8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
1/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 1
1.INTRODUCIN
Nas seguintes pxinas reflexase a labor do Grupo de Traballo Aprender para
Ser , este documento un anexo a memoria que realizamos de dito GT durante este
curso acadmico , dende o mes de setembro ata o mes de maio . O noso grupo tia un
total de trinta horas de traballo, cinco das cales dedicamos a recibir dous relatrios sobre
o tema que estabamos a desenvolver .
A continuacin expomos o noso traballo , primeiro comenzamos cunha parte
moi terica , desglosada nun marco terico sobre a intelixencia emocional , teorias ,
definicins e un glosario de termos relativos ao mundo das emocins e os
sentimentos .
A seguinte parte , , quizais mais amena, pois est dedicada as actividades
prcticas , tanto para aplicar na aula , coma as que nos mesmos levamos a cabo nas
nosas propias aulas . Aqu podemos atopar diversas experiencias postas en marcha nos
centros dos que formanos parte e en diversos ciclos .
Facemos tamn referencia a nosa presentacin na rede , onde divulgamos a nosa
labor , a travs do noso blog.
Por ltimo , incluimos a bibliografa utilizada na redaccin deste documento ,
bibliografa que nos serviu de base para ampliar os nosos coecementos sobre a
intelixencia emocional .
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
2/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 2
2. MARCO TEORICO.
2.1. CRONOLOXA CONSTRUTO IE.
HOWARD GARDNER , 1983 INTELIXENCIAS MLTIPLES
REUVEN BAR-ON , 1988 COCIENTE EMOCIONAL (CE)
PETER SALOVEY E JOHN MAYER , 1990 INTELIXENCA EMOCIONAL
DANIEL GOLEMAN , 1995 INTELIXENCIA EMOCIONAL
En 1983,Howard Gardner traballaba no proxecto Spectrum na Universidade de
Harvard. Gardner, psiclogo da facultade de ciencias da educacin, propoa a Teora
das intelixencias mltiples, descartando que o ser humano tivera un so tipo de
intelixencia. No seu libro, Frames of Mind, estableceu oito tipos de inteligencias:
lingstica-verbal
lxica-matemtica
corporal-cinesttica
visual-espacial
musical
http://es.wikipedia.org/wiki/1983http://es.wikipedia.org/wiki/Howard_Gardnerhttp://es.wikipedia.org/wiki/Howard_Gardnerhttp://es.wikipedia.org/wiki/Howard_Gardnerhttp://es.wikipedia.org/wiki/Universidad_de_Harvardhttp://es.wikipedia.org/wiki/Universidad_de_Harvardhttp://es.wikipedia.org/wiki/Psic%C3%B3logohttp://es.wikipedia.org/wiki/Teor%C3%ADa_de_las_inteligencias_m%C3%BAltipleshttp://es.wikipedia.org/wiki/Teor%C3%ADa_de_las_inteligencias_m%C3%BAltipleshttp://es.wikipedia.org/wiki/Inteligenciahttp://es.wikipedia.org/wiki/Inteligenciahttp://es.wikipedia.org/wiki/Teor%C3%ADa_de_las_inteligencias_m%C3%BAltipleshttp://es.wikipedia.org/wiki/Teor%C3%ADa_de_las_inteligencias_m%C3%BAltipleshttp://es.wikipedia.org/wiki/Teor%C3%ADa_de_las_inteligencias_m%C3%BAltipleshttp://es.wikipedia.org/wiki/Psic%C3%B3logohttp://es.wikipedia.org/wiki/Universidad_de_Harvardhttp://es.wikipedia.org/wiki/Universidad_de_Harvardhttp://es.wikipedia.org/wiki/Universidad_de_Harvardhttp://es.wikipedia.org/wiki/Howard_Gardnerhttp://es.wikipedia.org/wiki/19838/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
3/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 3
emocional, que se dividira en interpersoal e intrapersoal. A primeira
permtenos diferenciar os estados de nimo e as intencins dos demais, e a
segunda danos acceso a propia vida emocional, a gama de sentimentos,
capacitndonos para discriminar entre as emocins, poerlles nome e recurrir a
elas como medio de interpretar e orientar a propia conduta. (Gardner, 1993).
Ambas intelixencias conflen no construto Intelixencia Emocional (Goleman
1996).
naturalista.
existencial.
Posteriormente, os seus colegas investigadores chegaron a describir ata 20.
Gardner, cando fala das intelixencias mltiples, colabora no rescate do concepto de
intelixencia do mbito intelectual e facilitou o camio cara a intelixencia emocional.
O concepto de intelixencia emocional ten un precursor no concepto de
Intelixencia Social, do psiclogo Edward Thorndike quen en 1920 a definiu como "a
habilidade para comprender e dirixir aos homes e mulleres, mozos e mozas, e actuarsabiamente nas relacions humanas".
Foi o psicolgo Reuven Bar-On na sa Tesis Doutoral en 1988 o primeiro en
falar do Cociente Emocional, paralelo ao Cociente Intelectual.
http://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Inteligencia_Social&action=edit&redlink=1http://es.wikipedia.org/wiki/Edward_Thorndikehttp://es.wikipedia.org/wiki/1920http://es.wikipedia.org/wiki/1920http://es.wikipedia.org/wiki/Edward_Thorndikehttp://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Inteligencia_Social&action=edit&redlink=18/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
4/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 4
A expresin "intelixencia emocional" introducrona por primeira vez no campo da
psicoloxa en 1990 os investigadores Peter Salowey y John D. Mayer definndoa coma
a capacidade de percibir os sentimentos propios os dos demais, distinguir entre eles
servirse de esa informacin para guiar o pensamento e a conduta dun mesmo.
Este concepto sera presentado mediticamente por Daniel Goleman en 1995 cun
libro de gran xito. No seu libro La inteligencia emocional en la empresa (1998)
refrese a intelixencia emocional coma a capacidade de recoecer os nosos propios
sentimentos e os alleos, de motivarnos e de manexar ben as emocins, en nos mesmos e
nas nosas relacins. Considera cinco aptitudes emocionais, clasificadas a sa vez en
dous grandes grupos: Aptitude Persoal (Auto-coecemento, Auto-regulacin e
Motivacin) e Aptitude Social (Empata e Habilidades Sociais).
Mayer (2001) sinala cinco fases no desenvolvemento no estudo da Intelixencia
Emocional:
1) Os campos de estudos sobre Intelixencia e Emocins separanse(1900 1969):
xurde a tecnoloxa dos tests psicolxicos. No campo da emocin centranse no
debate entre a primaca da resposta fisiolxica sobre a emocin ou viceversa.
Alguns autores falan sobre a intelixencia social.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
5/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 5
2) Xurden os diversos precursores da intelixencia emocional (1970 1989): O
campo da cognicin e o afecto examina como as emocins interacionan co
pensamento. Xurde a Teora de Intelixencias Mltiples de Gardner, na que se incle
unha intelixencia intrapersoal.
3) A Intelixencia Emocional empeza a emerxer (1990 1993): Mayer e Salovey
publican unha serie de artigos sobre a intelixencia emocional, inclundo o primeiro
intento de medir estas competencias.
4) O concepto dase a coecer grazas a Goleman (1994 1997): Goleman publica o
seu libro Inteligencia Emocional .
O libro de Daniel Goleman (1995) convertese nun bestseller pola sa mensaxe:
Pdese ter xito na vida sen ter grandes habilidades acadmicas.
5) A partir de 1998 ata a actualidade: profundzase no concepto de IE eintrodcense novas medidas. Aparecen as primeiras revisins de artigos de
investigacin.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
6/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 6
O construto de Intelixencia Emocional, como vemos, bastante recente, podemos
dicir, incluso que estamos en cernes, se ben nos ltimos anos, debido ao interese
xurdido, cada vez que sabe e se investiga mais sobre o tema. Para intentar definir, que
a intelixencia emocional, a continuacin, recollemos unha serie de aportacins de varios
autores.
2.2. MODELOS DE IE
Na literatura cientfica existen dous grandes modelos de IE: os Modelos Mixtos
e o Modelo da Habilidade .
Os modelos mixtos combinan dimensins da personalidade como o optimismo e
a capacidade de automotivacin con habilidades emocionais, exemplos de estesmodelos son os de Goleman e Bar-On. No noso pas, o que mis difusin tivo nos
contextos educativos foi o modelo mixto de Daniel Goleman, fenmeno que ten que ver
mis con razns de marketing e publicidade que coa lxica da sa argumentacin
cientfica.
O Modelo da Habilidade, ten como representante a Mayer e Salovey, cntrase no
procesamento emocional da informacin e no estudo das capacidades relacionadas con
dito procesamento.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
7/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 7
Desde esta teora , a IE definese como:
1. A habilidade das persoas para atender e percibir os sentimentos de forma
apropiada e precisa,
2. a capacidade para asimilalos e comprendelos de maneira axeitada e
3. a destreza para regular e modificar o noso estado de nimo ou o dos
demais.
Desde o modelo da Habilidade, a IE implica catro grandes componentes:
a) Percepcin e expresin emocional
Poder recoecer de forma consciente as nosas emocins: Identificar que sentimos e ser
capaces de darlle unha etiqueta verbal.
b) Facilitacin emocional
Capacidade para xerar sentimentos que faciliten o pensamento.
c) Comprensin emocional
Integrar o que sentimos dentro do noso pensamento e saber considerar a complexidade
dos cambios emocionais.
d) Regulacin emocional
Dirixir e manexar as emocins, tanto positivas como negativas de xeito eficaz.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
8/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 8
Estas habilidades estn enlazadas de forma que para unha adecuada regulacin
emocional, preciso unha boa comprensin emocional, e, a sa vez, para unha boa
comprensin emocional precisamos dunha adecuada percepcin emocional.
Esta habilidade pdese utilizar sobre un mesmo (competencia persoal ou
intelixencia intrapersoal) ou sobre os demais (competencia social ou intelixencia
interpersoal) .
A intelixencia Emocional diferenciase da Intelixencia Social e das Habilidades
Sociais, en que incle emocins internas e privadas, que son importantes para o
crecemento persoal e o axuste emocional.
