco,sepusoencamino...¿Verdad,Torvaldo,queharásalgoenfavordeCristinaporcomplacerme?¿Verdad?
HELMER:Noesabsolutamenteimposible.¿Laseñoraesquizáviuda?
CRISTINA:Sí.
HELMER:¿Yustedestáacostumbradaatrabajarenoficinas?
CRISTINA:
Sí,bastante.
HELMER:
Entoncesesmuyprobablequepuedaproporcionaraustedunaplaza.
NORA(Aplaudiendo):¡Loves!
HELMER:Llegaustedenbuenaocasión,señora.
CRISTINA:¿Cómoagradecerausted...?
HELMER:¡Oh!Nohablemosdeeso.(Seponeelabrigo).Perohoytendráustedquedisculparme.
RANK:Espera,queyotambiénmevoy.(Recogesucuellodepielesdelrecibidorylocalientaenlachimenea).
NORA:Notardesmucho,Torvaldo.
HELMER:Unahorasolamente.
NORA:¿Tevastútambién,Cristina?
CRISTINA(Poniéndoseelabrigo,):Necesitoirabuscarunalojamiento.
HELMER:Podemosirjuntosunapartedelcamino.NORA(Ayudándola):¡Quéfastidioqueestemostanestrechos!...Nosescompletamenteimposible...
CRISTINA:¿Enquépiensas,mujer?Hastalavista,queridaNora,ygracias.
NORA:Hastaluego,porqueestanochevendrás,¿noescierto?Yustedtambién,doctor.¿Cómo?Siemprequesesientabien.¡Claroquesesentirábien!...¿Vaustedaexcusarse?Searropausted.(Sevanhablandoporladerecha.Seoyenvocesdeniñosenlaescalera).
NORA:¡Yaestánaquí,yaestánaquí!(Correaabrir,yapareceMarianaconlosniños).
EscenaVIIINORA:¡Entren,entren!(Besaalosniños).¡Oh!¡Cielosmíos!¡Mira,Cristina!¿Noesverdadquesonmuypreciosos?
RANK:Noosquedéisahíalaire.
HELMER:Vamos,señoradeLinde;paraquiennoesmadre,quedarseahoraconNoraseríainsoportable.(EldoctorRank,HelmeryCristinabajanlaescalera.EntraMarianaconlosniños.Noralohacedespuésdecerrarlapuerta).
EscenaIXNORA:¡Quécaritastananimadasytanfrescastienen!¡Quémejillastansonrosadas!Parecenmanzanasyrosas.(Todoslosniñoslehablanalavezhastaelfindelaescena).¿Sedivirtieronmucho?Muybien.¡Anda!¿ConquetúhastiradodeltrineollevandoaEmmyyaBob?¿Esposible?¡Alosdos!¡Ah!Eresunvaliente,Iván...¡Oh!Déjamelaunmomento,Mariana.¡Muñequitamía!(Tomaalaniñamenorybailaconella).Sí,sí,mamávaabailarconBobtambién.¿Cómo?¿Hanhechobolasdenieve?¡Oh!¡Loquehubieradadoporestarasulado!
No,déjame,Mariana.Voyadesvestirlosyo.Déjame,mujer.¡Siestandivertido!Entraahíentretanto.Tienescaradefrío.Enlacocinahaycafécalienteparati.(Marianasevaporlapuertadelaizquierda.Noradespojaalosniñosdelosabrigosydelossombreros,quevadejandodesparramados.Losniñossiguenhablando).¡Imposible!¿Quehacorridodetrásdeustedesunperrazo?Peronomordía.No,losperrosnomuerdenalosmuñequitospreciososcomoustedes.¡Eh!¡Iván,cuidadoconmirarlospaquetes!No,no,quetienendentrounacosamala.¿Qué?¿Quierenjugar?QueseescondaprimeroBob.¿Yo?¡Bueno,puesyo!(Noraylosniñosseponenajugar,gritandoyriendo.AlfinNoraseescondedebajodelamesa.Lleganlosniñosatodocorrer,ylabuscansinpoderencontrarla;perooyensurisaahogada,seprecipitanhaciaelvelador,levantaneltapete,yladescubren.Gritosdealegría.Norasaleagatas,comoparaasustarlos.Nuevaexplosióndejúbilo.Mientrastanto,hanllamadosinquenadieresponda.SeentreabrelapuertayapareceKrogstad.Esperaunmomento.Eljuegocontinúa).
EscenaXKROGSTAD:Perdoneusted,señora...
NORA(Lanzaungritoyselevantaamedias):¿Quéseleofreceausted?
KROGSTAD:Estabaentornadalapuerta.Sinduda,habránolvidadocerrarla.
NORA(Levantándose):Miesposonoestáencasa,señorKrogstad.
KROGSTAD:Yalosé.
NORA:Entonces...,¿quédeseausted?
KROGSTAD:Decirleunapalabra.
NORA:¿Amí?...(Apartaalosniños),IdconMariana.¿Qué?...No,élcaballerodefueranoharádañoamamá.Cuandosemarche,seguiremosjugando.(Acompañaalosniñosalaposentodelaizquierdaycierralapuerta).
EscenaXINORA(Inquietayagitada):¿Ustedquierehablarme?
KROGSTAD:Sí,lodeseo.
NORA:¿Hoy?...Noestamostodavíaaprimerosdemes.
KROGSTAD:No,estamosenvísperasdeNavidad,ydeusteddependequeestasNavidadesletraiganalegríasopenas.
NORA:¿Quédesea?Hoymeesrealmenteimposible...
KROGSTAD:Porahoranohablaremosdeeso.Setratadeunacosadistinta.¿Puedeustedconcedermeuninstante?
NORA:Sí....sí...,aunque...
KROGSTAD:Bien.CuandoestabayosentadoenelrestauranteOlsen,vipasarasumarido...
NORA:¡Ah!
KROGSTAD:Conunaseñora.
NORA:Bueno.¿Y...?
KROGSTAD:¿Puedopreguntarlealgo?EstaseñoraeralaviudadeLinde,¿noescierto?
NORA:Sí.
KROGSTAD:¿Acabadellegardefuera?
NORA:Hoyhallegado.
KROGSTAD:¿Esamigasuya?
NORA:Sí...,peronocomprendo...
KROGSTAD:Yotambiénlatratéenotraépoca.
NORA:Losé.
KROGSTAD:Estáustedenterada.Losuponía.¿EntoncesmepermitiráquelepreguntesilaseñoradeLindeesperaobtenerunpuestoenelBanco?
NORA:¿Cómoseatreveapreguntarmeeso,señorKrogstad?¿Usted,queesunsubordinadodemi
marido?Pero,yaquemelopregunta,selodiré.Sí,laseñoradeLindetendráunempleoenelBanco,ylotendrágraciasamí,señorKrogstad.Ahorayalosabeusted.
KROGSTAD:Acerté,pues.
NORA(Paseando):¡Eh!Unatienealgunainfluenciayelsermujernoquieredecirque...Cuandoseocupaunasituaciónsubalterna,señorKrogstad,habríaquecuidarseparanoheriraunapersonaque....,¡ejem!...
KROGSTAD:¿Quetieneinfluencia?
NORA:Sí,señor.
KROGSTAD(Cambiandodetono):Señora,¿tendríaustedlabondaddeusarsuinfluenciaenmifavor?
NORA:¿Cómo?¿Quéquieredecir?
KROGSTAD:¿QuerríatenerlabondaddeinfluirparaquesemeconservemimodestopuestoenelBanco?
NORA:¿Quéquiereusteddecir?¿Quiénpiensaenquitarleelempleo?
KROGSTAD:¡Oh!Esinútileldisimulo.Comprendomuybienqueasuamiganoleagradeencontrarseconmigo,yahoraséaquiéndebomicesantía...
NORA:Leaseguroausted...
KROGSTAD:Enfin,dospalabras:todavíaestiempo,yleaconsejoqueusedesuinfluenciaparaimpedirlo.
NORA:Yonotengoningunainfluencia,señorKrogstad.
KROGSTAD:¿Cómo?Haceunmomentodecíalocontrario...
NORA:¿Cómopuedeustedcreerqueyotengasemejantepodersobremimarido?
KROGSTAD:¡Oh!Conozcoasumaridodesdequeestudiamosjuntos,ynocreoqueelseñordirectordelBancoseamásenérgicoqueotroshombrescasados.
NORA:Sihablausteddespreciativamentedemimarido,lopongoenlapuerta.
KROGSTAD:Esvalienteusted.
NORA:Noletemo.DespuésdeAñoNuevomeverélibredeusted.
KROGSTAD(Dominándose):Oigabien,señora.Siesnecesario,lucharéparaconservarmihumildeempleocomosisetratasedeunacuestióndevidaomuerte.
NORA:Yloes,evidentemente.
KROGSTAD:Noessóloporelsueldo;loimportanteesotracosa...,que,enfin,voyadecirlotodo.Ustedsabe,naturalmente,comotodoelmundo,queyocometíunaimprudenciahaceyaunbuennúmerodeaños.
NORA:Creohaberoídohablardelasunto.
KROGSTAD:Lacuestiónnopasóalostribunales;peromecerrótodosloscaminos.Entoncesemprendílaclasedenegociosqueustedsabe,porqueeraforzosobuscaralgunaotracosa,ymeatrevoadecirquenohesidopeorqueotros.Ahoraquieroabandonarestosnegocios,porquemishijoscrecenynecesitorecobrarlamayorconsideraciónquepueda.ElempleodelBancoeraparamíelprimerescalón,yahorameencuentroconquesuesposopretendehacermebajardeélparasepultarmenuevamenteenellodo.
NORA:Pero,porDios,señorKrogstad,nopuedoayudarlo.
KROGSTAD:Loquelefaltaesvoluntad;perotengomediosparaobligarla.
NORA:¿Vaustedadecirleamimaridoqueledebodinero?
KROGSTAD:¡Caramba!¿Ysilohiciera?
NORA:Seríaunainfamia.(Convozllorosa).Esesecretoqueesmialegríaymiorgullo...Saberloéldeunamaneratanvillana....porusted.Meexpondríaalosmayoresdisgustos...
KROGSTAD:¿Disgustosnadamás?
NORA(Conviveza):O,sino,hágalousted;ustedperderámás,porqueasísabrámimaridoquéclasedehombreesusted,yseguramenteledejarácesante.
KROGSTAD:Acabodepreguntarsinosonmásquedisgustosdomésticoslosqueustedteme.
NORA:Simimaridolosabe,pagar,naturalmente,enseguida,ynosveremoslibresdeusted.
KROGSTAD(Dandounpasohaciaella):Oiga,señora...Oustednotienememoriaoapenasconocelosnegocios,yesnecesarioquelapongaalcorriente.
NORA:¿Dequé?
KROGSTAD:Cuandosuespososeencontrabaenfermo,mepidióustedunpréstamodemildoscientosescudos.
NORA:Noconocíaanadiemás.
KROGSTAD:Yoleprometíproporcionarleeldinero.
NORA:Ymeloproporcionó.
KROGSTAD:Prometíproporcionárseloconciertascondiciones;peroentoncesestabaustedtanpreocupadaconlaenfermedaddesuesposo,ytanimpacienteportenereldineroparaelviaje,quecreonosefijómuchoenlospormenores,ynodebeextrañarlequeselosrecuerde.Puesbien,yoprometíproporcionarleeldineromedianteunreciboqueescribí.
NORA:Sí,yquefirmé.
KROGSTAD:Bien;peromásabajoañadíalgunaslíneas,segúnlascualessupadregarantizabaelpago.Esaslíneasdebíafirmarlasél.
NORA:¿Debía,dice?Lohizo.
KROGSTAD:Yodejélafechaenblanco,locualsignificabaquesupadredebíaponerlafechadelafirma.¿Seacuerdadeeso?
NORA:Sí,creo,efectivamente...
KROGSTAD:Despuésentreguéaustedelreciboparaqueloenviaraasupadreporcorreo.¿Nofueasí?
NORA:Asífue.
KROGSTAD:Comoesdesuponer,lohizoustedenseguida,porquealoscincooseisdíasmedevolvióelpagaréconlafirmadesupadre,yentoncesrecibióustedelpréstamo.
NORA:¡Bueno,sí!¿Noheidopagandopuntualmente?
KROGSTAD:Conpocadiferencia.Perovolviendoaloquedecíamos....,aquélloseranseguramentemalostiemposparausted,señora.
NORA:Sí,esverdad.
KROGSTAD:Creoquesupadreestabamuyenfermo.
NORA:Moribundo.
KROGSTAD:¿Muriópocodespués?
NORA:Si,señor.
KROGSTAD:Dígame,señora,¿seacuerdaustedporcasualidaddelafechademuertedesupadre?
NORA:Papámurióel29deseptiembre.
KROGSTAD:Cierto.Mepreocupédeaveriguarlo.Yporesonomeexplico(sacaunpapeldelbolsillo)...ciertaparticularidad.
NORA:¿Quéparticularidad?
KROGSTAD:Loquehaydeparticular,señora,esquesupadrefirmóelrecibotresdíasdespuésdemorir.(Noraguardasilencio).¿Puedeustedexplicarmeesto?(Norasiguecallando).Estambiénevidentequelaspalabrasdosdeoctubreyelañonosondeletradesupadre,sinodeunaletraquecreoconocer.Enfin,esopuedeexplicarse.Supadreseolvidaríadefecharyloharíacualquieraantesdesabersumuerte.Lacosanoesmuygrave,porqueloesencialeslafirma.¿Esauténticarealmente,verdad,señora?¿Supadrefueelqueescribióallísupropionombre?
NORA(Despuésdeuncortosilenciolevantalacabezaylomiraprovocativamente):No,nofueél.Fuiyolaqueescribíelnombredepapá.
KROGSTAD:¿Ustedcomprendebientodalagravedaddeesaconfesión?
NORA:¿Porqué?Dentrodepocotendráustedsudinero.
KROGSTAD:Permítameunapregunta.¿Porquénoenvióustedelreciboasupadre?
NORA:Eraimposible:¡estabatanenfermo!Parapedirlelafirmahubieratenidoquedeclararleeldestinodeldinero,yenlasituaciónenqueseencontrabanopodíadecirlequeestabaamenazadalavidademiesposo.¡Eraimposible!
KROGSTAD:Enesecasohubierasidopreferibledesistirdelviaje.
NORA:¡Imposible!Elviajeeralasalvacióndemimarido,ynopodíarenunciaraél.
KROGSTAD:Pero¿ustednocomprendeelfraudequecometióconmigo?
NORA:Nopodíayodetenermeareflexionar.¡Bastantemecuidabayodeusted,quemeerainsoportableporlafrialdadconquerazonabaapesardesaberquemimaridoestabaenpeligro!
KROGSTAD:Señora,evidentementeustednotieneunaideamuyclaradelaresponsabilidadenquehaincurrido.Paraquelocomprenda,sólolediréqueelhechoquehaacarreadolapérdidademiposiciónsocialnoeramáscriminalqueése.
NORA:¿Ustedquierehacermecreerquehasidocapazdehaceralgoparasalvarlavidadesuesposa?
KROGSTAD:Lasleyesnosepreocupandelosmotivos.
NORA:Entoncessonbienmalaslasleyes.
KROGSTAD:Malasono....sipresentoestepapelalajusticia,seráustedjuzgadasegúnellas.
NORA:Lodudomucho.¿Noibaatenerunahijaelderechodeahorrarinquietudesyangustiasasuancianopadremoribundo?¿Noibaatenerunaesposaelderechodesalvarlavidadesumarido?Puedequenoconozcaafondolasleyes,perotengolaseguridaddequeenalgunaparteseconsignaráqueesascosassonlícitasendeterminadascircunstancias.¿Yusted,que
esabogado,nosabenadadeeso?Meparecepocoexpertocomoabogado,señorKrogstad.
KROGSTAD:Esposible;peroasuntoscomolosquetratamosreconoceráustedquelosentiendoperfectamente.Yahora,hagaustedloqueguste;pero,siyoresultoarruinadoporsegundavez,ustedmeharácompañía.(Saludayseva).
EscenaXIINORA(Reflexionaunmomento;despuésmuevelacabeza):¡Bah!¡Pretendíaasustarme!Peronosoytonta.(Empiezaarecogerlasprendasdelosniños,perosedetienealcabodeunrato).¡Sinembargo...!¡Noesposible!Habiéndolohechoporamor...
LOSNIÑOS(Enlapuertadelaizquierda):Mamá,sehaidoeseseñor.
NORA:Sí,sí,yalosé.Peronohablenanadiedeeseseñor.¿Escucharon?¡Niapapá!
LOSNIÑOS:No,mamá.¿Quieresjugarahora?
NORA:No,no,ahorano.
LOSNIÑOS:¡Ah!Lohabíasprometido,mamá.NORA:Nopuedo.Váyanse:estoymuyocupada.Vayan,lindosniños.(Losacompañaconcariñoycierralapuerta).
EscenaXIIINORA(Sesientaenelsofá,tomaunbordadoydaalgunaspuntadas,perosedetieneenseguida):¡No!(Dejaelbordado,selevanta,vaalapuertadeentradayllama).Elena,tráemeelárbol.(Seacercaalamesadelaizquierdayabreelcajón).¡No:escompletamenteimposible!
ELENA(ConelárboldeNavidad):¿Dóndelopondremos,señora?
NORA:Ahí,enelmedio.
ELENA:¿Necesitaalgomás?
NORA:No,gracias;tengoloquenecesito.(Elenaseva,despuésdedejarelárbol.Noraempiezaaarreglarlo).Aquíhacenfaltalucesyaquíflores...¡Infamehombre!¡Tonterías!Todoesonosignificanada.DebequedarbonitoelárboldeNavidad.Yoquierohacertodoloquetúquieras,Torvaldo;bailaréporcomplacerte,cantaré...(EntraHelmerconunrollodepapelesdebajodelbrazo).
EscenaXIVNORA:¡Ah!...¿Estásahí?
HELMER:Sí.¿Havenidoalguien?
NORA:¿Aquí?No.
HELMER:¡Esraro!HevistosalirdecasaaKrogstad.
NORA:¡Ah!Sí;Krogstadhaestadoaquíunmomento.
