Nola izango da naturala pobreak eta aberatsak egotea? · 2015-04-22 · Larrun Euskalgintza berritu...

Larrun Euskalgintza berritu ala hil

Herri mugimenduak Barne antolaketatik hasten da mundua aldatzen

Miren Etxezarreta, ekonomialaria:

“Nola izango da naturala pobreak eta aberatsak egotea?”

garaian garaiz

BIZIBARATZEA

RAB izi b

garaikoa

Jakoba Errekondo

Jakoba Errekondo ARGIArekin kaleratutako liburuaz

2 0 1 5 e k o a p i r i l a r e n 2 6 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 5 8 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

2015EKO APIRILAREN 26A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Gorka Bereziartua, Garbine Ubeda. Aisia: Unai Brea.Termometroa: Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.eus: Jon Torner. Multimedia: AxierLopez. Argazkilaria: Dani Blanco. Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Harpidetzak: Iraitz Agirre. Salmentak: Karlos Olasolo.Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi,Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta,Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari KarmenLoiarte. Harrera: Jone Arzallus. Web garapena: Asier Iturralde. HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa: GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:komertzial@argia.eus. Harpidetzak: harpidetza@argia.eus.Erredakzioa: kazeta@argia.eus. Interneten: www.argia.eus.Lege.gordailua: SS 837-2012. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza: Euskal Herria eta Espainia: asterokoa, 145euro; hilean bi ale, 77 euro; hilean behinekoa, 41 euro.Beste atzerriak: 182 euro. Airez: 285 euro. KomunikazioBiziagoa S.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Larrun Euskalgintza berritu ala hil

Herri mugimenduak Barne antolaketatik hasten da mundua aldatzen

Miren Etxezarreta, ekonomialaria:

“Nola izango da naturala pobreak eta aberatsak egotea?”

garaian garaiz

BIZIBARATZEA

RAB izi b

garaikoa

Jakoba Errekondo

Jakoba Errekondo ARGIArekin kaleratutako liburuaz

2 0 1 5 e k o a p i r i l a r e n 2 6 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 5 8 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

.eus Azaleko argazkia:

DANI BLANCO

Azala: ANTZAKOMUNIKAZIO GRAFIKOA

ASTEKO GAIAHERRI MUGIMENDUAK Kideen arteko zaintza lantzea

estrategikoa da. ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA / 4

PERTSONAIAMIREN ETXEZARRETA: «Mundua ez dugu bozkatuz

aldatuko». SUSTRAI COLINA / 10

GAIAKKULTURANIZTASUNA Diskriminaziorik gabeko Gasteiz

ospakizun. MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 15JAKOBA ERREKONDO: «Baratzea iraultza bihurtzen ari da».

UNAI BREA / 16

IRITZIAREN LEIHOAPERTSONA HELBURU ETA AHT KONTRAJARRITA

BALEREN BAKAIKOA AZURMENDI / 20ETSIPENEZ ETA AMORRUZ JON ALONSO / 22EUSKAL ABESTIEN EUFONIA JOSE IGNAZIO ANSORENA / 23GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 21TXANDAN Joko nuke. ITXARO BORDA / 22ZIRTAK Tabako bila. DANELE SARRIUGARTE / 24BERTSO BERRIAK Sorterriko galderak. MIKEL ARTOLA / 25

ERDIKO KAIERAMUSIKA Panfletotik harago, nola kantatu politikoki?

KEPA MATXAIN / 26UKEDADAK Ukelele zaleen igandeetako zita.

ITZIAR UGARTE IRIZAR/ 30 LITERATURA XABIER ETXANIZ ERLE / 32MUSIKA JOXI UBEDA / 33DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO / 34ALEA Bartzelonan bai jakin. G. BEREZIARTUA MITXELENA / 35OSASUNA JABIER AGIRRE / 36LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 37DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

TERMOMETROAIGNACIO MONTOYA CARLOTTO, ARGENTINAKO HAUR

LAPURTUA: «Nire kasua azaleratu zenean, argentinarrekgaraipentzat hartu zuten». KOLDO AZKUNE ETXABARRI / 39

TXANPONAREN BESTE ALDEAK Laborariek tresnakelkarbanatzen dituzte, zuk zergatik ez?ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA / 42

MAITE INDA, KONTSEILUKO ORDEZKARIA: «Errotiko aldaketanahi dugu Nafarroako hizkuntza politikan». IGOR AGIRRE / 44

EUSKAL PRESOEN AURKAKO JAZARPENA Troitiñoespetxeratzeko ingeniaritza juridikoa. XABIER LETONA / 46

EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 43EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 43NET HURBIL Eta Greziak badio bere zor publiko asko

bidegabeak direla? PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2015eko apirilaren 26a, 2.458. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

�4 2015EKO APIRILAREN 26A

ASTEKO GAIA

JOXEMI ZUMALABE herri mugimenduekin etaherri mugimenduentzat lan egiten duen fun-dazioa da. Herri mugimendu zer denentz gal-detuta, definizio zabalenaren alde agertu dirabertako kide Marta Luxan eta Olatz Daño-beitia: “Gure jendartearekin eroso ez daude-nak eta oinarrian dauden gauzak eraldatubeharra ikusten dutenak. Kontzientzia maila,praktika eta antolakuntza eredu oso ezberdi-nekin”. Herri mugimenduak momentu inte-resgarrian daudela azaldu digute: “Beste unebatzuetan ziurtzat jo diren antolakuntzariburuzko zenbait gauza birpentsatzen ari garamugimenu ezberdinetan. Hausnarketa eman-korra izango da etorkizun hur-bilean”. Orriotara eraldaketahorren hainbat gako ekarriditugu Joxemi Zumalabe, Ber-tsozale Elkartea, Bilgune Femi-nista eta Donostiako Pirataktaldeen bidez.

Ez dira betiko garai onenak...Testuingurua aldatua da baiEuskal Herrian bai munduan.Erronkak eta baldintzak ezdira lehengoak: “Herri mugi-menduetan birkokapen batematen ari da, baina maila oso ezberdinetan.30-40 urteotan nahiz eta apurketaren aldekomugimendu oso bat egon den, sistema garatuegin da (‘ongizate’ deitzea gehiegi izan daite-keen arren, kontsumoaren kultura, indibidua-lizazioa...). Baina une honetan hori eteten arida. Jendea hasi da bere buruari galdezka:nondik hasiko gara erresolbitzen bizimodua,indibidual eta kolektiboki? Mundu antola-kuntza honetan, estatua/administrazioakokatu izan da eskubideen garante gisa. Eta

egun (ez lehen) hori ez du bete eta berazborroka eremu oso bat dago hor. Eta gehituhorri Euskal Herrian gatazka politikoarenbeste ziklo batean gaudela. Gatazka politiko-ak eragin handia izan du kulturalki, testuingu-ru errepresiboak eragin ditu hainbat funtzio-namendu, hainbat logika, dinamikendenborak... Egun trantsizio anitzen garaiangaude”. Borroka eremuak ere mugitzen aridirela azaldu du Luxanek: “Lehen zegoenborroka desberdinen arteko hierarkizazioa(garrantzitsuagoak ziren borrokak eta ez zire-nak) ezbaian dago eta bizitzaren iraupenare-kin zerikusia duten dinamikak mahai gainean

jartzen ari dira, hau ezin baituplanetak eutsi. Eta horri lotuta,oso klasikoak ez diren dinami-ketan talde berriak sortzen aridira: elikadura subirautza poli-tizatu eta problematizatzeareninguruko taldeak; 2008tikhonako ‘krisi’ testuinguruarilotuta herrietan eskubide sozia-len inguruko taldeak...”.

Zergatik ari dira zabaltzenbarrura begiratzeko leihoak?XX. mendeko borroken aka-

tsetan ez erortzea da XXI.ekoen erronka,Dañobeitiaren hitzetan: “Proiektu handibatzuek iparretik galdu dute oinarrizkoa:borroka pertsonak garela. Norberaren jarre-rak, norberaren komunitate-auzo-etxea...Borroka egiteko egitura eta bitarteko batzuksortzen ditugu, baina joera dugu irauli nahidugun gizarte hori bera errepikatzeko. Egitu-ra eta logika horiek dira pixka bat mugitzenari direnak, baina oraindik pisu handia dute”.Bat dator Bertsozale Elkarteko Aritz Zerain:

HERRI MUGIMENDUAK

Kideen arteko zaintzalantzea estrategikoa da

| ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA |

Herri mugimenduak horizontaltze bidean murgildu dira. Proiektua pertsonek egiten dutelajakitun, talde-bizitzari garrantzia ematen zaio inoiz baino gehiago. Gainditu nahi dituzteneskemak errepikatzeak aldaketarik ez dakarrelako, eta amesten duten gizartea gaurdanik

bizitzea gako zaielako helburuak lortzeko.

“Borroka egiteko egituraksortzen ditugu, baina joera duguirauli nahi dugun gizarte hori beraerrepikatzeko. Egitura eta logikahoriek dira pixka bat mugitzen aridirenak, baina oraindik pisuhandia dute”

Olatz Dañobeitia, Joxemi Zumalabe

HERRI MUGIMENDUAK

“Herri honetan proiektua lehenesten da etabadirudi proiektua denaren gainetik dagoela.Baina proiektua pertsonek egiten dute. Elkarzaintzen ez badugu, proiektuak ez du aurreraegiten. Proiektua ez baita ezerezetik sortu etaaurrera doan zerbait”. Donostiako Piratenartean ere horren kontzientzia esnatzen arida, Lander Arbelaitzek azaldu duenez: “Aur-ten guztion artean erabakitako urteko erron-ketan, lehenengo hamarren artean hiru zain-tzaren eta gozamenaren esparrukoak izandira. Zaintza praktikan nola sustatu daitekeenproposamenak lantzen ari gara”.

Oreka: proiektua-taldea-pertsonaHorra hor orekaren hiru elementuak, edo-zein erakundek bere egoera osasuntsua denziurtatzeko aztertu ditzakeenak.

Luxanek azaldu digunez, gakoa da pentsa-tzea talde bizitzak eragina duela proiektu poli-tikoan: “Lehen ez zen zuzenki lotzen taldebizitza proiektuarekin. Hainbat mugimenduasanbleariotan entzun dugu ‘hori txorakeriabat da’, ‘ez du merezi gure arteko gatazkabatez hitz egiteak’... Ez da lotu izan proiektupolitikoaren eraginkortasunarekin, proiektupolitikoaren bidea taldearen bidearekin, ezbada ‘gutxi gara ala asko gara?’, zenbakiarenpisuarekin neurtzeko. Baina ez da behar beste

landu taldean zer nolako bizitza dugun, tal-deari zer nolako espazioa eskaintzen diogun,proiektuak bidean taldea itotzen duen edolehertzen duen...”. Bide horretan oraindik egi-teko asko dagoela azaldu dute Zumalabekoek:herri mugimenduetako taldeak kontzientziahartzen hasi dira baina talde bakoitza kokapenbatean dago, eta kolektibo baten baitan eremilitante bakoitzak gaia ezberdin bizi du. Ikusditzagun adibide batzuk:

Piratek taldearen egitura erabat aldatu duteurte gutxian, horizontaltasuna irabazteko.Inaxio Oiarzabalek kontatu duenez: “Sorre-ratik hamar laguneko lantalde bat zen mugi-mendu guztiaren antolaketaz arduratzenzena. Duela sei urte, ekimenetan parte har-tzen zuten koadrilak antolakuntzan ere txer-tatzeko urratsa eman zen. Koadrilen mahaiedo ordezkaritza sortu zen, baina jarraitzenzuen aurreko hamar laguneko koadrilak ego-ten. Koadrilen ordezkariek erakusten zutenerabakiak hartzeko ahalmena eduki nahizutela, erabakiguneetan eztabaidak partekatunahi zituztela... Duela hiru urte erabaki zenantolaketa orokorra aldatu behar zela eta ezzuela zentzu handiegirik jaietako parte-har-tzeaz hitz egiteak guk talde barruan partehartzea murrizten bagenuen. Horrela sortuzen duela bi urte lehenengo Kofradia eta

Joxemi ZumalabeFundazioak bereikastaroetanbildutakoesperientziekinosatutako mapakontzeptuala irudizadierazi du Axpik.Hona hemen taldebizitzaosasuntsurako landudaitezkeenmikropolitikak:Taldearenautokontzientzialantzeko politikak,integraltasunalantzekoak (bizitzavs. militantziaapurtu), aniztasuna,zaintza, subjektuakeraikitzekoak, botereasimetriaklantzekoak etaproiektu politikoagaurdanikbizitzekoak.

HERRI MUGIMENDUAK

ikusi zen Kofradiaka antolatzeak bide eman-go zuela transparentzia ariketak egin eta hori-zontaltasuna irabazteko”. Egun 280 pertsonainguru daude antolatuta Piratetan, Kofradia-ka. Zenbait Kofradia auzoka sortu dira etabeste batzuk lan esparruka. Kofradien ordez-kariek mahaia osatzen dute, Ontziola deitua,eta bertan gehitzen dira ikuspegi orokorraduten funtzioak: komunikazioa, diru-zaintzaeta koordinatzaile orokorrak. Batiste Ezeizakantolaketa aldatzeak parte-hartzean izanduen eragina azaldu du: “Lehen zegoenhamar laguneko koordinazio taldea irekiazen, baina ez zen erraza eta erosoa besterikgabe han azaltzea ‘aupa, ni ere zuekin ezta-baidatzera eta erabakiak hartzera nator’ esa-naz. Ikusten genuen kritikatzen genuenhorretatik, alegia, pertsona gutxi batzuek era-bakitzen zutela denon Aste Nagusia, etxebarruan ere ez geundela oso urruti. Ez halanahi genuelako, baizik jendeari asko kosta-tzen zitzaiolako molde horretan parte har-tzea. Kofradiekin parte-hartze guneak herri-tarrengandik gertuago daude (auzoan edointeresguneen bueltan sortuak baitira), etajendeari errazagoa zaio bertara jotzea. Horrezgain, zenbat eta Kofradia gehiago egon,orduan eta jende gehiago ari da erabakigu-neetan parte hartzen. Era honetan proposa-menak jasotzeko, eztabaidak emateko, eraba-kiak hartzeko esparrua pila bat zabaldu da”.

Bertsozale Elkarteko kide Esti Esteibarrekazaldu duenez: “Azken hamarkadan, gizar-tean bezala Elkartean ere egin da sakonagokokontzientzia ariketa bat, eta egun pertsonenarteko parte-hartzean harremanak, elkar-zaintza eta abar gehiago hartzen dira kon-tuan. Horren harira Elkarteak 2008an Harre-manen Taldea sortu zuen. Eta hortik GeneroTaldea sortu da”.

Bilgune Feministan gai honen kontzientziabetidanik eduki dutela adierazi digute IdoiaTrenor eta Miren G. Arakistainek, baina taldedinamikan hori lehenesten denborarekin ikasidute. Trenorrek azaldu duenez: “Pertsonabatzuek saiakerak egin zituzten urteetanzehar pertsona, taldea, zaintza lantzeko, bainaez zuten lortzen, zegokion garrantzia politi-korik ematen ez zitzaiolako. Lehenago kon-tzienteak baginen ere gai honek duen garran-tziaz, 2012an hasi ginen lantzen eta JoxemiZumalabe Fundazioarekin eginiko saioekbalio izan ziguten gai honi dimentsio politi-koa emateko eta praktikara ere eramateko”.Arakistainek gaia esplizitu egin eta adostea-ren garrantzia azpimarratu du: “Gauza bat dagaia presente egotea. Baina modu adostuaneta kolektiboan espazioa ematea eta neurriakhartzea beste gauza bat da, alegia, dimentsiopolitikoa ematea, honi buruzko erabakiak

URTEAN bi asteburu-pasa egiten dituzte: iraileanplangintza prestatzeko eta udaberrian formaziorako.“Txute bat dira” ziurtatu du Arakistainek, hauetangune informalek leku gehiago dutelako. Trenorrekazaldu duenez: “Plazerari ere tartea eman behar zaio.Gustura ez zauden lekuan, egin behar duzulako egi-teak iraungitze data dauka. Ezinbestekoa da zainduasentitzea, gustura, ongi pasatzea, eta sinisten duzunhori eraikitzen ari zarela sentitzea, borroka plazerezegitea”.

Gune informalak politikoki lantzen dituzte Bil-gunean. Trenor: “Gune informalak beti egon dira,baina berauek kontzienteki landu eta probokatzealan bat da. Beste edozein gai bezala lantzen ditugugune informal horiek bileretan. Adibidez, betidatoz kide berriak mugimendura, eta nork egingodie pertsona berriei harrera? ardura hori banatu egi-ten da. Edo astebukaera-pasetan gaueko gaubela ezdago gidatuta, baina badu dinamizazio puntu bat,ekimena hartzen duen norbait, eta ardura horiekbanatu egiten dira. Metodologia bat daramate etaberariaz lantzen dira”. Festa eta generoaren gaiakontzienteki landu du Bilguneak, noiz eta zergatikdauden eroso jai batzuetan eta zergatik ez bestebatzuetan. Arakistainek nabarmendu duenez:“Guretzat lehen lerrokoa da horri dimentsio politi-koa ematea. Eraldaketa ez da bileretan soilik ema-ten, espazio oso ezberdinetan ematen da, guneinformaletan ere, eraldaketan gaude”. Gune infor-malak kontzienteki lantzeak bere bidea egin duelaadierazi dute, horren adibide Topaketak: “Duelaurte batzuk Tolosan izan ziren Topaketetan lau katugeratu ziren festan, eta aldiz, aurten Ondarroakoe-tan ia ez ginen kabitzen lo egiteko gunean. Bilakae-ra oso nabarmena izan da”.