No modelo mixto inclese o modelo proposto por Goleman e o modelo multifactorial de
Bar- On .
Modelo de Goleman
Segn Daniel Goleman os principais compoentes da intelixencia emocional son:
A Intelixencia persoal
Estcomposta por unha serie de competencias que determinan o modo no que
nos relacionamos con ns mesmos, e comprende varios compoentes
importantes:
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
9/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 9
Autocoecemento emocional (ou conciencia dun mesmo): refrese ao coecemento
das nosas propias emocins e como nos afectan. moi importante coecer o modo no
que o noso estado de nimo infle no noso comportamento, cales son as nosas virtudes
e os nosos puntos dbiles.
Defnese tamn como a capacidade de recoecer e entender nun mesmo as propias
fortalezas, debilidades, estados de nimo, emocins e impulsos, as como o efecto que
teen sobre os demais e o traballo. Manifstase en persoas con habilidades para xulgarse
a si mesmas de forma realista,conscientes das sas propias limitacins e que admiten
con sinceridade os seus erros, sensibles ao aprendizaxe e que posen un alto grado de
auto-confianza.
Autocontrol emocional (ou autorregulacin) : O autocontrol permtenos non
deixarnos levar polos sentimentos do momento. saber recoecer que pasaxeiro e que
o que perdura nunha crise. Esta habilidade permtenos controlar as nosas propias
emocins e impulsos para adaptalos a un obxectivo, responsabilizarse dos propios
actos, de pensar antes de actuar e de evitar os xuzos prematuros. Os que posen un alto
autocontrol emocional son persoas sinceras e ntegras, que controlan o estres e a
ansiedade ante situacins comprometidas e son flexibles ante os cambios ou as novasideas.
Automotivacin : Dirixir as emocins cara un obxectivo permtenos manter a
motivacin e fixar a nosa atencin nas metas en lugar dos obstculos. Nesto necesaria
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
10/146
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
11/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 11
Relacins interpersonais (ou habilidades sociais) : Calquera pode darse conta de que
unha boa relacin cos demais unha das cousas mis importantes para as nosas vidas.
non so tratar aos que nos parecen simpticos, a nosos amigos, a nosa familia, tamn
tratar con aqueles que estean nunha posicin superior nosa. Defnense as habilidades
sociais como o talento no manexo das relacins cos demais, en saber persuadir e
influenciar aos demais. Aqueles que posen habilidades sociais son excelentes
negociadores, teen unha grande capacidade para liderar grupos e para dirixir cambios, e
son capaces de traballar colaborando nun equipo e creando sinerxas grupais.
Modelo Multifactorial de BarOn
Bar On realiza unha conceptualizacin multifactorial da intelixencia emocional,
conformada polos seguintes compoentes factoriais:
Compoentes Factoriais Intrapersonais:
Autoconcepto: Esta habilidade fala de respectarse e de ser consciente de un mesmo,
tal e como un , percibindo e aceptando o bo e o malo.
Autoconcienza Emocional: Coecer os propios sentimentos para coecelos e saber qu
os provoca.
Asertividade: E a habilidade de expresarse libremente e defender os dereitos persoais
sen mostrar agresividade nin pasividade.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
12/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 12
Independenza: E a habilidade de controlar as propias accins e pensamentos, sen
deixar de consultar a outras persoas para obter a informacin que se necesita.
Autoactualizacin: Habilidade para alcanzar a nosa potencialidade e ter unha vida rica
e plena, comprometndonos con obxectivos e metas ao largo da vida.
Compoentes Factoriais Interpersoais:
Empata: a habilidade de recoecer as emocins de outros, entendela e mostrar
interese polos demais.
Responsabilidade social: Habilidade de mostrarse como un membro construtivo do
grupo social, manter as regras sociais e ser confiable.
Relacins Interpersoais: Habilidade de establecer e manter relacins emocionais
caracterizadas polo feito de dar e recibir afecto, establecer relaciones amistosas y
sentirse a gusto.
Compoentes Factoriais de Adaptabilidade
Proba de realidade: Esta habilidade trata da relacin entre o que emocionalmente
experimentamos e o que ocorre obxectivamente, buscando unha evidencia obxectiva
para confirmar os nosos sentimentos sen deixarnos levar por eles.
Flexibilidade: Habilidade de axustarse aos cambios das condicins do medio,
adaptando os nosos comportamentos e pensamentos.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
13/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 13
Solucin de problemas: A habilidade de identificar e definir problemas as como xerar
e implantar solucins potencialmente efectivas. Est composta de 4 partes:
1) ser conscente do problema e sentirse seguro e motivado fronte a el.
2) definir e formular o problema (recoller informacin
importante/relevante).
3) Xerar tantas solucins como sexan posible.
4) tomar unha solucin sobre a solucin que temos que usar, analizando
os pros e os contras de cada solucin.
Compoentes Factoriais de Manexo do Estrs
Tolerancia ao estrs: Esta habilidade fai referencia capacidade de sufrir eventos
estresantes e emocins fortes sen virse abaixo e enfrontarse de forma positiva co estres.
Esta habilidade est baseada na capacidade de escoller varios cursos de accin para
facerlle fronte ao estres, ser optimista para resolver un problema, e sentir que temos
capacidade para controlar e influir na situacin.
Control de impulsos: a habilidade de resistir ou retardar un impulso,controlando as
emocins para conseguir un obxectivo posterior ou de maior interese.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
14/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 14
Compoentes Factoriais de Estado de Animo e Motivacin
Optimismo: Manter unha actitude positiva fronte as adversidades e mirar sempre o
lado bo da vida.
Felicidade: habilidade de gozar e sentirse satisfeito coa vida, de gozar un mesmo ,de
divertirse e expresar sentimentos positivos.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
15/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 15
2.3. DEFINICINS IE
2.3.1. DEFINICINS DALGNS AUTORES:
Mayer, Salovey y Caruso:Capacidade de percibir e expresar emocins, de asimilar as
emocins no pensamento, de comprender e razoar coas emocins e de regular as
emocins nun mesmo e nos demais.
Daniel Goleman: Capacidade de recoecer os nosos propios sentimentos, os
sentimentos dos demis, motivarnos e manexar adecuadamente as relacins que
sostemos cos demis e con nos mesmos.
Emily Sterrett: Fai referencia ao conxunto das destrezas de xestin persoal e
destrezas sociais que nos permiten triunfar no noso posto de traballo e na vida en xeral.
Pablo Fernndez-Berrocal:Percibir, comprender e regular as emocins propias e as
dos demais.
Gallego D.J.e Gallego M.J. (2004): Capacidade que ten o ser humano, grazas ao seu
proceso evolutivo, para armonizar o emocional e o cognitivo, de xeito que poida
atender, comprender, controlar, espresar e analizar as emocins dentro de si, e nos
demais. Todo isto, permitiralle que a sa actuacin sobre o entorno, e as sas relacins
humanas sexan eficaces, tiles e tean repercusins positivas para l, para os demis, e
para o entorno no que se desenvolve.
http://reme.uji.es/articulos/numero22/article6/texto.htmlhttp://reme.uji.es/articulos/numero22/article6/texto.htmlhttp://www.eiconsortium.org/members/goleman.htmhttp://www.eiconsortium.org/members/goleman.htmhttp://www.agapea.com/GUiA-DEL-DIRECTIVO-PARA-LA-INTELIGENCIA-EMOCIONAL-DE-LA-GESTIoN-AL-LIDERAZGO-n242741i.htmhttp://www.agapea.com/GUiA-DEL-DIRECTIVO-PARA-LA-INTELIGENCIA-EMOCIONAL-DE-LA-GESTIoN-AL-LIDERAZGO-n242741i.htmhttp://www.infocop.es/view_article.asp?id=1129&cat=38http://www.infocop.es/view_article.asp?id=1129&cat=38http://www.infocop.es/view_article.asp?id=1129&cat=38http://www.agapea.com/GUiA-DEL-DIRECTIVO-PARA-LA-INTELIGENCIA-EMOCIONAL-DE-LA-GESTIoN-AL-LIDERAZGO-n242741i.htmhttp://www.eiconsortium.org/members/goleman.htmhttp://reme.uji.es/articulos/numero22/article6/texto.html8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
16/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 16
Reuven Bar-On: Conxunto de capacidades, competencias e habilidades non
cognitivas que influencian a habilidade propia de ter xito ao afrontar as demandas e
presins do medio ambente (citado en Mayer, 2001).
Mayer: Refrese habilidade para recoecer o significado das emocins e as sas
relacins, e para razoar e resolver problemas en base a iso. Tamn incle empregar as
emocins para realzar actividades cognitivas Mayer et al. (2001) .
Edward Thorndike (1920): Habilidade para comprender e dirixir aos homes e as
mulleres, mozos e mozas, e actuar sabiamente nas relacins humanas.
2.3.2. HABILIDADES DA INTELIXENCIA EMOCIONAL:
Da intelixencia emocional desprendense diversas habilidades prcticas, que se
poden clasificar en das reas:
1)INTELIXENCIA INTRAPERSONAL (internas, de autoconocimiento).
2) INTELIXENCIA INTERPERSONAL (externas, de relacin).
Ao primeiro grupo pertencentreshabilidades:
a) A autoconciencia (capacidade de saber que est pasando no noso corpo e que
estamos sentindo).
b) O control emocional (que regula a manifestacin dunha emocin e/ou
modifica un estado anmico a sa exteriorizacin).
c) A capacidade de motivarse emotivar aos demais.
Ao segundo grupo pertencendas habilidades:
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
17/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 17
a) A empata (entender que estn sentindo outras persoas, ver cuestins e
situacins dende a sa perspectiva).
b) As habilidades sociais (habilidades que rodean a popularidade, o liderazgo e
a eficacia interpersoal, e que poden ser usadas para persuadir e dirixir, negociar e
resolver disputas, para a cooperacin e o traballo en equipo).
Nun informe do National Center for Clinical Infant Programs de los EE.UU.,
do ano 1992, citase unha lista de sete ingredentes claves desta capacidade crucial,
todos eles relacionados coa Intelixencia Emocional:
1. CONFIANZA. A sensacin de controlar e dominar o propio corpo, as
sensacins que se experimentan e a comprensin do mundo; a sensacin do neno
de que o mis probable que non fracase no que se propn, e de que os adultos
sern amables.