HELMER:Loadivino,¿havenidoparasuplicartequehablesensufavor?NORA:Sí.
HELMER:Yquelohicierascomocosatuya,ocultándomequehabíavenido.¿Notehapedidoeso?
NORA:Sí,Torvaldo,pero...
HELMER:¡Nora,Nora!¿Yhaspodidoactuarasí?¿Entablarconversaciónconsemejantepersonayhacerleunapromesa?¡Y,paracolmo,mentirme!
NORA:
¿Mentir?...
HELMER:
¿Nomehasdichoquenohabíavenidonadie?(Laamenazaconeldedo).Esonolovolveráahacermipajaritocantor,¿verdad?Lasavescantorasdebentenerelpicopuroylimpioparagorjearbien...,sindesafinar.(Lacogedelacintura).¿Noesverdad?...Sí,yalosabíayo.(Lasuelta).Yniunapalabramásrespectodeesteasunto.(Sesientadelantedelachimenea).¡Québienseestáaquí!(Hojealospapeles.Norasigueadornandoelárbol.Pausa).
NORA:¡Torvaldo!
HELMER:¿Sí...?
NORA:MealegromuchísimodepoderirpasadomañanaalbailedetrajesdelosStenborg.
HELMER:Yyoestoydeseandosaberquésorpresanospreparas.
NORA:¡Oh!¡Quétontería!
HELMER:¿Qué?
NORA:Noencuentrountrajequevalgalapena:todoesinsignificanteyabsurdo.
HELMER:¿Ahorasalesconeso,Norita?
NORA(Detrásdelabutaca,apoyandoloscodosenelrespaldo):¿Tienesmuchoquehacer,
Torvaldo?
HELMER:¡Sí...!
NORA:¿Quépapelessonésos?
HELMER:CosasdelBanco.
NORA:¿Ya....?
HELMER:Heconseguidoquelosdirectoressalientesmedenplenospoderesparahacertodosloscambiosnecesariosenelpersonalyenlaorganizacióndelasoficinas,ypiensodedicarlasemanadeNavidadaesetrabajo,porquequieroquetodoquedearregladoparaAñoNuevo.
NORA:Entonces,¿esporesoporloqueelpobreKrogstad...?
HELMER:¡Ejem!...NORA(Pasándolelamanoporlacabeza):Sinoestuviesestanocupado,tepediríaunfavormuygrande.
HELMER:Veamos.¿Quédeseas?
NORA:Nohayquientengatantogustocomotú.¡Deseopresentarmebienaesebaile!...Torvaldo,¿nopodríasdecidireltrajequellevaré?
HELMER:¡Vaya!Latestaruditasedeclaravencida.
NORA:
Sí,Torvaldo,nopuedodecidirnadasinti.
HELMER:
Bien,bien,pensaré,idearéalgo.
NORA:¡Ah,québuenoeres!(VuelvealárboldeNavidad.Pausa).Perodi,¿esrealmentegraveloquehahechoKrogstad?
HELMER:Hacometidofraudes.¿Sabesloquequieredecireso?
NORA:¿Nohapodidoserimpulsadoporlamiseria?
HELMER:Sí,seobramuchasvecesporligereza,ynosoytancruelquecondenesinpiedadaunapersonaporunsolohechodeestaíndole.
NORA:No,¿verdad,Torvaldo?
HELMER:Másdeunopuederegenerarse,acondicióndeconfesarsucrimenydesufrirlapena.
NORA:¿Lapena?
HELMER:PeroKrogstadnohaseguidoesecamino.Hatratadodesalirdelpasoconastuciayhabilidades,yesoesloquelohaperdidomoralmente.
NORA:¿Creesque...?
HELMER:Unapersonaasí,conlaconcienciadesucrimen,tienequementir,disimularatodashorasyenmascararsehastaenelsenodelafamilia,delantedelaesposaydeloshijos.Yeso,cuandosepiensaenloshijos,esespantoso.
NORA:¿Porqué?
HELMER:Porquesemejanteatmósferadementiracontagiaconprincipiosmalsanosatodalafamilia.Cadavezquerespiranloshijosabsorbengérmenesdemal.
NORA(Acercándoseaél):¿Esesocierto?
HELMER:Hetenidomilocasionesdecomprobarlocomoabogado.Casitodaslaspersonasdepravadashantenidomadresmentirosas.
NORA:¿Porquémadres,precisamente?
HELMER:Sedebealasmadresconmásfrecuencia,aunqueelpadre,comoesnatural,hayaobradolomismo.Todoslosabogadoslosabenperfectamente.Apesardeeso,Krogstadhaenvenenadoasushijosdurantemuchosaños,consuatmósferadementiraydedisimulo,yporesolocreomoralmenteperdido.(Letiendelasmanos).YheahíporquémigraciosaNoritahadeprometermenohablarenfavorsuyo.Prométamelo.Vamos,¿quéeseso?Lamano.Así.Convenido.Teaseguroquemeseríaimposibletrabajarconél,porquesemejantespersonasmeproducengranmalestarfísico.NORA(Retiralamanoysecolocaenlaparteopuestadelárbol):¡Quécalorhayaquí!Yyoquetengotantoquehacer...
HELMER(Levantándoseyrecogiendolospapeles):Necesito,repasarestoantesdecomer.Despuéspensaréentutraje.EsposiblequetengaquecolgartambiénalgunacosaenelárboldeNavidad,envueltaenpapeldorado.(Poniéndolelamanoenlacabeza).¡Oh!Milindopajaritocantor.(Entraensudespachoycierralapuerta).
EscenaXVNORA(Envozbaja,despuésdeunapausa):¡No,nohaytalcosa!¡Esimposible!¡Tienequeserimposible!
MARIANA(Enlapartedelaizquierda):Losniñosseempeñanenentrar.
NORA:No,no,no,nolosdejeveniraquí.Vayaconellos.
MARIANA:Estábien,señora.(Sale).
NORA(Pálidadeterror):¡Depravaramisniños!...¡Envenenarelhogar!(Levantalacabeza).Noescierto.¡Esfalso!¡Nopuedesercierto!
ACTOSEGUNDOLamismadecoración.Enángulo,juntoalpiano,estáelárboldeNavidad,despojadoyadetodoslosadornos.Sobreelsofá,elsombrero,losguantesyelabrigodeNORA.
EscenaINORA,yendodeunladoaotroconinquietud;alfin,sedetienejuntoalsofá,tomaelabrigo,meditayvuelveadejarlo.NORA:¡Alguienviene!...(Sedirigealapuertayescucha).No,nohaynadie.No,no,noesparahoy,díadeNavidad,nimañanatampoco...Aunqueesposibleque...(Abrelapuertaymirahaciafuera).Enelbuzóntampocohaynada;estávacío.¡Quélocura!Noeraserialaamenaza.Nopuedeocurrirsemejantecosa.Tengotreshijos.(Marianaentraporlaizquierdaconunacajagrandedecartón).
EscenaIIMARIANA:Porfinencontrélacajadeltraje.
NORA:Estábien.Póngalasobrelamesa.
MARIANA(Lohace):Quizáeltrajenosirvacomoestá.
NORA:¡Ah!Debuenaganaloharíamilpedazos.
MARIANA:¡Ay,esono!Puedearreglarsefácilmente;sólosenecesitaunpocodepaciencia.
NORA:Sí,iréarogaralaseñoradeLindequemeayude.
MARIANA:¿Vaasalirotravez?¿Conestetiempotanmalo?Sevaaenfermar...
NORA:Noseríalopeorquepuedepasarme.¿Quéhacenlosniños?
MARIANA:LospobrecillosestánjugandoconlosregalosdeNavidad,pero...
NORA:¿Hablanmuchodemí?
MARIANA:Estántanacostumbradosanosepararsedesumamá...
NORA:Sí,Mariana,pero,yaveusted,afuturonopodréestartantoconellos.
MARIANA:Losniñosseacostumbranatodo.
NORA:¿Locreeasí?¿Creeustedquesisumamásemarcharaparasiempre,laolvidarían?
MARIANA:¡Diosmío!¡Parasiempre!
NORA:Dígame,Mariana...,yomehepreguntadomuchasvecesunacosa.¿Cómotuvoustedvalorparaconfiarsuhijoamanosextrañas?
MARIANA:¿Quéremediomequedaba,teniendoquecriaraNorita?
NORA:Sí,pero¿cómopudousteddecidirse?
MARIANA:¡Comosetratabadeuntrabajotanbueno!¡Eramuchasuerteparaunamuchachaquehabíatenidounadesgracia!Porqueelbribónnoqueríahacernadaenfavormío.
NORA:Seguramentesuhijalahabráolvidado.
MARIANA:Nipensarlo.Meescribiócuandofuesucomunión,yluego,otravez,cuandosecasó.
NORA(Echándolelosbrazosalcuello):Marianamía,ustedfueunabuenamadreparamí,cuandoyoerapequeña.
MARIANA:LapobreNoritanoteníamásmadrequeyo.
NORA:Ysilosniñosllegarananotenerlatampoco,sébienqueusted...¡Todoestoeshablarporhablar!(Abrelacaja).Vayaustedconellos.Yotengoque...Yaveráustedquéhermosamepongomañana.
MARIANA:Entodoelbailenohabráotramáselegantequeusted;esoesindudable.(Saleporlapuertadelaizquierda).
NORA(Abriendolacaja,perorechazándolaenseguida):Simeatrevieraasalir...Situvieralaseguridaddequenovendránadie...Sisupieraquenopasaránadaenlacasamientrastanto...¡Quélocura!Novendránadie.¡Fuerapensamientos!Tengoquelimpiarelchal.¡Québonitosguantes!¡Adesecharestasideas!Uno,dos,tres,cuatro,cinco,seis...(Lanzaungrito).¡Ah!,estánahí...(Intentadirigirsealapuerta,ysequedaindecisa.EntraCristina,despuésdedejarelsombreroyelabrigoenelrecibidor).
EscenaIIINORA:¡Ah!¿Erestú,Cristina?¿Novienenadiemás,verdad?¡Quéoportunamentellegas!
CRISTINA:Supequehabíasidoabuscarme.NORA:Sí,pasabaprecisamenteportucasa.Queríapedirteayuda.Sentémonosenelsofá,ytedirédequésetrata.Mañanahaybailedetrajesenelpisodearriba,encasadelcónsulStenborg.Torvaldodeseaquemedisfracedepescadoranapolitana,yquebailelatarantelaqueaprendíenCapri.
CRISTINA:¡Vaya!Vasadarunafuncióncompleta.
NORA:Sí,esdeseodeTorvaldo.Aquítieneseltraje.MelomandóhacerTorvaldo;peroestátanestropeadoquerealmentenosé.
CRISTINA(Despuésdeexaminareltraje):Rápidamentesearregla.Notienemásquedescosidoeladornoporalgunaspartes.¡Volando!,hiloyaguja.¡Ah!Aquíhaydetodo.
NORA:¡Québuenaeres!
CRISTINA(Cosiendo):¿Asíesquetedisfrazasmañana?Oye,vendréunmomentoaverte.¡Tambiényo!...Nomeheacordadodedartelasgraciasporlabuenaveladadeayer.
NORA(Levantándoseyatravesandolahabitación):Meparecequeayernoseestabaaquítanbiencomodecostumbre.Debíashaberllegadodefuerapocoantes,Cristina...Torvaldotienelahabilidaddehaceragradablelacasa.
CRISTINA:Ytútambién....noniegasqueereshijadetupadre.Pero,dime,¿eldoctorRankcontinúatanabatidocomoayer?
NORA:No,ayerloestabamásquedecostumbre.Elinfelizpadeceunaafecciónterriblealamédulaespinal.Supadreeraunhombrerepugnante,queteníaqueridasy...todavíapodríadecirsealgomás.Poresoélestáenfermizodesdelainfancia,comocomprendes.
CRISTINA(Dejandocaerlalabor):Pero¿quiéntecuentasemejantescosas,Nora?
NORA:¡Bah!...Cuandounahatenidotreshijos,recibevisitasdeciertasseñorasquesonmediomédicasycuentanmuchascosas.
CRISTINA(Reanudalacostura.Pausa):¿VienetodoslosdíaseldoctorRank?
NORA:Todoslosdías.Esnuestromejoramigo.EldoctorRankes,pordecirloasí,delacasa.
CRISTINA:¿Escompletamentesincero?Quierodecir...siesamigodelisonjas.
NORA:Estodolocontrario.¿Porquéseteocurreesaidea?
CRISTINA:
Ayer,cuandomelopresentaste,aseguróquehabíaoídoaquífrecuentementeminombre,y,sinembargo,advertíluegoquetumaridonoteníalamenornoticiademí.¿CómoseexplicaentoncesqueeldoctorRankhayapodido...?
NORA:Tienesrazón,Cristina.Torvaldomeamaextraordinariamenteyquierequeyoseasólodeél,comodice.Alprincipioledabacelosoirmehablardelaspersonasqueridasquemerodeabanantes,y,porsupuesto,meabstuvedehacerlodesdeentonces,peroconeldoctorRankhabloamenudodeellas.Ledistraeoírme.
CRISTINA:Escúchamebien,Nora.Túeresunaniñaenmásdeunsentido,yotengomásedadquetúyalgunamásexperienciayvoyadarteunconsejoapropósitodeldoctorRank:teconvendríaponerfinatodoesto.
NORA:¿Ponerfinaqué?
CRISTINA:Amuchascosas.Ayermehablabasdeunadoradorricoquedebaproporcionartedinero.
NORA:Esverdad;peroeseadoradornoexiste...,pordesgracia.¿Quéotracosa?
CRISTINA:¿EsricoeldoctorRank?
NORA:Sí,tieneciertafortuna.
CRISTINA:¿Yfamilia?
NORA:Ninguna;¿pero...?
CRISTINA:¿Yvieneaquídiariamente?
NORA:Yasabesquesí.
CRISTINA:¿Ycómocometeesafaltadedelicadezaunhombrecaballeresco?NORA:Notecomprendonada.
CRISTINA:Nodisimules,Nora.¿Creesquenoadivinoaquiénpedistelosmildoscientosescudos?NORA:¿Estásloca?¿Puedescreerdeverassemejantecosa?¡Aunamigo,quevieneaquítodoslosdías!¡Seríaunasituaciónmuyincómoda!
CRISTINA:Entonces,¿deverasnoesél?
NORA:¡Claroqueno!Niunsoloinstantesemehaocurridosemejanteidea.Además,élnopodíaprestardineroenaquellaépoca:lohaheredadodespués.
CRISTINA:Hasidounasuerteparati,queridaNora.
NORA:No,mujer;jamássemeocurriríalaideadepediraldoctor...Yesoqueestoyseguradequesilepidiera...
CRISTINA:Pero,naturalmente,noloharás.
NORA:Porsupuesto.Tampococreoqueseanecesario;peroestoysegurísimadequesiyohablasealdoctorRank...
CRISTINA:¿Sinsaberlotuesposo?...
NORA:Esnecesariosalirdeestasituación.Tambiényodidinerosinqueéllosupiera.Esprecisoqueestoconcluya.
CRISTINA:Yatelodecíaayer;pero...
NORA(Yendodeunladoparaotro):Unhombrepuederesolvermásfácilmenteestaclasedeasuntosqueunamujer...
CRISTINA:Sihablasdelmarido,sí.
NORA:¡Tonterías!(Sedetiene).Cuandosehapagadotodo,¿Sedevuelveelrecibo,noeseso?CRISTINA:Naturalmente.
NORA:¡Ypuederomperseenmilpedazosyquemarse...elinmundopapel!
CRISTINA(Lamiraconfijeza;abandonalalaboryselevantalentamente):Nora,túmeocultasalgo.
NORA:¿Meloconocesenlacara?
CRISTINA:Desdeayerporlamañanahaocurridoalgunacosa.Nora,dimedequésetrata.
NORA(Volviéndosehaciaella):¡Cristina!(Escuchando).¡Silencio!Torvaldoestáahí.Vealcuartodelosniños.Torvaldonopuedevercoser.DiaMarianaqueteayude.
CRISTINA(Recogiendopartedelalabor):Bueno,peronomeiréhastaquemehayascontadotodofrancamente.(Mutisporlaizquierda;almismotiempoentraHelmerporlapuertadelrecibidor.
EscenaIVNORA(YendoalencuentrodeHelmer):¡Conquéimpacienciateesperaba,queridoTorvaldo!
HELMER:¿Eralacosturera?
NORA:No,eraCristina,quemeestáayudandoaarreglareltraje...¡Yaverásquéimpresióndoy!
HELMER:Sí,hetenidounabuenaidea.
NORA:¡Magnífica!Perotambiéntengoelméritodetratardecomplacerte.
HELMER(Acariciándolelabarbilla):¿Mérito?...¿Porcomplaceratumarido?Vamos,vamos,loquilla,yaséquenoesesoloquequeríasdecir.Peronoquierointerrumpirte;tendrásqueprobarteelvestido,supongo.
NORA:¿Ytú?¿Vasatrabajar?
HELMER:Sí.(Enseñapapeles).Mira.HeidoalBanco.(Vaaentrareneldespacho).
NORA:Torvaldo...
HELMER(Deteniéndose):¿Decías...?
NORA:¿Silaardillitatesuplicaraencarecidamenteunacosa...?
HELMER:¿Que?
NORA:¿Laharías,di?
HELMER:Antetodo,necesitosaberdequésetrata.
NORA:Sitúquisierassercomplacienteyamable,laardillitabrincaríayharíatodaclasedemonadas.
HELMER:Habladeunavez.
NORA:Laalondragorjearíaentodoslostonos.
HELMER:Laalondranohacemásqueeso.
NORA:Bailaríaparadistraertecomolassílfidesalaluzdelaluna.
HELMER:Nora...,¿noseráaquellodequehablasteestamañana?
NORA(Acercándose):Sí,Torvaldo...¡Hazmeestefavor!
HELMER:
¿Ytienesvalorparavolverahablardeeseasunto?
NORA:Sí,sí,tienesqueacceder,deseoqueKrogstadconservesupuestoenelBanco.
HELMER:MiqueridaNora,hedestinadoesaplazaalaseñoradeLinde.