Bilgune Feminista: Gozamena politizatu

HERRI MUGIMENDUAK

hartzea aurtengo egitasmoa bezain garrantzi-tsua dela jakitun izatea. Neurriak denenartean adosten direnean, orduan materializa-tzen dira benetan”.

Bakoitzak bere erara baina gaiari heldudioten hiru talde dira. Dañobeitiak kritikatudu beste hainbat taldetan gai hau politikokizuzenetik bizi dela: “Leku batzuetan taldea,horizontaltasuna, erabakien parte denok iza-tea, ikusten da gestio eredu on baten gisa,Kalitateko Q gisa”. Aldiz, taldearen etaproiektuaren artean dagoen loturak poten-tzialtasun handia duela ziur da: “Dibertsitate-tik, eragiteko-pentsatzeko-egiteko modu ani-tzak horizontalitatean artikulatzeko gaitasunadugunean, proiektuaren abiada eta potentzia-litatea biderkatu egiten da”.

Zer ederra aniztasuna... Baina nola kudeatzen da?Bertsozale Elkartea aniztasuna artikulatuz arida sorreratik. Hasieratik bertako kide dirabertsolari eta bertsozaleak, herrialde bakoi-tzak berezko elkartea du (hauek oso errealita-te ezberdinetan dihardute), belaunaldiak gehi-tuz doaz, soldatapeko (74 langile ditu egun)eta borondatezkoen lana uztartzen ditu,bakoitzaren lan profila oso anitza da (koordi-naziotik oso lan kualifikatura)... Ondorioz,Elkartea ulertzeko modu asko daudela azpi-marratu digute Zerain eta Esteibarrek. Kezkanagusia borondatezko eta soldatapekoen lanaorekatzea omen da. Aniztasuna artikulatzekogakoa da erabakiguneetan bat egiten dutelahauek denek, eta erritmo pausatuan dihardu-tela, Esteibarrek azaldu duenez: “Zuzendari-

tzetan borondatezkoak dira kide gehienak.Zergatik? Elkartearen dinamika handia etaazkarra delako, eta profesionalok oso lan sis-tematikoa dugulako eta erabakiak hartzekopresa handia, inertziaz. Borondatezkoekinpartekatu behar izateak kanpoko begiratuajasotzeko ere balio du. Militanteen begiratuhori oso inportantea da zeren egunerokolanean batzuetan galdu egiten da perspektiba.

Zaintza eta parte-hartzeari buruzkoherrimugimenduetakohausnarketakDabilen harriarigoroldiorik ezliburuan bilduak dituJoxemi ZumalabeFundazioak. Edozeinerakundek eskurabehar lukeenerreminta, ariketapraktikoz betea.

12-15 KIDE DIRA Joxemi Zumalaben.Dañobeitiak hiru hilero talde bizitzaaztertzeko egiten duten Meteosat lanketaaurkeztu digu: “Leku erosoan biltzengara, ahal bada presarik gabe. Eta azter-tzen dugu pertsona bakoitza hiruhilekohorretan zelan dagoen, aldaketarik izanduen osasunean, lanean, zaintzan... Geroaztertzen dugu zelan sentitu den norberaaurreko hiruhilekoan taldearekiko etaproiektuarekiko, zerk sentitu arazi duenondo eta zerk gaizki. Proiektuarekikoditugun kezka, ilusio eta atxekimenduanematen diren aldaketak garrantzi handiaizaten dute gure Meteosaten. Berau ber-pentsatuz tarteka. Ariketa hori ez da betilore arteko bidea izaten, eta hori eginaurretik ahalegintzen gara elkarri autoes-timua igotzeko dinamikak egiten, goxohasi eta goxo amaitzeko”.

Gorputzari loturiko lanketak ere egitendituzte, “eraldaketak ez baitira diskurtsi-boki soilik gauzatzen, gorputz-emozioeta pentsamenduaren arteko elkarrekin-tzan gauzatzen dira”. Meteosat batetiksortu zen Kasu! lantaldea, iazko urtebukaeran: “Plangintzaren %90-95 beteagenuen baina zelan bete genuen? Zerengainetik? Gure neke mailari, taldean biziizan genituen uneei eta abar begiratutaeta etorkizuneko finantzazioa nola lortuaztertzeko sortu zen Kasu! lantaldea”.Bertan ari dira barne antolaketa birpen-tsatzen: erabakiguneak non dauden, zen-troan zer dagoen, hori nola mugitu, gau-zak horizontalagoak nola egin... “Norantzegin nahi dugun bidea eta zelan pentsa-tzea da gakoa, talde gisa hazi nahi dugunedo ez, militante gehiago nahi ditugunedo ez, liberatu gehiago nahi ditugun edoditugunak kenduko ditugun... Badudimentsio ekonomikoa, egiturazkoa etafuntzionamenduzkoa”.

Joxemi Zumalabe:Meteosat eta Kasu!

HERRI MUGIMENDUAK

Pentsa liteke Elkartea bere funtzionamen-duan oso mantsoa dela, baina horrek eragin-dakoa da. Elkarteak esku arteandituen gaiak batzordeetatikpasatzen dira eta batzordehorietan borondatezko kideakdaude, eta erabakiak kontsen-tsuz hartzen dira. Ez dugu ezerbozkatzen. Guretzat ezinbeste-koa da prozedura hori, bestelaazkartasunaren izenean parte-hartzea murrizten ariko ginate-ke eta proiektuak galdu egingo luke aniztasuneta izaera ireki hori”.

Hainbat praktika onTrenorrek azaldu digu nola landu duen Bilgu-neak sorreratik lidergo konpartitua kontzien-teki: “Aniztasuna bermatu nahi genuen lidergobakarraren aldean. Garrantzia ematen diogumedioen aurrean ahalik jende gehienak Bilgu-nea ordezkatzeari eta Bilgune Nazionaleanasanbladako puntu bakoitza pertsona batekazaltzeari, ahotsak entzun daitezen”. Kon-tzienteki hartutako beste erabaki bat da Bilgu-

neak kideen zaintzarako espazio ere izan beharduela, eta hainbat ekintza zehatz burutzendituzte horretarako. Adibidea jarri du Arakis-tainek: “Herrietako taldeetan asko hitz egitendugu bakoitza nola dagoen, pertsonalki, auke-raz eta disponibilitatez, gogoz, asmoz, taldeannola gauden...” eta proiektua kideen indarrenarabera egokitzen dute tarteka: “Adibidez, des-kantsuak hartuz edo gauzak beste modu bate-ra planteatuz. Proiektuak mugatzea zaila dabaina ikaskuntza bat, era berean”. Lehentasu-nak markatzea eta gai urgenteak eta ez direnakbereiztea ezinbestekoa dela argi dute.

Parte-hartzearen ikuspegi orokorra landudute Bilgunean, Arakistainek ohartarazi due-nez: “Parte hartzea ez da hitz egitea bakarrik.

Parte hartzea da entzutea, etadenon artean gutako bakoitzaeroso egoteko moduak bila-tzea. Parte hartzea presentziada. Garrantzia ematen dioguentzuteari, eta ez hitza baka-rrak bereganatzeari”. Horizon-taltasuna bermatzeko metodo-logia gakoa dela gehitu duTrenorrek: “40 kideko asanbla-

detan denen hitza entzun dadin errondakasko erabiltzen ditugu baina gaia landugenuenean jende askok esan zuen errondetanez zela eroso sentitzen. Hartu genuen neu-rrietako bat izan zen errondak gutxitzea.Badakigu pertsonek mugak izan ditzaketelajende askoren aurrean hitza hartzeko etahorregatik talde txikitan egiten ditugu lanke-tak, denon ahotsa islatuko dela bermatzeko”.Gaiak teoriatik lurrera, bizipenetara ekartzeada parte-hartzea bultzatzeko beste bideetakobat, Trenorrek azaldu duenez: “Kontzientekiprestatzen dira bilerak; teoria ezberdinak par-

OTSAILEAN 65 bat laguneko asanbladan birdefinitueta sakondu zituzten Donostiako Piraten balioak.Arbelaitzek azaldu duenez: “Bere garaian bista han-diz erabaki zen jai herrikoiak euskaldunak, pareki-deak eta parte-hartzaileak izan behar zutela. Bainaordutik denbora asko pasa da, mundua aldatzen doaeta ikusten genuen egun egiten genituen gauzabatzuk hor kokatu beharra, baita aurrera begirako lanildo berriak ere”. Espazio Irekia izeneko dinamikabaliatu zuten: “Norberak pentsatuta ekarri zituenordura arteko hiru balioez gain, beretzat garrantzitsuziren hiru, eta txarteletan idatzirik, lurrean kokatuzituzten borobil erraldoi batean. Ondoren, elkarrekinhitz egin gabe balioak multzokatu genituen denenartean eta balioak lantzeko taldetxoak osatu genituen.Multzo bakoitza zein hitzekin laburbildu adostea etabalio hori praktikan nola jarri aztertu genuen denonartean. Parte-hartzaileak mahai batetik bestera ibilzitezkeen balioak lantzen”. Ezeizaren hitzetan lanke-ta hori gakoa izan da: “Ez dezagun inertziaz funtzio-natu, bere garaian erabaki zutenen eskutik hori jasodugulako soilik. Egungo balioak eta funtzionamen-dua guztion artean kontzienteki erabakiak izan daite-zela”. Balio horiek egunero egiten duten lanarentzat“ipar orratza” direla diote, eta oraindik prozesua ire-kita badago ere, mugimendu osoa sintonian jartzekobalio izan dutela.

Piratak: Balioak birdefinitzen

“Kosta egiten da onartzea boterebanaketa badagoela gure artean.Klabea izan zen horretaz hitzegiteko espazioa eskaintzea”

Idoia Trenor, Bilgune Feminista

HERRI MUGIMENDUAK

tekatzen ditugu kontzeptuak argitzeko bainalanketa pertsonala izaten da, zentroan bizipe-nak jartzen ditugu”.

Esteibarrek azaldu duenez, Euskal Herri-ko Bertsozale Elkartean kideen arteko gataz-kak eta gaizki-ulertuak gainditzeko kulturazabaltzen ari da: “Talde lanak aukera handiaematen du norberak bere burua ezagutzeko.Zerbaitek tentsioa sortzen duela ikustean,ahalegintzen gara norbere barrura begiratzen,norberak hor zer parte izan duen aztertzen.Kultura aldaketa handia eman da”.

Bertsozale Elkarteak hainbat gai estrategi-ko prozesu parte-hartzaileen bidez landu dituazken urteetan. Baita Piratek ere, ezkerrekokoadroan ikus daitekeenez.

Boterea dantzanZergatik kostatzen da zenbait gunetan alda-keta? Dañobeitiak ahobilorik gabe jaulki du:“Antolaketa kuestionatzeak dakarrelako zen-bait pertsonen botere eremuak kolokan jar-tzea, eta horrek erresistentziak sortzen ditu”.Aldaketa esplizitu egitearen garrantzia azpi-marratu du Arakistainek: “Ez bada esplizituegiten eta adosten, erresistentziak ezkutuangeratzen dira, eta erresistentziak denok edukiditzakegu, gai honek eremu pertsonala uki-tzen baitu. Egia esan, Feminismoak munduabizitzeko eta ulertzeko gakoak eskaini dizki-gu; artean, botereaz, zaintzaz, edota subjeti-botasunaz eta kolektibotasunaz pentsatzekoaukerak”. Trenorrek dio Joxemi Zumalabe-koek gidatutako saioek balio izan zutela gaialandu eta zegokion dimentsioa emateko:bideratzeko: “Kosta egiten da onartzea etaikustea botere banaketa edo mailaketa batbadagoela gure artean. Klabea izan zenhorretaz hitz egiteko espazioa eskaintzea”. n

ESTEIBARREK nabarmendu du urteen poderiozElkartearen eguneroko lana asko instituzionalizatudela: “Bertso udalekuak, bertso eskolen festak,horiek denak egitea da gure helburua, baina kaleanhori gertatu dadin Elkartean oso bestelako lanakegin behar dira. Hori gertutasuna eta faktore huma-noa galdu gabe egitea da gakoa”. Beharbada horiorekatzeko, kideen arteko festak espontaneoak iza-tea hobesten dutela nabarmendu du Zerainek: “Ber-tsolaritzak berak ere badu puntu informal hori.Dena antolatu egin behar dugu? Hori ere ez bagaragai berez egiteko, ez bazaigu berez ateratzen, ezgoaz ongi! Gainera antolatuz gero batzuek sentitzendute ‘jada badator goitik!’”.

Elkarteko langileen artean udara partean Uztapi-de Eguna egiten dute aspaldidanik. Esteibarrek azal-du duenez “langile guztiak gaude gonbidatuak.Lehen joan beharrekoa zen, egun ez da behartzen.Nahi duena etortzen da. Ekimen ezberdinak eginizan ditugu”.

Bertsolaritzak berak ere sortzen ditu antolatzai-leentzat festak, esaterako Bertso Eguneko gauean,txapelketak ere festarekin bukatzen dituzte. Bainaegun handien aurretik kontzienteki festa egitendutela azaldu du Zerainek: “Ekintza handiak dato-zenean, adibidez, txapelketa bat, aurreikusten dugutentsioa egongo dela, haserre momentuak eta adis-kidetze momentuak egongo direla... orduan saiatzengara aurretik parranda bat egiten elkarrekin. Festakharremanak goxatzen ditu eta kolektibo guztiakbatzen ditu, bertsolariak, zaleak, herrialde ezberdi-netako jendea...”.

Bertsozale Elkartea: Festa baina arautu gabe

“Amatxo, gu zer gara, pobreak ala abera-tsak?”, galdetu du haurrak.Sistema kapitalista ez da dorpea, gertatzenden oro naturala, berezkoa dela sinetsarazte-ko gaitasuna du. “Horixe da dagoena”, “zeregingo zaio”, “ez dago besterik”... Nolaizango da naturala pobreak eta aberatsakegotea? Zein zuhaitzetatik sortzen dira osopobreak eta oso aberatsak? Hori normaltzatjotzea da kapitalismoaren garaipenik handie-na. Izan ere, estralurtar bat Seat enpresansartu eta 7.000 langile, agindutakoa betebeste zeresanik gabe, bost nagusiren zerbi-tzura jo eta su ikusiko balitu, “zer gertatzenda hemen?” harrituko litzateke. Bibliak ereargi eta garbi dio pobreek elkar lagundubehar dutela, ez aberatsek. Izugarria dahitzen pisua, lengoaiaren indarra. Orain,esaterako, ez da pobreez hitz egiten, bazter-keta ar riskuan edo pobreziaren mugandagoen jendeaz baizik. Zer esan nahi duhorrek? Jendea pobrea da edo ez da. Geroeta nabarmenagoa dena makilatzeko baliodute hitzek, sistemari isilik komeni zaizkionalarmak ez pizteko. Kontzeptu ponpoxo etakonplexuak gaia “adituen” esku uzteko gon-bidapenak dira, debateak estaltzeko, ezber-dintasun ideologikoen talkak itotzeko. Kapi-tal ismoa ustiapen ekonomikoa bainogehiago da, bere behar eta premien araberaerrealitatea optimizatzen duen balore siste-ma oso bat.

Alabaina, posible da krisirik gabeko kapitalis-moa?Kapitalismoaren ADNan daude krisiarenerroak. Pertsonoi heriotzarekin gertatzen zai-guna gertatzen zaio kapitalismoari krisiare-kin: nahiago luke saihestu baina ezin du.

Hala, krisiei etekina ateratzen ikasi du, bereburua garbituz, aberatsenen posizioa indar-tuz, eta batez ere, jendartea beldurtuz. Azkenurteetan krisiak justifikaturik onartu direnneurri guztiak irentsi ezinak lirateke oparota-sun aro batean. Murrizketak, ongizatearendeuseztatzea, lan-baldintzen okertzea... Kapi-talismoaren mekanika are gehiago olioztatzeabaizik ez da. Sistemaren helburua ez da per-tsonak salbatzea, kapitalak dirua irabazteabaizik. Horregatik salbatzen dira bankuak etaez etxegabetuak. Hori bai, finantza sistema-ren bururik gabe ez dagoenez finantza siste-marik, nagusi handiak salbatu dituzte, ezfinantza sistema.

Gorbata nola, soka lepoan lotzen digutenean,“guk ez genuen nahi baina Europar Batasunakbehartu gaitu” diote goi-agintariaren begi erru-kituek. Europar Batasuna da sistemaren lemazaina.Kapitalismoaren aro neoliberala erabat bereegin zuenetik gure eguneroko bizitzetanneoliberalismoa errotzen dihardu. Horri

Miren Etxezarreta. Ordizian sortua, 1936an.Ekonomian doktorea London School of Economics-en etaBartzelonako Unibertsitate Autonomoan. Liburu etaartikulu anitzen egile, ekonomia kritikoa ardatz duen TAIFAmintegiaren sortzaile, EuroMemo taldeko partaide,munduko herrialde askotan eman ditu klase eta ikastaroak,ezkerreko mugimendu sozial eta talde altermundialistenerreferentziazko ahotsetako bat bihurtuz. 2007an,Bartzelonako Unibertsitate Autonomoko katedratikoemeritua izendatu zuten ekonomia planifikatuan.

NORTASUN AGIRIA

PERTSONAIA

MIREN ETXEZARRETA

«Mundua ez dugu bozkatuz aldatuko»

“Harridura ikur gehiegi... Eta nahikorik ez”.

| SUSTRAI COLINA |

Argazkiak: Dani Blanco

MIREN ETXEZARRETA

egungo gobernu gehien-gehienak neolibera-lak direla gehitzen badiozu... Ingalaterrakofilm klasikoetakoa ari da gertatzen: maior-domoak jauntxoak baino askoz kontserba-doreagoak eta erreakzionarioagoak dira.Zergatik hitz egiten da, bestela, hainbestekrisitik ateratzeaz eta hain gutxi sistematikirteteaz? Zenbat kasu gehiago lehertu behardira kapitalismoa eta ustelkeria esku berekohatzak direla ohartzeko? Gero eta gutxiengougariagoak daude asaldatuta, baina ez dagogehiengoaren sumindurarik. Krisitik atera-tzeko fedea, orain urte batzuk geundeneraitzultzeko itxaropena eta sistemaren etenga-beko legitimazioa dira nagusi. Gure kautakobeldurra orekatzeko edo egonkortzeko aha-legina atzematen dutelako saltzen diguteerrukia goi-agintariaren begiek. Begiradahorretan beti dago gauzak okerragoak izandaitezkeen mehatxua.

