DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT

8/14/2019 DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT

1/146

Grupo de Traballo Aprender para Ser

Pxina 1

1.INTRODUCIN

Nas seguintes pxinas reflexase a labor do Grupo de Traballo Aprender para

Ser , este documento un anexo a memoria que realizamos de dito GT durante este

curso acadmico , dende o mes de setembro ata o mes de maio . O noso grupo tia un

total de trinta horas de traballo, cinco das cales dedicamos a recibir dous relatrios sobre

o tema que estabamos a desenvolver .

A continuacin expomos o noso traballo , primeiro comenzamos cunha parte

moi terica , desglosada nun marco terico sobre a intelixencia emocional , teorias ,

definicins e un glosario de termos relativos ao mundo das emocins e os

sentimentos .

A seguinte parte , , quizais mais amena, pois est dedicada as actividades

prcticas , tanto para aplicar na aula , coma as que nos mesmos levamos a cabo nas

nosas propias aulas . Aqu podemos atopar diversas experiencias postas en marcha nos

centros dos que formanos parte e en diversos ciclos .

Facemos tamn referencia a nosa presentacin na rede , onde divulgamos a nosa

labor , a travs do noso blog.

Por ltimo , incluimos a bibliografa utilizada na redaccin deste documento ,

bibliografa que nos serviu de base para ampliar os nosos coecementos sobre a

intelixencia emocional .


2/146


Pxina 2

2. MARCO TEORICO.

2.1. CRONOLOXA CONSTRUTO IE.

HOWARD GARDNER , 1983 INTELIXENCIAS MLTIPLES

REUVEN BAR-ON , 1988 COCIENTE EMOCIONAL (CE)

PETER SALOVEY E JOHN MAYER , 1990 INTELIXENCA EMOCIONAL

DANIEL GOLEMAN , 1995 INTELIXENCIA EMOCIONAL

En 1983,Howard Gardner traballaba no proxecto Spectrum na Universidade de

Harvard. Gardner, psiclogo da facultade de ciencias da educacin, propoa a Teora

das intelixencias mltiples, descartando que o ser humano tivera un so tipo de

intelixencia. No seu libro, Frames of Mind, estableceu oito tipos de inteligencias:

lingstica-verbal

lxica-matemtica

corporal-cinesttica

visual-espacial

musical
http://es.wikipedia.org/wiki/1983http://es.wikipedia.org/wiki/Howard_Gardnerhttp://es.wikipedia.org/wiki/Howard_Gardnerhttp://es.wikipedia.org/wiki/Howard_Gardnerhttp://es.wikipedia.org/wiki/Universidad_de_Harvardhttp://es.wikipedia.org/wiki/Universidad_de_Harvardhttp://es.wikipedia.org/wiki/Psic%C3%B3logohttp://es.wikipedia.org/wiki/Teor%C3%ADa_de_las_inteligencias_m%C3%BAltipleshttp://es.wikipedia.org/wiki/Teor%C3%ADa_de_las_inteligencias_m%C3%BAltipleshttp://es.wikipedia.org/wiki/Inteligenciahttp://es.wikipedia.org/wiki/Inteligenciahttp://es.wikipedia.org/wiki/Teor%C3%ADa_de_las_inteligencias_m%C3%BAltipleshttp://es.wikipedia.org/wiki/Teor%C3%ADa_de_las_inteligencias_m%C3%BAltipleshttp://es.wikipedia.org/wiki/Teor%C3%ADa_de_las_inteligencias_m%C3%BAltipleshttp://es.wikipedia.org/wiki/Psic%C3%B3logohttp://es.wikipedia.org/wiki/Universidad_de_Harvardhttp://es.wikipedia.org/wiki/Universidad_de_Harvardhttp://es.wikipedia.org/wiki/Universidad_de_Harvardhttp://es.wikipedia.org/wiki/Howard_Gardnerhttp://es.wikipedia.org/wiki/1983


3/146


Pxina 3

emocional, que se dividira en interpersoal e intrapersoal. A primeira

permtenos diferenciar os estados de nimo e as intencins dos demais, e a

segunda danos acceso a propia vida emocional, a gama de sentimentos,

capacitndonos para discriminar entre as emocins, poerlles nome e recurrir a

elas como medio de interpretar e orientar a propia conduta. (Gardner, 1993).

Ambas intelixencias conflen no construto Intelixencia Emocional (Goleman

1996).

naturalista.

existencial.

Posteriormente, os seus colegas investigadores chegaron a describir ata 20.

Gardner, cando fala das intelixencias mltiples, colabora no rescate do concepto de

intelixencia do mbito intelectual e facilitou o camio cara a intelixencia emocional.

O concepto de intelixencia emocional ten un precursor no concepto de

Intelixencia Social, do psiclogo Edward Thorndike quen en 1920 a definiu como "a

habilidade para comprender e dirixir aos homes e mulleres, mozos e mozas, e actuarsabiamente nas relacions humanas".

Foi o psicolgo Reuven Bar-On na sa Tesis Doutoral en 1988 o primeiro en

falar do Cociente Emocional, paralelo ao Cociente Intelectual.
http://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Inteligencia_Social&action=edit&redlink=1http://es.wikipedia.org/wiki/Edward_Thorndikehttp://es.wikipedia.org/wiki/1920http://es.wikipedia.org/wiki/1920http://es.wikipedia.org/wiki/Edward_Thorndikehttp://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Inteligencia_Social&action=edit&redlink=1


4/146


Pxina 4

A expresin "intelixencia emocional" introducrona por primeira vez no campo da

psicoloxa en 1990 os investigadores Peter Salowey y John D. Mayer definndoa coma

a capacidade de percibir os sentimentos propios os dos demais, distinguir entre eles

servirse de esa informacin para guiar o pensamento e a conduta dun mesmo.

Este concepto sera presentado mediticamente por Daniel Goleman en 1995 cun

libro de gran xito. No seu libro La inteligencia emocional en la empresa (1998)

refrese a intelixencia emocional coma a capacidade de recoecer os nosos propios

sentimentos e os alleos, de motivarnos e de manexar ben as emocins, en nos mesmos e

nas nosas relacins. Considera cinco aptitudes emocionais, clasificadas a sa vez en

dous grandes grupos: Aptitude Persoal (Auto-coecemento, Auto-regulacin e

Motivacin) e Aptitude Social (Empata e Habilidades Sociais).

Mayer (2001) sinala cinco fases no desenvolvemento no estudo da Intelixencia

Emocional:

1) Os campos de estudos sobre Intelixencia e Emocins separanse(1900 1969):

xurde a tecnoloxa dos tests psicolxicos. No campo da emocin centranse no

debate entre a primaca da resposta fisiolxica sobre a emocin ou viceversa.

Alguns autores falan sobre a intelixencia social.


5/146


Pxina 5

2) Xurden os diversos precursores da intelixencia emocional (1970 1989): O

campo da cognicin e o afecto examina como as emocins interacionan co

pensamento. Xurde a Teora de Intelixencias Mltiples de Gardner, na que se incle

unha intelixencia intrapersoal.

3) A Intelixencia Emocional empeza a emerxer (1990 1993): Mayer e Salovey

publican unha serie de artigos sobre a intelixencia emocional, inclundo o primeiro

intento de medir estas competencias.

4) O concepto dase a coecer grazas a Goleman (1994 1997): Goleman publica o

seu libro Inteligencia Emocional .

O libro de Daniel Goleman (1995) convertese nun bestseller pola sa mensaxe:

Pdese ter xito na vida sen ter grandes habilidades acadmicas.

5) A partir de 1998 ata a actualidade: profundzase no concepto de IE eintrodcense novas medidas. Aparecen as primeiras revisins de artigos de

investigacin.


6/146


Pxina 6

O construto de Intelixencia Emocional, como vemos, bastante recente, podemos

dicir, incluso que estamos en cernes, se ben nos ltimos anos, debido ao interese

xurdido, cada vez que sabe e se investiga mais sobre o tema. Para intentar definir, que

a intelixencia emocional, a continuacin, recollemos unha serie de aportacins de varios

autores.

2.2. MODELOS DE IE

Na literatura cientfica existen dous grandes modelos de IE: os Modelos Mixtos

e o Modelo da Habilidade .

Os modelos mixtos combinan dimensins da personalidade como o optimismo e

a capacidade de automotivacin con habilidades emocionais, exemplos de estesmodelos son os de Goleman e Bar-On. No noso pas, o que mis difusin tivo nos

contextos educativos foi o modelo mixto de Daniel Goleman, fenmeno que ten que ver

mis con razns de marketing e publicidade que coa lxica da sa argumentacin

cientfica.

O Modelo da Habilidade, ten como representante a Mayer e Salovey, cntrase no

procesamento emocional da informacin e no estudo das capacidades relacionadas con

dito procesamento.


7/146


Pxina 7

Desde esta teora , a IE definese como:

1. A habilidade das persoas para atender e percibir os sentimentos de forma

apropiada e precisa,

2. a capacidade para asimilalos e comprendelos de maneira axeitada e

3. a destreza para regular e modificar o noso estado de nimo ou o dos

demais.

Desde o modelo da Habilidade, a IE implica catro grandes componentes:

a) Percepcin e expresin emocional

Poder recoecer de forma consciente as nosas emocins: Identificar que sentimos e ser

capaces de darlle unha etiqueta verbal.

b) Facilitacin emocional

Capacidade para xerar sentimentos que faciliten o pensamento.

c) Comprensin emocional

Integrar o que sentimos dentro do noso pensamento e saber considerar a complexidade

dos cambios emocionais.

d) Regulacin emocional

Dirixir e manexar as emocins, tanto positivas como negativas de xeito eficaz.


8/146


Pxina 8

Estas habilidades estn enlazadas de forma que para unha adecuada regulacin

emocional, preciso unha boa comprensin emocional, e, a sa vez, para unha boa

comprensin emocional precisamos dunha adecuada percepcin emocional.

Esta habilidade pdese utilizar sobre un mesmo (competencia persoal ou

intelixencia intrapersoal) ou sobre os demais (competencia social ou intelixencia

interpersoal) .

