Post on 21-Apr-2015
2010/2011
Bilboko Irakasleen Unibertsitate Eskola/Lehen Hezkuntzako Gradua
OLGA MACIAS
GIZARTE ZIENTZIAK ETA BERE DIDAKTIKA
Amaia Malaina, Iraia Madariaga, Oihana Marzana, Maitane Larrauri eta Jone Landa
32. Magistral /3. Praktika
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Aurkibidea
1.PRAKTIKA: GERTAKARI SOZIO-KULTURALA......................................................................................2
5.1.1 SEKUENTZIA...........................................................................................................................2
5.2.2. SEKUENTZIA........................................................................................................................11
2. PRAKTIKA: SISTEMA DEMOKRATIKOAREN BILAKAERA.................................................................50
3. PRAKTIKA: LISBOAKO TRATATUA..................................................................................................58
4.PRAKTIKA: BUDA EXPLOTO POR VERGUENZA...............................................................................63
5.PRAKTIKA: GIZA ESKUBIDEAK........................................................................................................68
6. PRAKTIKA: GIZA ESKUBIDEEN ADIERAZPEN UNIBERTSALA...........................................................71
7.PRAKTIKA: BIZIKIDETZA.................................................................................................................74
7.1 UNITATE DIDAKTIKOA.............................................................................................................74
7.2 “LA CLASE” FILMAREN ERANTZUNAK.....................................................................................92
~ 1 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
1.Praktika: Gertakari sozio-kulturala. Gizarte eta kultura aniztasuna: Erlijioak eta Hizkuntzak
5.1.1 sekuentzia
Ikuspegi orokorra : Munduko erlijio eta hizkuntzak
1. Ariketa: NORI BEREA
Jarraian hainbat grafiko aurkituko dituzue. Grafiko horiek lotu beharko dituzue ezaugarri
bereziak dituzten lau irudi-multzo osatu arte.
1.1 Erlijioak:
Juduak
Musulmandarrak
~ 2 ~
Daviden izarra
Zazpi zutargiak
Corana Meskita
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Kristauak
Budistak
1.2
Hizkuntzak
Txinatarra
~ 3 ~
Gurutzea
BudaTemplo budista
Txinatarra dela jakin dugu gure egunerokotasunean askotan
ikusten ditugulako letra hauek bai jatetxe txinatarretan zein
dendetan.
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Hebrearra
Arabiera
Latina
~ 4 ~
Hizkuntza hebrearra ez genuen ezagutzen eta beraz, beste denak
kokatu ostean jakin dugu zein den, agian ez gaudelako ohituta hizkera
hauek gure inguruan ikustera.
Arabiera ere laster ezagutu dugu, hitz hauek tatuajeetan ikusi ditugu askotan eta immigrazioagatik ere
ezagutzen dugu.
Latina ere laster ezagutu dugu, batzuk ikastolako urteetan landu
izan dugulako. Horrez gain, badakigu gaztelera latinetik
datorrela eta beraz, gazteleraren antzekoa izan behar da.
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
2. Ariketa: ZER GERTATZEN DA MUNDUAN?
~ 5 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
3. Ariketa : GRAFIKOAK EGITEN
A “ munduko erlijioen gaineko ikuspegia” eta B “hizkuntzak munduan” estatistika-taulak
erabiliz datuak interpretatzeko lantxo bat egin behar duzue.
A. Munduko erlijioen gaineko ikuspegia
Ondorioa:
Grafiko honetan antzeman dezakegu erlijioen jarraitzaileen kopurua handitu egin dela bizi
hazkundearekiko proportzioan. Hau da, populazioa hazi den neurrian, erlijioen jarraitzaileak
handitu egin dira. Ildo beretik, hazkunde hori proportzionala izan denez, erlijioen arteko kopuru
desberdintasunak mantendu egin dira. Taulan ikus dezakegunez, indar gehien duten bi erlijioak
Kristautasuna eta Islamiarra dira, Hinduismoaren aurretik. Gainera diferentzi handia sumatzen da
erlijio ezberdinen artean, adibidez, Hinduistak eta kristauak konparatzen baditugu.
Beste alde batetik, gehien harritu gaituena kristauen kopuruaren hazkundea izan da.
Aurreiritzi bezala genuelako, kristautasunen kopurua jaitsi egin dela, gure inguruan gero eta gazte
gutxiago daudelako elizaren inguruan.
~ 6 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
B. Hizkuntzak munduan
1993
2025
Ondorioa
Bi grafiko hauek konparatuz, ikusten dugu ia berdinak direla. Hau da, hizkuntzen
ezberdintasuna ez da nabaria. Desberdintasuna ikusteko datuetara jo behar dugu, grafikoak ez
direlako adierazkorrak.
~ 7 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Gehien harritu gaituena, txinatarren kopuru erraldoia izan da, hain da handia non gutxi
gorabehera bere kopurua munduko hizkuntza guztien herena den. Baita ere antzeman dugu
gaztelaniaren eta ingeleraren desberdintasuna ez dela hain handia, nahiko berdintsuak baitira.
4. ariketa: DATUAK TESTU BIHURTZEAN
Osatu ditugun mapak erabiliz, ondorengo erlijio hauen banaketa geografikoa zein den
erakusten duen azpalpen-testu labur bat idatzi behar duzue: judaismo, kristautasuna, budismoa
eta islamismoa.
Mundua erlijioetan zatituta
Munduan sei mila miloi biztanle baino gehiago bizi gara, horrela erlijioak gure
egunerokotasuneko partaideak ere badira. Gure sineskerak hain dira garrantzitsuak non
beraiengandik norbait hiltzera heldu izan garen. Erlijioek eta jainko ezberdinek gure mundua
banandu egiten dute, herrialdeen mugak ulertu gabe. Horrela anitzak dira sineskerak;
kristautasuna, Budismoa, islamismoa, Judaismoa, Agnostikoak, ateoak…
Lehenik eta behin Kristautasunean zentratuko gara, alde batetik gure herrialdean dagoen
erlijio nagusia delako eta bestetik, munduaren zati nagusiena hartzen duena delako. Amerika osoa
jasotzen du bere baitan, hego zein iparraldea baita Kanada ere. Horrez gain Europan praktikatzen
den erlijio nagusia ere bada eta Hego-Afrikako lurralde batzuetakoa. Hala ere erlijio honen
barruan zatiketak daude munduan zehar, protestanteak, ortodoxoak edo katolikoak topa
ditzakegu.
Jarraian, Islamismoa izan daiteke bigarren erlijiorik praktikatuena. Batez ere, Asiako hego-
mendebaldean kokatzen dira musulmandarrak, baita Afrikako Iparraldea ere. Halaber, Zelanda
Berrian eta Filipinetako uharteetan lurralde islamikoak daude.
Beste alde batetik, Budismoak lurralde askoz ere txikiagoa okupatzen du. Ekialde urruneko
herrialdeak hartzen ditu soilik. Herrialde hauek Txina edo Japon bezalako herrialdeak dira.
Judaismoa ere beste erlijio bat da, baina jarraitzaileen kopurua ez da hain handia beste erlijioekin
konparatuta. Mapan ez ditugu ikusten oso lurralde gutxi okupatzen dituelako baian batez ere
Israel eta Jerusalemeko lurraldeak hartzen ditu.
~ 8 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Bukatzeko esan behar da, hauek dira erlijio nagusiak baina munduan hainbeste sineskera
edo erlijio desberdin gehiago topa ditzakegu.
7. Ariketa : HORMA IRUDIA EGITEA
Ariketa honetan horma irudi bat egingo duzue, erlijio bat landuz. 1
1 Guk irudi horma hau kartulina handi batean egin dugu eta andereñoari entregatuko diogu, hala ere, hemen pergaminoa atxikitzen dugu.
~ 9 ~
ISLAMAREN ZUTABEAK
Fedearen testigantza
Fedearen testigantzak fedearekin eta
konbentzimenduarekin "la Ilaha illa Allah,
Muhammad rasúl Allah" esatean datza. Honek :
“ Ez da benetako jainkoa existitzen Allah baizik,
eta Muhammad Allahren mezularia da” esan
nahi du. Testigantzaren lehen zatiak esan nahi
duena: inork ez duela adoratua izateko
eskubidea Jainkoak baino ez eta Jainkoak ez
dela kiderik, ezta semerik. Fede testigantza
honen izena “Shahadah” da, formula sinple hau
konbentzimenduarekin esan beharko da
Islamera bihurtzeko. Fede testigantza Islameko
zutaberik garrantzitsuena da.
Otoitza
Musulmanek bost otoitz errezatzen dituzte
egunean eta otoitz bakoitzak zenbait minutu
irauten ditu. Otoitza Islamean Jainkoaren eta
sinestunaren arteko konexio zuzena da.
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
~ 10 ~
Dar Zakata ( behartsuentzako laguntza)
Gauza guztiak dira Jainkoarenak, beraz
aberastasunak gizakiaren eskuetan ezarriak izan
dira bakarrik beraiek administratzeko. Zakat
izenaren benetako esanahia “garbiketa” eta
“hazkundea” dira. Dar Zakatak “jende klase
behartsu jakin bateri propietate jakin batzuen
portzentajea zehatz bat ematea” esan nahi du.
Portzentajea, derrigorrezkoa da eta urte ilargitar
batean erabili ez diren urre, zilar eta diruaren
ehuneko 2.5 a da.
Ramadaneko hileko baraualdia
Urtero Ramadaneko hilean (ilargitarrean) musulman
guztiek baraualdia egiten dute egunsentitik
iluntzerarte, jateaz, edateaz eta erlazio sexualak
edukitzeaz abstenitzen dira.
Nahiz eta baraualdia oso onuragarria den
osasunerako, musulmanek auto-garbiketa
espirituala bezala kontsideratzen dute. Modu
honetan baraualdia egiten duenak benetako
atxikimendua sortzen du gosea pasatzen duten
haiekin, era berean bere bizitza espirituala hazten
delarik.
Mekarainoko erromesaldia
Mekarainoko urteroko erromesaldia (Hayy) bizitzan
baten bete beharreko betebeharra da, beti ere
bitarteko fisiko eta finantzarioak dituztenak hau
betetzeko. Planetako inguru guztietako pertsonak
joaten dira, guztira bi milioi inguru pertsona joaten
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
5.2.2. sekuentzia Begirada bat iraganari eta orainaldiari: Espainiako egoera
1. Ariketa: DENBORA-LERROA
Jarraian penintsulako bilakaera historikoko data garrantzitsuenak jasotzen dituen denbora
lerroa aurkezten dizuegu. Lerroaren ondoan garai historiko bakoitzeko irudi adierazgarriak
agertzen dira, eta zuek kronologikoki antolatu behar dituzue.
~ 11 ~
Erromatarren aurreko herriak( Historiaurrea)
“Nire seme artaburuari mamuta jateagatik arbela txano moduan
jarriko diot.”
Erromatarrak (K.A. III)
-“ Agur Zenturioi hori, nora zoaz?-Hispania menderatzera, han latina zabaltzeko”
Germaniarrak (K.O. V)
“-Mandataria naiz eta hona bidali naute penintsula menderatzea dagokizuela janirazteko mandatuarekin.-Profetaren bizar sakratuengandik, zin dagit hara joatean zortzi mendez geldituko garela.”
Musulmanak (K.O. VII)
“ Esaten ari nintzaizunari jarraiki, Ali Alahambratik jotean Alkazarreko leiho- ertzean eseri, eta alondegian sartzeko bere alferizak landatutako zitori eta ahauntz-prakei begira egon zen.”
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
2. Ariketa : NONDIK GATOZ
2.1. ERROMATARREN AURREKOA
Atapuercan berriki egin diren aurkikuntza
arkeologikoak berretsi egin dute lanabesa,
erabiltzen zituzten giza itxurako izaki adimentsu eta
lagunkoia penintsulan finkatu zirela k.a 800000.
Urtean (behe paleolitoa)
Iberiarrak Libiar- Afrikar jatorriko
historiaurreko antzinako kultura haien
bilakaeran emaitza izan ziren.
Zeltak erdialdeko Europako indoeuropar jatorriko herria zen eta K.a lehen milurtekoaren
hasieran sartu ziren penintsulan.
~ 12 ~
Errekonkista(X-XV.)
“Hara non datozen Larako zazpi infanteak”
Ameriketan Hedatzea (XVI-XVII)
“ Nik Gaztelako aitonen seme eta erregearen zaldunak, kristauaraz
hitz egiten irakatsiko dizut. Kanoen zatozen jauntxo hori, kakahueteak,
txokolatea eta artoa zer diren erakutsiko dizut”
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Galderak
a) Bilatu hiztegi edo entziklopedia batean zein erlijio zuten iberiarrek eta zeltek.
Zelten erlijioa
Zelta mitologia, zelten politeismoko mitologia da. Zelta mitologia
ustezko zelta erlijioaren inguruko kontakizun bilduma zabal bat da, eta
Burdin Aroan du jatorria. Aro horretako beste zenbait indoeuropar
kulturak bezala, lehendabiziko zeltek ere mitologia politeista eta erlijio
egitura bat izan zuten. Zelta herriak Erromarekin zituen harreman estuak
zirela eta, galiar eta zeltiberoen antzera, mitologia horrek ezin izan zion
eutsi Erromatar Inperioaren eraginari. Lehenago zelta mitologiari
jarraitzen zioten herritarrak kristautasunera aldatu, eta haien jatorrizko hizkuntzak galdu ziren.
Antzinatiko zelten jainkoak
Nahiz eta Mendebal eta Erdialdeko Europan zelta mundua bere
goreneko gunean egon, politikoki ez zegoen batasunik, ez eta eragin
kulturaleko iturri zentral substantzial baten izaterik; ondorioz, zeltiar
erlijioaren lekuan-lekuko praktiken aldakuntza handiak zeuden (nahiz eta
zenbait gai, adibidez, Lugh jainkoaren gurtzea, zeltiar munduan zehar
ederki hedatu izan). Hirurehun jainko baino gehiagoren inskripzioek
(askotan erromatarrekin kontrajarriak) biziraun egin dute baina hauetatik
irudikatuena genii locorum-enak dira, bertako jainko edo tribuak,
hauetako gutxi batzuk izan zirelarik hedatuki gurtuak. Jainko hauen izate
eta eginkizunak beren izen, ikonografia, eta parekatu izan diren
erromatar jainkoetatik ondorioztatu ditzakegu.
Jainkoak
Lugh
Augus
Diacech
Epona
~ 13 ~
Lugh jainkoa
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Brigid
Iberiarren erlijioa
Iberiarren erlijio ezezaguna den alor bat dela esan
dezakegu, hala ere, azken urteotan egin diren aurkikuntza
arkeologikoei ezker brontzeko jainkoen irudikapenak eta
inskripzioak aurkitu dira.
Politesitak eta animistak ziren, hots, zezenak ( indarra eta gizontasuna), otsoa, katamotza
( hildakoak) edo saiak (gerlariak) ziren beraien jainkoetariko batzuk. Hildakoak errautsi egiten
zituzten eta beraien leku santuak hiri-santutegiak ziren, adibidez, Cortesianakoa edp Alcoykoa.
b) Zein hizkuntza erabiltzen zituzten bi herri hauek?
Zelten hizkuntza
Zelta hizkuntzak protozeltatik eratorritako hizkuntzak dira. Indoeuropar hizkuntzen
familikoak dira. K. a. lehen milurtekoan, Europako eremu zabal batean mintzatzen ziren, Bizkaiko
Golkotik Ipar Itsasoraino, eta Rhin ibaitik Itsaso Beltzeraino. Egun, zelta hizkuntzak batik bat
Britaniar Uharteetara zein Frantziako Bretainiara mugatuta daude, nahiz eta Kanadako ekialdean,
Patagonian, eta AEBetako edo Australiako talde barreiatuetan ere hitz egiten den.
Iberiarren hizkuntza
Antzinateko Iberiarrek hitz egiten zuten hizkuntza ez zen indoeuroparra. Arrasto bakarrak
Erromatar garaikoak dira eta bertan iberiar, tartesiar eta joniar alfabetoetan idatzirik zeuden
inskripzioak eta taulak agertu ziren.
Iberieraren jatorria aztertzerakoan honek euskararekin dituen erlazio eta antzekotasunen
arazoa sortzen zaie ikerlariei. Biak hizkuntza ez-indoeuroparrak dira. Iberierak, euskarak bezala, ez
du "f" soinuarekin ez "r" soinuarekin hasten den hitzik. Antzekotasun horretan oinarriturik, XVI.
mendean azaldu eta aski hedatu zen "euskal iberismoa" izeneko teoria. Horren arabera,
euskaldunok Iberiar penintsulako garai zaharrenetariko biztanleen ondorengoak gara, eta gure
hizkuntza iberieraren hondakin edo aztarna edo dialektoa.
~ 14 ~
Errautsak gordetzeko kaxa Iberiarra
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
c) Bilatu argazki hauei buruzko informazioa eta argazkiok deskribatzen dituzten argazki
oinak jarri.
Elxeko dama.
Elxeko Dama kareharrian zizelkaturiko soingain iberiar bat da, K. a.
IV. eta K. a. V. mendeen artean datatua dagoena. Diotenez, erlikia bat
da, objektu sakratuak edo errautsak hildakoarentzako ofrenda bezala
sartzeko balio zuena. Beste toki batzuetan aurkitutako izaera
erlijiosoko beste irudi iberiar askok bezala, zulo bat du atzean, eta
sorbalda arinki aurrerantz bihurturik daude.
Eskultura hau, Alacanteko probintziako Elxe hiritik gertu aurkitu zen, non arabiarrek Alcúdia
deitu zuten muino bat dagoen, antzinatean, ibai batek ia erabat inguratzen zuena. Espainiako
hiriburu den Madrilgo Arkeologia Museo Nazionalean erakusten da Elxeko Dama.
Bustoaren deskribapena
Bere jantzia, erabat iberiarra da. Liho finezko tunika urdin bat
eta apain-orrazi batek eutsitako mantila bat (tiara itxura izan
dezakeena) darama, azken hau, bularraren gainean zeharka
erortzen dena. Mantila hau gorrixka zen, eta bertan, oraindik,
gastatutako margo hondarrak geratzen dira. Mantilaren gainean,
oihal sendo eta astuneko mantu batek estaltzen zuen. Marroi
kolorekoa zen, azpil gorri batekin. Ezpainek ere, euren jatorrizko
kolore gorriaren hondarrak mantentzen dituzte. Kareharri finez
egina dago, laranja kolorekoa, eta aurpegiak, harri honen kolore
naturala du, bere larruazalaren balizko kolorea.
Damak, iberiarren bereizgarri diren bitxi batzuk daramatza: belarriak estaltzen dituen eta bekokia
estutzen dion larru tira batetara lotutako katetxo batzuetatik zintzilik dauden gurpil batzuk.
Esferatxo eta filigranadun lepoko eta koroa batzuk. Azken analisietan, bizkarreko tolesduretako
batean, urrebitsezko zati txiki bat aurkitu zen. Honek, eskulturako bitxiak, urrebitsez estaliak
zeudela pentsarazten du.
~ 15 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Artemidoro Efesokoak, Iberiako kostaldeetatik K. a. 100. urte inguruan bidaiatu zuen Estatu
gizonak, iberiar emakumea deskribatzen du egundaino iritsi den testu batean, eta non argi nabari
daitekeen Elxeko Damaren deskribapena, duen antza dela eta.
Iberriaren etxeak:
Iberriarren etxeak solairu errektanguluko ziren. Lursailera zeuden egokituta eginda eta
solairu bakarrekoak ziren. Etxerik ezagunenetarikoak oppidumak ziren, mendietan kokatuta
zeudenak defentsarako. Erabiltzen zuten materiala
etxeak egiteko harria, egurra eta karea eta zokalo bat
izaten zuten , adobezko harriez eginda. Lehenengotan
paretak basatzez finkatzen ziren eta askotan gorriz,
berdez edota urdinez ere margotzen ziren.
Zoluak lur zapaldukoak ziren eta sabaiak
estaldura begetalezkoak. Gutxi gorabehera etxeak 80
eta 150 m2 ko azalera zeukaten, nagusienak izan ezik 300 m2 edukitzera ailegatu zezaketela.
Etxebizitza bakoitza era batean zegoen antolatuta, familia bakoitzaren beharrizanen arabera. Hala
ere, ohikoa zen logela nagusi bat egotea eta bigarren mailako beste batzuk, txikiagoak.