Egin diezaiogun sistemari mehatxu: kapitalis-moak badu alternatibarik?Bai, baina epe luzera. Gizakiak bere zorteaaldatzeko aukera beti duela eta alternatibak

behetik gorakoa behar duela ez ahanztea diragakoak. Oso ohituta gaude gure zortea goitikbeherako kudeaketa modu eta proposame-nen esku uzten. Ez gaitezen engaina, irtenbi-deak ez dira alderdietatik etorriko, mundua ezdugu bozkatuz aldatuko. Bizitza ezberdinplanteatzen ari diren multzo ttipietatik datorindarra, autonomia eremuetatik. Multzohoriek zaindu, hedatu eta batez ere, koordi-natzean datza alternatibaren sekretua. Politi-ka egiteko eskema zaharrak puskatzen gabil-tza. Jende gaztea ez dago jada bere alderdikoliderrak zer esango zain inguruko injustizieierantzuteko. Niretzat zerumuga ez dago goi-esferetan, oinarrian baizik. Balore eraldaketabete-betean gaude, han-hemenkako haziakgero eta nabarmenagoak dira, gero eta jendegehiago jabetzen da daukagunak ez duelabalio.

Alderdi politikoak ere jabetu dira?Bai, baina euren biziraupena da jokoandagoena, eta hilko dela dakienak ere ez duhil nahi izaten. Beti da delikatua zure buruahiltzea berriz sortzeko aukerarik izango

Pribatizazioak“Pribatizazioenhelburuaaberastea da, etaaberasteko gain-kostuak ezarribehar dira. Bainazergatik izanbehar dutejarduera guztiekaberastea xede?Hori ulertzen ezduguno, zerbitzuaokerragoa izangoda ematen zeinjasotzendutenentzat”.

MIREN ETXEZARRETA

duzun jakin gabe. Horregatik saiatzen diraeuren bizia luzatzen, hauteskundeak irabaz-ten, legegintzaldiari ahal bezala eusten,mirari bat gertatu eta euren zoria aldatukodelakoan. Arazoa da urteak daramatzatelaaldatu beharra, haize berrien premia eta bes-telako ereduak aldarrikatzen, urrats bakarbat eman gabe. Are gehiago, mugimendusozialetara eurak gerturatu eta txertatubeharrean, mugimendu sozialek eurenganajotzea nahi dute. Euren iraga-naren morroi direlako doazgainbehera. Ikusi besterik ezdago Syrizak edo Podemoseksortu duten olatua eta sistema-ren luze-zabaletik banatuzaien egurra.

Erakundeetatik politika alterna-tiboak egin daitezke?Sistema antolatuta dagoenbezala, oso zaila iruditzen zait, ia ezinezkoa.Begira zer gertatzen ari den Grezian. Sistemapolitiko eta ekonomiko kapitalistaren baitakodemokrazia batean gobernu aldaketa gertatuda, baina aldaketa usaindu orduko hasi zirenbotere internazionalak mehatxuka, eta emai-tzak jakitearekin bat jo dute frontera, indarra-ren arrazoia inposatzera, Europar Batasunaburu duten tropa neoliberalek. Espero izate-koa zen arren, izugarria da Europar Batasu-naren jarrera. Garbi utzi dute hemen ez deladeus aldatuko, ez dela inor arrastotik kanpomugituko. Kapitalismoak gero eta kontraesanhandiagoak ditu, gero eta gehiago kostatzenzaio bere helburuak betetzea, eta ondorioz,ez dago herritarrei ezer oparitzeko moduan.Nahiko balu ere, ezingo luke eskuzabala izan.Berak sortu dituen egoerek eta baldintzekbehartzen dute kapitalismoa geroz eta lehia-kortasun basatiagora. Horregatik ez dut iru-dikatzen sistemaren baitatik sortu daitekeenalternatibarik. Ez dut uste 1950-1960kohamarkaden espiritura itzuliko garenik inoiz.

Hemendik aurrera, sistemaren baitako politi-ka ekonomiko bat nekez izango da jendartea-ren interesen aldekoa.

…Har dezagun jabetza pribatua. Ekoizpenmedioen jabetza pribatua deno ezingo daezer konpondu, gutxi batzuen menean segi-tuko dute askotariko gehiengoek. Zergatikuste duzu sistema kapitalistak jabetza priba-

tuaren metaketa baizik ez duelanahi? Hori kolokan jartzen ezduguno, jai daukagu. Hori,ordea, jendeari ez zaio burutikpasa ere egiten. Horra sistema-ren beste garaipen bat. Kapita-lismoak 250 urte daramatzaegunetik egunera okerragofuntzionatzen, baina jendearenbegiak hori desastretzat ezikustea lortu du. Sobiet Batasu-

naren porrotak, aldiz, jabetza pribaturikezean dena hankaz gora jausten dela iltzatudu gure iruditerian. Zer aterabide geratzenzaizu zure soluzioa arazotzat jotzen denean?Nik argi dut, alta: jabetza kolektiborakobideak urratu behar ditugu, eta horretarako,bestelako jendarte antolakuntza ereduakbehar dira.

Desazkundea zinezko alternatiba da?Ez hazteak jendarte ezberdin batera era-mango gaituela pentsatzeak ez dauka zen-tzurik. Are gehiago, kapitalismoaren baitanez hazteak orain gertatzen ari dena dakar.Besterik da jendarte alternatibo baten hel-burua hazkundea ez izatea, jendarte osoarenongizatea baizik. Hala, akatsa da kapitalis-moa transformatu gabe desazkundea posi-ble dela pentsatzea. Kapitalismoak ez duhalakorik baimentzen. Niretzat kapitalismo-aren eraldaketa dakarren desazkundea dagakoa, ez orain modan dagoen kapitalismoa-ren baitako desazkundea. Soluzioa sozialki

“Nik argi dut: jabetzakolektiborako bideak urratubehar ditugu, eta horretarako,bestelako jendarte antolakuntzaereduak behar dira”

MIREN ETXEZARRETA

planifikatutako ekonomia batetik etorrikoda. Nik ez dut autogintzan hazi nahi, bainabai ospitaleetan, unibertsitateetan... Horre-gatik iruditzen zait ahula desazkundearenteoria.

Kataluniaren edo Euskal Herriaren independen-tziak lagunduko luke bestelako ereduak sor-tzen?Nire ustez ez. Egungo kapitalismoan geroeta pisu txikiagoa du identifikazio territoria-lak. Kapitala mugitu eta ekonomia saretzenduten nazioarteko eta mugaz gaindikoenpresentzat oso irizpide ezdeusa da lurral-detasuna. Hala, eraldaketa soziala ezin dalurraldetasunean oinarritu. Besterik da jen-darte alternatibo batek kultura eta identita-tea bezalako baloreak aintzat hartzea. Nieuskalduna naiz eta kito. Hori baloratubehar da, baina ez dut uste horretarako iriz-pidea lurraldetasunetik eraiki behar denik.Are gehiago, Espainiako Estatuko gero etaindar atzerakoi gehiagok erabiltzen dulurraldetasunaren argudioa eraldaketa sozia-laren aldeko ahalegin eta izerdia diluitzeko.Hori gutxi ez, eta independentziak ez dituekologismoa, feminismoa edo elikaduraburujabetza bermatzen, eta ez duzu emaku-meenganako jendarte justua lortuko jendar-te kapitalista batean. Gauza bera naturareki-ko justiziarekin. Oso zaila da alternatibakkapitalismoaren baitan txertatzea.

Bizi duguna bezalako aro nahasian etorkizunaribegira jartzea bezain zaila?Kapitalismoak diraueno gatazka sozialakiraungo du. Gero eta pitzadura eta arrakalagehiago izan arren, kapitalismoa oso sendodago oraindik. Boterea eta boterearen zirkui-tuetan dabiltzanak sistema hau betikotu nahidute, baina sinesten dut ongizate kolektiboazeta ondare komunaz arduratuko den bestela-ko jendartea sortuko dela borroka gogor etaluzeen ondorioz. Helmugatik orain 25 urtebaino gertuago gaude. Munduaren zati handibaten deskontentua alternatiba berriak erei-ten ari da. Bizitza beti izango da bizimoduhobe baten aldeko borroka eta borrokatzeahaize-kontrako ibilera bat, kapitalismosarraskitzaile hau suntsitu aurretik eta eraitsiondoren. Tamalez, ezin zara lasai, besterikgabe, jendarte ezberdin baten alde jardun,parez pare kapitalismoaren esku beltzarekintopatu gabe.

Sistema honek bere burua arriskuan ikus-ten duenean indarkeria erabiltzen du, zen-bat eta kinka larriagoan sentitu orduan etabortitzago. Horrek ezinbesteko galderadakar: zer egin jipoitzen zaituztenean? Nibakezalea naiz, borroka baketsu baten alde-koa, baina ez beste masaila jartzea predika-tzen duten horietakoa. Arazoa da orainindarkeriaz erantzunda kalte gehiago egitendiozula kausari sistemari baino. Baina norkdaki, agian zauria helduagoa, onduagoa,dagoenean, indar-harremana orekatuagoadenean, bestelakoak izango dira kontuak.Nik ez nuke hori nahi, baina badakit kapita-lismoak ez duela beste irtenbiderik lagako.Ez dago egun arrastotik ateratzen saiatzenden orok jasotzen duen tratu basatia ikusibesterik. Bukatu da ertzainak eta mossoakzibilizatuagoak zirela uste zen garaia. Argidago biolentzia boteretik datorrela. n

“Egizu froga. Eskatu inguruan duzunariamona bat i rudikatzeko. Sukaldeanamantala jantzita babarrunak prestatzenikusiko du batek, beheko suaren beroangaltza-barrenak josten besteak. Amona-ren eskuak lanerako latzak baina laztane-tarako gozoak direla salatuko dizu irudi-teriak. Tokatzen zaiona pozik egin etatokatzen zaiona leun esatea dagokioamonari. Baina aizu, gaur egun amonakunibertsitateko irakasle ere badira, etazorionez, batzuk ez dira politikoki zuze-nak”.

AZKEN HITZA

Pentsioak“Negozio borobil baterako aukera ikusi duenez,kapital finantzarioa pentsio sistema bere mesedetanxurgatzen ari da, funts publikoetan oinarritubeharrean. Zergatik ordaindu nahi dira ejertzitoa edomonarkia funts publikoekin eta pentsioak ez?”.

Helburua lortu du Gora Gasteiz ekimenak: interes alderdikoiek bultzatuta mezu xenofoboeta arrazistak zabaltzen ari zirela-eta, diskriminaziorik gabeko hiria aldarrikatzeko jaio zen,

joan den azaroan. Apirilaren 18an bukatu du bere ibilbidea, gasteiztarren atxikimenduhandiak babestuta.

KULTURANIZTASUNA

PRESTAZIO SOZIALAK jasotzen dituzteneiburuz Javier Maroto Gasteizko alkateak esan-dakoen ostean, eskubide eta aukera berdinta-sunaren defentsan sortu zen Gora Gasteiz, etalau hilabete hauetan xedea soberan bete dutelaadierazi dute arduradunek, kolektibo eta lagunaskok aldarrikapenarekin bat egin baitu, etabide horretan hiri ireki eta plurala diseinatzenari direla baitiote, bizikidetza oinarri.

“Gorrotoari gorrotoarekin erantzungeniezaiokeen. Baina gizarte honek ez duelamerezi erabaki genuen. Ez du merezi gataz-karik, tentsiorik, eraso eta defentsaren dina-mikarik. Eta zuri eta beltzari koloreen bidezegin diogu aurre, gatazkari elkartasunez, uni-formizazioari aniztasunez, eskubideenmurrizketari eskubide gehiago eskatuz, irai-nari musikaz”, azaldu dute hainbat kidek.

Jai erraldoia, aniztasunaren aldeApirilaren 18ko jaiak eman dio amaiera jardu-nari: aniztasunaren eta eskubide sozialenalde, milaka lagunek egin zuten bat egunosoko festan. Gizarte mugimenduen txokoa,haur jolasak, musika, dantza… izan ziren, etaeguerdiko kalejirak “Gora Gasteiz! StopArrazakeria!” izan zuen lelo nagusia. Azkenhilabeteetan gertaturiko “erabateko arduraga-bekeria” horren aurrean, “auzo-lotsa sortzenduten bakoitzean, gasteiztar harrotasunezerantzungo dugu, elkarrekin, indarrez etakolorez!”, nabarmendu zuten antolatzaileek.

Aurpegi ezagunek babestutaAsko dira mugimenduarekin bat egin dutenherritarrak. Tartean, izen ezagun ugari: Ber-nardo Atxaga, Iñaki Iriondo, Irati Anda, Kar-mele Jaio, Karra Elejalde, Katixa Agirre,Mikel Urdangarin, Oihane Perea, Igor Gon-zalez de Galdeano, Izaskun Moyua, UnaxUgalde, Iban Zaldua eta kultur, kirol zeingizarte alorretako beste hainbat lagun. n

Diskriminaziorik gabeko Gasteiz ospakizun

Milaka lagunekegin zuten bat

egun osokofestan.

Eguerdikokalejirak “GoraGasteiz! StopArrazakeria!”izan zuen lelo

nagusia.

“Gorrotoari gorrotoarekin erantzungeniezaiokeen. Baina gizarte honek ezduela merezi erabaki genuen”

Gora Gasteiz

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

Argazkiak: Gora Gasteiz

Usurbil, 1961. Paisaia kulturalean espezializatutako paisajista eta ingeniari agronomoa,landareei buruzko jakintza biltzeari eta zabaltzeari buru-belarri emana azken hamarkadetan.ARGIAn astero-astero artikuluak idazten hogei urte inguru daramatzan honetan, Errekondokaspaldiko proiektua gauzatzear du, “dibulgazio lan horri beste forma bat emate aldera”: BiziBaratzea, aldizkari honekin elkarlanean egindako liburua. Apirilaren 28an egingo den

aurkezpenaren atarian, lan horren zergatia azaldu digu egileak.

JAKOBA ERREKONDO

Oro har landareez idazten duzu ARGIAn, bainaliburuaren gaia zehatzagoa da: baratzezaintza.Zergatik hautu hori? Besteak beste, baratzean gauza berezi batgertatzen ari delako: iraultza dator. Lurrairaultzen da baratzean, baina baratzea berairaultza bihurtzen ari da. Azkeneko urteetan,nekazaritza ekologikoan-eta lanean ari gare-nok ikusten ari gara badela halako buelta bat,

berriz etortze bat. Baratzearekiko grina piz-ten ari da, eta grina hori aprobetxatu behardugu gure ikuspegia azaltzeko. Jendeak horinahi duelakoan nago: baratzezaintza, bainabertakoari lotuta, betiko jakintzari heldukodiona eta oinarrian kalitatea izango duena.Jaten denaren kalitatea, lurraren eta inguru-menaren kalitatea... Hortik abiatuta, asmoada baratzean hasi nahi duen jende horrek

«Baratzea iraultza bihurtzen ari da»

| UNAI BREA |

Argazkiak: Dani Blanco

eduki dezala oinarri erraz, sinple eta hastekogrina hori, kemen hori, piztuko diona. Osoliburu grafikoa egin dugu, erraz irakurtzendena eta batez ere norberak egin behar due-nari garrantzia ematen diona: trikimailuak,gauza bitxiak... Hemengo liburugintzan, etabatez ere baratzeari buruzkoan egoera larriada, bertako ikuspuntuarekin egindako lanenikaragarrizko gabezia dago.

Euskal Herriko ikuspuntua, esan nahi duzu?Bai, argi eta garbi. Agian hego-hego EuskalHerrira bagoaz, Ebro ibaiaren inguruetara,informazio gehiago dago, Espainian, Katalu-nian, Italian... lan handia egin delako, antzekolurretan. Baina isurialde atlantikoan arazohandi bat dago: erabiltzen ditugun liburuakitaliarrak, alemaniarrak, ingelesak... direla.Eta hemen ez dutela balio. Pentsatu behardugu Euskal Herri atlantikoa dela Europakobitxikeria klimatiko handienetako bat.

Zergatik?Euria inon ez bezala egiten du, hasteko.Baina ez ditugu muturreko eguraldiak, aldehorretatik paradisua da. Ez da tropikala,baina...

Bi udaberri ditugu, liburuan diozunez: udabe-rria eta udazkena.Hala da. Eta horrek asko laguntzen du. Bainakontuan eduki behar da etengabe. Teknikajakin batzuk, beste leku batzuetan ia nahi-taezkoak direnak, ezin dira hemen erabili.Ura aurreztekoak, esaterako. Halako zenbaitgauza hemen eginez gero, hemen dauzkagunarazoak areagotu besterik ez dugu egiten.

Zer arazo?Hemen dagoen handiena ur gehiegia da.Tuteran lanean ari bagara urari eustea garran-tzitsua izango da, baina teknika bera Ber-meon erabiltzen badugu seguruenik landareguztiak ustelduko zaizkigu.

