Post on 03-Mar-2021
BIZKAIKOHITZA
ARIT
Z LO
IOLA / F
OKU
HAPO berria onartu du Bilboko Udalak, hiri «bedeagoa, iraunkorra, kohesionatua eta erakargarria»lortzeko b Oposizioak eta auzo elkarteek uste dute «bizigarriagoa» egiteko aukera galdu delab 2-3
Biharko
hiria
Mugikortsuna Europak diruz lagunduz gero, 2026rako
iritsiko da metroa Galdakaora
11Osasuna Pediatria zerbitzuamugatu dietela salatu dute
Trapagarango auzo garaietakoek
10Ostirala
2021eko urtarrilaren 15aXII. urtea474. zenbakiaPREZIOA: 0,50 €
www.bizkaia.hitza.eusbizkaia@hitza.eus
2 BIZKAIKO HITZA
Ostirala, 2021eko urtarrilaren 15aAstekoa
Hiri antolaketa
Ibai Maruri Bilbao Bilbo
Gaurkoa egun
historikoa da,
XXI. mendeko
osoko bilkura-
rik garrantzi-
t s u en e t a ko
bat», esan zuen Juan Mari Aburto
Bilboko alkateak joan den aben-
duaren 18an. Udal gobernuko
kide EAJren eta PSE-EEren alde-
ko botoekin, EH Bilduko eta PPko
zinegotzien abstentzioarekin eta
Elkarrekin Podemosekoen ezez-
koarekin, Bilboko HAPO Hiri An-
tolamendurako Plan Orokor be-
rria onartu du udalak. EH Bilduk
eta PPk egindako zuzenketetako
batzuk jaso ditu planak. Orain,
Eusko Jaurlaritzako Ekonomia-
ren Garapen, Jasangarritasun eta
Ingurumen Saileko ingurumen-
estrategia aitortza jaso beharko
du, eta baita EAEko Lurralde An-
tolaketarako Batzordearen alde-
ko txostena ere. Ez da espero
ezustekorik. Beraz, datorren
ekainean behin betiko onartuko
da datozen hogei urteetan Bilbo
zelakoa izango den zehaztuko
duen araudia.
Aburto alkatearen esanetan,
halakoa izango da planak bultza-
tuko duen Bilbo: «Berdea, iraun-
korra, lagunkoia, kohesionatua
eta jarduera ekonomikoarentzat
erakargarria»; baita «auzoekiko
konpromisoa duena» ere. Asier
Abaunza Hirigintza zinegotzia-
ren esanetan, hirigintza arloko
helburuak iraunkortasunarekin,
klima aldaketaren aurkako bo-
rrokarekin eta genero indarkeria-
ren aurkakoarekin uztartu ditu
planak.
Bilbo herritarrak galtzen ari da
azken urteetan, eta, udalak berak
egindako kalkuluen arabera, joe-
ra horri eutsiz gero 2030erako
320.000 biztanle izango ditu; hau
da, 20.000 herritar galduko ditu.
Planaren helburuetako bat popu-
lazioari eustea da; sekula ez han-
ditzea. Hala, plan berri honekin
Bilbon erroldatuta daudenak
345.000 eta 350.000 artean izatea
lortu gura da. Horretarako, gazte-
ak erakarri nahi direla esan du
Abaunzak. Horregatik bihurtu
gura dute Bilbo unibertsitateen
hiri, eta hiri erakargarria inber-
tsiogileentzat, «soilik ekonomia
suspertuta lortuko delako enple-
gua sortzea, Bilbo bizitzeko eta lan
egiteko hiria izateko». Hauek dira
HAPO berriaren zutabe nagusiak.
LURZORU NATURALA
Planaren helburuetako bat zera
da, lurzoru naturala «manten-
tzea eta zaintzea», «saiatuz aha-
lik eta gutxien zabal daitezela in-
Bilboko Udalak azken osoko bilkuran onartu du HAPO berria; ekaineansartuko da indarrean. Lurzoru naturalaren eremua handituko dute; 15.000etxebizitza berri eraikiko dituzte, eta inbertsioa erakarri gura dute.
Hiriaren oinarri berriak
Bilboko Zurbaran auzoa,
2018ko irudi batean.
JUNE PRIETO / FOKU
BIZKAIKO HITZAOstirala, 2021eko urtarrilaren 15a
guru haietara hura urbanizatzea
edo artifizial bihurtzea eragin de-
zaketen hirigintzako proposame-
nak». Abaunza zinegotziaren
esanetan, «Bilbok ez du zabalgu-
ne berririk izango». Urbanizae-
zin izendatu dira 2.375 hektarea
inguru; hau da, udalerriaren
%58,5. Horri gehitu behar zaio
Artxandako eremuan eta ingu-
ruan sustatzekoa den Sondikako
eta Bilboko Plan Orokorren Bate-
ratze Planean urbanizaezin gisa
sailkatuko den eremua.
Artxandako hegaleko eta
Arangoiti ertzeko dentsitate txi-
kiko lurzoru urbanizagarriei sail-
kapen hori kendu zaie. Inguru
horretan bi jarduera baino ez dira
mantenduko: alde batetik, Kas-
trexanako gaina deritzon eremua
berrurbanizatzea; inguru hori in-
dustria arloko jardueretarako
gordeko da, Zorroza Muturrare-
kin batera. Beste alde batetik,
Deustuko Unibertsitate campusa
bost hektarea handitzea baimen-
duko da; hasieran aurreikusita-
koaren erdia izango da. Beste er-
dia Pikotamendiko parkea han-
ditzeko erabiliko da.
Pagasarri mendia eta ingurua
mantentzea eta zaintzea ere jaso
du planak, udalerriko natur balio
bereziko eremu moduan; 2008an
eremu horretarako onetsitako
Plan Berezia finkatuko da. Gaine-
ra, aurreikusita dago Arraizen he-
galaren aldera hedatzea Pagasa-
rriko Plan Berezi hori; 92 hekta-
rea inguru gehituko zaizkio,
guztira 780 hektareako naturgu-
ne babestu bat osatuz.
Udalerriko landagune bakane-
tan —Buia, Seberetxe, San Justo
eta Azkarai—, ez da iritsiko Foru
Aldundiak Bizkaiko landaguneen
inbentarioan baimentzen duen
gehienezko hazkundera: zortzi
etxebizitza eraikin berri onartzea
aurreikusten du planak.
ETXEBIZITZA
Hiriak duen etxebizitza premiari
aurre egiteko, 15.314 etxebizitza
eraiki nahi dituzte; batez ere, Zo-
rrotza Muturrean, Zorrotzauren
eta Boluetan, Elorrietan, Olabea-
gan, Ametzola-Errekalde-Iralan
eta Abandoko trenbideak lurpe-
ratutakoan hutsik geratuko den
eremuan. Ez da agortuko EAEko
Lurraldea Antolatzeko Jarraibi-
dean aitortzen den gehienezko
hazkunde ahalmena. %45,6 ba-
bestutakoak izango dira.
Hiri ingurunea bere onera
ekartzeko eta berritzeko proze-
suek aurrera jarraituko dute,
1995eko HAPOan aurreikusita-
koaren ildotik. Dagoeneko Zorro-
tzaurren, Boluetan edo Iturrigo-
rri-Gardeazabalen hasita dauden
prozesuak beste eremu batzueta-
ra hedatuko dira: Elorrietara, Ola-
beagara, Abandoko trenbideen
ingurura, Zorrotzako muturrera
eta Zorrozgoitira, eta Peñascalera.
Zorrotzako muturrean eta Aban-
don bulegoak eta hirugarren sek-
toreko jarduerak sustatuko dira.
HIRIKO BERDEGUNEAK
Berdeguneetarako eta eraiki ga-
beko gune libreetarako 318,75
hektareako eremua gorde du pla-
nak. Horietatik 157,7 hektarea
hiri lurzoruan daude, eta gainera-
ko 161 hektareak, lurzoru urbani-
zagarrian. Etxebizitzak eraikita
dauden eremuetan gutxienez
lurzoruaren %25 gune librea edo
berdegunea izan beharko da.
Eraztun berdea hiriko «ekosiste-
ma berde» moduan antolatu da:
guztira 1.163 hektarea izango ditu
lurzoru urbanizaezinean. Hirigu-
neko berdeguneak batuz gero,
bilbotar bakoitzak 40 metro koa-
droko berdegunea izango luke.
Itsasadarra hiriaren bizkarre-
zurra da, eta legez duen izaera in-
tegratzailea sendotu nahi du pla-
nak. Horretarako, itsasadarraren
ertz bietan gune libreak egotea
ziurtatuko du, ibilbide osoan,
udalerriaren barruko zatian.
AUZOAK
Erdigunean lurzoruaren erabile-
ra nahastea proposatzen du plan
berriak. Auzo bihotzak direlako-
ak indartu nahi ditu, gertuko zer-
bitzuak ezartzea lagunduz —eki-
pamenduak, merkataritza...—.
Horretarako, mugatu egingo da
beheko solairuetan lehia eragin
dezaketen beste erabilera batzuk
jartzeko aukera; hau da, trastele-
kuak, garajeak edo etxebizitzak
jartzea, zerbitzuak edo negozioak
lehenetsiz. Inguru inklusiboak
eta seguruak antolatuko dira,
besteak beste, denboraren kude-
aketa errazteko eta espazio publi-
koan segurtasuna bermatzeko.
MUGIKORTASUNA
HAPOak zehazten du zeintzuk
diren mugikortasunerako gorde
behar diren lurzoruak. Abiadura
Handiko Trena Abandora iritsiko
da, eta intermodalitate gune ga-
rrantzitsua bat sortuko da. Hego-
aldeko trenbide saihesbidearen
proiektua ere jaso du planak.
Errepideei dagokienez, hegoalde-
ko saihesbidea amaitzea, ekialde-
ko saihesbidea bukatzea Ibarsusi
eta Miraflores artean, eta Santo
Domingoko tunela jasotzen ditu.
Hiria zatitzen duten azpiegitu-
rak kentzea ere aurreikusi da.
Errekaldeko egungo saihesbidea
kentzea da proiektu nagusietako
bat; haren ordez, lurpetik joango
den hegoaldeko alternatiba erai-
kitzea jasotzen du; trenari dago-
kionez, FEVEren antzinako tren-
bidea lurperatzea Zorrotzan,
Renferen trenbideak lurperatzea
Olabeagatik, eta Zorrotzako Mu-
turreko hesia kentzea. Tranbia,
berriz, Etxebarrirantz eta Bara-
kaldorantz hedatuko da. Zubi bat
eraikiko da Cadagua ibaian; beste
bat Zorrotzaurretik Zorrotza Mu-
turrera igarotzeko, eta oinezko-
entzako hiru pasabide.
Bilbo, Pagasarriko aterpetxetik ikusita; artxiboko irudi bat. L. JAUREGIALTZO / FOKU
Abandoko geltokia eta trenbideak, iaz; lurperatu egingo dira. LUIS TEJIDO / EFE
3Astekoa Hiri antolaketa
I. Maruri Bilbao Bilbo
«Pertsonak ipini ditugu udal po-
litikaren erdigunean», ohartara-
zi du Bilboko bigarren alkateorde
eta PSE-EEren bozeramaile Al-
fonso Gilek. Hiri Antolamendu-
rako Plan Orokor berriak gutxi
gorabehera datozen lau udal go-
bernuen jarduna zuzenduko du.
Dena den, Gilek esan du unean
uneko beharrizan eta egoera be-
rrietara egokitu ahal izango dela.
Hori da, hain zuzen ere, oposizio-
ak egindako kritiketako bat: pla-
na zahar jaio dela. Izan ere, uste
dute COVID-19aren pandemiak
argi utzi duela hiri eredu berri ba-
ten premia. EH Bilduk eta PPk
egindako ekarpenak jaso ditu hi-
rigintza plan berriak, baina, hala
ere, bi talde horiek kritiko agertu
dira testuarekin. Elkarrekin Po-
demosek salatu du ez dela Bilbok
behar duen HAPOa.