Lurraldearen inklinazioa zela eta gelak espaloietan egiten ziren eta ateak lekurik
sarbidedunean kokatzen ziren.
Herriak harresiez inguratuta zeuden eta herriak
zarratzen zituzten ateak zeuden, giltzekin ixten zirenak.
Etxaldeak kale nagusiko alde bietan zeuden kokatuta
eta herri osoan zehar zeuden.
Feniziarrak k.a. 1200. urtetik aurrera azaldu ziren
penintsulan eta Gadir sortu zuten k.a. 1100ean.
Erroma eta kartago arteko gudetan , Kartagoarrek penintsula inbaditu eta zati handia menderatu
zuten. Haien kolonia garrantzitsuenak Eivissa uhartean eta Cartagenan sortu zituzten.
~ 16 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Grekoak Tartesosekin hasi ziren k.a. VII.mendean eta koloniak sortu zituzten iberiako itsasertzean:
Ampuries, Roses, Mainake… Grekoek eta feniziarrak borrokan ibili ziren mediterraneo itsasoa nork
menderatuko zuen.
FENIZIARRAK
FENIZIARREN JATORRIA:
Fenizia, Mediterraneo ekialdeko kostaldearen eta Libanoko mendien arteko lur zatia zen.
Bertan, zibilizazio oparoa egon zen k.a. II. mendetik
aurrera. Inoiz ez zen batasun politikorik lortu herrialdean,
baina hiri federazio oparoa eratu zuten Arados, Biblos,
Sidon eta Tiro zirela hiri nagusiak.
Penintsulara Mediterraneo ekialdetik iritsi ziren eta
lehen herri konkistatzailea izan zen. Itsasoko
merkataritzan aritzen zenez, txanponaren eta
alfabetoaren erabilera Mediterraneoko arrora hedatu zuen.
k.a. bigarren milurtekoan iritsi ziren Penintsulako hegoaldeko kostaldera eta Gadir (Cadiz)
Malaka (Malaga) Sexi (Almuñekar) eta Abdera (Adra) koloniak sortu zituzten. Beraien helburua
eztainuaren eta kobrearen merkataritzaren ibilbidea kontrolatzea zen.
Penintsulako herriek hainbat ohitura bereganatu zituzten feniziarrengatik, adibidez,
idazkera, arraina gatzatuz mantentzeko aukera edo teknika metalurgikoak. Arteari dagokionez,
Astarte jainkosaren eskulturak azpimarratu ditzakegu.
ERLIJIOA:
Erlijioari dagokionez, Feniziar herriak naturako indarrak gurtzen zituen, Baal jainkoa eta
Astarte jainkosagan gorpuztuta, Dagon, Bes, Sadrapha, Paam , Moloch, Melkart, Hadad, Chusor,
Reslef , Anat, El edo Eshamún ziren Feniziar erlijioaren jainkoak.
HIZKUNTZA:
~ 17 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Bukatzeko Feniziarren hizkuntzaz hitz egingo dugu. Hizkuntza hau, Fenizioa, semitikarra ze.
Lehenengotan Libanon eta Sirian bakarrik erabiltzen zen. Baina feniziar kolonizazioaren ondorioz
Txiprera, Siziliara, Balear Uhartera, Afrikako iparraldera, Kanariar Uhartetara eta Penintsula
Iberikoko hegoaldera zabaldu zen.
Linguistikari dagokionez, antzinako hizkuntza hebrearraren eta amorrearen antza daukala
esan dezakegu, batez ere, hebrear hizkuntzak 22 karaktere hartu zituelako feniziotik.
Bukatzeko, hizkuntza eta herri honen inguruan azpimarratu dezakegu, lehen alfabetoa
sortu zutela. 22 karaktere zituena. Eskumatik ezkerrera idazten zuten eta bere izaera sinpleak herri
honetako kultura eta jakintza zabaltzea ahalbideratu zuen.
~ 18 ~
Feniziar alfabetoa
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
KARTAGOTARRAK
JATORRIA:
Afrikako kartago kolonia feniziarrak izaera
militarra zuen, eta Mediterraneoaren
mendebaldeko ingurua kontrolatu nahi zuen;
horretarako, Greziaren eta Erromaren kontra
borrokatu zen militarki. Bestalde, feniziarrek garai
batean Penintsulan sortutako kolonien kontrola
bereganatu zuten, lurralde estrategiko hori
kontrolatzeko eta aberastasun ekonomikoak
ustiatzeko, Cartago Nova (Cartagena) kolonia sortu
zuten, eta horixe izan zen kartagotarrek Penintsulan izan zuten boterearen gune politiko eta
militarra.
Kartagotarrek indarraren bidez nagusitu ziren eta bertako tribuen kontra borrokatu zuten;
Iberiar Penintsularen hegoaldean eta erdialdean nagusitu ziren, Ebroraino.
ERLIJIOA:
Kartagotarrak herritar oso erlijiosoak ziren eta berarenganako jarrera zintzoa zeukaten.
Erlijioa beraien egunekotasunaren eta kulturaren parte zen eta espirituetan eta arimaren
indarrean sinesten zuten. Horrela gaitz eta intentzio guztien antzean espirituak zeudela uste zuten.
Kartagotarrek eragin handia zeukaten feniziarrengandik eta hori panteoietan ikusi al zen,
baita jainkoetan ere; Baal eta Tanit ziren mirestuenak. Ezaugarri bezala aipatu dezakegu ohikoak
zirela giza sakrifizioak Baal Hammon jainkoari, Molk izeneko erritoetan.
HIZKUNTZA:
Kartagotarren hizkuntza punikoa zen, feniziarra bezala hizkuntza semitikarra da eta gutxi
gorabehera antzekoak direla esan dezakegu.
~ 19 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
GREKOARRAK
JATORRIA:
Greziako hirien helburua Mediterraneoan merkataritzarekin lotutako koloniak eta lantegiak
sortzea zen . Focea polis greziarrak Mainake (Velez, Malaga) kolonia sortu zuen k.a. 700. urtean
eta k.a. IV.mendean, Marsalia (Marseilla) kolonia greziarrak Enporion (Ampuries) eta Rhode
(Rosas).
Greziarrek merkataritza harremanak izan zituzten iberiarrekin eta zeramika, ardoa eta
metalezko objektuak trukatzen zituzten horiekin; feniziarrekin ere harremanak izan zituzten. Hala,
bada, greziarren kolonizazioak bere zibilizazioari zegozkion kultur ereduak hedatu zituen
Penintsulako kostaldeko mediterraneoan. Arte
adierazpenen artean Eskulapioren eskultura
eta Afroditaren burua nabarmendu dira,
Ampuriaseko kolonian aurkitutakoak.
GREZIAR MITOLOGIA:
Greziar mitologia Antzinako Greziarren
jainko eta heroiei buruzko eta munduaren sorrera azaltzeko istorio multzoa da, narrazio ugaritan
sakabanatuta.
Greziar mitologiak jainko, jainkosa, heroi eta beste izaki mitologiko batzuen bizitza eta
abenturak kontatzen ditu. Hastapenean ahozko-olerki tradizioan zegoen barreiatuta, baina
geroago literaturan gorde ziren. Ezagututako literatura-iturririk zaharrena Homeroren Iliada eta
Odisea olerki epikoak dira, zeinek Troiako Gerraren inguruko istorioak kontatzen dituzten. Hesiodo
ia Homeroren garaikidearen Teogonia eta Lanak eta Egunak idazkietan munduaren sorrera,
jainkoen agintarien jarraipena, giza-aroen hurrenkera, gizakien atsekabeen sorrera edo erlijio-
ohituren sorrera kontatzen dira. Mitoak ere beste poema epikoetan ere gorde dira, baita K. a. V.
mendeko tragedietan, Aro Helenistikoaren idazkietan edo erromatar garaiko idazleen izkribuetan
(Plutarko eta Pausaniasenetan esaterako) ere.
~ 20 ~
Greziar herriaren kolonizazioa
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Graziar mitologiak eragin handia utzi du Mendebaldeko zibilizazioaren kulturan, artean eta
literaturan. Mendebaldeko ondarea izanda, garai guztietako artistak horretaz baliatu dira
inspirazio berria bilatzeko eta, oinarritzat jota, artelan berriak sortzeko.
Hauek dira jainko eta jainkosa nagusietako batzuk:
Afrodita : Maitasunaren eta edertasunaren jainkosa.
Apolo : Musika eta poesiaren jainkoa.
Ares : Gudaren jainkoa.
Artemisa : Ehiza eta basatien jainkosa.
Atena : Jakinduriaren jainkosa.
Demeter : Nekazaritzaren jainkosa.
Dioniso : Ardo eta jaien jainkoa.
Hades : Lurrazpiaren jainkoa.
Hefesto : Sua eta teknologiaren jainkoa.
Hera : Ezkontza eta emakumearen jainkosa.
Hermes : Lapur, merkataritza eta bidaiarien jainkoa.
Hestia : Etxearen jainkosa.
Poseidon : Itsaso eta lurrikaren jainkoa.
Zeus : Zeru eta trumoiaren jainkoa. Jainkoen Errege Gorena.
Aeter : Airearen jainkoa.
Kronos : Denboraren jainkoa.
Erebo : Iluntasunaren jainkoa.
Gea /Gaia: Lurraren jainkosa.
Hermera : Egunaren jainkosa.
Nix : Gauaren jainkosa.
Tartaro : Iluntasun eta azpimunduaren jainkoa, alegia, heriotzaren jainkoa.
HIZKUNTZA:
Garai hartako grezirrak Greziar mikenikoa (aztarnarik ez daukaguna) eta Antzinako greziera
hitz egiten zutenn. Antzinako greziera edo greziera klasikoa Aro Arkaikoan (K. a. IX. eta VI.
~ 21 ~
Artemisa Jainkosa
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
mendeen artekoa) eta aro klasikoan (K. a. V. eta IV. mendeen artekoa) Antzinako Grezian hitz
egiten zen hizkuntza da.
K.a bigarren milenioan Balkanetatik joandako proto-indoeuroparrek sorturiko greziera
mizenikoan du iturria. Aro helenistikoan greziera helenista edo koinē bilakatu zen, nahiz eta oso
hurbila izan hizkuntza ezberdintzat jo zutena. Greziera klasikoa ez zen hizkuntza batua, aldiz,
dialekto asko zituen.
Gizakien historia kulturalean oso hizkuntza inportantea da, Homero bezalako idazleek ez
ezik, Periklesen Aroko historialari eta filosofoek eta Itun Berriaren sortzaileek erabili zutelako.
Mendebaldeko hizkuntza guztietan, tartean euskaran, eragina handia izan du Pizkundea eta gero.
C) Bilatu ondoko irudiei buruzko informazioa.
~ 22 ~
Belaontzia Ezkerraldean ikusten dugun irudia, Feniziarrek erabiltzen zuten itsasontzia da. Mediterraneo aldean, oso famatua zen herri hau itsasontzian zeukan trebezia dela eta. Batez ere, merkataritzara, arrantzara eta gerrara bideratzen zituzten ontzi hauek.
Egurrez zeuden eginda eta oso handiak izatera ailegatzen ziren. Arraunlariak esklaboak izaten ziren eta bela handiak zituzten. Ontzirik garrantzitsuena Gauloi zen eta 20-30 metroko luzera zeukan. Branka (Proa) zaldi buruaren itsura zeukan eta popa arrain buztanarena. Esportaziorako ere erabili zituzten maiz ontzi hauek.
Afrodita maitasunaren eta edertasunaren jainkosa zen antzinako greziar mitologian. Hain ederra zenez, beste jainkoek beldur ziren haien arteko bakea ez ote zuen hautsiko, eta horregatik Zeusek Hefestorekin ezkondu zuen, hura ez baitzen arriskutsutzat hartzen..Afroditari eransten zitzaizkion beste izen batzuk Kypris' (Zipreko andrea) eta Cytherea ziren, bere jaioterritzat hartzen ziren Zipre eta Zitera tokien ohorez.
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
EUSKARAREN JATORRIA
Euskararen jatorriari buruzko teoriak
Erantzunik gabeko igarkizun linguistiko eta historiko bat da. Euskara, euskaldunen hizkuntza,
sailkaezina da, bere sustraiak ezezagunak dira, ez dago hizkuntza hau barne hartzen duen talde
semantikorik, ez dago ezaugarri komunak dituen beste hizkuntzarik. Euskaldun guztion ondarea
da, baita gure ezaugarririk nabarmenena ere. Altxor bat. Euskaldunek belaunaldiz belaunaldi
kontserbatu dugu eta askotan jazarri bada ere, gaur egun bere osperik handiena ezagutzen ari da.
Horren berezitasunetara, hitz egiteko eta ezagutzeko modu ezberdinetara ohitzen bagara altxor
hori babestuko dugu.
Hizkuntzalarien iritziz, euskara ez dago ahaideturik beste inongo hizkuntzekin, ez gaur egungoekin
eta ez historikoekin ere. XVI. mendeaz geroztik, galdera asko egin izan dira bere jatorri
geografikoari eta genetikoari buruz, eta erantzunak ere ugariak izan dira. Jatorri indoeuroparra ez
duen hizkuntza bakarra da euskara, eta hortik abiatuta, aditu eta idazle askok aztertu dute eta
beste hizkuntza batzuekin erkatu dute, ahaidetasun edo antzekotasunen bat bilatu nahirik.
Garai desberdinetan hainbat suposizio eta teoria plazaratu izan dira, zenbaitetan kontraesanean
zeudenak, baina gero, hizkuntzalari zorrotzenek eta zientzialariek baztertu egin dituzte horiek
guztiak.
Euskararen jatorriari buruzko teoriak
Euskaralarien lan-ildo nagusia euskararen eta beste hizkuntza batzuen arteko ahaidetasuna
bilatzea izan da, eta hizkuntza horien artean afrikarrak (bereberea, guantxera, somaliera,
egiptoera...), kaukasiarrak (georgiera, errusiera...), hildako hizkuntzak, eta abar daude.
Euskara hainbat hizkuntzarekin erkatu ondoren, lortu diren emaitzek ez dute frogatzen haien
artean ahaidetasun garbirik, eta beraz, euskararen jatorria ezezaguna zaigu oraindik.
Zenbait ikerlarirentzat, euskararen jatorriaren inguruko ezezagutza hori euskaldunen jatorriarekin
loturik dago, hitz horietako batzuek Harri-Aroraino eramaten gaituztelako. Aitz-kora, aitz-lurra edo
aiztoa hitzen erroan haitz dugu, eta ustez, tresna horiek harriz egiten ziren garai batekoak lirateke.
Mediterraneoko hizkuntza pre-indoeuroparrak
~ 23 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Euskararen jatorria hizkuntza pre-indoeuroparren artean kokatu zuen teoria 1920 eta 1950 urte
inguruan plazaratu zen, Europako zenbait toponimo aztertu eta horietako askoren atzean euskal
erroa ezkutatzen zela jakin zutenean.
Hizkuntza pre-indoeuroparrek erro berbera zutela dioen ideian oinarritua dago teoria hori, eta
euskara, berriz, Mediterraneo arroko hizkuntza batzuen artetik bizirik iraun duen azkena litzateke.
Teoria hori Francesco Ribezzo hizkuntzalariari zor zaio. Greziako testu klasikoetako toponimoak
eta antroponimoak aztertu ondoren, zenbait antzekotasun aurkitu zituen hizkuntza pre-
indoeuroparrekin. Hortik abiatuta bere teoria garatu zuen. Beraren iritziz, hizkuntza
indoeuroparrak baino lehen, bazegoen hizkuntza nagusi bat, eta hizkuntza nagusi horretatik beste
batzuk sortu ziren. Euskara litzateke horietako bat. Nolanahi ere, egia izan arren euskararen eta
hizkuntza mediterranearren artean badirela antzekotasunak hurbiltasun geografikoak
ahalbidetzen dituen antzekotasun xumeak baino ez dira.
Euskal-iberiar teoria
Euskal-iberiar teoriaren arabera, euskara dugu Iberiar Penintsulan mintzatzen ziren hizkuntzek utzi
duten aztarna bakarra. Hipotesi horren arabera, euskara eta iberiarra hizkuntza bera izango
lirateke. Teoria horren bultzatzailea Lucio Marino Siculo izan genuen. Beraren atzetik, hainbat
hizkuntzalarik eta idazlek euskal-iberiar teoria onartu zuten: Garibay, Poza, Oihenart, Astarloa,
Larramendi, Humboldt, Schuchardt...
Humboldt hizkuntzalaria euskaraz baliatu zen Hispaniako toponimia klasikoa azaltzeko. Iberiar
inskripzioak itzultzeko ere euskara erabili zuen. Nahiz hasieran bazirudien teoria horren oinarria
baliagarria zela, hitz iberiarren eta euskal hitzen artean antzekotasuna duten kasuak aztertu
ondoren, ikusi zen ezin zitekeela ahaidetasun genetikoa behar hainbat justifikatu, hau da,
Hispaniako toponimiaren jatorria ezin zitekeen euskararen bitartez azaldu.
Hizkuntza afrikarrak
Zenbait ikerlarik ikusi zuten Afrikako hizkuntza batzuek nolabaiteko harremana zutela
euskararekin, eta horrek bultzaturik, gako berrien bila ekin zioten lanari. Euskal-afrikar teoriaren
aldeko diren hizkuntzalarien artean Schuchardt eta Mukarovsky aurkitzen ditugu. Lehenak, iberiar
hizkuntzarekin zuen harremanaz gain, familia kamitikoa duten Afrika iparraldeko hizkuntzekin izan
zezakeen ahaidetasuna aztertu zuen. Mukarovskyren ustez, aldiz, euskara hizkuntza
~ 24 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
berebereetatik zetorren. Bere abiapuntua bi hizkuntza horien artean antzekotasun fonologikoak
aurkitzea izan zen, hau da, bi hizkuntza horiek soinu berberak zeuzkatela ikustea.
Inork ez du ukatzen bereber hizkuntzaren eta euskararen artean antzekotasun lexikoak daudenik,
baina ez dira aski bi horien jatorria bera izan zela frogatzeko, zeren ez baitute antzeko sintaxirik,
morfologiarik edota gramatikarik. Filologo historikoek diotenaren arabera, jatorri kamitikoa zuten
herri nomadak Euskal Herrian kokatu izanak azalduko lituzke antzekotasun horiek, eta horiek
bertan egon izanaren froga gisa zenbait hitz geratu zaizkigu gure hiztegian. Era berean azalduko
litzateke euskaran hitz berebereak, guantxeak, somalierakoak, etiopierakoak edo antzinako
egiptoerakoak agertzea.
Kaukasoko hizkuntzak
Euskararen jatorri kaukasikoaren defendatzaile porrokatuenak errusiarrak eta georgiarrak izan
ziren, baina ez ziren bakarrak izan. Beste herrialde batzuetako hizkuntzalariek ere teoria horren
alde egin zuten. Horien artetik, Garibayk adierazi zuen hizkuntza kaukasikoen eta euskararen
artean zenbait antzekotasun zeudela topononimia mailan, esate baterako: Aralar / Ararat. Beste
batzuek, berriz, hala nola Bouda, Vogt eta Klimovek, hainbat antzekotasun aurkitu zituzten
lexikoan. Bestalde, Koldo Mitxelenak adierazi zuen ez zegoela inolako antzekotasunik, lexikoari
zegokionez bederen. Horren ondorioz, teoria kaukasikoa defendatzen zutenek beren hipotesia
frogatu beharra izan zuten, morfologia aztertuz. René Lafon hizkuntzalariak 35 korrespondentzia
aurkitu zituen euskararen eta hizkuntza kaukasikoen artean, eta horrek esan nahi zuen egitura
bera zutela. Koldo Mitxelenak, berriro ere, antzekotasun guztiak ukatu zituen, eta esan zuen
Kaukason hogeita hamarretik berrogeira hizkuntza desberdin daudela, bi multzotan banatuak:
hegoaldekoak eta iparraldekoak. Bi multzo horiek, aldi berean, azpimultzotan banatzen dira:
ekialdeko, erdialdeko eta mendebaldeko hizkuntzak. Labur esateko, hainbat eta hainbat hitz
daude Kaukasoko hizkuntza guztietan, eta nekez baiezta liteke antzekotasunik dagoenik berrogei
hizkuntzek osatutako multzo baten eta euskararen artean.