Urez aseegi, nolabait esateko?Hori baino, kontua da gehiegizko hezetasunhorrek ekartzen dituen gaitz gehienak onddo-ak direla. Onddoak hezetasuna eta giro epeladagoen tokietan garatzen dira, hau paradisuada haientzat. Beraz, behar genuen liburu bat,tira, ez derrigorrez liburua, baina bai nolabaitinformazioa biltzea eta prestatzea hemengopentsamoldearen arabera. Eta pauso horieman dugu. Uste dut garrantzitsua dela horijakitea: Bizi Baratzea hemengo baldintzetaraegokitzeko pentsatutako liburua da.

Euskal isurialde atlantikoari begirakoa da libu-rua, hortaz.Ia erabat. Hegoalderako ere balio du, eta lan-darez landareko atalean saiatu naiz bi aldeaklotzen. Baina zaila da. Garrantzitsuena daohartzea liburuak oso oinarrizko informa-zioa ematen duela, eta norberak egokitubehar duela. Baina ez isurialde batetik besterabakarrik. Isurialde berean ere ez da berdinBermeon lan egitea edo Markinan. Gehiagoesango nuke: herri bereko bi lekutan badauz-

JAKOBA ERREKONDO“Oinarri-oinarrizko

liburuxka izan beharzena 200 orrialde

inguruko liburu handibihurtu da

azkenean”. Ez diooinarrizkoa izateari

utzi, haatik. Ez eta ere irakurtzeko

erraza. Atal laburaskoz osatuta dago

Bizi Baratzea,liburuaren bigarren

goiburuarekin(Garaian Garaikoa

Garaiz) bat egitekosortutako atalak.

Noiz zer egin, horixeirakatsiko dizutrikimailu eta

bitxikeriaz betetakolan honek. Hala ere,

ez bibliatzat hartu,gida soiltzat baizik.

Baratze bakoitzamundu bat baita.

JAKOBA ERREKONDO

kagu bi baratze, batetik bestera egoera aldadaiteke. Uste dut liburuaren sarreran esatendudan lehen gauzetakoa dela: liburua berabaino garrantzitsuagoa da, baratzean hasibehar dugunean, kaier bat eta arkatz bat iza-tea. Eta gertatzen den eta egiten dugun guztiajasotzea, idaztea. Bizpahiru urtean ikaraga-rrizko informazioa izango dugu.

Baratze bakoitza mundu bat dela, alegia.Eta baratzezain bakoitza ere bai. Elkarrilagundu ahal badiogu, eta lur bakoitzaren his-toria jaso... Uste dut liburu hau bidaia batenhasiera dela, iruditzen zait gaur egungo balia-bide teknologikoek ematen dizkiguten erraz-tasunak aprobetxatu beharko genituzkeelaeuskal baratzezainen halako unibertso berribat sortzeko. Eta unibertso horretan norbe-rak bildutako jakintza partekatzeko.

Hasieran aipatu duzun baratzera itzultzekogrina hori, zerk sortu du?Krisiak zeresan handia dauka; gure jendartea-ren krisi guztiek, esango nuke. Ekonomikoak,jendarte ereduaren krisiak –jendea bakartutabizi da–, jende asko gaixo egoteak, ez agianmedikuak baja emateko moduan, baina baipsikologikoki, emozionalki... Hori denaelkartuta, baratzearekiko grina hau hozitzenda. Gainera, gaur egun modernoa da bara-tzean aritzea, udalek lurrak jartzen dituzte,baratze komunitarioak sortzen ari dira, kon-tsumo taldeak garrantzia hartzen ari dira...Tokian tokikoa izateak eransten duen kalita-teari, ekologikoari, kutsadura gutxi sortzeari...gero eta garrantzi handiagoa ematen zaio.

Liburuak huts-hutsetik hasteko balio du.Bai, ezer ez dakien kaletar petoenarentzat

balio du. Nahi nuke liburu honek balio izateaezer ez dakienari baratzea izateko gogoa piz-teko, eta bestetik, baratzean ari den horrenjakintza zabaltzeko, beste gauza batzuk, besteera batera, egiteko. Zergatik ez ditugu zainzu-riak egingo Altzan?

Batzuek diote ARGIAko Landareak sailak edukizezakeela beste izenen bat, landareen aitzakia-rekin edozertaz hitz egiten duzu eta. Ez betilandareez.Beti hitz egiten dut landareez. Dena da landa-re. Den-dena, ezagutzen dugun guztia, lorebatetik dator. Lorerik gabe ez litzateke ezerexistituko. Lorea etengabe gurtu beharkogenuke. Orduan, edozein gauzaz ari garelalandareez hitz egiten ari gara. Nik alderan-tzizko jokoa egiten dut: landareetatik abiatutaedozertaz hitz egin. Nire gai gustukoenaetnobotanika da; hau da, landareek jendartea-ren historian, garapenean, kulturan... dauka-ten garrantzia. Artikuluetan pertsonez hitzegiten dut beti, baina gure inguruaz eta gerta-tzen zaigun guztiaz hain ikuspegi antropo-zentrikoa daukagu, benetako gauzez ahaztuegiten baikara. Eta ni saiatzen naiz hor atzeandagoen landaretxo hori gogorarazten.

Horregatik diozu Bizi Baratzea-ren hasieranlandareak badirela nor.Noski. Pertsonak baino lehenago dira nor,izan ere. Guk zenbat milioi urte daramaguhemen? Pare bat, gehienez? Gure hizkuntzakzenbat mila urte daramatza hemen? Aldiz,berriki artikulu batean aipatu ditudan azeri-buztanak orain dela 300 milioi urteko basogarrantzitsuenak ziren. 300 milioi urte! Etahemen daude. Landareak badira nor, dudarikgabe, eta liburuaren lehenengo esaldia, ezer-tan hasi aurretik esaten dudana, horixe da.Barazkiez banan-banan hitz egiten dudan ata-lean, baratzeak ondo funtzionatzeko osogarrantzitsua den zerbait esplikatzen dut:zein zeinen aldamenean jartzea komeni den.“Nor norekin” da atal horren izena. Hizkun-tzaren inguruan lan egiten duen lagun handibatek, irakurri zuenean, esan zidan: hemen,teorian, “zer zerekin” jarri beharko zenuke,eta ez “nor norekin”. Ni sutan jarri nintzen.Nola? Nor, gu baino lehenago dira! Zer izan-go ginateke gu landarerik gabe? n

“Baratzezaintzari buruzko informazioahemengo pentsamoldearen arabera biltzeaeta prestatzea beharrezkoa zen,ikaragarrizko gabezia dago eta; Bizi Baratzealiburuarekin pauso hori eman dugu”

20 � 2015EKO APIRILAREN 26A

IRITZIAREN LEIHOA

MAIZ ENTZUTEN DUGU gure Jaurlaritzak“pertsona(k) helburu” dituela eta horrekizan behar luke edozein gobernurenxedea. Baina tamalez, berehala ohartukogara errealitateak gezurtatu egiten duela.Bestela ikusi noren aldekoak diren Espai-niako Gobernuaren erabakiak: aberatsakgehiago aberasteko, egunetik eguneratxiro eta aberatsen arteko alde ekonomi-koak areagotzen ari baitira; berdin esandezakegu EBko Batzordeak multinazio-nalak sustatzeko AEBetako ordezkariekinnegoziatzen ari den hitzarmenaz.

Eusko Jaurlaritzaren eslogan horigezurtatzeko arrazoi bat ditxosozkoAHT dugu. Izan ere, berriki argitaratudu FEDEAk ikerketa bat AHTri buruz-koa eta datuak susmatzen genuen bezala-tsukoak dira. Laburbilduta, EspainiakoEstatuko AHTko ibilbide guztiak defizi-tarioak dira: ustiapen sarrerek inon ezdituzte estaltzen kostu orokorrak. EtaFEDEA ez da ekologisten antolakundea,baizik Banco de Españak eta hamabiespainiar enpresa erraldoik osatutakofundazioa.

Bertan diote AHT errentagarri izatekourteko 8 milioi bidaiari behar direla etaibilbideak 500 kilometro inguru. Espai-niako Estatuan Bartzelona Madrilekinlotzen duena errentagarriena den arren,halere, inbertitutako euro bakoitzak 0,46euro sortuko ditu, nahiz 6 milioi erabil-tzaile izan. Sevilla Madrilekin lotzen duenibilbidean inbertitutako euro bakoitzak0,11 euro sortzen ditu. Beraz, ustiapenzorrak zergadunoi egotziko zaizkigu.Kontuan izan Madrilgo probintziak 6,5

milioi biztanle dituela, Bartzelonakoak 5,5milioi eta Sevillakoak 2. EAEk, berriz, 2,2erabiltzaile potentzial ditu. Gure AHTerrentagarria izateko ez dakit nondik ate-rako duten 8 milioi erabiltzaile.

Halaber, azpimarratu behar da mun-duan AHTren hiru ibilbide bakarrik direlaerrentagarri: Frantziako Estatuan Lyon-Paris, Tokio-Osaka Japonian, eta TxinanJian-Quingdao. Haatik, ez da harritzekoaherrialde aurreratuek AHTrik ez eduki-tzea, eskandinaviarrek bezala, edo osokilometro gutxi, Herbehereek, Suitzakedo Alemaniak legez. Frantziarrek eta bri-taniarrek zalantzak dituzte bide berriakeraikitzeko. Espainiako Estatua, bienbitartean, biztanleko kilometro gehienduen herrialdea da, eta mugarik ez berriakegiteko.

Ondorio ekonomikoei buruz, indus-triaren gain ez du aparteko eraginik, baiordea zerbitzuen gain, horiek gehienakMadrilen kokatuko liratekeelako handikkualifikazio handieneko zerbitzuakeskaintzeko. Ez da ahaztu behar Espainia-ko agintari zentralisten xede nagusietakobat estatuko ardatz oro Madriletik pasa-tzea dela. Oro har, deszentralizaziorik ereez luke sustatuko tren garesti horrek.

AHTk badu beste ondorio bat. Izanere, inbertsio horien bidez errentarenbanaketa gauzatzen da. Enpresariak etadiru-sarrera altuko pertsonak dira gehienerabiltzen dutenak, eta bien bitartean trenarruntak errenta apaleko pertsonentzatdira. Halaber, tren mota horientzat aurre-kontu murritzagoak izango dira eta zerbi-tzu kaskarragoak eskaini. Gainera, erabil-tzaile horien errentaren zati bat, zergenbidez, AHTren zorrak finantzatzekoesleituko da.

Zeregin badago, erdi egina daukagunazpiegitura erraldoi eta defizitario horre-kin. Alde batetik, gure agintariei hankaklurraren gainean ipinarazi eta gero, ahalden heinean, EAEko herriak hobekiagokomunikatzeko erabili, hori izango baita“pertsona(k) helburu” aintzakotzat har-tzea, ez ordea norbanako batzuen patri-kak betetzea. n

Pertsona helburu eta AHT kontrajarrita

Eusko Jaurlaritzaren eslogan horigezurtatzeko arrazoi bat ditxosozko AHTdugu. Izan ere, berriki argitaratu du FEDEAkikerketa bat AHTri buruzkoa eta datuaksusmatzen genuen bezalatsukoak dira.Laburbilduta, Espainiako Estatuko AHTkoibilbide guztiak defizitarioak dira

BalerenBakaikoaAzurmendi �

I R A K A S L E A,

E KO N O M I A L A R I A

GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

IRITZIAREN LEIHOA

ZINEZ aspertzen direnak badira. Behialakoihizi-saioetan higatzen ziren testosteronaisuriak, basurdearen, azeriaren edo oreina-ren atzetik. Denborak aldatu dira etagehienok pantailaz pantaila gabiltza dago-eneko, eta ez bakarrik Goenkale sailarenazken atalak ikusteko. Alex Wellersteinamerikarrak zartatze nuklear birtualak,amesten ditugun lekuetan eragiteko Nuke-map izenarekiko gunea ireki zuen 2012an.

Areva multinazionalak nuklearrarenalorrean diru-galtze ikaragarriak dituenunean jokoak ezagupena lortzen du.Sarraskiaren tokia hautatzen duzu, ere-

muaren hedapena, hil eta zauritu kopuruaeta jo, botoi gorria zapatu dezakezu Stan-ley Kubricken Docteur Folamour filmeanbezala. Halaber, orain arte gertatu atomo-aren istripuak errepikatzen ahal dira leta-nia morbidoaz gozatuz: Hiroshima, Mara-linga, Txernobyl, Fukushima…

Eztia da herioa behatz soilez zabaltzeaeta nuklearra ez dela hain lanjerosa ondo-rioztatzea. Atomoaren dantza, funtsean,fantasma lizuna delako, estatuak eta garapenxedeak urtzen dituen histeria erakargarria.

Autosuntsiketaren fazinazioak dirau,suntsitua bestea den ber. n

PÚBLICO egunkari digitalean irakurria: Guardia Zibi-leko zuzendaria Guerrilleros de Cristo Rey taldekoaizan omen zen, Ferrolen, 70eko hamarkadan. Hain-bat lekukok salatzen dute artikuluan, izen-deiturekinsalatu ere. Garai horiek ezagutugenituenontzat, salaketa guztizsinesgarria da; gutako askokantzeko lekukotasunak emangolituzke hemen bertan kate, paloeta inoiz pistolaren batekin ibil-tzen ziren talde ultraeskuindarhoriei buruz. Berdin azaldukogenuke nola agertzen ziren mani-festazioetan edo ekitaldi publiko-etan, kolpeak banatuz eta jendeabeldurtuz. Edo nola egiten zieteneraso pertsona bakartuei, esbasti-kak militanteen larruan labanazeginda. Edo nola suntsitzenzituzten (eta dituzten!) gustukoez duten ideologia politikoarenaldeko monumentu, agerpen, edosinboloak oro.

Berdin azalduko genuke sekula ezin zela ezer fro-gatu, ezin izan zela ezer egin haien aurka, zigorgabe-tasun osoz ari baitziren; Estatuaren indar errepresi-boen babes osoarekin ari zirelako, jakina.

Orain irakurtzen dut Públicok ematen duen berriaeta tristura alimale batek bereganatzen nau. Ez, ez

da anekdota bat. Ez, ez da kasualitate bat. Denokdakigu zer den, izendatzen ausartu ohi ez bagaraere.

Urteak joan, urteak etorri, iraultza teknologiko osobat gertatu da, aldatu dira gauzadenen eta gu denon itxurak, estatuberrien sorrerak mapak itxuralda-tu ditu, indar-harreman bestelako-tuetatik nazioartean hitzarmenberriak jaio dira… baina faxismoespainiarrak hor dirau, estatuarenmuinari atxikia, goroldioa harriarilegez.

Eta hau dena diot atzoko Berriaegunkariak ekarri zuen albisteakbarren-barrenetik ukitu ninduela-ko: Joan Mari Torrealdai, zerbaitbada guretzat, duintasun eta zin-tzotasun intelektualaren ikurra da.Ohiko interes material pertsona-len gainetik ari denari zor zaionautoritate moralaz jantzitako erre-ferente bat.

To, zer diren gure erreferente moralak torturatzailebatentzat: erregela batekin nahi erara zirikatzen ahaldituen testikulu bi.

Eta antza denez, berrogei urte geroago, inork ezindio horri erremediorik jarri. “Agenda politikoan”beste gauza batzuek dute “lehentasuna”. n

Etsipenez eta amorruz

Jon AlonsoI T Z U LT Z A I L E A E TA I DA Z L E A �

ItxaroBorda�

IDA Z L E A

Joko nuke

Iraultza teknologiko oso batgertatu da, aldatu diragauza denen eta gu denonitxurak, estatu berriensorrerak mapak itxuraldatuditu, indar-harremanbestelakotuetatiknazioartean hitzarmenberriak jaio dira… baina faxismo espainiarrakhor dirau, estatuarenmuinari atxikia, goroldioaharriari legez

IRITZIAREN LEIHOA

EUSKAL ABESTIEN PARTITURETAN, herriko zein egile-dunetan, maiz testuak ez dira zuzenak. Bakarkakokantarien edo abesbatzetakoen lana eragozten dutenhamaika akats izaten dituzte. Honez gainera, badabeste nahaspila iturburua: idatzitako hitzen ahoskera.

Abestien sonoritatearen ederra alderdi musika-lean dago, dagoenez, baina hitzen ebakieran ere bai.Gaztelaniaz, edonork uler dezake XVI. mendekomadrigalak yeismoz kantatzeak kalte egiten diolainterpretazioari. Operan aritzen diren bakarrekoekere ongi ikasten dute hainbat hizkuntza ahoskatzenaria hunkigarrienen emozioa modu eraginkorreankomunikatzeko.

Gurean, Hator, hator kantatzeko garaian, nola abes-tu, daigun edo dezagun? Ikusiko dok, ikusiko dek edoikusiko duk? Nola ahoskatu, yatera edo jatera? Ama ere

poz-atseginez edo Ama´re poz-atseginez? Askok Amarenpoz-atseginez, niretzat inongo poz-atseginik gabe.

Batzuetan saltsaren jatorria abesti beraren zabal-kundean dago. Inguru txiki bateko abestia, Durangal-deakoa kasu honetan, Euskal Herri osora zabaldu da.Lehenago ere gertatu dira horrelakoak eta AndreMadalen lapurteraz edo Agur Xiberua gipuzkeraz kanta-tu izan dira, arrakasta seinale. Baina koherentzia abestiosoan mantendurik, ez egungo nahas-mahasean.

Herri giroan, sagardotegian edo parrandan ezdago ezer eskatzerik. Goi-mailako kontzertuetan,ordea, ahotsaren koloreari, tonuen gozatzeari, fra-seoari, hainbat hizkuntzaz ongi ebakitzeari arretazerreparatzen zaiolarik, euskaraz ere gutxieneko mai-lari eustea eskatu beharko genuke abestien mamiartistikoa indar osoz geureganatu ahal izateko.