NORA:Teloagradezcomucho;pero,bueno,notienesmásquedejarcesanteaotroenvezdeKrogstad
HELMER:¡Esoesunaterquedadquepasadelaraya!Porqueayerhicisteirreflexivamenteunapromesa,quieresque...
NORA:Noesporeso,Torvaldo.Esporti.Mehasdichoqueesehombreescribeenlospeoresperiódicos...¡Podráhacertedaño!¡Meinspiraunmiedoespantoso!
HELMER:¡Oh!Yacomprendo...Teacuerdasdeotrasépocasyteasustas.
NORA:¿Aquéterefieres?
HELMER:Piensasevidentementeentupadre.
NORA:Eso;sí.Acuérdatedetodoloqueescribieronenlosperiódicoscontrapapápersonasviles...,ydetodaslascalumniasquelanzaroncontraél.Creoquelohabríandestituido,denohaberteenviadoatialministerioparahacerelinformeydenohabertemostradotanbenévoloconél.
HELMER:Noritamía,existeunagrandiferenciaentretupadreyyo.Tupadrenoerafuncionarioinatacable;yosí,yesperocontinuarsiéndolomientrasconservemiposición.
NORA:¡Oh!¡Quiénsabedeloquesoncapacesdeinventarlasmalaslenguas!¡Podríamosvivirtanbien,tantranquilos,tancontentos,ennuestroapaciblenido,tú,losniñosyyo!Poresotelosuplicocontantainsistencia.
HELMER:Puesprecisamenteporhablarmetúensufavor,meesimposibleacceder.YasesabeenelBancoqueKrogstadvaaquedarcesante,ysiahorasesupieraquelamujerdelnuevodirectorlehahechocambiardeopinión...
NORA:¿Qué?
HELMER:No,pocoimporta,naturalmente,contalquetútesalgasconlatuya.¿Puedesquererquemepongaenridículoalosojosdetodoelpersonal?...¿Odaraentenderquesoyaccesibleatodaclasedeinfluenciasextrañas?Puedesestarseguradequenotardaríanendejarsesentirlasconsecuencias.Yademás,hayotrarazónquehaceimposiblelapermanenciadeKrogstadenelBancomientrasyoseadirector.
NORA:
¿Cuál?
HELMER:Enloquerespectaasumanchamoral...,yoenrigorhubierapodidoserindulgente...
NORA:
¿Sí,verdad,Torvaldo?
HELMER:Sobretododespuésdesaberqueesunbuenempleado;peroloconozcohacemuchotiempo.Esunadeesasamistadesdelajuventud,contraídasalaligera,yquedespuésnosestorbanfrecuentementeenlavida.Paradecírtelofrancamente:nostuteamos.Yesehombretienetanpocotacto,quenodisimulaenpresenciadeotraspersonas,sinoque,porlocontrario,creequetienederechoausarconmigodeuntonofamiliar,ysiempreestátúporarriba,túporabajo.Tejuroqueesomemolestamucho,yharíaintolerablemisituaciónenelBanco.
NORA:Torvaldo,túnolodirásenserio.
HELMER:Sí.¿Porquéno?
NORA:Porqueseríaunmotivomezquino.
HELMER:¿Quédices?¿Mezquino?¿Mejuzgasmezquino?
NORA:No,alrevés,queridoTorvaldo,yporeso...
HELMER:Eslomismo.Túdicesquesonmezquinosmismotivos;porconsiguiente,deboserloyo.¿Mezquino?¿Deveras?Eshoradeterminarconesto.(Llamando).¡Elena!
NORA:
¿Quévasahacer?
HELMER(Buscandoentrelospapeles):Atomarunaresolución.(EntraElena).
EscenaVHELMER:Tomeustedestacarta.Salgaenseguidaabuscarunmozoparaquelalleve.¡Inmediatamente!Lasseñasvanpuestas.Tomeustedeldinero.
ELENA:Bien,señor.(Saleconlacarta).
EscenaVIHELMER(Enrollandolospapeles):Bien,señoraterca.
NORA(Convozahogada):¿Quévaenesesobre?
HELMER:LacesantíadeKrogstad.
NORA:¡Recógela,Torvaldo!Todavíaestiempo.¡Oh!Torvaldo,recógela!¡Hazlopormí...,porti,porlosniños!¡Oyeme,Torvaldo!...,¡hazeso!Nosabesladesgraciaquepuedeacarreamosatodos.
HELMER:Esdemasiadotarde.
NORA:Sí,demasiadotarde.
HELMER:QueridaNora,teperdonoestaangustia,auncuandonoseaotracosaqueunainjuriaamí.¡Sí,loes!¿Noesunainjuriacreerqueyopodríatemerlavenganzadeunabogaduchoperdido?Peroteloperdonodetodosmodos,porqueesodemuestraelgrancariñoquemetienes.(Latomaenbrazos).Espreciso,adoradaNora.Sucedaloquesuceda.Enlosmomentosgraves,tengofuerzasyvaloryasumotodaslasresponsabilidades.
NORA(Asustada):¿Quéquieresdecir?
HELMER:Hedichotodaslasresponsabilidades.
NORA(Conacentofirme):¡Jamás,jamásharáseso!
HELMER:Bien,pueslascompartiremos,Nora,comomaridoymujer.Asídebeser.(Acariciándola).¿Estáscontentaahora?Vamos,vamos,nadademiradasdepalomaasustada.Todoespurafantasía.Ahoradebestocarlatarantelayensayarteenlapandereta.Yomeencerraréenmidespacho,ydesdeallínooirénada.Puedeshacertodoelruidoquequieras,y,cuandovengaRank,ledicesdóndeestoy.(Lehaceunaseñaconlacabeza,entraaldespachollevandolospapeles,ycierralapuerta).
EscenaVIINORA(Sumamenteangustiada,permaneceinmóvilydiceamediavoz):Seríacapazdehacerlo.Loharáapesardetodo.¡Jamás,oh,jamás!¡Antescualquieracosa!...¡Valor!...¡Unpretexto!...(Llaman).¡EldoctorRank!...¡Antescualquieracosa!,¡cualquiera!(Sepasalamanoporlafrente,procurandotranquilisarse,yvaaabrir,lapuertadeentrada.SevealdoctorRankcolgandoelabrigo.Empiezaaanochecer).¡Buenastardes,doctor!Loheconocidoaustedporelmododellamar.NoentreustedahoraeneldespachodeTorvaldo:estáocupado.
RANK:¿Yusted?
NORA(Encuantoentraeldoctor,ellacierralapuerta):¡Oh!,yasabe...,paraustedsiempretengounmomento.
RANK:¡Gracias!Meaprovecharémientraspueda.
NORA:¿Cómomientraspueda?
RANK:Sí.¿Seasustausted?
NORA:Lafraseesalgoextraña.¿Esquevaaocurriralgo?
RANK:Loqueheprevistohacemuchotiempo;peronocreíaquefueratanpronto.
NORA(Asiéndoledeunbrazo):¿Quésucede?¿Quélehandichoausted?Doctor,tieneustedquecontármelo.
RANK(Sentándosecercadelachimenea):Estoyalfindelapendiente.Yanohaynadaquehacer.
NORA(Aliviada):¿Setratadeusted?
RANK:Pues,¿dequién?¿Paraquéengañarmeamímismo?Soyelmásmíserodetodosmispacientes...Estosdíashehechoelexamengeneraldemiestado.¡Eslabancarrota!Antesdeunmesestaréquizáconvertidoenunpuñadodetierra...
NORA:¡Quédisparate!¡Vayaunamaneratanfeadehablar!
RANK:Esquelacuestióneshorriblementefea.Lopeor,sinembargo,sonloshorroresquehandepreceder.Nomequedamásquehacermeunsoloexamen,yencuantolohaga,sabrépocomásomenoscuándoempezaráeldesenlace.Deseodecirleunacosa:Helmer,consutemperamentodelicado,tienehorroratodolofeo.Noquieroverloenmicabecera.
NORA:¡Oh!Pero,doctor!...
RANK:Noquiero.Bajoningúnpretexto.Lecerraríalapuertademicasa.Tanprontocomotengalacertidumbredelacatástrofe,leenviaréaustedmitarjetadevisitaseñaladaconunacruznegra,yasísabráquehaempezadoeldesastre.
NORA:
No,hoyestáusteddemasiadoextravagante.Yyoteníatantanecesidaddequeestuvierausteddebuenhumor...
RANK:¿Conlamuerteantelosojos?...(Pausa).¿Ypagarporotro?¿Esesojusticia?Encadafamiliahaydeunauotramaneraunavenganzadeesetipo...
NORA(Tapándoselosoídos):¡Silencio!¡Estamosalegres,estamosalegres!
RANK:Laverdadesqueescosaderisa.Miespinadorsal,lapobreinocente,debesufriraúnacausadelaalegrevidaquehizomipadrecuandoerateniente.
NORA(Alaizquierda,cercadelvelador):¿Legustabandemasiadolosespárragosylospasteles,verdad?
RANK:Sí,ylastrufas.
NORA:¡Ah,sí!,lastrufas,¿ytambiénlasostras?
RANK:Ylasostras,naturalmente.
NORA:Ytragosdeoportoydechampaña...Eslamentablequetodasesascosastanbuenasataquenlaespinadorsal.
RANK:Especialmentecuandoatacanaunainfelizespinadorsalquejamásdisfrutódeellas.
NORA:¡Ah,sí!,¡esoeslomástriste!
RANK(Mirándolaatentamente):¡Hum!...
NORA(Despuésdeunapausa):¿Porquésesonríeusted?
RANK:Siesustedlaquesehasonreído.
NORA:No,doctor,lejuroquehasidousted.
RANK(Levantándose):Esustedmásbromistadeloquesuponía.
NORA:Esquehoymeencuentrotandispuestaadecirlocuras...
RANK:Yaseadvierte.
NORA(Poniendolasmanossobreloshombrosdeldoctor):Querido,queridodoctor.NohayquemorirseyabandonarnosaTorvaldoyamí.
RANK:¡Oh!Seráunadesgraciadequeseconsolaránustedespronto.¡Seolvidacontantafacilidadalosquemueren!...
NORA(Mirándoloconinquietud):¿Creeusted?
RANK:Seadquierennuevasrelaciones,ydespués...
NORA:¿Queseadquierennuevasrelaciones?
RANK:UstedyHelmerloharánasí,tanprontocomoyodesaparezca.Ustedyameparecequehaempezado.¿QuéteníaquehaceraquíayerdenochelaseñoradeLinde?
NORA:¡Ah!...,noiráustedatenercelosdeesapobreCristina.
RANK:Sí,lostengo.Serámisucesoraenlacasa.Cuandoyomuera,esaseñora...
NORA:¡Silencio!Nohabletanalto,queestáaquí.
RANK:¿Tambiénhoy?Yaloveusted.
NORA:Havenidoaarreglarmitraje.¡Diosmío,quéincomprensibleestáustedhoy!(Sentándoseenelsofá).Ahorahayqueserjuiciosos,doctor.Mañanaveráconquégraciabailoypodráusteddecirquenolohagomásqueporusted...,sí,yporTorvaldo,¡claroestá!(Sacavariascosasdelacaja).Doctor,vengaasentarse,paraqueleenseñealgunacosa...
RANK(Sentándose):¿Quévaaenseñarme?
NORA:Notieneustedmásquemirar...¡Veausted!
RANK:Mediasdeseda.
NORA:Colordecarne.¿Nosonbonitas?Ahoraestádemasiadooscuro,peromañana...No,no,no;ustednoverámásquelospies.Sinembargo,siporcasualidadvieraustedalgomás...
RANK:¡Hum!...
NORA:¿Porquémeponeustedgestodeduda?¿Nocreequemequedaránbien?
RANK:¿Enquédebofundarme?
NORA(Mirándolaunmomento):¿Noledavergüenza?¡Quémalapersona!(Sacudiéndoleligeramenteunaorejaconlasmedias).Estoesloqueustedmerece.(Lasvuelveaguardarlacaja).
RANK:¿Quémásmaravillashayquever?NORA:Ninguna,ustednotienequeveryanada,pornotenerjuicio.(Registralacajatarareando).
RANK(Despuésdeunabrevepausa):Cuandoestoyaquíconusted,noaciertoacomprender...No,nocomprendoquéhubierasidodemísinohubiesevenidonuncaaestacasa.
NORA(Sonriendo):Laverdadesquesesientemuyagustoaquí.
RANK(Bajandolavozymirandoconfijezahaciaadelante):
Ytenerqueabandonartodoesto...
NORA:¡Tonterías!¡Quévaaabandonamosusted!...
RANK(Comoantes):Ynodejartrassíelmáslevemotivodegratitud...,nodejaralosumomásqueunapenapasajera...,nodejarmásqueunpuestovacío,quepodráocuparelprimeroquellegue.
NORA:¿Ysiyolepidieraausted...?No...
RANK:¿Simepidieraustedqué?...
NORA:Unagranpruebadecariño.
RANK:Sí,¿qué?
NORA:Esdecir,unservicioinmenso.
RANK:¿Meproporcionaríaalgunavezesagranalegría?
NORA:Sí,peroustednopuedesuponersiquieradequésetrata.
RANK:Vamosaver.Hable.NORA:No,nopuedo,doctor;¡escosatanenorme!,unconsejo,unaayudayunservicioalavez...
RANK:Tantomejor.Nosospechoquépuedeser;peroconcluyadehablar.¿Notieneustedconfianzaenmí?
NORA:Comoennadie.Yaséqueesustedmimejorymáslealamigo,yporesovoyadecírselotodo.Puesbien,doctor,tienequeayudarmeaevitarunacosa.UstedsabeloquemequiereTorvaldo,quenovacilaríauninstanteendarsuvidapormí.
RANK(Inclinándosehaciaella):Nora...¿Creeustedqueélseaelúnico?
NORA(Haciendounligeromovimiento):¿Cómo?
RANK:¿Elúnicoquedaríalavidaconalegríaporusted?
NORA(Tristemente):¿Perodeveras?...
RANK:Hejuradoquelosabríaustedantesdemorirme.Jamáshubieraencontradomejoroportunidad.Sí,Nora,yalosabeusted,yestantocomodecirlequepuedeconfiarseamícomoanadie.
NORA(Levantándosetranquilamente):Nosiga...
RANK(Dejandopaso,perosinlevantarse):¡Nora!
NORA(Enlapuertadeentrada):Elena,traelalámpara.(Dirigiéndosehacialachimenea).¡Oh!Queridodoctor.¡Quémalhace!
RANK:¿Esunmalhaberlaamadolomásprofundamentequehepodido?
NORA:No,sinohaberloconfesado.Bastanteera...
RANK:¿Quéquiereusteddecir?¿Quelosabía?(Entralacriadaconlalámpara,ladejaenlamesaysale).Nora...,señora...,preguntoaustedsilosabía.
NORA:¿Quesiyo?...Nopuedodecírseloausted...¡Cómohapodidocometertaltorpeza,doctor!Ibatodotanbien...
RANK:Enfin,ahoratieneustedlacertidumbredequeestoyasudisposiciónencuerpoyalma.¿Quiereustedhablar?
NORA(Mirándolo):¿Despuésdeloqueacabadedeclararme?
RANK:Porfavor,dígamedequésetrata.
NORA:Asuntoconcluido.Nosabráustednada.
RANK:¡Sí,sí!Nomecastiguedeesemodo.Déjemeayudarlahastadondeseahumanamenteposible.
NORA:Ahorayanopuedeustedhacernadapormí...Además,nonecesitodenadie.Comoustedcomprenderásonsimplescaprichos,ynootracosa.¡Esoesevidente!(Sesientaenlamecedoraylomirasonriendo).Realmente,esustedloquesellamaunpícaroredomado,doctorRank.¿Noledaaustedvergüenzaahoraqueestáencendidalalámparaynosvemoslascaras?
RANK:Adecirverdad,no.Pero¿deboirme...parasiempre
NORA:Nisoñarlo.Vendráusted,naturalmente,comoantes,porquesabebienqueTorvaldonopuedepasarsesinusted.
RANK:Sí,pero¿yUsted?
NORA:¿Yo?Veotodocontanbuenosojoscuandoestáustedaquí...
RANK:Esoesprecisamenteloquemehainducidoaerror.¡Esustedunenigma!MehaparecidomuchasvecesqueustedsecomplacíaenestarconmigotantocomoconHelmer.
NORA:Yescierto,porquehaypersonasamadasypersonasagradables.
RANK:Esverdad.
NORA:Cuandoestabaenmicasaqueríaapapásobretodo,naturalmente,peromimayorplacererabajaraescondidasalcuartodelascriadas,porquenomesermoneabannuncayandabansiemprecontándoseunasaotrascosastandivertidas...
RANK:¡Ah!¿Demodoquehesubstituidoalascriadas?
NORA(Levantándoseconvivezaycorriendohaciaél.):No,porDios,queridodoctor,noeseso
loquehequeridodecir;peroustedpuedesuponerqueahoramepasaconTorvaldolomismoqueconpapá.
ELENA(Saliendodelrecibidor):¡Señora!(Lehablaaloídoyleentregaunatarjeta).
NORA(Mirandolatarjeta):¡Ah!(Laguardaenelbolsillo).
RANK:¿Algunacosaenojosa?
NORA:No,nadadeeso;es...esminuevotraje...
RANK:¿Cómo?¡Puessiestáahí!
NORA:Bien,sí,ése;peroesotro.Loheencargadoyo...Torvaldonosabenada...
RANK:¡Ah!Eséseentonceselgransecreto.
NORA:¡Claro!VayaustedcorriendoalladodeTorvaldoynolodejevenir...
RANK:Estéustedtranquila;nosemeescapará.(PasaalashabitacionesdeHelmer).
NORA(Aladoncella):¿Yesperaenlacocina?
ELENA:Sí,señora;hasubidoporlaescaleradeservicio...NORA:¿Nolehasdichoqueteníavisita?
ELENA:Sí,perohasidoinútil.
NORA:¿Nohaqueridomarcharse?
ELENA:No,dicequenoseiráhastadespuésdehaberhabladoconlaseñora.NORA:Bien,pues,quepase,perosinhacerruido,ynoselodigasanadie,Elena;esunasorpresaparaelseñor.
ELENA:Sí,sí,comprendo...(Seva).