Nolanahi ere, zenbait azterketa egin ondoren, Mitxelenak egiaztatu ahal izan zuen bazegoela
antzekotasunik horien artean, esate baterako, kasu ergatiboaren (nork) erabileran, aditzen
pertsonaren pluraltasunean eta nekazaritza eta abeltzaintza inguruko zenbait hitzetan.
Arrazoi horregatik euskara hizkuntza kaukasikoekin ahaidetu ohi da, eta bereziki georgierarekin,
harekin baititu antzekotasun sintaktiko, morfologiko eta gramatikal handienak.
~ 25 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Protoeuskara eta glosak
Euskaraz idatzitako lehenengo hitzak Akitania eta Pirinio inguruetan aurkitutako erromatarren
garaiko hilarrietakoak ditugu (I. mendea). Jainko eta jainkosen izenak izan litezke: sembe > seme,
anderexo > andereño, cison > gizon...
Gaur egun ezagutzen dugun euskara ez da antzinakoa bera. Horregatik, protoeuskara hitza sortu
da, antzinako euskara hura izendatzeko.
Orain arte euskaraz idatzita aurkitu diren esaldirik zaharrenak Donemiliagako Glosak dira.
Glosak, latinezko testuak ulertzeko monje kopistek idazten zituzten oharrak dira, hau da, zatirik
zailenei buruzko ohar batzuk. Glosa horiek X. mendeko eskuizkribu batean aurkitu ziren
Donemiliagako Monasterioan (Errioxa). Euskaraz idatzitako bi glosak 'guec ajutuezdugu' (ez dugu
laguntzarik) eta 'jzioqui dugu' (piztu dugu) dira.
~ 26 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
2.2 ERROMATARRAK
ERROMATARRAK
ERROMATARREN EKARPENAK:
Nekazaritza eta meatzaritzan, lurrak lantzeko teknikak
berritu zituzten, golde erromatarra sartu zuten eta ureztatze lan
handiak egin zituzten, ubideak eta urtegiak adibidez. Euskal
Herrian Oiartzungo meategia eta Somorrostroko burdinak piztu
zituzten eta Bilboko, Pasaiako eta Oarsoko portuak egin zituzten burdinak garraiatzeko.
Artisautzan ere nabarmendu egin ziren; zeramikan edo armagintzan adibidez.
Merkataritzari dagokionez indar handia eman zioten, moneta bateratua (zilarrezko denarioa) eta
errepideen sare zabalak sortuz.
Beren hizkuntza (latina) eta antolamendu juridikoa ere ekarri zuten, gaur egunera arte
heldu zaiguna.
Horrez gain, Euskal Herria erromatarren garaian Euskal Herriko lurralde askotan
erromatarren kultura eta teknikak hedatu ziren. :
Golde-nabarra.
Mahatsa, ardoa.
Legeak, merkataritzako arau berriak.
Eraikuntza ederrak: harrizko ubideak; zubiak; estrata zabalak eta luzeak, harri zabal eta
handiez egindakoak, Euskal Herrian zehar.
Hirigintzari dagokionez, hainbat hiri sortu zituzten erromatarrek, gehien bat aurretik zegoen
herrixka birsortuz, besteak beste Pompaelo (Iruñea), Lapurdum Baiona, Veleia (Iruña-Veleia) eta
Oiasso (Irun ). Adierazgarria da euskarazko izenak iru(n) erroa dutela, hiri-ren baliokidea.
ERROMATARA ARTEA ESPAINIAN ETA EUSKAL HERRIAN
Arkitektura eta hirigintza: Galtzadak, urtegiak, zubiak, antzokiak, akueduktuak eta foroak
egin zituzten. Azpimarragarrienak: Segoviako akueduktua, Meridako Mirarien akueduktua,
~ 27 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Iruñeko gotorlekuaren harresia, Meridako eta Sagunteko antzokiak eta Barako eta
Medinaceliko garaipen arkuak.
Mosaikoak: Ampuriesko Ifigeniaren sakrifizioa edo Meridako Antzokian eta Nafarroan
aurkitutakoa.
ERLIJIOA:
Lehen Erromako erlijioa, jainkoei zegozkien
atalak behintzat, idatzizko istorioek baino gizakien eta
jainkoen arteko hartu-eman konplexuen sareek osatzen
zuten. Greziar mitologian ez bezala, jainkoek ez zuten
pertsonen irudia hartzen, definizio lausoko izpirituak
ziren baizik, numina izenekoak. Pertsona, leku edo
gauza bakoitzak bere izpiritua edo arima zuela ere
sinesten zuten erromatarrek.
Erromatar Errepublikan, senatari maila zuten gizonezkoek gidatutako ekitaldi-sistema
antolatu zen erlijio praktika. Greziarekiko harremana areagotu ahala, antzinako jainko
erromatarrak greziar jainkoekin batzen joan ziren. Honela jainko erromatarrek greziarren mitoak,
gizatasun ezaugarri eta atributoak ere hartu zituzten. Gainera, greziar filosofia hezibide oneko
erromatarren artean nagusitu zen. Horrek guztiak errito zaharren gainbehera ekarri zuen K. a. I.
mendean. Apaiz postuen garrantzia erlijiosoak behera egin zuen, nahiz eta bere paper zibikoak
zein garrantzia politikoak bere horretan jarraitu zuten eta heriotzaren ondoren, hainbat
enperadore jainko izendatu zituzten. Halaber, menpeko herrialdeetako mitologiak bereganatu
zituzten erromatarrek Inperioan.
II. mendetik aurrera, kristautasuna Inperioan zehar hedatu zen nabarmenki, jazarpenak
jazarpen. Enperadoreen arabera, kristautasunarekiko jarrera aldatzen zen. Batzuetan kristau
izateak berak heriotza ekar zezakeen. Diokleziano enperadorearekin kristauen jazarpena bere
erpinera iritsi zen. Nolanahi ere, handik gutxira, Konstantinoren agintaldian estatuak babestutako
erlijioa bihurtu zen, eta areago hedatu zen. Juliano Apostata erlijio paganoa berreskuratzen saiatu
arren, kristautasuna Inperioko erlijio nagusia bilakatu zen, eta, 391n, Teodosio enperadoreak
kristautasuna ez zen beste erlijioak debekatu zituen.
~ 28 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
HIZKUNTZA:
Latina antzinako hizkuntza bat da,
hasiera-hasieran Erroma inguruko Lazio
eskualdekoa, baina askoz ere gehiago
hedatu zen, ordea, Errepublika eta Inperio
Erromatarraren hizkuntza ofizial bilakatu
zenean.
Latina dute jatorri egungo hizkuntza askok, hala nola, gaztelaniak, portugesak, frantsesak ,
italierak , errumanierak , katalanak , galizierak , okzitanierak eta beste hainbatek.
Latinez mintzatzen ziren lurraldeak
2.3 Germaniar eta musulmanen inbasioak
k.o. 429.urte inuruan, suebo, bandalo eta alanoak sartu ziren penintsulara. Handik gutxira
bisigodoak iritsi ziren. 764.urtean bisigodoek penintsularen zati handia zuten mendean
~ 29 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
XIII.mendearen hasiera, XIII. Mendearen bukaera
Arabiarrek penintsula inbaditu zuten k.o. 411.urtean. Musulmanei amore eman nahi izan
ez zieten hispaniar-godoak Pirineoetako bailara garaietan eta Asturiasko mendietan babestu ziren.
Handik habiatu zen Errekonkista eta zazpi mende baino gehiago iraun zuen. Asturiarren
matxinadak Don Pelaio izan zuen buruzagi. Lehen garaipena Covadonga izan zen 722. urtean.
a) Zeri estae zaio Errekonkista? Zein talde zebiltzan borrokan? Zein erlijio zuten talde
haiek?
711.urtean Musulmanak penintsulara sartu ziren Tarik jeneralaren bitartez eta Hispania osoa
konkistatu zuten, lur gutxi geratu ziren kristauen menpe. Ia- ia desagertu egin ziren. Tarik-en
tropak ´´Al-Andalus´´ fundatu zuten eta hortik aurrera Penintsularen jabeak izan ziren.
Fernando eta Isabel errege katolikoak beren bi erreinuak batu egin zituzten kristauen
erresistentzia guneak pixka bat handiagotzeko, bi erreinu hauek Gaztela eta Aragoi ziren, eta
ekialdera hasi ziren zabaltzen eta hortik aurrera errekonkista deitzen den prozesua hasi zen.
Ekonomia gainbehera egin zuen eta errege katolikoak lurrak hartzen hasi ziren, diru asko
irabazten zuten eta musulmanak pixkanaka-pixkanaka hegoalderantz eramaten
zituzten.Hispanian, Isabel eta Fernado errekonkistaren bitartez lur asko hartu zituzten baina
~ 30 ~
Gaztela eta Leon Aragoi Nafarroa Katalunia
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
oraindik musulmanak geratze ziren penintsulako beheko aldean. Kristauak diru asko irabaziz gain
ere penintsularen ia kontrol guztia hartu zuten armada, flotak, herriak...indartzen zutelako.´´Al-
Andalus´´ ia osorik desagertu egin zen, bakarrik geratu ziren taifa deituriko erregealdi
independenteak 1031.urtean.
b) Esan ezazue zerbait irudi hauei buruz, eta bertan ikusten dena azaltzen duen argazki-oin bana jarri.
1. Meskita: musulmanen tenplua da, otoitz egiteko lekua alegia. Halaber, bestelako
funtzioak ditu, biltoki eta kultur gunearena besteak beste. Meskita hitzak ahuspezteko
lekua esan nahi du.
2. Koptoen aita santua eta Erromako aita santua
Eliza Koptoa Egipton I. mendean sortu zen eliza
izan zen. Eliza Koptoak bere Aitasantua du, Shenouda
III.a, Kairon bizi dena. San Markosen ondorengo 117.
patriarka da. Eliza Katolikoan Aita Santuak ez du inoiz
akatsik egiten, eta hori ez da hala Eliza Koptoan, nahiz
eta V. mendetik datorren ohiturak dioen Alexandriako Patriarkaren hitzak Jaungoikoarenak
direla. Eliza Koptoak gainera beste bi Patriarka ditu: Etiopiako Patriarka, Abuna Paulos,
Etiopiako eliza koptoaren agintaria eta Abuna Dioskoro edo Eritreako Patriarka, Eritreako
arduraduna. Alexandriakoarekin batera Eliza bakarra osatzen dute.
Esan beharra dago eliza koptoa aurreragokoa dela Erromako kristautasuna baino.
~ 31 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
3. Jesusen jaiotza:
Kristauek Jesusen jaiotza oso
gertakizun garrantzitsutzat
hartzen dute. Jesus edo
Nazareteko Jesus (Betleem,
K. a. 8 / K. o. 1 - Jerusalem, K.
o. 29 / 33) erlijioaren
erreformadore eta
zabaltzailea izan zen, Judeako lurraldean bizi izan zena. Kristautasuneko erlijioak bere
doktrinak jarraitzen dituzte eta Jainkoaren seme bezala izendatzen dute. Islamak bere
profeta bezala ezagutzen du.
4. Mahoma:
Muhammad (euskaraz Mahoma edo Mahomet bezala ere ezaguna) Islamaren azken
profeta da. Musulmanek Islamaren ardatzak Mahomaren aurretik ere bazirela uste dute
eta eurentzat Adam, Noe (Nuh), Moises (Musa) eta Jesus (Isa) ere Jainkoak bidalitako
profetak ziren. Musulmanen arabera, Jainkoa, Gabriel goraingeruaren bitartez, Muhammad
profetari egin zion errebelazioa.
Erlijio islamiarra Mahomak sortu zuen 613. urtean, eta orduantxe hasi zen, Mekan hasi ere,
benetako Jainko bakarra zegoela aldarrikatzen: Ala, gauza guztien sortzailea.
c) Ezagutzen al duzue monumento kristau edo musulmanik zuen autonomía-erkidegoan edo penintsulan?
Hispano-arabiar artea Al Andalus eskualdean garatutako islamdar artea da, VIII eta XV.
mende artean. Monumentu nagusien artean daude:
~ 32 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Meskita Nagusia (Kordoba)
Alhambra (Granada)
Giralda (Sevilla)
Alkazarra (Sevilla)
Aljaferia jauregia (Zaragoza)
Kristau monumentuak: Salamankako katedrala, Rocio-ko ama birjina,…
d) Izan al zarete inoiz mairu eta kristauen festak ospatzen dituzten herriren batean? Erantzuna baiezkoa bada, azaldu festa horiek. Hiztegian bilatu “mairu” hitzak zer esan nahi duen.
Bai, adibidez, Aste Santuan. Kristau-erlijioan, Erramu-igandean hasten eta Larunbat
Santuan bukatzen den astea da, Jesukristoren nekaldia eta piztuera ospatzen dena.
Kristauen artean liturgia-jarduera handiko aldia da. Zehazki Erramu-igande eta Larunbat
Santu artean ospatzen bada ere, badaude aurreko ostiraletik (Minen ostirala) eta
Berpizkunde-igandera arte ospatzen dutenak.
Erlijio desfile bat izaten da non antolatzen duten pertsonak alde batetik bestera joaten
dira, hasierako puntura itzuliz.
Prozesio hauek ez dira soilik kristautasunean ematen, islamean, hinduismoan,… ere
ematen dira.
Ez gara inoiz mairu festa batean egon.
Mairu: iz. eta izond. 1. Afrikako iparraldeko eta, batez ere, antzinako Mauritaniako
herritarra; horri dagokiona. 2. Al-Andalusko herritar musulmana. 3. (hed.) Musulmana. 4.
MIT. Euskal mitologian, paganoei emandako izena. Lekuaren arabera tradizio eta legenda
desberdinak lotzen zaizkie. Euskal Herriko zenbait lekutako trikuharri eta harrespilak,
mairuek eginak dira tradizioaren arabera eta mairu-baratze esaten zaie).
e) Bisigodoek zein hizkuntza hitz egiten zuten penintsulara iritsi zirenean? Bilatu hiztegian germanismo hitza.
Bisigodoak penintsulara iristean, latin arruntean hitz egiten zuten.
Germanismo: iz. 1. Jatorriz alemanezkoa den eta beste hizkuntza batean erabiltzen den hitz
edo esapidea. 2. Alemaniar kultura eta hizkuntzarekiko atxikitasuna edo zaletasuna.
f) Arabiarrek zein hizkuntza hitz egiten zuten penintsulara iritsi zirenean? Bilatu hiztegian arabismo hitza.
~ 33 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Arabiarrak penintsulara iristean, arabieraz hitz egiten zuten.
Arabismo: arabierako hitza zein beste hizkuntza batean erabiltzen den
~ 34 ~
Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
3. Ariketa: ZERGATIK HEDATZEN DIRA HIZKUNTZAK?
Kristauak penintsulako lurraldeak musulmanengandik berrezkuratuz joan ziren. Gaztelako
erresuma ziri moduan hedatu zen penintsulan zehar. Hedapen- aldi honek XIII. Mendean jo zuen
gailurra, gaztelania penintsulako hizkuntza ofizial bihurtzean.
a) Bilatu hiztegian Mozarabiar hitzak zer esan
nahi duen.
Mozarabiarrak Iberiar penintsulako lurralde musulmanetan bizi ziren kristauak ziren.
Erdi Aroan erabili zen batez ere kontzeptu hau. Hitzarmen batzuei esker, nolabaiteko autonomia
mantentzea lortu zuten, emir eta kalifen begiradapean beren lege eta erlijio errituak mantendu
zituztelarik. Bisigodoen ondare zen erritu mozarabiar gaur egun oraindik ere erabiltzen da
Kordobako kapera batean.
Batzuk kristautasunera bilakatutako musulmanak ezkondu zituzten arabia r eta berbere kristauak
ziren. Hauek arabiera ama hizkuntza zutenez, jatorrizko mozarabiarrak ziren. Mozarabiar hauen
artean omeiar aurkako buruzagia izan zen Umar ibn Hafsun zegoen. XI. mendean Toledo konkistatu
ondoren, eta baita Alfontso Bataiatzaileak egindako konkistak eta gero, horietako asko, gehienak
muladiak zirenak, fede-aldaketa jendetsua egin zuten. Batzuetan, hitza kristautasunera
bilakatutako judu sefardiak izendatzeko ere erabiltzen dute. Kontuan izan behar da, XII. eta XVII.
mendeen artean kristautasunera bilakatutako mudejar eta moriskoak ez bezalakoak ziren.
~ 35 ~
Espainiako mapa 1200. urtean
Espainiako mapa 1300. urtean
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Orduko Iberiar Penintsulako hiri askok, tartean Toledo, Kordoba, Zaragoza edo Sevilla,
mozarabiar auzoak zituzten
g) Gaztelania zergatik hedatu zen beste hizkuntzak baino gehiago? Saiatu
zuen erantzuna argudiatzen, horretarako mapak erabiliz.
Gaztelania edo espainiera hizkuntza erromantze bat da, iberiar taldekoa. Erdi
Aroko Gaztelako Erresuman sortu zen, latin arruntak euskararekin izandako ukipen-
egoeraren ondorioz. Horrela bada, espainierak euskararen hainbat ezaugarri fonetiko
bereganatu ditu (bost bokaleko sistema, hasierako "f"-a galtzea...).
Munduan
500 milioi
pertsonak ama-hizkuntza dute. Espainia eta Amerika Latinarraren ia estatu guztietan
hizkuntza ofiziala da. Ama-hizkuntza moduan munduko bigarren hizkuntza erabiliena
da, txineraren atzetik. Bigarren hizkuntzatzat dutenak kontuan hartuz (600 milioi
pertsona), munduko laugarren hizkuntza da; txinera, ingelesa eta hindiaren atzetik.
Gaztelania Erdi Aroan Kantabria aldean hitz egiten zen latinaren aldaera izan
zen. Beste hizkuntza batzuen eragina jaso zuen, batik bat arabierarena, baina
bisigodoen alemanierarena, edo
aurreko sustrai iberiarrena ere bai.
Errekonkistaren garaian, Iberiar Penintsulan zehar hedatu zen Gaztelako
Erresuma bera hedatu ahala. XVI. mendetik aurrera Espainiar Inperioa Ameriketara eta
Asiara hedatzean, gaztelania ere zabaldu zen. Hastapenean bertako hizkuntzak
~ 36 ~
Gaztelaniaren egoera munduan gaur egun
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
errespetatu bazieren ere, XVIII. mendetik aurrera gaztelaniaren erabilpena inposatuz
joan zen. XIX. mendean Ameriketako herrialdeek independentzia lortu zutenean, elite
berriek gaztelania areago zabaldu zuten nazioaren batasuna indartzearren.
Gaztelaniaren lehenengo gramatika 1492ko da, Antonio de Nebrijak idatzia,
Europako hizkuntza moderno baterako egin zen lehena. Hizkuntzaren Akademia
1713an sortu zen "gaztelaniaren hitzak eta esapideak erarik zuzenenean, dotorenean
eta garbienean finkatzeko"
Egungo egoerari dagokionez, gaztelania 21 herrialdetan da hizkuntza ofiziala hiru
kontinentetan (Europan Espainian, Afrikan Ginea Ekuatorialen eta gainerakoak
Amerikan). Mundu osoan 329 milioi lagun mintzatzen dira gaztelaniaz ama hizkuntza
gisa.
c) XV. Mende amaieratik aurrera (1492) gaztelania penintsulatik kanpora
hedatzen hasi zen. Zerk eragin zuen hedapen hori?
Gaztelako erresuman hitz egiten zen erromantzea; estatu espainoleko eta
Amerikako zenbait lurraldetan mintzatzen den eta delako erromantzean jatorria duen
hizkuntza erromanikoa. Iberiar penintsulan egon ziren erromatarrek lurraldean mintzo
ziren iberiera eta hizkuntza zeltikoak estali zituzten beraiek hedarazi zuten latin
arruntarekin; euskarak baino ez zuen bizirik iraun.
V. mendean, Erromatar Inperioaren deuseztatzeak latinaren zatiketa ekarri zuen
eta tokian tokiko hizkeren sorrera. Horrela, denboraren poderioz galaiko-portugesa,
leonera, aragoera, katalana eta gaztelania sortu ziren. Gaztelaniaren ezaugarri nagusiak
latineko hasierako f-a h bilakatzea (idazkeran iraun zuen arren, ahoskeran galdu egin
zen, ustez euskararen eraginez), bokal sabaikariaren aurreko g-a eta j-a galtzea, edo -ct-
kontsonante-taldea -ch- bilakatzea izan ziren, besteak beste.