A intelixencia Emocional diferenciase da Intelixencia Social e das Habilidades

Sociais, en que incle emocins internas e privadas, que son importantes para o

crecemento persoal e o axuste emocional.

No modelo mixto inclese o modelo proposto por Goleman e o modelo multifactorial de

Bar- On .

Modelo de Goleman

Segn Daniel Goleman os principais compoentes da intelixencia emocional son:

A Intelixencia persoal

Estcomposta por unha serie de competencias que determinan o modo no que

nos relacionamos con ns mesmos, e comprende varios compoentes

importantes:


9/146


Pxina 9

Autocoecemento emocional (ou conciencia dun mesmo): refrese ao coecemento

das nosas propias emocins e como nos afectan. moi importante coecer o modo no

que o noso estado de nimo infle no noso comportamento, cales son as nosas virtudes

e os nosos puntos dbiles.

Defnese tamn como a capacidade de recoecer e entender nun mesmo as propias

fortalezas, debilidades, estados de nimo, emocins e impulsos, as como o efecto que

teen sobre os demais e o traballo. Manifstase en persoas con habilidades para xulgarse

a si mesmas de forma realista,conscientes das sas propias limitacins e que admiten

con sinceridade os seus erros, sensibles ao aprendizaxe e que posen un alto grado de

auto-confianza.

Autocontrol emocional (ou autorregulacin) : O autocontrol permtenos non

deixarnos levar polos sentimentos do momento. saber recoecer que pasaxeiro e que

o que perdura nunha crise. Esta habilidade permtenos controlar as nosas propias

emocins e impulsos para adaptalos a un obxectivo, responsabilizarse dos propios

actos, de pensar antes de actuar e de evitar os xuzos prematuros. Os que posen un alto

autocontrol emocional son persoas sinceras e ntegras, que controlan o estres e a

ansiedade ante situacins comprometidas e son flexibles ante os cambios ou as novasideas.

Automotivacin : Dirixir as emocins cara un obxectivo permtenos manter a

motivacin e fixar a nosa atencin nas metas en lugar dos obstculos. Nesto necesaria


10/146


11/146


Pxina 11

Relacins interpersonais (ou habilidades sociais) : Calquera pode darse conta de que

unha boa relacin cos demais unha das cousas mis importantes para as nosas vidas.

non so tratar aos que nos parecen simpticos, a nosos amigos, a nosa familia, tamn

tratar con aqueles que estean nunha posicin superior nosa. Defnense as habilidades

sociais como o talento no manexo das relacins cos demais, en saber persuadir e

influenciar aos demais. Aqueles que posen habilidades sociais son excelentes

negociadores, teen unha grande capacidade para liderar grupos e para dirixir cambios, e

son capaces de traballar colaborando nun equipo e creando sinerxas grupais.

Modelo Multifactorial de BarOn

Bar On realiza unha conceptualizacin multifactorial da intelixencia emocional,

conformada polos seguintes compoentes factoriais:

Compoentes Factoriais Intrapersonais:

Autoconcepto: Esta habilidade fala de respectarse e de ser consciente de un mesmo,

tal e como un , percibindo e aceptando o bo e o malo.

Autoconcienza Emocional: Coecer os propios sentimentos para coecelos e saber qu

os provoca.

Asertividade: E a habilidade de expresarse libremente e defender os dereitos persoais

sen mostrar agresividade nin pasividade.


12/146


Pxina 12

Independenza: E a habilidade de controlar as propias accins e pensamentos, sen

deixar de consultar a outras persoas para obter a informacin que se necesita.

Autoactualizacin: Habilidade para alcanzar a nosa potencialidade e ter unha vida rica

e plena, comprometndonos con obxectivos e metas ao largo da vida.

Compoentes Factoriais Interpersoais:

Empata: a habilidade de recoecer as emocins de outros, entendela e mostrar

interese polos demais.

Responsabilidade social: Habilidade de mostrarse como un membro construtivo do

grupo social, manter as regras sociais e ser confiable.

Relacins Interpersoais: Habilidade de establecer e manter relacins emocionais

caracterizadas polo feito de dar e recibir afecto, establecer relaciones amistosas y

sentirse a gusto.

Compoentes Factoriais de Adaptabilidade

Proba de realidade: Esta habilidade trata da relacin entre o que emocionalmente

experimentamos e o que ocorre obxectivamente, buscando unha evidencia obxectiva

para confirmar os nosos sentimentos sen deixarnos levar por eles.

Flexibilidade: Habilidade de axustarse aos cambios das condicins do medio,

adaptando os nosos comportamentos e pensamentos.


13/146


Pxina 13

Solucin de problemas: A habilidade de identificar e definir problemas as como xerar

e implantar solucins potencialmente efectivas. Est composta de 4 partes:

1) ser conscente do problema e sentirse seguro e motivado fronte a el.

2) definir e formular o problema (recoller informacin

importante/relevante).

3) Xerar tantas solucins como sexan posible.

4) tomar unha solucin sobre a solucin que temos que usar, analizando

os pros e os contras de cada solucin.

Compoentes Factoriais de Manexo do Estrs

Tolerancia ao estrs: Esta habilidade fai referencia capacidade de sufrir eventos

estresantes e emocins fortes sen virse abaixo e enfrontarse de forma positiva co estres.

Esta habilidade est baseada na capacidade de escoller varios cursos de accin para

facerlle fronte ao estres, ser optimista para resolver un problema, e sentir que temos

capacidade para controlar e influir na situacin.

Control de impulsos: a habilidade de resistir ou retardar un impulso,controlando as

emocins para conseguir un obxectivo posterior ou de maior interese.


14/146


Pxina 14

Compoentes Factoriais de Estado de Animo e Motivacin

Optimismo: Manter unha actitude positiva fronte as adversidades e mirar sempre o

lado bo da vida.

Felicidade: habilidade de gozar e sentirse satisfeito coa vida, de gozar un mesmo ,de

divertirse e expresar sentimentos positivos.


15/146


Pxina 15

2.3. DEFINICINS IE

2.3.1. DEFINICINS DALGNS AUTORES:

Mayer, Salovey y Caruso:Capacidade de percibir e expresar emocins, de asimilar as

emocins no pensamento, de comprender e razoar coas emocins e de regular as

emocins nun mesmo e nos demais.

Daniel Goleman: Capacidade de recoecer os nosos propios sentimentos, os

sentimentos dos demis, motivarnos e manexar adecuadamente as relacins que

sostemos cos demis e con nos mesmos.

Emily Sterrett: Fai referencia ao conxunto das destrezas de xestin persoal e

destrezas sociais que nos permiten triunfar no noso posto de traballo e na vida en xeral.

Pablo Fernndez-Berrocal:Percibir, comprender e regular as emocins propias e as

dos demais.

Gallego D.J.e Gallego M.J. (2004): Capacidade que ten o ser humano, grazas ao seu

proceso evolutivo, para armonizar o emocional e o cognitivo, de xeito que poida

atender, comprender, controlar, espresar e analizar as emocins dentro de si, e nos

demais. Todo isto, permitiralle que a sa actuacin sobre o entorno, e as sas relacins

humanas sexan eficaces, tiles e tean repercusins positivas para l, para os demis, e

para o entorno no que se desenvolve.
http://reme.uji.es/articulos/numero22/article6/texto.htmlhttp://reme.uji.es/articulos/numero22/article6/texto.htmlhttp://www.eiconsortium.org/members/goleman.htmhttp://www.eiconsortium.org/members/goleman.htmhttp://www.agapea.com/GUiA-DEL-DIRECTIVO-PARA-LA-INTELIGENCIA-EMOCIONAL-DE-LA-GESTIoN-AL-LIDERAZGO-n242741i.htmhttp://www.agapea.com/GUiA-DEL-DIRECTIVO-PARA-LA-INTELIGENCIA-EMOCIONAL-DE-LA-GESTIoN-AL-LIDERAZGO-n242741i.htmhttp://www.infocop.es/view_article.asp?id=1129&cat=38http://www.infocop.es/view_article.asp?id=1129&cat=38http://www.infocop.es/view_article.asp?id=1129&cat=38http://www.agapea.com/GUiA-DEL-DIRECTIVO-PARA-LA-INTELIGENCIA-EMOCIONAL-DE-LA-GESTIoN-AL-LIDERAZGO-n242741i.htmhttp://www.eiconsortium.org/members/goleman.htmhttp://reme.uji.es/articulos/numero22/article6/texto.html


16/146


Pxina 16

Reuven Bar-On: Conxunto de capacidades, competencias e habilidades non

cognitivas que influencian a habilidade propia de ter xito ao afrontar as demandas e

presins do medio ambente (citado en Mayer, 2001).

Mayer: Refrese habilidade para recoecer o significado das emocins e as sas

relacins, e para razoar e resolver problemas en base a iso. Tamn incle empregar as

emocins para realzar actividades cognitivas Mayer et al. (2001) .

Edward Thorndike (1920): Habilidade para comprender e dirixir aos homes e as

mulleres, mozos e mozas, e actuar sabiamente nas relacins humanas.

2.3.2. HABILIDADES DA INTELIXENCIA EMOCIONAL:

Da intelixencia emocional desprendense diversas habilidades prcticas, que se

poden clasificar en das reas:

1)INTELIXENCIA INTRAPERSONAL (internas, de autoconocimiento).

2) INTELIXENCIA INTERPERSONAL (externas, de relacin).

Ao primeiro grupo pertencentreshabilidades:

a) A autoconciencia (capacidade de saber que est pasando no noso corpo e que

estamos sentindo).

b) O control emocional (que regula a manifestacin dunha emocin e/ou

modifica un estado anmico a sa exteriorizacin).

c) A capacidade de motivarse emotivar aos demais.

Ao segundo grupo pertencendas habilidades:


17/146


Pxina 17

a) A empata (entender que estn sentindo outras persoas, ver cuestins e

situacins dende a sa perspectiva).

b) As habilidades sociais (habilidades que rodean a popularidade, o liderazgo e

a eficacia interpersoal, e que poden ser usadas para persuadir e dirixir, negociar e

resolver disputas, para a cooperacin e o traballo en equipo).