2. CURIOSIDADE. A sensacin de que descubrir cousas algo positivo e leva
ao pracer.
3. INTENCIONALIDADE. O desexo e a capacidade de producir un impacto, e
de actuar ao respecto con persistencia. Isto est relacionado cunha sensacin de
competencia, de ser eficaz.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
18/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 18
4. AUTOCONTROL.A capacidade de modular e dominar as propias accins de
maneiras apropiadas idade; unha sensacin de control interno.
5. RELACIN. A capacidade de comprometerse con outros, baseada na
sensacin de ser comprendido e de comprender aos demais.
6. CAPACIDADE DE COMUNICACIN. O desexo e a capacidade de
intercambiar verbalmente ideas, sentimentos e conceptos cos demais. Isto est
relacionado cunha sensacin de confianza nos demais e de pracer en
comprometerse coos demais, incluso cos adultos.
7. COOPERATIVIDADE. A capacidade de equilibrar as propias necesidades
coas dos demais nunha actividade grupal.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
19/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 19
2.3.3. A COMPETENCIA EMOCIONAL:
Esta ser a capacidade de expresar os nosos propios sentimentos do xeito ms adecuado
e eficaz, posibilitando a colaboracin na consecucin dun obxectivo comn. (Goleman,
1999).
A sa vez a competencia emocional pdese dividir en dous apartados ou categorias
relacionadas:
Competencia Emocional-Persoal
Competencia Emocional-Social
A primeira fai referencia a relacin que temos con ns mesmos, por ejemplo: a
conciencia de un mesmo e das sas emocins, a motivacin, o autocontrol, a
autoconfianza
A segunda refirese as relacins que establecemos con nosos semellantes, por exemplo: a
capacidade de entender diferentes puntos de vista, a predisposicin a axudar
altruistamente, a tolerancia e a flexibilizacin de plantexamentos, a cooperacin.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
20/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 20
Competencia Emocional-Persoal Competencia EmocionalSocial
CONCIENCIA DUN
MESMO
Recoecer as
propias
emocins e os
EMPATIA Comprensin e
interese polos
demais
Coecer as
propias
fortalezas e
Predisposicin a
axudar
AUTORREGULACIN Control de
impulsos
Conciencia das
relacins
xerrquicas do
grupo
Sinceridade e
integridade
HABILIDADES
SOCIAIS
Comunicacin
eficaz
Flexibilidade
para afrontar
cambios
Inspirar e dirixir
a grupos
MOTIVACIN Cara a
consecucin de
logros
Catalizacin de
cambios
Compromiso co
grupo
Capacidade de
negociacin e
resolucin de
conflictos
Iniciativa Habilidades deequipo
:Colaboracin e
cooperacin .
Optimismo
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
21/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 21
Recentemente Goleman propuxo un novo modelo polo cal a IE estara integrada por
catro factores bsicos:
1. A capacidade para darse conta e tomar conciencia (self-awareness).
2. A capacidade de automanexo, control e autorregulacin (self-management).
3. A capacidade de darse conta dos outros, do seu comportamento e do impacto do
noso sobre eles (social-awareness).
4. A capacidade para influir e manexar as relacins cos demais (relationship
management).
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
22/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 22
2.4. REFERENCIA LEGAL:
Ao longo do tempo a educacin foi evolucionando e cambiando na sociedade. A
educacin tradicional concibase como a instrucin centrada na adquisicin de
coecementos onde o rol do mestre era o de simple transmisor, o alumnado un axente
pasivo e o coecemento unha aprendizaxe memorstica e acumulativa, deixando de lado
aspectos importantes como o desenvolvemento afectivo ou social dos discentes.
A xustificacin da necesidade de traballar a educacin emocional (EE) nos
centros escolares xurde do contexto sociocultural e histrico da accin educativa, do
cambio de rol dos profesores (gua e non mero transmisor) e do principio de
globalizacin, atendendo a diversidade do alumnado e o desenvolvemento integral
como persoas.
O papel da educacin socioafectiva na escola empeza a ter relevancia na dcada
dos anos 70 e 80 impulsada polos cambios sociais mediante a formacin persoal e
democrtica (Da Caba, 1999). Porn a partir dos anos 90 cando se potencia o seu
desenvolvemento, formando parte do currculum e apoiado no enfoque psicopedagxico
do construtivismo.
Deste xeito, empeza a tomar forma lexislativa a travs da L.O.X.S.E. onde se
recolle que a finalidade educativa o desenvolvemento integral do alumnado,
potenciando os aspectos cognitivos e intelectuais do individuo, as como o
desenvolvemento da personalidade, actitudes, valores, motivacin, esforzo, ... etc
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
23/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 23
(aspectos a sa vez, importantes a traballar na Intelixencia Emocional), traballando ao
longo de todas as etapas e a travs das distintas reas, os valores ticos e outros contidos
transversais aos que a sociedade especialmente sensible, como son : sade e calidade
de vida, educacin ambiental, educacin para a paz, educacin do consumidor,
educacin para a igaualdade entre os sexos, educacin para o ocio e educacin vial.
En relacin ao exposto, Jos Mara Asensio, afirma: A L.O.X.S.E. consideraba
s actitudes como uns contidos curriculares que deban ensinarse na escola. As
disposicins actitudinais correspondense con determinados estados afectivos que
predispoen aos individuos a actuar no sentido que ditos estados prescriben. De este
xeito, a formacin das actitudes pode considerarse como un aspecto da educacin
emocional que os profesores deben promover con independencia de si pertencen a unha
ou otra rea do coecemento.
Actualmente, coa nova Lei de educacin, a LOE, defnense e desenvlvense 8
competencias coma un medio para vivir en sociedade, desenvolvendo futuros cidadns
comprometidos e competentes, mediante a comprensin da realidade social do mundo
no que vivimos, bsica para convivir e facelo de forma comprometida cos valores
(educacin en valores), os dereitos humanos, coa finalidade de conseguir unha
cidadana participativa e democrtica.
Tendo en conta o anteriormente mencionado, podemos afirmar que o sistema
educativo leva anos traballando, dalgn xeito, na educacin emocional: contidos
transversais, educacin en valores, educacin para a cidadana (materia obrigatoria a
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
24/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 24
partires de 6 primaria), educacin tico-cvica (ltimo curso de ESO), programas de
atencin a diversidade: reforzo educativo, adaptacins curriculares, programas de
diversificacin curricular, grupos de educacin compensatoria (onde, mediante as
habilidades sociais, se desenvolve a educacin social).
A intelixencia emocional unha necesidade para acadar unha aprendizaxe ptima. Por
exemplo:
Aprender a aprender e a coecer, a travs da razn e dos argumentos, fainos
pensar na intelixencia cognoscitiva e no coecemento abstracto pero aprender
a ser persoa, aprender a convivir entre persoas, estn mais preto da intelixencia
emocional xa que, o coecemento emocional, faise a travs das evidencias ou
imaxes e as habilidades sociais que se desenvolven a travs do dilogo,
sentimentos e emocins.
Coa adquisicin e desenvolvemento doutra competencia relacionada,
competencia Social e Cidad, incorpranse formas de comportamento
individual que axuden s persoas a convivir nunha sociedade cada vez mis
plural, relacionarse cos demais, cooperar, comprometerse e afrontar os conflitos
tanto na familia,como na escola ou en diferentes mbitos sociais. A adquisicin
desta competencia implica ser capaz de poerse no lugar do outro (empata),
aceptar as diferenzas, as crenzas,as culturas,a historia persoal e colectiva dos
outros e respectar os valores (tolerancia), e dar lugar a un modelo de sociedade
baseado: na vinculacin; a autonoma persoal; a comunicacin, comprensin e
empata; cooperacin e colaboracin; resolucin de conflitos; sentimentos como
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
25/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 25
o altrusmo, a solidariedade, a compaixn e as condutas de axuda, o respecto e a
participacin democrtica, sen renunciar a liberdade individual.
O profesorado exerce unha influencia no desenvolvemento emocional dos discentes,
conscientemente ou non, a sa actuacin conxunta coa das familias, contribe
educacin emocional dos mesmos. O alumnado aprende observando ao seu profesorado
e mis a sa familia: a capacidade de coecer as sas emocins, de controlalas, de
xestionalas, de enfrontarse s situacins de conflicto para eliminalas e, sobre todo, da
forma na que se producen as interaccins na aula e nas sas casa
Como docentes, tendo coecemento do contorno do neno (familiar, social,
cognitivo, afectivo,...) consideramos que necesario ter presente isto na nosa
intervencin educativa xa que temos a posibilidade de introducir nas sas reas
elementos curriculares que favorezan educar a intelixencia emocional ou calquera outra
materia transversal, axudando e compensando as carencias de calquera aprendizaxe.
Deberamos de comezar a traballar a Intelixencia e a Educacin emocional nos
primeiros anos de vida, xa que nesta etapa a aprendizaxe mis intensa. Tendo en conta
que o xogo forma parte activa da sa vida e aprendizaxe , deberamos empregalo como
estratexia para aprender novas formas de pensar, sentir e actuar, sendo o ncleo da
aprendizaxe da intelixencia emocional.
Emocins e sentimentos como a timidez, melancola, medo, optimismo, pesimismo,
ansiedade, agresividade, dependencia, tristeza, falta de atencin e concentracin,
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
26/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 26
illamento, vagancia, ... poden ser sntoma dalgn problema enmascarado como por
exemplo carencias afectivas, maltrato, trastornos da linguaxe, acoso, marxinacin, etc.
Traballando as emocins e os sentimentos podemos axudar a superar e modificar
estes problemas, mellorando o nivel e ritmo de aprendizaxe, favorecendo a autonoma e
autoestima, desenvolvendo persoas competentes social e afectivamente, con autonoma
e capaces de ser razoables pero, o mesmo tempo, crticos e con capacidade de
tolerancia.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
27/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 27
2.5. EXPERIENCIAS
Programa PIELE (Hernndez e Garca 1992): Trata de ofrecer unha educacin
emocional que potencie o autoconcepto a nivel persoal, as reaccions
emocionais, aprender a superar as dificultades de relacion cos demais, o
desenvolvemento de hbitos de traballo na escola y a adquisicin de actitudes
de comprensin ,colaboracin e autonomia no mbito familiar.