«Ez da gure gustukoa, parteka-
tzen ez dugun hiri eredu bati
erantzuten diolako, iraun-
gita jaiotzen delako eta ez
dielako erantzuten auzoe-
kin ditugun zor historiko-
ei», kexatu da EH Bilduko
bozeramaile Jone Goirize-
laia. Horregatik jo dute
abstentziora. Besteak bes-
te, San Frantzisko auzoan
Telefonicarena izandako
egoitzan Emakumeen
Etxea jartzea adostu du udal go-
bernuarekin; baita neurri hauek
ere: Otxarkoagan aire libreko ki-
rol ekipamenduak eraikitzea,
Deustuko suhiltzaileen parkea
itsasadarraren ondoan hobeto
kokatzea, eta Ugaskon eta Ibarre-
koan lurzorua gordetzea Deustu-
ko gehiegizko trafikoa etorkizu-
nean tunel bidez konpondu ahal
izateko. Bilbon etxebizitza esku-
ratzeko arazoa arintzeko, gazte-
entzako eta adinekoentzako etxe-
bizitza komunitario gehiago egi-
tea jasotzen du akordioak, «etxe-
bizitza aukera publiko bat, biz-
tanleak zahartutakoan dituzten
arazoei eta emantzipatzeko zail-
tasunei aurre egiteko». Hala ere,
EH Bilduk dio HAPOak «erai-
kuntza enpresa handiei bidea li-
bre» utziko diela, etxebizitza asko
hedatzeari bide ematen diolako.
Elkarrekin Podemoseko boze-
ramaile Ana Viñalesek ere kon-
trako bidean ikusi du HAPOa.
«Hirigintza eredu jasangarri ba-
ten alde gaude, Bilbok dituen eta
pandemia honek agerian utzi di-
tuen ingurumen eta gizarte
erronkak aintzat hartuko dituen
eredu baten alde. Baina planak ez
du hori ordezkatzen». Esan du
ezezkoa bozkatu dutela «lan me-
todologiagatik, hiri ereduagatik
eta planaren aurrerapenean jaso-
takoaren zati handi bat kendu
diotelako». Besteak beste, azpi-
marratu du lurzoruen erabilera ez
dela zurrun zehaztu; herritarren-
tzako ekipamenduak non egongo
diren zehazteko eskatu du.
PPko bozeramaile Raquel Mar-
tinezek gaitzetsi du planak ez di-
tuela hiri birgaitzea eta eremu
berdeen babesa eurek nahi beste
sustatzen; kexu da adinekoak ez
direlako kontuan hartu. Gogora-
tu du biztanleria gero eta zaharra-
goa izango dela, eta haien etxebi-
zitzak ere zaharkituta daudela.
«Arazo horri aurre egiteko, bir-
gaitze plan anbiziotsu baten pre-
mia dugu, eta plan hau ez da ho-
rrelakoa». Hiriak berdegune pre-
mia duela ere esan du, baina ez
zaio gustatu planak horri eran-
tzuteko hartu dituen erabakiak;
besteak beste, Deustuko Uniber-
tsitatearen gaineko parkea han-
ditzea gaitzetsi du.
Oposizioko taldeak ez datoz batplanaren hiriereduarekinEH Bilduk eta Elkarrekin Podemosek uste dutepandemiak zaharkituta utzi duela bPPrenarabera, ez ditu adinekoak kontuan hartu
Telefonicak San Frantziskoauzoan izandako egoitzanEmakumeen Etxea jartzeaadostu du EH Bilduk
Elkarrekin Podemosek salatu du lurzoruen erabilera ez dela zurrun zehaztu ; batez ere, ekipamenduena
Ibai Maruri Bilbao Bilbo
Bilboko Auzo Elkarteen Federa-
zioak Hiri Antolaketarako Plan
Orokor berria atzeratzeko eskatu
zuen iaz, Ekologistak Martxan el-
kartearekin, Biziz Bizi taldearekin
eta Abando Habitable mugimen-
duarekin batera. COVID-19aren
pandemiak agerian utzi ditu hi-
riak bertan bizi ahal izateko di-
tuen gabezia eta premia batzuk,
eta horien inguruko gogoeta bat
egin gura zuten. Udalak ez zien
kasurik egin, eta, espero bezala,
urtea bukatu aurretik onartu du
plana. «Badakigu nolako hiria
dugun. Herritarrentzat espazioak
sortzeko aukerak mugatuak dira,
baina aztertuta asko egin zitekeen
Bilbo bizigarriago baten alde. Au-
kera aparta galdu dugu», penatu
da Iñaki Llano Bilboko Auzo El-
karteen Federazioko kidea.
Azken hilabeteetan gertatuta-
koa ipini du adibide gisa, pande-
mia dela-eta norbere udalerritik
irteteko debekua egon den astee-
tan jazotakoa. «Kritikatu da Pa-
gasarri eta itsasadar ertzeko pase-
alekuak Kale Nagusia merkealdi
garaian baino beteago egon dire-
la, kritika egiteko asmoz. Eta zer
egingo dute bilbotarrek, udalerri
barruan egoteko beste lekurik ez
badute?». Llanoren ustez, Bilbon,
ibilgailuek lehentasuna galdu be-
har dute, eta txirrindulari eta oi-
nekoentzako espazioa irabazi.
Aitortu du hiriak babes ofizia-
leko etxebizitzak behar dituela,
baina horiek eraikitzeko modua
gaitzetsi du. Izan ere, esan du ur-
banizazio prozesuetan eremu
guztia erabiltzen dela, espazio li-
brerik utzi gabe. «Artxandan eta
hiriaren eraztun berdean erosi
dira lursailak, hiriaren erdigune-
an dugun berdegune falta oreka-
tzeko. Baina hori ez da konponbi-
dea». Hirian bertan herritarren-
tzako lekua behar dela
azpimarratu du. Basurturen ka-
sua aipatu du. Auzoko bizilagu-
nen artean kezka eragin du EHU
Euskal Herriko Unibertsitatearen
Medikuntza Fakultate berriak
zortzi solairu izango dituela jaki-
teak. «Ez daude fakultatearen
aurka. Baina fakultate hori Basur-
tun eraikitzekoak ziren lehen
proiektua zen, eta atzeratzen joan
da. Bien bitartean, inguru guztia
urbanizatu dute: Ingeniaritza Fa-
kultatearen inguruak, San Ma-
mes berria, autobus geltoki inter-
modala, Garellanoko dorreak...
Auzoa espazio libre gabe geratu
da, eta orain, zortzi solai-
ruko fakultate berria
etorriko da».
Osakidetzak berak
eskatu du etorkizunean
planean sartzeko Basur-
tuko Ospitalea handitze-
ko proiektua, eta Llanok
esan du horrek ere ezi-
negona eragin duela:
«Ez daude ospitalea
handitzearen aurka,
baina ezta egin nahi den
lursailetan egitearen
alde ere. Hiriaren beha-
rrak eta auzoko bizilagu-
nenak talka egiten dute». Uste
du ingurua antolatzeko orduan
herritarren beharrizanak eta iri-
tzia kontuan hartu behar izan
direla, parte hartzea erraztu
behar izan dela. Izan ere, kexatu
da herritarrek, oro har, esku har-
tze mugatua dutela, eta, bereziki,
HAPO berria taxutzean igarri
dela. Udalak azpimarratu du
4.000 bilbotarrek parte hartu
dutela plana osatzeko prozesuan.
«Ni izan naiz euretako bat, baina
prozesu guztia oso gidatuta zego-
en. Aurreidazketan galdetegi bat
erantzuten genuen, eta galdera
guztiak udalak proposatzen zue-
nari baietz erantzuteko moduan
idatzita zeuden. Hori ez da proze-
su parte hartzaile bat». Esan du
ez dutela ia batere aukerarik izan
beren ekarpenak egin ahal izate-
ko, eta egiten dituztenak «alder-
di politikoen arteko gehiengoen
mende» geratu direla ondoren.
BerrerabileraEsan du antzeko zerbait jazo dela
Zingira kaleko 8. zenbakian
dagoen orubearekin. Udaletxetik
gertu dago, Areatzako aterpeen
parean. Eraikina bota egin zuten,
Etxebarria parkera igotzeko igo-
gailua egiteko asmoz. Gero, uda-
lak bulegoak egin gura izan ditu,
etxebizitza eraikinen segida osa-
tzeko. Zazpikaleetako eta Gas
plazaren inguruko bizilagunek
espazio libre moduan uzteko
eskatu izan dute planaren parte
hartze prozesuan. Mila sinadura-
tik gora aurkeztu dituzte, baina
alferrik aritu dira. Azkenean, PPk
eroan du herritarrek egindako
proposamena osoko bilkurara,
eta udal gobernuarekin egindako
akordioari esker, espazio libre
moduan jarraituko du, Etxeba-
rria parkearen jarraipen modura.
Beste erabaki «oker» bat ere
azaldu du: Deustuko Unibertsita-
tearen Bilboko campusa handi-
tzeko eremua erdira txikitu du
plan berriak. «Baina espazio
librea okupatzen duzu oraindik
ere». Hiriak behar dituen ekipa-
menduetarako lekua topatu
behar dela adierazi du, espazio
librean eraiki gabe. «Bertan
behera utzitako industria pabi-
loiak berrerabil daitezke, alterna-
tiba modura». Azaldu du halako
ugari dela Iralan, Errekalden,
Zorrotzan, Zorrotzaurren...
«Dagoeneko eraikita ditugu.
Orain beste erabilera bat eman
behar zaie, dagoeneko eraikita
duguna aprobetxatu».
«Aukeraparegabeagaldu dugu»Bilboko auzo elkarteek HAPO berria onartzekoprozesua luzatu nahi izan dute, kontuanhartzeko pandemiak agerian utzitako gabeziak
Garabiak Garellanoko bosgarren dorrea eraikitzen, 2019an, Bilboko Basurtu auzoan. LUIS JAUREGIALTZO / FOKU
4 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2021eko urtarrilaren 15aAstekoa
Hiri antolaketa
Herritarrentzat espazioaksortzeko aukera gutxi dago,baina azter zitekeen nola eginBilbo bizigarriago baten alde»
«Bertan behera utzitakoindustria pabiloiak berrerabildaitezke, behar direnekipamendu berriak jartzeko»Iñaki LlanoBilboko Auzo Elkarteen Federazioko kidea
‘‘
AndramariZornotza-ko Ikasto-lan, ikas-lea da bereheziketaprozesuko
protagonista nagusia. Horrela,haren ongizatea bilatzen dute,une oro garapen integrala, osoaeta orekatua (kognitiboa eta emo-zionala) lantzea eta lortzea helbu-ru. Ikastolako familiak eta langile-
ak, helduak, haurren eta nerabe-en bidelagunak dira, eta, bakoi-tzaren erritmoa errespetatuz, 0eta 18 urte bitarteko bidaia, hezi-keta, garatzen laguntzen diete.
HAZIAAzken urteotan buru belarri aritudira Andramari Zornotzako Ikas-tolan Haur Hezkuntzarako (0-6urte) marko pedagogiko berriaeta propioa sortzen, eta Haziaproiektua sortu dute. Haziaproiektuak haurraren erritmobiologiko-kognitibo eta emozio-nalak errespetatu eta kontuanhartzen ditu. Horrela, haurrakberez dituen gaitasunak eta joka-bideak identifikatu, eta horiek erapositibo batean garatzen lagun-tzen diote ikastolan, bere burua-rengan eta inguruarengan kon-fiantza garatuz, pertsona konpe-tentea, osoa eta zoriontsua izandadin. Halaber, umeak emozionalki
ere adimentsuak izateko, ikastur-te honetan Kuku emozio progra-ma jarri dute martxan: ahozkota-sunean oinarrituz, oinarrizkoemozioak landu, norberarenakezagutu eta kudeatu, eta bestee-nak hobeto ulertzen hasteko tes-tuinguru aberats eta aproposakeskaintzen dizkie.
KIMU Haur Hezkuntzan egindako lana-ri jarraipena emanez, Lehen Hez-kuntzako marko pedagogikoa-ren lanketan ere lehen pausoakematen aritu dira, eta, aurtenlehenengoz, Ikastolen ElkartekoKimu proiektua txertatu duteLehen Hezkuntzako 1. mailan,ikasleen oinarrizko konpeten-
Andramari Zornotzako Ikastola
IKASLEA PROTAGONISTA NAGUSIAIkaslea da protagonista nagusia Andramari Zornotzako Ikastolan. Haren ongizatea lortu nahi dute une oro,garapen integrala, osoa eta orekatua lantzea eta lortzea helburu.
guntzeko, ez da ahaztu behar eli-kadura ere arlo garrantzitsu batdela. Horren harira, bazkal ondo-
rengo tarteetan jolas eta tailer bi-dez arlo emozionalari dagokionhainbat esparru lantzeaz gain,menuari dagokionez garrantzi-tsua da bertako ekoizleen pro-duktuak eta sasoikoak erabiltzeaikastolako jakiak prestatzeko. Ja-naria ikastolan bertan kozinatu-takoa da, eta, ahal den heinean,ekologikoa.