Erromantzeak indartu arren Europako kultur hizkuntza latina izaten segitu zuen
hurrengo mendeetan. Garai hartan Nafarroako erresumaren lurraldea eta hizkuntzez
euskalduna nagusi zen Burgosko Bureban sortu zen Gaztelania. Zangozatik
emigratutako jendeak ekarri zuen nafar- erromantzea eta musulmanen inbasioarekin
~ 37 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
etorritakoek arabiera eta hebreera hitz egiten zuten bertan. Bisigodoek sartutako
germanismoak eta arabieraren eragina (hiztegi-mailan bereziki) jasan zituen. Berant
Erdi Aroan finkatu zen eta X. mendeko Donemiliaga Kukulako Emiliotar glosak dira
lehen testu idatziak. Berceoko Gonzaloren testuak egoera eleanitz haren isla dira.
Gaztelaniaren hedapena bi alditan gertatu zen, batez ere Gaztelaren indartze
politikoarekin batera: Errekonkista-garaian (XV. mendean) eta Amerika aurkitu osteko
kolonizazio-aroan (XV. mendetik aurrera).
XVI. eta XVII. mendeak
garrantzitsuak izan ziren,
gaztelania modernoaren fonologia
orduan finkatu baitzen. XVIII.
mendean, berriz, gaztelania
modernoaren arauak ezarri ziren
eta Real Academia Española sortu
zen 1713an; mende hartan
finkatutako ortografi arauak ezer
gutxi aldatuta iritsi dira gaur arte.
Egun, munduko hizkuntz mintzatuenen artean laugarrena da Ingeleraren atzetik eta
estatu espainoletik kanpoko hainbat herritan mintzo da: ia Hego Amerika osoan,
Erdialdeko Amerika, Maroko, Filipinak edo AEBetako zenbait hirigunetan eta guztira
210 milioi inguru hiztun ditu (estatu espainolean, Latino-amerikako estatu gehienetan
eta Ekuatore-Ginean hizkuntza ofiziala da.
d) a eta b puntuetan emandako erantzunak kontuan izanik, zein dira hizkuntza bat
beste lurralde batzuetara hedatzeko arrazoiak: erlijioa, literatura, politika,
kultura, ...? arrazoitu zuen erantzunak.
Hizkuntzak hainbat eragileengatik hedatu daiteke, arrazoi ezberdinak eman
daitezke hori gertatzeko, hala nola, bai politikak, erlijioak, kulturak, … eragina du
hizkuntza bat zabaltzeko, gaztelaniaren kasuan adibidez, errege- erreginak izan ziren
horren sustatzaileak, errege- erreginaren bidez zabaldu zen hizkuntza beste herrialde
~ 38 ~
RAE ren egoitza Madrilen.
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
batzuetara. Erlijioak ere zer ikusi handia dauka, erlijioa kontuan hartuz eratzen baita
hizkuntza, azkenean erlijioa du oinarri herrialde batek, hizkuntza bat hitz egiterako.
Kulturak ere eragin zuzena du, bai erlijioarekin eta bai hizkuntzarekin lotura zuzena
baitu; esan daiteke erlijioa herrialdearen kulturaren parte dela.
Aipatzekoa da ere Gaztela Leongo erresumak izan zuen politika kolonialista.
Amerikara heldu zirenean Espainiar ohitura, politika, kultura eta beste hainbat
inposaketekin hizkuntza ere eraman zuten. Horren ondorioz, urteetan zehar espainiar
koloniak izan ziren herrialdeak,hala nola, Hego eta Erdialdeko Amerikan (Brasil izan
ezik) gaztelaniaz bizi dira, hau izan daiteke arrazoirik nagusiena.
~ 39 ~
Amerikako konkistatzaileak
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
4. Ariketa: PENINTSULAKO HIZKUNTZEN MAPA (ariketa hau bi zatitan
banatzen da)
a) lehenik eta behin, autonomia- erkidegoen mapan erkidego horietan ofizial den
edo diren hizkuntzak irudikatu behar dituzue, horretarako kolore desberdinak
erabiliz. Ez ahalztu mapa ondo ulertzeko beharrezko testua idaztea.
Espainia hizkuntza-aniztasun handiko estatu europarra da. Espainiako
hizkuntzak ondare linguistiko eta kultural izugarria dira. Estatu mailan, hizkuntza
nagusia eta gehien erabilitakoa gaztelania da, estatu osoan ofiziala dena. Horrez gain,
beste lau hizkuntzak koofizialtasun maila lortu dute, estatuko hainbat erkidegotan.
Beste hizkuntza batzuk, ofizialak izan gabe, nolabaiteko estatutu-babesa dute.
Errekonozimendua duten hizkuntzak:
*Gaztelania, Estatu osoan ofiziala, gorriz
~ 40 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
*Euskara, koofiziala Euskal Autonomi Erkidegoan eta Nafarroan, urdin ilunez
*Katalana, koofiziala Katalunian, Balear Irletan eta Valentziako Erkidegoan, larrosaz
*Galiziera, Galizian koofiziala, horiz
*Asturiera, leonera, kantabriera, extremeñoa, ofizialtasun gabekoa(k), berde ilunez
*Aragoiera, ofizialtasun gabekoa, urdin argiz
*Okzitaniera, Katalunian koofiziala, berde argiz
*Extremadurako fala, ofizialtasunik gabekoa, marroizb) Bigarrenik,konstituzioko testu
bat irakurriko duzue. Testua Estatuko lau hizkuntza ofizialetan idatzita dago. Artikulu
bakoitzeko lehen atala hartu eta azpimarratutako hitzen artean aurkitzen dituzuen
parekotasun guztiak aztertu. Azterketa honen emaitza ondorengo koadroan jaso
behar duzue.
Hitzak Parekotasunak
Castellano
castellá
castelan
gaztelania
Hitz honetan erro hizkuntza guztietan erro
berdina daukala esan dezakegu. Euskaraz
aldatu egiten da zertxobait hala ere, “ C” “G”
bilakatuz
Lengua
llengua
lingua
hizkuntza
Hizkuntza erromantzeetan hitz honek erro
berdina du, euskaraz , ostera, ez da berdina,
beraz hitz hau ez dago latinetik hartuta.
Estado
Estat
Estado
Estatuaren
Hitz honek erro berdina du hizkuntza guztietan,
beraz, latinetik hartuta dago, konkretuki
“status – us” hitzetik.
Todos
tots
Tódos
Guztiek
Hitz honetan berriz ere sumatzen da
euskararen ezberdintasuna, hizkuntza
erromantzeek erroa konpartitzen duten
bitartean, euskararena guztiz ezberdina da.
~ 41 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Y
i
e
eta
Kasu honetan zalantzan gaudela esan
genezake. “Eta” hitza latinezko “ et” hitzetik
datorrela esan dezakegu, baina besteak ez
gaude ziur nondik datozen.
Zeintzuk dira elkarren arteko antzik handiena duten hizkuntzak?
Gehien parekatzen diren hizkuntzak Katalana, Galiziera, Aragonera eta Gaztelera
da, hizkuntz horietan erabiltzen diren hitzak nahiko antzerakoak dira, berdinak ez
esateagatik.
Zein hizkuntzak du alderik gehien?
Euskarak
Zergatik gertatuko ote da hori? Proposatu ezazue hipotesi bat.
Hizkuntzak beraien artean antza handia dute gehienak latinetik eratorriak
direlako, Latina, antzinako hizkuntza bat da, hasiera-hasieran Erroma inguruko Lazio
eskualdekoa, baina askoz ere gehiago hedatu zen, ordea, Errepublika eta Inperio
Erromatarraren hizkuntza ofizial bilakatu zenean.
Latina dute jatorri egungo hizkuntza askok, hala nola, gaztelaniak (330 milioi hiztun),
portugesak (200 milioi), frantsesak (130 milioi), italierak (70 milioi), errumanierak (28
milioi), katalanak (9,5 milioi), galizierak (3 milioi), okzitanierak (2 milioi) eta beste
hainbatek. Euskarak ere asko zor dio, gutxi gorabehera hiztegiaren % 20 latinetikoa
baita.
5.Ariketa: HIZKUNTZEI BURUZKO TESTU BAT
Jarraian, deskribapen testu bat idatzi behar duzue estatuko lau hizkuntza
ofizialetako bati buruz. Bertan, aukeratutako hizkuntzaren ezaugarriak azaldu beharko
dira.
EUSKARAEuskara, Euskal Herriko hizkuntza da eta euskaldun deritze euskaraz mintzatzen
direnei.
~ 42 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Jatorriari dagokionez, euskararen sustrairik zaharrenak (Erromatar Inperioaren
aurretikoak) Akitania osoan eta Bizkaiko golkotik Andorrara bitarteko Pirinioen bi
aldeetan agertu dira, eta Erdi Aroan behintzat Errioxan eta Burgosko ipar-ekialdean ere
hitz egin zela dokumentatuta dago. Dena den, gai honek interes handia pizten du eta
inolako oinarri zientifikorik ez duten teoriak sortzen dira. Bestalde, urteetan zehar,
gutxitze prozesu gogorra jasan du etenik gabe lurraldeak galduz, eta Nafarroa Garaian,
bereziki, prozesu hori oso nabarmena izan da azken mendeotan.
Euskararen idazkerari buruz esan dezakegu, XVI. mendean idazten hasi zenetik,
alfabeto latindarra erabili duela bere kokaleku geografikoaren eraginez. Gaur egun,
euskal alfabetoak bost bokal ditu:
A , E, I, O, U. Zubererak seigarren bat ere badu: Ü.
eta ondorengo kontsonante hauek:
B , D, F, G, H (gorra mendebaldeko euskalkietan, hasperendua ekialdekoetan), J
(gipuzkeran, ahoskera belarra du, gaztelaniaz bezala; gainerako euskalkietan
eta euskara batuan, sabaikaria), K, L, M, N, Ñ, P, R, S, T, X, Z.
Gainera, beste bost kontsonante ere baditu, beste hizkuntzetikako maileguak idazteko:
C (eta haren aldaera Ç), Q, V, W, Y.
Kontsonante horietako batzuk konbinatuz, ondorengo digrafo hauek sortzen dira:
DD, RR, TT, TS, TX, TZ.
Azentuari dagokionez, ez da idazkeran adierazten, hitz baten ahoskera asko aldatzen
baita esaldi batetik bestera eta baita euskalki batetik bestera ere, izan ere, euskalki
desberdinak daude eta bakoitzak bere ezaugarriak ditu.
Gramatika, euskararen ezaugarri nagusienetako bat da, eta zailtasun handikoa
dela esan behar dugu, izan ere, hizkuntza indoeuropearra ez denez eratze edo
joskera desberdinak ditu, beste hizkuntzetan aurkitu ezin ditzakegunak. Euskal
gramatikaren barnean, euskal aditz sistema izaten da normalki, ikasteko arazo
~ 43 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
gehienak ematen dituena, baita euskal hiztunentzako ere. Euskal aditzak aditz
languntzaile perifrastiko batekin sortzen dira, lehen aditza infinitiboan utziz (edo
atzizkiren bat gehituz) eta aditz laguntzailea jokatuz.
Hau ikusita, esan dezakegu euskaren jatorria misterio bat dela oraindik nahiz
eta hizkuntzalaritza historikoan aditu direnen artean onartuena izan euskara milaka
urtez hitz egin dela Pirinioen inguruan. Izan ere, beste hizkuntza batzuekiko
ahaidetasuna bilatzen saiatu dira, baina frogatu da teoria horiek ez dutela behar
besteko oinarri sendorik.
Honez gain, azpimarratu beharra dago urteetan zehar euskarak izan duen
atzerakada, Espainiar penintsulako mapa desberdinak begiratuz gero erraz ikusten
baita euskal hiztunen lurraldearen murrizketa.
~ 44 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
5.3.3 sekuentzia : BIZIKIDETZA ETA GATAZKA
1. Ariketa: HIZKUNTZA ETA ERLIJIOARI LOTUTAKO
AURREIRITZIAK
a) Zure taldekideekin batera aurreiritziak erakusten dituzten antzeko esaldiak bilatu
behar dituzue.
Behin adin batera heltzean oso zaila da hizkuntza berri bat ikastea.
Marokoarrak matxista hutsak dira.
Bizkaiko kostaldean oso euskara itxia egiten dute.
Andaluziarrek ez dakite gaztelaniaz ondo hitz egiten eta beraien azentua dela
eta, askotan oso zaila da esaten dutena ulertzea.
Ezinezkoa da japoniarren idazkera ikastea, dena irudien bidez egiten baitute.
b) Hizkuntza batzuk hobeak al dira besteak baino? Zergatik?
Guztiok diogu nolabaiteko maitasuna gure ama hizkuntzari, hau da, lehenengo
ikasitakoari edo hobeto hitz egiten dugunari.
Hala ere, ez dugu uste hori gainontzeko hizkuntzak gutxiesteko arrazoia denik,
izan ere, guztiak desberdinak diren heinean bakoitzak bere ezaugarriak izango ditu, eta
ez dute zertan batzuk beste batzuk baino hobeak izan behar; ez hiztun kopuruagatik,
ez historiagatik eta ezta ezaugarri lexiko, gramatikal edo hiztegiagatik ere. Izan ere,
ezin dugu hizkuntza baten kalitatea neurtu duen hiztegiaren aberastasunagatik edota
gizartean duen estatusagatik, guzti hori baino askoz ere gehiago delako hizkuntza bat,
eta honek pertsonengan eragiten duen sentimendua ere bai.
Laburbilduz, esan dezakegu bakoitzak berea maite duela, eta bere
nortasunaren parte sentitzen duela, baina guztiak direla beharrezkoak, eta ez dagoela
hizkuntza hobeagorik edo txarragorik hauen ezaugarriak edozein direla ere.
~ 45 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
c) Taldeka, goiko aurreiritzietako baten antitesia den esaldi bat idatzi, zuen iritziak
laburbilduz.
Aurreiritzia: “Hobe litzateke denok hizkuntza bera erabiliko bagenu”.
Antitesia: Hizkuntza, lehen esan bezala kulturaren parte da, eta denok berdin hitz
egingo bagenu honen parte bat galduko genuke. Aniztasuna da daukagun gauzarik
ederrena eta denok modu batekoak izaten saiatu gabe hori aprobetxatzen ikasi
beharko genuke, besteengandik ikasiz hain zuzen ere.
2. ARIKETA: MUNDUKO HIZKUNTZAK
a) Denon artean gogoeta egin ondoren taldean osatu dugun eskema:
1. Munduko hizkuntza guztiak dira onak
1.1. Ez ordea hauekin egiten de guztia.
Askotan giza hizkuntzak manipulatu.
Hizkuntzei buruzko aurreiritzi asko
Hizkuntzen artean bereizketa hauek egiten dira:
Musika doinua dutenak eta hizkuntza zakarrak
Argiak eta ilunak
Zailak eta errazak
2. Hizkuntzen etorkizuna herrien mendekotasun- harremanen araberakoa izango da.
2.1. Hauek bizirik iraungo dute jatorrizko hiztunek zaintzen duten bitartean.
b) Aurreko testuaren iruzkin- testua gaiari buruz dugun iritzia jasoz:
Testua, hizkuntzei eta hauen inguruan sortzen diren uste edo aurreideien
ingurukoa da nahiz eta guk honen zati txiki bat bakarrik irakurri.
Egileak, munduko hizkuntza guztiei ematen die garrantzi bera, izan ere, bere
ustetan guztiak dira onak nahiz eta askotan hauekin egiten den guztia ona ez izan.
Esaldi honekin, esan nahi duena da aurreiritziak sortzen direla hizkuntzen inguruan.
~ 46 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Gaia eztabaidatu ondoren, honekin guztiz ados gaudela esan behar dugu, izan
ere, munduan milaka hizkuntza badaude, gutxi edo asko baina hiztun kopuru bat
dutelako da, eta hiztun kopuru bat badute, komunikatzeko balio dutela esan nahi du.
Beraz, gehiago aztertu gabe ondorioztatu dezakegu guztiek betetzen dutela beraien
egitekoa.
Bestalde, egia da ezagutzen ez ditugun hizkuntzekiko uste edo aurreideiak
sortzen direla, adibidez: “alemaniarrek ahoskera zakarra dute”.
Hala ere, badaude beste aurreiritzi batzuk gainontzeko hizkuntzak gutxiesten
dituztenak, batez ere hiztun gutxi dituztenak eta ondorioz, gehiengoarenak direnak
goresten dira.
Laburbilduz, azpimarratu beharra daukagu hizkuntza guztiek dutela balio bera
dituzten ezaugarriak edo estatus soziala edozein dela ere, eta kontua ez dela hiztun
asko edukitzea. Izan ere, testuaren amaiera aldera esaten duen bezala hizkuntza batek
bizirik iraungo du jatorrizko hiztunek zaintzen duten bitartean.
Amaitzeko, hizkuntza dagokion herrialdea edo gizartea besteengandik bereizten
duen ezaugarri garrantzitsu bat da, eta guztiok hizkuntza bera erabiltzeak bereizgarri
horien desagerpena ekarriko luke.
3. ARIKETA: HIZKUNTZEN ARTEKO HARREMANAK
a) Euskarazkoak ez diren hitz, esaldi eta esamoldeak:
Letter
City (hiria)
“garden”-a (lorategia)
Very nice
School (eskola)
English
Asuntoa
b) Euskara eta gaztelaniaren artean gertatzen diren horrelako adibideen zerrenda.
Euskaraz, askotan gaztelaniazko hitz batzuk erabiltzen dira eta honako hauek dira
topatu ditugunak:
~ 47 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Leitu
Eskribitu
Kantatu
Kafea
Politika
Literatura
c) Egunkari bateko zuzendariari gutuna idatzi ondorengo tesietako bat erabiliz:
Hizkuntzen arteko mailegu eta ukipena hizkuntza horien
bizitasunaren eredu dira.
Maileguek eta ukipenak pobretu egiten dituzte hizkuntzak, eta haien
nortasuna ezabatu dezakete.
Bilatu hiruzpalau argudio aukeratutako tesiaren alde, eta zuen iritzia argi eta garbi
jasotzen duen testu bat idatzi argudio horiek erabiliz.
Zuzendari jauna:
Gutun honen bidez adierazi nahi dizugu, asko interesatzen zaizkigula hizkuntzak
batez ere, euskara, eta honen inguruko aspektu desberdinak (jatorria, gramatika,
erabilera …). Guzti hauen artean, mailegutza (hizkuntza batek beste hizkuntza bateko
hitzak hartu eta bere arau fonetikoetara egokitzea) ere badago, eta kezkatzen gaituen
gauza bat da, izan ere, gaztelaniazko hitz asko erabiltzen dira.
Euskal Autonomia Erkidegoan bi hizkuntza ofizial ditugu, alde batetik euskara
eta bestetik gaztelania, eta jakin badakigu bien arteko desoreka nabarmen bat
dagoela. Leku berean bi hizkuntzen arteko elkarreragina egonda, normala da batak
bestearen ezaugarri edo hitz batzuk hartzea, izan ere, euskara ez da hor aparte edo
isolaturik dagoen zerbait.
Hala ere, mailegutzak euskarari kalte egiten diola uste dugu, ez baitira 4 edo 5
hitz soilik gaztelaniatik hartu ditugunak kultura eta zibilizazio hitzak (pilitika, literatura,
liturgia, kilometro, hektometro …) izan daitezkeen bezala.
Euskara hizkuntza gutxitua da, eta bere lexikoa defendatu beharra dagoela uste
dugu gaztelaniazko hitzak hartu gabe, izan ere, hori euskara da gure kulturaren
~ 48 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
oinarria, besteengandik bereizten gaituena, eta gure hizkuntzako lexikoaren zati handi
bat gaztelaniazko hitzez osaturik badago nortasun edo berezitasun hori galtzen du.
Lehen esan bezala, gu eta baita euskara ere tetsuinguru batean kokatuta gaude,
eta ezinezkoa da inongo eraginik ez jasotzea, hau da, ez da ezer gertatzen euskal
jatorria ez duten hitz batzuk erabiltzeagatik, baina zaindu beharreko gauza bat dela
uste dugu, epe luzean honek euskararen lexikoaren galera suposatu ez dezan.