NORA:¡Vaaestallareltruenogordo!Aquílotenemos.¡No,no,no,nopuede,nodebeocurrirsemejantecosa!(CierraconllavelapuertadeldespachodeHelmer.DespuésentranladoncellayKrogstad,entrajedeviaje,conbotasreciasygorradepiel).
EscenaVIIINORA(AdelantándosehaciaKrogstad):Hablebajo,queestáahímimarido.
KROGSTAD:Nohayinconveniente.
NORA:¿Quéquiereusted?KROGSTAD:Decirleunacosa.
NORA:¡Hablepronto!¿Quédeseadecirme?
KROGSTAD:¿Ustedsabequeherecibidolacesantía?
NORA:Nohepodidoevitarlo,señorKrogstad.Hedefendidosucausacuantomehasidoposible,perotodosmisesfuerzoshanresultadoinútiles.
KROGSTAD:¿Tanpocolaamaaustedsumarido?Sabeloquepuedeocurrir,y,apesardeeso,seatreve...
NORA:¿Cómopuedeusted,suponerquelosepa?
KROGSTAD:Realmentenolohecreídonunca,porquenoespersonaquetengatantovalormibuenTorvaldoHelmer.
NORA:SeñorKrogstad,exijoqueserespeteamimarido.
KROGSTAD:Sesupone.Selerespetacuantocorresponde.Pero,yaqueponetantoempeñoenocultaresteasunto,mepermitosuponerqueestáustedmejorinformadaqueayerrespectodelagravedaddeloquehizo.NORA:Mejorinformadadeloquehubierapodidoestarloporusted.
KROGSTAD:Efectivamente,unjuristatanmalocomoyo...
NORA:¿Quéquiereusted?
KROGSTAD:Nada.Versólocómoestá,señora.Hepasadotodoeldíapensandoenusted.Pormásqueunoseaunabogaducho,un...,enfin,unsujetocomoyo,nodejadeteneralgoquesellamacorazón,despuésdetodo.
NORA:Demuéstremelousted;pienseenmishijos.
KROGSTAD:¿Hapensadoenlosmíossumarido?Peroimportapoco.Yosóloqueríadecirleaustedquenotomaralacosamuyalotrágico,pues,porelmomento,nohedepresentaracusacióncontrausted.
NORA:¿No,verdad?Estabasegura.
KROGSTAD:Sepuedeterminaresteasuntoamistosamente,sinqueseenterenotraspersonas.Todopuedequedarentrenosotrostres.
NORA:Mimaridonodebesabernadanunca...
KROGSTAD:¿Cómovaustedaimpedirlo?¿Acasopuedepagarelrestodeladeuda?
NORA:Inmediatamente,no.
KROGSTAD:¿Haencontradoquizámaneradeadquirirdineroestosdías?
NORA:No.Medioquesepuedaemplear,ninguno.
KROGSTAD:Además,noleserviríaausteddenada:noledevolveréelpagaréniportodoeldinerodelmundo.
NORA:Explíquemeentoncescómoquiereutilizarlo.
KROGSTAD:Deseoconservarlosimplemente;tenerloenmipoder;peroningúnextrañosabránada.Demaneraquesihabíapensadoustedenalgunasolucióndesesperada...
NORA:Síquehepensado.
KROGSTAD:...Enabandonarlotodoyhuir...
NORA:Lohepensado,sí.KROGSTAD:...Oenalgopeortodavía...
NORA:¿Cómo?
KROGSTAD:...Renuncieaesasideas.
NORA:Pero,¿cómosabeustedquelastenga?
KROGSTAD:Casitodoslastenemosalprincipio.Yolastuvecomolosdemás;peroconfiesoquemefaltóvalor.
NORA¡Amítambién!
KROGSTAD(Tranquilizado):¿Noesverdad?Austedtambiénlefaltavalor.
NORA:Sí.
KROGSTAD:Además,seríaunasolemnetontería,porque,pasadalaprimeratempestadconyugal...Aquí,enelbolsillo,traigounacartaparasuesposo...
NORA:
¿Selocuentaustedtodo?
KROGSTAD:Conlamayorsuavidadposible.NORA(Conprecipitación):Noveráesacarta.Rómpalayobuscaréeldineroparapagarle.
KROGSTAD:Dispénseme,señora,perocreohaberledichohaceunmomento...
NORA:¡Oh!Nohablodeldineroqueledeboausted.Dígamecuántopiensapedirleamimaridoyseloentregaréyo.
KROGSTAD:Nopidodineroasumarido.
NORA:¿Puesquépideentonces?
KROGSTAD:Selodiré.Quieroprosperar,señora,quierohacerfortuna;yhadeayudarmesumarido.Duranteañoymedionohecometidoningúnactodeshonroso;durantetodoesetiempoheluchadoconlasmásdurasdificultades.Estabasatisfechoconvolverasubirpasoapaso.Ahoramedejancesanteynomebastayaquemereponganporfavor.Quieroprosperar,digo.QuieroentrarenelBanco...enmejorescondicionesqueantes;sumaridotienequecrearunaplazaparamí...
NORA:¡Esonoloharánunca!
KROGSTAD:Lohará;loconozco...,noseatreveráapestañear,y,conseguidoesto,yaveráusted.Antesdeunañoserélamanoderechadeldirector.QuiendirigiráelBancoseráEnriqueKrogstadynoTorvaldoHelmer.
NORA:Jamásocurrirásemejantecosa.
KROGSTAD:¿Querríaustedacaso...?
NORA:Tengovalorparahacerlo.
KROGSTAD:¡Oh!Nomeasustausted.Unadamadistinguidaydelicadacomousted...
NORA:¡Yaloveráusted,yaloverá!
KROGSTAD:¿Bajoelhieloacaso?¿Enelabismohúmedo,fríoysombrío?Yvolveralasuperficieenlaprimavera,desfigurada,desconocida,sincabello...
NORA:Nomeasustausted.
KROGSTAD:Niustedamí.Nosehacenesascosas,señora.¿Yaquéconducirán,además?Detodosmodos,lotengoenelbolsillo.
NORA:Cuandoyonoexista...
KROGSTAD:Siustedsesuicida,estaráenmismanossumemoria.(Noralomiraperpleja).Conqueyaestáustedadvertida.¡Nadadebobadas!CuandoHelmerrecibamicarta,seapresuraráacontestarme.Yacuérdeseustedbiendequesumaridoesquienmeobligaadarestepaso.Estonoseloperdonarénunca.¡Adiós,señora!(Seva).
EscenaIXNORA(Entreabriendoconprecauciónlapuertadelvestíbuloyescuchando):Sehamarchado.Noleenviarálacarta.¡No,no,esimposible!(Abrelapuertamáscadavez).¿Quéesesto?Sehadetenido.Reflexiona.¿Iríaa...?(Seoyecaerunacartaenelbuzón,ydespuéslospasosdeKrogstad,cuyoruidovaextinguiéndoseamedidaquebajalaescalera.Norareprimeungritoyvuelvecorriendohastaelvelador.Unmomentodesilencio).¡Estáenelbuzón!(Vuelvesigilosamentealapuertadelrecibidor).¡Estáahí!...¡Torvaldo...,noshemosperdido!
CRISTINA(Entrandoconeltrajeporlapuertadelaizquierda):Nohepodidohacermás.¿Quieresprobártelo?
NORA(Bajo,convozahogada):Cristina,venaquí.
CRISTINA(Poniendoelvestidosobreelsofá):¿Quétienes?Parecequeestáscompletamentetrastornada.
NORA:Venaquí.¿Vesesacarta?¿Ahí,atravésdelaaberturadelbuzón?
CRISTINA:Sí,laveoperfectamente.NORA:EsacartaesdeKrogstad.
CRISTINA:¡Nora!...¿FueKrogstadquienteprestóeldinero?NORA:Sí.LosabrátodoTorvaldo.
CRISTINA:Créeme,Nora,eslomejorparaustedesdos.
NORA:Esquenolosabestodo;hepuestounafirmafalsa.
CRISTINA:¡GranDios!...¿Quédices?
NORA:¡Ahoraoye,Cristina!Oyeloquevoyadecirte;necesitoquemesirvasdetestigo.
CRISTINA:¿Dequé?¡Dime!
NORA:Siyomevolvieseloca....ybienpuededarseelcaso...
CRISTINA:¡Nora!
NORA:Osimeocurrieraalgunadesgracia...ynoestuvieseaquípara...
CRISTINA:¡Nora,Nora,hasperdidoeljuicio!NORA:Sihubieraentoncesalguienquequisieraatribuirsetodalaculpa....¿comprendes?
CRISTINA:Sí,¿perocómopuedescreer...?
NORA:
Enesecasodebesdeclararqueesfalso,Cristina.Noestoyloca;estoyenmisanojuicio,ytedigo:ningunaotrapersonalosupo;obrésola,absolutamentesola.Acuérdatebiendeesto.
CRISTINA:Bien,lorecordaré;peronocomprendo...
NORA:¡Ah!¿Cómovasacomprender?Esquevaarealizarseunprodigio.
CRISTINA:¿Unprodigio?
NORA:Sí,unprodigio.¡Peroestanterrible!...Cristina,esprecisoquenoocurratalcosa;noquiero,aningúnprecio.
CRISTINA:VoyahablarconKrogstadahoramismo.
NORA:Novayasaverlo;lopasaríasmal.
CRISTINA:
Hubountiempoenquehubierahechoelmayorsacrificiodelmundoporcomplacerme.
NORA:
¿El?
CRISTINA:¿Dóndevive?
NORA:Quéséyo!...Digo,sí.(Seregistraelbolsillo).Aquíestásutarjeta.¡Perolacarta!...
HELMER(Llamandoalapuertaquecomunicaconsushabitaciones):¡Nora!
NORA(Lanzandoungritodeangustia):¿Quéocurre?¿Quéquieres?
HELMER:¡Vamos,vamos!Noteasustes,esquenopodemosentrar:hascerradolapuerta.¿Teestásprobandoelvestido?
NORA:Sí,sí,estoyprobándomelo.Voyaestarmuyguapa!Torvaldo...
CRISTINA(Despuésdemirarlatarjeta):Vivemuycercadeaquí,enlaesquinadeestacalle.
NORA:Sí,pero¿paraqué?Estamosperdidos.Lacartaestáenelbuzón.
CRISTINA:¿Tienelallavetumarido?
NORA:Siempre.CRISTINA:Krogstadpuedereclamarlacartaantesquesealeída,inventandounpretextocualquiera.
NORA:PeroesprecisamentelahoraenqueTorvaldoacostumbra...
CRISTINA:
Entretanto,andaasuhabitación.Yovolverétodoloantesquepueda.(Saleprecipitadamenteporlapuertadelvestíbulo).
EscenaXNORA(AcercándosealapuertadeHelmer,abriéndolaymirando):¡Torvaldo!
HELMER(Desdedentro):Vaya,alfinsepuedeentrar.Ven,Rank,vamosaver...(Apareciendo).Pero¿enquéquedamos?
NORA:¿Qué,queridoTorvaldo?
HELMER:Rankmehabíapreparadoparaasistiraunagranexhibicióndeltraje.
RANK(Apareciendo):Asílohabíacomprendido;pero,porlovisto,meheengañado.
NORA:Medioamedio.Hastamañananadiemeverácontodasmisgalas.
HELMER:¡Quémalacaratienes,Nora!¿Esquetehasfatigadoensayandoelbaile?
NORA:No,noheensayadotodavía.
HELMER:Puesnohabrámásremedio.
NORA:Sí,Torvaldo,esindispensable;peronopuedodarunpasosinti.Loheolvidadoporcompleto.
HELMER:Bien,teayudaremos.
NORA:¿Sí,verdad?Alfinvasaocupartedemí,Torvaldo.¿Meloprometes?Estoytanintranquila.Esareunión...¡Nadadenegociosestanoche,nadadeletras!¿Eh?¿Quieres?
HELMER:Teloprometo.Estanocheestoycompletamenteatudisposición...,atolondradilla.¡Ah!Esverdad.Primerotengoqueverunacosa.(Sedirigehacialapuertadelvestíbulo).
NORA:Quévasahacer?
HELMER:Aversihanllegadocartas.
NORA:No,Torvaldo,novayas.
HELMER:¿Porqué?
NORA:Telosuplico,Torvaldo...,nohay.
HELMER:Déjamequelovea.(Daunpasohacialapuerta.Norasesientaalpianoyempiezaatocarlatarantela).
HELMER(DeteniéndoseparaescucharaNora):¡Ah!
NORA:Nopodrébailarmañana,sinoensayohoycontigo.
HELMER(AcercándoseaNora):¿Deverastienestantomiedo,Norita?
NORA:¡Ay,sí!,¡unmiedoterrible!Vamosaensayarahoramismo;todavíatenemostiempoantesdesentarnosalamesa.Ponteahí,queridoTorvaldo,ytoca.Corrígeme,dameconsejos,comoacostumbras.
HELMER:Puestoquelodeseas,vamosallá.(Sesientaalpiano).
NORA(Abreunacaja;sacaunapanderetayunchaldevarioscolores;daunbrincoysesitúaenelcentrodelaescena):¡Ya!,¡toca!Voyabailar.(Helmertoca;Norabaila;RankpermanecedetrásdeHelmer,contemplandoaNora).
HELMER(Tocando):Despacio,despacio.
NORA:Imposible.
HELMER:Menosprecipitación.
NORA:Esprecisamenteloquehacefalta.
HELMER:¡Esonovabien!
NORA(Riendoyagitandolapandereta):¿Quétedecíayo?
RANK:Permítemequemesientealpiano.
HELMER(Levantándose):Conmuchogusto,asípodrédirigirlamejor.(Ranksesientaalpianoytoca.Norabailadeunamaneramásdesatentadacadavez.Helmer,colocadocercadelachimenea,ledirigedevezencuandounaobservaciónqueellaparecenooír.Selesueltaelcabello,cayéndoleporlaespalda;noloadvierteysiguebailando.EntraCristina.)
EscenaXICRISTINA(Deteniéndoseconfusa):¡Oh!
NORA:Mesorprendesenplenalocura,Cristina.
HELMER:Pero,queridaNora,estásbailandocomosisetefueraenellolavida.
NORA:Yasíes.
HELMER:Para,Rank.Esunalocura.Quepares,tedigo.(RankdejadetocarelpianoyNorasedetienederepente).
HELMER(ANora):Nolohubieracreídonunca;hasolvidadocuántoteenseñé.
NORA(Arrojandolapandereta):Yaloves.
HELMER:Vamos,necesitasmuchadirección.
NORA:¡Yavessilanecesito!Túmeguiaráshastaelfin.¿Meloprometes,Torvaldo?
HELMER:Puedestenerconfianza.
NORA:Nihoynimañanadebespensarmásqueenmí,nohasdeabrirningunacarta,ninguna...,ni...elbuzón.
HELMER:¡Bueno!Otravezeltemoraaquelhombre.
NORA:¡Puesbien,sí!Algodeesohaytambién.
HELMER:Nora,teloconozcoenlacara;allíhayseguramenteunacartasuya.
NORA:Nosé,es...posible;peroahoranohayqueleercartas.Quenoseinterponganingunasombraentrenosotroshastaquetodohayaconcluido.
RANK(AparteaHelmer):Noconvienecontrariarla.
HELMER(Pasándoleunbrazoporlacintura):Vaya,niña,seharáloquequieres;peromañana,despuésquebailes...
NORA:Quedarásenlibertad.
ELENA(Desdelapuertadeladerecha):Señora,estáservidalacena...
NORA:Traechampaña,Elena.ELENA:Muybien,señora.(Seva).
HELMER:¡Vaya!Vaahaberfestín,segúnparece.
NORA:Fiestayfestínhastamañana.(Gritandoalacriada).Yunaspocasalmendras,Elena,omejordicho,muchas.(ATorvaldo).Unaveznoestodoslosdías.
HELMER(Tomándolelasmanos):Vamos,vamos,asímegusta.Nohayqueponerselocadeterror.Hayqueserladesiempre,unaalondritacantora.
NORA:Sí,Torvaldo,sí.Perovetemientras;yustedtambién,doctor.Tú,Cristina,meayudarásaarreglarmeelcabello.
RANK(AparteaHelmer,dirigiéndosealcomedor):¿Yqué?...Todoesto...¿presagia...algoenparticular?
HELMER:Deningúnmodo,amigomío.Noesmásqueesapuerilangustiadequetehehablado.(Sevanporladerecha).
NORA:¿Yqué?
CRISTINA:Sehamarchadoalcampo.
NORA:Teloheleídoenlacara.CRISTINA:Vuelvemañanaporlanoche;perolehedejadocuatroletras.
NORA:Nohasdebidohacerlo.Nohayquetratardeimpedirnada.Enelfondo,esungoceesperarelterror.
CRISTINA:¿Quéesperas?
NORA:¡Oh!Túnocomprenderías.Andaconellos.Enseguidairéareunirmeconustedes.(Cristinasale).
EscenaXIINORA(Permaneceinmóvilunmomentocomopararecogerse;luegomiraelreloj):Lascinco.Faltansietehorasparalamedianoche.Entoncessehabrábailadolatarantela.¿Veinticuatroysiete?Tengotreintayunahorasdevida.
HELMER(Enlapuertadeladerecha):Pero¿quéhacelaalondrita?NORA(Arrojándoseasusbrazos):¡Aquílatienes!
ACTOTERCEROLamismadecoración.Losmuebles(mesa,asientosysofá)hansidotrasladadosalcentrodelaescena.Lapuertadelrecibidorestáabierta.Seoyemúsicaquesesuponeprocedentedelpiso
superior.
EscenaICRISTINA(Sentadacercadelamesa,hojeadistraídamenteunlibro).Devezencuandomiraconinquietudhacialapuertayescuchaatentamente.
CRISTINA(Mirandosureloj):Noviene,y,sinembargo,hapasadoyalahora.Contalque...(Vuelveaescuchar).¡Ah!¡Esél!(Vaalrecibidoryabresuavementelapuertaexterior.Envozbaja).Entreusted,estoysola.
KROGSTAD(Enlapuerta):Herecibidounacartadeusted.¿Quédesea?
CRISTINA:Tengonecesidadabsolutadehablarle.
KROGSTAD:¿Sí?Ylaentrevista,¿hadeseraquí,precisamente?