Programa PIECAP (Hernndez e Aciego 1990): Enfocado ao mbito
adolescente, desenvolve aspectos afectivo-sociais cunha lia cognitivo-
emocional.
mbolos dous programas teen unha dimensin cognitiva, outra afectiva e outra de
conducta.
Programa de Harimaguada de la Conserjeria de Educacin, Cultura, Deportes
del Gobierno de Canarias del 1997. O profesor Fliz Lpez Snchez e os
representantes do mencionado programa publican a necesidade de tratar na
escola mis temas curriculares que os meramente destinados ao rendemento
acadmico. A sa proposta vai orientada a que o alumno dispoa de respostas
ao por qu e ao para que fai as cousas, tea confianza en se mesmo, saiba
interrelacionarse cos demais, tome decisins responsables e sexa feliz. Traballar
a autoestima vai a ser moi importante, xa que unha persoa consigue un lugar de
control interno adecuado cando ten conciencia de que a sa conducta pode
modificar ou controlar as cousas que lle ocorren.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
28/146
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
29/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 29
traballar na aula estos temas. Esta experiencia levouse a cabo en Canarias con
tres mil alumnos.
Valls (2000) en EOS, publica un programa para traballar a intelixencia
emocional na escola que non so abarca a etapa obligatoria, senn tamn o
Bacharelato.
Programa SENTIR E PENSAR (Ibarrola e Delfo, 2003), destinado a nenos de
3 a 5 anos.
Begoa Ibarrola, Cuentos para Sentir. Educar las Emociones. A sa finalidade
que os nenos comprendan mellor os seus sentimentos, a travs da escoita de
contos, os cales resumen as emocins que experimentan a maiora dos nenos no
seu camio cara a madurez.
Didier Lvy (2004), publicou o Imaginario de los sueos de Flix, no que os
seus protagonistas, Flix e Pimpn, aprender a identificar e nomear os
sentimentos no medio dun mar de aventuras que fan atractiva a sa lectura.
Programa ARGADINI. Rebeca Barrn desenvolve desde hai seis anos este
programa de educacin emocional, que presenta un plantexamento ecltico, na
medida en que se nutre de diversas aportacins tericas e metodolxicas.
Promove procesos cognitivos como a anlise e resolucin de problemas,
trabllanse as habilidades de interaccin social e se fomenta o pensamento
diverxente e a creatividade a partir de estmulos cotidianos e, por suposto, se
estimulan os procesos de autocoecemento.
O abecedario dos sentimentos, de Violeta Monreal.
Programa de Competencia Social para nios y nias de 4 a 12 aos,
RELACIONARNOS BIEN, de Manuel Segura e Margarita Arcas.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
30/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 30
3. GLOSARIO DE TERMOS
Cremos oportuno incluir unha serie de conceptos importantes que se manexan a
mido en torno a Intelixencia Emocional, ao redor do mundo das emocins e dos
sentimentos, pero que as veces non temos claro a que fan referencia.
EMOCIN:
Na actualidade carecemos dunha definicin consensuada de emocin, xa que se trata
dun concepto ambiguo, e a maiora destas definicins non recollen a
multidimensionalidade deste proceso psicolxico.
Autores como Kleinginna y Kleinginna, despois de facer un estudo sobre un grande
nmero de definicins diferentes de emocin chegan a definila como: Un complexo
conxunto de interaccins entre factores subxectivos e obxectivos, mediadas por sistemas
neuronais e hormonais que:
a) poden dar lugar a experiencias afectivas como sentimentos de activacin, agrado-
desagrado.
b) xerar procesos cognitivos tales como efectos perceptuais relevantes, valoracins e
procesos de etiquetado.
c) xerar axustes fisiolxicos.
d) dar lugar a unha conduta que a coto, pero non sempre, expresiva, dirixida cara
unha meta e adaptativa.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
31/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 31
Cabe destacar que a maiora dos autores nas sas definicins de emocin inclen
explcitamente ou implcitamente o concepto multidimensional proposto por Lang
(1968) quen entende a emocin como un fenmeno complexo composto por tres
sistemas de resposta claramente diferenciados:
1) O neurofisiolxico - bioqumico.
2) O motor ou condutual expresivo.
3) O cognitivo ou experiencial - subxectivo.
SENTIMENTO
Tamn chamado actitude emocional, se define como unha predisposicin dos individuos
a responder afectivamente ante certo tipo de acontecementos. Nos referimos a el como o
compoente experiencial subxectivo da emocin, dicir, a avaliacin que o individuo
fai tralo evento emocional.
O sentimento propicia a emocin de das maneiras:
1. Un sentimento consiste nunha disposicin cognitiva a valorar un obxecto dunha
maneira particular, de xeito que a valoracin prodcese de maneira semellante a como
se fai durante unha emocin.
2. Os sentimentos son disposicins a tratar un obxecto de xeito similar a como o
facemos durante a experiencia emocional, constiten motivacins latentes que poden
chegar a ser manifestas ante a confrontacin real co estmulo emocional.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
32/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 32
TIPOLOXA DAS EMOCINS
As emocins clasifcanse seguindo numerosos e variados criterios.
Goleman (1996) e Bisquerra (2000), basendose no grao en que as emocins afectan ao
comportamento do suxeito, as clasifican da seguinte maneira:
1. Emocins negativas:
Ira: rabia, clera, rancor, odio, furia, indignacin, resentimento, aversin, exasperacin,
tensin, excitacin, axitacin, acritude, animadversin, animosidade, irritabilidade,
hostilidade, violencia, anoxo, celos, envexa, impetancia.
Medo: Temor, horror, pnico, terror, pavor, desasosego, susto, fobia, ansiedade,
aprensin, inquedanza, incertidume.
Ansiedade: Angustia, desesperacin, inquietude, estrs, preocupacin, anhelo, desazn,
consternacin, nerviosismo.
Tristeza: Depresin, frustracin, decepcin, aflicin, pena, dolor, pesar, desconsolo,
pesimismo, melancola, autocompasin, soidade, desalento, desgana, morria,
abatemento, desgusto, preocupacin, desesperacin.
Vergoa: culpabilidade, timidez, inseguridade, vergoa allea, bochorno, pudor, recato,
rubor, sonroxo, verecundia, perplexidade, desazn, remordemento, humillacin, pesar.
Aversin: hostilidade, desprezo, acritude, animosidade, antipata, resentimento,
rexeitamento, receo, asco, repugnancia, desdn, displicencia, desgusto.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
33/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 33
2. Emocins positivas:
Alegra: entusiasmo, euforia, excitacin, contento, deleite, diversin, pracer,
estremecemento, gratificacin, satisfaccin, capricho, xtases, alivio, regocixo,
diversin.
Humor: (provoca: sorriso, risa, carcallada, hilaridade).
Amor: afecto, cario, tenrura, simpata, empata, aceptacin, cordialidade, confianza,
amabilidade, afinidade, respecto, devocin, adoracin, veneracin, namoramento,
gape, gratitude.
Felicidade: gozo, tranquilidade, paz interior, dita, placidez, satisfaccin, benestar.
3. Emocins ambiguas:
Sorpresa, Esperanza, Compasin.
4. Emocins estticas:
As producidas polas manifestacins artsticas (literatura, pintura, escultura, msica).
EMOCINS INDIVIDUAIS:
ALEGRA
A alegra un sentimento grato e vivo que adoita manifestarse con signos exteriores a
modo de xestos ou actos que expresan xbilo. Segundo Alicerce Varela, psicloga e
xornalista, a alegra intrinsecamente gozosa, entusiasta, vital e incompatible con
emocins negativas.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
34/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 34
Trtase dun sentimento menos permanente, e tan intenso e enrxico que necesariamente
transitorio; non se pode estar exultante de gozo todo tempo, nin constantemente dando
saltos de alegra. A felicidade, en cambio, sera un estado mis profundo e estable que a
alegra, pois salvo pola incidencia dun acontecemento dramtico, non se altera
facilmente: non se adoita ser feliz hoxe e ma desgraciado.
Se a felicidade unha aspiracin xeral, anda que difusa, dos seres humanos, a alegra
a sa manifestacin mis directa. Un sentimento pasaxeiro, pero intenso, positivo e
gozoso, que nos axuda a vivir a vida con mis lixeireza.
Platn, descrbea en Fedro como teima ou tolemia divina.
AMOR
O amor un sentimento intenso propio do ser humano que parte da sa propia
insuficiencia, e da sa necesidade de procura do encontro ou unin con outro ser. As
mesmo, relacinase co proceso de sentir cara a outra persoa atraccin e procurar
reciprocidade no desexo de unin, que nos completa, alegra e promove a comunicacin.
un sentimento de afecto e entrega cara a algun ou algo. Do mesmo xeito que coa
alegra, Alicerce Varela expresa sobre o amor:
Todo o mundo sabe por propia experiencia que a paixn amorosa o sentimento mis
contraditorio, arrebatador e cambiante. Hai quen pensa que o amor e a amizade son
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
35/146
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
36/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 36
autnomo e aspectos motores que adoitan implicar comportamentos pouco axustados e
escasamente adaptativos. A resposta de ansiedade pode ser elicitada tanto por estmulos
externos ou situacionaes como por estmulos internos ao suxeito (respostas
anticipatorias), tales como pensamentos, ideas, imaxes, etc, que son percibidos polo
individuo como perigosos ou ameazantes (Tobal, 1990).
Psiclogos como Tobal, tamn chaman a este sentimento medo sen obxecto. Consiste
nun incmodo desasosego, indefinido e constante, que leva ao suxeito a anticipar cousas
negativas que anda non sucederon. A persoa ansiosa sntese frecuentemente
preocupada e os seus pensamentos negativos poden paralizar ou facer incapaz persoa
para vivir con normalidade (por exemplo, provoca falta de concentracin, dificultade
para tomar decisins, sentimento de inferioridade, sensacin de desorganizacin xeral...)