Bukatzeko, eskerrak eman nahi dizkizugu zure arretagatik, eta gure eskaria
kontuan izango duzulakoan agurtzen gara
4. HIZKUNTZAK KUTSATU EGITEN DIRA
Ariketa hau binaka egin behar da. Bietako batek testu labur bat idatzi beharko du,
horretarako, irakasleak “Spaninglisheko” hitzak biltzen dituen glosario laburra
emanbgo dio. Testua idazten duenak ahalik eta hitz gehien erabili beharko ditu hiztegi
horretatik. Ondoren itzuli egin beharko du, hiztegia erabili gabe.
Espanglish
El otro día wachando la TV vi un anuncio de dishes, entonces me di cuenta de que
uanmortaim tenía una apointment con la cocina, tenía que mopear los dishes, limpiar
las ventanas, vacumear la carpeta, etc. Y a pesar de que yo lo que quería era ir de
shopping, decidí jugármela frío. No wey pensaba amargarme el día o arguar con mi
madre para no hacerlo. Cuando mi madre volvió para atrás no podía bilivar lo que veía,
por una vez no le disapunté.
Euskaraz
Herenegun telebista ikusten plateren iragarki bat ikusi nuen, orduan zoritxarrez
zukaldearekin zita bat neukala konturatu nintzen, harrikoa egin, leihoak garbitu,
alfonbrak aspiratu,.. behar nuen. Nahiz eta nik nahi nuena erosketak egitera joatea
~ 49 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
zen, lasaitasunarekin ibiltzea aukeratu nuen. Ez nuen eguna garraztuko edo amarekin
borrokatuko ez egitearren. Ama etxera bueltatu zenean ezin zuen sinetsi ikusten hari
zena, ez nion makur egin.
~ 50 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
2. PRAKTIKA: SISTEMA DEMOKRATIKOAREN BILAKAERA
Sistema demokratikoaren eboluzioa. Demokraziaren aurrerapen geldoak
mendebaldean.
Derrigorrezko bigarren hezkuntzako ikasleak, memoria historikoa
landuko dutenak, gaurko demokraziaren analisiarekin hasiko dira. Horregatik ezin dira
aipatu gabe utzi demokrazia lortzearren egindako saiakera guztiak Kristo aurreko mila
urtean.
Sistema demokratikoak aldaketa eta jarraikortasun prozesu zabal batean
eboluzionatzen dira.
Lerro ebolutibo honen helburu didaktikoa koiuntura historikoetan demokraziak
inspiratu, orientatu eta itxuratutako bizitza politikoa eta apaltasun soziala da.
2.1. Demokraziaren eboluzioa aro modernoetaraino: prozesu irregular eta
zaila.
Esan daiteke existitzen dela lehenengo demokrazia espontaneo bat gizarte
ehiztari eta batzaileetan.
Bakoitzaren gaitasunen arabera, guztiek hartzen zuten parte ehiza eta batze
lanetan, taldearen biziraupena baitzen helburua.
Baina bizi kolektiboko partizipazioa ez zen demokratikoa, (elkarrizketa eta
erabakiak hartzean oinarritua), bizitzako aspektu guztiak arauen bidez
kodifikatuta baitzeuden.
Nekazaritza iraultzak hainbat gertakari garrantzitsu ekarri zituen:
sedentarismoa, hirietako hazkunde demografikoa, estratifikazio soziala etab.
Sedentarismoak, giza espazio egonkor bat esan nahi du, non ekintzak eta
boterea hierarkizatu egiten diren
~ 51 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
2.1.1. Lehen konfigurazioa partizipazio popularrean oinarritutako gobernuan:
demokrazia zuzena mundu klasikoko Hiri-Estatuetan.
Erroma gizarte tribal bezala hasi zen, nagusi oligarkiko eta monarka
patriarkalekin.
Aurrerago aldaketa prozesu bat egon zen kolektibo berriek (artisauek,
dendariek …) komunitatean indar handiagoa hartu zutelako. Ekialde eta
Mendebaldearen arteko merkataritzak aktibitate ekonomiko baten
intentsitateari laguntzen dio.
Gizarteko sektore berriek aristokraziaren aurrean beraien eskubideak
aldarrikatuko zituen sistema demokratiko bat eskatu zuten.
Aktibitate berritzaileei lotutako taldeek, herritar guztien berdintasunean
oinarritutako sistema demokratiko bat inposatu zuten.
Garai hartan arrazionaltasuna agertu zen, hau da, arrazionaltasunean
oinarritutako azalpen zientifikoa, eta ez erlijiosoa erabakiak hartzeko orduan.
Demokrazia kontzeptuak jatorri grekoa du eta gure ideologi libertarioa,
berdintasuna, justizia, solidaritatea etab. Grekoen parekoak dira.
Demokrazia grekoa isotomian datza, herritarren berdintasuna legearen
aurrean. Isotomia, berdintasuna kargu publikoetara sartzeko eta isegoria,
denen eskubidea hitz egitea asanbladan denen aurrean.
Atenaseko demokrazia eredu izan arren pentsalari grekoek ere baztertu zuten:
Platonek errefusatu egin zuen eta Aristotelesek beharrezko ikusten zuen
mugatzea.
Mende batzuk geroago, iraultza frantsesaren ostean demokrazia klasikoak
miretsi egiten ziren nahiz eta ez imitatu.
Argi dago nahiz eta demokrazia klasikoa ez den demokrazia modernoa
bezalakoa badaukala jatorri komun bat eta agian amaiera parekoa ere bai.
Instituzioetako barne dinamikak berdinak ziren hirietan. Asanbladek
errepresentazio berdinak zituzten ...
~ 52 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Demokrazia klasikoa zuzena zen, alderdi politiko egonkorrik gabea, eta herritar
guztiek beraien ekarpena asanbladatan egin ahal izatea suposatzen zuen. Hala
eta guztiz baztertuta geratzen ziren emakumeak, atzerritarrak eta esklaboak.
Sistema demokratikoak ingurune nazionaletan eboluzionatzeko iraultza
ingelesari (XVII) eta liberal burgesari itxaron behar izan zien.
2.1.2. Erdi Aro azpiko hiriak: demokraziaren bila milurte bateko
menpekotasun erlazioak
Demokrazia klasikoaren zikloak 500 urte iraun zuen. Mediterraneoan sortutako
askatasun antsietateak berriz, Kristo aurreko I-eraino. Erdi Aroan ezkutuan
iraungo du.
Germaniako inbasioak bateraezinak ziren demokraziarekin.
Mundu kristau mendebaldean gizonak ez ziren eskabluak baina hala eta guztiz
ez ziren libreak, jopuak baizik.
Dinamika ekonomikoak berriz ere feudalismoak merkantilismoaren hedapena
aurrera eramateko mugapena agerian utzi zuenean erabakiak era parte
hartzailean hartzeko etapa oso geldoa izan zen Erdi Aro azpiko hirietako
demokrazia mugapenetatik hasita, Holanda eta Ingalaterrako parlamentuetako
Estatuaren lehen formetaraino.
Independentzia deklarazioa Estatu Batuetan XVIII ean eta Iraultza frantsesa
1789an.
Nahiz eta Erdi Aroko parlamentu bat ere ez zen izan guztiz demokratikoa,
demokrazia errepresentatzailea Erdi Aroko tradizio parlamentariotik sortu zen,
ezinbestekoa dena prozesu demokratiko batean.
Espainia Kristauan entzute handia izango dute Gaztelako zein Aragoiko gorteek,
baina batez ere Kataluniakoek, non garai goiztiarretatik joera demokratikoak
eman ziren.
Bertan, erregearengandiko independientea izango zen botere legegile
bat ezartzen saiatu ziren: Liullen doktrina eta paktismoa, non bere
~ 53 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
filosofia politikoak herri subiranotasuna aipatzen duen, edo Eximenis,
XVI. mendean bertan munduko herrialde guztiak errepublika moduan
antolatuko zirela aurreikusi zuena. Ideia horiek Espainiako pentsaera
demokratikoan eragin handia izango zuten.
Gizakiak ez du etsitzen errepresio ezberdinen askapenean, eta behin eta berriz
askatasun, berdintasun eta justizia nahien atzetik zebilen askotan etendako
demokraziarako prozesuan.
Estatu modernoak eratzerakoan, sistema demokratikoentzat eten bat sortu
zen.
Autoritarismoak inspiratzen zuen estatu moderno hauen proiektu politikoak
leku gutxi uzten zion erakunde demokratikoen eratzeari, eta herritarren parte
hartzeari. Monarkia autoritarioak bi mendez luzatuko ziren, XVIII. mendean
iraultza demokratikoa garatzen hasiko zen arte.
Demokraziaren egituratzeko aurrerapen handi bat Spinozak eratu zuen.
Demokraziaren lehen hitzaldia zen, non esaten zuen gizataldea izango
dela boterearen indar konstitutiboa.
2.1.3. Ingalaterra iraultza demokratiko modernoen aitzindaria.
XVII. neko Iraultza Ingelesak behin betiko pausua ezarri zuen demokraziaren
aurrerapenean.
1640ko Ingalaterrara ailegatzean ezin daiteke saiakeretaz hitz egin, baizik eta
benetako iraultza batez.
Konfiguratu eta ideologikoki planifikatu gabeko iraultza izango da
(frantsesaren kontrakoa) eta Parlamentuaren eta eta dinastia
Estuardoren absolutismo errealaren arteko liskarrean planteatuko da.
Monarkien parean egotea lortu nahi zuten.
Botere legegile parlamentarioaren areagotzea bilatzen duen iraultzak pisu
politikoarekin gehiago eboluzionatzen du pisu sozialarekin baino.
Demokrazia baterako bideak ez zituen hainbat liskar ekiditu, hala nola, gerra
zibila, errege baten hilketa eta errepublika gogor baten ezarpena.
~ 54 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Nahiz eta botere errealaren mugapena izan, iraultzaren eta herritarren
partizipazioaren arrazoi gehiago badaude, hala nola, faktore erlijiosoak.
Geroago Niveladores deitutakoak. Hauek askatasunaren jarraitzaileak ziren eta
demokrazia klasikoan sortutako guztiarekin bukatu nahi zuten.
Bere garaian oso garrantzitsuak izan ziren bere askatasun eskaerengatik.
Baina beraien mugimenduak ez zuen alderdi politikorik errepresentatu
eta beraz oso gutxi iraun zuen.
Arazoak izan zituzten propietatearen banaketekin eta baita gobernua
martxan jartzeko mekanismoekin.
Iraultza ingelesak ere bere teorikoak izan zituen, hala nola, Locke, nork herria
mugitzeko animatzen zituen.
Iraultza honen azkenengo emaitzak oso positiboak izan ziren:
botere errealaren mugapena, monarkia konstituzionala, etab.
2.2. Aro Garaikideko demokrazia eta herritarren eskubideen eskaera
XVIII. mendearen amaieran, ilustrazioaren ideiekin, esan daiteke iraultzak
instituzionalizatu egin zirela, eta honek demokraziaren aurrerakuntzaren
prozesuan pausu garrantzitsu bat suposatu zuen.
2.2.1. Estatu Batuak: helburu bikoitzeko iraultza
Ipar Amerikako Estatu Batuetako iraultzak antzekotasun handiak izan zituen
aurrekoekin, adibidez, Ingalaterrakoarekin, eta baita Erroma eta Atenasko
prozesu demokratizatzaileekin ere.
Independentzia lortzeko Estatu Batuen iraultzan, Locke eta ilustratu
frantsesetan inspiratutako oinarri ideologikoak egon ziren.
Iraultza moderatua izan zen, jabe eta burgesena. Berdintasuna eta askatasuna
eskatzen zuten, baina jabego pribatuarekiko defentsarekin eta elkarbizitzaren
inguruko berrikuntza handirik gabe.
~ 55 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
2.2.2. Betiko eta guztiontzako iraultza bat.
Frantziako Iraultzak ideologikoki planifikatutako paradigma bat eratu zuen, landua
eta modernoa.
Gizarteko sektore batzuek eskubide politikoak lortu zituzten, eta “askatasuna,
berdintasuna eta anaitasuna” deituriko printzipio hirukoitza ezarri zuten.
Beste lorpen garrantzitsu bat herritarren eskubideen erreklamazioa izan zen,
eskubide feudalen abolizioarekin batera. Hau, demokraziaren historiako
erreferentzi puntu bilakatu zen, eta baita honen ostean garatutako konstituzio
instituzionalentzako eredu ere.
1792an, monarkiaren abolizioarekin errepublikara pasatu ziren.
Aldaketa honen saiakera oso gogorra izan zen eta nahitaez prozesua moderatu
behar izan zuten.
2.2.3. Sistema demokratikoen konfigurazio geldoa gizarte industrial berrian
eta estatuko eredu politikoan.
Napoleonen porrotaren ondoren, eta baita aurretik ere, liberalismoan eta
nazionalismoan oinarritutako mugimendu iraultzaileak zabaldu ziren Europa
osoan.
Borroka, aurrerakuntza eta demokraziaren atzerapenez betetako garai luze bat
hasi zen, XIX. mende osoan zehar iraungo zuena.
XIX. mendearen erdialdean, Europako zati handi bat monarkia konstituzionalen
menpe bizi zen.
Espainian, saiakera demokratizatzailea 1868an eraman zen aurrera, Isabel II.a
tronutik kendu zutenean. Honen ostean eduki moderatuko konstituzio bat
onartu eta errepublika labur bat ezarri zen, barne arazo eta separatismoz josia.
Laister, Errestaurazioak monarkia konstituzional bat ekarri zuen, alderdi
kontserbadore eta liberalekin. Agintean txandakatu ziren mendearen amaieran
zehar.
~ 56 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Mugimendu liberal guztiek herritarren parte hartze aktiboaren garrantzia eta
beharra azpimarratzen zuten. Beren helburua ahalik eta askatasun eta
berdintasun maila altuena lortzea zen.
Industrializazioak bultzatuta hazi ziren erregimen demokratikoek, liberalismoko
printzipioetan oinarriturik, beren merkatua garatzea zuten helburu.
2.2.4. Tentsio demokratikoak XX. Mendean
XX. mendean, bi mundu gerren ondorioz tentsioak sortu ziren demokraziaren
inguruan
Mendearen lehen erdian faxismoa nagusitu zen demokrazia
deuseztatuz.
Bigarren erdian berriz, berdintasuna eta askatasunaren printzipioak
zabaldu ziren .
Mendebaldean, giza eskubideak langileen borrokari esker lortu dira belaunaldiz
belaunaldi pasatuz.
1992tik aurrera, mendebaldeko kultura kapitalistan korronte “libertaria” eta
“komunitariaren” arteko enfrentamendua sortu zen.
XX. Mendean emandako lorpen garrantzitsu bat emakumeen boto
eskubidearena izan zen.
Nahiz eta gaur egun normaltzat hartu, demokraziaren hasieratik emakumeak
sistematik baztertuta zeuden, herritarren parte hartzea gizonen zeregin bat bezala
hartzen baitzen.
Etapa luze honetan emakumeen eskubideen aldeko hainbat ahots entzun ziren,
besteak beste:
”Declaracion de los Derechos de la Mujer y de la Ciudadania (1771)”;
Olimpia de Gouges-ek idatzia.
“Vindicación de los derechos de la mujer (1792); Mary Wollstonecraft-
ek idatzia.
~ 57 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Langileen klaseak sufragio unibertsala lortu zuen, baina gizonezkoena bakarrik,
eta XX.mendean zehar emakumeen boto eskubidearen alde egindako presioak
mendearen amaieran eman zuen bere fruitua.
Emakumezkoen botu eskubidea lortu zuen lehen herrialdea Zeelanda Berria
izan zen, 1893an, eta jarraian Australia (1902).
Europan, ipar mendebaldeko herrialdeak izan ziren lehenak; Finlandia (1906),
Norvegia (1913), Danimarka eta Islandia (1915).
Espainian berriz, II.Errepublikarekin lortu zen, 1931n.
~ 58 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
3. Praktika: Lisboako Tratatua1- 2
-Ideia nagusiak eta interesgarriak: Lisboako Tratatuaren barruko elementuetatik asko
destakatzen du herritarrentzako irabazi politiko handiagoa eta hogeita zazpien
Europako instituzioen modernizazioa.
Beraien kompromezuen artean daude aldaketa klimatikoaren aurka ahalik eta gehien
egitea, eta energia politika. Lehen aldiz apartatu bat dago energien inguruan.
Tratuaren prioritate handienak dira askatasuna, justizia eta segurtasuna. Erabakiak
azkar eta garden hartzen dira horrela herritarrak ideia gehiago izango du hauen
aktuatzeko arrazoiez.
-Ondorioak: Tratatuak abantaila asko dakarzkie UE-ko herritarrei, zenbait arlotan eta
beraien prioritate nagusienak askatasuna, justizia eta segurtasuna dira, herritarren
gehien baloratzen dutena.
Balorazio pertsonala: Oso ondo iruditzen zaigu batez ere aldaketa klimatikoaren
aurkako neurriak hartzen eta baita energi berriztagarriaren inguruan eztabaidatzea.
Egia izanez gero diotena oso ondo dagoela uste dugu.
2- 4
-Ideia nagusiak eta interesgarriak: Komisioak dio gutxienez milioi bat herritar ados
badaude beraien ideiak edo proposamenak eraman ditzaketez Tratatua aplikatzeko.
Iniziatibaren modalitate zehatzak legislazio bidez erabakitzen dira.
-Ondorioak: Herritarrek zerbait proposatu nahi badute milioi batera ailegaztuz gero
beraien proposamena aurkezteko aukera izango dute Tratatuan.
Balorazio pertsonala: guztiz garrantzizkoa iruditzen zaigu herritarren iritziak kontutan
hartzea baina milioi bat baino gutxiako proposamenak ere kontutan hartzeko
eskubidea dute.
3- 1
~ 59 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
-Ideia nagusiak eta interesgarriak: Gaur egun UE-k bere partaideetatik 15
herrialderentzako arauak ditu.
Gero eta gehiago dira UE-.ren jarrera kolektibo bat nahi dutenak denoi afektatzen
dizkigun arazoei soluzioa aurkitzeko. Tratatuaren funtzezko arrazoiak 3 dira: erabakiak
hartzeko orduan eraginkortasun gehiago, demokrazia gehiago Parlamentu
Europarraren eta nazio parlamentuen protagonismoari esker eta kanpoko jarreran
koerentzia gehiago.
-Ondorioak: Europako Tratatua herritar guztioi afektatzen dizkigun arazoak
konpontzea duela helburu eta 15 herrialdeentzako arauak ditu gaur egun.
-Balorazio pertsonala: Erakunde garrantzitsu bat da eta ondo pentsatuta dago, izan
ere, gaur egun beharrezkoa da horrelako zerbait arazoei aurre egiteko denen artean.
4- 6
-Ideia nagusiak eta interesgarriak: hemengo araua gehiengo kualifikatuen botazio
bidezkoa da. Erabakiak onartzen dira baiezko botoak %55 badira UE-ko herrialdeen
artean eta herritarren %65.
-Ondorioak: Bai herrialdeen ordezkariek zein herritarrek daukate boto eskubidea UE-n.
-Balorazio pertsonala: oso grrantzitsua da denen iritzia artesa kontutan, Denok aitugu
boto eskubidea, batez ere UE-n hartzen diren erabaki garrantzitsuetan.
5- 10
-Ideia nagusiak eta interesgarriak: Europako tratatuaren helburuetako bat da
ingurugiroaren hobetzea. Garapen iraunkorra sustatu nahi dute. Aldaketa klimatikoa
da gizarteak aurre egiteko duen erronka.
-Ondorioak: UE-k helburu bezala dauka ingurugiroa zaintzea eta aldaketa klimatikoari
soluzioak aurkitzea, behar beste garantís emanez guretzat hain garrantzitsu en gai
honi.
~ 60 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
-Balorazio pertsonala: Oso garrantzitsua iruditzen zait ingurugiroaren arlo hau,
gizakiarentzat guztiz funtsezkoa delako. Aldaketa klimatikoa biziko dugun errealitate
bat da eta ahal den neurrian soluzioak aurkitu behar dira.
6- 12
-Ideia nagusiak eta interesgarriak: UE-k Europaren ahotsa altzatzen du munduaren
aurrean. Tratatuak titulo berdin batean batzen ditu kanpoko erlazioen indarrean
dauden xedapenak. Honela UE-ren indarra handitzen eszena internazionalean.
-Ondorioak: UE-k garantzi handia duela nazioartean eta Europaren ahotsa ozen
entzuten dutela mundu guztian.
-Balorazio pertsonala: Funtsezkoa da jendeak jakitea beraien herrialdeak norainoko
garantzia duen mundu mailan eta beraien iritzia kontutan hartzen den.