CRISTINA:Nopodíarecibirleenmicasa,porquenohaypuertaindependiente.Vengausted;estaremossolos.LosHelmerestándebaileenelsegundopiso.
KROGSTAD(Entrando):¡Cómo!¿LosHelmerestándebaileestanoche?¿Deveras?
CRISTINA:¿Quetieneesodeparticular?
KROGSTAD:Nada.CRISTINA:Krogstad,tenemosquehablar.
KROGSTAD:¿Nosotrosdos?¿Quépodremosdecimostodavía?
CRISTINA:Muchascosas.
KROGSTAD:Nolohubieracreídojamás.
CRISTINA:Esqueustednomehacomprendidobiennunca.
KROGSTAD:Nohabíamuchoquecomprender;esascosasocurrendiariamente.Lamujersincorazóndespidealhombreconquienestáenrelacionescuandoencuentraotropartidomásventajoso.
CRISTINA:¿Mecreeusted,pues,faltadecorazónenteramente?¿Suponequenomecostónadaelrompimiento?
KROGSTAD:Sinduda.
CRISTINA:
¿Hacreídoesorealmente,Krogstad?
KROGSTAD:Sinoeraasí,¿porquémeescribióustedcomolohizo?
CRISTINA:Nopodíaactuardeotromodo.Decididaaromper,debíaarrancardesucorazóntodoloquesintierapormí.
KROGSTAD(Frotándoselasmanos):¡Ah!¡Esoes!...Ytodoporelvilinterés.
CRISTINA:Nodebeustedolvidarqueyoteníaentoncesquesosteneramimadreyadoshermanospequeños.Nopodíamosesperarausted,quesóloteníaentoncesesperanzastanremotas...
KROGSTAD:Aunsuponiendoquefueraasí,ustednoteníaderechoarechazarmeporotro.
CRISTINA:Nolosé.Muchasvecesmelohepreguntado.
KROGSTAD(Bajandolavoz):Cuandolaperdíausted,creíquemefaltabaelsuelo.Míreme:soycomounnáufragoasidoaunatabla.
CRISTINA:Quizásestépróximalasalvación.
KROGSTAD:Lateníaya,yustedhavenidoaquitármela.
CRISTINA:Yohesidoajenaalacuestión,Krogstad.HastahoynohesabidoquelapersonaaquienibaasubstituirenelBancoerausted.
KROGSTAD:Locreo,puestoquemelodice;peroahoraquelosabe,¿norenunciaráalcargo?
CRISTINA:No,porqueaustednoleserviríadenada.
KROGSTAD:¡Ah!¡Bah!Yo,enellugardeusted,loharíadetodosmodos.
CRISTINA:Heaprendidoaobrarjuiciosamente.Melohanenseñadolavidayladuranecesidad.
KROGSTAD:Puesamílavidamehaenseñadoanodarcréditoalaspalabras.
CRISTINA:Enesolehadadoaustedunasabialección,pero¿creeustedenloshechos?
GROGSTAD:Tengobuenasrazonesparahablarasí.
CRISTINA:Yotambiénsoyunnáufragoasidoaunatabla;notengoanadieaquienconsagrarme,anadiequenecesitedemí.
KROGSTAD:Ustedlohaquerido.
CRISTINA:Nopodíaelegir.
KROGSTAD:¿Adóndequiereustediraparar?
CRISTINA:¿Quélepareceaustedsiesosdosnáufragossetendieranlamano?
KROGSTAD:¿Quédiceusted?
CRISTINA:¿Novalemásjuntarseenlamismatabla?
KROGSTAD:¡Cristina!
CRISTINA:¿Cuálsuponeustedqueeselmotivoquemehatraídoaestaciudad?
KROGSTAD:¿Habríaustedacasopensadoenmí?
CRISTINA:Necesitotrabajarparapodersoportarlaexistencia.Todamivida,hastadondealcanzanmisrecuerdos,lahepasadotrabajando.Eramimayorymiúnicaalegría.Ahorameencuentrosolaenelmundo,yadviertounvacíohorrible.Nopensarmásqueensímismaquitatodoatractivoaltrabajo.Vamos,Krogstad,dígameustedporquiényporquévoyatrabajar.
KROGSTAD:Nolecreo;esonoesmásqueorgullodemujerqueseexaltaydeseasacrificarse.
CRISTINA:¿Mehavistoustedalgunavezexaltada?
KROGSTAD:¿Seríaustedcapazdehacerloquedice?¿Conocetodomipasado?
CRISTINA:Sí.
KROSTAD:¿Conoceustedmireputación,loquesedicedemí?
CRISTINA:Sí,lohecomprendidobienhacepoco.Ustedsuponequeyohabríapodidosalvarlo.
KROGSTAD:Estoysegurodeello.CRISTINA:¿Nosepuedereparartodo?
KROGSTAD:¡Cristina!¿Hapensadoustedbienloquedice?Sí,loveoensucara.¿Demodoquetendríaelvalor...?
CRISTINA:Yonecesitoalguienaquienservirdemadre,yloshijosdeustednecesitanmadre.Nosotrostambiénnossentimosinclinadoselunohaciaelotro.Tengofeenloquehayenelfondodeusted,Krogstad...Conustednadameasustará.
KROGSTAD(Estrechándolelasmanos):¡Gracias,Cristinagracias!...Ahoraesprecisoquemelevantealosojosdelmundo,ysabréhacerlo.¡Ah!Peromeolvidaba...(Lamúsicaejecutalatarantela).
CRISTINA(Escuchando):¡Silencio!¡Latarantela!¡Váyaseusted,váyaseenseguida!
KROGSTAD:¿Porqué?
CRISTINA:¿Oyeustedesamúsica?Esqueconcluyeelbaile,yvanavolver.
KROGSTAD:Bien,memarcho.Yatodoesinútil.Ustednosabe,porsupuesto,elpasoquehedadocontralosHelmer.
CRISTINA:Porlocontrario,Krogstad,loconozco.KROGSTAD:¿Yteníaelvalorde...?
CRISTINA:Séloquepuedeladesesperaciónenunapersonacomousted.
KROGSTAD:¡Oh!¡Sipudieradeshacermiobra!
CRISTINA:Puedeusted:sucartaestátodavíaenelbuzón.
KROGSTAD:¿Estáustedsegura?
CRISTINA:Losé,pero...
KROGSTAD(Mirándolafijamente):¿Esésalaexplicación?¿Deseaustedsalvarasuamigaatodoprecio?Haríaustedmejorenconfesarlofrancamente.¿Esasí?
CRISTINA:Krogstad,cuandounapersonasehavendidounavezporsalvaraalguien,noreincide.
KROGSTAD:Voyapedirmicarta.
CRISTINA:Nadadeeso.
KROGSTAD:¡Vaya!Nofaltabamás.EsperolavueltadeHelmerparadecirlequedeseorecuperarmicarta....quenotratamásquedemicesantía...,quenonecesitaleerla...
CRISTINA:No,Krogstad,nopidaustedlacarta.
KROGSTAD:Pero,sinembargo...,¿noesporesorealmenteporloquemehahechoustedveniraquí?
CRISTINA:Durantelasúltimas24horashanocurridoaquícosasincreíbles,yesconvenientequeHelmerlosepatodo;esefatalmisteriodebedisiparse.Hacefaltaqueseexpliquen:bastadeembustesydeevasivas.
KROGSTAD:Bien,siustedlotomaporsucuenta...Perohayalgoquehacerentodocasoyqueimportahacerenseguida...
CRISTINA(Escuchando):¡Despácheseusted!Váyase!...Elbailehaterminado,ynoestamosyaseguros.
KROGSTAD:
Esperoaustedabajo.
CRISTINA:Conforme.Meacompañaráustedhastalapuertademicasa.
KROGSTAD:Jamáshesidotanfeliz.(Saleporlapuertaexterior.Ladelrecibidorsigueabiertahastaelfin).
EscenaIICRISTINA(Arreglaunpocolaescenaypreparasuabrigoysusombrero):¡Quéporvenir!¡Quénuevaperspectiva!Tengoporquientrabajar,tengoporquienvivir,tengounhogarquecuidar.¡Ah!Voyaempezarunanuevavida.(Escuchando)Yavienen.Pronto,elabrigo.(Tomaelsombreroyelabrigo.SeoyenlasvocesdeHelmerydeNora.Esta,vestidadenapolitanayconchal,entracasialafuerzaobligadaporHelmer,quevisteyvacubiertoconundominó*).
NORA(Enlapuerta,resistiéndose):No,no,no,noquieroentrar;voyasubirotravez,noquieroretirarmetanpronto.
HELMER:Vamosaver,queridaNora.
NORA:¡Ah!Porfavor,Torvaldo.¡Telosuplico!...¡Sólounahora!
HELMER:Niunminuto,Norita.Sabesloconvenido.Vamos,entra,teestásenfriandoaquí.(Laobligaaentrar).
CRISTINA:¡Buenasnoches!
NORA:¡Cristina!
HELMER:¡Qué!¿Eslaseñora?¿Ustedaquítantarde?
CRISTINA:Perdónenme,teníatantosdeseosdeveraNoravestida.
NORA:¿Mehasesperadoaquítodoestetiempo?
CRISTINA:Sí.Vinemuytarde,desgraciadamente;habíassubidoya,ynohequeridoirmesinverte.
HELMER(QuitandoelchalaNora):Entoncesmírelabien.Meparecequevalelapena.Estáhermosa,¿noesverdad,señora?
CRISTINA:Muyencantadora.¡Yalocreo!
HELMER:Maravillosamentelinda,¿noescierto?Eratambiénlaopinióndetodoelmundoalláarriba.Pero¡quétestarudaestacriatura!¿Quéhacercontraeso?¿Quiereustedcreerquehetenidoqueemplearcasilafuerzaparasacarladelbaile?
NORA:¡Ah!Torvaldo.Tearrepentirásdenohabermeconcedidomediahorasiquiera.
HELMER:Figúreseusted,señora.Bailalatarantela;obtieneunéxitolocoybienmerecido,aunqueacasohahechoalardededemasiadanaturalidad,esdecir,dealgunamásquelaquepermitíanlasexigenciasdelarte.Pero,enfin,loprincipalesquehaobtenidounéxito,unéxitocolosal.¿Debíapermitirlepermanecerallídespués?Hubieradisminuidoelefecto.¡Enesoestabayopensando!TomédelbrazoamilindachiquilladeCapri,aminiñacaprichosa,podríadecir,vueltaalsalónenseguida;saludosaderechaeizquierda,y,comosediceenlasnovelas...,sedesvaneciólabellasombra.Enlosdesenlacesesindispensableelefecto,señora,ynopuedohacérselocomprenderaNora.¡Uf!¡Quécalorhaceaquí!(Arrojaeldominóenunasillayabrelapuertadeldespacho)¿Cómo?¿Nohayluz?¡Ah!Esverdad,ustedperdone.(Entrayenciendedosluces).
NORA(Muybajo;precipitadamente):¿Quéhay?
CRISTINA:Hehabladoconél.
NORA:¿Y...?
CRISTINA:Nora....tienesqueconfesarletodoatumarido.
NORA(Convozdesfallecida):Losabía.
CRISTINA:NotienesnadaquetemerdeKrogstad,perodebeshablar.
NORA:Nohablaré.
CRISTINA:Enesecaso,hablarálacartaporti.
NORA:Gracias,Cristina.Yaséahoraloquetengoquehacer,¡Silencio!...
HELMER(Entrando):¿Conquelahaadmiradoustedbien,señora?
CRISTINA:Sí,yahorayapuedomarcharme.
HELMER:¿Ya?¿Esdeustedestetejido?
CRISTINA(TomandountrozodemediaqueHelmerleentrega):Gracias;lohabíaolvidado.
HELMER:¿Haceustedtejidos?
CRISTINA:Sí,señor.
HELMER:Deberíaustedbordar.
CRISTINA:¿Yporqué?
HELMER:Esmásbonito.Mireusted:setieneelbordadoenlamanoizquierda,así,ysellevalaagujaconlamanoderecha,deestemodo...Ustedveestacurvaprolongadayligeraquesehace....¿verdad?
CRISTINA:
Sí,asíes.
HELMER:
Mientrasquetejer....esoesfeosiempre.Veaustedlosbrazospegadosalcuerpo...,lasagujasyendodeabajoarribaydearribaabajo...Parecetrabajodechinos...¡Ah!¡Quéchampañatanexcelentehanservido!
CRISTINA:¡Buenasnoches,Nora,ynoseasterca!
HELMER:Biendicho,señora.
CRISTINA:Buenasnoches,señordirector.
HELMER(Acompañándolahastalapuerta):Buenasnoches,buenasnoches;supongoquesabráustedelcamino.Yoconmuchogusto....,peroestátancerca.¡Buenasnoches,buenasnoches!(SaleCristina.Helmercierralapuerta).
Footnotes*Dominó:Disfrazcompuestodeunatúnicalargaycapucha,generalmentenegro.
EscenaIIIHELMER:¡GraciasaDiosquesefue!Esfastidiosalamujer.
NORA:¿Noestásmuycansado,Torvaldo?
HELMER:No,nipizca.
NORA:¿Notienessueñotampoco?
HELMER:Porlocontrario,estoytandespabilado.Pero¿ytú?Esverdad:tútienescansancioysueño.
NORA:Sí,estoymuyfatigada,ytengoseguridaddequemedormiréenseguida.
HELMER:¿Vescómoteníarazónparanoquererestarmástiempoenelbaile?
NORA:Tútienessiemprerazónentodo.
HELMER(Besándolaenlafrente):Vamos,laalondraempiezaahablarsensatamente.Pero,dime,¿hasobservadoquéalegreestabaRankestanoche?
NORA:¿Sí?Notuveocasióndehablarle.
HELMER:Yoapenaslehehablado;perohacemuchotiempoquenoloveíadetanbuenhumor.(Lamirauninstanteyseacerca).Pero¡québuenoesvolveraencontrarseunoensucasa,estarsolocontigo!...¡Oh!¡Quéhermosa,quéembriagadoramujercita!
NORA:Nomemiresdeesemodo,Torvaldo.
HELMER:¡Novoyamirarmimáscarotesoro!,¡esteesplendorqueesmío,nadamásquemío,completamentemío!NORA(Yéndosealotroladodelamesa):Nomehablesasíestanoche.
HELMER(Siguiéndola):Aúnteretozalatarantelaenlasangre,segúnveo,yconesoestásmásseductora.¡Oye!Sevanlosinvitados.(Bajandolavoz)Nora,prontoquedarálacasaensilencio.
NORA:Sí,asíloespero.
HELMER:¿VerdadadoradaNora?¡Oh!Cuandoestamosensociedadcomoestanoche...¿Sabesporquétehablotanpoco,porquépermanezcolejosdeti,limitándomeadirigirtealgunaqueotramirada?¿Sabesporqué?Puesporquemegustaimaginarqueeresmiamorsecreto,mijoven,mimisteriosaprometida,yquetodosloignoran.
NORA:Si,si,si,yaséquetodostuspensamientossonparamí.
HELMER:
Y,alsalir,cuandotecolocoelchalsobreloshombrosdelicadosyjuveniles,cuandoocultoesanucamaravillosa,mefiguroqueeresmijovendesposada,quevolvemosdelaboda,quetetraigoporprimeravezamicasa,yque,alfin,vamosaestarsolos...¡Voyaestarsolocontigo,conmitiernabeldadtemblorosa!Todaestaveladanohehechootracosaquesuspirarporti.Cuandotevihacercomoqueperseguías...,cuandovitusmovimientosprovocativosbailandolatarantela...,empezóahervirmelasangre,nopuderesistirmásytesaquéprecipitadamente...
NORA:Vete,Torvaldo.Déjame.Nomegustaeso.
HELMER:¿Peroquéesesto?Túteburlasdemí,Norita.¿Quenoquieres,dices?¿Nosoytumarido?¿Noeresmiencantadoramujercita?...(Llamanalapuertadeafuera).
NORA(Estremeciéndose):¿Hasoído?
HELMER(Pasandoalrecibidor):¿Quiénes?
EscenaIVRANK(Desdedentro):Soyyo,¿puedoentrarunmomento?
HELMER(Malhumorado):¿Quéquerráahora?Esperaunpoco.(Vaaabrir).Vamos,esunaatencióndetupartequenopasespornuestrapuertasinllamar.
RANK:Meparecióoírtuvoz,ysemehaocurridoentrarunmomento.(Dirigiendounaojeadaentornodeél)Heaquíelhogarfamiliaryamado.Ustedesdisfrutanensucasadepazybienestar.¡Quéfelicesson!
HELMER:Puestútambiénparecíaqueestabasenelbailemuyagusto.
RANK:Medivertíaextraordinariamente.¿Yporquéno?¿Porquénodisfrutardetodoenlavida?Almenosmientrasyhastadondesepueda.Elvinoeraexquisito...
HELMER:Sobretodoelchampaña.
RANK:¿Tefijastetútambién?Esincreíbleloquehebebido.
NORA:Torvaldohatomadomuchochampañaestanoche.
RANK:¿Deveras?
NORA:Sí,yesoloponesiempretandivertido...
RANK:¡Caramba!¿Porquénohadepasarsebienlanochedespuésdeundíabienempleado?
HELMER:¿Bienempleado?Hoy,pordesgracia,nopuedodecireso.
RANK(Golpeándoleenelhombro):Puesyosí,¿looyes?
NORA:DoctorRank,ustedhadebidoestudiarhoyalgúncasocientífico.
RANK:Precisamente.
HELMER:¡Hombre,hombre;mirenustedes!¡Noritahablandodecasoscientíficos!NORA:¿Yselepuedefelicitarporelresultado?
RANK:Sindudaalguna.
NORA:¿Unéxito?
RANK:Elmejorparaelmédico,lomismoqueparaelenfermo:lacertidumbre.
NORA(Vivamente,dirigiéndoleunamiradaescudriñadora):¿Lacertidumbre?
RANK:Unacertidumbreabsoluta.Despuésdeeso,¿noteníaderechoapasaralegrementelavelada?
NORA:Sí,doctor.
HELMER:Opinolomismo,siemprequenolopaguesmañana.RANK:Todosepagaenlavida.