Nun informe do National Center for Clinical Infant Programs de los EE.UU.,

do ano 1992, citase unha lista de sete ingredentes claves desta capacidade crucial,

todos eles relacionados coa Intelixencia Emocional:

1. CONFIANZA. A sensacin de controlar e dominar o propio corpo, as

sensacins que se experimentan e a comprensin do mundo; a sensacin do neno

de que o mis probable que non fracase no que se propn, e de que os adultos

sern amables.

2. CURIOSIDADE. A sensacin de que descubrir cousas algo positivo e leva

ao pracer.

3. INTENCIONALIDADE. O desexo e a capacidade de producir un impacto, e

de actuar ao respecto con persistencia. Isto est relacionado cunha sensacin de

competencia, de ser eficaz.


18/146


Pxina 18

4. AUTOCONTROL.A capacidade de modular e dominar as propias accins de

maneiras apropiadas idade; unha sensacin de control interno.

5. RELACIN. A capacidade de comprometerse con outros, baseada na

sensacin de ser comprendido e de comprender aos demais.

6. CAPACIDADE DE COMUNICACIN. O desexo e a capacidade de

intercambiar verbalmente ideas, sentimentos e conceptos cos demais. Isto est

relacionado cunha sensacin de confianza nos demais e de pracer en

comprometerse coos demais, incluso cos adultos.

7. COOPERATIVIDADE. A capacidade de equilibrar as propias necesidades

coas dos demais nunha actividade grupal.


19/146


Pxina 19

2.3.3. A COMPETENCIA EMOCIONAL:

Esta ser a capacidade de expresar os nosos propios sentimentos do xeito ms adecuado

e eficaz, posibilitando a colaboracin na consecucin dun obxectivo comn. (Goleman,

1999).

A sa vez a competencia emocional pdese dividir en dous apartados ou categorias

relacionadas:

Competencia Emocional-Persoal

Competencia Emocional-Social

A primeira fai referencia a relacin que temos con ns mesmos, por ejemplo: a

conciencia de un mesmo e das sas emocins, a motivacin, o autocontrol, a

autoconfianza

A segunda refirese as relacins que establecemos con nosos semellantes, por exemplo: a

capacidade de entender diferentes puntos de vista, a predisposicin a axudar

altruistamente, a tolerancia e a flexibilizacin de plantexamentos, a cooperacin.


20/146


Pxina 20

Competencia Emocional-Persoal Competencia EmocionalSocial

CONCIENCIA DUN

MESMO

Recoecer as

propias

emocins e os

EMPATIA Comprensin e

interese polos

demais

Coecer as

propias

fortalezas e

Predisposicin a

axudar

AUTORREGULACIN Control de

impulsos

Conciencia das

relacins

xerrquicas do

grupo

Sinceridade e

integridade

HABILIDADES

SOCIAIS

Comunicacin

eficaz

Flexibilidade

para afrontar

cambios

Inspirar e dirixir

a grupos

MOTIVACIN Cara a

consecucin de

logros

Catalizacin de

cambios

Compromiso co

grupo

Capacidade de

negociacin e

resolucin de

conflictos

Iniciativa Habilidades deequipo

:Colaboracin e

cooperacin .

Optimismo


21/146


Pxina 21

Recentemente Goleman propuxo un novo modelo polo cal a IE estara integrada por

catro factores bsicos:

1. A capacidade para darse conta e tomar conciencia (self-awareness).

2. A capacidade de automanexo, control e autorregulacin (self-management).

3. A capacidade de darse conta dos outros, do seu comportamento e do impacto do

noso sobre eles (social-awareness).

4. A capacidade para influir e manexar as relacins cos demais (relationship

management).


22/146


Pxina 22

2.4. REFERENCIA LEGAL:

Ao longo do tempo a educacin foi evolucionando e cambiando na sociedade. A

educacin tradicional concibase como a instrucin centrada na adquisicin de

coecementos onde o rol do mestre era o de simple transmisor, o alumnado un axente

pasivo e o coecemento unha aprendizaxe memorstica e acumulativa, deixando de lado

aspectos importantes como o desenvolvemento afectivo ou social dos discentes.

A xustificacin da necesidade de traballar a educacin emocional (EE) nos

centros escolares xurde do contexto sociocultural e histrico da accin educativa, do

cambio de rol dos profesores (gua e non mero transmisor) e do principio de

globalizacin, atendendo a diversidade do alumnado e o desenvolvemento integral

como persoas.

O papel da educacin socioafectiva na escola empeza a ter relevancia na dcada

dos anos 70 e 80 impulsada polos cambios sociais mediante a formacin persoal e

democrtica (Da Caba, 1999). Porn a partir dos anos 90 cando se potencia o seu

desenvolvemento, formando parte do currculum e apoiado no enfoque psicopedagxico

do construtivismo.

Deste xeito, empeza a tomar forma lexislativa a travs da L.O.X.S.E. onde se

recolle que a finalidade educativa o desenvolvemento integral do alumnado,

potenciando os aspectos cognitivos e intelectuais do individuo, as como o

desenvolvemento da personalidade, actitudes, valores, motivacin, esforzo, ... etc


23/146


Pxina 23

(aspectos a sa vez, importantes a traballar na Intelixencia Emocional), traballando ao

longo de todas as etapas e a travs das distintas reas, os valores ticos e outros contidos

transversais aos que a sociedade especialmente sensible, como son : sade e calidade

de vida, educacin ambiental, educacin para a paz, educacin do consumidor,

educacin para a igaualdade entre os sexos, educacin para o ocio e educacin vial.

En relacin ao exposto, Jos Mara Asensio, afirma: A L.O.X.S.E. consideraba

s actitudes como uns contidos curriculares que deban ensinarse na escola. As

disposicins actitudinais correspondense con determinados estados afectivos que

predispoen aos individuos a actuar no sentido que ditos estados prescriben. De este

xeito, a formacin das actitudes pode considerarse como un aspecto da educacin

emocional que os profesores deben promover con independencia de si pertencen a unha

ou otra rea do coecemento.

Actualmente, coa nova Lei de educacin, a LOE, defnense e desenvlvense 8

competencias coma un medio para vivir en sociedade, desenvolvendo futuros cidadns

comprometidos e competentes, mediante a comprensin da realidade social do mundo

no que vivimos, bsica para convivir e facelo de forma comprometida cos valores

(educacin en valores), os dereitos humanos, coa finalidade de conseguir unha

cidadana participativa e democrtica.

Tendo en conta o anteriormente mencionado, podemos afirmar que o sistema

educativo leva anos traballando, dalgn xeito, na educacin emocional: contidos

transversais, educacin en valores, educacin para a cidadana (materia obrigatoria a


24/146


Pxina 24

partires de 6 primaria), educacin tico-cvica (ltimo curso de ESO), programas de

atencin a diversidade: reforzo educativo, adaptacins curriculares, programas de

diversificacin curricular, grupos de educacin compensatoria (onde, mediante as

habilidades sociais, se desenvolve a educacin social).

A intelixencia emocional unha necesidade para acadar unha aprendizaxe ptima. Por

exemplo:

Aprender a aprender e a coecer, a travs da razn e dos argumentos, fainos

pensar na intelixencia cognoscitiva e no coecemento abstracto pero aprender

a ser persoa, aprender a convivir entre persoas, estn mais preto da intelixencia

emocional xa que, o coecemento emocional, faise a travs das evidencias ou

imaxes e as habilidades sociais que se desenvolven a travs do dilogo,

sentimentos e emocins.

Coa adquisicin e desenvolvemento doutra competencia relacionada,

competencia Social e Cidad, incorpranse formas de comportamento

individual que axuden s persoas a convivir nunha sociedade cada vez mis

plural, relacionarse cos demais, cooperar, comprometerse e afrontar os conflitos

tanto na familia,como na escola ou en diferentes mbitos sociais. A adquisicin

desta competencia implica ser capaz de poerse no lugar do outro (empata),

aceptar as diferenzas, as crenzas,as culturas,a historia persoal e colectiva dos

outros e respectar os valores (tolerancia), e dar lugar a un modelo de sociedade

baseado: na vinculacin; a autonoma persoal; a comunicacin, comprensin e

empata; cooperacin e colaboracin; resolucin de conflitos; sentimentos como


25/146


Pxina 25

o altrusmo, a solidariedade, a compaixn e as condutas de axuda, o respecto e a

participacin democrtica, sen renunciar a liberdade individual.

O profesorado exerce unha influencia no desenvolvemento emocional dos discentes,

conscientemente ou non, a sa actuacin conxunta coa das familias, contribe

educacin emocional dos mesmos. O alumnado aprende observando ao seu profesorado

e mis a sa familia: a capacidade de coecer as sas emocins, de controlalas, de

xestionalas, de enfrontarse s situacins de conflicto para eliminalas e, sobre todo, da

forma na que se producen as interaccins na aula e nas sas casa

Como docentes, tendo coecemento do contorno do neno (familiar, social,

cognitivo, afectivo,...) consideramos que necesario ter presente isto na nosa

intervencin educativa xa que temos a posibilidade de introducir nas sas reas

elementos curriculares que favorezan educar a intelixencia emocional ou calquera outra

materia transversal, axudando e compensando as carencias de calquera aprendizaxe.

Deberamos de comezar a traballar a Intelixencia e a Educacin emocional nos

primeiros anos de vida, xa que nesta etapa a aprendizaxe mis intensa. Tendo en conta

que o xogo forma parte activa da sa vida e aprendizaxe , deberamos empregalo como

estratexia para aprender novas formas de pensar, sentir e actuar, sendo o ncleo da

aprendizaxe da intelixencia emocional.

Emocins e sentimentos como a timidez, melancola, medo, optimismo, pesimismo,

ansiedade, agresividade, dependencia, tristeza, falta de atencin e concentracin,


26/146


Pxina 26

illamento, vagancia, ... poden ser sntoma dalgn problema enmascarado como por

exemplo carencias afectivas, maltrato, trastornos da linguaxe, acoso, marxinacin, etc.

Traballando as emocins e os sentimentos podemos axudar a superar e modificar

estes problemas, mellorando o nivel e ritmo de aprendizaxe, favorecendo a autonoma e

autoestima, desenvolvendo persoas competentes social e afectivamente, con autonoma

e capaces de ser razoables pero, o mesmo tempo, crticos e con capacidade de

tolerancia.