7- 13
-Ideia nagusiak eta interesgarriak: Lehenengo aldiz Lisboako tratatuak oinarri juridiko
bat ezarri du laguntza humanitariorako. Tratatuak dio txirotasunarekin bukatzea dela
helburuetariko bat. Eta premiazko finantziazio laguntzak behar dituztenean laguntzak
bizkortuko dira.
-Ondorioak: UE-k behartsuei ere laguntzea du helburu ahal den enurrian. Baita ahalik
eta laguntza gehien ematea edozein kasutan.
-Balorazio pertsonala: Gauzarik garrantzitsuenetarikoa da munduko pobrezia eta
honen aurrean zerbait egin behar dela argi dago. Ezin bestekoa ikusten dugu UE-k
honetan duen eginbeharra eta ahalik eta esfortzu gehien egin behar dela honekin
bukatzeko.
8- 15
~ 61 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
-Ideia nagusiak eta interesgarriak: Defentsak herrialde bakoitzaren eskuetan jarraitzen
du. Tratatuak dio herrialdeek beraien ahalmen zibilak eta militarrak EU-ren eskuetara
ipini ditzake behar izanez gero. Estatu batek nahi duenean parte hartu dezake
armagabetze, zein misio humanitarioetan.
-Ondorioak: Tratatuarekin ez da ejerzito berririk sortu beraz noizbait hauen beharra
izanez gero herrialdeko bakoitzeko ejerzitoak erabili beharko ziren, beti ere herrialde
horrek ekintzan parte hartu nahi baduen.
-Balorazio pertsonala: Garrantzitsua da jendeak jakitea ez dagoela ejerzito berririk, izan
ere azken finean ejerzitoen finantziazioa denon dirua da eta jende asko ez legote
honekin ados egongo. Gure ustetan badaude nahiko ejerzito oraindik bat gehiago
egiteko moduan. Beste gauza batzuek garantís handiagoa dute XX1. mendean.
9- 20
-Ideia nagusiak eta interesgarriak: UE-ko tratatuetan beti moldatu izan dira existitzen
ziren testuak. Eta tratatu honekin ere prozedura berdina jarraitu da. Gainera badago 2
tratatuek irmatutako testu bat, non Lisboako tratatuko modifikazio denak
baterabiltzen disuena.
-Ondorioak: Tratatu berri guztietan modifikatzen dira testuak eta horrela tratatuz
tratatuz. Hori dela eta Lisboakoan ere modifikatu da. Horregaitik ez da erraza
irakurtzen.
-Balorazio pertsonala: Jende arruntak ez ditu gauza asko ulertzen tratuaren inguruan
eta nahiz eta irakurri gauza asko ez dira errez ulertzen eta beharrezkoa da jendeak
ulertzea zein den honen arrazoia. Eta UE-k zerbait egin beharko luke irakurmena
errazteko.
10- 21
~ 62 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
-Ideia nagusiak eta interesgarriak: Tratatua 2009ko abenduaren 1ean jarri zen
martxan. Martxan jarri baino lehen 27 herrialdeek beraien erabakiak sartu behar izan
zituzten barnean.
-Ondorioak: Orain dela bi urte jarri zen martxan eta 27 herrialdeen pentsamenduak
daude sartunda barnean.
--Balorazio pertsonala: lehenago jarri beharko zen martxan oso puntu garrantzitsuak
lantzen dituelako eta beharrezkoa zelako horrelako zerbait egotea.
~ 63 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
4.Praktika: Buda Exploto por verguenza
Talibanek hondatutako Buda estatuaren alboan, oraindik hainbat familia bizi
dira. Baktay, sei urteko ume Afganistar batek eskolara joan nahi du, bere auzoan bizi
den beste baten bezala, beti irakurtzen dabilena. Eskolarako bidean, ume batzuk
inguratu egiten dute, jolasaren bidez, gizarteko islarik bortitzena eta zakarrena
plazaratzen dute berarekin . Ume horiek Batkay lapidatzeko helburua daukate edo
Talibanek Budarekin egin zuten berdina egitea .Azkenean ihes egitea lortzen du eta
eskolara joaten da, hala ere, eskolan baztertu egiten dute, hezkuntza eskubidea
urratuz.
1. ¿ Has oido hablar de la destrucción de los Budas de Bayiman, en Afganistan?
Valora la acción taliban.
Ez nuen orain arte Afganistanen Buden destrukzioari buruz ezer ere entzun. Hala
ere, pelikula ikusi eta ezagutza gehiago eukinda Talibanen destrukzioak ez zaizkit ondo
iruditzen. Buda horien balioa kalkulaezina zen, V eta VI. Mendeetko irudiak ziren,
mundu mailan itzelezko balioa zeukatenak. Beraz, hauen destrukzioari ez diot zentzurik
ikusten. Islamaren kontra zeudela ardufiatzen zuten Talibanek, baina nire ustez
hainbat urte dituzten irudi hauek erlijio balioa baino, arte eta historia balioa daukate.
Horrez gain erlijio baten irudien destrukzioa tankeen eta bonbardaketen bidez
eginean, Talibanen radikalismoa ikusten da, bere zapalkuntza eta askatasun falta.
Balio ekonomikoak ikusita, esan dezakegu Buda horiek turismoan garrantzia izango
zutela eta horrela irabazi ekonomikoak ekarriko zituen herrialdearentzat, baina orain
balio hori jaitsi egin da gizakiaren erruz.
~ 64 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
2. Situa Afganistan en el mapa. ¿Cual es su capital? ¿Cuáles son las ciudades más
importantes? ¿Con que paises limita?
Afganistango Errepublika Islamiarra
افغانس999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999تان
Afganistan Erdialdeko Asian dagoen errepublika islamdarra da, Himalaia eta
Kaspiar Itsasoaren arteko eremuan kokatutakoa. Hiriburua Kabul da eta honako hiriak
200.000 biztanletik gora igarotzen dira: Kandahar, Mazar-e-Sharif, Herat eta Jalalabad.
Munduko herrialde pobreenetakoa da, are gehiago, azken urteotako gerrateen
ondorioz. Mendebaldean, Iran du mugakide; hegoaldean, Pakistan; iparraldean,
Turkmenistan, Uzbekistan eta Tadjikistan; eta ipar-ekialdean, Txina.
3. La actitudes y comportamientos infantiles son utilizados por la autora, para
mostrar la violencia y atraso de la sociedad en que viven. Señala los que más te han
impresionado.
Gehien harritu nauen eszenetako bat Batkay lapidatzeko daudenean izan da.
Aurpegia estali egiten diote eta begiko zulotxoetatik umeak harriekin ikusten dira bere
inguruen bueltaka. Nire ustez, eszena hori oso gogorra da, barruan itzelezko egonezina
sortzen duelako umeak Batkay lapidatzeko kapazak izango ziren pentsatzen.
Beste irudi bat Batkay eskolara joateko egiten duen ibilbidea eta ahaleginak da.
Lehenengo eta behin koadernoa erosterako egiten duen dena eta nola inork ez dizkion
arrautsak erosten eta gero zer nolako ibilbide egiten duen ibaia gurutzatuz eskolara
joateko. Bere egoera gurearekin konparatzerakoan, non eskola beharrezkoa eta
dohinizkoa den, benetan itzela dela uste dut.
~ 65 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
4. Toda la pelicula está llena de metaforas, señala las más importantes.
Adibidez, paperezko ontzia ibaitik bidaiatzen denean eskolaren norabidea
seinalatuz, “askatasunaren” edo “bizitza hobe baten” bidea bezala ulertzen da. Beste
adibide bat filmaren lehenengo eta azkenengo eszenak dira, non protagonistak bizi
diren kobazuloa eztanda egiten duen. Eszena honekin ulertarazi egiten gaituzte oso
zaila dela ume horien bizitzak aldatzea, bizitza hobe batentzako esperantza
desagertzen dela.
5. Compara la situación de un niño ante la violencia, en el mundo occidental y en la
película.
Filmean ikusi dugunez, umeek haien eguneroko bizitzetan biolentzia ikustera
ohituta daude. Horregatik daitekeena da ume horiek nagusiak izatean pertsona
bortitzak izatea. Mendebaldeko munduan ordea, biolentzia kondenatu egiten da, eta
txikitatik ume gehienak ulertzen dute biolentzia joera onartezina dela.
6. La pequeña Baktay, quiere ir a la escuela, un derecho que tienen todos los niños
en el mundo ¿qué obstaculos deberá superar?
Baktay eskolara joateko lehenik eta behin koaderno eta arkatz bat erosi behar
du, horretarako dirua behar du. Dirua lortzeko etxean aurkitutako gauzen trukeak
egiten ditu. Materiala lortu ostean, nesken eskola aurkitzeko erronka agertzen da, ume
bandaloen itxialditik ihes egin, mutilen eskolatik egotzia izan, ibaia jarraitu,.. Gainera
eskolara ailegatzean bertan integratzeko arazoak eduki zituen, eta behin integratuta
egonda irakasleak kaleratu egin zion.
7. El fanatismo de los adultos, es copiado por los niños ¿qué podemos hacer ante
esto?
Umeak talibanak imitatzen dutenean ikus dezakegu nolako eragina duten
helduek txikiengan. Horren irtenbide bakarra izango lirateke helduei ulertaraztea
umeen aurrean daukaten jokabideak kontrolatu beharko lituzketela.
~ 66 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
8. Cuando los niños dicen “nosotros somos talibanes”, ¿qué hacen? ¿Qué hechos y
qué frases, reflejan la sociedad adulta?
Haiek talibanak direla esatean, erakusten dute hierarkiak ezartzen dituztela,
talibanak besteak baino gehiago sentitzen direla. Eta horrelako esaldiak esaten
zituzten “Amerikarrak zarete hilko zaituztegu!” “Emakume bat ilea erakusteagatik
harrikatu egiten zaio ” “Ezpainak gorriz margotzea debekatuta dago”..
9. El fundamentalismo relijoso, anula el desarrollo humano y los derechos humanos.
¿cómo valoras la actitud de la joven cineasta?
Nire ustez zuzendariaren jarrera oso ausarta izan da, egoera salatzerako
orduan. Ez delako erraza gizarte baten kontra kritika zorrotz bat egitea eta mundu
osoari erakustea.
10. A lo largo de la pélicula, los adultos no aparecen, sin embargo, ¿cómo se nota su
presencia?
Pelikulan zehar helduen presentzia oso nabaria ez izan arren, umeen jarrerak
oso argi erakusten dute nolako gizartean bizi diren, zeintzuk dira haien ohiturak eta
nolako harremanak mantentzen dituzte besteekin.
11. ¿Cómo es la situación de la mujer en Afaganistán?
Afganistanen emakumeak oraindik ez dira nahi bezain lasai sentitzen burka
kentzeko.
Emakumeen egoera oso larria da. Oraindik ez dauzkate oinarrizko giza eskubideak.
Emakumeak gizonak baino gutxiago dira. Eta eskoletan filmean ikusi dugunez neskak
eta mutilak bananduta doaz.
12. Señala que hechos, reflejan en la película, la situacion de la mujer en Afganistán.
Adibidez mutilak eta neskak eskolara bananduta joatea, emakumeek burka
eramatea behartzea, emakumeek soilik etxeko zereginez eta seme-alaben heziketaz
arduratzea,
~ 67 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
13. El final es muy significativo “si no mueres no puedes ser libre” ¿qué le
queda a nuestra protagonista?
Ezer ez, erlijio askok diotenez, hil ondoren beste bizitza bat hasten da,
benetako bizitza, non dena zoragarria izango den, aske izango garen,.. baina ez dago
hori frogatzeko modurik. Horregatik ¿qué le queda a nuestra protagonista? Galdera
erantzuteko esango nuke ez zaiola ezer gertatzen, hiltzean zeuzkan gauza gutxi haiek
galtzen dituelako: bere familia, bere lagunak, bere etxea, azken finean.. bizitzeko
eskubidea.
14. Reflexiona ¿qué futuro les espera a estos niños?
Bere etorkizuna oso beltza ikusten dut, zortea izanez gero bizirik iraungo
dira, baina jasotako hezkuntzaren ondorioz oso pertsona estremistak bilakatuko dira,
giza eskubideak (emakumezkoak gehien bat) errespetatuko ez dituztena, aniztasuna
onartuko ez dutenak eta erlijioa esaten duenagatik jokatzen dutenak.
15. ¿Qué crees que quiere transmitir la película?
Nire ustez filmaren helburu printzipala budismoaren egoera salatzea da.
Mundua kontzientziarazi nahi du gertatzen hari diren astakeriaz, irtenbide bat bilatu
ahal izateko.
16. ¿Qué escenas te han parecido más duras?
Eszena gogorrenak nire ustez izan dira umeek neska harriekin erasoko
zutela zirudienean, eta eskolara ailegatzen denean ezarlekurik usten ez diotenean eta
irakasleak klasetik kanporatzen duenean.
17. Expresa tu opinión personal de la película ¿qué te ha impresionado más?
Orokorrean pelikula gustatu zait, nahiz eta lehenengo eta azkenengo
eszenak ez ditudan oso ondo ulertu. Gehiago gustatuko litzaidake zehaztasun
gehiagorekin amaiera kontatuko balute. Gehien ikaratu nauena izan da nolako eragina
daukaten helduek umeen jokabideetan.
18. ¿Qué otro título pondrías la película?
Los derechos humanos en evidencia.
~ 68 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
5.Praktika: Giza eskubideak1. SARRERA:
Gizakiaren eta ingurunearen arteko harremanetan, hiru faktore daudela esan
dezakegu: Gizabanakoa, ingurua eta gizarte-antolaketa.
Urteetan zehar eman den giza-garapena oso ezberdina izan da, lekuaren eta sasoiaren
arabera, baina horrez gain konplexua eta akaba ezina, gizakia existitzen den bitartean,
garapena egongo delako.
Gizarte antolaketari dagokionez, 3 mailetan egongo da sailkatuta:
1. Maila mugatuena, gizarte konkretu baten organizazioa hartzen duelako bere
baitan.
2. Egitura soziala, bertan gizarte barruko maila eta azpi-mailak desberdinak sartzen
dira. Horretaz gain, erlazio ekonomikoak, politikoak, juridikoak eta kulturalak
egitura honen barruan daude.
3. Maila hau konplexuena, historian zehar gizakiek elkarrekin izateaz gain, naturarekin
izan dituen harremanak sartzen dira; esklabutza, feudalismoa, energia, lana…
2. JATORRIA
2.1 Jatorriaren oinarri teorikoak
Giza eskubideen sustraietara joateko Frantzian kokatu behar gara XVIII.
mendeko bukaeran. Garai hartan Frantzian erregearen botere absolutuak eta
gizarte estamentalak agintzen zuen. Baina garai hartan herritik eman zen
iraultza intelektual eta burgesaren ondorioz, erregimen demokratikoaren eta
giza eskubideen lehen oinarriak ezarri ziren.
2.2 A.E.B. independentzia eta Frantziako Iraultza
Frantziako Iraultzaren ideiak Amerikar kolonietatik zabaldu zen eta horrela
independiente aldarrikatu ziren. Bitartean Frantzian 1789an lehenengo Giza
eskubideak idatzi ziren, 17 artikulutan.
2.3 Adierazpen Unibertsala
~ 69 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Lehenengo eta Bigarren Mundu Gerrako hondamendien ostean 1945ean
Nazio Batuen erakundea sortu zen eta 1948an Asanblada Orokorrak 30
artikulutan Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalak idatzi zituen, 3
zutabeetan oinarrituta
Giza gorputzaren askatasuna: torturaren eta esklabotasunaren
debekua edo diskriminazioaren kondena.
Espirituaren askatasuna: adierazpen eta pentsamendu askatasuna,
berdintasuna, hezkuntza eskubidea….
Legearen aurrean berdintasuna.
3. ESPAINIAKO PROZESU KONSTITUZIOGILEA
3.1 Cadizeko gorteak eta 1812ko konstituzioa
1812an Espainian eman zen Independentzia gerra eta erregearen ausentzia
zela eta, idei erreformista berriak hasi ziren, horrela 1812an, La Pepa izena
zeramatzan Espainiako Lehenengo konstituzioa idazti zen, lege hauek
erregearen boterea jaitsi eta nazio soberanotasuna aldarrikatzen zuen.
3.2 Ezegonkortasunaren garai luzea.
Hala ere, garai hartatik aurrera Espainiak hainbat botere eta sistema aldaketa
jasan ditu, horretaz gain tentsio handiak izan dira liberalen eta absolutisten
artean.
4. 1978.URTEKO KONSTITUZIOA
Espainiako gaur egungo konstituzioa 1978.urtean idatzi zen.Garai hartan
180ºko aldaketa bat suposatu zuen, 40 urte iraun zuen diktaduraren ostean.
Gorteetan aprobatu zen eta alderdi politiko guztien onetsia zuen. Bertan, giza
eskubideak, herri demokratiko baten izaera eta autonomia politikoa
aldarrikatzen zen , beste gauza askoren artean.
5. ESPAINIAREN ANTOLAKETA:
5.1 Autonomia Erkidegoak
5.2 Diputazioak eta Probintziak
5.3 Udalak eta Herriak
~ 70 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
6. EUROPAR BATASUNEKO FORMAZIOA ETA ARAUAK
Nahiz eta Europa bere dimentsio fisikoengatik ez egon lehenengo postuan, postu hau dauka gainerako faktoreetan
-historia--monumetotan-linguistikoan-kulturalean- etab.
Europa klimen, paisaien, herrien eta kulturen gurutzagune puntua izan da eta da.Europak orain dela hogeitabost mende baino lehenagotik zuzendu ditu ideaiak eta baita humanitatearen zati handi baten patua ere.Errore eta asmakuntza askorekin baina Europak historiaren zati handi bat protagonizatu du eta beraien idealak eta bizi erak zabaldu zituzten gainontzeko munduko lekuetan.
Baina XX. Mendeko erdialdeko gertaerarik garrantzitsuena Europar Batasunaren sorrera izan zen. Bigarren gerra mundialaren ostean gobernu europarrak kontzientziatu ziren gerrek destrukzioa bakarrik dakartela eta segitu beharreko politika batasunean eta kolaborazioan oinarritu behar dela.Eta Nizako Europar kontseiluan historian lehen aldiz aprobatu zen Europar Batasuneko oinarrizko eskubideen eskutitza.
7. IZAERA SUPRAZIONAL ETA INTERNAZIONALEKO ORGANISMOAK
Herrialdeen arteko elkarbanaketa komertizlak, informatikoak eta erlazio interpertsonalak bi gai sortzen ditu: printzipio, lege eta arau batzuen existentzia eta aldi berean hauek betetzeaz arduratuko diren organismo internazionalak.Erlazioak intentsifikatzen diren heinean eskubide internazionalen eta betearazten duten organismoen betebeharrak handitzen dira eta ondorioz Estatuen subiranotasuna egunez egun limitatuagoa izango da.
~ 71 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
6. PRAKTIKA: Giza eskubideen adierazpen unibertsala
a) UNICEF: Haurren Eskubideak. Ezinbesteko hamabi arau haurtzaro
zoriontsua izateko (2010).
Haurren eskubideen aldarrikapena 1959ko azaroaren 20an Nazio Batuen
Erakundearen Batzar Nagusiak egin zuen eskubide unibertsalak finkatuz. Jaiotzeagatik
bakarrik haur eta nerabe guztiek dituzten eskubideak dira, utziezinak, berezkoak eta
haurtzaro on bat izateko nahitaezkoak.
Horregatik, 12 eskubide hauek guztiak garrantzitsuak eta beharrezkoak direla
uste dugu, eta gizarteak, gobernuak eta erakunde desberdinek hauek betetzen direla
egiaztatu beharko lukete.
Hala ere, gaia hausnartu ondoren honako 5 eskubide hauek eukeratu ditugu
guretzat garrantzitsuenak edo oinarrizkoenak direnak hain zuzen ere.
- Familia izateko eskubidea: Hasierako testuak esaten duen bezala, haurra ez
dago heldua bezain garatua, izaera ezegonkorragoa du eta bizitzarako
beharrezko ezagutza asko eskuratu behar ditu oraindik. Helduek dute haurrak
babesteko betebeharra, bai eta haurrari pertsona den aldetik hazten
laguntzekoa ere.
Horregatik, familia ezinbestekoa dela uste dugu, hau da, haurrak jakin behar du
beti izango duela norbait ondoan bere beharrak (fisikoak, afektiboak) asetzeko.