Musikenek prestatu beharko luke honetan lan txu-kuna eta kantu ikasleei edo abesbatza zuzendariei ira-katsi, bestela inork ez duelako egingo. Euskal Herrikogoi-mailako musika ikastegia da Musikene. Sarri ari-tzen naiz bertan ikasitakoekin elkarlanean eta esandezaket kalitate handiko musikari gazteen harrobibihurtu dela. Kantari edo jotzaile izan, zuzendari edokonpositore, klasikoan, jazzean, garaikidean zein roc-kean gure artean inoiz ez bezalako musikari trebatuakateratzen ari dira bertatik. Euskaldunak asko. Aipatu-takoaren eskasia, ordea, behin baino gehiagotan suma-tu dut eta bideratzen hastea eskertuko litzateke.

Horrela Pablo Sorozabal, esaterako, ez litzatekebere hilobian haserretuko Gabiltzan kalez-kale umoreonian (ez onean) entzutean. n

Jose Ignazio Ansorena� TXISTULARIA

Euskal abestien eufonia

Herri giroan, sagardotegian edoparrandan ez dago ezer eskatzerik. Goi-mailako kontzertuetan, ordea,ahotsaren koloreari, tonuen gozatzeari,fraseoari, hainbat hizkuntzaz ongiebakitzeari arretaz erreparatzenzaiolarik, euskaraz ere gutxienekomailari eustea eskatu beharko genukeabestien mami artistikoa indar osozgeureganatu ahal izateko

IRITZIAREN LEIHOA - ZIRTAK

IRAKURRI BERRI DUDAN Hain gutun luzea (MariamaBâ/Iokin Otaegi) eleberriak zer pentsatua eman ditpoligamiaren inguruan, hainbat herrialde musulma-netan tradiziozko praktika den horren harira astindudesexotizatzaile ezin osasungarriagoa eskaintzeazgain, aurreikus nezakeenaren oso bestelako zerbaitaurkitu baitut Bâ-ren nobelan, bigarren ezkontzalegezkoa gorabehera, zeharo arrotz suertatu ez zai-dan gertaera-segida bat: Ramatulayeren senarra, adinertainera iritsita, andre gazteago bati lotzen zaio. Ahalduelako, dirua daukalako etahain zuzen horrek alda deza-keelako andre gaztearenpobrezia-patua.

Ramatulayeren ezkon-harremana ez zen berezikidesastrea, ez emaztea txolinzapaldua, ezta senarra eremunstro misogino bat; aitzitik,komedia erromantiko tradizio-nal baten tankera har zezakeenbikotearen istorioak, aise asko:biak ikasiak eta klase onekoaketa Senegalen burujabetzarenaldekoak deskonolonizaziogaraietan, elkar desio etamaite zutelako engaiatuak,gurasoen kontrako iritzi zen-baitzuei aurre eginda. Eta,hala ere, aski ez.

Tabako bila joan eta sekulaitzuli ez zirenen istorio askoetorri zaizkit akordura. Zigarre-ta-kaxaren eufemismoari beren-beregi egina bezala deritzot,monogamiaren haustea islatzeko,hain justu ere tabakoa oraingutxira arte oso egon delako gizo-nei lotua, andre askorentzatmatxinadazkoa izan delakoerretzea, besteak beste hortzakhoritu eta edertasun santuarikalte egiten diolako. Baina gogoamakal utzi nau oroitzapen errenka-dak, nahi baino andre erretzaile gutxia-go agertu zaizkidalako eta tabako eroslea-ren zain askotxo, osterantzean jende-moduindartsua izan arren umiliazioari zelan

erantzun ezin asmatuta, edo ezinduta, besterik gabe,arrazoi ekonomikoengatik, edo seme-alaben mende-kotasunagatik.

Ramatulayek bihotz emanda beste tabako istoriobat etorri zaidan arte.

2001. The Corrections eleberria (Jonathan Franzen).Denise sukaldari arrakastatsuak, lan egiten duen jate-txeko nagusi erakargarri, zoriontsuki ezkondu etapater familias berdingabearekin flirteoan dabilela,

horren emaztea ezagutzen du, andre kaotikoeta maitagarri bat, noski Denisez inolaz erefio ez dena.Denisek ere ez du sobera gustuko, oztopotzathartzen du, bere bizitza gainontzean itzelarifalta zaion maitale liraina lortzeko oztopo,

maitalegaia zalantzati baitabil, ez aurreraez atzera, nahi duela argi iradokiz bainaegiatan ezer egin gabe, eduki badaukan

segurtasun epel eta txepela galtzekobeldur, ziurrenik. Denise tipoarenetxean sarriagotan agertzen hasten

da, lanaren aitzakian, harraparitzatbaitu bere burua, eta bere eskuetan

egoera mugimendurik ezetik atera-tzea. Baina zenbat eta emazteasakonago ezagutu, orduan etajakin-min gutxiago sortzen dio

nagusiak, eta orduan eta argiagoikusten du akaso tipoa bera delaharraparia, akaso Denise bera delatipoaren familia bizitza orbainikgabeari falta zaion maitale liraina.Eta hori bai ezetz. Azkenean, beraz, emazte kaotiko

baina maitagarriarekin endredatzen daDenise, eta txortan sutsu egitera eman-

da igarotzen dituzte bizpahiru hila-bete, sexu-pasarte esplizituak

leitzeari lotuta irakurleahogeitaka orri, emakumeenarteko harreman afektiboaknolabait espiritualagoak dire-

la gezurtatuta, eta konplizitatehori dena haragira ekarrita, atza-

mar eta mingain aseezinetara. Pasioaren bestondoan aurkitzen ditu sena-

rrak, artean hatsanka eta larru hutsean,zigarro banari zupaka. n

Danele Sarriugarte �

IDA Z L E A

Tabako bila

Antton Olariaga

BERTSO BERRIAK - IRITZIAREN LEIHOA

Olatuak aparretannaufragoen mesedetanzeren egarri ote gabiltza botilako mezuetan?

Iraganari begiraetena ala segidagoian, behean ala ertzeaneuskalduna non bizi da?

Buruan eskuez hazkaazkenean harramazkanor da galtzaile, nor irabazlebukatu al da gatazka?

Hitz hutsak telebistetanzaurituak albistetannoren ahotik, noren lepotikaritzen gara hizketan?

Bizirik gaude halareeskola-ume herabealtxa eskua, nork izan nahi dubere buruaren jabe?

Ganbelako behi antzuairaganaren zantzuaukuiluetan aurkitu oteliteke honen zentzua?

Aitonaren gazta onairratietako sonazein da moderno zein zaharkituKalakan ala Madonna

Orduz ordu, unez unejolasean hiru umekantuak bihur ote lezakekonplikatu zena xume?

Ahots hutsarekin demaneuskaldun zaharron temanaltabozak noiz jarri zituztenhistoriaren tabernan?

Aire zaharrak iparretikekaitz berriak hegotikzorabiorik gabe irtengo al gara zurrunbilotik?

Zenbat gara bat, zazpi, hiru? hizkuntza bat da testigugureaz asko hitz egiten dabesteenaz zer dakigu?

Guztiok gara nomadaSenegal, Peru, Saharanola ekarri behar ditugugu hurbiltzen ez bagara?

Argizaiola oparizergatik ez eman harieuskañolaren zubia eraikizuen arkitektoari?

Konplexuekin akabomaitasunari lau tragosufritzen jada aspertu garagoza al daiteke gehiago?

Doinua: Oihaneko pagoak blai.

HUHEZIk antolatutako Euskal Kulturgintzaren Transmisioa graduondokoan jarritako sorta.

Izan dolu, izan festaospakizun nahiz protesta

mende oso bat iraganen dutsorterriari galdezka.

Sorterriko galderak

Mikel Artola�

ERDIKO KAIERA

Panfletotik harago,nola kantatu politikoki?

MUSIKA

Kantu politikoak ezaugarri eta gaitegi jakin batzuekin lotu izan dira betidanik Euskal Herrian. Eskema horiek oraindik indarrean badaude ere, bestelako apustuak

agertzearekin bat mahaigaineratu da musikan eraldatzaile izateko moduei buruzko eztabaida.Orain eta hemen politikoki kantatzerakoan zeri erreparatzen dioten azaldu dute Andoni

Tolosa Morauk, Pottors ta Klito taldeak, Ibon Rodriguezek eta Maite Arroitajauregi Mursegok.

| KEPA MATXAIN |

LARRIALDI UNEETARAKO kantu politikoakegin asmoz agertu zen Espainiako musikapanoraman Fundación Robo kolektiboa,duela lau urte. Hura osatzen zuten musika-rien ahotan, mezu argi bat: modernitateare-kin bat politikaz kantatzea itsusitzat jo zela,politika ulertuta zentzu hertsiegian –auzikonprometituez modu agerikoan kantatzea–,eta gisa horretako kantuak bezain politikoadela itsas bazterretik bizikletaz egindakoarratsalde-pasa mintzagai duena. Funtsean,kantu oro dela politiko; establishmenta auzitanjartzen duen ala hura indartzenduen erreparatzea, gakoa.Eta, gauzak horrela, kan-tuetan politikaz hitz egi-teari beldurra galdubehar zaiola.

Fundación Robok Espainiako musikagin-tzari egindako kritika horrek nekez balio duEuskal Herrirako, ordea. Hemen, egun, auziada ez ote gabiltzan gertuago beste muturretik,80ko hamarkadako inertzia batzuei segika,mezu politiko jakin batzuk esplizituki eta eramasibo samarrean kantatuz, deus eraldatzaileabailitzan. Hala iruditzen zaio, behintzat,Andoni Tolosa Morauri: lehen iraultzailea zenakasik mainstream bihurtu dela Euskal Herrian,eta, hortaz, bere indar iraultzailearen poten-tzialitatea galdu duela. Izan ere, oraindik“kantu politikoa” hitz elkarketa Morauri mes-fidantza eragiten dioten ezaugarri jakinbatzuekin lotu ohi da bazterrotan. “Topi-koz betetako kantuak egiten dira, eslogana

bilatzen dutenak esanahia beha-rrean. Hainbesterako, askotan

zalantza egiten baituzu eamusikari hori benetan ari

den, ala, erosotasunez,gizartean nagusi denbidea baino ez duenhartzen”. Guztiz batdatoz Pottors ta Klitotaldekoak ere. “Taldepanfletario askodago”, diote, “salake-

ta egiten dute letre-tan, hori egiteak

salgarriago bila-katzen dituela-

ko eta zen-

NOLA KANTATU POLITIKOKI? - ERDIKO KAIERA

bait gunetan kontzertuak jotzea bermatzendielako. Sarritan, ordea, ez dute hitz horiekikooso era koherentean jokatzen”.

Euskal Kantagintza Berriko protesta kan-tuak, Euskal Rock Erradikalaren lelo zuze-nak... hemen kantu politikoak betidanik lotuizan dira gatazkaz aritzearekin. Joera horiulertzekoa den arren, Morauren ustez, bestegai asko albora utzi dira. Pottors ta Klitokoeknabaritzen dute garai berriotan hainbat taldehasi dela beste gai batzuk politikotzat jotzen,harremanak, kontsumoa edota sexualitatea,esaterako. “Aspalditik ezagunak zaizkigunborroka euskaltzaleari, antikapi-talistari edo antiarrazistari batuzaizkie beste batzuk, feministaedo animalista, adibidez”. Irudi-tzen zaie konplexutasun politi-ko horrek asko aberastu duelamusika eszena, baina oraindikbide luzea dagoela egiteko.“Norbait animatuko al da Eus-kal Herrian queercore talde batsortzen?”, bota dute itauna airera.

Galderak, badira gehiago ere. Inoiz balia-garri izandako hainbat formula zukutzearenzukutzeaz agortuta daudela dirudien garaio-tan, nola kantatu politikoki? Nola egin musi-kalki apustu eraldatzaile bat? Ze ezaugarririerreparatu kantu politiko onak egiterakoan?

Erantzun borobilik ez daagertuko lerrootan, ziur

asko. Zantzurenbat edo beste,

izatekotan.

Ironia eta umoreaMaite Arroitajauregi Mursegori zaila egitenzaio hitz esplizituki politikoak egitea panfle-toan erori gabe. Horregatik, hitzetan baino,bestelako hautuetan ezartzen du bere jardu-naren pisu politikoa. Dena dela, kantu politi-ko baten hitzak interesgarri bihurtzeko biosagai bururatzen zaizkio: ironia eta umorea.Azken aldian entzun duen diskorik politikoe-na Morau eta Beñardoren Arrainentzako him-noak iruditzen zaio, hain justu ere, gizartearenkronika umorez egiteko duten abileziagatik.Disko horretako kanturik onena, ostera, Hon-

darribia 2012: “Filma bailitzankontatzen du alarde egun bat”.

Rodriguezek ere sumatzen dufaltan ironia eta umorea, norberelanarekiko bereziki. “Sakontasuneta nahikeria larregi dago euskalmusikan”, dio. Berak ez diohitzari ia garrantziarik ematen.“Onartzen diodan pisu bakarraez dagokio hitzaren mezu

semantikoari, baizik eta sakonagoko ezauga-rriei: hizkuntzaren, hitzen eta silaben aukera-keta, erabilitako erregistroa eta ahoskera, aho-tsaren erabilera...”. Hortaz, hitz abstraktuakerabiltzen dituzten taldeak, musikarekin baterairudiak edo sentsazioak sorrarazten dizkiote-nak, zaizkio eraldatzaileenak. “Tradizioagatikestilo batean espero ez dituen hitzekin topoegiteak ere liluratzen nau”.

Topikoetatik ihesKantu politiko on bat egin nahi duenarenlehen kezka topikoetatik ihes egitea izanbehar du Morauren ustez, kontatu nahiduena modu interesgarri batean kontatzea.

Horretan saiatu zen Mur-sego, adibidez, Cumbia

villera de la ciudadarmera egin zuenean.

“Kunbia bat eginnuen, mende-

baldean joerad u g u l a k ohegoaldetik

Hemen kantu politikoak betilotu izan dira gatazkari buruzaritzearekin eta, ulertzekoaizan arren, beste gai batzukalboan uztea ekarri du

ERDIKO KAIERA - NOLA KANTATU POLITIKOKI?

datozen genero guztiak –bachata, reggae-toia...– gutxiesteko. Kantu horren bidezimmigrazioak dakarrena aldarrikatu nahinuen, kanpotik etorritakoa geurea bihurtu”.

Louise Bourgeoisen Otte poemaren bertsio-arekin, ostera, hizkuntzaren baitan –agerian alaezkutuan– dauden matxismo etamikromatxismoak salatu nahi izanzituen. Bestalde, gertatu zaio hasierabatean batere asmo politikorik gabeegindako zenbait kantuk ondorenirakurketa politiko oso garbiak eduki-tzea, Europa zaharreko banpiroen gudakedota Donki Konguk, kasurako.

Koherentzia“Kantatzen duenarekiko musikariak duenkoherentzian dago eraldaketaren gakoa”,diote Pottors ta Klitokoek. Alegia, mezua ezdela hitzetara soilik mugatzen, haiek bezaingarrantzitsuak direla, esaterako, taldekideenarteko harremana, taldeak entzuleekin etabeste musikariekin duen hartu emana, taulagaineko, atzeko eta azpiko jarrerak eta rolak,hizkuntzaren hautua, parte hartzen dutenkontzertu eta jaialdien izaera...

Rodriguezi bururatzen zaizkiogehiago: diskoaren azala, bana-keta, kantuaren eskubide komer-tzialak, euskarria, saltokia, pre-zioa… “Faktore horiek guztiakkantatzen den mezua bezaingarrantzitsuak dira. Eta balitekeondorio horretara heldu izana,atal horien artean desoreka han-diak nabaritu izan ditudalako”.

Iritzi berekoa da Morau. “Sortzaileok, per-tsona publiko gisara, mezu politikoa jarrereta-ra eraman behar dugu. Ezin du lubakirik egonkantatu, esan eta egiten dugunaren artean”.Mursegok ere erabaki txiki horien bidez ema-ten dio zentzu politikoa bere jardunari: disko-ak argitaratzeko eta zabaltzeko modua, pre-zioa, zuzenekoetan transmititzen duenenergia, lanarekiko konpromisoa... erabakipolitikoak, guztiak ere. Zer politika motakoakdiren, ordea, entzuleak erabaki behar du,Rodriguezen ustean: “Musikariaren erabakiekinterpretazio asko izan ditzakete, baita hasie-ran zituen asmoen guztiz kontrakoak ere. Argidudana da prozesu osoak duela eragina irakur-keta horiek egiterakoan, musika ez baita noteneta soinuen kateatze hutsa”.

Musikalki eraldatuHitzak garrantzitsuak direla dio Morauk, bainagehiegitan gutxiesten dela kantuaren beste osa-garri nagusia: musika. “Musikarena, ordea, osohizkuntza abstraktua da, eta zailagoa da harengaineko diskurtso politikoa formulatzen”. Hala

ere, nabarmena iruditzen zaio Euskal Herrianmusikalki egiten den diskurtso kontserbadorea.“Kantagintzaren eduki politikoa pobretzen duhorrek, eta pena da, indar eraldatzaile handiasuma daitekeelako musikarien artean”.

Gizarte gaiez ez hitz egiteak ez du zertanhaiek saihestea esan nahi, Pottors taKlitokoen arabera. Kantu bat izandaiteke, adibidez, estetikoki apurtzai-lea. “Zer da Mikel Laboaren Baga,biga, higa, aliterazio hutsa, ala haragodoa?”, galdetzen dute. Mursegok ereantzera pentsatzen du: “Egun gustu-koen ditudan euskal taldeek ez dute,oro har, gizarte arazoei buruz hitz

egiten. Lehengoek bai: Dut, Bap!, Anestesia,Balerdi Balerdi, Ciclos Iturgaitz edo JosebaTapiak bazituzten aldarrikapen kantuak”.