A ansiedade sobre todo unha reaccin de medo.
ASUSTADO/A
Situacin ou cualificativo que se produce por mor da accin de dar ou causar susto,
dicir, producir desagrado ou escndalo.
Asustado aquel que puidese estar atemorizado, acovardado, amilanado, arredado,
amedrentado, azorado, inquedo, preocupado, escamado, mosqueado, alarmado,
impresionado, sobresaltado, sobrecollido, estremecido, espantado, aterrado,
aterrorizado, arrepiado, horripilado, intimidado.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
37/146
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
38/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 38
Nunha relacin de exceso e defecto, cando unha persoa ten unha baixa frecuencia de
sentimento cara a outro, rexeita ou lle produce aversin, ao contrario que aquel que o
pose en exceso, ou xa que logo, admira.
ENFADO
O enfado consiste no anoxo ou movemento do nimo que suscita ira. Trtase dunha
impresin desagradable e molesta que poden producir algunhas cousas. Trtase dunha
impresin desagradable, unha molestia que produce algunha cousa, dito ou feito. Aquel
que sente enfado ademais de anoxo ou ira, segundo a gradacin, sente sinnimamente;
clera, irritacin, exasperacin, malhumor, desgusto, desagrado, molestia, amolo,
indignacin, contrariedade, enfurruamento, rebote, enemistade, enfrontamento,
indisposicin, desavenencia, hostilidade , etc.
Sntese enfado ante unha falta de respecto ou ante unha desobediencia ou erro. O
enfado unha emocin forte que na vida coti vivimos a mido, que afecta a mente e
corpo, con todo non todos os tipos de enfado ou anoxo son similares. Furiosos, podemos
actuar construtiva ou destrutivamente. Pode ser que ao enfadarnos, cstenos controlar o
que facemos ou dicimos, ata chegando a dirixir a nosa clera cara ao primeiro que se
nos mostre. Con todo, sempre se pode aprender do enfado, pois axuda a fomentar a
empata pondose no lugar dos demais, coecendo tanto os sentimentos propios como
os alleos, etc.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
39/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 39
EUFORIA
Estado de nimo propenso ao optimismo que mostra unha capacidade para soportar a
dor e as adversidades, unha sensacin de benestar.
Este sentimento de alegra desbordante, ten unha suposta orixe, segundo relatan algns
investigadores, por un aumento das endorfinas no interior do cerebro, anda que esta
teora anda non conta con probas cientficas.
Pero como alegra difernciase do propio sentimento na gradacin, pois esta resulta un
sentimento agradable, contaxioso, positivo; mentres que a euforia non deixa de ser un
exceso, tendo en conta que non implica sempre que o seu motivo ou razn de ser sexa
ou tea relacin cun estado do nimo alegre.
Con todo, parecese non saberse nunca se a euforia fose un aliado ou un inimigo, pois
sabndoa controlar nchenos de vida, mis, non podendo manexala dificulta s veces o
raciocinio; impulsada por un exceso de enerxa totalmente impulsivo. Neste sentido
presentarallenos como antnimo de sensatez.
FELICIDADE
Ven definida como o estado que se comprace na posesin dun ben; como satisfaccin,
gusto, contento.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
40/146
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
41/146
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
42/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 42
relacin coa esperanza. Neste sentido, mentres que a ilusin algo que atinxe ao futuro;
o seu antnimo, a desilusin, algo que se sente no presente.
O sa etimoloxa provn do latn illusio, illusorius, trmino proveniente de
illudere, que pode traducirse como burlar. De a, que se utilice tamn o sa
terminoloxa para expresar o concepto, imaxe ou representacin sen verdadeira
realidade, suxerido pola imaxinacin ou causado por engano dos sentidos.
A mxima da ilusin supona a utopa, ilusin de futuro mellor, de paraso ao final do
tnel.
IRA
A ira, definida como paixn da alma, que causa indignacin e anoxo, como apetito de
vinganza, como furia ou violencia dos elementos ou repeticin de actos con saa,
encoro ou vinganza; un estado emocional que a vara en intensidade, indo da irritacin
leve furia intensa. Como outras emocins, est acompaada de cambios fisiolxicos e
biolxicos. Cando unha persoa enfdase, o seu ritmo cardaco e presin arterial
aumentan, do mesmo xeito que os niveis das hormonas adrenalina e noradrenalina. A ira
pode ser debida a acontecementos externos ou internos. Podemos enfadarnos cunha
persoa especfica (como un compaeiro de traballo ou supervisor) ou un acontecemento
(un atasco de trfico, un voo cancelado), ou ben a ira pode aparecer ao preocuparse e
rumiar problemas persoais. Os recordos de acontecementos traumticos ou que nos
fixeron enfadar poden tamn desencadear este tipo de emocins.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
43/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 43
un sentimento que se produce cando a liberdade persoal vese alterada por algunha
razn. Enfadarse de cando en vez inevitable e ata til, porque descarga tensins. Pero
entre un acceso de malas pulgas e a clera desatada hai moitos grados. Considrase
que un sentimento negativo anda que til e s veces xusto. Supn cargar de enerxa
o noso comportamento para afrontar ou eliminar as causas do noso malestar. A ira,
cando non se controla, resulta devastadora para a mente e para o corpo.
Ata considerada como un dos pecados capitais mostra o seu connotacin mis negativa
dentro da imaxinera e o folclore.
MEDO
O medo unha perturbacin angustiosa, unha inquietude do nimo por un risco ou dano
(real ou imaxinario); receo que se pose a preto do sentir que suceda algo contrario ao
que se desexa.
O medo, chamado s veces angustia ante o real, a reaccin fronte a un perigo externo,
a un dano esperado, previsto, que ameaza ao suxeito. Por exemplo cando unha persoa
debe afrontar unha grave operacin.
o sentimento mis intenso e desagradable que xorde pola ameaza dun perigo presente
e inminente que provoca no individuo unha sensacin de tensin e de inquietude pola
nosa seguridade fsica ou psicolxica. O medo bo e malo ao tempo. Grazas a el
sobrevivimos como especie, xa que nos prevn dos perigos. Pero s veces acta como
un veneno que nos trastorna, facndonos temer a pantasmas inexistentes...
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
44/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 44
MORRIA
Unha das palabras das que mis presumen os galegos e que mis recorren morria.
Ata ou punto de que os galegos somos identificados a travs deste nome. O casteln
tomouno prestado porque non exista forma que expresase ese sentir. O substantivo
morria contribuu, xunto con saudade, a traspasar a simple imaxe saussureana da
estrutura lingstica, suma de significante e significado. Para moita xente, dicir morria
dicir Galicia e viceversa.
O significado de morria coecido por tdolos galegos: 'sentimento de nostalxia por
algo ou algun que estn ausentes', 'abatemento que se sofre por algunha cousa e pode ir
acompaado por cansazo fsico, tristura'. Pero tamn, por extensin, a doenza
espiritual que algunhas persoas senten estaren lonxe d sa casa, terra ou patria. Son
sinnimos vos substantivos nostalxia, saudade, seardade e soidade. Mais, fin,
morria un pouco de todo iso.
NERVIOSO/A
Aquel que se sente nervioso unha persoa inqueda e incapaz de permanecer en repouso,
moi excitable.
Poerse nervioso un xeito popular de referirse a moitos estados afectivos en relacin
con certo grado de inquietude.
O sistema nervioso central e perifrico xoga un importante papel neste estado de
nerviosismo, xa que o cerebro o responsable de pensamentos e sentimentos, e xa que
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
45/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 45
logo procesa a informacin de todos os cambios que sobreveen ao corpo, e as s veces
se realimenta o "nerviosismo".
A mido relacinaselle cos procesos de ansiedade e estrs.
PREOCUPADO/A
Dise daquel que vive unha situacin de intranquilidade, temor, angustia ou inquietude;
ou ben, aquel que estivese interesado ou encaprichado en favor ou en contra dunha
persoa, dunha opinin ou doutra cousa.
A preocupacin aparece, en xeral, como un intento de resolver un problema que ameaza
fixando un curso de accin adecuado e converterase en problemtica cando non chegue
a bo trmino a sa funcin. Xa que logo, a preocupacin aparece asociada
planificacin das nosas accins e como tal entra dentro da normalidade mis absoluta.
A preocupacin, como afrontamento dos problemas dentro da normalidade est
asociada a crenzas de que positivo preocuparse, dado que colabora na solucin.
SIMPATA
A simpata unha inclinacin afectiva entre persoas (ou tamn cara a animais ou
cousas), xeralmente espontnea e mutua. Ademais atender ao modo de ser e carcter
dunha persoa que a fan atractiva ou agradbel para as demais.
Simpata e antipata, trminos ambos procedentes do grego symptheia e antiptheia (
sa vez de sym, con; anti, contra; e pthos, afeccin), expresan unha relacin favorable
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
46/146
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
47/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 47
Young definiu soidade como a ausencia ou percepcin de ausencia de relacins
sociais satisfactorias, neste sentido, non necesariamente sinnimo de illamento social,
xa que un pode estar s sen sentirse solitario ou sentirse s cando un est en grupo.
TIMIDEZ
A timidez consiste nunha reaccin de inseguridade e vergonza dunha persoa, que pode
ir acompaada de rubor e sudoracin, e nalgns casos chega ata a incapacidade para
actuar.
Aquel que tmido sntese e mostra medorento, medroso, encollido ou curto de nimo.
unha limitacin do carcter que impide o desenvolvemento social. Manifstase como
unha inseguridade ante o que nos rodea e moitas veces, unha incapacidade para afrontar
e resolver as relacins sociais.
A timidez a sensacin oposta a sentirse cmodo entre outros. Cando unha persoa sente
timidez posible que dubide en dicir ou facer algo porque se sente insegura e non est
preparada para que os demais noten a sa presenza.
TOLERANCIA
A tolerancia consiste na accin e efecto de tolerar; de respectar as ideas, crenzas ou
prcticas dos demais cando son diferentes ou contrarias s propias.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
48/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 48
As mesmo, refrese, con isto, ao recoecemento de inmunidade poltica para quen
profesan relixins distintas da admitida oficialmente.