ATEAK ZABALIKAndramari Zornotzako Ikastolanaurrematrikulazioa egiteko epeazabalik egongo da urtarrilaren18tik 29ra. Bisita gidatu bat egite-ko, edo Andramari ZornotzaIkastolari buruzko informaziogehiago nahi izanez gero, 94-67329 50 telefono zenbakira deitu,edo mezu bat bidalizornotza@ikastola.eus helbideelektronikora.Urtarrilaren 16an zabalduko
dituzte ateak: 0-6 urte bitartekohaurrentzat, 10:00etan eta12:00etan izango dira hitzorduak,eta 6-18 urte bitartekoentzat, be-rriz, 11:00etan.
Jasangarritasuna: Ikastolak as-paldi jasoa du Eskola Jasangarria-ren aintzatespena, jasangarrita-sunaren alde ere pausoak ematenari baitira etengabe. AndramariZornotzako Ikastolak bere eginditu Agenda 2030en barruan Na-zio Batuen Erakundeak finkatu-tako Garapen IraunkorrerakoHelburuak, eta ildo horretan jar-duteko konpromisoari eustendio, orain arte eutsi izan dion be-zala. Izan ere, komenigarria dagogoraraztea Iraunkortasunera-ko Eskola Errekonozimendualortu zuela Agenda 2021en tes-tuinguruan, eta horri esker lortuzuela Iraunkortasunerako Esko-len Sarean (IRAES) egotea.Elkarbizitza: Halaber, ikastolakoeguneroko elkarbizitzari dago-kion giro osasuntsua funtsezkoarloa da ikastolan, eta horretara-ko bullying-aren prebentziorakoKIVA programa erabiltzen dute.Programa horri esker, bizikide-tzako egoera latz hauek gutxitudira. «Gure ikasleek ikasi dute zeronar daitekeen eta zer ez, lagunakbabesten eta bidegabekerien au-rrean planto egiten», AimaraArostegi Uriagereka zuzendaria-ren hitzetan. Horrela, irakasleek eurek ere
erosoago lan egiten dute; izan ere,badakite nola erantzun behar du-ten edozein zalantzaren aurrean.Elikadura: Ikaslearen hazkundeprozesuan bere osotasunean la-
tziak garatzea helburu. Horreta-rako, ikasleek hurbileko testuin-guru erreal batean, erronka des-berdinei aurre eginez, jolasareneta manipulazioaren bitartezikasten dute matematika, hiz-kuntza...
ADIMEN EMOZIONALAGaur egun bereziki, ezinbestekoada nork bere bizipenak ezagutzeneta kudeatzen jakitea eguneroko-tasunari modu indartsu bateanaurre egin ahal izateko.Azken urteotan gizarteak oro-
korrean izandako aldaketarierantzun egokia eman nahian,Andramari Zornotzako Ikastolanikasleentzako, familientzako etairakasleentzako laguntza depar-tamentua indartu dute, Hezkun-tza Psikologo baten figurarekin.Izan ere, gaur egun ohikoak
dira familia ereduen aldaketa, ha-rremantzeko bideen aldaketa etaetengabeko komunikazioa, etahorrek guztiak areagotu egitendu haurrekiko eta nerabeekikopresioa, eta ondorio zuzenak iza-ten ditu haien izaeran, sentimen-duetan eta bizipenetan.Horrez gainera, orientazio zer-
bitzua ere indartu egin duteAndramari Zornotzako Ikasto-lan, ikasleei Derrigorrezko Biga-rren Hezkuntza amaitu eta gerozer bide hartuko duten erabaki-tzen lagundu ahal izateko. Horre-la, Batxilergoa Durangoko Ibai-
zabal ikastolan egiten duteAndramari Zornotzako Ikastola-ko ikasleek.
HAINBAT ERRONKAHauek dira Andramari Zornotzaikastolak finkatu dituen erronkanagusiak:Hobekuntza Pedagogiko Iraun-korra: Izenak berak adieraztenduen bezala, Hobekuntza Peda-gogiko Iraunkorra (HPI) ez dabere horretan helmuga jakin bat;ez da lortu eta atzean uzten denhelburu bat. Guztiz bestela, HPIlan egiteko modu iraunkorra da,abian jarri eta betiko ezarrikodena, Ikastolan eskaintzen dutenirakaskuntzaren kalitatea eta ko-herentzia bermatzeko.
Euskara: Egungo pandemiak be-reziki eragin dio gure hizkuntzari,euskarari, eta aurten arreta bere-ziarekin lantzen ari dira ikastolan.Horrez gain, eleaniztasuna ezinda ahaztu, eta, euskaraz eta gazte-laniaz gain, ingelesa jorratzen du-te hirugarren hizkuntza gisa, etalaugarren hizkuntza bat ere auke-ran dute: frantsesa. Horrela, ikas-tolaren hizkuntz proiektua eus-karan oinarrituta dago, lau hiz-kuntza uztartuta.
5BIZKAIKO HITZA
Ostirala, 2021eko urtarrilaren 15a Orrialde babestua
Andramari Zornotzako Ikastolako ikasle batzuk, haur hezkuntzako gelan eta ordenagailuarekin lanean.ANDRAMARI IKASTOLA
Bihar zabalduko dituzteateak: 0-6 urtekoei,10:00etan eta 12:00etan;6-18 urtekoei, 11:00etan
Ateak zabaltzeko
egunerako izena
eman daiteke sakela-
ko telefonoarekin ira-
kurrita.
6 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2021eko urtarrilaren 15aIritzia
RTRANPEROAPatxo Telleria
Elur panpina
Albistegietan ez dago
beste berririk, tenpe-
raturaren jaitsiera
bortitza eta elurte la-
tza dator. Hiriko bazterrean da-
goen txabola auzoaz gogoratu
naiz. Argindarrik gabe utzi zuen
enpresa hidroelektrikoak aspal-
ditxoan, eta erakunde publikoek
ez dute zirkinik ere egin arazoa
konpontzeko, interes ekonomiko
ilunengatik.
Egoera gordinetan pertsonaia
interesgarriak azaltzen direlako-
an bertaratu naiz goizeko lehen
orduan. Iritsi naizenerako aldau-
ria kazetariz josita zegoen, argaz-
ki kamerak lepoan, karroñerozi-
kinak, elurtea noiz hasiko zain,
etxe epeleko sofan eroso eserita-
ko irakurleari argazki melodra-
matiko bat eskaintzeko prest.
Neu ere horixe egitera etorri nai-
zela pentsatuko duzue, agian. Ez
da gauza bera, joder. Pertsonaia
bat ehizatu behar dut bai ala bai,
biziraupen kontua da. Eta ez ba-
didazue sinisten, zoazte pikutara.
Kazetari baino biztanle gehia-
go inguruotan, eta zaila izango da
inorekin solasean hastea. Mesfi-
dantza eta beldurra nagusi dira
hemen. Kanpotar gutxi azaltzen
da inguruotan, eta azaltzen diren
apurrak sirena ozenen zaratare-
kin agertu ohi dira. Sarekadak
errutina dira, borrak eta esku-
burdinak lengoaia bakarra.
Mutiko bat dago bazter batean,
harri batean eserita, zerura begi-
ra, eskuetan plastikozko poltsa
bat. Hurbildu naiz ea zertan dabi-
len. Elurraren zain dagoela. Eta
poltsakoa erakutsi dit: azenario
bat, bi botoi eta tela zati urratu
bat, elur panpinaren sudurra,
begiak eta bufanda egiteko. Ba-
kean utzi dut.
Alferrik ibili naiz pertsonaia
bila. Kazetari sarraskijaleek bahi-
tuta daude hitz egiteko prest dau-
den bakarrak. Eguerdirako
oraindik elurraren zantzurik ez,
eta putre batzuk joan dira, argaz-
ki morbosorik gabe erreportajeak
axolarik ez duelakoan. Bertan ge-
ratu naiz ni, zorteak nire alde
joko duen esperantzarekin.
Gaua heldu denean oskarbi
dago, eta izarrak pizten hasi dira
zeruan. Hotz ikaragarria dago,
baina bistan da elurrik ez duela
botako. Azkeneko sarraskijaleak
joan dira jada. Nik ere alde egin
beharko dut, azkeneko autobusa
ez badut galdu nahi. Harrapaki-
nik gabe. Kaka zaharra.
Auzotarrak haien etxoletan
sartu dira, elurteaz libratzeagatik
kontsolaturik. Teilatuetan baldar
irekitako zuloetatik ageri diren
latoizko tutuek, badaezpadako
erregaiak sortutako ke zikina bo-
tatzen dute. Haizerik ez, eta kea
artez doa gorantza.
Autobusera bidean, mutikoa
topatu dut, goizean utzitako toki
berean. Eta pentsatu dut bera
izango dela, auzokoen artean,
elurraren hutsak samindu duen
bakarra. Ez naiz batere sentibera,
baina une honetan sentitu dut
mutila kontsolatu beharra. «Bes-
te batean izango da», edo antze-
ko zerbait esan diot. «Beste bate-
an, zer?», berak. «Elurrezko
panpina», nik, «beste batean
egingo duzu». «Egin dut, ba!»,
berak. Ez diot ulertu. Lurrean bo-
tata dauden azenarioa, botoiak
eta tela zatia seinalatu ditu.
«Zer da hori?», galdetu dit. Ez
naiz erantzuteko gauza izan. Ba-
rre egin dit. «Polizia izateko ez
duzu balio! Bestela, erraz jakingo
zenuke hemen elurrezko panpina
baten gorpua dagoela! Elurra urtu
denean, sudurra, begiak eta bu-
fanda besterik ez dira geratu. Az-
tarnak aztertzera eramaten dute-
nean frogatuta geratuko da pan-
pinaren izena eta heriotzaren
arrazoia». Begietara begiratu diot.
Ez nuke jakingo zer esan nahi
duen haien distirak. Txarra naiz,
oso, umeen begiradak aztertzen.
Hura oraindik umea baldin bada.
Mesfidantza etabeldurra nagusi dira
hemen
BIZKAIKO HITZAk irakurleen
eskutitzak plazaratzen ditu. Ez di-
tuzte 1.400 karaktere baino
gehiago izan behar, tarteak bar-
ne, eta BIZKAIKO HITZAk moz-
teko eskubidea du. Helbide ho-
netara bidali behar dira, izen-abi-
zenak eta herria adierazita:
Bizkaiko Hitza, Uribitarte kalea
18, 3-C, 48001 Bilbo. Eskutitzak
Internet bidez bidaltzeko aukera
ere badago:
bizkaia@hitza.eus
%
Langile bat hil daBasurtuko tentsiodorre batean
BILBO bTrapagarango Melesur
enpresako langile bat hil zen joan
den asteartean, Bilboko Basurtu
auzoko tentsio handiko dorre ba-
tean lanean ari zela. 26 urte zi-
tuen. Haren lankideek greba eta
elkarretaratzea egin zituzten as-
teazkenean. LAB sindikatuak sa-
latu du «prekaritatea» dagoela
istripuaren arrazoien atzean.
Irudia b Bermeo
Bizkaia gune laranjan, positiboen gorakadarengatikGoraka egin duten COVID-19 kasu positiboen ondorioz, Bizkaia gune laranjan sartu da. Zenbait herrik gainditu egin dute azken hamalau egunetan
100.000 biztanleko 500 positiboen tasa, eta gune gorrian kokatu dira. Bermeo, Lekeitio, Muskiz eta Zornotza dira. 5.000 biztanletik beherako hain-
bat herrik ere gainditu dute tasa. Muskizko zahar etxean 103 egoiliarretatik 93 kutsatu dira. Bermeon kontrol baheketa egin dute —irudian—. O. Z.
Indarkeria zantzuakGetxon agertutakogorpuzki ataletan
GETXO bOinezko batek eman
zuen alarma joan den igandean:
orkatilaren eta belaunaren arte-
ko hanka zati bat aurkitu zuen
Getxoko Arrigunaga hondartzan.