- Osasunerako eskubidea: Ukaezina da osasuna bizi kalitate on bat izateko
derrigorrezko faktorea dela, izan ere, beste gauza asko izan arren ezingo
genuke horietaz gozatu osasunak lagundu ezean.
Horregatik, funtsezkoa iruditzen zaigu munduko pertsona guztiek osasunerako
(fisiko, mentala) eskubidea izatea beraien maila ekonomikoa eta soziala
edozein dela ere.
~ 72 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
- Gerra garaian babesa: Lehen esan bezala haurrak dira gizarteko pertsonarik
ahulenak, bai fisikoki guztiz garatu gabe daudelako eta baita bizitzari aurre
egiteko ezagutzak falta zaizkielako ere. Beraz, beti izan beharko lukete
gizartearen babesa, are gehiago gerra garaian, oso garai latzak baitira eta
arriskua ere areagotu egiten da.
Gerran, guztiei eragiten dien egoera dramatikoak sortzen dira. Izan ere, haur
askok gurasoak edota beste familiako kide batzuk galtzen dituzte, eta babesa
izan behar dute egoera horietan bakarrik eta atentziorik gabe geratu ez
daitezen.
- Abusuen aurka babesa: Lehenago esan dudan bezala haurrak bizitzan egon
daitezkeen arrisku guztietatik babestuta egon behar dira, eta honen barruan
sartzen da erasoen kontua ere. Azken aldian igo egin da mota guztietako
erasoak (sexualak, berdinen artekoa …) jasan dituzten haurren kopurua eta hori
ekiditeko neurri zorrotzak hartu behar direla uste dugu. Izan ere, ez dugu
ahaztu behar helburua haurren segurtasuna bermatzea dela.
Hezkuntzarako eskubidea: Hezkuntzak guztiontzako eskuragarri egon behar duela
uste dugu, bai herrialde garatuetan, azpigaratuetan eta garatzeko bidean daudenetan
ere. Azken finean haurraren garapen osoa bermatzeko ezinbestekoa dira eskola, eta
baita familia ere, eta ez zaigu justua iruditzen inor eskubide hori gabe geratzea
arrazoiak edozein direla ere (ekonomikoak, familia gatazkatsuak …).
b) Umearen eskubideei buruzko konbentzioa (1989)
I. 24. Artikulua: Osasuna eta zerbitzu fisikoak.
II. 37. Artikulua: Tortura eta askatasun-gabetzea.
III. 5. Artikulua: Gurasoen gidaritza eta orientazioa eta 31. Artikulua: Aisia, jolasa eta kultur
jarduerak.
~ 73 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
IV. 23. Artikulua: Ume ezinduak.
V. 9. Artikulua: Gurasoen banatzea.
VI. 19. Artikulua: Tratu txarren aurkako babesa.
VII. 3. Artikulua: Umearen interesak lehentasuna dauka.
VIII. 12. Artikulua: Umearen iritzia, 13. Artikulua: Adierazpen-askatasuna eta 14. Artikulua:
Pentsamendu-kontzientzia eta erlijio-askatasuna.
IX. Artikulua: Umearen definizioa, 2. Artikulua: Diskriminaziorik ez eta 5. Artikulua:
Gurasoen gidaritza eta orientazioa.
X. 31. Artikulua: Aisia, jolasa eta kultur jarduerak.
XI. Artikulua: Umearen interesak lehentasuna dauka eta 31. Artikulua: Aisia, jolasa eta
kultur jarduerak.
XII. 27. Artikulua: Bizi-maila.
XIII. 12. Artikulua: Umearen iritzia eta 13. Artikulua: Adierazpen-askatasuna.
XIV. 18. Artikulua: Gurasoen erantzukizuna.
XV. Artikulua: Diskriminaziorik ez.
XVI. Artikulua: Eskubideen aplikazioa, 27. Artikulua: Bizi-maila eta 32. Artikulua: Adin
txikikoen lana.
XVII. Artikulua: Eskubideen aplikazioa, 8. Artikulua: Identitatea gordetzea eta 20. Artikulua:
Bere famili girotik aldenduta dauden umeen babesa.
XVIII. 32. Artikulua: Adin txikikoen lana, 31. Artikulua: Aisia, jolasa eta kultur jarduerak. Eta
27. Artikulua: Bizi-maila.
~ 74 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
7.Praktika: Bizikidetza
7.1 Unitate Didaktikoa
EGOERAREN AZTERKETAUnitate didaktiko honetan, Inguruaren ezaguerarako 2 asteetan zehar egiteko
jarduerak prestatu ditugu, Lehen hezkuntzako 3. Ziklorako, 6. mailarako hain zuzen
ere. unitate didaktikoa egiteko planteaturiko gaia “konfliktoen ebazpena” izan da.
Lehen Hezkuntza etapa zabala den heinean (6-12urte) eta ziklo bakoitzak bere
zeregina duenez hezkuntza prozesuan, hauen arteko eta beste etapekiko loturak
zainduaz curriculum eskaintza koherente, bateratu eta egokia eskaintzeko asmotan
sortu dugu unitate didaktiko hau.
Ezaugarri nagusiak:
Gaitasunen garapenean oinarritua
Ikaskuntza esanguratsua eskaintzen duena eta ikasle aktiboaren bila dabilena
Haurraren etengabeko motibazioa bultzatzen duena
Aniztasuna errespetatzen duena
Balioen eta jarreren hezkuntzarekin konprometitua
Herrialde guztietako erreferentziak jasotzen dituena
Jatorriz euskaldun nahiz erdaldun diren haurrak euskaraz eta curriculum
bateratuan hezteko proposamena
Hezkuntza asmoak argi eta zuzen azaltzen dituena
Edukiak lantzeko era askotako euskarriak integratzen dituen
Giza eskubideak, harremanak eta Bake Hezkuntza
~ 75 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Ikuspegi eraikitzailea
Eskola txiki honi dagokionez Bilboko hirian kokatuta dago, Deustuko auzoan.
Inguru honetan populazio-tasa ertaina da eta maila sozioekonomikoa eta kulturala ere.
Etorkin asko dagoenez, kalean, gaztelania da gehien erabiltzen den hizkuntza baina
euskara ere entzutea posible da.
Nahiz eta auzoan etorkin ugari egon, eskolak eskaintzen duen hizkuntza eredua
D izanik, ikasleriaren gehiengoa euskalduna da.
Deustuko Eskola publikoa da. Haur Hezkuntza eta Lehen Hezkuntza eskaintzen
ditu, hizkuntza-eredu bakarrean, hain zuzen D ereduan.
Ikastetxean Haur Hezkuntzan 43 ikasle daude guztira eta Lehen Hezkuntzan berriz 132.
Ikastetxean bederatzi maisu-maistra, tutore, idazkaria, zuzendaria, aholkularia,
atezaina eta garbitzailea hari dira lanean eta horrez gain, psikomotrizitatea/hezkuntza
fisikoa, ingelesa eta musika lantzeko irakasle espezializatuak daude.
Ikastetxea osatzen dugun guztiok zenbait proiektu garatzen ari gara: hala nola,
“Agenda 21” (Nazio Batuek garapen iraunkorra eusteko sortutako programa),
Elkarbizitza proiektua, eta eskola orduz kanpoko jarduerak (Guraso Elkarteak
antolatua).
Lehen Hezkuntzan ikasmaila bakoitzeko talde bakarra egonda, unitate didaktiko
hau, LHko 3.zikloko 6. Mailako ikasgelarentzako prestatuta dago.
Taldea 23 ikaslez osatuta dago eta 23 ikasle horietatik bat etorkina da. Baina Haur
Hezkuntzatik dago gure eskolan eta jada euskara menperatzen du.
Horrez gain Ikasgela honetan arreta defizita diagnostikatua duen ikasle bat
dago. Baina ume horrek beste ikasleen erritmo berbera mantentzen du ikasgelan
bertan berari laguntzeko pertsona espezializatu bat dagoelako.
~ 76 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Gaitasunak1. IKASTEN IKASTEKO GAITASUNA
Ikasleak ikasten ikas dezan, norberaren gaitasunen eta jakintzen jabetza, kudeaketa
eta kontrola izan behar du, bere burua pertsona trebe eta eraginkortzat hartuz;
orobat, ikasleak pentsamendu estrategikoa izan behar du, lankidetzan jarduteko
ahalmena eta bere burua ebaluatzekoa; eta lan intelektuala egiteko teknikak eskuratu
behar ditu. Hori guztia ikasketa-esperientzia kontziente eta atseginen bidez garatzen
da, bai banaka, bai taldean.
2. GIZARTERAKO ETA HERRITARTASUNERAKO GAITASUNA
Gaitasun honek aukera emango dio ikasleari zer gizarte-errealitate bizi duen ulertzeko,
lankidetza-jarduerak egiteko, bizikidetza lantzeko, eta herritartasun demokratikoa
gizarte plural batean erabiltzeko. Halaber, gizartea hobetzen laguntzeko konpromisoa
hartzeko aukera emango dio. Gaitasun honek askotariko jakintzak eta trebetasun
konplexuak biltzen ditu, beharrezkoak direnak ikasleak gizartean parte har dezan,
erabakiak har ditzan, egoera jakinetan nola jokatu hauta dezan eta egindako hautuen
ardura har dezan.
3. KULTURA HUMANISTIKO ETA ARTISTIKORAKO GAITASUNA
Giza eta arte-kulturarako gaitasunak berekin dakar kultura- eta arte-adierazpenak
ezagutzeko, ulertzeko, balioesteko eta ikuspegi kritikoz baloratzeko gaitasuna. Ikasleak
gozatzeko eta bere burua aberasteko erabili behar ditu adierazpen horiek, eta herrien
ondare-elementutzat jo. Gaitasun honek kultura artekotasunaren ikuspegia hartuko
du, eta lehentasuna emango dio euskal kulturaren arte- eta kultura-adierazpenei. Hau
ulertuko da euskal kulturatzat: oinordetzan jasotako kultura jatorrizkoaren, euskal
kulturak propiotzat hartu dituen kulturen eta egungo euskal herritarren kulturaren
emaitza.
4. NORBERAREN AUTONOMIARAKO ETA EKIMENERAKO GAITASUNA
Gaitasun honek eskatzen du, alde batetik, elkarrekin lotutako zenbait balio eta jarrera
pertsonalen kontzientzia izatea eta horiek aplikatzea. Hona balio eta jarrerok: ardura;
irmotasuna; nork bere burua ezagutzea eta auto-estimua izatea; sormena; autokritika;
~ 77 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
kontrol emozionala; hautatzeko, arriskuak kalkulatzeko eta arazoei aurre egiteko
ahalmena izatea; eta berehala asebetetzeko premia atzeratzeko, akatsetatik ikasteko
eta arriskuak hartzeko ahalmena izatea.
Helburuak Egoera edo arazoei konponbidean emateko dauden aukerak identifikatu eta
hauetaz baliatzea. (1)
Erantzukizun eta konpromiso pertsonala izatea (1) Adierazpen- askatasuna,
kultura aniztasunerako eskubidea eta kulturen arteko elkarrizketa balioestea.
(2)
Lankidetzarako trebetasunak izan eta gainerako pertsonen ekarpenak
balioesteak duen garrantziaz jabetzea. (2)
Egungo gizartearen aniztasuna eta bilakaera ezaugarriak ulertzea, eta sistema
demokratikoaren ezaugarri eta balioak jakitea (3)
Gainerako pertsonen lekuan jartzeko gai izatea eta solaskidearen ikuspuntua
ulertzea nahiz eta norberarenarekin bat ez etorri. (3)
Pertsonen arteko diferentziak balioetsi eta guztiek eskubide berdinak dituztela
onartzea. (3)
Gatazkak konpontzeko gizarte trebetasunak erabiltzea. (3)
Lankidetza eta asertibitatea lantzea . (4)
o Autokritika eta auto-estima lantzea.(4)
Edukiak
Kontzeptuak Prozedurak Jarrerak
Oinarrizko denbora-
unitateak: urtea eta
mendea; denborazko
erreferentziak (k.a
eta k.o)
Gizarteko tirabirak
Itxurazko zenbait
gatazkaren analisia,
horien jatorria
aurkitzeko.
Eguneroko hainbat
jarduera zuzentzen
Pertsonen artean sor
daitezkeen gatazken
aurrean irtenbideak
aurkitzeko interesa
izatea
Inguruan ditugun
~ 78 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
eta horiek
konpontzeko modu
demokratikoak:
elkarrizketa eta
adostasuna
Giza antolaketa:
familia, eskola,
taldeak, …
Pertsona, gizarteko
kide
dituzten arauak
aztertzea eta horiei
buruzko informazioa
biltzea (jolasak,
zerbitzuen erabilera,
…)
Taldeka egingo diren
hainbat jarduera
planifikatzeko
arauak.
Kulturen arteko
komunikazio-
trebetasunak
Eskubideen,
erantzukizunen eta
betebeharren arteko
erlazioa ezagutu
pertsonen (lagunak,
senideak, irakasleak,
…) ideiekiko eta
iritziekiko errespetua
erakustea.
Gelakideen ideiak eta
proposamenak
baloratzea eta
errespetua erakustea
Taldeko lanean,
erantzukizuna eta
lankidetza izatea
Pertsonen arteko
lankidetza
harremanak eta
enpatia.
Eguneroko bizitzako
arazoak konpontzea:
erabakiak hartzea
MetodologiaPertsonan arteko bizitza sortzen diren arazoak identifikatu eta saihesteko adostu diren
arauak aztertuko dira. Arauen betebeharra zein den, eta arauak nola idazten diren
ikasiko dira. Horrela ikasgelako eguneroko zenbait jardueraren inguruko araudia idatziz
ikasleen arteko gatazkak ekidingo dira, edo sortuz gero, horien zergatik ezagutzeko
aukera hobea izango da
Astelehena Asteartea Asteazkena Osteguna Ostirala Larunbata
Igandea
1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
~ 79 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
11 12 13 14 15 16 1718 Oporrak 19
Oporrak20 Oporrak 21
Oporrak 22 Oporrak
23 24
25 Oporrak 26 Oporrak
27 Oporrak 28 Oporrak
29 Oporrak
30
Jarduerak
Atelehena 2011/04/04
Izena Aurreiritziak
Helburuak: -Ikasleen aurrezagutzetatik abiatu ikaslearen motibazioa lortzeko eta gaiari sarrera emateko asmoz- Ikasleen ezagutza eta jarrerak zeintzuk diren aztertu eta ezagutu
Taldekatzea :Klase osoa Iraupena: saio osoa
Baliabideak: Testuliburua
Azalpena
Saio hasteko gaiari buruko ideiak galdetuko zaie ikasleei. Honakoak izango dira
galderak:
- Zer da gizartea?
- Zer da arau bat?
- Zuek etxean ba al dituzue arauak?
- Gizartean ba al daude araurik?
- Nork jartzen ditu arauek horiek?
- Adoz al zaudete arau horiekin? Zergatik?
-Ze gatazka ematen dira guru gizartean? Adibideak eman.
Honetaz gai hurrengo egunerako egunkaritik ateratako gizarte gatazka bat klasera
ekartzea eskatuko zaie.
Asteartea 2011/04/05
~ 80 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Izena: jarduera antolatzeko arauak
Helburuak: arauak zertarako diren eta horiekin ados dauden edo ez hausnartzea.
Taldekatzea: talde txikiak (4-5 pertsona
gehienez)
Iraupena: saioa osoaren iraupena
Baliabideak: fitxak eta ariketak egiteko arkatzak
azalpena:
Edozein gizartetan partaideen arteko hainbat arazo izaten dira. Arazo horiek ekiditeko edo
leuntzeko, irtenbideak bilatzen dira, eta irtenbideetako bat denon artean adostutako arauak
ezartzea da.
Ondorengo irudietan liburutegi bateko jardueren araudia ikusiko duzue. Irakurri eta egin
ariketak.
1. Erantzun galdera hauek:
Zure ustez, arautu egin behar dira liburutegiko jarduerak? Zergatik?
Ados zaudete proposatzen diren arauekin? Zeinekin bai, eta zeinekin ez?
Iritzi berekoak dira zuen ikaskideak?
Beste arauren bat gehituko zenukete?
Nola jakin dezakegu arauak errespetatzen diren?
~ 81 ~
LIBURUTEGIAN LAN EGITEKO LIBURUTEGIA EZ DA JANGELA ISILLIK EGON BEHAR DA
LIBURUAK TOPATZEKO TALDEKA LAN EGIN BEHAR UTZI BESTEEI ESKATU LAGUNTZA BADUZUE IRAKURTZEN LIBURUZAINARI LIBURUZAINARI ADIERAZI
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
2. Galderei erantzun ondoren aipatu irtenbideak arauak errespetatzen ez diren
kasuetarako, eta eztabaidatu denon artean horietaz.
Izena: Zer gertatzen da gizartean?
Helburua: Pertsonen artean sortzen diren gatazken gaineko kontzientzia hartzea, analizatzea
eta horiei buruzko hausnarketa egitea.
Taldekatzea: Ariketa banaka egin, eta
gero beste ikaskideekin komunean jarri.
Iraupena: saioaren iraupen osoa
baliabideak Aldizkariak, egunkariak, guraizeak, kola, galderak agertzen diren fitxak eta
arkatzak.
Azalpena
Gizartea geuk eta inguruan ditugun pertsonek osatzen dugu. Guztiok ez gara berdinak eta
sarritan, iritzi, gustu eta ideia desberdinak izaten ditugu. Desberdintasun horiek askotan
pertsonen arteko arazo edo gatazkak sorrarazten dituzte.
Irakurri egunkari eta aldizkarietatik jasotako albisteak, eta erantzun galdera hauei:
Egin irakurri dituzuen artikuluetako gatazken zerrenda. Gehitu horiei entzun edo irakurri
dituzuen batzuk. Aztertu albisteak banan- banan eta azaldu zergatik sortzen diren arazo
horiek.
Ziur noizbait lagunen batekin arazoren bat izan duzuela. Zer gertatu da kasu horietan?
Zergatik sortu da gatazka? Idatzi guztia koadernoan.
Zer gertatzen da lagun batekin haserretzen zaretenean? Nola jokatzen duzue? Zer egin
beharko zenukete adiskidetzeko?
Osteguna 2011/04/07
Izena: adostasunaren bila
~ 82 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Helburuak: Nork bere jokabideez eta inguruko pertsonen jokabideez gogoeta egitea. Baita
hainbat egoeratan hartzen dituzten jarrerez ere.
Taldekatzea: Lehenengo ariketa banaka, nahiz
eta gero taldean komentatu. Bigarrena berriz
talde handian.
Iraupena: bi saio osoen iraupena
Baliabideak: Fitxak, eta pankartak egiteko boligrafoak, errotulkiak, artaziak kola eta
aldizkariak behar izanez gero argazkiak hartzeko.
Azalpena:
Askotan, gai baten inguruko kontrako iritziak izaten ditugu. Hala ere, besteen iritziak eta
gustuak beti errespetatu behar ditugu. Are gehiago, elkarrekin zerbait egin nahi badugu.
Taldeko lanak egiten dituzuenean, erabakiak guztion artean hartu behar dituzue.
Batzuetan, hartutako erabakia bat etorriko da norberak pentsatzen duenarekin, baina beste
batzuetan ez.
Elkarrizketaren bidez, kontrako iritziak izan arren, ados jartzea lortu ahal duzue.
Taldean lan egiten duzuenean, zeuk nahi duzuna egiten duzu beti? Entzuten dituzu lagunen
iritziak? Eta lagunek zureak? Nola konpontzen dituzue elkarren arteko desadostasunak?
Komentatu erantzunak ikaskideekin.
Duela gutxi, egunkari batean jasotako albisteak honela zioen: Espainiako estatuko
500.000 haur baino gehiagok jasotzen dituzte tratu txarrak.
Adostu denon artean haurrei tratu txarrik ez emateko politikoei eman beharreko gomendioak.
Horretarako, egin gomendioen zerrenda, eta ondoren, bozkatu gomendioak banan- banan
denon artean. Erabili aho bateko adostasuna duten gomendioak pankartak egiteko. Ondore,
apaindu ikasgela edo eskola pankarta horiekin.
Ostirala 2011/04/08
Izena. Adostasunaren bila
~ 83 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Helburuak:
ekintzan parte hartzea, ondo pasatzeko eta ekintzarekin ikasteko
ekintza burutuz arauez ohartzea elkarren artean errespetuzko bizikidetza bat
eraikitzeko.