NORA:Doctor....austedledebengustarmucholasmáscaras.
RANK:Sí,cuandosevenmuchostrajesestrambóticos.
NORA:Díganos:¿quédisfrazvamosaponernoslavezquenosvistamosdemáscarasustedyyo?
HELMER:¡Loca!¡Puesyaestápensandoenotrobaile!
RANK:¿Ustedyyo?Lediré:ustedirádemascota.
HELMER:Bien,pero,aver,untrajebonitodemascota.
RANK:Tumujerpuedepresentarsetalycomolavemostodoslosdías.
HELMER:¡Mucho!Pero¿ytú?,¿tienesalgúnpensamientorespectoatudisfraz?
RANK:Eso,amigomío,yaescosaresuelta.
HELMER:Veamos.
RANK:Enelpróximobailedemáscarasseréinvisible.
HELMER:¡Esasíqueesbroma!
RANK:Hayungransombrero...¿Hasoídotúhablardeunsombreroquehaceinvisiblealapersona?Seloponeunoenlacabeza,ynadielove.
HELMER(Reprimiendolarisa):Bien,bien,tienesrazón.
RANK:Peroolvidabaporcompletoaquéhevenido.Helmer,dameuncigarro,unodetushabanosnegros.
HELMER:Conmuchogusto.(Lepresentalacigarrera).
NORA(Encendiendounacerilla):Permítamequeloencienda.
RANK:¡Gracias!(Noraacercalacerillayélloenciende).Yahora,¡adiós!
HELMER:¡Adiós,adiós,amigomío!
NORA:Quedescanseusted,doctor.
RANK:Graciasporelbuendeseo.
NORA:Puesdeséemelomismo.
RANK:¿Austed?.¡Vaya!Puestoqueustedloquiere¡Queduermaustedbien!Ygraciasporelfuego.(Lossaludaconunmovimientodecabezayseva).
ESCENAFINALHELMER(Envozbaja):Habebidomucho.
NORA(Distraída):Esmuyposible.(Helmersacaunasllavesdelbolsilloypasaalrecibidor).¿Quévasahacer,Torvaldo?
HELMER:Desocuparelbuzón;estáatestadoynovanacaberlosperiódicosmañanaporlamañana...
NORA:¿Vasatrabajarestanoche?
HELMER:Deningúnmodo...¿Quéesesto?Hanandadoenlacerradura.
NORA:¿Enlacerradura?
HELMER:Sinduda.¿Quésignificaesto?Nopuedocreerquelasmuchachas...Aquíhayuntrozodeagujadecabello.Nora,esunadelastuyas.
NORA(Conviveza):Quizálosniños...
HELMER:Esprecisoquelesquitesesacostumbre.¡Hum!Vamos,yaestáabiertodetodosmodos.(Sacaelcontenidodelbuzónyllama).¡Elena!...¡Elena!Apagueustedlaluzdelaentrada.(Entraconlascartasenlamanoycierralapuertadelrecibidor).Mira,¿vescuántas?(Examinalossobres).¿Quéesesto?
NORA(Enlaventana):¡Esacarta!¡No,no,Torvaldo!HELMER:Dostarjetasdevisita....deRank.
NORA:¿Deldoctor?
HELMER(Mirándolas):Rank,doctorenmedicina.Estabansobrelascartas....Lashabrádepositadoenelbuzónalsalir.
NORA:¿Tienenalgoescrito?
HELMER:Hayunacruzgrandeencimadelnombre.Mira.¡Québromadetanmalgusto!Escomosidierapartedesumuerte.
NORA:Esloquehaceefectivamente.
HELMER:¿Qué?¿Quésabes?¿Tehadichoalgo?
NORA:Sí.Lastarjetassignificanquesehadespedidodenosotrosparasiempre.Vaa,encerrarseamorir.
HELMER:¡Pobreamigomío!Yasabíaquenohabíadevivirmuchotiempo;perotanpronto...Yvaa
ocultarsecomounanimalherido.
NORA:Sihadeocurrir,valemásqueseaensilencio.¿Verdad,Torvaldo?HELMER(Paseando):Eracomodelafamilia.Nopuedoaceptarlaideadesupérdida.Consuspadecimientosysugenioretraído,constituíacomoelfondodesombraenelcuadrosoleadodenuestrafelicidad....Enfin,quizáseapreferible...Almenosparaél.(Sedetiene).Yacasotambiénparanosotros,Nora.Ahoraestamosconsagradosexclusivamenteelunoalotro.(Laabraza).¡Ah!Mujercitaadorada.Nuncateestrecharébastante.Mira,Nora....quisieraqueteamenazaraalgúnpeligroparapoderexponermivida,paradarmisangre,paraarriesgarlotodo,todoporprotegerte.
NORA(Desprendiéndose,convozfirmeyresuelta):Leelascartas,Torvaldo.
HELMER:No,no,estanocheno...Deseoquedarmecontigo,conmiidolatradamujercita.
NORA:¿Conlaideadelamuertedetuamigo?...
HELMER:Tienesrazón.Alosdosnoshaafectado.Sehainterpuestoentrenosotroslaideadelamuerteydeladisolución.Tenemosquehaceralgoporolvidarla.Hastaentonces...Nosretiraremoscadaunoanuestroaposento.
NORA(Arrojándoseasucuello):¡Buenasnoches,Torvaldo....,buenasnoches!
HELMER(Besándolaenlafrente):¡Buenasnoches,avecillacantora!Duermeenpaz.Voyaleerlascartas.(Pasaasuhabitaciónllevándoselascartasycierralapuerta).
NORA(Tanteandoalrededordesí,conojosextraviados,tomaeldominódeHelmerysecubreconél,diciendoconvozbreve,incoherentevsacudida):¡Novolveraverlojamás!¡Jamás,jamás,jamás!¡Ylosniños...,novolveraverlostampoco!...¡Oh!Aquellaaguaheladanegra...,aquelabismo...,aquelabismosinfondo...¡Ah!¡Sisiquierahubiesepasadoya!...Ahoralatoma,lalee.No,no,todavíano.¡Adiós,Torvaldo!....¡Adiós,hijos!(Seprecipitahacialapuerta;pero,enelmismomomento,Helmerabreviolentamenteladesuhabitaciónyaparececonunacartaenlamano).
HELMER:¡Nora!
NORA(Lanzandoungritopenetrante):¡Ah!
HELMER:¿Quésignifica?...¿Sabesloquediceestacarta?
NORA:Sí,losé.¡Dejaquemevaya!¡Déjamesalir!
HELMER(Deteniéndola):¿Dóndevas?
NORA(Tratandodedesasirse):Nodebessalvarme,Torvaldo.
HELMER(Retrocediendo):¡Entonces,escierto!¿Dicelaverdadestacarta?¡Quéhorror!No,noesposible,nopuedeser.
NORA:Eslaverdad.Teheamadoporsobretodaslascosasenelmundo.
HELMER:¡Eh!Dejémonosdetonterías.
NORA(Dandounpasohaciaél):¡Torvaldo!...
HELMER:¡Desgraciada!¿Quéhastenidovalordehacer?
NORA:Déjamesalir.Túnohasdellevarelpesodemifalta,túnohasderesponderpormí.
HELMER:¡Bastadecomedias!(Cierralapuertadelrecibidor).Tequedarásahí,ymedaráscuentadetusactos.¿Comprendesloquehashecho?Di,¿locomprendes?
NORA(Lemiraconexpresióncrecientederigidezydiceconvozopaca):Sí,ahoraempiezoacomprenderlagravedaddelascosas.
HELMER(Paseándoseagitado):¡Oh!Terribledespertar.¡Duranteochoaños....ella,mialegríaymiorgullo...,unahipócrita,unaembustera!...Todavíapeor:¡unacriminal!¡Quéabismodedeformidad!¡Quéhorror!(DeteniéndoseanteNora,quecontinúamuda,lemirafijamente).Yohabríadebidopresentirqueibaaocurriralgunacosadeestaíndole.Habríadebidopreverlo.Conlaligerezadeprincipiosdetupadre...;túhasheredadoesosprincipios.¡Faltadereligión,faltademoral,faltadetodosentimientodeldeber!...¡Oh!Biencastigadoestoyporhabertendidounvelosobre,suconducta.Lohiceporti,yésteeselpagoquemedas.
NORA:Sí,asíes.
HELMER:Hasdestruidomifelicidad,aniquiladomiporvenir.Nopuedopensarlosinestremecerme.Tehaspuestoamerceddeunhombresinescrúpulos,quepuedehacerdemícuantoleplazca,pedirmeloquequiera,disponerymandarloquegustesinquemeatrevaarespirar.Asíquedaréreducidoalaimpotencia,echadoapiqueporlaligerezadeunamujer.
NORA:Cuandoyohayaabandonadoestemundo,estaráslibre.
HELMER:¡Ah!Déjatedeexpresioneshuecas.Tupadreteníatambiénunalistadeellas.¿Quéganaríayoconquetúabandonaraselmundo,comodices?Nada.Apesardeeso,podríatrascenderelcaso,yquizásesospecharaqueyohabíasidocómplicedetucriminalacción.Podríacreersequefuielinstigador,elqueteindujoahacerlo.Yestotelodeboati;ati,aquienhellevadoenbrazosatravésdetodanuestravidaconyugal.¿Comprendesahoralagravedaddeloquehashecho?
NORA(Tranquilayfría):Sí.
HELMER:Estoestanincreíble,quenovuelvodemiasombro;perohayquetomarunpartido.(Pausa).Quítateesedominó.¡Queteloquites,digo!(Pausa).Tengoquecomplacerlodeunaodeotramanera.Setratadeahogarelasuntoatodotrance.Y,encuantoanosotros,comosinadahubiesecambiado.Porsupuesto,hablosólodelasapariencias,y,porconsiguiente,seguirásviviendoaquí,lógicamente;peroteestáprohibidoeducaralosniños...,nomeatrevoaconfiártelos.¡Ah!Tenerquehablardeestemodoaquientantoheamadoyaquientodavía...Enfin,todopasó,nohaymásremedio.Enlosucesivonohayquepensaryaenlafelicidad,sinosóloensalvarrestos,ruinas,apariencias...(Llamanalapuerta.Helmerseestremece).Quéesesto?¡Tantarde!¿Seráya...?¿Habráesehombre...?¡Escóndete,Nora!Diqueestásenferma.(Noranosemueve.Helmervaaabrirlapuerta).
ELENA(Amediovestirenelrecibidor):Unacartaparalaseñora.
HELMER:Démela.(Tomalacartaycierralapuerta).Sí,esdeél;peronolatendrás.Quieroleerlayo.
NORA:Léela.
HELMER(Aproximándosealalámpara):Apenasmeatrevo.Quizáseamosvíctimasunoyotro.No,esprecisoqueyosepa.(Abreapresuradamentelacarta,recorrealgunaslíneas,examinaunpapeladjuntoylanzaunaexclamacióndealegría).¡Nora!(Norainterrogaconlamirada).¡Nora!...¡No,tengoqueleerlootravez!...¡Sí,eso!¡Estoysalvado!¡Nora,estoysalvado!
NORA:¿Yyo?
HELMER:Tútambién,naturalmente.Noshemossalvadolosdos.Mira.Tedevuelveelrecibo.Dicequelamenta,quesearrepiente...,unsucesofelizqueacabadecambiarsuexistencia...¡Eh!Pocoimportaloqueescribe.¡Estamossalvados,Nora!Yanadiepuedeinferirteelmenordaño.¡Ah!Nora,Nora....no,destruyamosantetodoestasabominaciones.Déjamever...(Dirigeunamiradaalrecibidor).No,noquieroyavernada;supondréquehetenidounapesadilla,yseacabó.(Rompelasdoscartasyelrecibo,loarrojatodoalachimeneaycontemplacómoardenlospedazos).¡Ya!Todohadesaparecido.TedecíaquedesdelasvísperasdeNavidadtu...¡Oh!¡Quétresdíasdepruebahasdebidopasar,Nora!
NORA:Duranteestostresdíashesostenidounaluchaviolenta.
HELMER:Ytehasdesesperado;noveíasmáscaminoque...Olvidaremosporcompletotodosestossinsabores.Vamosacelebrarnuestraliberaciónrepitiendocontinuamente:sehaconcluido,sehaconcluido.Peroóyeme,Nora,parecequenocomprendes:sehaconcluido.¡Vamos!¿Quésignificaesaseriedad?¡Oh!PobrecillaNora,yacomprendo...Noaciertasacreerqueteperdono.Puescréelo,Nora,telojuro;estáscompletamenteperdonada.Sébienquetodolohicisteporamoramí
NORA:Esverdad.
HELMER:Mehasamadocomounabuenaesposadebeamarasumarido;peroflaqueabasenlaeleccióndelosmedios.¿Creestúqueyotequieromenosporquenopuedasguiarteatimisma?No,no,confíaenmí:notefaltaráayudaydirección.Noseríayohombresitucapacidaddemujernotehicieradoblementeseductoraamisojos.Olvidalosreprochesquetedirigíenlosprimerosmomentosdeterror,cuandocreíaquetodoibaadesplomarsesobremí.Teheperdonado,Nora,tejuroqueteheperdonado.NORA:¡Graciasporelperdón!(Sevaporlapuertadeladerecha).
HELMER:No,quédateaquí...(Lasigueconlosojos).¿Porquétedirigesalaalcoba?
NORA(Dentro):Voyaquitarmeeltrajedemáscaras.
HELMER(Cercadelapuerta,quehaquedadoabierta):Bien,descansa,procuratranquilizarte,reponertedeestaalarma,pajarilloalborotado.Reposaenpaz,yotengograndesalasparacobijarte.(Andandosinalejarsedelapuerta).¡Oh!Quétranquiloydeliciosohogarelnuestro,Nora.Aquíestássegura;teguardarécomosifuerasunapalomarecogidapormídespuésdesacarlasanaysalvadelasgarrasdelbuitre.Sabrétranquilizartupobrecorazónpalpitante.Loconseguirépocoapoco;créeme,Nora.Mañanaverástododeotramanera.Todoseguirácomoantes.Nonecesitarédecirteacadamomentoqueteheperdonado,porquetúmismalocomprenderásindudablemente.¿Cómopuedescreerquevayaarechazarteniahacercargossiquiera?¡Ah!Túnosabesloqueesuncorazónqueama,Nora.¡Estandulce,estangratoparalaconcienciadeunhombreperdonarsinceramente!Noesyasuesposaloúnicoqueveenelserperdonado,sinotambiénsuhija.Asítetrataréenelporvenir,criaturaextraviada,sinbrújula.Notepreocupespornada,Nora,séfrancaconmigonadamás,yyoserétuvoluntadytuconciencia.¡Calla!¿Notehasacostado?¿Tehasvueltoavestir?
NORA(ConsuropaHabitual):Sí,Torvaldo,hevueltoavestirme.
HELMER:¿Yparaqué?
NORA:Nopiensodormirestanoche.
HELMER:Pero,queridaNora...
NORA(Mirandoelreloj):Noestardetodavía.Siéntate,Torvaldo,tenemosquehablar.(Sesientajuntoalamesa).
HELMER:Nora...,¿quésignificaesto?¿Porquéestástanseria?
NORA:Siéntate.Laconversaciónserálarga.Tenemosmuchoquedecirnos.
HELMER(Sentándosefrenteaella):Metienesintranquilo,Nora.Notecomprendo.
NORA:Dicesbien;nomecomprendes.Niyotampocotehecomprendidoatihasta...estanoche.Nomeinterrumpas.Oyeloquetedigo...Tenemosqueajustarnuestrascuentas.
HELMER:¿Enquésentido?
NORA(Despuésdeunapausa):Estamosunofrentealotro.¿Notellamalaatenciónunacosa?
HELMER:¿Quéquieresdecir?
NORA:Haceochoañosquenoscasamos.Piensaunmomento:¿noesahoralaprimeravezquenosotrosdos,maridoymujer,hablamosasolasseriamente?
HELMER:Seriamente,sí...,pero¿qué?
NORA:Ochoañoshanpasado....ymástodavíadesdequenosconocemos,yjamássehacruzadoentrenosotrosunapalabraseriarespectodeunasuntograve.
HELMER:Ibaahacertepartícipedemispreocupaciones,sabiendoquenopodíasquitármelas?
NORA:Nohablodepreocupaciones.Loquequierodeciresquejamáshemostratadodemirarencomúnalfondodelascosas.
HELMER:Peroveamos,queridaNora,¿eraesapreocupaciónapropiadaparati?NORA:¡Esteesprecisamenteelcaso!Túnomehascomprendidonunca...Hansidomuyinjustosconmigo,papáprimero,ytúdespués.
HELMER:¿Qué?¡Nosotrosdos!...Pero¿hayalguienquetehayaamadomásquenosotros?
NORA(Moviendolacabeza):Jamásmeamaron.Lesparecíaagradableestarenadoracióndelantedemi,nimásnimenos.
HELMER:Vamosaver,Nora,¿quésignificaestelenguaje?
NORA:Loquetedigo,Torvaldo.Cuandoestabaalladodepapá,élmeexponíasusideas,yyolasseguía.Siteníaotrasdistintas,lasocultaba;porquenolehubieragustado.Mellamabasumuñequita,yíugabaconmigocomoyoconmismuñecas.Despuésvineatucasa.
HELMER:Empleasunafrasesingularparahablardenuestromatrimonio.
NORA(Sinvariardetono):Quierodecirquedemanosdepapápaséalastuyas.Túloarreglastetodoatugusto,yyoparticipabadetugusto,olodabaaentender;nopuedoasegurarlo,quizálounoylootro.Ahora,mirandohaciaatrás,meparecequehevividoaquícomolospobres....aldía.Hevividodelaspiruetasquehacíapararecrearte,Torvaldo.Esoentrabaentusfines.Túypapáhansidomuyculpablesconmigo,yustedestienenlaculpadequeyonosirvaparanada.
HELMER:Eresincomprensibleeingrata,Nora.¿Nohassidofelizamilado?
NORA:¡No!Creíaserlo,peronolohesidojamás.
HELMER:¡Queno...,quenohassidofeliz!