27/146


Pxina 27

2.5. EXPERIENCIAS

Programa PIELE (Hernndez e Garca 1992): Trata de ofrecer unha educacin

emocional que potencie o autoconcepto a nivel persoal, as reaccions

emocionais, aprender a superar as dificultades de relacion cos demais, o

desenvolvemento de hbitos de traballo na escola y a adquisicin de actitudes

de comprensin ,colaboracin e autonomia no mbito familiar.

Programa PIECAP (Hernndez e Aciego 1990): Enfocado ao mbito

adolescente, desenvolve aspectos afectivo-sociais cunha lia cognitivo-

emocional.

mbolos dous programas teen unha dimensin cognitiva, outra afectiva e outra de

conducta.

Programa de Harimaguada de la Conserjeria de Educacin, Cultura, Deportes

del Gobierno de Canarias del 1997. O profesor Fliz Lpez Snchez e os

representantes do mencionado programa publican a necesidade de tratar na

escola mis temas curriculares que os meramente destinados ao rendemento

acadmico. A sa proposta vai orientada a que o alumno dispoa de respostas

ao por qu e ao para que fai as cousas, tea confianza en se mesmo, saiba

interrelacionarse cos demais, tome decisins responsables e sexa feliz. Traballar

a autoestima vai a ser moi importante, xa que unha persoa consigue un lugar de

control interno adecuado cando ten conciencia de que a sa conducta pode

modificar ou controlar as cousas que lle ocorren.


28/146


29/146


Pxina 29

traballar na aula estos temas. Esta experiencia levouse a cabo en Canarias con

tres mil alumnos.

Valls (2000) en EOS, publica un programa para traballar a intelixencia

emocional na escola que non so abarca a etapa obligatoria, senn tamn o

Bacharelato.

Programa SENTIR E PENSAR (Ibarrola e Delfo, 2003), destinado a nenos de

3 a 5 anos.

Begoa Ibarrola, Cuentos para Sentir. Educar las Emociones. A sa finalidade

que os nenos comprendan mellor os seus sentimentos, a travs da escoita de

contos, os cales resumen as emocins que experimentan a maiora dos nenos no

seu camio cara a madurez.

Didier Lvy (2004), publicou o Imaginario de los sueos de Flix, no que os

seus protagonistas, Flix e Pimpn, aprender a identificar e nomear os

sentimentos no medio dun mar de aventuras que fan atractiva a sa lectura.

Programa ARGADINI. Rebeca Barrn desenvolve desde hai seis anos este

programa de educacin emocional, que presenta un plantexamento ecltico, na

medida en que se nutre de diversas aportacins tericas e metodolxicas.

Promove procesos cognitivos como a anlise e resolucin de problemas,

trabllanse as habilidades de interaccin social e se fomenta o pensamento

diverxente e a creatividade a partir de estmulos cotidianos e, por suposto, se

estimulan os procesos de autocoecemento.

O abecedario dos sentimentos, de Violeta Monreal.

Programa de Competencia Social para nios y nias de 4 a 12 aos,

RELACIONARNOS BIEN, de Manuel Segura e Margarita Arcas.


30/146


Pxina 30

3. GLOSARIO DE TERMOS

Cremos oportuno incluir unha serie de conceptos importantes que se manexan a

mido en torno a Intelixencia Emocional, ao redor do mundo das emocins e dos

sentimentos, pero que as veces non temos claro a que fan referencia.

EMOCIN:

Na actualidade carecemos dunha definicin consensuada de emocin, xa que se trata

dun concepto ambiguo, e a maiora destas definicins non recollen a

multidimensionalidade deste proceso psicolxico.

Autores como Kleinginna y Kleinginna, despois de facer un estudo sobre un grande

nmero de definicins diferentes de emocin chegan a definila como: Un complexo

conxunto de interaccins entre factores subxectivos e obxectivos, mediadas por sistemas

neuronais e hormonais que:

a) poden dar lugar a experiencias afectivas como sentimentos de activacin, agrado-

desagrado.

b) xerar procesos cognitivos tales como efectos perceptuais relevantes, valoracins e

procesos de etiquetado.

c) xerar axustes fisiolxicos.

d) dar lugar a unha conduta que a coto, pero non sempre, expresiva, dirixida cara

unha meta e adaptativa.


31/146


Pxina 31

Cabe destacar que a maiora dos autores nas sas definicins de emocin inclen

explcitamente ou implcitamente o concepto multidimensional proposto por Lang

(1968) quen entende a emocin como un fenmeno complexo composto por tres

sistemas de resposta claramente diferenciados:

1) O neurofisiolxico - bioqumico.

2) O motor ou condutual expresivo.

3) O cognitivo ou experiencial - subxectivo.

SENTIMENTO

Tamn chamado actitude emocional, se define como unha predisposicin dos individuos

a responder afectivamente ante certo tipo de acontecementos. Nos referimos a el como o

compoente experiencial subxectivo da emocin, dicir, a avaliacin que o individuo

fai tralo evento emocional.

O sentimento propicia a emocin de das maneiras:

1. Un sentimento consiste nunha disposicin cognitiva a valorar un obxecto dunha

maneira particular, de xeito que a valoracin prodcese de maneira semellante a como

se fai durante unha emocin.

2. Os sentimentos son disposicins a tratar un obxecto de xeito similar a como o

facemos durante a experiencia emocional, constiten motivacins latentes que poden

chegar a ser manifestas ante a confrontacin real co estmulo emocional.


32/146


Pxina 32

TIPOLOXA DAS EMOCINS

As emocins clasifcanse seguindo numerosos e variados criterios.

Goleman (1996) e Bisquerra (2000), basendose no grao en que as emocins afectan ao

comportamento do suxeito, as clasifican da seguinte maneira:

1. Emocins negativas:

Ira: rabia, clera, rancor, odio, furia, indignacin, resentimento, aversin, exasperacin,

tensin, excitacin, axitacin, acritude, animadversin, animosidade, irritabilidade,

hostilidade, violencia, anoxo, celos, envexa, impetancia.

Medo: Temor, horror, pnico, terror, pavor, desasosego, susto, fobia, ansiedade,

aprensin, inquedanza, incertidume.

Ansiedade: Angustia, desesperacin, inquietude, estrs, preocupacin, anhelo, desazn,

consternacin, nerviosismo.

Tristeza: Depresin, frustracin, decepcin, aflicin, pena, dolor, pesar, desconsolo,

pesimismo, melancola, autocompasin, soidade, desalento, desgana, morria,

abatemento, desgusto, preocupacin, desesperacin.

Vergoa: culpabilidade, timidez, inseguridade, vergoa allea, bochorno, pudor, recato,

rubor, sonroxo, verecundia, perplexidade, desazn, remordemento, humillacin, pesar.

Aversin: hostilidade, desprezo, acritude, animosidade, antipata, resentimento,

rexeitamento, receo, asco, repugnancia, desdn, displicencia, desgusto.


33/146


Pxina 33

2. Emocins positivas:

Alegra: entusiasmo, euforia, excitacin, contento, deleite, diversin, pracer,

estremecemento, gratificacin, satisfaccin, capricho, xtases, alivio, regocixo,

diversin.

Humor: (provoca: sorriso, risa, carcallada, hilaridade).

Amor: afecto, cario, tenrura, simpata, empata, aceptacin, cordialidade, confianza,

amabilidade, afinidade, respecto, devocin, adoracin, veneracin, namoramento,

gape, gratitude.

Felicidade: gozo, tranquilidade, paz interior, dita, placidez, satisfaccin, benestar.

3. Emocins ambiguas:

Sorpresa, Esperanza, Compasin.

4. Emocins estticas:

As producidas polas manifestacins artsticas (literatura, pintura, escultura, msica).

EMOCINS INDIVIDUAIS:

ALEGRA

A alegra un sentimento grato e vivo que adoita manifestarse con signos exteriores a

modo de xestos ou actos que expresan xbilo. Segundo Alicerce Varela, psicloga e

xornalista, a alegra intrinsecamente gozosa, entusiasta, vital e incompatible con

emocins negativas.


34/146


Pxina 34

Trtase dun sentimento menos permanente, e tan intenso e enrxico que necesariamente

transitorio; non se pode estar exultante de gozo todo tempo, nin constantemente dando

saltos de alegra. A felicidade, en cambio, sera un estado mis profundo e estable que a

alegra, pois salvo pola incidencia dun acontecemento dramtico, non se altera

facilmente: non se adoita ser feliz hoxe e ma desgraciado.

Se a felicidade unha aspiracin xeral, anda que difusa, dos seres humanos, a alegra

a sa manifestacin mis directa. Un sentimento pasaxeiro, pero intenso, positivo e

gozoso, que nos axuda a vivir a vida con mis lixeireza.

Platn, descrbea en Fedro como teima ou tolemia divina.

AMOR

O amor un sentimento intenso propio do ser humano que parte da sa propia

insuficiencia, e da sa necesidade de procura do encontro ou unin con outro ser. As

mesmo, relacinase co proceso de sentir cara a outra persoa atraccin e procurar

reciprocidade no desexo de unin, que nos completa, alegra e promove a comunicacin.

un sentimento de afecto e entrega cara a algun ou algo. Do mesmo xeito que coa

alegra, Alicerce Varela expresa sobre o amor:

Todo o mundo sabe por propia experiencia que a paixn amorosa o sentimento mis

contraditorio, arrebatador e cambiante. Hai quen pensa que o amor e a amizade son


35/146


36/146


Pxina 36

autnomo e aspectos motores que adoitan implicar comportamentos pouco axustados e

escasamente adaptativos. A resposta de ansiedade pode ser elicitada tanto por estmulos

externos ou situacionaes como por estmulos internos ao suxeito (respostas

anticipatorias), tales como pensamentos, ideas, imaxes, etc, que son percibidos polo

individuo como perigosos ou ameazantes (Tobal, 1990).