Taldekatzea:
Binaka
Talde osoa
Talde txikietan
Iraupena: 30 minutu
Baliabideak:
Zotzak
Azalpena:
Adostasunaren bila: gizakiok hainbat jarduera egiten ditugu bizitzan zehar: korrika egin,
jolastu, irakurri, jan, … horretarako, antolatu egiten gara, eta beharrezkoa denean, jarduera
horiek arautu egiten ditugu. Esate baterako: kiroletarako arauak ezartzen ditugu, txangoren
bat egin gura dugunean, antolatu egiten gara, ibilgailuentzako trafiko- arauak jartzen ditugu,
eta abra. Arauak betetzen ez badira, arazoak sor daitezke.
Hemen duzue arauen beharraz aritzeko aukera. Jolasten garenean, ados jartzen gara?
Lagunekin egin dezakezuen joko erraza aurkezten dizuegu jarraian. Zotzak eta jolasteko gogoa
baino ez dituzue behar.
Ikasi jolasa, eta jolastu lagunekin. Hasteko, hiru zotzeko bi multzo egin behar dituzu.
Txandaka, zotz guztiak jaso eta arau batzuk bete beharko dituzue:
Jolasaren arauak:
- Bi jokalari hartuko dute parte.
- Jokalari bakoitzak, zotza jaso behar duenean, bi aukera ditu
Zotz bakarra jasotzea, multzo batekoa zein bestekoa
Bi zotz jasotzea. Kasu horretan, multzo bakoitzetik zotz bat jasoko du
- Azkeneko zotza jasotzen duen jokalariak galtzen du
Elkartu ikasgelako lagunekin, eta egin jarduera hauek:
- Jolasari arauak aldatu edo gehitu egin beharko litzaizkioke? Zein? Erabaki guztion
artean
- Elkartu talde txikitan eta asmatu zotzekin egin daitekeen beste jokoren bat. Idatzi joko
~ 84 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
horren arauak, eta jolastu.
Astelehena 2011/04/11
Izena: antolatu egiten gara
Helburuak
arauak ikastea, errespetuz elkarbizitza hobeago bat izateko
lotsa kentzea,aurrerantzean pertsonen aurrean hitz egiten jakiteko.
Taldekatzea : talde osoa Iraupena: saioaren iraupen osoa
Baliabideak:
Giza baliabideak: irakasleak, orientatzaileak, zuzendaria, sukaldariak, …
Azalpena:
Finkatzen diren arauek gizartea antolatzen eta elkar hobeto ezagutzen laguntzen digute.
Zenbait egoeratan ez dago arauak finkatu beharrik, patioan zuen kasa jolastea erabakitzen
duzuenean, adibidez. Bestalde, arauak jakinarazteko hainbat modu erabiltzen dira: ikurrak,
seinaleak, idatziak, …
Egoera bakoitzean guztiontzat mesedegarri diren arauak erabakitzea da garrantzitsuena.
Horiek finkatzeko modurik onena elkarrizketaren bidez adostasuna bilatzea izango litzateke.
Horrela, alde guztien arteko akordioa lortuko zenukete.
Zein da eskolako ikasle eta irakasleak ikasgelako araudiaren inguruan duten iritzia? Galdera
horren erantzuna unitate honetan egin behar duzuen proiekturako baliagarria egingo zaizue.
Informazioa eskolako ikasleak eta irakasleak elkarrizketatuz jasoko duzue.
Informazioa lortzeko orduan, honako puntu hauek kontuan izan:
- prestatu denon artean elkarrizketa egiteko galdetegia.
- Aukeratu nor elkarrizketatu: sukaldariak, zuzendaria, orientatzailea, irakasleak,
garbitzaileak, ….
- Jaso elkarrizketaren emaitzak tauletan eta atera ondorioak denon artean
1. Jarduera: “Los chicos del coro” pelikula ikusi
~ 85 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Helburuak:
- Beste eskola ereduak eta arauak
ezagutu
- Gatazkak konpontzeko adibideak
ikusi
Denboraketa: 105 minutu
Baliabideak: DVD aparagailua
Los Chicos del coro pelikula
Taldekatzea: Talde osoa Lekua: Bideo gela
Azalpena:
6. eguneko saio hau 40 minutu luzatuko dugu, pelikula osoa ikusteko. Saioa
osoan zehar pelikula ikusiko dugu eta bukatzerakoan azkenengo 5- minututan
ikasleak bere iritzia emango dute.
Asteartea. 2011/04/12
Osteguna: 2011/04/ 14
1. jarduera
Izena: gizartean sortzen diren gatazkak
Helburuak:
Zer:
autonomia lantzea,Arazo edo zailtasunei aurre eginez akatsetatik ikasi eta
nork bere burua ebaluatzeko
hiztegia lantzea, etorkizunean testuak idazterakoan jariotasunez eta
erraztasunez burutzeko.
Taldekatzea:
talde txikietan
Talde osoa
Iraupena: 20 minutu
Baliabideak: testu liburua
Azalpena:
~ 86 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Pertsonen arteko gatazkak gizakia lurrean dagoenetik existitzen dira. Janarien eskasia, lurralde
onenak lortu nahia, arrazismoa eta erlijioaren inguruko jarrerak izan dira gatazken
arrazoietako batzuk. Guduek urteetako eragina izaten dute bizimoduan. Euskal Herrian,
esaterako, gerra zibilak heriotza asko eragin zituen eta askok ihes egin behar izan zuen.
Gaur egun, bai euskal herrian bai beste herrialde batzuetan, heriotza asko izaten dira hainbat
arrazoirengatik. Biana zein dira gatazken arrazoiak?
Batzuetan oso zaila da galdera horri erantzutea. Hala ere, gatazken arrazoia ongi ezagutzea
ezinbestekoa da irtenbideak aurkitu ahal izateko. Hainbat gatazkaren arrazoia identifikatzen
saiatuko gara jarraian.
- Zein arazo ageri dira artikuluan?
- Zein dira arazoen sartuta daudenak? Zuen ustez, nork dauka arrazoia?
- Zein irtenbide proposatuko zenukete?
- Gertatu da antzekorik zuen herrian? Bilatu informazioa arazo horiei buruz, eta
komentatu gertatutakoa denen artean.
2. Jarduera
Izena: arazo baten aurrean sortzen diren iritziak
Helburuak: besteen iritzia errespetatzea, eta hausnartzea
Taldekatzea: 4-5 pertsonetako taldeetan Iraupena: 20 minutu
Baliabideak: inkestak, papera, boligrafoa
Azalpena:
gatazkei irtenbidea aurkitzeko , behar beharrezkoa da tartean sartuta dauden guztien iritzia
ezagutzea.
Gatazkari buruzko jendearen iritzia ezagutzeko modu asko dago. Erabiliena inkesta da.
Inkestan interesatzen zaigun gaiarekin lotutako hainbat galdera egiten dira. Zenbat eta
pertsona gehiagori inkesta egin, orduan eta informazio zehatzagoa jasoko dugu. Gero,
jasotako informazioa tauletan, grafikoetan, … antolatzen da. Azkenik, datuak aztertu eta
ondorioak ateratzen dira.
Zein da gure iritzia?
~ 87 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Zer atsegin duzue gehien eskolan egiten dituzunetatik? Zer ikasten duzue eskolan? Eskatu
laguntza irakasleari, eta antolatu datuak tauletan eta grafikoetan. Zein dira inkestatik
lortutako ondorioak?
Ez gaizki bai ongi
Pozik etortzen zara eskolara?
Gustuko duzu egiten duzuena?
Ikasten ari zarela uste duzu?
Nola konpontzen zara irakaslearekin?
Zerbait behar edo nahi duzunean, kasu egiten dizu?
Ikasten laguntzen dizu?
Zigorrak jartzen dituenean, justua dela uste duzu?
Arazoren bat sortzen denean, entzuten duzu
ikasgelakoen iritzia?
Besteek behar dutenean, prest zaude laguntza
emateko?
Ikasgelako norbaitek laguntzen dizu, behar
duzunean?
Zelan konpontzen zara ikaskideekin?
Ikasgelako partaide sentitzen zara?
Gutxitan haserretzen zara besteekin?
Zelan amaitzen duzu haserretzen zarenean?
1. Zelan sentitzen zara ikasgelan?
2. Irakaslea
3. Ikaskideak
Ostirala 2011/04/151. Jarduera: Murala
Helburuak:
- Haurrentzat oso hurbila den inguru
bateko arauak analizatzea, horiei
buruzko hausnarketa egiteko.
Denboraketa: 40 minutu
Baliabideak:
- Kartulinak
~ 88 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
- Talde lana bultzatzea. - Artasiak
- Errotulagailuak
- Pegamentoa
- Arauei buruzko informazioa
Taldekatzea: 4-5 pertsonako taldeetan Lekua: Ikasgela
Azalpena:
Eskolako esparruan (liburutegian, ikasgelan, jolastokian…) egiten diren jarduerak
biduko dituzte ikasleek. Horretarako taldeka egingo dituzte eta leku hauetan dauden
arauak antolatu eta kartulina batean mural bat egin. Murala egin ostean gaiari buruz
mintzatuko dira.
2. Jarduera: Zer ikasi dugu?
Helburuak:
- Ikasitako guztia errepasatzea eta
horrekin batera hausnarketa txiki bat
egitea gizarteko gatazkeen inguruan
Denboraketa: 15 minutu
Baliabideak:
Taldekatzea: Talde osoa Lekua: Ikasgela
Azalpena:
2 aste hauetan zehar emandako edukien inguruan hausnarketa bat egingo dute
umeek. Honako galdera hauek planteatuko zaizkie?
- Zer deritzozu gizarte gatazkei buruz?
- Ze eragin daukate gure gizartean?
- Gaia aztertu ostean, nola ikusten dituzu egunerkotasunean ditugun arauak?
- Zerbait aldatu da?
- Nola konpontzen dituzu orain gatazkak?
Ebaluazio irizpidea
Ebaluazio adierazleak:
~ 89 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
1. Historiako gertakariak identifikatzeko eta deskribatzeko oinarrizko denbora-
unitateak erabiltzea (urtea, hamarkada, mendea, …)
•Ea Kronogramak egitean zuzen erabiltzen dituen denbora- unitateak •Ea denbora- unitateen arteko baliokidetasun- erlazioak antzematen dituen.
2. Afektibitatea lantzea eta sentimenduak eta emozioak adieraztea, eta hori
egiteko, kulturaren arteko ,komunikaziorako trebetasunak eta trebetsaun
sozialak eskuratze; betiere, eguneroko bizitzan eta talde harremanetan, gelan
ikastetxean eta ingurune hurbilean- autonomiaz eta arduraz jokatzeko.
•Ea antzematen dituen eguneroko egoeratako sentimendu positiboak eta negatiboak
•Ea erabiltzen dituen hitzezko komunikaziorako eta hitzik gabekorako trebetasunak
3. Gizarteko hainbat gatazkaren jatorria izan daitezkeen arrazoiak aurkitzea eta
horien gaineko gogoeta egitea
•Proposatzen diren eztabaida- aktibitateetan arrazoiak modu koherentean adierazten ditu.
4. Erantzukizun eta konpromiso pertsonala izatea
•Ea laguntza eskatzen duen behar duenean eta behar duenari laguntza ematen dion.
•Ea ideiak eta ekintzak proposatzen dituen, eta taldean parte hartzen duen denen artean erabakitako helburua lortzeko
•Ea parte hartzen duen bere ingurune hurbila hobetzen laguntzen duten jardueretan.
5. Adierazpen- askatasuna, kultura aniztasunerako eskubidea eta kulturen arteko
elkarrizketa balioestea.
•Ea beste kultura batzuen alderdi positiboak onartzen dituen •Ea parte hartzen duen kultura bakoitzean gertaera sozialak nola
ospatzen diren aztertzen duten lanetan •Ea beste kulturak eta bizimoduak errespetatzen dituen.
6. Lankidetzarako trebetasunak izan eta gainerako pertsonen ekarpenak balioesteak duen garrantziaz jabetzea.
Ea antzematen dituen galaren eta ikastetxearen barruan taldeko pertsona bakartzea edo baztertzea eragin dezaketen egoera edo ekintzak
Ea taldeko jardueretan aktiboki parte hartzen duen gelan, ikastetxean eta komunitatean, bere ingurune hurbileko bizitza demokratikoa hobetzen laguntzeko.
~ 90 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
Ea hainbat bitartekoren bidez bere inguruneko gainerako kideak animatzen dituen ingurunea modu iraunkorrean kudeatzen parte hartzera
7. Ikasgelako jarduerak erregulatzen dituzten arauei buruzko hausnarketa egitea eta horiei buruzko erabakiak hartzea
Ea gelako arautegiaren inguruko proposamenak eta balorazioak modu koherentean adierazten dituen.
8. Gainerako pertsonen lekuan jartzeko gai izatea eta solaskidearen ikuspuntua ulertzea nahiz eta norberarenarekin bat ez etorri.
Ea bere inguruko pertsonen ikuspuntua onartzeko gai den Ea beste pertsonen egoeran jartzeko gai den
9. Pertsonen arteko diferentziak balioetsi eta guztiek eskubide berdinak dituztela onartzea.
Ea rol- jokoen bidez, hainbat eskubide urratzen antzezten dituen, eta bere analisiak ikaskideei azaltzen dizkien.
Ez bizitzeko hizkuntza eta hitzik gabekoa era ez- sexistan erabiltzen dituen Ea aztertzen eta debatitzen dituen gizonezkoen eta emakumezkoen
artean desberdintasuna egoerak sorrarazten dituzten gertaerak edo arazoak
10. Inguru hurbilean sortzen diren hainbat gatazka (gelaren antolaketa, etxeko lanen banaketa, ….) konpondu nahia adierazten duten jarrerak estimatzea, adieraztea eta praktikan jartzea
Ea unitatean proposatutako eztabaidan, adostasunaren aldeko jarrerak adierazten dituen
Ea unitatearen amaieran planteatzen zaion hausnarketan, ondo baloratzen ditu konponketaren aldeko jarrerak.
11. Autokritika eta auto-estima lantzea. Ea bere buruarekiko bai negatiboa nahiz positibozko balorazioak ematen
dituen Ea bere akatsak onartzen dituen Ea onartzen duen bere ekintzen ondorioen erantzukizuna Ea onartzen dituen bere buruaz gehien gustatzen zaiona, bere lorpenak
eta bere zailtasunak.
Ebaluazio tresna.
1) Hasierako ebaluaketa: Gaiaren hasieran irudi bat jartzen dugu gaian sartzen
hasteko, eta, horren ondoren ikasleak dituen ezagupen, aurreiritzi eta esperientziak
~ 91 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
jasotzeko galdera batzuk egingo dira. Galdera hauek gai bakoitzean lantzen diren
edukiei buruzkoak dira. Ikasleek ematen dituzten erantzunen arabera nahiko
informazio edukiko dugu ikasle bakoitzaren eta taldearen bilakaera unea ezagutzeko.
2) Prozesuko ebaluaketa:
Komeni zaigu noizbehinka ikasleen informazioren batzuk idatziz jasotzea, era
horretara, behar denean, eduki bakoitzari buruz ikasleak zer bilakaera izan duen eta
zer maila duen ezagutu ahal izateko. Hori behar-beharrezkoa da, batez ere, ikasketan
oztopoak edo zailtasunak dituzten ikasleentzat. Horretarako behaketa taula batzuk
jarraituko ditugu. Taula horietan gai bakoitzean lantzen diren prozedurak eta jarrerak,
balioak eta arauak biltzen dira, zikloko helbururekin eta aurreko ebaluaketa
irizpideekin lotura estua duten heinean. Laukitxo horietan, prozesu osoan zehar, ikasle
bakoitzari dagokion informazioa zehazturik dago. Hori jasotzeko erabil daitezken
neurriak bi oinarri ezberdinetakoak dira:
1. Ikasle bakoitzak lortutako maila ikasgelako bataz besteko mailarekin konparatzea.
2. Ikasleak egin dituen aurrerapenak oinarritzat gaiaren hasierako maila harturik
neurtzea.
3)Gaiaren bukaerako ebaluaketa: Ebaluaketa hau egiteko kontzeptu ebaluaketa bat
egingo dugu lehenago, gaian zehar landu diren kontzeptuak nola menderatu dituen
jakiteko, horretarako proba bat egingo diogu. Bigarrenez, prozeduraren ebaluaketa bat
egingo dugu,
aurretik egindako taula begiratuz, aski izango dugu ikasleek prozedura bakoitzean izan
duten bilakaera gogoratzeko. Bukatzeko jarreren, balioen eta arauen ebaluaketa:
ebaluaketa honetan ere prozeduren ebaluaketa bezala jokatuko dugu.
7.2 “La Clase” filmaren erantzunak1. Zein ezaugarri dituzte filmean agertzen diren ikasleak?
Ez daukatela nortasun finkorik, klasistak direla, ez dira oso irekiak, ez dituzte pertsonen
berezitasunak onartzen.
~ 92 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
2. Gelan kultura-aniztasuna dagoela baiezta dezakegu?
Ez, lehen bistara badirudi guztiak batera doazela, baina batzuetan mespretxuzko
jokaerak bereiz daitezke.
3. Nola erreakzionatzen dute ikasleek irakasleak proposatzen dien gaiaren aurrean
(frantseseko aditzaren burutugabeko forma, “el imperfecto”? Zergatik?
Bai, ezezkotasunarekin erreakzionatzen dute, esanez aditz mota horiek ez direla haien
testuinguruetan erabiltzen, ez dituztela gauza horiek ikasi behar ez baitituzte bere
bizitan erabiliko. Horrela aiton amonek bakarrik hitz egiten dutela.
4. Hainbat unetan irakasleak ikasleen arreta bereganatzea lortzen du. Zein momentu dira
horiek? Eta zergatik?
Ezabagailuarekin mahaian jotzen/Hitz iraintsuak esanez. Irakasleen arreta
bereganatzen du, arraroa egiten zaien egoera delako ez baita oso ohikoa irakasleek
halakorik egitea.
5. Zer iritzi duzu ikasturtearen barrena agertzen den eskola-diziplinari buruz? Zer esango
zenuke ikasleen jokabideen inguruan? Eta ikasleen jokabide horietako bakoitzaren
aurrean irakasleak duen jarreraren gainean?
Nahiz eta beti bezala salbuespenak dauden, ez dakit esan daitekeen eskola honetan
diziplinarik dagoenik ere, ikasleak guztiz trauskilduak daude. Ikasleren bat txarto
portatzen denean, harro aurkezten denean edo irakasleari errespetua faltatzen
dionean.. beste ikasleek honen aurrean egiten duten gauza bakarra, barre egitea da.
Ondorioz egoera jasanezina da haien irakasleentzako. Batzuk behin eta berriz saiatzen
dira egoera hobetzen, baina beste batzuk ez daukate ezta klasera joateko gogorik ere.
6. Irakasleen bileran zigor-metodoei buruzko erabakiren bat hartzen al dute? Zergatik?
Bai, ikasleek bakarrik erantzuten dutelako zigorren aurrean. FALTAAAAAAA
7. Nola erreakzionatzen du matematikako irakasleak klase baten amaieran? Zergatik?
Frustratuta geratzen da, bere lanbidea husteko asmoarekin, koleratuta. Ume horiei
klasea ematea ezinezkoa delako. Baina beste irakasleen kemenari esker aurrera egitea
erabakitzen du.
~ 93 ~
Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila
8. Egin ezazue François Martin irakaslearen erretratua (ezaugarri fisikoak, jarrerak,
desirak, ametsak, ekintzak, etab).
Fisikoki hogeita piko urteko gizon dotorea dirudi, burusoila, berritzailea, esperientzia
berriei irekia, liberala, mundua hobetzeko nahiarekin.. Oso argi dauka bere helburua
zein den eta ez du amorerik ematen. Posiblea den guztia egiten du bere ikasleengatik.
Eta batzuetan burua galdu arren gure iritziz oso irakasle ona da.
9. Konpara ezazue filmean ikusi dugun gizarte-errealitatea gurearekin (ezberdintasunak
eta antzekotasunak).
Hemen umeak ez dira hain lotsagabeak, behar bada egoera ekonomikoak eragin
handia dauka faktore honetan. Horretaz aparte kulturen aniztasuna ez da hain berezia,
orduan ez dakigu nolako egoeran egongo ginateke hainbeste atzerritarren artean.
~ 94 ~