Tolerar aceptar aos demais como son, sen peros e sen reparos. Supn manter unha
actitude que unha persoa ten respecto de aquilo que diferente dos seus valores.
un dos valores humanos mis respectados e garda relacin coa aceptacin daquelas
persoas, situacins ou cousas que se afastan do que cada persoa pose ou considera
dentro das sas crenzas.
A tolerancia atpase en estreita relacin co respecto, podendo as ser capaces de aceptar
as diferentes opinins en torno a un mesmo tema, aceptando e respectando as diferenzas
tnicas, sociais, culturais e relixiosas, entre outras.
TRANQUILIDADE
A tranquilidade consiste na capacidade da quietude, o acougo, a paz. Unha persoa
tranquila, ser aquela que se toma as cousas con tempo, sen nerviosismos nin agobios, e
que non se preocupa por quedar ben ou mal ante a opinin dos demais.
Tranquilidade supn estar satisfeito do que un fixo en determinadas ocasins, non hai
algun que tea sempre tranquilidade xa que todos os das enfrontmosnos a distintos
problemas.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
49/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 49
A tranquilidade a capacidade de sar ou enfrontar o problema da forma mis
conveniente para cada un.
TRISTURA
Tristura o sentimento daquel que se sente deprimido, sen nimo e, en moitas ocasins,
con tendencia ao choro. Pero ademais, outrgaselle dita calidade de triste, a todo tipo de
cousas que mostran ou producen este sentimento ou a sucesos desgraciados.
o sentimento menos pracenteiro, o que xera desalento, desamparo, insignificancia e
melancola: o sentimento mis intil. Porque mentres o medo carga de enerxa o
organismo para loitar ou fuxir, e a ira faio para responder con agresin, a tristura fai crer
que non hai nada que facer, que ningun culpable. A persoa triste s pode renderse ao
sufrimento. Anda que s veces sirva de inspiracin aos poetas, palabras como
amargura, desalento, melancola, van indefectiblemente unidas ao sentimento negativo
por excelencia. Levada ao lmite, a tristura pode converterse en depresin.
VERGOA
A vergoa un sentimento de turbacin causado por sentir culpa ou humillacin que
turba o nimo, e xeralmente adoita acender a cor do rostro; ou ben se produce
ocasionada por algunha falta cometida ou por algunha accin deshonrosa e humillante
(propia ou allea). Se trata dunha extrema incomodidade que sentimos por non actuar
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
50/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 50
segundo as expectativas doutra persoa, por fallarlle. Na cultura xaponesa a vergoa
utilizada para corrixir as actitudes reprobables.
Pero ademais, a vergoa o sentimento que xorde en puntos conflitivos entre o
individuo e a sociedade. Ocultamos e non amamos aquilo do que nos avergoamos. O
que est mal visto pola sociedade esperta vergoa no individuo.
As persoas que se senten avergoadas con frecuencia non son libres e tenden a fundirse
con referentes idealizados...e depresin.
O terapeuta John Bradshaw chama vergoa a emocin que nos fai saber que somos
finitos.
AUTOESTIMA
a autovaloracin, positiva ou negativa, dun mesmo, da propia personalidade, das
actitudes e das habilidades que son os aspectos que constiten a base de identidade
persoal e que supera nas sas causas a racionalizacin e a lxica.
A autoestima constrese desde a infancia e a forma e relacin coas persas significativas,
principalmente cos pais. bsica para poder desenrolar unha personalidade forte e
seguridade en se mesmo.
AUTOCONCEPTO
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
51/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 51
Segundo Ugarriza (2001) a habilidade para comprender, aceptar e respetarse a se
mesmo, aceptando tanto os aspectos positivos e negativos como tamn as nosas
limitacins e posibilidades.
Bisquerra manifesta que a capacidade que amosa o individuo de respectarse e
aceptarse a se mesmo como unha persoa basicamente boa.
Goleman engade que recoecer as propias fortalezas e debilidades.
AUTOCONCIENCIA
A autoconciencia emocional considerada por moitos autores como a peza fundamental
da intelixencia emocional. As, entre outros, Bar-On a define como a habilidade de
recoecer os nosos propios sentimentos... diferencialos uns de outros e saber que e por
que est causado cada un.
Goleman, Boyatzis e McKee engaden que autoconciencia significa ter un coecemento
profundo das nosas propias emocins, as como coecer cales son os nosos puntos
fortes e limitacins, os nosos valores e motivacins, as nosas metas e os nosos soos.
Webster tamn define a autoconciencia como a conciencia da nosa propia
personalidade ou individualidade.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
52/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 52
Resumindo se podera definir como a habilidade que nos permite:
1. Entender: que sentimos e por que o sentimos (a causa dos nosos sentimentos e o
afecto que esta produce).
2. Ser conscientes das nosas crenzas e valores, e saber coo conducilos.
3. Comunicar as nosas emocins aos demais.
4. Nos axuda a manter o noso punto de vista e a estar en sintona coas nosas
verdadeiras motivacins.
5. Ser mis estratxicos e efectivos ao relacionarnos co noso entorno.
6. Tomar unha decisin reflexionada acerca de como imos actuar.
AUTOVALORACIN
unha configuracin da personalidade que integra un concepto de se mesmo por parte
do suxeito, no que aparecen cualidades, capacidades, intereses e motivos, de maneira
precisa, xeneralizada e con relativa estabilidade e dinamismo, comprometido na
realizacin das aspiracins mis significativas do suxeito nas diferentes esferas da sa
vida. Pode inclur contidos que se teen, outros desexables e outros inexistentes
resultado das reflexins, valoracins e vivencias do suxeito sobre se mesmo e sobre os
contidos esenciais da sa propia personalidade.
A autovaloracin pode ter certos graos de desenvolvemento en cada individuo conforme
as sas caractersticas psicolxicas, en funcin de maneira en que se percibe a se mesmo
fsica e subxectivamente, de acordo coas cualidades, aptitudes e capacidades que cre ter,
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
53/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 53
con qu sexo, familia e cultura se sinte identificado hasta que punto se coece e canto se
estima. Estas caractersticas sen lugar a dbidas tamn sern determinadas polas
condicins de vida e a educacin recibida.
EMPATA
a reaccin emocional que experimenta unha persoa como resultado de recoecer o
estado emocional de outra. Caracterzase polo feito de experimentar nun mesmo os
sentimentos da outra persoa, anda que non coa mesma intensidade.
A empata unha resposta emocional de carcter prioritariamente afectivo anda que,
como todas as experiencias humanas implique tamn outros procesos fisiolxicos,
cognitivos, etc.
Se poden diferenciar dous tipos de empata:
- A empata disposicional, consiste na tendencia relativamente estable a
experimentar os sentimentos das outras persoas.
- A empata situacional, refrese ao maior ou menor grao de activacin afectiva
que experimenta unha persoa ante un feito ou unha situacin concreta. menos
estable pois depende mis das variables contextuais, da situacin concreta e das
persoas implicadas no suceso.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
54/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 54
Hoffman defende que a empata unha capacidade innata, coa que nacen todas as
persoas, anda que as experiencias e as aprendizaxes que cada individuo vai adquirindo
ao longo da sa vida farn que uns a desenvolvan mis cos outros.
MOTIVACIN
Impulso que conduce a unha persoa a elixir e realizar unha accin entre aquelas
alternativas que se presentan nunha determinada situacin e a persistir nela hasta o
cumprimento dos seus obxectivos.
A motivacin implica a existencia dalgunha necesidade e est relacionada coa vontade e
o inters.
Nas persoas a motivacin engloba tanto os impulsos conscientes como os inconscientes.
As teoras da motivacin establecen un nivel de motivacin primario que se refire
satisfaccin das necesidades elementais (respirar, comer, ...) e un nivel secundario
referido as necesidades sociais, como o logro ou o afecto.
AUTOCONTROL
a capacidade de dominio de s mesmo nas diferentes situacins da vida. Isto supn
dirixir o propio comportamento, darse pautas a s mesmo para saber en cada intre que
o mis adecuado e como debemos facelo.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
55/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 55
As persoas dotadas desta competencia:
- Gobernan axeitadamente os seus sentimentos impulsivos e as sas emocins
conflitivas.
- Permanecen equilibrados, positivos e imperturbables anda nos momentos mis
crticos.
- Pensan con claridade e permanecen concentrados a pesares das presins.
O autocontrol manifstase pola ausencia de explosins emocionais ou por ser quen de
relacionarse cunha persoa incomodada sen anoxarse.
ASERTIVIDADE
Ugarriza (2001) e Bisquerra (2000) a definen como a habilidade de expresar
sentimentos, crenzas e pensamentos sen chamar os sentimentos dos demais e defender
os nosos dereitos dun xeito non destrutivo. Quintana (2001) ademais engade que a
conduta asertiva ten tres estilos de actuar: a conduta asertiva, a non asertiva e a agresiva.
Tamn precisa que entrenarse en habilidades sociais produce beneficios persoais, a
persoa aumenta a sa competencia na maneira de desenrolarse en situacins
interpersoais. E esa competencia se concreta en que o suxeito aprende a iniciar e a
manter eficazmente conversas e a expresar todos os seus sentimentos, opinins ou
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
56/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 56
dereitos dun xeito asertivo afrontando os conflitos coa seguridade de que pode
resolvelos sen ansiedade, sen temor a situacin e seu costo emocional para se mesmo.
HABILIDADES SOCIAIS
a capacidade para actuar ou interactuar axeitadamente nun momento e/ou nunha
situacin concreta para acadar a correcta integracin do individuo no mbito social.
Conxunto de comportamentos verbais e non verbais, eficaces nas relacins interpersoais
que se adquiren a travs da aprendizaxe principalmente.
Autores como Caballo (1986) definen as habilidades sociais como o conxunto de
condutas emitidas por un individuo nun contexto interpersoal que expresa sentimentos,
actitudes, desexos, opinins e dereitos dese individuo dun xeito adecuado situacin,
respectando as condutas dos demais e que xeralmente resolve os problemas inmediatos
da situacin mentres minimiza a probabilidade de futuros problemas.