Psiclogos como Tobal, tamn chaman a este sentimento medo sen obxecto. Consiste

nun incmodo desasosego, indefinido e constante, que leva ao suxeito a anticipar cousas

negativas que anda non sucederon. A persoa ansiosa sntese frecuentemente

preocupada e os seus pensamentos negativos poden paralizar ou facer incapaz persoa

para vivir con normalidade (por exemplo, provoca falta de concentracin, dificultade

para tomar decisins, sentimento de inferioridade, sensacin de desorganizacin xeral...)

A ansiedade sobre todo unha reaccin de medo.

ASUSTADO/A

Situacin ou cualificativo que se produce por mor da accin de dar ou causar susto,

dicir, producir desagrado ou escndalo.

Asustado aquel que puidese estar atemorizado, acovardado, amilanado, arredado,

amedrentado, azorado, inquedo, preocupado, escamado, mosqueado, alarmado,

impresionado, sobresaltado, sobrecollido, estremecido, espantado, aterrado,

aterrorizado, arrepiado, horripilado, intimidado.


37/146


38/146


Pxina 38

Nunha relacin de exceso e defecto, cando unha persoa ten unha baixa frecuencia de

sentimento cara a outro, rexeita ou lle produce aversin, ao contrario que aquel que o

pose en exceso, ou xa que logo, admira.

ENFADO

O enfado consiste no anoxo ou movemento do nimo que suscita ira. Trtase dunha

impresin desagradable e molesta que poden producir algunhas cousas. Trtase dunha

impresin desagradable, unha molestia que produce algunha cousa, dito ou feito. Aquel

que sente enfado ademais de anoxo ou ira, segundo a gradacin, sente sinnimamente;

clera, irritacin, exasperacin, malhumor, desgusto, desagrado, molestia, amolo,

indignacin, contrariedade, enfurruamento, rebote, enemistade, enfrontamento,

indisposicin, desavenencia, hostilidade , etc.

Sntese enfado ante unha falta de respecto ou ante unha desobediencia ou erro. O

enfado unha emocin forte que na vida coti vivimos a mido, que afecta a mente e

corpo, con todo non todos os tipos de enfado ou anoxo son similares. Furiosos, podemos

actuar construtiva ou destrutivamente. Pode ser que ao enfadarnos, cstenos controlar o

que facemos ou dicimos, ata chegando a dirixir a nosa clera cara ao primeiro que se

nos mostre. Con todo, sempre se pode aprender do enfado, pois axuda a fomentar a

empata pondose no lugar dos demais, coecendo tanto os sentimentos propios como

os alleos, etc.


39/146


Pxina 39

EUFORIA

Estado de nimo propenso ao optimismo que mostra unha capacidade para soportar a

dor e as adversidades, unha sensacin de benestar.

Este sentimento de alegra desbordante, ten unha suposta orixe, segundo relatan algns

investigadores, por un aumento das endorfinas no interior do cerebro, anda que esta

teora anda non conta con probas cientficas.

Pero como alegra difernciase do propio sentimento na gradacin, pois esta resulta un

sentimento agradable, contaxioso, positivo; mentres que a euforia non deixa de ser un

exceso, tendo en conta que non implica sempre que o seu motivo ou razn de ser sexa

ou tea relacin cun estado do nimo alegre.

Con todo, parecese non saberse nunca se a euforia fose un aliado ou un inimigo, pois

sabndoa controlar nchenos de vida, mis, non podendo manexala dificulta s veces o

raciocinio; impulsada por un exceso de enerxa totalmente impulsivo. Neste sentido

presentarallenos como antnimo de sensatez.

FELICIDADE

Ven definida como o estado que se comprace na posesin dun ben; como satisfaccin,

gusto, contento.


40/146


41/146


42/146


Pxina 42

relacin coa esperanza. Neste sentido, mentres que a ilusin algo que atinxe ao futuro;

o seu antnimo, a desilusin, algo que se sente no presente.

O sa etimoloxa provn do latn illusio, illusorius, trmino proveniente de

illudere, que pode traducirse como burlar. De a, que se utilice tamn o sa

terminoloxa para expresar o concepto, imaxe ou representacin sen verdadeira

realidade, suxerido pola imaxinacin ou causado por engano dos sentidos.

A mxima da ilusin supona a utopa, ilusin de futuro mellor, de paraso ao final do

tnel.

IRA

A ira, definida como paixn da alma, que causa indignacin e anoxo, como apetito de

vinganza, como furia ou violencia dos elementos ou repeticin de actos con saa,

encoro ou vinganza; un estado emocional que a vara en intensidade, indo da irritacin

leve furia intensa. Como outras emocins, est acompaada de cambios fisiolxicos e

biolxicos. Cando unha persoa enfdase, o seu ritmo cardaco e presin arterial

aumentan, do mesmo xeito que os niveis das hormonas adrenalina e noradrenalina. A ira

pode ser debida a acontecementos externos ou internos. Podemos enfadarnos cunha

persoa especfica (como un compaeiro de traballo ou supervisor) ou un acontecemento

(un atasco de trfico, un voo cancelado), ou ben a ira pode aparecer ao preocuparse e

rumiar problemas persoais. Os recordos de acontecementos traumticos ou que nos

fixeron enfadar poden tamn desencadear este tipo de emocins.


43/146


Pxina 43

un sentimento que se produce cando a liberdade persoal vese alterada por algunha

razn. Enfadarse de cando en vez inevitable e ata til, porque descarga tensins. Pero

entre un acceso de malas pulgas e a clera desatada hai moitos grados. Considrase

que un sentimento negativo anda que til e s veces xusto. Supn cargar de enerxa

o noso comportamento para afrontar ou eliminar as causas do noso malestar. A ira,

cando non se controla, resulta devastadora para a mente e para o corpo.

Ata considerada como un dos pecados capitais mostra o seu connotacin mis negativa

dentro da imaxinera e o folclore.

MEDO

O medo unha perturbacin angustiosa, unha inquietude do nimo por un risco ou dano

(real ou imaxinario); receo que se pose a preto do sentir que suceda algo contrario ao

que se desexa.

O medo, chamado s veces angustia ante o real, a reaccin fronte a un perigo externo,

a un dano esperado, previsto, que ameaza ao suxeito. Por exemplo cando unha persoa

debe afrontar unha grave operacin.

o sentimento mis intenso e desagradable que xorde pola ameaza dun perigo presente

e inminente que provoca no individuo unha sensacin de tensin e de inquietude pola

nosa seguridade fsica ou psicolxica. O medo bo e malo ao tempo. Grazas a el

sobrevivimos como especie, xa que nos prevn dos perigos. Pero s veces acta como

un veneno que nos trastorna, facndonos temer a pantasmas inexistentes...


44/146


Pxina 44

MORRIA

Unha das palabras das que mis presumen os galegos e que mis recorren morria.

Ata ou punto de que os galegos somos identificados a travs deste nome. O casteln

tomouno prestado porque non exista forma que expresase ese sentir. O substantivo

morria contribuu, xunto con saudade, a traspasar a simple imaxe saussureana da

estrutura lingstica, suma de significante e significado. Para moita xente, dicir morria

dicir Galicia e viceversa.

O significado de morria coecido por tdolos galegos: 'sentimento de nostalxia por

algo ou algun que estn ausentes', 'abatemento que se sofre por algunha cousa e pode ir

acompaado por cansazo fsico, tristura'. Pero tamn, por extensin, a doenza

espiritual que algunhas persoas senten estaren lonxe d sa casa, terra ou patria. Son

sinnimos vos substantivos nostalxia, saudade, seardade e soidade. Mais, fin,

morria un pouco de todo iso.

NERVIOSO/A

Aquel que se sente nervioso unha persoa inqueda e incapaz de permanecer en repouso,

moi excitable.

Poerse nervioso un xeito popular de referirse a moitos estados afectivos en relacin

con certo grado de inquietude.

O sistema nervioso central e perifrico xoga un importante papel neste estado de

nerviosismo, xa que o cerebro o responsable de pensamentos e sentimentos, e xa que


45/146


Pxina 45

logo procesa a informacin de todos os cambios que sobreveen ao corpo, e as s veces

se realimenta o "nerviosismo".

A mido relacinaselle cos procesos de ansiedade e estrs.

PREOCUPADO/A

Dise daquel que vive unha situacin de intranquilidade, temor, angustia ou inquietude;

ou ben, aquel que estivese interesado ou encaprichado en favor ou en contra dunha

persoa, dunha opinin ou doutra cousa.

A preocupacin aparece, en xeral, como un intento de resolver un problema que ameaza

fixando un curso de accin adecuado e converterase en problemtica cando non chegue

a bo trmino a sa funcin. Xa que logo, a preocupacin aparece asociada

planificacin das nosas accins e como tal entra dentro da normalidade mis absoluta.

A preocupacin, como afrontamento dos problemas dentro da normalidade est

asociada a crenzas de que positivo preocuparse, dado que colabora na solucin.

SIMPATA

A simpata unha inclinacin afectiva entre persoas (ou tamn cara a animais ou

cousas), xeralmente espontnea e mutua. Ademais atender ao modo de ser e carcter

dunha persoa que a fan atractiva ou agradbel para as demais.

Simpata e antipata, trminos ambos procedentes do grego symptheia e antiptheia (

sa vez de sym, con; anti, contra; e pthos, afeccin), expresan unha relacin favorable


46/146


47/146


Pxina 47

Young definiu soidade como a ausencia ou percepcin de ausencia de relacins

sociais satisfactorias, neste sentido, non necesariamente sinnimo de illamento social,

xa que un pode estar s sen sentirse solitario ou sentirse s cando un est en grupo.

TIMIDEZ

A timidez consiste nunha reaccin de inseguridade e vergonza dunha persoa, que pode

ir acompaada de rubor e sudoracin, e nalgns casos chega ata a incapacidade para

actuar.

Aquel que tmido sntese e mostra medorento, medroso, encollido ou curto de nimo.

unha limitacin do carcter que impide o desenvolvemento social. Manifstase como

unha inseguridade ante o que nos rodea e moitas veces, unha incapacidade para afrontar

e resolver as relacins sociais.

A timidez a sensacin oposta a sentirse cmodo entre outros. Cando unha persoa sente

timidez posible que dubide en dicir ou facer algo porque se sente insegura e non est

preparada para que os demais noten a sa presenza.