Ertzaintzak gorpuzki atal gehia-
go aurkitu ditu gerora, ingurua
miatuta. Gorpuzki atalok indar-
keria zantzuak izan ditzaketela
uste dute, baina ikerketa ildo
guztiak zabalik daude.
Peru Azpillaga Diez Bilbo
Bilboko tokiko txanpona izatetik,ordaintzeko sistema izatera igaroda Ekhilur irabazi asmorik gabe-ko kooperatiba. Goienerrekin elkarlanean, irauli egin duteproiektua: diruaren gaineko kon-trola berreskuratzeko, tokikoekonomia sustatzeko eta komu-nitatea sortzeko tresna gisa bir-sortu dute. Alex Lopez (Zarautz,Gipuzkoa, 1973) kooperatibakokideak azaldu du pare bat proiek-tu pilotu martxan jarriko dituzte-la otsailean, zenbait udalekin el-karlanean, eta, etorkizunean,Hego Euskal Herri osora zabal-tzea espero dute, elikadura etaenergia burujabetza eta tokikoekonomia bultzatzeko asmoz.Zer da, zehazki, Ekhilur?
Ekonomia sozialaren barruan dagoen irabazi asmorik gabekokooperatiba bat gara, Goienerrenantzera. Alde horretatik, bi hel-buru nagusi ditu kooperatibak:tokiko ekonomia sustatzea etagure diruaren gaineko kontrolaberreskuratzea. Horretarako, to-kiko txanpona izatetik ordainke-ta sistema digital bat garatzeraigaro gara.Diozunaren arabera, badirudi
egun ez dagoela norbere dirua-
ren gaineko kontrolik.
Diruaren digitalizazioarekin,gure diruaren gaineko kontrolaeta informazioa banketxeen etakreditu txartel enpresen eskudago. Guk nahi duguna da gurekontsumo datuen kontrola be-rreskuratzea eta kooperatibarenesku uztea, horren bidez gertukoekonomia sustatu, ekonomia bir-kokatu eta komunitatea sortzeko.Hori lortzeko, Ipar Euskal Herri-
ko euskoa duzue erreferentzia-
tzat, ezta?
Halaxe da, bai. Haiek oso aurrera-tuta dabiltza, baina helburua an-tzeko proiektu bat garatzea da,kontuan izanik legedia desberdi-nak ditugula han eta hemen. Ek-hilur sarearen asmoa da diruarentrukeari gaur egungo kulturaneta ekonomian kontuan hartzenez diren bestelako balore etaezaugarriak txertatzea: pertenen-tzia sentimendua, kooperazioa...Hori lortzera bidean, euskoa adi-bide garbia dugu.Nola sortu da Ekhilur?
Bilbon 2014an martxan jarri zenekhi izeneko tokiko txanponetikeratorritako proiektua da. Goie-ner kooperatibaren barruan, to-kiko txanponen inguruko lantal-de bat dago, eta, elkarlanean, to-kiko txanponen eredua nolaindartu eta bultzatu aztertzenhasi ginen. Ekhi-k paperean fun-tzionatzen zuen, baina, benetan
eraginkorra izateko eta balio eral-datzaile hori lortzeko, zerbait be-rria behar genuela ondorioztatugenuen; orduan, digitalizazioa-ren bidera jotzea erabaki genuen.Zer ekarpen egiten dio digitali-
zazioak tokiko txanponari?
Uste dugu, eredu alternatibo bateraginkortasunez garatzeko, ere-du horrek egun martxan dagoenagainditu beharra duela. Jendeakez dezala erabili alternatiboa de-
lako, baizik eta egun dagoena bai-no hobea delako, orduan lortzenbaita eraldaketa. Zeure izaeramantenduz, sistemaren barruanberak baino hobeto jokatu beha-rra duzu, eta uste dugu proiektu
honek aukera hori ematen digu-la. Orain oso txikiak gara, baina,sarea zabaltzea lortzen badugu,diruarekin beste modu batera jar-duteko dinamikak gara daitezkeaurrera begira.Duela hiru urte hartu zenuten
txanpona digitalizatzeko eraba-
kia. Prozesu luzea izan da.
Bai, orain dela hiru urte jarri ge-nuen proiektua martxan, eta le-gearekin egin genuen topo. Dirua
digitalizatzeko baimenberezi bat behar da, etasoilik Espainiako Ban-kuak eman dezake. Hiruurte eman ditugu lizen-tzia hori eskuratzeko.
Nola funtzionatzen du Ekhilur
ordainketa sistemak?
Sareak osatzea da ideia. Orduan,ordainketa sistema bat izatekobaimena dugunez, egiten dugunada kooperatibaren bidez arau
jakin batzuk ezarri, ohiko dirusistemaren barruan kontuan har-tzen ez diren alorrei garrantziaemanez, beste era bateko funtzio-namendua bultzatuz. Adibidez,fideltasunaren alorrean, komer-tzio baten ordainketa bat egitenduzunean deskontu automatikobat jasotzen duzu. Baina deskon-tu hori soilik sareko beste komer-tzio batean erabil dezakezu. Zer lortu nahi duzue horrekin?
Egungo ekonomia sisteman dau-den dinamikak aldatzea, lehiatikkooperaziora eginez. Gaur egun,kontrakoa sinetsarazi nahi badi-gute ere, komertzio txiki batekezin du enpresa handi edo azpie-gitura handi batekin lehiatu. Ezi-nezkoa da. Sistema honen bidez,komertzio txikiek kooperaziomekanismoak gara ditzaketehaien artean, elkar lagundu etaindartu, merkataritza gune bat
izango balira bezala: arrandegianlortutako deskontua okindegiangasta dezakezu, eta okindegikoa,harategian, baina betiere sarea-ren barruan geratzen da dirua.Orduan, sareko kideek egiten du-ten ahalegina beti itzuliko da etabezero gehiago erakarriko dira.Horrek jendearen erosketa ohitu-rak aldatzen ere lagun dezake.Zer beste aukera eskaintzen
ditu?
Sarearen barruan multzoak edotaldeak ere ezar daitezke, eta ho-rrek hainbat aukera ematen ditu:esaterako, udalei. Adibidez, orainproiektu pilotu batzuk jarrikodira martxan udal batzuetan.Ideietako bat da gizarte zerbitzue-kin lan egitea. Sarearen bidez, oi-narrizko erosketak egiteko la-guntzak ekhi-etan eman ditzake-te, eta, sarearen barruan, zerkomertziotan gasta ditzaketenezarri, azpitalde bat bailitzan, la-guntza horien irizpideen arabera.Hartara, sare orokorraren ba-rruan, sare txikiago bat egon dai-teke, diru laguntza horiek dituz-ten pertsonek gastatzeko.Zer lortuko litzateke horrekin?
Bi gauza. Batetik, desestigmatiza-zio bat, laguntzak jasotzen dituz-ten pertsonek gainontzekoekerosten duten leku beretan erosi-ko dutelako, eta dendariak ezindu jakin diru hori berak jarritakoaden edo diru laguntza batetik da-torren. Bestetik, diru berberagauza desberdinetara bideratze-ko aukera ematen du, zaurgarri-tasun egoeran dauden pertsoneilaguntzeaz gain, tokiko komer-tzioa ere indartzera bideratzendelako. Eta gauza bera egin daite-ke beste mota bateko diru lagun-tzekin edo komertzioak bultza-tzeko erosketa bonuekin ere; nor-banakoei ematen zaizkien dirulaguntzak herriko dendetara bidera daitezke. Komunitateabultzatzeko era bat da.Nola erabiltzen da sarea?
Bazkide baldin bazara, txanponaerabil dezakezu, eta, gainera, baz-kide bakoitzak abala eman ahaldie beste bi pertsonari, haiek ereerabil dezaten. Bazkide izateko,50 euroko ekarpena egin beharradago; diru sistematik ateratzera-koan, bueltatu egiten da. Kontubat irekitzeak hamabost eurokokostua du urtean.Udaletan bakarrik ezarriko da?
Ez. Udalen bidez bultzatu nahidugu sarearen hedapena, baina,erabiltzaileak sartuz doazen hei-nean, udalekiko dependentziagainditzea da asmoa, sare auto-nomo bihurtuz. Era berean, he-rriko dimentsioa ere gainditunahi dugu, Hego Euskal Herrikosare bat osatzeko.
«Sistemaren barruan,berak baino hobetojokatu behar duzu»
Alex Lopez b Ekhilur kooperatibako kidea
Otsailean jarriko dute martxan Ekhilur ordainketa sistema. Bilboko ekhitxanpon lokaletik eratorritako proiektua da. Tokiko ekonomia sustatzeaeta diruaren gaineko kontrola berreskuratzea dira sistemaren oinarriak.
JON URBE / FOKU
«Guk nahi duguna da gure kontsumo datuenkontrola berreskuratzea etakooperatibaren esku uztea»
7BIZKAIKO HITZAOstirala, 2021eko urtarrilaren 15a Berbetan
Peru Azpillaga Diez
Plentziako hondartzaren parean
dago Arpillao eraikina. 1990eko
hamarkadan altxatutako azpiegi-
tura bat da, aparkaleku bat eta
bost elkarte batzen dituena. Se-
gurtasun arrazoiak argudiatuta,
Plentziako Udalak berriki jakina-
razi du eraikin hori behin betiko
itxi egingo duela, eta, beraz, han-
go jarduerak bertan behera gera-
tu beharko direla.
Erabakiak ezustean harrapatu
ditu Arpillaoko erabiltzaileak.
Izan ere, jakin bazekiten eraikina
ez dagoela «ondo», baina ez zu-
ten espero halako bat-bateko era-
bakirik. Lokal horren erabiltzai-
leak dira Arkote Arraun taldea,
Ambar Elkartea, Plentziako Pira-
guismo Taldea, Danontzat gazte-
txea eta Plentzia Traineru Beltza
Elkartea, eta, salatu dutenez,
den-denek atean jarritako kartel
baten bitartez izan zuten kalera-
tzea ekarriko duen erabakiaren
Arpillaorakokonponbide adostuaeskatu diote elkarteekPlentziako UdalariHondartza parean dagoen eraikina zarratzea erabaki duudalak, ez dagoelako egoera onean b Eraikinean egoitzaduten bost elkarteek Arpillao Bizirik plataforma sortu dute
Plentziako Arpillao Bizirik plataforma-
koak, joan den urtarrilaren 4an
antolatutako protestan. ARPILLAO BIZIRIK
8 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2021eko urtarrilaren 15aGizartea
INGENIARITZAARRASATE URTARRILAK 28
OTSAILAK 6
BILBO URTARRILAK 27
GOIERRI URTARRILAK 28
ORONA IDEO OTSAILAK 6
EKINTZAILETZA BILBO URTARRILAK 21
BIDASOA URTARRILAK 23
OÑATI URTARRILAK 28
ENPRESA KUDEAKETABILBO URTARRILAK 30
OTSAILAK 6
OÑATI OTSAILAK 6
BIDASOA OTSAILAK 20
HEZKUNTZAESKORIATZA URTARRILAK 23
BILBO OTSAILAK 27
KOMUNIKAZIOAARETXABALETA URTARRILAK 23
HUMANITATEAKBILBO URTARRILAK 23
GASTRONOMIA Basque Culinary Center
DONOSTIA URTARRILAK 30
ATE IREKIAKUNIBERTSITATE GRADUAK
Izena eman:
www.mondragon.edu/ate-irekiak
Zalantzarik baduzu
Tel.: 943 71 21 85
berri. Horrekin batera, lokaletara
berriz ere sartzeko debekua ezar-
tzeaz gain, udalak gaur arteko
epea eman die euren ondasunak
batzeko.
Plentziako Udalaren jokabidea
ikusirik, elkarteek haserrea azal-
du dute. Batetik, ez dutelako au-
rretik inolako jakinarazpenik
izan, eta, bestetik, jarduerak eten
beharko dituztelako alternatiba
bat topatu arte. Hori dela eta, bost
elkarteak batzea erabaki dute.
Hala, Arpillao Bizirik plataforma
jaio da, erabiltzaileen egoera sala-
tzeko eta udalari konponbide bat
exijitzeko.
«Eraikinaren egoera kaskarra-
ri buruzko zurrumurruak aspal-
ditik datoz», hasi da azaltzen Jor-
ge Madariaga Plentzia Traineru
Baltza Elkarteko kidea. «Baina ez
genuen espero, inondik inora,
halako erabaki bat», erantsi du.