NORA:No,estabaalegreynadamás.Erasamableconmigo....peronuestracasasóloeraunsalónderecreo.Hesidounamuñecagrandeentucasa,comofuimuñecaencasadepapá.Ynuestroshijos,asuvez,hansidomismuñecas.Amímehacíagraciavertejugarconmigo,comoalosniñoslesdivertíavermejugarconellos.Estoesloquehasidonuestraunión,Torvaldo.
HELMER:Hayalgodeciertoenloquedices....aunqueexagerasmucho.Pero,enlosucesivo,cambiarátodo.Hapasadoeltiempoderecreo;ahoravieneedelaeducación.
NORA:¿Laeducacióndequién?¿Lamíaoladelosniños?
HELMER:Latuyayladelosniños,queridaNora.
NORA:¡Ay!Torvaldo.Noerescapazdeeducarme,dehacerdemílaverdaderaesposaquenecesitas.
HELMER:¿Yerestúquienlodice?
NORA:Yencuantoamí....¿quépreparacióntengoparaeducaralosniños?
HELMER:¡Nora!
NORA:¿Nolohasdichotúhacepoco?...¿Nohasdichoqueesunatareaquenoteatrevesaconfiarme?
HELMER:Lohedichoenunmomentodeirritación.¿Ahoravasainsistireneso?
NORA:¡Diosmío!Lodijistebienclaramente,Esunatareasuperioramisfuerzas.Hayotraquedeboatenderdesdeluego,yquieropensar,antetodo,eneducarmeamímisma.Túnoereshombrecapazde
facilitarmeestetrabajo,ynecesitoemprenderloyosola.Poresovoyadejarte.
HELMER(Levantándosedeunsalto.):¡Qué!¿Quédices?
NORA:Necesitoestarsolaparaestudiarmeamímismayacuantomerodea;asíesquenopuedopermaneceratulado.
HELMER:¡Nora!¡Nora!
NORA:Quieromarcharmeenseguida.NomefaltaráalbergueparaestanocheencasadeCristina.
HELMER:¡Hasperdidoeljuicio!Notienesderechoamarcharte.Teloprohibo.
NORA:Túnopuedesprohibirmenadadeaquíenadelante.Mellevotodolomío.Detinoquierorecibirnadaahoraninunca.
HELMER:Pero¿quélocuraesésta?
NORA:Mañanasalgoparamipaís...Allípodrévivirmejor.
HELMER:¡Quéciegaestás,pobrecriaturasinexperiencia!
NORA:Yaprocuraréadquirirexperiencia,Torvaldo.
HELMER:¡Abandonartuhogar,tuesposo,tushijos!...¿Nopiensasenloquesedirá?
NORA:Nopuedopensarenesaspequeñeces.Sóloséqueparamíesindispensable.
HELMER:¡Ah!¡Esirritante!¿Demodoquetraicionaráslosdeberesmássagrados?
NORA:¿Aquéllamastúmisdeberesmássagrados?
HELMER:¿Necesitasquetelodiga?¿Nosontusdeberesparacontumaridoytushijos?
NORA:Tengootrosnomenossagrados.
HELMER:Nolostienes.¿Quédeberessonésos?
NORA:Misdeberesparaconmigomisma.
HELMER:Antesquenada,eresesposaymadre.
NORA:Nocreoyaeneso.Antetodosoyunserhumanoconlosmismostítulosquetú...,o,porlomenos,debotratardeserlo.Séquelamayoríadeloshombrestedaránlarazón,Torvaldo,yqueesasideasestánimpresasenloslibros;peroahoranopuedopensarenloquedicenloshombresyenloqueseimprimeenloslibros.Necesitoformarmemiidearespectodeestoy
procurardarmecuentadetodo.
HELMER:¡Qué!¿Nocomprendescuálestupuestoenelhogar?¿Notienesunguíainfalibleenestascuestiones?¿Notieneslareligión?
NORA:¡Ay!Torvaldo.Noséexactamentequéeslareligión.
HELMER:¿Quenosabesquées?
NORA:SóloséloquemedijoelpastorHansenalprepararmeparalaconfirmación.Lareligiónesesto,aquelloylodemásallá.Cuandoestésolaylibre,examinaréesacuestióncomounadetantas,yverésielpastordecíalaverdad,o,porlomenos,siloquemedijoeraverdadrespectodemí.
HELMER:¡Oh!¡Esinauditoenunamujertanjoven!Perosinopuedeguiartelareligión,déjamealmenossondeartuconciencia.Porque¿supongoquetendrásalmenossentidomoral?¿Oesquetampocotieneseso?Responde.
NORA:¿Quéquieres,Torvaldo?Meesdifícilcontestarte.Loignoro.Noveoclaronadadeeso.Nosémásqueunacosayesquemisideassoncompletamentedistintasdelastuyas;quelasleyesnosonlasqueyocreía,y,encuantoaqueesasleyesseanjustas,nomecabeenlacabeza.¡Notenerderechounamujeraevitarunapreocupaciónasupadreancianoymoribundo,niasalvarlavidaasuesposo!¡Esonoesposible!
HELMER:Hablascomounachiquilla.Nocomprendesnadadelasociedaddequeformasparte.
NORA:No,nocomprendonada;peroquierocomprenderloyaveriguardepartedequiénestálarazón:sidelasociedadodemí.
HELMER:Túestásenferma,Nora;tienesfiebre,yhastacasicreoquenoestásentujuicio.
NORA:Porlocontrario,estanocheestoymásdespejadaysegurademíquenunca.
HELMER:¿Yconesaseguridadyesalucidezabandonasatumaridoyatushijos?
NORA:Sí.
HELMER:Esonotienemásqueunaexplicación.
NORA:¿Quéexplicación?
HELMER:¡Yanomeamas!
NORA:Asíes;enefecto,ésaeslarazóndetodo.
HELMER:¡Nora!...¿Ymelodices?
NORA:Losiento,Torvaldo,porquehassidosiempremuybuenoconmigo...Pero¿quéhedehacerle?Noteamoya.
HELMER(Esforzándoseporpermanecersereno):Deeso,porsupuesto,¿tambiénestáscompletamenteconvencida?
NORA:Absolutamente.Yporesonoquieroestarmásaquí.
HELMER:¿Ypuedesexplicarmecómoheperdidotuamor?
NORA:Muysencillo.Hasidoestamismanoche,alverquenoserealizabaelprodigioesperado.Entonceshecomprendidoquenoeraselhombrequeyocreía.
HELMER:Explícate.Noentiendo....
NORA:Duranteochoañosheesperadoconpaciencia,porquesabíadesobra,Diosmío,quelosprodigiosnosoncosasqueocurrendiariamente.Llegóalfinelmomentodeangustia,ymedijeconcertidumbre:ahoravaarealizarseelprodigio.MientraslacartadeKrogstadestuvoenelbuzón,nocreíniporunmomentoquepudierasdoblegartealasexigenciasdeesehombre,sinoqué,porlocontrario,ledirías:«Dígaseloatodoelmundo».Ycuandoesohubieraocurrido...
HELMER:¡Ah,sí!...¿Cuandoyohubieraentregadoamiesposaalavergüenzayalmenosprecio...?
NORA:Cuandoesohubieraocurrido,yoestabacompletamenteseguradequeresponderíasatododiciendo:«Yosoyculpable».
HELMER:¡Nora!
NORA:Vasadecirqueyonohubieraaceptadosemejantesacrificio.Escierto.Pero¿dequéhubieseservidomiafirmaciónalladodelatuya?...¡Puesbien!,éseeraelprodigioqueesperabaconterror,y,paraevitarlo,ibaamorir.
HELMER:Nora,conplacerhubiesetrabajadoportidíaynoche,yhubiesesoportadotodaclasedeprivacionesydepenalidades;peronohaynadiequesacrifiquesuhonorporelseramado.
NORA:Lohanhechomillaresdemujeres.
HELMER:¡Eh!Piensascomounaniña,yhablasdelmismomodo.
NORA:Esposible,perotúnopiensasnihablascomoelhombreaquienyopuedoseguir.Yatranquilizado,noencuantoalpeligroquemeamenazaba,sinoalquecorríastú...,todoloolvidaste,yvuelvoasertuavecillacantora,lamuñequitaqueestabasdispuestoallevarenbrazoscomoantes,yconmásprecaucionesquenuncaaldescubrirquesoymásfrágil.(Levantándose).Escucha,Torvaldo:enaquelmomentomeparecióquehabíavividoochoañosenestacasaconunextraño,yquehabíatenidotreshijosconél...¡Ah!¡Noquieropensarlosiquiera!Tengotentacióndedesgarrarmeamímismaenmilpedazos.
HELMER(Sordamente):Locomprendo;elhechoesindudable.Sehaabiertoentrenosotrosunabismo.Perodisinopuederepararse,Nora.
NORA:Comoyosoyahora,nopuedosertuesposa.
HELMER:Yopuedotransformarme.
NORA:
Quizá...,sitequitantumuñeca.
HELMER:¡Separarse...,separarsedeti!No,no,Nora,nopuedoresignarmealaseparación.
NORA(Dirigiéndosehacialapuertadeladerecha):Razóndemásparaconcluir.(Sevayvuelveconelabrigo,elsombreroyunapequeñamaletadeviaje,quedejasobreunasillacercadelamesa).
HELMER:Nora,todavíano,todavíano.Esperaamañana.
NORA(Poniéndoseelabrigo):Nopuedopasarlanochebajoeltechodeunextraño.
HELMER:¿Peronopodemosseguirviviendojuntoscomohermanos?
NORA(Poniéndoseelsombrero):Semejantetipodevidanoduraríamucho.(Poniéndoseelchalsobreloshombros).Adiós,Torvaldo.Noquieroveralosniños.Séqueestánenmejoresmanosquelasmías.Enmisituaciónactual....nopuedoserunamadreparaellos.
HELMER:Pero¿algúndía,Nora...,undía?
NORA:Nadapuedodecirte,porqueignoroloqueserádemí.
HELMER:Peroseacomosea,eresmiesposa.
NORA:Cuandounamujerabandonaeldomicilioconyugal,comoyoloabandono,lasleyes,segúndicen,eximenalmaridodetodaobligaciónconrespectoaella.Decualquiermodoteeximo,porquenoesjustoquetúquedesencadenado,noestándoloyo.Absolutalibertadporambaspartes.Toma,aquítienestuanillo.Devuélvemeelmío.
HELMER:¿Tambiéneso?
NORA:Sí.
HELMER:Toma.
NORA:Gracias.Ahoratodohaconcluido.Ahídejolasllaves.Enloquerespectaalacasa,ladoncellaestáenteradadetodo...mejorqueyo.Mañana,despuésdemimarcha,vendráCristinaaguardarenunbaúlcuantotrajealveniraquí,puesdeseoquesemeenvíe.
HELMER:¡Todohaconcluido!¿Nopensarásenmíjamás,Nora?
NORA:Seguramentequepensaréconfrecuenciaentiyenlosniñosyenlacasa.
HELMER:¿Puedoescribirte,Nora?
NORA:¡No,jamás!Teloprohibo.
HELMER:¡Oh!Peropuedoenviarte...
NORA:
Nada,nada.
HELMER:Ayudarte,silonecesitas.
NORA:¡No!Nopuedoaceptarnadadeunextraño.
HELMER:Nora...,¿yanoserémásqueunextrañoparati?
NORA(Tomandolamaletadeviaje):¡Ah!Torvaldo.Senecesitaríaqueserealizaraelmayordelosmilagros.
HELMER:Dicuál.
NORA:Necesitaríamostransformarnoslosdoshastaelextremode...¡Ay!Torvaldo.Nocreoyaenmilagros.
HELMER:Puesyosíquierocreer.Di:¿deberíamostransformarnoslosdoshastaelextremode...?
NORA:Hastaelextremodequenuestrauniónfueraunverdaderomatrimonio.¡Adiós!(Seoyecerrarlapuertadelacasa).
HELMER(Dejándosecaerenunasillacercadelapuertayocultándoseelrostroconlasmanos):¡Nora,Nora!(Levantalacabezaymiraenderredorsuyo).¡Sehaido!¡Noverlamás!...(Convislumbredeesperanza.).¡Elmayordelosmilagros!(Seva).
HENRIKIBSEN:RETRATISTASICOLOGICOYFOTOGRAFOSOCIAL
ENTRELOSCALIFICATIVOSMÁShabitualesqueharecibidoeldramaturgonoruegoHenrikJohanIbsen,estáelde«Padredelteatrocontemporáneo».Yesqueapartirdelestrenodesusobrasmásconocidas,Ibsenfueconsolidandotemasdramáticosyformasteatralesqueconlosañosseconvertiríanenlamaneramáscaracterísticadehacerteatro.Inclusomuchoshistoriadoresdelaliteraturahablandeun«antes»yun«después»deIbsen.
Suteatrodepersonajesconperfilessicológicosdefinidos,lacríticasocialymoralquellevaenvueltasupropuesta,lautilizacióndelRealismocomomaneradeaproximarsealindividuoyalasociedad,fueronelementostanfuertesydetalrepercusiónenelteatrodefinesdelsiglopasadoycomienzosdeéste,queapartirdesusobrasunanuevaépocahabíanacidoparalaescenaoccidental.EléxitoyelreconocimientolesobrevinieronaIbsenenvida,popularizándoseenNoruegayEuropasufiguraderostroenfurruñadoydeprofusaspatillas,ojoatentoparaponerenteladejuicioalmundodesutiempo.
IbsennacióenelpequeñopuertodeSkien,situadoa150kilómetrosdelacapitaldeNoruega,Cristianía,actualOslo.Supadreeraunimportantenegociantequeperdiósufortunadebidoareveseseconómicos,sumiéndoseenunasituaciónquelepermitiódareducaciónasuhijosólohastalosquinceaños.Aesaedad,HenrikseinstalóenlaciudadcosteradeGrimstad,dondesedesempeñócomoaprendizdefarmacéutico.Enellocaldetrabajoescribiósusprimerospoemasyen1841,alos2laños,concluyóCatalina,suprimeraobradeteatroquenofueestrenadasinohasta1881.
En1850serealizósuprimerarepresentaciónteatral,Latumbadelguerrero,elmismoañoenquereprobósuexamendeingresoalauniversidad.En1851,Ibsenhizopúblicasusimpatíaporlosmovimientosnacionalesyenestaperspectivafundó,juntoadosamigos,larevistaAndhrimner.EsemismoañoentróatrabajarcomoasistenteenelprimerTeatroNacionalNoruego,enlaciudaddeBergen,cargoenelquesemantuvoseisaños.Apartirde1851,Ibsenllevóunavidaparticularmenteactiva.Secasóen1858conSusannaThoresenconquientuvounhijo(Sigurd)alañosiguiente.Enesaépocasededicócasiexclusivamentealaactividadescénica,realizandogiraspordistintospaíseseuropeos,viendoteatroyestrenandoproduccionesdesuprimeraetapa,lamayoríaenelteatrodeBergen.Tambiéneditóprofusamentelibrosconsuspoemas,obrasypolémicosensayos.Perosonprecisamentesuspiezasteatraleslasmásnegativamentetratadasporlacríticayelpúblico,inclusoen1862,cuandopublicóLacomediadelamor-quesóloseestrenóen1873-,Ibsenfueacusadodeinmoral.Unprofesoruniversitariopropusocastigarpúblicamentealautorconunagolpiza«abastonazos».
Susuertecomenzóacambiarenlosañossiguientes,graciasaalgunasobrasquefueronbienrecibidasenNoruegayEuropa,comoBrandyLacoalicióndelosjóvenes.En1871fuecondecoradoporelgobiernodeDinamarca,convirtiéndoseenunnombrerelativamenteconocido.Apartirdeesemomento,ygraciasalossucesivosyprogresivosestrenosteatrales(EmperadoryGalileo,PeerGynt,LosguerrerosdeHelgolandysobretodoLospilaresdelasociedad),seconvirtióenuncélebredramaturgoquedejabaatrástantolaspenuriaseconómicascomolacríticanegativa.Suéxitodefinitivo-aunquenoexentodeuntonoescandaloso-vinoen1879,paraelestrenooficialdeCasademuñecas,enelTeatroRealdeCopenhague,hastaahorasucreaciónmásconocida.Lamayoríadelascapitaleseuropeaslorepresentaban,enalgunasdelascualeslbsenvivió,comoRomayMunich.
Deunamaneracasipremonitorio,en1899publicóCuandolosmuertosdespertamos:alañosiguientesufrióunataquedeapoplejíaquelodejóimposibilitadodetrabajar.Unsegundoataquealpocotiempoleprodujotaldisminuciónfísicaymental,quehasta1905quedóconfinadoaunasilladeruedas,alcuidadodeunenfermeroyconunaúnicadistracción:mirarlavidacallejeraatravésdeloscristalesdelaventana.Finalmente,postradoensulecho,Ibsenmurióenmayode1906.AsusfuneralesasistióelreydeNoruega,embajadores,miembrosdelParlamento,representantesdelaIglesiaydelosmediosuniversitarios.Susrestosfuerondepositadosenunmausoleoespecialmenteconstruidopararecibirlos.
Ademásdedramaturgo,hombredeteatroyescritor,Ibsenfueunafigurapública,nosóloensupaís,sinotambiénenEuropa.YpartedeellosedebióaquesuespírituinquietoycuestionadorabsorbiólosairesrepublicanosdelmundoylosllevóaNoruega,unanaciónquehabíasidodominadadurante450añosporsusvecinosescandinavos,sinconocerlalibertad.ElRomanticismoalemáninfluyófuertementeensuprimeraetapa,marcandosusescritosconproclamasdelibertad.Todoelloleganóunsitialpolémicodesdetempranoentresuscontemporáneos,convirtiéndoseconlosañosenalguienqueinfluiríasobrelaopiniónpública.Deallísupopularidadyelreconocimientooficialquepocoapocofueganando.