Euskanta ereduRodriguezi bururatzen zaio zein den euskalmunduko apusturik eraldatzaileena: Euskanta,Erromako hainbat ikastetxetan martxan denegitasmoa. Bertako haurrek poema bana idaz-ten dute italieraz, eta Alex Mendizabal musika-ri eta Associazione Culturale Euskarako

kideak euskaratu egiten ditu.Ondoren, musika tresna banahautatzen dute umeek, eta hurajoaz, zati instrumentalak graba-tzen dituzte. Azkenik, ahots doi-nuak inprobisatzen dituzte zatiinstrumentalaren gainean, eus-karatutako poemetako hitzakbaliatuz.

Rodriguezen ustez, Euskantakederto erakusten du hitzaren balioa zein izandaitekeen, zein indartsua eta zein ahula aldiberean. Italieraz sortzen dute, eta euskarazkantatu, euskaraz jakin ez arren. “Esanahi lau-sokoak izaten dira kantu gehienak, umeenjolasak. Baina Euskal Herriko hezkuntza siste-man haurrek ez dute kantu bakar bat ere sor-tzen. Ez al da iraultzailea?”. n

Ez ote zaie kantuen hitzeigarrantzi handiegiaematen, alderdi musikala alde batera utzita?

Taldekideen arteko harremana,taula gaineko jarrera, kantueneskubide komertzialak...Kantatzen den gaia bezainpolitikoak dira erabaki horiek

ERDIKO KAIERA

KANADAN 1960ko hamarkadan musika-ira-kasle batek proposatu omen zuen, ikastetxeguztiek flauta kendu eta ukelelea jo beharluketela; flauta ahoan ezin daitekeelako abes-tu eta abestu gabe musika gutxi egin daitekee-lako. Hori kontatzen du Marcos Feijook, Bil-boko ukedaden koordinatzaile eta ukeleleirakasleak.

Hitz gutxitan, ukelele zaleen topaketakdira ukedadak. Bilbon iaz ekin zioten ostirale-tan elkartzeari eta aurten igande arratsaldee-tako plana bihurtu dute. Kide gutxi hasiarren, taldea apurka handitzen ari da. “Saiobatean zazpi lagun egon gaitez-ke eta hurrengoan hogei. Jendeartean jotzea atseginagoa zaie-nentzat praktikatzea da helbu-rua”, azaldu du Feijook. Horre-tarako, abestien akorde etaletrak dituzten bideoak erabil-tzen dituzte.

2012an “Ukelab” ukelele-laborategia sortu eta hilabetegutxira ZAWP (ZorrotzaurreArt Work in Progress) proiek-tua ezagutzean bertan klaseak ematen hasizen Marcos Feijoo. Espazioak ematen dituenaukeren aurrean, ukedadak proposatu zituen–ideia herrialde anglosaxoietatik ekarrita– etaordutik ZAWPeko “Garabia” pabilioian gera-tzen dira astero.

Ikasketa informalaren bilaTopaketan parte hartzen duten hainbatekaurretik beste musika-tresnaren bat jo izandute, eta instrumentuari eskua hartzeko, orduugari pasa dute etxean bakarka. Horregatik,talde giroa, era askotako jendea ezagutzeko

aukera eta instrumentuaren soiltasunak ahal-bidetzen duen ikasketa informala da ukeda-detan bilatzen dutena.

Urteetan gitarra jo duen kide batek ukele-learen abantailatzat azpimarratu du nahikoadela oinarrizko maila hartzea instrumentua-rekin gozatzen hasteko. “Zentzu horretan,gitarra baino askoz aukera gehiago ematendu”, azaldu du.

Aitortu dute ez dituztela bereziki jarrai-tzen ukelelea jotzen duten musika-taldeak,nahiz eta orain arreta gehiago jartzen diotentresnaren soinuari: “Erreparatzen jarrita, esa-

terako, iragarki edo pelikuletangiro ona lantzeko erabiltzen daukelelea, bere soinuak irriba-rrea ateratzen duelako”.

Musika-tresnaren presentziaareagotuz doala nabaritzendute eta ez dira tresnarekinentseatzeko elkartzen direnbakarrak. Iruñean mierKulelesizeneko ukelele-topaketak egi-ten dituzte asteazkenero, etaduela aste gutxi elkar ezagutze-

ko bilgunea bikoiztu zuten Iruñeko kideakZAWPera gonbidatuta. Feijooren arabera,“beste musika-tresnekin ez bezala, ukelelea-ren munduan nahiko hedatuta dagoen egitas-moa baita”.

Olatuaren goraldianEuskal Herrian Mursego, Mugaldekoak etaZeze Miege dira azkenaldian ukelelea taulagainera igotzen hasi diren musikarietakobatzuk. Atzerrian lehenago hasi ziren noski,eta gorabeherak ere izan ditu musika-tresna-ren ospeak.

UKEDADAK

Lehen begi kolpean jostailuzkoa irudi lezakeen lau sokako eta lepo laburrekoinstrumentuak protagonismoa berreskuratu du azken boladan, baita eszenatokietatik kanpo

ere. Horren erakusgarri, ukedadak antolatzen dituzte Bilboko ZAWPen, ukelele zaleektaldean praktika hartu eta taldean gozatzeko asteroko topaketak.

| ITZIAR UGARTE IRIZAR |

Soinu exotikoa zeukan jostailugisa hartua izan ondoren, azkenurteotan ukelelea “benetako”instrumentu gisa hasi dira erabiltzenmusika taldeak

Ukelele zaleen igandetako zita

UKEDADAK - ERDIKO KAIERA

1880an portugaldarrek Hawaiira eramanzutenetik, ukelelearen presentziak “olatuugari” bizi izan ditu Feijooren hitzetan.Ordutik, gutxi gorabehera hogei urtetikbehin –1900, 1920, 1940 eta 1960ko hamar-kadetan– protagonismoa irabazi, eta geroberriz eszenatik desagertu dela dio, egungoolatu berrira arte. Nazioartean jazo den gora-kada dela dio, nahiz eta “hemen gitarrari egi-ten zaion gorazarreak” beste instrumentuugariri itzala egin.

Krisi ekonomikoak ere ukelelearen boomberri honetan eragina izan ote duen susmoadu Feijook: “Gitarren salmenta jaitsi denean,

saltzaileek ukelelea nahiko masiboki bultzatudute, askoz merkeagoa delako”.

Gorakada orokorra, ordea, Eddi VedderPearl Jameko abeslariak 2011n Ukelele songsdiskoarekin eragin zuela deritzo. “Horrekekarri zuen indie edo folk anglosaxoia egitenduten musika-talde gazteek instrumentuabenetakotzat hartzea, ez soinu hawaiiar edoexotiko gisa bakarrik”.

Ukeleleak beste mota batzuetako kantue-tan ere funtzionatu dezakeela agerian gera-tzen ari da, eta Feijook dioenez, hori da hainzuzen eurek egiten dutena, estilo guztietatikdatozen kantuak joz. n

Talde giroa eta ukelelea modu informalean jotzen ikasteko aukera bilatzen dute Ukedadetara hurbiltzen direnek.

ERDIKO KAIERA - LITERATURA

SEVE CALLEJAK hainbat eta hainbat ipuinetan iku-sitako egitura errepikakorra erabiliz egindakoipuin sinple eta atsegina dugu Zorionak, Satorjauna! hau. Eta idazle bizkaitarraren lanetan ohitu-ta gauden bezala, Xabier Monasterioren itzulpe-nari esker jaso dugu euskarazko bertsio hau.

Sator jaunak Satortxo ilobari deitzen dio telefo-noz, Satortxo gazteak gogoan izan dezan osabareneguna dela. Eta dei horren ondorioz ilobak bidaiabati ekiten dio osabaren etxera. Bidaia horren kon-taketa dugu ipuintxoa, nola Satortxok ez dion ezereramaten osabari (ez zaio ezer bururatzen) bainabitartean bidaian zehar aurkitzen dituen lagun guz-tiak animatzen dituen osabaren jaira, eta nola hauekbai daramatzaten era askotako opariak.

Jolas hori dugu liburuko argumentuaren oinarria,Satortxok Ilegorri katagorriarekin egiten du topoeta bi lagunak bidean abiatzen dira Magu saguarekinaurkitu arte. Saguarekin batera hirurak martxan jar-tzean Berritsu satitsuaren okindegira doaz postreaegiteko irin bila. Eta ondoren kirikiñoa, kastorea…eta hainbat lagun elkartuko zaizkie, batzuk gonbida-tuta, beste batzuk beren burua gonbidatzearenondorioz: “Jai batera zoaztela diozue? Ba, zerbaite-rako behar banauzue, ni laguntzeko prest nago”,koadrila ederra osatu arte: “«Bat, bi, hiru, lau,…»saguzarra gonbidatuak kontatuz doa ahapeka. «Azer-nolako jendetza!», pentsatu du bere baitan. Tal-

dekideak horretaz konturaturik, nor bere burua aur-kezten hasi da”.

Hirugarren pertsona orokojakilea dugu istoriohonetako narratzaile, kontakizuna modu kronologi-koan azalduz. Liburuko egitura, gainera, sinpleadugu; elkarrizketez osaturiko hogei kapitulu laburrezegituratuta dugu, irakurketa are errazagoa bilakatuz.Carmen Aguirrezabalen irudi koloretsu ugarik erelaguntzen dute argumentuaren haria jarraitzen etaistorioaren nondik norakoa hobeto ulertzen.

Ipuina, irakurleak espero duen bezala, Satorjaunaren etxean eginiko festarekin amaitzen da:“Orain badaude denak eta Sator Jaunaren urtebe-tetzea ospatzeko gogo bizia dute denek. Eta gero,jaki guztiak irentsitakoan, ibilaldiaren gorabeherakkontatuko dizkiote elkarri. Eta gero dantzan hasi-ko dira. Eta kantuz eta barrez arituko dira. Gauosoa dute primeran pasatzeko”.

Ipuin sinple eta arin irakurtzen dena duguCallejaren hau; entretenigarria eta animalia ezber-dinez osaturiko talde bitxia protagonista duenkontakizuna. Eta, hainbat lanetan ohikoa denbezala, helburua baino interesgarriagoa da bidaia.Sator jaunaren festa helmuga da, ipuina, aldiz,bidaia. n

Xabier Etxaniz Erle

Zorionak, Sator jauna!Seve CallejaItzulpena: Xabier MonasterioIrudiak: Carmen AguirrezabalIbaizabal, 2014

Haur literatura

Bidaia da helmuga

MUSIKA - ERDIKO KAIERA

ESKEAN KRISTÖ Arratia bailara-ko (Bizkaia) taldearen lehendisko luze honek jarraipena ema-ten dio 2013an kaleratu zuen seikantuz osaturiko lanari. Bideberari jarraituz osatu dute. Hauda, rock-and-rolla eta rock gogo-rra: gitarretan oinarritutako kan-tuak, riff eta punteo basatiak, etaerraz gogoratzen diren leloak.

70eko eta 80ko hamarkadeta-ko rock-and-roll eta hard rockestiloen espiritua bilatzen dute.Besteak beste, AC-DC, TheRolling Stones, Kiss, Guns N’Roses, Niko Etxart, Sexty Sexerseta Willis Drummond taldeeneraginak suma daitezke haienkantuetan.

2013an Bartzelonako EuskalEtxeak antolatzen duen EHSona lehiaketa eta Azkue funda-zioak antolatutako banden lehia-keta irabazi zituzten, eta Azkuefundazioak eman zien sariak beren lehen diskoluzea burutzen lagundu die.

Azote kaldüz diskoa Martxel Arkarazok grabatu,nahastu, masterizatu eta ekoitzi du AndoaingoGarate Studioetan, eta ilustrazioak eta diseinuaJon Artetxek egin ditu. Latigo! kantuan NikoEtxart maisuak jarri du ahotsa eta rock-and-rolla,taldekideek beraiek jakinarazi dutenez.

Pello Artabek (ahotsa), Alex Harillok (gitarra),Aritz Ontalvillak (gitarra), Peio Artetxek (baxua,harmonika eta ahotsak) eta Imanol Arresek (bate-ria) sortu dituzte kantu guztiak. Negar kantukohitzak Uxue Apaolazaren Umeek gezurra esaten dute-netik liburuko testuetan oinarrituta idatzi dituzte.

Doinu indartsua eta trinkoa gauzatu dute, eder-ki ekoitzia. Taldekideek beren musika-tresnak tre-betasun handiz erabiltzen dituzte, eta, gainera,hori guztia bizitasunez, gatz eta piperraz, alaitasu-

nez eta lotsagabe egiten dute. Taldekideak gazteakdira, 24 urteren bueltan daude denak, baina hel-duagoak direla ematen du.

Kantuetan, jusitiziarik eza, ustelkeria, politika-rien hipokrisia, pobrezia eta beste hainbat gaireninguruan mintzo dira, kaleko hizkeraz, gordin,oldarkor, trufa eginez, umorez eta lizun. Hitzakeuskara batuan idatzita daude baina arratierazkohitz batzuk ere erabili dituzte. Entzuleek dena ulerdezaten Geure berbategie izeneko arratiera-batuahiztegi txiki bat txertatu dute lanean.

Jendaurreko emanaldietan oholtzaren gaineanederki pasatzen du Eskean Kristö taldeak. Talde-kidek barruan daukaten guztia ematen dute. Saioikusgarriak egiten dituzte, eta ikus-entzuleekin bategiten saiatzen dira. n

Joxi Ubeda

Arratiatik rock-and-rolla

Azote kaldüzEskean Kristö

Baga Biga, 2015

ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

3 7 2 9

9 6 1 5

8 3 1 2

1 5 4 3

7 3 5 2 8

1 4 6 5 7 3

8 5 6 9 4

1 7 8 9

1 3 6 7 5

8 4 1 9 7 3

8 5 9 4 1

Erraza Zaila Zeharretara eta goitik behera,hitz bera.

1.-Su eman. 2.-Sekula. 3.-Parasitoizena. 4.-Jaurtiketa. 5.-Gogo biziak.

Z A T E

Z A R T

E A N,

A NE T

G I Z A

R T E A

N, E T

E S P E

T A T Z

E A.E R R

Z A R T

R T E A

N, E T

E S P E

T A T Z

E A.E R R

Koka ezazu atal bakoitza dagokion tokian eta César Bonak esandako esaldi bat irakurriko duzu.

Puzzlea

Sudokuak 5x5

Soluzioak

735298416

184657329

269341587

856974132

317562894

492183675

941736258

528419763

673825941

531728469

978546213

642139578

794263185

216485397

853917624

469371852

385692741

127854936

ErrazaZaila

Puzzlea: “Garrantzitsua da denok funtzio bat izatea gizartean,kasu honetan ikasgela den mikro-gizartean, eta funtziobakoitzaren arduraduna errespetatzea”.

5x5: 1. Piztu. 2. Inoiz. 3. Zorri. 4. Tiroa. 5. Uziak.

Erronboak:1. Atalasea. 2. Ekoizlea. 3. Errepide. 4. Akelarre. 5. Atunketa. 6. Koipetsu. 7. Erraldoi. 8. Kakagale.

Erronboak

1. Atalburua.2. Sortzailea.3. Bide zabal.4. Sorginen batzar.

5. Atunaren arrantza.6. Urintsu.7. Izugarri handia dena.8. Kakagura.

Erantzunek zenbaki bakoitza inguratzen dute, gezia ateratzen denlaukitik hasita eta haren noranzkoa jarraituz.

ALEA - ERDIKO KAIERA

KONPARATZEA ERE, honetan, beste guztian bezala,katalanak aurretik: han Jordi bada norbait, pentsa, san-tua ere bai; are gehiago, President ere izan zuten bola-da batez grazia hori zeukan gizontxoa–azkenaldian deklaratu gabeko sosbatzuengatik problemetan omendabil, baina guk horretaz ideia handi-rik ez, gu tronpeta jotzera etorrigara–. Harira, esandakoa, katalanektraineru batzuk ateratzen dizkigutela,ze hemen, Gorka izena baldin badau-kazu –eta horretaz badakigu zerbait,txikitan Iñaki izan nahi genuenarren–, apirilaren 23an ez daukazu ez sosik Suitzan, ezsanturik, ez libururik opari, eta arrosak jasotzekoaukera ez dago espektatiben zerrendan ere. Bartzelo-nan bai jakin.

Eta ez katalanak bakarrik, han dabiltzan euskaldu-nak ere listoxeagoak ote diren pentsatzen hasiak gara,Sant Jordiren buelta honetan urtero antolatzen dutenLiteraldia festibalak aurten osatu duen programazioaikusirik. Ez egun bat, ez bi: hilabete osoa letraz jositadauka gure literaturak zazpi probintzietatik kanpodaukan jaialdi garrantzitsuenak. Kataluniako publiko-arentzat ezagunak izango diren izenek osatzen dutekartelburua –Fermin Muguruzak Black is Beltza nobelagrafikoa aurkeztu du 21ean eta Bernardo Atxagaksolasaldia izan du Manuel Rivas galiziarrarekin Sant

Jordi bezperan–. Aurretik, hamaikagarren edizioarenitxaferoa bota eta berehala, literatura musikaren ter-momixetik pasata eskaini duten bi proposamen: apiri-

laren 10ean jaialdia inauguratzeko,Bide Ertzean eta Metrokoadroka pasaziren Bartzelonatik Nola belztu zuriaikuskizunarekin –Joxean Artzerenpoemak kantatu eta errezitatu zituz-ten Euskal Etxean–; eta joan denlarunbatean Gosariak egitasmoakhartu zuen lekukoa –Gose taldeakJoseba Sarrionandiaren testuekin etaIñigo Arregi-Juan Luis Goikolea

artista tandemaren lanekin argitaratu du proiektua–.Pasako da Sant Jordi, baina iraungo du Literaldiak.