Adierazi duenez, urte osoa eman
dute udalarekin harremanetan,
elkarteari aurten amaitzen zi-
tzaiolako lokala erabiltzeko laga-
pena. Hortaz, hori luzatzeko ne-
goziazioetan ibili dira. «Akordioa
atzeratzen joan dira, baina, betie-
re, ulertzera emanez bertan ja-
rraituko genuela eta eraikinaren
egoeraren inguruan inolako
berririk eman gabe. Zer zentzu
dauka lagapen horren inguruan
hitz egitea, lokala ixteko asmoa
baldin baduzu?», galdetu du
Madariagak.
Kudeaketa, ezbaianErabakia bera baino gehiago, ku-
deaketa jarri du ezbaian. «Berez,
irailetik zekiten eraikina egoera
txarrean dagoela, baina abendura
arte ez digute ezer esan». Horren
ostean, abenduaren 22an, lokale-
tan sartzea debekatuta zegoela
adierazten zuten kartel batzuk to-
patu zituzten itsatsita. «Badakigu
eraikina txarto egotearen errua ez
dela udalarena, baina denbora
izan dute gurekin hitz egin eta ir-
tenbideak bilatzeko. Orain, gau-
zak atera behar ditugula suposa-
tzen da. Baina nora eramateko?».
«Gaztetxeko kideak haserre
gaude, eta engainatuak sentitzen
gara», nabarmendu du Andrea
Egozkua Danontzat gaztetxeko
kideak. «Lagapenaren gaiarekin
gora eta behera ibili gara, eska-
tzen ziguten guztia betez, eta,
orain, bat-batean, kalera konde-
natzen gaituzte». Zortzi urte bete
ditu gaztetxeak, eta, okupatu zu-
tenetik, udalarekin akordio bat
lortu dute, eta lagapen baimen
baten bidez arautu beren jarduna.
«Hasieratik nahiko harreman
konstantea izan dugu udalarekin,
eta ez dugu arazo handirik izan.
Urtebete darama EAJk alkate-
tzan. COVID-19a dela eta, eskatu
diguten guztia egin dugu, lagape-
na luzatzeko biltzen egon gara,
baina ez digute inoiz ezer aipatu
eraikina husteko asmoaren ingu-
ruan», kexatu da Egozkua.
Jakinarazi duenez, bost elkar-
teak «harrituta» geratu ziren,
kalean geratzeaz gain, oraingoz
alternatibarik ez dagoela ikusi
baitzuten, eta batzea erabaki dute
irtenbide bat lortu ahal izateko.
Arpillao Bizirik lelopean, protes-
tak egiten hasi dira herrian. Uda-
lari hiru eskakizun helarazi diz-
kiote: komunikazio mahai bat
sortzea; behin betiko konponbide
moduan, udalak barrakoi batzuk
jar diezazkiela beren jarduerekin
jarraitu ahal izateko; eta, epe la-
burrera begira, lokal publikoetan
edo frontoian birkolokatzeko au-
kera izatea, Arpillaon gordetzen
duten guztia nonbait sartu ahal
izateko. «Bilerak egiten gabiltza;
momentuz, komunikazio ma-
haia da adostu dugun bakarra, eta
ikusi beharko da zer bilakaera
duen egoerak. Borondatea dutela
diote, baina, oraingoz, hitzak bai-
no ez dira. Ekintzak ikusi arte,
presio egiten jarraituko dugu»,
azpimarratu du Egozkuak.
Madariagak dioenez, informa-
zio falta handia egon da. «Udalak
ez omen du eraikina konpontze-
ko dirurik, ezta alternatibak erai-
kitzeko ere. Ikusiko da zer gerta-
tzen den», esan du. «Urte gogo-
rra izan da guztiontzat, eta orain
berriz ere martxan jartzen ari gi-
nenean, kolpe hau jaso dugu...
Hau asko luzatzen bada, nahiko
ilun ikusten dugu irtenbidea».
Jakinagatik ere eraikina ez dagoe-
la ondo, haserre azaldu da Mada-
riaga: «Ez dut ulertzen nola 30
urteko eraikin bat halako arazo
larriekin egon daitekeen hain
denbora gutxian. Goiko parteak
kolapsatu egin duela esaten da, ez
dagoela egurats zabalean egoteko
prestatuta eta ura oinarrietaraino
filtratu dela. Edonola ere, ulergai-
tza da».
Udalak ez du arazoaren ingu-
ruan hitz egin nahi izan Bizkaiko
Hitza-rekin. Abenduaren 28an
udalaren webgunean kaleratuta-
ko albistera mugatu ditu azalpen
ofizialak. Testuan, Team ingenia-
ritzaren aholkuei jarraituz, erai-
kina itxiko dutela jakinarazteaz
gain, gobernu taldeak «irtenbide
bateratuak bilatzeko lanean eta
elkarlanean jarraitzeko konpro-
misoa» duela aipatzen da. «Da-
goeneko hainbat aukera lantzen
eta aztertzen ari dira eremua be-
rroneratzeko. Une honetan udal
gobernuaren lehentasuna elkarte
eta entitateak beste toki batean
kokatzeko alternatibak bilatzea
da, haien eguneroko funtziona-
menduak ahalik eta eraginik txi-
kiena izan dezan», adierazi zuen
udalak, oharrean.
Egozkua, ordea, minduta azal-
du da haren hitzekin. «Gure
ustez, manipulatutako ohar bat
da; gezurretan ari dela iruditzen
zaigu, eta herriak horren berri
izan behar du», salatu du. «Bile-
ran ikusiko da zer gertatzen den.
Guk eskatzen dieguna da barra-
koien proiektua kontuan har-
tzea, arkitektoak dena dohainik
egin duelako, eta, gutxienez,
dagokion balioa onartu eta eran-
tzun bat eman behar
digutela uste dugulako.
Bestalde, birkolokatu
behar bagaituzte, bakoi-
tza nora joango den argi
esatea nahi dugu». Alde
horretatik, beldur direla
aitortu du Egozkuak.
«Azkenean, udalaren
partetik, irtenbideak
bilatzeko orduan, argi
geratu zaigu orain arte
egindako bileretan gu
garela gutxien interesa-
tzen zaion elkartea».
Horregatik, gaztetxeko
bizitza lehengoratu eta
agenda propioa osatzeko asmoa
azaldu du. «Espazio bat eskaini
arte ez gara mugituko. Berez,
gaur hustu beharko genuke erai-
kina, baina, alternatiba bat izan
ezean, elkarteoi ezinezkoa zaigu
hori egitea.
Ez dut ulertzen nola 30 urtekoeraikin bat halako arazolarriekin egon daitekeen hain epe laburrean»Josu MadariagaPlentzia Traineru Beltza elkarteko kidea
«Borondatea dutela diote,baina, oraingoz, hitzak baino ezdira. Ekintzak ikusi arte, presio egiten jarraituko dugu»Andrea EgozkuaDanontzat gaztetxeko kidea
‘‘
9BIZKAIKO HITZAOstirala, 2021eko urtarrilaren 15a Gizartea
Natalia Salazar Orbe
Osakidetzak murriztu egin duTrapagarango goiko auzoetanjada urria zen pediatraren zerbi-tzua, pandemiaren astinaldiazgeroztik. COVID-19ak Bizkaia as-tindu arte, astean birritan izatenzuten pediatra auzootan. Koro-nabirusak gogorren astindu zuensasoian, kendu egin zieten zerbi-tzu hori. Geroago berrezarri zie-ten, baina astean behin soilik duteorain pediatra. Gainerako egune-tan, Trapagarango anbulatoriorajoan behar dute umea gaixorikduten familiek. Hamar kilome-troko ibilbidea dutela salatu dute.«Bigarren mailako biztanle senti-tzen gara. Baina ez gara: besteekbezala ordaintzen ditugu zer-gak». Soiartze Avila Gonzalezenberbak dira. Trapagarango goikoauzoetan astean bi egunetan ze-goen pediatra zerbitzua berrezar-tzeko eskatzen duten familienizenean egin du berba.
Hark kontatu du ez dela erosoaumea medikuarenera eramatekoegin beharreko ibilbidea: «Umegaixoa hartu, eta autobusa eta fu-nikularra hartu behar ditugu.Horrez gain, kilometro bat oinezegin behar dugu osasun zentro-
raino». Neguan bide hori zailagoadela deitoratu du, eta gaixorik da-goen umearentzat, gogorragoa.«Elurteak izan ditugu aste hone-
tan [joan den asteari aipamen egi-nez]. Halakoetan, funikularra tu-ristaz beteta egoten da. Ordu er-dian behin ateratzen da, eta ordubetez edo bi orduz zain egonbehar izaten dugu hartzeko».Argi utzi du pediatrarenerako
joan-etorriak luze jotzenduela: «Umeak eskola-tik atera behar ditugu.Egun osoa galtzen dute.Umeak dira. Oso gogorrada».Larreineta, Barrionue-
vo eta Zugaztieta auzoe-tako bizilagunak daudeegoera horretan. «1.000biztanle inguru bizi garagoiko auzootan; 56 diraumeak». Aurretik aste-an birritan zuten pedia-tra zerbitzuari ere askoez iritzi arren, martitzen
eta eguenetan zerbitzua berma-tua zutela bazekiten. Eta ezagunazuten. «Pediatra bera zen, etagure haurrak ezagutzen zituen.
Orain ez dakigu. Etortzen dene-an, ez dakigu nor datorren. Ez duezagutzen gure haurren historia;ez gaitu ezagutzen. Guretzat kao-tikoa da». Egoera horrek etxekoantolaketa ere zaildu egiten dielaaitortu du: «Haurra gaixotuzgero, zer egin behar dut, astebeteitxaron? Ez dauka zentzurik».
Urrian itzuli zenPandemiaren garairik gogorre-netan zerbitzua kendu ondoren,urrian itzuli zen pediatra Trapa-garango auzootara, baina zerbi-tzua erdira murriztuta. Informa-zio falta salatu dute erabiltzaileek.«Pediatra berrezarri ostean ere,hilabetez egon ginen zerbitzurikgabe. Gero jakin genuen eguazte-netan hasi zela igotzen. Ez marti-tzen ez eguenetan; eguaztenetan.Hori guztiori jakin genuen gukgeuk deitu genuelako galdetzeko.Ez zuten inolako bandorik jarri». Urtarrilaren 7an pediatrarekin
zuzenean hitz egin zuen familia
baten bidez jakin dute aurreran-tzean eguenetan izango dutelazerbitzua auzoetan. «Toki guztie-tara jo dugu azalpen eta informa-zio eske: udalera, anbulatoriora,Osakidetzara... Informazio gutxijaso dugu. Ez digute jakinarazi zerizango den. Uste dut haiek ere ezdutela izan oso argi. Inertziagatikmugitzen dira: gaur hau libre da-goela? Doala, bada, hura gora».Auzokideek kexa gutunak
idazteari ekin zioten hasieran.Gaspar Lantaron Ezkerraldea-Enkarterri-Gurutzetako Erakun-de Sanitario Integratuko Integra-zio Asistentzialeko zuzendarior-deordeak erantzun zien. Harekinzuzenean harremanetan jartzensaiatu ziren, baina ez zuten lortu;idazkariarekin hitz egin zuten.«Beti bitartekariekin. Azaldu zi-gun pediatrarik ez zegoela, eta ze-goenean konponduko zutela ara-zoa. Hala ere, ikusi dugu ez dutelapausorik ematen. Badirudi pedia-trak noiz agertuko daudela, bainaez dutela pausorik ematen horieklortzeko. Berez etorriko balira be-zala...».