TOLERANCIA

A tolerancia consiste na accin e efecto de tolerar; de respectar as ideas, crenzas ou

prcticas dos demais cando son diferentes ou contrarias s propias.


48/146


Pxina 48

As mesmo, refrese, con isto, ao recoecemento de inmunidade poltica para quen

profesan relixins distintas da admitida oficialmente.

Tolerar aceptar aos demais como son, sen peros e sen reparos. Supn manter unha

actitude que unha persoa ten respecto de aquilo que diferente dos seus valores.

un dos valores humanos mis respectados e garda relacin coa aceptacin daquelas

persoas, situacins ou cousas que se afastan do que cada persoa pose ou considera

dentro das sas crenzas.

A tolerancia atpase en estreita relacin co respecto, podendo as ser capaces de aceptar

as diferentes opinins en torno a un mesmo tema, aceptando e respectando as diferenzas

tnicas, sociais, culturais e relixiosas, entre outras.

TRANQUILIDADE

A tranquilidade consiste na capacidade da quietude, o acougo, a paz. Unha persoa

tranquila, ser aquela que se toma as cousas con tempo, sen nerviosismos nin agobios, e

que non se preocupa por quedar ben ou mal ante a opinin dos demais.

Tranquilidade supn estar satisfeito do que un fixo en determinadas ocasins, non hai

algun que tea sempre tranquilidade xa que todos os das enfrontmosnos a distintos

problemas.


49/146


Pxina 49

A tranquilidade a capacidade de sar ou enfrontar o problema da forma mis

conveniente para cada un.

TRISTURA

Tristura o sentimento daquel que se sente deprimido, sen nimo e, en moitas ocasins,

con tendencia ao choro. Pero ademais, outrgaselle dita calidade de triste, a todo tipo de

cousas que mostran ou producen este sentimento ou a sucesos desgraciados.

o sentimento menos pracenteiro, o que xera desalento, desamparo, insignificancia e

melancola: o sentimento mis intil. Porque mentres o medo carga de enerxa o

organismo para loitar ou fuxir, e a ira faio para responder con agresin, a tristura fai crer

que non hai nada que facer, que ningun culpable. A persoa triste s pode renderse ao

sufrimento. Anda que s veces sirva de inspiracin aos poetas, palabras como

amargura, desalento, melancola, van indefectiblemente unidas ao sentimento negativo

por excelencia. Levada ao lmite, a tristura pode converterse en depresin.

VERGOA

A vergoa un sentimento de turbacin causado por sentir culpa ou humillacin que

turba o nimo, e xeralmente adoita acender a cor do rostro; ou ben se produce

ocasionada por algunha falta cometida ou por algunha accin deshonrosa e humillante

(propia ou allea). Se trata dunha extrema incomodidade que sentimos por non actuar


50/146


Pxina 50

segundo as expectativas doutra persoa, por fallarlle. Na cultura xaponesa a vergoa

utilizada para corrixir as actitudes reprobables.

Pero ademais, a vergoa o sentimento que xorde en puntos conflitivos entre o

individuo e a sociedade. Ocultamos e non amamos aquilo do que nos avergoamos. O

que est mal visto pola sociedade esperta vergoa no individuo.

As persoas que se senten avergoadas con frecuencia non son libres e tenden a fundirse

con referentes idealizados...e depresin.

O terapeuta John Bradshaw chama vergoa a emocin que nos fai saber que somos

finitos.

AUTOESTIMA

a autovaloracin, positiva ou negativa, dun mesmo, da propia personalidade, das

actitudes e das habilidades que son os aspectos que constiten a base de identidade

persoal e que supera nas sas causas a racionalizacin e a lxica.

A autoestima constrese desde a infancia e a forma e relacin coas persas significativas,

principalmente cos pais. bsica para poder desenrolar unha personalidade forte e

seguridade en se mesmo.

AUTOCONCEPTO


51/146


Pxina 51

Segundo Ugarriza (2001) a habilidade para comprender, aceptar e respetarse a se

mesmo, aceptando tanto os aspectos positivos e negativos como tamn as nosas

limitacins e posibilidades.

Bisquerra manifesta que a capacidade que amosa o individuo de respectarse e

aceptarse a se mesmo como unha persoa basicamente boa.

Goleman engade que recoecer as propias fortalezas e debilidades.

AUTOCONCIENCIA

A autoconciencia emocional considerada por moitos autores como a peza fundamental

da intelixencia emocional. As, entre outros, Bar-On a define como a habilidade de

recoecer os nosos propios sentimentos... diferencialos uns de outros e saber que e por

que est causado cada un.

Goleman, Boyatzis e McKee engaden que autoconciencia significa ter un coecemento

profundo das nosas propias emocins, as como coecer cales son os nosos puntos

fortes e limitacins, os nosos valores e motivacins, as nosas metas e os nosos soos.

Webster tamn define a autoconciencia como a conciencia da nosa propia

personalidade ou individualidade.


52/146


Pxina 52

Resumindo se podera definir como a habilidade que nos permite:

1. Entender: que sentimos e por que o sentimos (a causa dos nosos sentimentos e o

afecto que esta produce).

2. Ser conscientes das nosas crenzas e valores, e saber coo conducilos.

3. Comunicar as nosas emocins aos demais.

4. Nos axuda a manter o noso punto de vista e a estar en sintona coas nosas

verdadeiras motivacins.

5. Ser mis estratxicos e efectivos ao relacionarnos co noso entorno.

6. Tomar unha decisin reflexionada acerca de como imos actuar.

AUTOVALORACIN

unha configuracin da personalidade que integra un concepto de se mesmo por parte

do suxeito, no que aparecen cualidades, capacidades, intereses e motivos, de maneira

precisa, xeneralizada e con relativa estabilidade e dinamismo, comprometido na

realizacin das aspiracins mis significativas do suxeito nas diferentes esferas da sa

vida. Pode inclur contidos que se teen, outros desexables e outros inexistentes

resultado das reflexins, valoracins e vivencias do suxeito sobre se mesmo e sobre os

contidos esenciais da sa propia personalidade.

A autovaloracin pode ter certos graos de desenvolvemento en cada individuo conforme

as sas caractersticas psicolxicas, en funcin de maneira en que se percibe a se mesmo

fsica e subxectivamente, de acordo coas cualidades, aptitudes e capacidades que cre ter,


53/146


Pxina 53

con qu sexo, familia e cultura se sinte identificado hasta que punto se coece e canto se

estima. Estas caractersticas sen lugar a dbidas tamn sern determinadas polas

condicins de vida e a educacin recibida.

EMPATA

a reaccin emocional que experimenta unha persoa como resultado de recoecer o

estado emocional de outra. Caracterzase polo feito de experimentar nun mesmo os

sentimentos da outra persoa, anda que non coa mesma intensidade.

A empata unha resposta emocional de carcter prioritariamente afectivo anda que,

como todas as experiencias humanas implique tamn outros procesos fisiolxicos,

cognitivos, etc.

Se poden diferenciar dous tipos de empata:

- A empata disposicional, consiste na tendencia relativamente estable a

experimentar os sentimentos das outras persoas.

- A empata situacional, refrese ao maior ou menor grao de activacin afectiva

que experimenta unha persoa ante un feito ou unha situacin concreta. menos

estable pois depende mis das variables contextuais, da situacin concreta e das

persoas implicadas no suceso.


54/146


Pxina 54

Hoffman defende que a empata unha capacidade innata, coa que nacen todas as

persoas, anda que as experiencias e as aprendizaxes que cada individuo vai adquirindo

ao longo da sa vida farn que uns a desenvolvan mis cos outros.

MOTIVACIN

Impulso que conduce a unha persoa a elixir e realizar unha accin entre aquelas

alternativas que se presentan nunha determinada situacin e a persistir nela hasta o

cumprimento dos seus obxectivos.

A motivacin implica a existencia dalgunha necesidade e est relacionada coa vontade e

o inters.

Nas persoas a motivacin engloba tanto os impulsos conscientes como os inconscientes.

As teoras da motivacin establecen un nivel de motivacin primario que se refire

satisfaccin das necesidades elementais (respirar, comer, ...) e un nivel secundario

referido as necesidades sociais, como o logro ou o afecto.

AUTOCONTROL

a capacidade de dominio de s mesmo nas diferentes situacins da vida. Isto supn

dirixir o propio comportamento, darse pautas a s mesmo para saber en cada intre que

o mis adecuado e como debemos facelo.


55/146


Pxina 55

As persoas dotadas desta competencia:

- Gobernan axeitadamente os seus sentimentos impulsivos e as sas emocins

conflitivas.

- Permanecen equilibrados, positivos e imperturbables anda nos momentos mis

crticos.

- Pensan con claridade e permanecen concentrados a pesares das presins.

O autocontrol manifstase pola ausencia de explosins emocionais ou por ser quen de

relacionarse cunha persoa incomodada sen anoxarse.

ASERTIVIDADE

Ugarriza (2001) e Bisquerra (2000) a definen como a habilidade de expresar

sentimentos, crenzas e pensamentos sen chamar os sentimentos dos demais e defender

os nosos dereitos dun xeito non destrutivo. Quintana (2001) ademais engade que a

conduta asertiva ten tres estilos de actuar: a conduta asertiva, a non asertiva e a agresiva.

Tamn precisa que entrenarse en habilidades sociais produce beneficios persoais, a

persoa aumenta a sa competencia na maneira de desenrolarse en situacins

interpersoais. E esa competencia se concreta en que o suxeito aprende a iniciar e a

manter eficazmente conversas e a expresar todos os seus sentimentos, opinins ou


56/146


Pxina 56

dereitos dun xeito asertivo afrontando os conflitos coa seguridade de que pode

resolvelos sen ansiedade, sen temor a situacin e seu costo emocional para se mesmo.

HABILIDADES SOCIAIS

a capacidade para actuar ou interactuar axeitadamente nun momento e/ou nunha

situacin concreta para acadar a correcta integracin do individuo no mbito social.

Conxunto de comportamentos verbais e non verbais, eficaces nas relacins interpersoais

que se adquiren a travs da aprendizaxe principalmente.