HabitualmentesedistinguentresetapasenIbsen:unaprimeramuyligadaalRomanticismoalemán,plenademitologías,airesépicosypoéticos,fabuladora,máscercadelafantasíaquedelRealismo,lasegundaépoca-porlaqueesmásconocido-estádominadaporlacríticasocialylaposturaéticafrentealascorrupcionesdesutiempo,iniciadaporLacoalicióndelosjóvenes;latercera,enfin,estámáscercanaalsimbolismoyalestudiodelinconsciente,yyaseesbozaenElpatosalvajeyRosmersholm.Deesteperíodo,suproduccióncumbreesHeddaGabler,protagonizadaporunmujercercanaalcasoclínico,dereprimidavidaemocionalyahogadaporsudobletemoralridículoyelescándalo.Conestaobra,Ibsencondensóunadesusvertientesteatrales,elcomplejoretratosicológico,queanunciabaasuvezlosestudiossicoanalíticosiniciadosporSigmundFreudalgunosañosdespués:en1895,FreudpublicasusfamososEstudiossobrelahisteria,querevolucionaránlamedicinadesutiempo.
ElpasoentrelaprimeraylasegundaetapadelaproducciónibsenianasesitúadespuésdelestrenodelpoemadramáticoPeerGynt.Apesardequehoyendíagozadepopularidad,ensutiempofueacerbamentecriticada,porsupuestasalusionessumergidasqueeldramaturgohabríadeslizadoenlosparlamentosdelconformistayacomodaticiopersonajeprotagónico.Furiosoporestareacción,lbsenescribióasuamigo,colegaymástardeconsuegroBjörnstjerneBjörnson:«Laindignaciónmultiplicamisfuerzas.¿Quierenlaguerra?¡Lesharélaguerra!Miintenciónesahoradedicarmealafotografía.Haréposaramiscontemporáneosunoporunofrenteamíobjetivo.Cadavezquemeencuentreconunalmadignadeserretratada,noperdonaréniunpensamientoniunafugazintenciónapenasenmascaradaporlapalabra».Eldramaturgolodecíaenunsentidorealyenunoliterario:efectivamenteestudióelartedelafotografía-queporaquellosañoseraaúnincipiente-yllegóadominarloconeficacia;perotambién,apartirdeesemomento,suspreocupacionessevolcaronhaciaelpalpablemundoquelerodeabayaretratarcríticamentesobreelescenarioalasociedaddesutiempo.
Ibsenrenuncióentoncesalteatrolegendarioyfantástico,asuspoéticasincursionesenlaHistoria,paraabocarsealacomposicióndeloqueseconocecomosus«TreceDramasBurgueses».Enellosseencargaráderetratarladescomposiciónmoraldelasociedadnoruega,elprocesodesutransformaciónen«unmundodeengañosymentiras»,alinflujodeldesarrollodelcapitalismoindustrial.
JustamenteenLacoalicióndelosjóvenesnarralacarrerapúblicayprivadadeunmuchacholiberal,un«PeerGyntmetidoapolítico».Enellaseponeenteladejuiciolacarenciadevaloresmoralesyelegoísmodelajuventudacomodada,suoportunismohipócritaysuvacíointerno,apenasrecubiertodeunciertobrilloexterior.Apartirdeesemomento,tambiénIbsenemprendeotratareaquetransformaráeldramacontemporáneo:elusodeunaprosacotidiana,enloquedefiniócomo«elmuchomásdifícilartedereproducirelgenuinoyllanolenguajequesehablaenlavida».Asumióasíellenguajedelaclasemedia,postergandolariqueza«literaria»,perollenándolodesignificacionesyconvirtiéndoloenunvehículodramáticoelocuenteyeficaz.
Ensuafánporretratarcríticamentelosmalesmoralesyladescomposicióndelasociedad,Ibsencreóunadesusobrasmayoresymásrepresentativas:Lospilaresdelasociedad.Enella,tresimportantesmiembrosdelacomunidad-comerciantesyfuncionariosgubernamentales-elaboranunplanparaquelaconstruccióndelfuturoferrocarrilseahechaatravésdeunastierrasquelespertenecen,ynoporelbordedelacosta,comoeralocorrecto.Ellolosbeneficiará,alrevalorizarseunosterrenosqueacabandeadquirirabajoprecio.Lointeresante-yquenoconviertealaobraenunameradenuncia-esqueestospersonajesdisfrazansusmaniobrasendecisionespolíticasdelmásaltonivel,cuyostrascendentesobjetivos,segúnproclaman,apuntanalbiendetodalasociedad.EnLospilaresdelasociedad,Ibsendeslizaunaclarareflexión:engeneral,lasmejoríasdeldesarrollotecnológicosonaceptadasorechazadassegúnlaconvenienciadeestossectoresdepoder.
Aquísearremetecontratodaslasinstanciasdominantesdelaépoca,incluidoelclero,y
multiplicasudenuncia:loscomerciantesregentanunacompañíanavieraquedespachabarcosenmalascondiciones,muchosdeloscualesnaufragan,muriendosuspasajeros.Enestecasoserefiereahechosrealesdesuépoca:yaen1868,elParlamentoingléshabíatratadoestetema,einclusoenNoruegaexistióunescándaloporuncasoparecido,unañoantesdelestrenodelaobra.
Escándalotambiéneselqueapareceenunadesuspiezasmáscombativas,Unenemigodelpueblo.AquísecuentalahistoriadeldoctorStockamann,quienseechaencimaatodasupequeñaciudadalpretenderdenunciarlapolucióndelasaguastermalesqueconstituyenelprincipalingresodeaquélla,ydondeserevelanotrascorrupcionesdelacomunidad.Apesardesucarácter«panfletario»,laobrahasobrevividograciasalasingularfuerza,alaluchaentrelarazónylafuerza,entreelprogresoylainmovilidad,entrelahonestidadylahipocresíacriminal.
Conestascreaciones,Ibsenfuecumpliendosuprogramacentral:poneraldescubiertoladecadenciadeunmundoqueseasientasobrelasbasesdelaopresiónylamentira,losllamados«pilaresdelasociedad».Enestesentido,eldramaturgonoruegosebasabaenelementosdelahistoriauniversalqueletocabavivir:afinalesdelsigloXIXcrecíalallamadasegundaRevoluciónIndustrial,caracterizadaporlaurbanizaciónycrecimientodelproletariadoylareadecuacióndelasestructurassociopolíticas.
EsteenfoquedeIbsenmodelóelcarácteresencialdesuscreacionesmásimportantes:elrealismocrítico.Lasdosvertientesquecaracterizansuproducciónson,porunlado,elempleodeunconjuntodetécnicasexpositivas,deunaseriedeilusionesinterpretativasyescenográficasquecontribuyenenelespectadoracrearlasensaciónde«realidad»;y,porotro,ladecisióndeenjuiciaresarealidad,planteandodemaneraexplícitalosgrandesproblemasprovocadosporlasociedadeuropeadesuépoca.
Así,atravésdeunarigurosaestructuraenlaquelospersonajessepresentanydebatentemasclavesdesutiempo,quedavigorosamenteretratadala«claseburguesa»delaépoca,oporlomenosaquélladominadaporlahipocresíasocial,lacorrupciónpolítica,laorganizaciónpatriarcaldelafamilia,lasubordinacióndelamujery,engeneral,laincesantecontradicciónentrelosprincipiosmoralesquedicensustentarse,ylaexistenciasocialconcreta.Ellenguajenoesyaeltonoelevadodeldramapoético,sinoeldeladiscusiónracionalylógica.Apesardeello,enlosdramasdeIbsennuncalospersonajesaparecencomomuñecosinanimadoscuyaúnicafunciónesexponerviciossociales:lafinareddetejidosicológico,latramaargumental,loselementossimbólicosquetiñenlaacción,laorganizacióndelaestructuradramáticaylacomplejidaddelasrelaciones,constituyenununiversodevariadasresonancias.Ellopermitequehoydíaseveandesdevariaslecturasyperspectivasrenovadas.
Ensuconjunto,laobradeIbsenrenegódelconceptorománticoquedominabaenlaépocaypropusounaestéticadistinta.PeroaunqueesteRealismoesnotorioengranpartedesuproduccióntambiénaparecemoderadamentelatendenciaNaturalista,quecreciósobretodoenlanarrativadelaépoca.Enesteconcepto,elescritoreraextremadamentedetallistaensufijacióncientíficaparalostipos,caracteresyconflictos.Losnaturalistasincluyeronensusobraslosconocimientosdesutiempo,fundamentalmentelosrelacionadosconlaMedicinaylaBiología.EnIbsen,estapreocupaciónapareceenalgunasocasiones.EnCasademuñecas,porejemplo,estápresenteeneldoctorRank,quienmorirádeunaenfermedadhereditariadebidoalosexcesosenlacomidaylabebidacometidosporsupadre.Enrigor,elavancedelacienciacontemporáneahademostradoquetalesexcesosnonecesariamentesemanifiestanenlosdescendientesyenningúncasodeesamanera,yporelloesteaspectodelacreaciónNaturalistaqueactualmentepodríapareceringenua.Entodocaso,lasobrasdeIbsenquerozanestetemanovuelvenesencialeslascreenciasnaturalistas,sinoquelastransformanenmetáforasdepreocupacionesmayores.
Aunquesucreaciónpodríaservistacomolaencarnacióndepostuladospuramente«sociales»,enIbsendominalaperspectivaindividual,eldeberdelapersonaparaconsigomisma.Aquíespreferentelatareadeautorrealización,laimposicióndelapropianaturalezacontralosprejuiciosylosconvencionalismosmezquinosypasadosdemodadelasociedad.EnEuropaseleveneróporserunaespeciede«predicadormoral»,deacusadorapasionadoydefensorimperturbabledelaverdad,ysusobrasnonecesariamenteteníanqueencajarconunpensamientocaracterizadodespuéscomode«socialista».Dehecho,Ibsennocreíamuchoeneldictadodemocráticodequelasmayoríasteníanlarazón.EstaactitudsolitariaaparecesintetizadaenunparlamentodeUnenemigodelpueblo:«Elhombremásfuertedelmundoes
elqueestámássolo».Apesardequevariasvecesopinóque«Lasmayoríasnotienennuncalarazón»,lalecturadesusdramasarrojaunaposturaqueactualmentellamaríamossolidariayhumanista.Enefecto,suscreacionessonunamiradacompasivaydefensivadelmáscaídoydesposeído.
Estamiradaaparececoninusitadovigorprecisamenteensupiezamáspopular:Casademuñecas.ElargumentogiraentornoaNora,unaencantadoraydichosadueñadecasaquealcomenzarlaacciónsepreparaacelebrarlaNavidadjuntoasumaridoHelmerysushijos.Porloquelospersonajescomentan,atráshanquedadolosdíasdeoscuridadeconómica:restablecidoHelmerdeunadolencia,acabadesernombradoenunimportantecargoenunbanco.
Sinembargo,unepisodiodelpasadosigueperturbandoaNora:cuandosumaridoestuvoenfermo,ellasevioenlaobligacióndeobtenerdineroprestado.Afaltadeotrorecurso,falsificólafirmadesupadreparaconseguirlo.Pocoapocofuereduciendosudeudayahorapuedecancelarelsaldofinal.PeroKrogstad,elhombrequelefacilitólasuma,tratadeextorsionarlaparaqueconvenzaasumaridodequeledéunbuenpuestoenelbanco.AmenazaaNoraquesinoconsigueesecargo,harápúblicoeldocumentodondeaparecelafirmafalsificada.AunquealfinalNorapuedesalvarlasituaciónevitandoqueHelmeraccedaaldocumento,dejaquelascosasocurran,esperandounacomprensióndeél:malquemal,laaccióndeNoraestuvoencaminadaasalvarlelavida.Alrevésdeello,Helmerlaacusaenlospeorestérminosyledictaunanormaenlafuturavidaencomún:laprohibicióndeeducaraloshijos.Decepcionada,Nora,noaceptaesapropuestaydecideirsedelacasaparahacerunavidadiferente.Todoconcluyeconsusalidadelhogar.
Casademuñecasesunadelasobrasmásestudiadasyanalizadasdelpresentesiglo,ynormalmentecentrodeagudaspolémicas,sobretodoenlosañosinmediatamenteposterioresasuestreno.HabitualmenteeldebatesecentraenlaactituddeNora,ensudecisióndeabandonarlafamiliaparaserellamisma.Yaunquehoyendíaestadecisiónpuedeparecermáslógica,enlaépocadelIbsensetratódealgoinsólitoeinesperado.Conlosaños,el«noraísmo»seconvirtióenbanderadeluchadelosincipientesmovimientosfeministasdeprincipiosdeestesiglo.
Almargendequeefectivamenteensuactitudhayunareivindicacióndelamujerdomesticadaypuestaencalidaddeadornoenelhogar,CasademuñecasprofundizaenelpapeldeNoracomopersona:susalidadelhogaresunintentodecrecimientocomoserhumano,unamaduraciónqueleotorguesupropiaidentidad.Porqueensucasaellanohatenidoningunafunciónrelevantenimotriz,sinopuramentedecorativa.Esuna«ardillita»,una«alondra»oun«pajarilloazorado»-quetrina,peronohabla-,unamujerhermosaquebailamaravillosamente,queesdivertida,una«locuela»irresponsable...PeroNoranisiquieratienepoderdedecisiónfrentealasgolosinasquepuedeonocomer.Menosaúnhabertomadoladecisióndefalsificarunafirmaparasalvaralmarido.Ensuma,Ibsenretrataaquíelpapelnormalqueenaquellaépocaseleasignabaalaesposaenunhogaracomodado:setratadeuna«casademuñecas»,habitadasóloporpersonajesinertesconloscualeslosdemásjuegan,meracompañíapasiva,sinprotagonismoefectivoycarentedecomunicación.
TradicionalmentesehaindicadocomoclaveenelteatrocontemporáneoelmomentoenqueNorasaledelacasa.Enrigor,elinstantemásdecisivamentedramáticoescuandoellalediceasuesposo«Siéntate,Torvaldo;tenemosquehablar».Allíseconocerealmentesuestaturahumana:Noraesunamujerquehacrecidoysehadesarrollado;susuperficiedefrivolidadyencantoesengañosa,yaquedesplazaesaimagenprimeraporladeunamujerconsciente,segurayreflexiva.Helmer,encambio,asumeenplenitudlafilosofíadelaépocaylaconcepciónqueexistíadelhogar,ynovaríaennadasupensamiento.Noraesperabadeélunmilagroquenuncaseprodujo,loquehablaenformaelocuente-alrevésdesuesposa-desucarácterestáticoyconvencional.
UnavezmásIbsenfotografíalamentiradelaépoca,yaquequedaenevidenciaqueelhogardeNorayHelmerestáconstruidosobreunengaño.Ademásdelarebelióndelamujerporlafalsedaddesumatrimonio,hayunaprotestafrentealasleyesquelacondenanporlafalsificacióndeundocumento,habiendodepormediounavidahumana.«¡Notenerderechounamujeraevitarunapreocupaciónasupadreancianoymoribundo,niasalvarlavidaasuesposo!¡Esonoesposible!»,reclamaNora,alocualsuesposolerespondeconunafraseconvencionalydescalificatoria:«Hablascomounachiquilla.Nocomprendesnadadelasociedaddequeformasparte».
Enfin,laincomprendidaposturadeNorafueganandoterrenoconlosaños,hastaconvertirlaconeltiempoenunacontemporánea,figuradecisivadeladramaturgiauniversal,siemprerepresentada,siemprecomentada.
JuanAndrésPiña.
GLOSARIODETERMINOSTEATRALES
ALTACOMEDIA:GéneroteatralquesurgióenEspañaamediadosdelsigloXIXcomoreacciónanteelexcesoretóricoylaampulosidaddeldramaromántico,ycomointentodeacomodarlaescenaalrealismoqueenesemomentoimperabaenEuropa.Enmuchasdesusobrasseexponíanciertosproblemasdelasociedaddesuépoca,enocasionesconbastantecomicidadysentimentalismo.UnodesuscultoresmásconocidosfueVenturadelaVega.
ANFITEATRO:Edificiodeformaovaladaocircularrodeadodeampliasgraderías,queduranteelImperioRomanosededicaba,ensucentrodearena,alaluchadegladiadoresyaespectáculosconanimalessalvajes.Enlaactualidad,estetérminoserefiereacualquieredificiodestinadoaespectáculoscomolosanteriores,peroporsobretodoalasgraderíasdispuestasdemanerasemicircularysituadasenunodelospisosaltosdelasaladeteatro.
MONTAJE:Transformacióndeuntextodramáticoenespectáculo;realizacióndelapuestaenescenadeunaobraescrita.Tambiénserefierealactodecolocarsobreelescenariolosdecorados,muebles,lucesytodoelequiponecesarioparallevaracabounafunción.
OPERA:Espectáculoque,consisteenundramacantadoensutotalidad,conacompañamientomusicaldeorquesta.TienesuorigenenItalia,afinalesdelsigloXVI,ynacióconelpropósitoderevitalizarlatragediaclásicapormediodelamúsica.LaOperatuvosumáximoesplendorenlossiglosXVIIIyXIX,cuandocompusieronparaellalosmásafamadosmúsicosdeEuropa.Suslibretosmuchasveceshansidoadaptacionesdegrandesnovelasydepiezasdramáticasfamosas.
PIE:Consisteenunapalabra,gesto,fraseomovimientoescénicoquesirvedeseñalaunactoroalcuerpotécnico,paraintervenirenlaescena.Habitualmenteeslaúltimafrasedelparlamentodeunpersonajequien«da»elPiealactorquevieneacontinuación.
TEATRODECAMARA:Salateatraldedimensionesreducidas,encuyoescenariocabenpocosactoresyescasoselementosdedecoración.Elpúblico,muyreducidotambién,contemplalarepresentaciónacortadistancia,demaneraqueseestableceentreactoresyespectadoresunaciertaintimidadquefavorecelarelaciónentreambos.Tambiénsedenominadeestamaneraaaquellosespectáculosespecialmentediseñadosparaserrepresentadosenestassalas.ElorigendelTeatrodeCámaraseremontaacomienzosdesiglo,cuandoalgunosgruposreaccionaronfrentealaartificiosidaddelosgrandesteatros.
TERTULIA:Antiguamenteseledabaestenombreaunalocalidadsituadaenelúltimopisodeunteatro.Eneselugarseacomodabanescritoresygentecultaquesepasabanunagranpartedelaobradiscutiendoycriticandoelespectáculo.Posteriormenteeltérminosehautilizadoparadesignarlasreunionesdondelaconversaciónyelintercambiodeideaseselobjetivocentral.
Top Related