Osakidetza eta udala, isilikUdalarekin ere hitz egin zuten.Trapagarango Udalak zerbitzuaberrezartzeko eskatu zion Osaki-detzari joan den ekainean. «Bai-na zazpi hilabete joan dira ordu-tik», esan du Avilak. EH Bildukmozio bat aurkeztu du, Osakide-tza udalarekin eta auzoko eragile-ekin batzartzeko eskatzeko.«EAJk eta PSE-EEk ezezkoaeman diote, eskaera ekaineanegin zutela argudiatuta. Ekaineanegin zuten eskaera horrek ez duizan erantzunik, ordea. Ez du ba-lio izan ezertarako. Eskaera eginzuten, baina zerbitzua ez dute be-rrezarri». Auzoetako bizilagunek, egoera
zein zen ikusita, elkarretaratzeaketa manifestazioak egiteari ekinzioten. Joan den abenduaren 13aneta 27an elkarretaratzeak egin zi-tuzten, eta manifestazio bat erebai herrian. «Pediatra zerbitzualehen geneukan bezala ezarriarte, kontzentrazioak egiten ja-rraituko dugu. Umeak dira, eta ezdute merezi tratu hau».Avilak adierazi du Osakidetzak
ez duela aurpegia ematen. «Ez-kutatzen ari dira. Ez dute emateninformaziorik. Hori da Osakide-tzaren orain arteko jarrera». Biz-kaiko Hitzasaiatu da Osakidetza-ko arduradunekin harremanetanjartzen, baina ez du lortu. Gauzabera gertatu da udalarekin ere. Al-kateak udaleko langile baten bi-dez adierazi du datorren asteanbilera egitekoak direla gaiari bu-ruz. Oraingoz, ez du besterik esan.
«Umeek ez dute merezi hau»
Trapagarango goiko auzoetako familiek salatu dute lehen astean birritan zutela pediatraeta orain astean behin baino ez b Informaziorik eza deitoratu dute, eta protestetan ari dira
Trapagarango goiko auzoetako familiek abenduaren 13an egin zuten elkarretaratzea. BIZKAIKO HITZA
10 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2021eko urtarrilaren 15aOsasuna
Ume gaixoa hartu, eta autobusaeta funikularra hartu beharditugu. Gainera, kilometro batoinez egin behar dugu»
«Badirudi pediatrak noizagertuko daudela, baina ez dutela ematen pausorik horiek lortzeko»Soiartze Avila GonzalezTrapagarango goiko auzoetako familietako kidea
‘‘
I. Maruri Bilbao
Datozen egun edo asteetan, Leza-ma Bizirik taldeak idatzi bat aur-keztuko du Lezamako udaletxeaneta eskualdeko gainontzekoetan,osoko bilkuretan euren eskaerababes dezaten. «Txorierriko las-terbideko abiadura muga orduko80 kilometrora jaistea nahi du-gu», azaldu du Txema Pico talde-ko kideak. Ondoren, Bizkaiko Ba-tzar Nagusietara joan gura dute.Izan ere, eskumena Bizkaiko ForuAldundiarena da, eta hark aldatubeharko luke abiadura mugaerrepide horretan. Picoren esanetan, Lezaman as-
palditik aztertu duten gaia da. Bil-bo hegoaldeko saihesbidearen lehen zatia ireki zutenean, Mal-masingo tuneletatik garraio arris-kutsua pasatzea debekatu zuten.«Harrezkero, Bilboko porturadoazen garraio astun eta arrisku-tsu guztiak Txorierriko lasterbi-detik igarotzen dira, garraiolariekhegoaldeko saihesbideko ordain-saria aurrezteko». Haren esane-tan, A-8aren Ezkerraldeko zatiakenduta, Bizkaian ibilgailuenjoan-etorririk handiena duenerrepide zatia Txorierriko laster-bidea da, Erletxeetatik (Galda-kao) Arrondegiko zubira (Bara-kaldo) arte. «Diputazioak eman-dako datuen arabera, egunero60.000 ibilgailu igarotzen dira
Txorierritik, eta horietatik %15 inguru ibilgailu astunak dira,portu aldera doazen kamioiak».
Istripuak eta kutsaduraBilboko metropolian, gaitasunhandieneko errepide guztiekabiadura mugatuta dutela esandu Picok. «Txorierriko lasterbi-deak izan ezik, gainontzeko guz-tietan ezin daiteke orduko 80 ki-lometroko abiadura baino azka-rrago ibili». Zentzuzko neurriairuditzen zaio beste errepideetanjarritakoa, eta hori nahi dute eu-renerako ere. «Abiadura murriz-tea ez da apeta bat. Diputazioakberak ikerketa piloa egin ditu ho-rren inguruan. Zenbat eta mote-lago joan, orduan eta gehiago gu-txitzen dira istripuak». Kamioiekportura joateko lasterbidea era-biltzen dutenetik, istripuek goraegin dutela esan du. Eta hori osoarriskutsua dela esan du, garraia-tzen dituzten produktu askoarriskutsuak direlako. Abiadura motelagoan kutsa-
durak ere behera egiten dutelanabarmendu du; eta ez soilik ibil-gailuek botatzen duten kean isuridaitekeena. «Pneumatikoek ereerrepidea igurtzean partikulakaskatzen dituzte. Zenbat eta az-karrago joan, partikula gehiagoaskatzen dira. Eta gure eskualde-ak berez ere badu nahikoa kutsa-dura: aireportua, industria...».
Txorierrikolasterbideanabiadura mugatxikitzea nahi duteLezama Bizirik taldeak orduko 80 kilometrokomuga eskatuko du, metropoliko gaitasunhandiko gainontzeko errepideetan bezala
Ibai Maruri Bilbao Bilbo
Beste atzerapen bat. Baliteke Bil-boko metroa 2026an iristea Gal-dakaora, Europako Batasunakaurretik 245 milioi ipintzen badi-tu. Bestela, ez. Unai RementeriaBizkaiko ahaldun nagusiak gogo-ratu du 5. linearen garapena Eu-ropako Batasuneko funtsen men-de ipini dutela. Esan du «ahal du-ten guztia» egingo dutela diruhori lortzeko. Baina argi utzi duezin dutela proiektua epe labu-rrean bultzatu Europaren babesikgabe, pandemiaren ondorio eko-nomikoek administrazioen in-bertsioak «baldintzatu» dituzte-lako. «Itxaropen faltsuek ez duteezertarako balio. Momentuz, ezdaukagu ezer». Herenegun eginzituen adierazpen horiek. IñakiArriola Eusko Jaurlaritzako Lu-rralde Plangintza, Etxebizitza etaGarraio sailburuarekin bildu zenBilbon, Foru jauregian, metroa-ren linea berriez berba egiteko.5. linea 2000. hamarkada ha-
sieratik dago zain. Harrezkero,proiektuak hainbat aldaketa izanditu. Gaur egun, 2012koaren ber-tsio eguneratua dute esku artean.Etxebarriko geltokitik Galdakao-ra eta Usansoloko ospitalera he-datuko du metroaren linea. Euskotrenen Matiko-Amara li-
nearen desbideratze gisa abiatu-ko da, aire zabalean, Etxebarrikogeltokiaren ondoren. Hala, 3. li-nearen jarraipen bat izango da.
Metro batzuk aurrerago, Sarratu-ko geltoki intermodala (Basauri)eraikiko da. Hortik aurrera, ibil-bidea lur azpitik joango da. Hu-rrengo tartea bi kilometro izangoda luze, eta Galdakaoko Plaza Go-rrian amaituko da. Hirugarren tarteak bi kilome-
tro baino zertxobait gehiago ditu,Usansoloko Ospitaleko geltokiabaino apur bat aurreragora arte.Ospitalearen eta Durango etaBermeotik datorren Euskotrene-ko linearen arteko lotura izangoda linea honen laugarren zatia;obren hasierarekin batera abiara-ziko da, eta «berehala» hasikodira eraikitzeko lan teknikoak.
Ibilbide bi, aukeranAspalditik daude metroaren zainBilbo hegoaldeko auzoetan ere.Baina badirudi, kostatuta bada
ere, martxa hartzen hasi dela. 4.linea izango da eurena. Azkenal-dian, hainbat ibilbide aipatu izandira. Baina dagoeneko informazioazterlanaren lehen fasea amaitudu Eusko Jaurlaritzako LurraldePlangintza, Etxebizitza eta Ga-rraio Sailak, eta Abandotik Zorro-tzara doazen bi ibilbide aukerajaso dira: batek, Renfe (lehengoFEVE) aldirien linea erabiltzendu, eta funikularrak proposatzenditu Errekalde eta Irala auzoen er-diguneak egungo aldiriko ibilbi-deekin lotzeko; besteak, berriz,aldiriko linea horren beste ibilbi-de bat proposatzen du, haitzulomotako bi geltokirekin bi auzoe-tan. Arriolak iragarri du azterlanhori herritarren esku geratukodela otsailean, prozesu parte har-tzaile baten bitartez ekarpenakegin ahal izateko.
2026an, eta ez seguruMetroaren 4. eta 5. lineen berri eman dute diputazioak eta Jaurlaritzak bEuropak dirua emanez gero, bost urte barru iritsiko da Galdakaora
Unai Rementeria eta Iñaki Arriola, Bilbon, joan den eguaztenean, Bilbon, Foru Liburutegian. BIZKAIKO FORU ALDUNDIA
11BIZKAIKO HITZAOstirala, 2021eko urtarrilaren 15a Mugikortasuna
12 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2021eko urtarrilaren 15aProposamena
Ondare arkeologikoa
Natalia Salazar Orbe
Urteei eta garaiei erreparatuta
urruti samar sumatu arren, Pale-
olitoko Madeleine aroan Santi-
mamiñeko koba babes gisa hartu
zuten gizakiak gaur egungoen-
gandik gertu daude: horixe era-
kutsi eta iradoki nahi dute Lan-
tzak eta Arpoiak izeneko tailer
didaktikoek. Etzi eta hilaren 31n
egingo dituzte, Kortezubin, San-
timamiñen. Haitzuloan aurkitu-
tako aztarnak eredu hartuta, ar-
poiak egingo dituzte parte har-
tzen duten umeek eta gazteek,
duela 14.000 urteko gizakien an-
tzera. «Asmoa da haiek jakin de-
zatela lan egiteko tresna bat zela,
elikagaiak lortzekoa, baina alde
artistikoa ere bazuela; artea lan-
tzen zuten gure arbasoak gizaki
gisa ikus ditzatela nahi dugu. Era-
kutsi nahi diegu ez daudela gu-
gandik hain urrun»: hala azaldu
du Judith Ortuzarrek; Santima-
miñeko gidaria da hura. «Taldea-
ren ideia ere nabarmenduko
dugu. Oso garrantzitsua zen talde
lana, denen artean mantendu be-
har baitzuten bizitza».
Benetako klan gisa jarduteko
aukera ematen die tailerrak zazpi
eta 12 urte arteko umeei eta gazte-
ei. Gidariek erronkak eta galde-
rak planteatzen dizkiete, eta tal-
dean aurkitu behar dituzte irten-
bideak. Haiek bihurtzen dira
jardueraren protagonista, hau ez
baita familientzako tailerra.
«Haien artean aritzen dira lane-
an. Adin desberdinetakoak elkar-
tzen dira, eta polita da, benetako
klan bat bezala jarduten baitute.
Izaera desberdinak elkartzen
dira, eta ideia eta prozedura des-
berdinak planteatzen dituzte».
Helburua ez da eskulan huts
bat egitea: «Eginez ikasten da.
Umeak Santimamiñeko gizakien
munduan kokatzen ditugu, eta
jabetzen dira eurelakoak garela;
gure burmuinak berdinak direla.
Ikusten dute arazo beraren aurre-
an guk geuk ere irtenbide bera
hartuko genukeela. Garrantzi-
tsua da horretaz konturatzea, sa-
rri nahaste handia izaten baitute
teoriarekin: ‘Gu gara Sapiens Sa-
piensak; hauek tximinoak dira’.
Joera hori moztu behar dugu; ez
dago hain tarte handia batzuen
eta besteen artean».
Salmonidoen bilaGarai hartako Santimamiñeko
gizakiek ibaietan egiten zuten
arrantza. Glaziazio garaia zen, eta
kobazuloa babes moduan erabil-
tzen zuten. Itsasoaren maila gaur
egungoa baino atzerago zegoen.
Aurkitutako aztarnek ez dute
adierazten kobazulora itsasoko
arrainik eramaten zutenik. «Sal-
monidoak hartzen zituzten. Gero
bai, hartzen zituzten itsaskiak,
baina hori Glaziazioaren ostean
zen. Gai hori ere lantzen dugu
beste tailer batean, ez honetan,
gazteek garaiak nahas ez ditza-
ten. Garaiak ez dira nahastu
behar; kokatu egin behar dira:
kasu honetan, gizaki honekin
gaude, medio honetan, baldintza
eta arazo hauekin eta baliabide
hauekin. Geroago, beste garai
bategaz lotuko dugu, zeren erra-
za da nahastea».