Hurrengo zitak dira: apirilaren 24ko bertso afaria–Euskal Etxean, 15 eurotan–, maiatzaren 7an egingoden Pomes perdudes katalanera itzulitako euskal ipuinenbildumaren aurkezpena; eta azken traka, datorren hile-ko 8an eta 9an: Iratxe Retolaza EHUko irakasleakEuskal komikiaren historia literario baterantz hitzaldiaeskainiko du. Biharamunean Esti Lizaso itzultzaileaketa Danele Sarriugarte idazleak Erraiak liburuarenitzulpenari buruzko esplikazioak emango dituzte etapasarteak irakurri, euskaraz eta katalanez.

Eta guk ez daukagu pisurik Bartzelonan, snif. n

Gorka Bereziartua Mitxelena

Bartzelonan bai jakin

LiteraldiaNoiz: apirilaren 10etik

maiatzaren 9ra. Non: Bartzelona.

Webgunea: literaldia.com

Irudi honekin iragarri dute aurtengo Literaldia. Hamaikagarren edizioa du Bartzelonako euskal literaturaren festibalak.

ERDIKO KAIERA - OSASUNA | JABIER AGIRRE |

Babeslea: iametza Interaktiboa

GAUZA JAKINA DA zuntz dietetikoakez digula bitaminarik ez mineralikematen, baina, hala ere, ezinbeste-koa da gure nutrizioan, tumoreakprebenitzen, pisua zaintzen eta ido-rreria saihesten laguntzen digulako.

Zuntz dietetikoa ez da gure gor-putzean digeritzen, ezta xurgatzenere, baina osasun onerako ezinbes-tekoa da, 60ko hamarkadatik ondo-txo dakigun bezala. Garai hartanikusi zen Hirugarren Munduan ezzirela ikusi ere egiten gizarte gara-tuetan oso ohikoak diren gaixotasu-netako batzuk, herrialde horietakodietak zuntz ugari duelako; mende-baldeko herrialde aberatsetan, aldiz,azukre eta karbohidrato konplexugehiegi kontsumitzen dira.

Zuntzaren jatorria begetala dabeti; haren pektinak edo muzilagoakuretan disolbagarriak diren ala ez,halakoak izango dira zuntzarenezaugarriak:

l Zuntz disolbaezina. Hestee-tako iragapena errazten du, diges-tioa egin bitartean ura “harrapatu”eta janari-boloa gelatina modukozerbait bihurtzen baitu. Era horre-tako zuntza zereal integraletan(oloa, garagarra, eta abar.) aurkitzenda, baita fruta eta barazkietan ere.Zuntz mota hau da idorreriari aurrehartzeko baliagarriena.

l Zuntz disolbagarria. Heste-mugimenduak erregulatzeaz gain,hainbat gaixotasun izateko arriskuagutxitzen du. Gainera, urdailera iris-tan puztu egiten da, eta horrek ase-tasun-sentsazioa luzatzen du. Gari-zahia, lekaleak, frutak –zitrikoakbatez ere–, fruitu lehorrak eta baraz-kiak dira zuntz disolbagarriaren itu-

rri nagusiak. Gorputz barruan pila-tutako mukia modu naturaleandesegin eta kanporatzen du.

Mesede handiakAEBetan egindako ikerketa batenarabera, zuntzez aberatsak direnjanariek zelulekin “talka” egitendute digestio-aparatuaren barrena-ko bidaian, eta haien egitura egoe-ra onean mantentzen duen gailubrifikatzaile bat askatzen dute.Mekanismo horri esker, zuntzakhainbat mesede egiten dio guregorputzari:

l Kolesterola gutxitzen du.Urdailean dauden azidoekin etakolesterolarekin elkartzen da zun-tza, eta horrela hesteak koipe gutxia-go xurgatuko ditu.

l Odoleko azukrea hobetokontrolatzen da, karbohidratoakmantsoago xurgatzen direlako.Horregatik, diabetikoen jan-neurrianzuntz ugari egotea gomendatzen da.

l Zenbait tumore prebenitzenditu, minbiziaren aitzindaritzat har-tzen diren heste lodiko polipoak,esaterako. Heste lodiko eta ondeste-ko minbizia izateko probabilitateakasko murrizten dira jan-neurrianzuntza ugaritzen den heinean.

l Hipertentsioa izateko arris-kua murrizten du. Horregatikbarazkiak maiz hartzea gomenda-tzen da, tentsioa kontrolatzekoezinbestekoak diren hiru mantenu-gai (zuntza, magnesioa eta potasioa)ematen dizkigutelako. n

Zergatik da ona zuntza jatea?

Fruitu lehorrak dira zuntz disolbagarriaren iturri nagusietakoa.

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |mandio@zerain.com

ZUHAITZAK LOTZEN DITUzeruak eta lurrak. Zutik denhaitzak. Ez harrizko hai-tzak, harkaitzak. Ezta zur-kaitzak ere. Bizirik behar duzurak; zuhaitz behar du.

Zuhaitzak zainak ditulurrean eta zainak zeruan.Sustraiak lurrean eta sus-traiak zeruan. Adarraklurrean eta adarrak zeruan.Besangak lurrean eta besan-gak zeruan. Zein da handia-goa, lurpeko zuhaitza edozerukoa? Zuhaitz heldue-tan, gehienean, handienalurreko zatia dela demaegingo nuke. Biak antzeko-ak direla jo dezagun. Bioihal josten dituzten albai-nuak bezalakoak dira zuhai-tzak, lurrak eta zeruak haril-katzen. Elkarri ihes eginnahi dioten bi batean hel-tzen dituen kateorratza.

Zuhaitzak diren tokietan loturaegina dago. Basoak oihanakzuhaiztiak eraitsitako tokietanbeste haitz batzuk zutitu genituen.Zeruak eta lurrak eta zeruak lotu-ko zituzten zutikako haitzak: men-hirrak, iruinarriak, harrespilak,mairu baratzeak, jentil baratzeak...Geure buruak gure otoitzak beharzituen kateorratzak.

Zuhaitzen lan horren arrastougari dugu. Etxeko atearen hutsar-tea zaintzeko jartzen ditugun lore-

txortatxoak, lizarrak (Fraxinus excel-sior), elorri zuriak (Crataegus sp.),erramuak (Laurus nobilis) eta pal-mak (Phoenix canariensis). Etxeariteilatua ematean gailurraren mutu-rrean jartzen zaion lizarra edoerramua; trapalaren, montxorrarenedo ostrokuaren dei eta eskari.Ateburuan eta sabaian azpitik iga-rotzeko zintzilikatutako mihura(Viscum album). Bizitzara lotzengaituzten kateorratzak.

Mihuraren gurtza ez da berdan-tza-bartekoa. Zuhaitzak hostoak

galdu eta soiltzen denean, horjarraitzen du mihurak, berde asko,bizi-bizi. Harrigarria dena gurga-rri. Haritzean hazitakoa omen daauzoko galoentzat onena. Gaitzugariren sendabide, eta sutetikbabesten duena. Udako solstizio-an, egun luzeenetan biltzen zen.Eta lehengo urtekoa sutara. San-joan suaren garrantzia. Ez dutezagutu mihuradun haritzik. Saga-rrondoak, udareondoak, ezkiak,sasiakaziak, astigarrak... bainaharitzik sekula ez. n

Mihura (Viscum album) sagarrondoan.

Zeruak eta lurrak

ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

Lucy ez da gure arbasorik zaharrena1974AN haren hezurrak Etiopian aur-kitu zituztenetik, Lucy (argazkian) joizan da gure arbasorik zaharrentzat.Australopithecus afarensis espeziekoarrastoek 3,2 milioi urte dituzte. Hogeiurte inguruko eta metro eskasekoemakumearen 52 hezur aurkitu zituz-ten, eskeletoaren %40, arrasto hainzaharretan erabat ezohikoa dena.

Baina berriki Science aldizkarian

Chalachew Seyoum etiopiarrak argita-ratu duen ikerlanaren arabera, Etio-pian bertan, Lucyrengandik 25 kilo-metrora aurkitutako masailezur zatifosildu bat homo generokoa omen da,eta Lucy baino zaharragoa, duela 2,8milioi urtekoa, hain zuzen. Seyoumenteoria egiaztatuz gero, gure espeziea-ren zuhaitz genealogikoa aldatuko dabeste behin. n

Arrastoak

DALLAS (AEB), 1950. Bette Nesmith Graham(1924-1980) Texas Bank and Trust enpresanhasi zen idazkari, berarentzat eta semearentzatbizibidea lortzeko asmoz, 1946an senarraren-gandik legez banandu ondoren haren laguntza-rik gabe egin behar baitzuten aurrera.

Nesmith berehala igo zuten mailaz eta idaz-kari exekutibo izendatu; hala, garai hartan ban-ketxeetan emakumezkoek lor zezaketen postugorena eskuratu zuen. Langile fina zen, bainamekanografian trebe izatea ez zen haren bertu-terik handiena eta, ordenagailuak hedatu aurre-tik, oker bakar batek orria zaborrontzira botaeta hutsetik hastea esan nahi zuen.

Diru sarrerak handitzeko asmoz eta margo-tzeko zeukan trebezia baliatuz, banketxeko era-kusleihoak apaintzen hasi zen eguberrietan. Ins-pirazioa orduan etorri zitzaion. Grahamenberaren hitzetan, “artistek ez dute egindakoabaztertzen huts bakar batengatik, txarto eginda-koaren gainean pintatzen dute beti, eta artistekerabiltzen dutena erabiltzea erabaki nuen”. Boti-la txiki bat tenpera zuriz bete zuen eta, akuarelak margo-tzeko erabiltzen zuen pintzel finarekin batera, bulegoraeraman zuen, mekanografia akatsak zuzentzeko.

Hasieran, ezkutuan erabiltzen zuen asmakizun geroeta hobea; semearen kimika irakaslearen laguntzaz pin-turaren formula hobetuz joan zen. Banketxeko nagu-siek, likido zuzentzailearen berri izan zutenean, errietaegin zioten. Lankideek, ordea, haientzat ere potetxoakegiteko eskatzen hasi ziren. Hala, 1956an produktuamerkaturatzea erabaki zuen. Mistake Out izena ipinizion lehenik, eta Liquid Paper aurrerago.

Etxean laborategi modukoa prestatu zuen ekoizpenabermatzeko. Baina etengabe hazten ari zen eskaerak

bultzatuta, etxe atzeko lorategian etxola eraiki beharizan zuen. Hamabi urtez hura izan zen enpresaren egoi-tza nagusia. 1979an enpresak 200 langile zituen etaurteko 25 milioi botilatxo ekoizten zituen. Urte horre-tan bertan Gillette erraldoiak 47,5 milioi dolarren trukeerosi zion enpresa Grahami.

Banketxetik ez zuten berehala kaleratu. Likido zuzen-tzailea erabiltzea gustuko ez zuten arren, beste aukera bateman zioten. 1958an, ordea, hutsegite barkaezina eginzuen eta, orduan bai, egotzi egin zuten. Gutun bat meka-nografiatzen ari zela, amaieran, banketxearen izena ipiniordez “The Liquid Paper Company” idatzi zuen. BetteNesmith Graham ez baitzen ona mekanografian. n

Ezkerrean, Bette Nesmith Graham eta haren seme Michael Nesmithmusikagilea, The Monkees taldeko kide izango zena. AlboanBetteren asmakizun arrakastatsua, mekanografiatzean egindakohutsegiteak zuzentzeko likidoa.

Hutsegiteak konpondu nahiakaberastu zuen mekanografo baldarra

TERMOMETROA

IGNACIO MONTOYA CARLOTTOARGENTINAKO HAUR LAPURTUA

Adoptatua zela ezagutu eta probak egitea erabaki zuenean, Ignaciok ezin zuen imajinatuazterketa genetikoak ekarriko zuen kalapita. Olavarriako (Argentina) nekazari familia xume

baten altzoan hazitako piano jole hura Laura Estela de Carlotto eta Walmir Oscar Montoyarensemea zen, Maiatzeko Plazako Amonen elkarteko zuzendariaren biloba.

1978KO ARGENTINAKO FUTBOL mun-diala amaitu berria zela, militarrekpreso zeukaten ama exekutatu bainolehen, besoetatik haur jaioberrialapurtu eta beste familia bati emanzioten. Ama bost orduz izan zenGuido izeneko semearekin. Estela deCarlottok ia lau hamarkada luzebehar izan ditu bere alabak erdituzuen umea aurkitzeko. Ignacio Mon-toya Carlotto nortasuna berreskuratuduten 116 pertsonetako bat da.

Hilabete hauek nola bizi izan dituzu,pertsonaia anonimoa izatetik denenahotan egotera pasa eta gero?Bizirik atera naiz, hori da hain justuazken hilabete hauen laburpena.Bizitza berri bati nola heldu ikasibehar izan dut. Dena hain azkaraldatuz doanean zaila da aurrekobizimoduari eustea, eta ikasketahorretan zure bizitza pribatu etapublikoa bereizten ikasi behar duzu.Jendea zuri begira dagoela ikasibehar duzu. Familia berriarekinharremanetan jartzeko orduan ere,ikasi egin behar duzu. Hilabete eskashauetan urteak iraun ditzakeen pro-zesu bat bizitzea egokitu zait.

Eman behar ez zenituen azalpenakematera derrigortu zaituzte?Hori beste ikasketa bat izan da, zer

erantzun eman behar diren eta norieman behar zaizkion. Esaterako,laster eskuratuko dudan nortasunagiri berrian ez dut “Guido” izenaparatuko. Ignacio jarriko dut, nireguraso biologikoen bi abizenekin,

Montoya eta Carlotto. Bada, Guidoizena erabili ez izanak nire familia-koak ez diren batzuen ezadostasu-na sorrarazi du. Eman beharko eznituzkeen azalpenak eskatzen diz-kidate.

| KOLDO AZKUNE ETXABARRI |

«Nire kasua azaleratu zenean,argentinarrek garaipentzat

hartu zuten»

Ignacio Montoya eta Estela de Carlotto 2014ko abuztuan egindako agerraldian.Montoya boluntarioki joan zen DNA azterketa egitera iazko uztailean, adoptatuazela jakin ondoren, eta azterketa genetikoak biloba eta amona direla frogatu du.

Gertatu zenaren oihartzuna apaltzenari delakoan zaude?Ez dakit ba. Orain, gertatutakoarentamainaz jabetzen hasia naiz. Hiruz-palau hilabetetan dena amaitutaegongo zela, karriketan ezezagunaizaten jarraituko nuela pentsatzennuen; eta ez da bete, inondik inora.Estela de Carlottoren bilobarenaezagutzerakoan negar egin zuelaesaten didatenekin topo egiten dut,edo telebistetan nire irudiak botazituztenean ez dakit non zeudelazehazten didatenekin... Eta nikberria zabaldu zenetik hartu nuenabiadura berean jarraitzen dut.

Hilabete hauek pasa eta gero, gaizkideritzozu Servini epaileak zure izenaanonimatuan mantendu ez izanari?Informazioa isilean gordetzerabehartua zegoen. Gurasoena iker-tzeari ekin nionean, konfidentzialta-sun kontratu bat sinarazi zidaten.Baina berria hain izan zen indar-tsua, inplikaturikook beroan erreak-zionatu baikenuen, epaileak barne.Eta ez dut uste borondate txarrezegin zuenik. Oso hunkituta zegoen,eta nire izena nahi gabe bota zuen.Lehen momentuan arazo handiaekarri zidan, baina aldi berean etapa

ugari gainditzen lagundu zidan.Beste modu batez gertatu izanbalitz, astebetean gertatu zena gain-ditzeko hilabeteak beharko nituen.

Zure nortasunaren berri izan eta gero,nola suertatu ziren lehenengo asteak?Ikaragarriak izan ziren. Lehenik ihe-sean ibili nintzen, ezkutatuta, kaze-tariengandik urrun. Ezin nuen tele-bista piztu, kanal guztietan nireaurpegia ageri baitzen. Lehenengoaste horrekin Hollywoodeko peliku-la bat egiteko material aski legoke.

Halere, Estela de Carlottorekin bate-ra eman zenuen aurkezpen-prentsau-rrekoan, itxura lasai eta irritsua era-kutsi zenuen. Berria unerik egokienean iritsizitzaidan. Urte batzuk lehenago iri-

tsi izan balitzait, ez dakit nola hartu-ko nukeen. 36 urterekin harrapatuninduen, nire lanbidea daukat, biko-tekidea... Bestetik, prentsaurrekoaeman baino lehen egia esango nuelaerabakita nuen. Eta egia esaten bal-din baduzu, ezin duzu hutsik egin.Horrexegatik, trankil nengoen.Asuntoak hartu zuen abiadurak,gainera, ez zidan gaiarekin gora etabehera ibiltzeko betarik eman. Era-bakiak ti-ta hartzen dituzuneanintuizioaz baliatu behar izaten duzu,eta intuizioek batzuetan bete-betean asmatzen dute.

Suposatzekoa da jasan behar izanduzun presio psikologikoa oso gogo-rra izan dela. Adopziozko gurasoekzure iragana hasieratik jakin etaezkutatu izan balizute, ez zen zuretzaterrazago izango? Familia batekinmoztu eta beste familia berri batekinhastea, alegia?Ez dakit. Izan ere, hasieran guraso-en aferak iritzi publikoa zatitu bai-tzuen. Batzuek nire adopziozkogurasoen kontra jo zuten, eta hau-rraren lapurretaren ardura leporatuzieten. Nik neuk buruan kontraesa-nak eduki nituen. Baina orain osoargi daukat ez nindutela lapurtu, etanire adopziozko gurasoak ere bikti-mak izan direla, biktima bikoitzak.