Autores como Caballo (1986) definen as habilidades sociais como o conxunto de

condutas emitidas por un individuo nun contexto interpersoal que expresa sentimentos,

actitudes, desexos, opinins e dereitos dese individuo dun xeito adecuado situacin,

respectando as condutas dos demais e que xeralmente resolve os problemas inmediatos

da situacin mentres minimiza a probabilidade de futuros problemas.

Tamn Hargie e Saunders (1981) na sa definicin as consideran como un conxunto de

condutas sociais dirixidas a un obxectivo, interrelacionadas, que poden aprenderse e que

estn baixo o control do individuo.

Segundo Goleman ,esta aptitude emocional pertencera ao grupo das aptitudes sociais,

que son as que determinan o manexo das relacins e comprendera a sa vez oito

aptitudes emocionais que seran:


57/146


Pxina 57

a) Influencia.

b) Comunicacin.

c) Manexo de conflitos.

d) Liderazgo.

e) Catalizador de cambios.

f) Establecer vnculos.

g) Colaboracins e cooperacin.

h) Habilidades en equipo.

RESOLUCIN DE CONFLITOS

Capacidade para identificar, anticipar ou afrontar resolutivamente conflitos sociais e

problemas interpersoais. Isto implica a capacidade para identificar situacins que

requiren unha solucin ou decisin preventiva e avaliar riscos, atrancos e recursos.

Entendemos por conflitos: unha situacin de enfrontamento de intereses, de crenzas, de

opinins; unha situacin problemtica provocada por un desacordo entre persoas ou por

unha accin non aceptable por outro; unha situacin na que se produce unha

confrontacin entre persoas e que est xerada por un incumprimento de normas.

Desde o punto de vista educativo, o mis importante buscar unha sada construtiva aos

conflitos. A resolucin de conflitos implica a interaccin entre as partes, para explicar

as distintas posicins, para argumentar e para xustificar co fin de lograr un punto de

confluencia.


58/146


Pxina 58

COMUNICACIN AFECTIVA-EFECTIVA

Capacidade a ter en conta para conseguir ser competente socialmente.

Segundo Bisquerra implica dominar non so a capacidade para atender aos demais tanto

na comunicacin verbal como na non verbal para recibir as mensaxes con precisin,

senn tamn a capacidade para iniciar e manter conversas, expresar os propios

pensamentos e sentimentos con claridade, na comunicacin verbal e non verbal, e

demostrar aos demais que foron comprendidos.

CURRICULUM SOCIAFECTIVO

Recompilacin ou conxunto de todas as experiencias socioafectivas da persoa.

EMOCIONALMENTE COMPETENTE

Tanto Bisquerra como Rovira consideran persoa emocionalmente competente a aquela

que presenta as seguintes caractersticas bsicas:


59/146


Pxina 59

- Actitude positiva: Persoas que valoran mis os acertos que os erros, mis as

cualidades ca os defectos, mis os pequenos xitos, fai uso a coto do eloxio

verdadeiro, buscan o equilibrio entre a tolerancia e a esixencia.

- Recoecer os propios sentimentos e emocins: Implica coecerse a se mesmo e

o autoanlise contribe a isto.

- Capacidade para expresar sentimentos e emocins: Tanto as emocins positivas

como as negativas necesitan canalizarse a travs dalgn medio de expresin.

importante recoecer cal a canle mis apropiada e o momento oportuno.

- Capacidade para controlar sentimentos e emocins: A persoa emocionalmente

competente sabe atopar o equilibrio entre a expresin das emocins e o seu

control.

- Empata: Facer nosos os sentimentos e as emocins dos demais.

- Ser quen de tomar decisins adecuadas: As decisins adecuadas implican

integrar o racional e o emocional.

- Motivacin, ilusin, inters: O desexo suscita a motivacin. A pasividade, o

aburrimento, a pereza, denotan un nivel baixo de competencia emocional.

- Autoestima: Ter sentimentos positivos cara a un mesmo e confianza nas propias

capacidades para facer fronte aos retos que se plantexan.

- Saber dar e recibir: Implica saber dar e recibir mis que cousas materiais, valores

persoais: presenza, escoita, compaa, orientacins, tempo, atencins, etc.

- Ter valores alternativos: Ter valores alternativos que den un sentido vida.

- Ser quen de superar as dificultades e frustracins.

- Ser quen de integrar polaridades: Ser quen de integrar tolerancia e esixencia,

soidade e compaa, ... anda que s veces isto supn manter un difcil equilibrio.


60/146


61/146


Pxina 61

4. ACTIVIDADES PRCTICAS:

4.1. ACTIVIDADES DE AUTOESTIMA

O PROTAGONISTA DO DA

- Obxectivos :

Promover o autocoecemento.

Promover a autovaloracin positiva.

Reforzar as cualidades positivas.

Reforzar o recoecemento mutuo.

- Desenrolo da actividade :

Disporemos de das caixas pequenas ou bolsas. Nunca meteranse os nomes de tdolos

nenos/as do grupo. A outra empregarase para ir gardando os nomes dos que xa foron

protagonistas do da.

A primeira vez que se faga a actividade o titor/a sacar un nome da caixa ou bolsa e

anunciar a toda a clase o nome de protagonista do da. Ademais dos cargos da clase

que funcionarn como sempre, o/a protagonista ter asignado outras tarefas como:

repartir, axudas, dar a palabra


62/146


Pxina 62

Nun momento da xornada o/a neno/a porase diante dos compaeiros e ir recibindo

cumpridos por parte dos seus compaeiros/as. Os nenos/as pedirn a quenda para facer

o cumprido e o/a protagonista daralles a palabra e as grazas. Ao facer o cumprido, dirn

o nome do protagonista.

Ao final tamn o titor/a faralle un cumprido. Todo o que se vai dicindo anotase nunha

cartolina preparada para iso. Faranse das copias, unha para colocar na clase no

Recuncho do protagonista do da, e a outra para que o neno/a leve a casa para

ensinarllo a sa familia.

O protagonista do da ser o encargado de elixir ao compaeiro/a que ser o

protagonista do vindeiro da.

primordial antes de comezar a actividade traballar cos nenos/as que un cumprido e

recoecer algunhas cualidades.

CUALIDADES

- Obxectivos :

Adquirir vocabulario para denominar cualidades persoais.

Introducir valores para a construcin persoal.



63/146


Pxina 63

Comezarase introducindo cualidades ou atributos sinxelos como simptico/a, alegre,

e logo pdense introducir atributos mis complexos. Non convinte traballar de mis de

dous en cada sesin. Os pasos a seguir para explicar cada unha das cualidades poderan

ser:

1. Dar unha definicin sinxela de cualidade.

2. Proporcionar exemplos de maneira de ser das persoas que teen esa cualidade.

3. Os nenos/as explican as sas experiencias respecto a esa cualidade.

4. Facer entre todos unha lista de que cousas fan as persoas que teen esa

cualidade.

5. Facer actividades como representar situacins nas que os protagonistas tean esa

cualidade a traballar, facer un debuxo sobre esa situacin e engadirlle unha frase

explicativa, colgando o debuxo nun lugar visible da clase.

NOS PODEMOS TOCAR SEN HOSTILIDADE

- Obxectivos :

Proporcionar sentimentos de pertenza ao grupo e vinculacin.

Dar outra dimensin ao contacto fsico que non sexa a de agresin.



64/146


Pxina 64

Os nenos/as pasean por unha estancia, ou pola clase, sen mesas nin sillas polo medio,

namentres escoltan msica. No momento en que a msica para cada neno ten que darlle

unha aperta ao compaeiro/a que ten mis preto.

Cando a msica volve a soar os compaeiros que se deron a aperta seguen paseando

collidos da man. Cando esta deixa de soar cada parella abraza a parella que est mis

preto.

Logo sern xa un grupo de catro nenos/as os que paseen pola clase e cando pare e

msica xuntaranse con outro grupo de catro, e as ata que todo o grupo se de unha aperta

formando unha pia.

ESTOU ORGULLOSO DE

- Obxectivos :

Ser consciente das cousas que fan que un se sinta orgulloso.

Aumentar a capacidade de provocar accins das que un se poida sentir

orgulloso.


Pedir aos alumnos/as que pensen cousas das que se sintan orgullosos/as relacionadas

con diferentes temas que se lle irn suxerindo. Por exemplo:


65/146


Pxina 65

- De que te sentes orgulloso/a porque podes facelo ti so?- De que te sentes orgulloso/a na escola?- De que te sentes orgulloso/a dos teus compaeiros?- De que te sentes orgulloso/a da ta familia?- De que te sentes orgulloso/a porque che custou moito e ao final

conseguchelo?

- Snteste orgulloso/a dalgunha cousa feita coas tas mans?- Algunha vez sentcheste orgulloso/a por axudar a algun?- Algunha vez fixeche algunha cousa para que na clase se estea mellor?

Snteste orgulloso/a de isto?

-

Anteriormente traballaranse o significado de sentirse orgulloso/a.

A PELOTA MENSAXEIRA

- Obxectivos :

Crear vnculos.


unha actividade adecuada para facela a principios de curso.


66/146


Pxina 66

Todos sentados en crculo monos pasando unha pelota ao tempo que saudamos polo

seu nome ao neno/a que nola enva. O que recibe a pelota contesta ao que lla tirou

tamn saudndoo polo seu nome. As sucesivamente vaise lanzando a pelota, de xeito

que chegue a todos os participantes.

EU SON

- Obxectivos :

Reforzar o autoconcepto positivo.


Despois de traballar o significado de algunhas cualidades respecto a maneira de ser,

teen que debuxarse a s mesmos e debaixo de debuxo completan a frase Eu son ,

e apuntando tres cualidades.

O titor/a ensina cada debuxo sen nome do autor e le en voz alta o texto escrito. Os

compaeiros/as teen que adiviar de quen se trata.

Logo se colocan os traballos na clase para que todos os miren.


67/146


Pxina 67

ESTOU PENSANDO EN ALGUN

- Obxectivos :

Crear vnculos.

Aumentar a autoimaxen positiva.


Trtase de adiviar de quen falamos da clase a partires de pistas dadas sobre esa persoa

basendose nas sas preferencias persoais e en condutas positivas. Por exemplo: Estou

pensando en algun a quen lle gusta ... e xoga con todos. Quen ?