Tamn Hargie e Saunders (1981) na sa definicin as consideran como un conxunto de
condutas sociais dirixidas a un obxectivo, interrelacionadas, que poden aprenderse e que
estn baixo o control do individuo.
Segundo Goleman ,esta aptitude emocional pertencera ao grupo das aptitudes sociais,
que son as que determinan o manexo das relacins e comprendera a sa vez oito
aptitudes emocionais que seran:
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
57/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 57
a) Influencia.
b) Comunicacin.
c) Manexo de conflitos.
d) Liderazgo.
e) Catalizador de cambios.
f) Establecer vnculos.
g) Colaboracins e cooperacin.
h) Habilidades en equipo.
RESOLUCIN DE CONFLITOS
Capacidade para identificar, anticipar ou afrontar resolutivamente conflitos sociais e
problemas interpersoais. Isto implica a capacidade para identificar situacins que
requiren unha solucin ou decisin preventiva e avaliar riscos, atrancos e recursos.
Entendemos por conflitos: unha situacin de enfrontamento de intereses, de crenzas, de
opinins; unha situacin problemtica provocada por un desacordo entre persoas ou por
unha accin non aceptable por outro; unha situacin na que se produce unha
confrontacin entre persoas e que est xerada por un incumprimento de normas.
Desde o punto de vista educativo, o mis importante buscar unha sada construtiva aos
conflitos. A resolucin de conflitos implica a interaccin entre as partes, para explicar
as distintas posicins, para argumentar e para xustificar co fin de lograr un punto de
confluencia.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
58/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 58
COMUNICACIN AFECTIVA-EFECTIVA
Capacidade a ter en conta para conseguir ser competente socialmente.
Segundo Bisquerra implica dominar non so a capacidade para atender aos demais tanto
na comunicacin verbal como na non verbal para recibir as mensaxes con precisin,
senn tamn a capacidade para iniciar e manter conversas, expresar os propios
pensamentos e sentimentos con claridade, na comunicacin verbal e non verbal, e
demostrar aos demais que foron comprendidos.
CURRICULUM SOCIAFECTIVO
Recompilacin ou conxunto de todas as experiencias socioafectivas da persoa.
EMOCIONALMENTE COMPETENTE
Tanto Bisquerra como Rovira consideran persoa emocionalmente competente a aquela
que presenta as seguintes caractersticas bsicas:
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
59/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 59
- Actitude positiva: Persoas que valoran mis os acertos que os erros, mis as
cualidades ca os defectos, mis os pequenos xitos, fai uso a coto do eloxio
verdadeiro, buscan o equilibrio entre a tolerancia e a esixencia.
- Recoecer os propios sentimentos e emocins: Implica coecerse a se mesmo e
o autoanlise contribe a isto.
- Capacidade para expresar sentimentos e emocins: Tanto as emocins positivas
como as negativas necesitan canalizarse a travs dalgn medio de expresin.
importante recoecer cal a canle mis apropiada e o momento oportuno.
- Capacidade para controlar sentimentos e emocins: A persoa emocionalmente
competente sabe atopar o equilibrio entre a expresin das emocins e o seu
control.
- Empata: Facer nosos os sentimentos e as emocins dos demais.
- Ser quen de tomar decisins adecuadas: As decisins adecuadas implican
integrar o racional e o emocional.
- Motivacin, ilusin, inters: O desexo suscita a motivacin. A pasividade, o
aburrimento, a pereza, denotan un nivel baixo de competencia emocional.
- Autoestima: Ter sentimentos positivos cara a un mesmo e confianza nas propias
capacidades para facer fronte aos retos que se plantexan.
- Saber dar e recibir: Implica saber dar e recibir mis que cousas materiais, valores
persoais: presenza, escoita, compaa, orientacins, tempo, atencins, etc.
- Ter valores alternativos: Ter valores alternativos que den un sentido vida.
- Ser quen de superar as dificultades e frustracins.
- Ser quen de integrar polaridades: Ser quen de integrar tolerancia e esixencia,
soidade e compaa, ... anda que s veces isto supn manter un difcil equilibrio.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
60/146
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
61/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 61
4. ACTIVIDADES PRCTICAS:
4.1. ACTIVIDADES DE AUTOESTIMA
O PROTAGONISTA DO DA
- Obxectivos :
Promover o autocoecemento.
Promover a autovaloracin positiva.
Reforzar as cualidades positivas.
Reforzar o recoecemento mutuo.
- Desenrolo da actividade :
Disporemos de das caixas pequenas ou bolsas. Nunca meteranse os nomes de tdolos
nenos/as do grupo. A outra empregarase para ir gardando os nomes dos que xa foron
protagonistas do da.
A primeira vez que se faga a actividade o titor/a sacar un nome da caixa ou bolsa e
anunciar a toda a clase o nome de protagonista do da. Ademais dos cargos da clase
que funcionarn como sempre, o/a protagonista ter asignado outras tarefas como:
repartir, axudas, dar a palabra
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
62/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 62
Nun momento da xornada o/a neno/a porase diante dos compaeiros e ir recibindo
cumpridos por parte dos seus compaeiros/as. Os nenos/as pedirn a quenda para facer
o cumprido e o/a protagonista daralles a palabra e as grazas. Ao facer o cumprido, dirn
o nome do protagonista.
Ao final tamn o titor/a faralle un cumprido. Todo o que se vai dicindo anotase nunha
cartolina preparada para iso. Faranse das copias, unha para colocar na clase no
Recuncho do protagonista do da, e a outra para que o neno/a leve a casa para
ensinarllo a sa familia.
O protagonista do da ser o encargado de elixir ao compaeiro/a que ser o
protagonista do vindeiro da.
primordial antes de comezar a actividade traballar cos nenos/as que un cumprido e
recoecer algunhas cualidades.
CUALIDADES
- Obxectivos :
Adquirir vocabulario para denominar cualidades persoais.
Introducir valores para a construcin persoal.
- Desenrolo da actividade :
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
63/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 63
Comezarase introducindo cualidades ou atributos sinxelos como simptico/a, alegre,
e logo pdense introducir atributos mis complexos. Non convinte traballar de mis de
dous en cada sesin. Os pasos a seguir para explicar cada unha das cualidades poderan
ser:
1. Dar unha definicin sinxela de cualidade.
2. Proporcionar exemplos de maneira de ser das persoas que teen esa cualidade.
3. Os nenos/as explican as sas experiencias respecto a esa cualidade.
4. Facer entre todos unha lista de que cousas fan as persoas que teen esa
cualidade.
5. Facer actividades como representar situacins nas que os protagonistas tean esa
cualidade a traballar, facer un debuxo sobre esa situacin e engadirlle unha frase
explicativa, colgando o debuxo nun lugar visible da clase.
NOS PODEMOS TOCAR SEN HOSTILIDADE
- Obxectivos :
Proporcionar sentimentos de pertenza ao grupo e vinculacin.
Dar outra dimensin ao contacto fsico que non sexa a de agresin.
- Desenrolo da actividade :
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
64/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 64
Os nenos/as pasean por unha estancia, ou pola clase, sen mesas nin sillas polo medio,
namentres escoltan msica. No momento en que a msica para cada neno ten que darlle
unha aperta ao compaeiro/a que ten mis preto.
Cando a msica volve a soar os compaeiros que se deron a aperta seguen paseando
collidos da man. Cando esta deixa de soar cada parella abraza a parella que est mis
preto.
Logo sern xa un grupo de catro nenos/as os que paseen pola clase e cando pare e
msica xuntaranse con outro grupo de catro, e as ata que todo o grupo se de unha aperta
formando unha pia.
ESTOU ORGULLOSO DE
- Obxectivos :
Ser consciente das cousas que fan que un se sinta orgulloso.
Aumentar a capacidade de provocar accins das que un se poida sentir
orgulloso.
- Desenrolo da actividade :
Pedir aos alumnos/as que pensen cousas das que se sintan orgullosos/as relacionadas
con diferentes temas que se lle irn suxerindo. Por exemplo:
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
65/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 65
- De que te sentes orgulloso/a porque podes facelo ti so?- De que te sentes orgulloso/a na escola?- De que te sentes orgulloso/a dos teus compaeiros?- De que te sentes orgulloso/a da ta familia?- De que te sentes orgulloso/a porque che custou moito e ao final
conseguchelo?
- Snteste orgulloso/a dalgunha cousa feita coas tas mans?- Algunha vez sentcheste orgulloso/a por axudar a algun?- Algunha vez fixeche algunha cousa para que na clase se estea mellor?
Snteste orgulloso/a de isto?
-
Anteriormente traballaranse o significado de sentirse orgulloso/a.
A PELOTA MENSAXEIRA
- Obxectivos :
Crear vnculos.
- Desenrolo da actividade :
unha actividade adecuada para facela a principios de curso.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
66/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 66
Todos sentados en crculo monos pasando unha pelota ao tempo que saudamos polo
seu nome ao neno/a que nola enva. O que recibe a pelota contesta ao que lla tirou
tamn saudndoo polo seu nome. As sucesivamente vaise lanzando a pelota, de xeito
que chegue a todos os participantes.
EU SON
- Obxectivos :
Reforzar o autoconcepto positivo.
- Desenrolo da actividade :
Despois de traballar o significado de algunhas cualidades respecto a maneira de ser,
teen que debuxarse a s mesmos e debaixo de debuxo completan a frase Eu son ,
e apuntando tres cualidades.
O titor/a ensina cada debuxo sen nome do autor e le en voz alta o texto escrito. Os
compaeiros/as teen que adiviar de quen se trata.
Logo se colocan os traballos na clase para que todos os miren.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
67/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 67
ESTOU PENSANDO EN ALGUN
- Obxectivos :
Crear vnculos.
Aumentar a autoimaxen positiva.
- Desenrolo da actividade :
Trtase de adiviar de quen falamos da clase a partires de pistas dadas sobre esa persoa
basendose nas sas preferencias persoais e en condutas positivas. Por exemplo: Estou
pensando en algun a quen lle gusta ... e xoga con todos. Quen ?
Pouco a pouco vanse dando pistas de todos os membros do grupo includo o titor/a.
QUE DIN DE NS
- Obxectivos :
Favorecer a autoimaxen positiva.