Arrantzarekin egiten dutena-
ren antzera jardungo dira ehiza-
rekin ere. Lantzak eskuan, ingu-
ruko eta haraneko animalien bila
aterako dira. «Ehiza teknika zer
garaitan dagoen ulertzea nahi
dugu; alegia, Santimamiñeko le-
Paleolitoko ehiztarien azalean
‘Lantzak eta Arpoiak’ izeneko tailer didaktikoa egingo dute datorren domekan eta hilaren 31n,Santimamiñen bDuela 14.000 urteko gizakien egunerokotasunera gerturatuko dituzte gaztetxoak
Umeak arpoiak egiten, Santimamiñen (Kortezubi) joan den otsailean egin zuten antzeko tailer batean. SANTIMAMIÑE
Helburua ez da datumordoa ematea, baiziketa esperientziaksortzea. Santimamiñegertu ikustea nahi dugu»Judith OrtuzarSantimamiñeko kobako gidaria
‘‘
13BIZKAIKO HITZAOstirala, 2021eko urtarrilaren 15a Proposamena
Ondare arkeologikoa
hen gizakiaren tresna zer garaita-koa den, eta gero zer etorriko den.Arkua eta gezia geroago etorrikodira».
Oreinen atzetikSantimamiñe inguruetan, oreinaketa ahuntzak ehizatzen zituzten.«Gurean ez, baina Pirinio aldeaneta Gipuzkoan elur-oreinak erehartzen zituzten». Animalien iru-diak ezkutatzen dituzte, eta gazte-ek aurkitu eta harrapatu egin be-harko dituzte. «Punteria jolas batere egingo dugu».
Animaliok garaiko logikarenarabera kokatuta aurkituko dituz-te jokalariek: «Batzuk haraneanegongo dira, eremu lau batean.Kobazulorantz pixka bat igo, etaahuntzak aurkituko dituzte, etagorago, elur-oreinak. Helburua dauler dezaten animalia guztiak ezdaudela batera».
Oreinaren harrapaketan trebe-ak ziren Santimamiñen. «Horikontuan izanik, orein gehiago jar-tzen ditugu. Nahi dugu beraiek ja-kitea Santimamiñeko lehen giza-kiak oreinaren harrapaketan adi-tuak izan zirela, eta hori zutela hel-buru. Gero, inguruko haitzetanahuntzak zeudela konturatuta,hurrengo belaunaldiek — duela12.000 urtekoek — ahuntza ereehizatzen zuten».
Ortuzarrek uste du oso inpor-tantea dela umeak garaian koka-tzea: «Oso garrantzitsua da jakiteaingurunea aldatuta dagoela; Gla-ziazio garaia zela; orain ikusten di-tuzten arbolak orduan ez zeudela;ikusten duten itsasoaren maila eredesberdina zela. Azaldu behar die-gu garai hartan zeuden animaliakhor zeudela egoera eta baldintzajakin batzuk ematen zirelako».
Parte hartzeko, 94-465 16 57zenbakira deitu edo santimami-
ne@bizkaia.eushelbidera idatzibehar da. «Helburua ez da datumordoa ematea, baizik eta espe-rientziak sortzea. Garrantzitsuenada gazteak sentsazio onarekin joa-tea. Santimamiñe gertu ikusteanahi dugu, ondare modura».
N. S. O.
Ustekabeko aurkikun-tza izan zen, arkeolo-gian sarri gertatu ohiden bezala. Jolasean
ari ziren ume batzuk haitzulokosantutegian sartu ziren, eta hanaurkitutakoen berri eman zietengurasoei eta udalari. [Joxe Miel]Barandiaranen taldeak aztertu zi-tuen margolanak, eta egiazkoakzirela ebatzi zuen»: hala gogora-razi du Iñaki Garcia Camino Bil-boko Arkeologia museoko zuzen-
dariak Santimamiñeko aurki-kuntza.
Pinturak 1916an aurkitu zituz-ten, eta bi urte geroago ekin zie-ten indusketei. «Orduan hasizuen Barandiaranek arkeologianegin zuen jarduera zientifikoa,Santimamiñerekin. Euskal Herri-ko arkeologiaren historian muga-rri bat dela esan genezake».
Ia bost hamarkadaren osteanhasi zen haitzuloa turistikoki us-tiatzeko prozesua. «Garai hartanturismoa lehenesten zen kulturondarearen gainetik». Beraz,
1960ko hamarkadan hasi eta2006ko azarora arte ugariak izanziren bisitarien joan-etorriak.1997an debekatu zuten labarmargoen ganberara sartzea; be-deratzi urte geroago itxi zuten ko-bazuloaren zatirik handiena bisi-tarientzako, joan-etorriok egitenzizkioten kalteengatik. Orain,hall-era sar daiteke. Pandemiakuzten duenean, ondoko ermitanegiten zituzten bisita birtualeiekingo diete berriz.
Urte luzeetako ikerketek gauregun ere jarraitzen dute. Bada zer
aztertu, duela 14.000 urte inguruSantimamiñen bizi ziren gizakienegunerokotasunari buruz infor-mazio gehiago argitzeko. «Tekni-ka modernoekin egindako azkenindusketetan, etxolen arrastoak
aurkitu dira. Haitzulo barrua ego-kitu egiten zuten, eta etxolakegin. Eremu bakoitza jarduerabatera bideratuta zutela ebatzi da.Arlo horiek gehiago ikertzen aridira», Garciaren arabera.
Teknika berrien emaitzakEhiza, arrantza eta landareak bil-duta bizirauten zuten gizakihaiek. «Batzuetan ehiza selekti-boa egiten zuten. Landare bilketa-rena betidanik onartu da, baina ezda hain ezaguna. Barandiaranekegindako indusketetan ez zen argiaitortu, ez zegoelako lurrean ikusdaitezkeen polenak eta haziakidentifikatzerik». Egungo tekni-kekin posible da jakitea haragiak,arrainak eta landareek zenbatekopisua zuten euren elikaduran.
Ikerketek egungo aurreiritziaketa zabaldutako estereotipoakhankaz gora jartzeko ondoriorikere ekarri dute: generoen gainetikespezializazioak zeudela ebatzidute. «Emakumeak zein gizo-nak, biak izan zitezkeen ehizaraateratzen zirenak. XIX. mendeanfinkatutako estereotipoak ditu-gunez oinarri, uste izan dugu gi-zonezkoak zirela, eta hala irudi-katu da». Gauza bera gertatzenda hormetan margolanak egin zi-tuztenekin: «Beste haitzulo ba-tzuetako ikerketek frogatu dutemargolanak egin zituenetako ba-teren bat emakumea zela».
Ume batzuek aurkitu zuten 1916an Santimamiñeko kobak barruan zuenaltxorra. Handik gutxira hasi zituen ikerketak Barandiaranek. 1960kohamarkadan, turismoari zabaldu zioten, eta 2006an, itxi.
Kobaren informazioiturria ez da agortu
Bisonteen eta zaldien irudiak, 2016an; Santimamiñeko pinturen aurkikuntzaren mendeurreneko argazki bat. ALDUNDIA
XIX. mendekoestereotipoakditugunez oinarri, usteizan dugu gizonak zirela[ehizatzen zutenak]»Iñaki Garcia CaminoArkeologia museoko zuzendaria
‘‘
MUSIKA
BARAKALDOMaren.
bOstegunean, 19:00etan,
Barakaldo antzokian.
BERMEOArkada Social.
bBihar, 19:00etan,
kafe antzokian.
BERRIZWillis Drummond.
bGaur, 17:30ean, kultur etxean.
BERRIZTravellin’ Brothers.
b Igandean, 12:00etan,
kultur etxean.
BILBOModus Operandi.
bGaur, 18:30ean,
Santana 27 aretoan.
BILBOBilboko Udal
Musika Banda.
bGaur, 20:00etan,
Juan Crisostomo Arriaga
kontserbatorioan.
BILBOLie Detectors
eta Micky&The Buzz.
bBihar, 17:00etan, Santana 27n.
BILBO Aire nordikoa.
Euskadiko Orkestra.
bBihar, 18:00etan. Bigarren saioa,
20:15ean, Euskalduna jauregian.
BILBO Desde mi balcón a tu
corazón. Andoni Martinez.
bBihar, 19:00etan,
Euskalduna jauregian.
BILBOChris Kase 4tet.
bBihar, 19:00etan,
Juan Crisostomo Arriaga
kontserbatorioan.
BILBO A mano y pie.
Victor Fernandez.
bBihar, 19:00etan eta etzi,
13:00etan, Zawp-en.
BILBOMice.
b Igandean, 13:00etan,
Bira kulturgunean.
BILBOStrad, el violinista rebelde.
b Igandean, 19:00etan,
Campos Eliseos antzokian.
BILBOMusika Garaikidearen
27. Topaketa. Trio Musicalis.
bAstelehenean, 19:00etan,
Kontserbatorioko auditorioan.
BILBOZetak.
bAsteazkenean, 19:00etan,
Fnac-en.
BILBO Javier Camarena.
bOstegunean, 19:00etan,
Arriaga antzokian.
ERMUAEñaut Elorrieta.
bGaur, 19:00etan,
Ermua antzokian.
GALDAKAONogen.
bOstegunean, 19:00etan,
kultur etxean.
GETXOKiko Veneno.
bBihar, 19:00etan, Muxikebarrin.
GETXOAurrera.
bAsteazkenean, 19:00etan,
Muxikebarrin.
GETXOBilbao Orkestra
Sinfonikoa.
bOstegunean, 19:00etan,
Muxikebarrin.
LEIOAGatibu.
bGaur, 19:00etan, Kultur Leioan.
MUNGIAZetak.
bGaur, 19:00etan, Olalde aretoan.
MUNGIAOreka TX (+lagunak).
bBihar, 19:00etan, Olalde aretoan.
MUNGIABelako.
b Igandean, 19:00etan,
Olalde aretoan.
ANTZERKIA
BERRIZ Erlauntza.
Vaiven Producciones konpainia.
Berriz b Kontzertua
Bira berezi bat, berriro ere laukotea osatutaTaldearen hasierako itxura berreskuratuz, laukote modura itzuli da agertokietara Willis Drummond. Vincent Bestaven Botibol taldeko kideak egin du
bat Jurgi Ekiza, Felix Buff eta Xan Bidegainekin. Taldeak 2019an atera zuen orain arteko lanik berriena, euren ibilbideko seigarrena: Zugzwang. Aben-
dutik Euskal Herrian barrena dabiltza Garai bereziendako kontzertu bereziabirarekin. Berrizen dute hurrengo geldialdia, gaur, 17:30ean. BIZKAIKO HITZA
14 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2021eko urtarrilaren 15aAgenda
Urtarrilak 15-21
Bilbo b Kontzertua
Printzek lasaitasuna sortzen duteneanNapoka Iria taldean ibili eta gero, Miren Narbaizak bakarkako ibilbideari ekin zion: Mice izenarekin kaleratu
zuen bakarkako lehen lana. 2019tik, Zilar printzak bakarkako bigarren diskoarekin dabil; Ilargi Agirrerekin, Ibai
Gogortzarekin eta Joseba Baleztenarekin grabatu zuen. Lan horretako kantuak igandean entzun ahal izango
dira, Bilboko Zazpikaleetako Bira gunean. Lasai entzuteko doinuak eskainiko ditu. RAUL BOGAJO / FOKU
bAstelehenean, 19:00etan,
kultur etxean.
BILBOTodo saldrá bien.
bHilaren 30era arte, 19:00etan,
Pabiloi 6n.
BILBOMi último baile.
Pabiloi 6ko gazte konpainia.
bGaur, larunbatean eta igandean,
19:00etan, Pabiloi 6n.
BILBOEl viaje a ninguna parte.
bGaur, larunbatean eta igandean,
19:00etan, Arriaga antzokian.
BILBOLa mejor madre del mundo.
Pabiloi 6ko gazte konpainia.
bOtsailaren 7ra arte, 19:00etan,
Pabiloi 6n.
BILBOEl lamentable circo
de Raúl Cimas.
bGaur eta bihar, 19:00etan,
Campos Eliseos antzokian.
BILBOTendríamos que haber
empezado de otra manera.
Javier Liñera / Ekoma teatro.
bGaur, 19:00etan,
Zornotza aretoan.
ERANDIOKonpromisoa.
Txalo Produkzioak.
b Igandean, 19:00etan,
Josu Murueta kultur etxean.
LEIOASafari.