Pouco a pouco vanse dando pistas de todos os membros do grupo includo o titor/a.

QUE DIN DE NS

- Obxectivos :

Favorecer a autoimaxen positiva.


Todos sentados en crculo. O titor/a lanza a pelota a un neno/a e cando a atrapa, os dous

compaeiros/as que se sentan a cada lado tenlle que dicir unha cualidade positiva.


68/146


Pxina 68

Logo ser el ou ela o que tire a pelota a outro compaeiro/a a quen alabarn os dous que

estn ao seu carn. As sucesivamente hasta que por todos pasa a pelota.

Anteriormente cmpre traballar o significado das cualidades que se adecuarn a idade

dos alumnos/as.

QUE TE GUSTA DE MIN?

- Obxectivos :

Reforzar o autoconcepto.


Facemos dous crculos concntricos, un dentro de outro e co mesmo nmero de

alumnos/as en cada un (non excedern de 6 ou 7 en cada crculo). Os do crculo interior

mirarn cara a fora e os do exterior mirarn cara dentro, quedando cada neno enfronte

doutro.

Comezarn os do crculo exterior facendo unha pregunta ao compaeiro/a que ten

enfronte: Di unha cousa que che gusta de min.


69/146


Pxina 69

Pasados uns minutos e mentres o crculo interior est quedo, o exterior da un paso cara a

esquerda, de xeito que cada neno/a tea a outro compaeiro/a enfronte ao que lle far a

mesma pregunta.

As o crculo exterior ir correndo hasta que todos e cada un dos membros fagan a

pregunta a todos os do crculo interior e conseguiran as dispostas.

Logo cambiarn de posicin e ao remate da actividade todos os nenos/as tern escoitado

seis ou sete cousas positivas de s mesmos.


70/146


71/146


Pxina 71

Moitsimas veces fago que os meus estean preocupados.

Gstame falar coa mia nai.

Meus pais fan cousas por mn.

CORRESPONDENCIA COS PAIS

- Obxectivos:

Entender a posicin dos pais.

Darse conta dos sentimentos que os pais teen cara aos fillos.

Recoecer cualidades nos pais.

Detectar anomalas na relacin pais/fillos.

- Desenrolo da actividade:

Pedirlles aos nenos que escriban unha mensaxe ao pai, ou a sa nai, o neno ser quen

decida a quen. A mensaxe ser:

Querido/a pai/nai:

O que mis me gusta de ti

Logo ser o pai ou a nai os que envan a mensaxe imaxinariamente. Sern os mesmos

nenos/as os que escriban a mensaxe que dir:


72/146


Pxina 72

Querido/a fillo/filla:

O que mis me gusta de ti

Noutra sesin pedirmoslle que escriban ao proxenitor a quen anda non escribiron e

tamn que contesten no seu nome.

2. EMPATA CARA AOS COMPAEIROS/AS

O QUE ME FAI FELIZ DOS MEUS COMPAEIROS

- Obxectivos:

Comunicar os propios desexos.

Espertar inters nos compaeiros.


Pedmoslle aos nenos/as que escriban 3 cousas, ou algunha mis, que esperan dos seus

compaeiros comezando coa seguinte frase sempre:


73/146


Pxina 73

Faime feliz que

Ao rematar de escribir, cada un ter que ler en voz alta a frase que lle pareza mis

importante ao resto da clase. De seguido colgaranse todas as follas nun lugar visible da

aula.

QUE ME FAI DANO?

- Obxectivos:

Coecer os propios sentimentos.

Coecer os sentimentos dos outros.

Comprender o concepto de dano psicolxico.


Primeiro levarase a cabo unha conversa sobre os males que se ven e sobre os que non se

ven. Queremos que sexan os nenos os nenos os que os definan: ferida fsica e ferida

psicolxica.

Logo teen que pr exemplos de cando se sentiron feridos, anotaranse no encerado e

clasificaranse segundo correspondan a dor fsica ou a dor psicolxica (Se ve ou Non

se ve).

Nunha cartolina co ttulo: Que faidano aos nenos/as desta clase? copiamos todo o que

se foi dicindo e se colgar na clase.


74/146


Pxina 74

QUE FAGO PARA QUE NA CLASE SE ESTEA BEN?

- Obxectivos:

Crear sentimento de grupo.

Fomentar o sentimento de sentirse responsable do benestar dos

demais.

Comprender o concepto de dano psicolxico.


Teremos unha conversa na que se falar da necesidade de sentirnos ben no grupo, de

que dependendo de cmo se trate aos compaeiros e do que se espere deles (depende)

haber ou non harmona no grupo. Logo entre todos se far unha lista das cousas que

podemos facer para que os compaeiros se sintan ben.

Con esa lista, confeccionaremos unha tboa e darmoslle unha copia a cada neno/a

pedndolles que poan unha cruz no nmero 3 se o fan sempre, no nmero 2 se o fan a

mido e no nmero 1 se o fan poucas veces.

Insistirmoslles en que valoren cmo tratan a todos os nenos/as do grupo non s os

amigos.

Os tems poderan ser:


75/146


Pxina 75

Antes de incomodarme penso.

Axudo.

Escoito.

A quen me fala mroo cara e aos ollos.

Sorro.

Procuro entender aos demais.

DEBUXEMOS COMO QUEREMOS QUE SEXA O NOSO GRUPO

- Obxectivos:

Aumentar o sentido de responsabilidade respecto ao grupo.


Tern que facer un debuxo o un texto, ou mbalas das cousas sobre algunha situacin

que se de una aula na que destaque a amabilidade, a xustiza, a responsabilidade e que

lles gustara que todos lembraran.

Os debuxos ou textos colgaranse na clase para axudarlles a lembrar como os membros

do grupo desexan que sexa o grupo.

NINGUN MIRA A PALLA NO PROPIO OLLO


76/146


Pxina 76

- Obxectivos:

Darse conta de que o que non lle gusta que fagan os demais, tamn

eles o fan s veces.


Pedmoslle aos nenos/as que anoten nun folio todo o que non lles gusta das persoas que

coecen. Teen que escribilo en forma de oracin. Exemplos: Non me gusta que sexan

egostas, non me gusta que digan mentiras, non me gusta que se burlen de min

Logo, cada neno/a deber ler en silencio o que apuntou e debern subliar cunha cor

todo aquilo que eles tamn fan.

Finalmente reflexionaremos ao lanzar a pregunta:

Decatstesvos de que vs tamn facedes as mesmas cousas que vos molestan?

CMO CONSOLAR?

- Obxectivos:

Sensibilizarse respecto a pena e a dor dos outros.

Tomar conciencia de que se poden facer cousas para aliviar a pena e

a dor.


77/146


Pxina 77


Presentmoslle aos nenos/as situacins concretas nas que algunha persoa estea triste.

Pedirmoslle que expliquen como a consolaran. Posibles situacins:

A lvaro teen que operalo dos odos e ten medo de que fagan dano. Por iso,

dende hai uns das est triste e preocupado. Como o podemos consolar?

Estela perdeu o seu can. Fai uns das que non o atopan. Estela qureo moito.

O pai de Laura est de viaxe. Fai moitos das que non o ve e est triste.

Daniel est chorando desconsoladamente. Adrin, o seu amigo, hoxe trouxo un

xoguete da sa casa e non llo deixa. O que lle da mis pena non o feito de que

Adrin non llo deixe, senn que, como el sempre llo deixa todo, non esperaba

isto do seu amigo.

O av de Antn morreu. Antn sinte moita pena.

CMO TE SENTIRAS?

- Obxectivos:

Poerse no lugar do outro.



78/146


Pxina 78

Partindo de distintas situacins, pedirmoslle aos nenos/as que simulen ser os

protagonistas e que respondan ben individualmente ou xunto co grupo levantando a

tarxeta que crean adecuada da coleccin Tcnica das caras (citada no apartado

Emocins e sentimentos) a pregunta: Se foras ti el ou ela, como te sentiras?.

As situacins pdense presentar con soporte auditivo ou visual, dndolle aos nenos/as a

posibilidade de que poidan captar mellor o que pasa.

Situacins posibles:

Unha nena non trata ben s seus amigos e agora non a deixan xogar con eles.

Imaxina que ti es esa nena. Como te sentiras?

Na clase hai unha nena que non cae ben a ningun. Por iso non ten amigos.

Imaxina que ests no seu lugar.

Unha nena non ten roupa limpa para poerse. Na sa casa non hai dieiro

dabondo para mercar deterxente para lavala ou para mercar roupa nova.

Imaxina que ti es esa nena.

Un neno gaou un concurso de debuxo. Imaxina que ti es ese neno.


79/146


Pxina 79

4.3. ACTIVIDADES DE EMOCINS E SENTIMENTOS

Se se pretenden realizar cos nosos alumnos actividades relacionadas cos sentimentos e

as emocins hai que ter en conta que fundamental ser quen de recoecelos e nomealos.

Por iso, para tratar cada un dos sentimentos, pdese seguir a secuencia seguinte:

1. Presentar a emocin que se tratar mediante unha definicin sinxela.

2. Proporcionar exemplos de situacins das que facilmente se poida deducir o

sentimento que nos interesa.

3. Mostrar debuxos e fotografas con esta expresin emocional.

4. Animar aos nenos/as a que expliquen vivencias de cando experimentaron esa

emocin. importante que o titor/a tamn o faga.

5. Dar emocin a categora de agradable ou desagradable.

6. Facer expresar fisicamente esa emocin.

7. Elaborar entre todos unha lista do que provoca a emocin.

8. Facer listas das actitudes e comportamentos que manifestan as persoas ante esta

emocin.

9. Proporcionar unha actividade en cuxo transcurso a emocin se poida

experimentar a un nivel mis persoal que grupal (xogos, contos, role playing).

BINGO

En cada cartn figurarn unhas dez emocins coas sas correspondentes caras.

O primeiro que encha o seu cartn, elixe unha das emocins que hai no seu cartn e

explica cando o sentiu.


80/146


Pxina 80

RULETA

Pdese facer unha ruleta de grandes dimensins p

DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT

Documents

Transcript of DOCUMENTO_DEFINITIVO_GT