- Desenrolo da actividade :
Todos sentados en crculo. O titor/a lanza a pelota a un neno/a e cando a atrapa, os dous
compaeiros/as que se sentan a cada lado tenlle que dicir unha cualidade positiva.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
68/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 68
Logo ser el ou ela o que tire a pelota a outro compaeiro/a a quen alabarn os dous que
estn ao seu carn. As sucesivamente hasta que por todos pasa a pelota.
Anteriormente cmpre traballar o significado das cualidades que se adecuarn a idade
dos alumnos/as.
QUE TE GUSTA DE MIN?
- Obxectivos :
Reforzar o autoconcepto.
- Desenrolo da actividade :
Facemos dous crculos concntricos, un dentro de outro e co mesmo nmero de
alumnos/as en cada un (non excedern de 6 ou 7 en cada crculo). Os do crculo interior
mirarn cara a fora e os do exterior mirarn cara dentro, quedando cada neno enfronte
doutro.
Comezarn os do crculo exterior facendo unha pregunta ao compaeiro/a que ten
enfronte: Di unha cousa que che gusta de min.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
69/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 69
Pasados uns minutos e mentres o crculo interior est quedo, o exterior da un paso cara a
esquerda, de xeito que cada neno/a tea a outro compaeiro/a enfronte ao que lle far a
mesma pregunta.
As o crculo exterior ir correndo hasta que todos e cada un dos membros fagan a
pregunta a todos os do crculo interior e conseguiran as dispostas.
Logo cambiarn de posicin e ao remate da actividade todos os nenos/as tern escoitado
seis ou sete cousas positivas de s mesmos.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
70/146
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
71/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 71
Moitsimas veces fago que os meus estean preocupados.
Gstame falar coa mia nai.
Meus pais fan cousas por mn.
CORRESPONDENCIA COS PAIS
- Obxectivos:
Entender a posicin dos pais.
Darse conta dos sentimentos que os pais teen cara aos fillos.
Recoecer cualidades nos pais.
Detectar anomalas na relacin pais/fillos.
- Desenrolo da actividade:
Pedirlles aos nenos que escriban unha mensaxe ao pai, ou a sa nai, o neno ser quen
decida a quen. A mensaxe ser:
Querido/a pai/nai:
O que mis me gusta de ti
Logo ser o pai ou a nai os que envan a mensaxe imaxinariamente. Sern os mesmos
nenos/as os que escriban a mensaxe que dir:
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
72/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 72
Querido/a fillo/filla:
O que mis me gusta de ti
Noutra sesin pedirmoslle que escriban ao proxenitor a quen anda non escribiron e
tamn que contesten no seu nome.
2. EMPATA CARA AOS COMPAEIROS/AS
O QUE ME FAI FELIZ DOS MEUS COMPAEIROS
- Obxectivos:
Comunicar os propios desexos.
Espertar inters nos compaeiros.
- Desenrolo da actividade:
Pedmoslle aos nenos/as que escriban 3 cousas, ou algunha mis, que esperan dos seus
compaeiros comezando coa seguinte frase sempre:
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
73/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 73
Faime feliz que
Ao rematar de escribir, cada un ter que ler en voz alta a frase que lle pareza mis
importante ao resto da clase. De seguido colgaranse todas as follas nun lugar visible da
aula.
QUE ME FAI DANO?
- Obxectivos:
Coecer os propios sentimentos.
Coecer os sentimentos dos outros.
Comprender o concepto de dano psicolxico.
- Desenrolo da actividade:
Primeiro levarase a cabo unha conversa sobre os males que se ven e sobre os que non se
ven. Queremos que sexan os nenos os nenos os que os definan: ferida fsica e ferida
psicolxica.
Logo teen que pr exemplos de cando se sentiron feridos, anotaranse no encerado e
clasificaranse segundo correspondan a dor fsica ou a dor psicolxica (Se ve ou Non
se ve).
Nunha cartolina co ttulo: Que faidano aos nenos/as desta clase? copiamos todo o que
se foi dicindo e se colgar na clase.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
74/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 74
QUE FAGO PARA QUE NA CLASE SE ESTEA BEN?
- Obxectivos:
Crear sentimento de grupo.
Fomentar o sentimento de sentirse responsable do benestar dos
demais.
Comprender o concepto de dano psicolxico.
- Desenrolo da actividade:
Teremos unha conversa na que se falar da necesidade de sentirnos ben no grupo, de
que dependendo de cmo se trate aos compaeiros e do que se espere deles (depende)
haber ou non harmona no grupo. Logo entre todos se far unha lista das cousas que
podemos facer para que os compaeiros se sintan ben.
Con esa lista, confeccionaremos unha tboa e darmoslle unha copia a cada neno/a
pedndolles que poan unha cruz no nmero 3 se o fan sempre, no nmero 2 se o fan a
mido e no nmero 1 se o fan poucas veces.
Insistirmoslles en que valoren cmo tratan a todos os nenos/as do grupo non s os
amigos.
Os tems poderan ser:
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
75/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 75
Antes de incomodarme penso.
Axudo.
Escoito.
A quen me fala mroo cara e aos ollos.
Sorro.
Procuro entender aos demais.
DEBUXEMOS COMO QUEREMOS QUE SEXA O NOSO GRUPO
- Obxectivos:
Aumentar o sentido de responsabilidade respecto ao grupo.
- Desenrolo da actividade:
Tern que facer un debuxo o un texto, ou mbalas das cousas sobre algunha situacin
que se de una aula na que destaque a amabilidade, a xustiza, a responsabilidade e que
lles gustara que todos lembraran.
Os debuxos ou textos colgaranse na clase para axudarlles a lembrar como os membros
do grupo desexan que sexa o grupo.
NINGUN MIRA A PALLA NO PROPIO OLLO
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
76/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 76
- Obxectivos:
Darse conta de que o que non lle gusta que fagan os demais, tamn
eles o fan s veces.
- Desenrolo da actividade:
Pedmoslle aos nenos/as que anoten nun folio todo o que non lles gusta das persoas que
coecen. Teen que escribilo en forma de oracin. Exemplos: Non me gusta que sexan
egostas, non me gusta que digan mentiras, non me gusta que se burlen de min
Logo, cada neno/a deber ler en silencio o que apuntou e debern subliar cunha cor
todo aquilo que eles tamn fan.
Finalmente reflexionaremos ao lanzar a pregunta:
Decatstesvos de que vs tamn facedes as mesmas cousas que vos molestan?
CMO CONSOLAR?
- Obxectivos:
Sensibilizarse respecto a pena e a dor dos outros.
Tomar conciencia de que se poden facer cousas para aliviar a pena e
a dor.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
77/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 77
- Desenrolo da actividade:
Presentmoslle aos nenos/as situacins concretas nas que algunha persoa estea triste.
Pedirmoslle que expliquen como a consolaran. Posibles situacins:
A lvaro teen que operalo dos odos e ten medo de que fagan dano. Por iso,
dende hai uns das est triste e preocupado. Como o podemos consolar?
Estela perdeu o seu can. Fai uns das que non o atopan. Estela qureo moito.
O pai de Laura est de viaxe. Fai moitos das que non o ve e est triste.
Daniel est chorando desconsoladamente. Adrin, o seu amigo, hoxe trouxo un
xoguete da sa casa e non llo deixa. O que lle da mis pena non o feito de que
Adrin non llo deixe, senn que, como el sempre llo deixa todo, non esperaba
isto do seu amigo.
O av de Antn morreu. Antn sinte moita pena.
CMO TE SENTIRAS?
- Obxectivos:
Poerse no lugar do outro.
- Desenrolo da actividade:
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
78/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 78
Partindo de distintas situacins, pedirmoslle aos nenos/as que simulen ser os
protagonistas e que respondan ben individualmente ou xunto co grupo levantando a
tarxeta que crean adecuada da coleccin Tcnica das caras (citada no apartado
Emocins e sentimentos) a pregunta: Se foras ti el ou ela, como te sentiras?.
As situacins pdense presentar con soporte auditivo ou visual, dndolle aos nenos/as a
posibilidade de que poidan captar mellor o que pasa.
Situacins posibles:
Unha nena non trata ben s seus amigos e agora non a deixan xogar con eles.
Imaxina que ti es esa nena. Como te sentiras?
Na clase hai unha nena que non cae ben a ningun. Por iso non ten amigos.
Imaxina que ests no seu lugar.
Unha nena non ten roupa limpa para poerse. Na sa casa non hai dieiro
dabondo para mercar deterxente para lavala ou para mercar roupa nova.
Imaxina que ti es esa nena.
Un neno gaou un concurso de debuxo. Imaxina que ti es ese neno.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
79/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 79
4.3. ACTIVIDADES DE EMOCINS E SENTIMENTOS
Se se pretenden realizar cos nosos alumnos actividades relacionadas cos sentimentos e
as emocins hai que ter en conta que fundamental ser quen de recoecelos e nomealos.
Por iso, para tratar cada un dos sentimentos, pdese seguir a secuencia seguinte:
1. Presentar a emocin que se tratar mediante unha definicin sinxela.
2. Proporcionar exemplos de situacins das que facilmente se poida deducir o
sentimento que nos interesa.
3. Mostrar debuxos e fotografas con esta expresin emocional.
4. Animar aos nenos/as a que expliquen vivencias de cando experimentaron esa
emocin. importante que o titor/a tamn o faga.
5. Dar emocin a categora de agradable ou desagradable.
6. Facer expresar fisicamente esa emocin.
7. Elaborar entre todos unha lista do que provoca a emocin.
8. Facer listas das actitudes e comportamentos que manifestan as persoas ante esta
emocin.
9. Proporcionar unha actividade en cuxo transcurso a emocin se poida
experimentar a un nivel mis persoal que grupal (xogos, contos, role playing).
BINGO
En cada cartn figurarn unhas dez emocins coas sas correspondentes caras.
O primeiro que encha o seu cartn, elixe unha das emocins que hai no seu cartn e
explica cando o sentiu.
8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT
80/146
Grupo de Traballo Aprender para Ser
Pxina 80
RULETA
Pdese facer unha ruleta de grandes dimensins p