La Baldufa konpainia.
b Igandean, 18:00etan,
Kultur Leioan.
LEZAMAMatriuska. Iraia Eliasen
eta Amancay Gaztañaga.
bBihar, 19:00etan,
kultur aretoan.
SANTURTZIDon Quijote somos
todos. Teatro del Temple
konpainia.
bGaur, 19:00etan,
Serantes kultur aretoan.
SANTURTZIKutsidazu bidea,
Ixabel (musikala).
bOstegunean, 19:00etan,
Serantes kultur aretoan.
ZORNOTZATendriamos que
haber empezado de otra manera.
Ekoma Teatro taldea.
bGaur, 19:00etan,
Zornotza aretoan.
BERTSOLARITZA
MUNGIABertso jaialdia.
Maddalen Arzallus,
Arkaitz Estiballes,
Ibon Larrazabal Larraeta Xabi
Paia.
b Igandean, 13:00etan,
Andra Mari elizako aterpean.
DANTZA
BARAKALDO#56 (Thirty,
Hombre masa, Walls).
bBihar, 19:00etan,
Barakaldo antzokian.
BERRIZOn Goldberg variations
/ variations. Mal Pelo.
bOstegunean, 20:00etan,
Azkuna zentroan.
BILBOMilonga, sonata y plata.
Marco Flores.
bBihar eta etzi, 19:00etan,
Fundicionen.
ELORRIOHnuy Illa.
Kukai konpainia.
bGaur, 20:30ean,
Arriola antzokian.
ERAKUSKETAK
BILBO 7 fragmentos.
William Kentridge.
bOtsailaren 7ra arte,
Guggenheim museoan.
BILBOAgustin Ibarrola, naturalki.
bUztailera arte,
Rekalde aretoan.
BILBOBizitza kementsuak.
Argazkiak.
bGaur arte, Zabalgune eraikinean.
BILBOSaioa Olmo.
bOtsailaren 15era arte,
BilbaoArten.
PORTUGALETEGazte artea
ezkerraldean 2020.
bHilaren 30era arte, Gazte gelan.
HITZALDIAK
DURANGONeguko argiak
solasaldi literarioa.
bAsteazkenean, 19:00etan,
liburutegian.
LARRABETZUOkupazioa.
bGaur, 18:00etan,
gaztetxean.
LARRABETZUOdolekoak
solasaldi literarioa.
Antxiñe Mendizabal.
bOstegunean, 19:00etan,
kultur etxean.
IKUS-ENTZUNEZKOAK
GETXOEl reverendo.
bGaur, 18:00etan,
Romo kultur etxean.
IURRETABideak. Aritz Ganboa
Arruazuko artzainaren
kirol erronka.
bBihar, 18:00etan,
kultur etxean.
BESTELAKOAK
ABADIÑO Ipuin kontaketa:
Oihana Etxegibel.
bAsteazkenean, 17:00etan.
Bigarren saioa, 17:45ean,
kultur etxean.
BASAURIAbesbatza feminista.
Ikastaroa.
bAsteazkenean, 18:00etan,
Marienean.
BERMEOKotondarrak.
Anita Maravillas. Haurrentzat.
bGaur, 18:00etan,
kafe antzokian.
BILBOEmakume jakintsuen
kontseilua. Sra. Polaroiska.
bAsteartean, 18:30ean,
Azkuna zentroan.
BILBOBurmuin sortzaileen
topaketa.
bOstegunean, 18:00etan,
Bilborocken.
DURANGOPorno vs Afrodita (Edo
I love #gorkaurbizu). Benetan Be
taldea. Antzerkia eta musika.
bBihar, 19:00etan,
San Agustin kulturgunean.
ELORRIOKotondarrak.
Anita Maravillas. Haurrentzat.
b Igandean, 17:00etan,
Arriola antzokian.
ERANDIOKuko, Truko eta
Bolenwaider pailazoak.
Haurrentzat.
bBihar, 13:00etan,
Astrabuduako karpan.
ERANDIOLa famiglia toronbole.
Toni La Sal / Antzezkizuna giñol
taldea. Haurrentzat.
bBihar, 18:00etan,
Astrabuduako karpan.
GETXOLur. Haurrentzat.
bGaur, 18:00etan, Muxikebarrin.
GETXO Itsas Ipuinak.
bOstegunean, 18:00etan,
Algortako kultur etxean.
IGORREGorria.
bBihar, 19:00etan,
Lasarte aretoan.
SANTURTZIFeminismoa eta
euskal dantzak uztartzen.
Formakuntza saioak.
bBihartik hilaren 23ra arte,
10:00etan, Marienean.
SANTURTZILur eta Amets.
Haurrentzat.
b Igandean, 12:00etan,
Serantes kultur aretoan.
Mungia b Kontzertuak
Nahi beste musika, San Antontxu jaien ordezUrtarrilaren 17an, San Anton, eta 18an, Mungian, San Antontxu: urteko azoka egun handia. Baina aurten, jairik ez, pandemia dela eta. Hala ere, aste-
buru honetan musika eskaintza zabala egongo da Olalde aretoan, segurtasun neurri guztiak beteta. Gaur, Pello Reparaz buru dela, Zetak taldeak
abenduan kaleratutakoZeinen ederra izango dendiskoko lanak eskainiko ditu. Bihar, Oreka TX taldeak hartuko die lekukoa, Koklea lan berriarekin.
Domekan, azkenik, herriko talde bat igoko da oholtzara: Belako, Plastic Dramadiskoko lanekin. Kontzertuak 19:00etan hasiko dira. M. DEL VALLE / FOKU
15BIZKAIKO HITZAOstirala, 2021eko urtarrilaren 15a Agenda
Urtarrilak 15-21
Natalia Salazar Orbe
Tx um u l u x u e t a
elkartearen sorrera
ulertzeko, 25 urte
egin behar da atze-
ra. 1995a zen; kul-
tur jarduerak egiten ziren garai
hartako Diman. Hala ere, Gotzon
Aurrekoetxea elkarteko kideak
azaldu duenez, norbanakoek
antolatzen zituzten, ez zegoelako
elkarterik. «Horrek sor litzakeen
arazoak kontuan izanda sortu
zen elkartea, aurrerantzean egin-
go ziren kultur ekitaldien estalpe
izateko; alegia, aurrerantzean
egingo ziren jarduera kulturalak
elkarte baten babesean egiteko,
eta ez norbanakoen izenean».
Erantzukizun hori modu
kolektiboan hartzeko sortu zuten
Txumuluxueta, eta era horretan
ospatu dute mende laurdena ere:
herrian kulturak duen egoerari
buruzko hausnarketa egin dute,
mahai inguru batean.
Urte bukaeran herriko hama-
lau elkarte elkartu ziren. Mahai
inguru hori baliatu zuten kultu-
rak herrian duen egoerari buruz-
ko hausnarketa egiteko. «Elkar-
teak bizirik irauteko jarduerak
antolatu behar horrek elkartea-
ren zergatiak eta zertarakoak
ahanztera eraman gaitzake, neu-
rri batean. Noizean behin, haus-
narketa egin behar izaten da, zer-
tan ari garen eta daramagun
bidea egokiena ote den aztertze-
ko eta eztabaidatzeko; geldial-
diak egin behar dira, alegia».
Kultura lokalari garrantzi han-
dia ematen diote: «Bera da, bate-
tik, kultura nazionalaren harro-
bia, eta, bestetik, balizko kontsu-
mitzaile onena. Zenbat eta kultu-
ra lokal indartsuagoa izan,
orduan eta kalitate handiagokoa
izango da kultura nazionala. Eta,
aldi berean, ikusle gehiago izango
da bertan egiten diren kultur jar-
dueretan», esan du Aurrekoe-
txeak. «Kultura lokalak baldin-
tza hobeak ditu parte hartzailea
izateko, eta kultura parte hartzai-
le honek handitu egiten dio eragi-
na».
Ikuspegi zabalaKulturari buruzko ikuspegia ha-
siera hasieratik zabala izan dela
kontatu du Txumuluxuetako ki-
deak: «Gizakiak bizitza antola-
tzeko dituen usteak eta sortzen di-
tuen egiturak eta lanabesak har-
tzen ditugu kulturatzat. Gainera,
kultura modu aktiboan, parte
hartzailean ulertzen genuen, eta
hala egin dugu gaurdaino».
Ibilbidea hasi zutenez geroztik,
denetariko jarduerak antolatu
dituzte: hitzaldiak, mendi irtee-
rak, ikastaroak, herriko txokoak
ezagutzeko txangoak eta lehiake-
tak, besteak beste. Azkenaldian,
bereziki, memoria historikoaren
lanketan eta Jentilak Diman egi-
tasmoan jarri dituzte indarrak.
Mitologia sozializatzea eta
belaunaldi gazteei transmititzea
du helburu Jentilak Diman egi-
tasmoak. 2015ean abiatu zutene-
tik, urtero jarduera berriak aur-
kezten dituzte. Jarduera nagusi
bat eta beste txikiago batzuek
osatu ohi dute elkartearen
eskaintza. Jarduera nagusi hori
ere aldatu egiten dute urte batetik
bestera: «Urte batean, mendi
ibilbide mitologikoa antolatzen
dugu Jentilzubira, Baltzolako
kobara eta inguruetara; beste
urte batean, berriz, ikuskizun bat
herriko pilotalekuan».
Hiruzpalau orduko mendiko
ibilbidean ipuin mitologiko bat
kontatzen dute, antzezpen txiki
bat eginez, eta dantzak eta kan-
tuak ere izaten dira. «Izaki mito-
logikoak ere agertzen dira
—lamiak, jentilak, Gizotso eta
Basandere, besteak beste —, eta
euren mezua helarazten diote
bertaratutakoei».
Dimako pilotalekuko ikuski-
zuna, berriz, kalejira koloretsu
baten ostean egiten dute. Ipuin
mitologiko bat antzeztu, eta
haren inguruan dantzak eta
abestiak interpretatzen dituzte.
«Ikuskizunean 100 pertsona
inguruk hartzen dute parte;
denak ala denak dira herritarrak:
helduak, gazteak, umeak eta
erretiratuak». Jarduera nagusi
horien ondoan, eta Mitologia
astearen barruan, hitzaldiak,
ipuin kontalariak, tailerrak
— adarra jotzen ikastekoak edota
irrintzi tailerrak, besteak beste —,
eskola umeen marrazki eta ipuin
mitologikoen txapelketak, eta
bestelakoak antolatzen dituzte.
Gainera, Dimako Memoria His-
torikoaren helburua da 1936ko
gerrak herrian eta herritarrengan
izandako eragina eta ondorioak
ezagutaraztea. «Sano garrantzi-
tsua da herriko historia ezagutzea
eta gerra herrian zer-nola bizi
izan zen eta zer eragin izan zuen —
heriotzak, zigorrak… — jakitea jus-
tizia egiteko bide bat da».
2015ean hasi zuen ibilbidea egi-
tasmo horrek ere, berbaldi
baten bidez. «Gaur egun, udala-
ren eta EHUren artean oroigarri
artistiko bat lantzen ari dira».
Bi jarduera horiek bertan behe-
ra geratu ziren 2020an, COVID-
19ak baldintzatuta. Jentilak
Diman aurten ere ez dute egingo.
Aurrera begira, horiei berriz hel-
tzeko gogoa du elkarteak, eta,
egin berri duten hausnarketaren
ostean, euren ardatzak berriz
eztabaidatuko dituzte.
sBIDELAGUNAK
BIZKAIKO HITZAOSTIRALA, 2021eko urtarrilaren 15a
Zuzendaria: Ibai Maruri Bilbao. Argitaratzailea: Bizkaiko Hedabideak SM.Lege gordailua: SS-1515-2010 ISSN: 2173-1721
www.bizkaia.hitza.eus bbizkaia@hitza.eus
Txumuluxueta elkarteak hainbat jarduera egin ditu mende laurden batean: besteakbeste, gazteei mitologia transmititzekoak eta Dimako memoria historikoa lantzekoak.
Bertako kulturari hauspoa
Dimako Txumuluxueta elkarteak 2016an egindako kalejira mitologikoa. TXUMULUXUETA ELKARTEA
Kultura lokalak baldintza hobeak dituparte hartzailea izateko,eta horrek handituegiten dio eragina»Gotzon AurrekoetxeaTxumuluxueta kultur elkarteko kidea
‘‘