Argentinak gainditu al du memoriahistorikoaren debatea? Notizia lau haizetara hedatu zene-tik, protagonistok sentsazio onakbizi izan ditugu. Gizartearen harre-ra oso positiboa izan da: eskuinekoalderdietako jendea hurbildu zaigu,jatorri ezberdinekoa.... Inoiz, saresozialen anonimatuan hiruzpalauzoro ezkutatzen dira eta gure kon-tra sekulakoak botatzen dituzte.Argentinako gizartearen zati esan-guratsu bat ordezkatzen dutela iduridezake, baina ez da horrela. Tama-lez, egia da batzuetan debatea poli-tizatu egiten dela. Ezin da ukatuKirchner familiaren bi gobernuekgiza eskubideak gobernu politika-ren ardatz egin dituztela, baina gizaeskubideak edozein zatiketa politi-koren gainetik daude.

Argentina eredu ona izan daiteke1936ko Gerra Zibilaren sarraskiaklantzeko?

“Argentinarrok harrogaude memoriarenafera nola maneiatudugun ikusita. Ez dugu orain 30 urtesufritu genuenaerrepikatzerik nahi”

Maiatzeko Plazako Amonak genetistekin lanean 1983an. Eskuinean Estela de Carlotto.

IGNACIO MONTOYA CARLOTTO - TERMOMETROA

Berriki jakin izan dut errepide baz-terretan gorpuak lurperatuta ditu-zuela. Egia esan, ez dakit gure adibi-dea eredugarria ote den. Alabaina,memoriaren eta giza eskubideenpolitikak oso indartsuak dira hemen,herritarrengan eragin sakona izandute. Nire kasua azaleratu zenean,gizarteak garaipentzat hartu zuen.Argentinarrak harro gaude, memo-riaren afera nola maneiatu dugunikusita. Ez dugu orain 30 urte sufri-tu genuena errepikatzerik nahi.

Politikan parte hartzeko gonbiteaegin al dizute?Nire jarrera oso argi utzi dut hasie-ratik eta ez dira gehiegi saiatu. Nireamusikaren alorra da eta hori damundua aldatzeko erabiltzen dudantresna.

Nekazarien artean hazi zinen. Aitapeoia zenuen. Musikari izatearenanondik datorkizu?Nik ere gogoeta hori egiten nuen.Nekazaritzari lotutako lanbiderenbatean amaitu beharrean, alor artis-tikoa aukeratu nuen. Orain, nireguraso biologikoak eta familiaberriak ezagututa, interesa hortiketor daitekeela pentsatzen dut.

Zure iragana ezagutu baino lehenPara la Memoria kantua idatzizenuen. Kantu honek gerora etorriko zenairagarri zuen. Hirugarren pertsonanidatzi nuen, baina lehenengo per-tsonan sentituz, niri gertatzen arizitzaidan zerbait izango balitz beza-la. Horrek zer pentsatua eman dit.Oso kantu berezia da eta egunhauetako soinu-banda bilakatu da

kasik. Niretzat oso kantu garrantzi-tsua da; baina kanturik baliogarrie-na etorriko dena da, eta ez eginadagoena.

Ideologiari erreparatuta, zertan daezberdin lehengo eta oraingo Igna-cio?Egiazki, ez dakit sobera aldatu nai-zen. Nire familiak balio xume etasoilak irakatsi zizkidan: egia, zintzo-tasuna, lana, eta ezer gutxi gehiago.Eta ondoren etorri zaizkidan ideo-logia gehienak balio horiei lotutadaude. Adopziozko gurasoengatikjaso nuen hezkuntza nire gurasobiologikoek eman ahal izango zida-tenaren gisakoa da, bide berean jarrininduten. Horri esker, tokatu zaida-nari lasaiago egin diot aurre. Nirefamilia berriaren ideologia eta nireaberdinak dira, eta hori zerbait magi-koa bada.

Eta Estela de Carlottori buruz zenueniritzia aldatu al da?Nik Estela de Carlotto ikusten nue-nean zera pentsatzen nuen: borro-kalari bat da, eredugarria, diskurtsobateratzailea darabilena, gizalegezeta maitasunez bere bilobaren biladabilen emakumea. Bada, emakumehori, honezkero ez da Estela deCarlotto anderea, amona Estela bai-zik. Eta berarekin irri egiten dut,txantxetan ibiltzen naiz, hitz egitendugu, bidaiatu, ikasi...

Eta Hortensia, zure aitaren ama?Hortensia amonak 92 urte ditu, etatraktore bat da! Ez da Estela bezainospetsua, baina Argentinako hego-aldean asko estimatu izan diote ira-kaskuntzaren alde eginiko lana.Zoratzeko modukoa da, oso arra-roa, bi amona hain indartsu eduki-tzea ere! n

JAIOBERRIEN lapurreta eta trafikoa izan zen 1976tik 1983ra Argentinanindarrean izan zen diktadura militarraren Estatu terrorismoaren arda-tzetako bat. Videla jeneralak “ordena ezartzeko beharrezkoak direnargentinarrak hilko” zituela aurreratu, eta desagerpenak eta bahiketakherrialde osoan barrena zabaldu ziren.

Preso hartu zituzten “subertsiboen” artean emakume haurdunakzeuden; presondegi klandestinoetan bizirik mantendu zituzten, umeaerditu bitartean. Maiatzeko Plazako Amonen kalkuluen arabera, milita-rrek guztira 500 haur lapurtu zituzten. Jaioberrien agiriak faltsutu, etaadopzioan eman zituzten, maiz gurasoen hilketarekin harremana izanzuten militarren esku gelditu ziren. 1980an, artean diktadura bete-betean zela, Amonen bultzada nekaezinari esker, lapurtutako lehenbizi-ko haurrak berreskuratu zituzten: Tatiana eta Mara Laura Ruarte.Ordutik hona 116 haur aurkitzea lortu dute, eta lan horretan azterketagenetikoek egundoko garrantzia izan dute.

Argentinako haur lapurtuak

TERMOMETROA - TXANPONAREN BESTE ALDEAK

Elgarrekin NMEK

Lekua: Bizibidea: Inguruko laborarien antolaketa:

Sorrera:

MAKEAKO PENTZEETAN da AnttonUhalde laborari gaztea, egunerobezala bere ardi eta behiekin lanean.Esnetarako ditu lehenak, eta haragi-tarako, berriz, bigarrenak. Hogeitabost urterekin, badira lau haurtzaro-tik etxean ezagututako bizibideariheldu ziola; aita erretretan izanikberak hartu baitzuen aziendarenardura. Elgarrekin NMEKn da sar-tua gaur egun, etxean irakatsi ziotenbezala, eta inguruko 150 laborarikere hautatua duten moduan. Zehaz-ki zer da NMEK edo CUMA bat?

Laborari eta nekazariek modukolektiboan elkarbanatzen dutelanerako beharrezko duten tresne-ria. Horrela, ekonomikoki askoerrazten zaie laborariei lanabesakerostea, ez baitio gastuari bakarrikaurre egin behar. Zonaldeka bana-tzen dira kooperatibak, eta beharrenaraberako materiala izaten dute.Elgarrekin NMEKn erosten denedo urtean zehar erabiliko den tres-na bakoitzeko ez dute kide guztiekdiru zati bat jarri behar izaten; labo-rari bakoitzak erabakitzen du zeinmaterial behar duen eta erabileraren

arabera antolatzen dute ordainketa.Urtean kuota bat izaten dute auke-ratutako makina bakoitzeko, etaondoren langileak erabilera-orduenarabera ordaintzen du.

Onura ekonomiko eta sozialaAlde ekonomikotik garbi dago labo-rariari merkeago aterako zaiolamateriala kolektiboan erostea; bainaalde sozialetik ere badu bere puska.Laborariak bildu egiten dira, elka-rrekin lan egiten dute, eta sare sen-doak sortzen ari dira. Jabego priba-tutik harago taldea osatu dute, etataldean funtzionatzen dute.

Antolaketarako independenteakNMEK-k ez daude beste erakunde-ren baten barruan, eta bata bestea-rengandik independente sortzendira. Halere, izaten dute besteNMEKekin harremana, eta zenbaitmaterial erosteko bi edo hiruren

artean ere egiten dute tratua. Elga-rrekin NMEK-k 150 kide inguruditu eta bi langile dauzkate denboraosoz, kooperatibarentzat lanean.Hauek antolatzen dituzte guztiekgarai bertsuan behar izaten dituztenmakinen ordutegiak, erabilera-orduak, eskatzen diren tresnaberrien hautaketa prozesuak, mate-rialaren mantenua eta abar.

Laborari bat, boz batNMEK-ko kide guztien artean har-tzen dira erabakiak, eta erosketaprozesuek bere denbora behar iza-ten dute adostasunera heltzeko.Eztabaidak luze jo badezake ere,azken hitza du laborari bakoitzak,eta bozka bidez erabakitzen da zeinmaterial erosi. Hiruzpalau aukerenartean, bakoitzak modu irekian nahiduenari ematen dio boza, eta gehienlortzen dituena izango da aukeratu-takoa. n

Laborariek tresnak elkarbanatzendituzte, zuk zergatik ez?

Gazte makearra bezala, Iparraldean dauden NMEK gehienak laborantzara edonekazaritzara bideratuta daude, baina antolatzeko moduak eta eskemak bestearloetara bideragarriak dira, lehen sektorera mugatu gabe.

| ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA |

EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

URTERO, Stockholmeko Bakearen Ikerkuntzarako Insti-tutuak munduko gastu militarrari buruzko datuak egu-neratzen ditu. Munduan dagoen gosearen zifrekin kon-paratuz gero, eskandalagarria izatetik iraingarri izateraigarotzen da armetan gastatutako dirua, batez ere goseajasaten duen gizateriaren zati horrentzat. Ikus dezagun.

2014an munduko gastu militarra 1,8 bilioi dolarre-koa izan zen. Munduak armamentuan 249 dolar gastatuzituen planeta honetako biztanle bakoitzeko. AEBek581.000 milioi dolar bideratu zituzten, Txinak 129.000eta Errusiak 70.000 milioi dolar. Horiek dira rankinga-ren podiumean daudenak. Espainiako Estatuaren gastumilitarra ere ez da nolanahikoa izan iaz: 15.000 milioidolar. Azkeneko honetan biztanleko 368 euro erabilidira, gastu farmazeutikoa aldiz 260 eurora ez da iritsi.

Elikadura eta Nekazaritza Erakundearen (FAO) ara-bera, munduan 805 milioi pertsona daude goseak.2008an FAOren goi-bilera batean esan zen sei urtez30.000 milioi dolar inbertituz gero –orotara 180.000milioi dolar– munduko gosearen larriena konpondukolitzatekeela. Orduan, norbaitek gogorarazi zuen AEBe-tako argaltze-tratamendurako merkatuak soilik 33.000

milioi dolar mugitzen dituela. Estatubatuarrek urtero30.000 milioi dolar gastatzen dituzte euren maskotei(zakurrak, katuak…) jatena emateko. Goi-bilera hartan,herrialde aberatsek hitz eman zuten 12.000 milioi dolarbideratuko zituztela laguntzetan, eskatutakoaren here-na. Baina 1.000 milioi baino ez zituzten egiaz entregatu.Urte bereko azaroan herrialde horietako burtsak etabankuak hondoratu ziren, eta euren gobernuak goseakdaudenez ahaztu ziren betiko. Hilabete gutxirenburuan, aldiz, bankuak salbatzeko 3 bilioi dolar erabilizituzten.

2001ean 3.000 pertsona hil ziren New Yorken aten-tatu baten ondorioz. Egun berean, mundu osoan25.000 pertsona hil ziren gosez, eta hurrengoan bestehainbeste, eta horrela egunero. Atentatua munduarenerdigunean izan zenez, jendartea mobilizatu zen etaerantzuleak pertsegitu ziren. Goseak, hildako askozgehiago eragiten duen arren, ez du mobilizaziorik sorra-razten, eta jakina, ez dira pertsegitzen haren erantzu-leak, izango ez balitu bezala. Desberdintasunaren gizar-tean bizi gara.

Juan Mari Arregi

Zifra iraingarriak

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

BaheaXabier Lapitzek Deian esanak:

KIROL ETA KULTUR MUNDUKO hain-bat kidek EITBko zuzendaritzarikazetariei agindua emateko eskatudiote, alegia, euskaldunei, izan ospe-tsu izan anonimo, ez diezaietela eska-tu gaztelaniaz egiteko, eta aginduabete dadin neurriak har ditzatela.Euskal Herri osorako ekimena da.

Gutuna idatzi diote EITBkozuzendaritzari eta eskutitzak dioe-nez, ETB2 kateko albistegietanbereziki, eta oro har gainerako pro-grametan, euskal hiztunei ematenzaien tratuarekin kezkatuta daude.Hiztun ospetsuak eta anonimoakgaztelaniaz egitera behartzen dituz-te. Praktika horrek bi ondorio ditue-la uste dute: “Batetik, desitxuratzendu Euskal Herriaren mapa linguisti-koa, euskararen arnasgune direnherrietan gaztelania entzutea nor-mala balitz bezala agertuz, inguru ezhain euskaldunetan euskara dakie-nari edo ikasi duenari bere dohainaagertzea debekatzeaz batera; eta,

bestetik, ETBren sorreran zegoenhelburu nagusietakoa boikoteatzendu, hots, euskararen normalizazioa,erdarazko albistegietan euskal hiztu-nak desagertzen diren neurrian”.

EITBko zuzendaritzari eskaeraegiteaz gain, herritar guztiei zabal-du die mezua, hau da, adierazpe-nak eskatuz gero euskaraz baino ezegiteko.

Argazkian, eskaera sinatu dutenetakobatzuk. Lehen lerroan, Itziar Ituño,Mikel Markez, Pako Aristi, RamonAgirre eta Andoni Egaña.

“Euskararen inguruan jarrera asko hardaitezke. PPk aurpegirik okerrena emandu, eta hizkuntza kontra egiteko armagisa erabili du, nazkatu arte politizatudu, eta besteei leporatzen dien gauzaberbera egin du. Are gehiago: frankis-moko gorrotoak berpiztu ditu, UnidadAlavesa zenaren tesiekin berniza eman-da. Bitartean, Labayru Institutuak etor-kizunera begira segitzen du, euskaldu-nago, toleranteago, jantziago. Elebidunizatea ez da bi hizkuntzetan moldatzeasoilik; bi unibertso ezagutzea da. EtaPPk berea ere baden unibertso batimuzin egiten dio”.

EITBri euskaldunak gaztelaniaz egitera ez behartzeko eskatu diote

TERMOMETROA

MAITE INDAKONTSEILUKO ORDEZKARIA

Tamaina horretako ekitaldiek eskatzen duten prestakuntzan ohikoa den moduan, lanean buru-belarri dabil Kontseiluko ordezkari Maite Inda (Iruñea, 1981).

Apirilaren 25ean Nafarroako euskaldunak batu eta ilusioa pizteko ekitaldia antolatu dute Iruñeko Anaitasuna kiroldegian.

Zergatik antolatu duzue ekitaldi hau?Ekitaldia Nafarroako Kontseiluarenmahaitik dator. Mahai horren buel-tan esertzen dira AEK, IKA, EuskalHerrian Euskaraz, Topagunea, Sor-tzen eta Nafarroako IkastolenElkartea. 2009an biltzen hasi ginen,UPNren hizkuntza politikek Nafa-rroako Gobernutik torlojuari bestebuelta bat eman ziotelako. Krisiorokorraren aitzakiatan, estutzeekonomiko ikaragarria egin ziotenNafarroako euskalgintzari. Itolarrihorretan ikusi zen indarrak batubeharra zegoela eta kalera ateratze-ko beharra genuela.

2010ean indartsu atera ginenkalera, Euskal Herrian euskaraz bizi-tzeko eskubidea lemapean. Bertanplazaratu genuen lehen aldiz Euska-raz biz i nahi dut lema bera. Esandezakegu geroztik bide oparoa eginduela lemak, Nafarroako mugakgaindituz eta Euskal Herrira jauzieginez. Hura momentu indartsuaizan zen.

Ikusten genuen soilik kalea har-tzearekin ezin genuela geratu etabeste bide batzuk ere urratu behargenituela. Elkartasunean ari garalanean eta Anaitasuna elkarlanhorren fruitua da. Ikusi genuen,manifestazioez aparte gure jendea-rekin komunikatzeko beste modubat behar genuela. Horregatikantolatu dugu Anaitasunako ekital-dia.

Nolako ekitaldia izango da?Bi funtzio ditu ekitaldiak. Aldebatetik, jendeak egunerokoan eus-karaz bizitzeko jarrera zehatzakhartu eta orain arte lan egin duenjende horri aitortza egin eta eske-rrak eman nahi dizkiogu. Bestetik,

kanpora ateratzeko abagunea ikus-ten genuen, eta Nafarroako hiz-kuntza politiketan errotiko aldake-tak nahi ditugulako erabaki genuenAnaitasuna hartzea.

Desberdin ari gara lanean ekital-diari begira. Badakigu jendeak

|IGOR AGIRRE|

«Errotiko aldaketa nahi duguNafarroako hizkuntza politikan»

“Duela hamabost urte oso gordina zen UPNren hizkuntza politika, eta azkenean,nolabaiteko aldaketa eman behar izan dutela esango nuke”.

MAITE INDA - TERMOMETROA

Anaitasunaz zein argazki egitenduen. Ez bada kirol ekimen batera-ko edo kontzertu baterako, ekitaldiformatuan erabili denean ekitaldipolitikorako erabili izan da. Gaine-ra, ekitaldi politiko horietan unekonkretu bateko proposamenakaurkeztu izan dira. Orain arte eus-kararen mugimenduak ez du hartueta badakigu nafarrentzat Anaita-sunak badauzkala konnotazio kon-kretu batzuk.

Hasieratik horrekin apurtu nahiduen ekitaldi baten bila ari gara. Ezda egongo atril bat eta ez da egongolider bat hizketan. Gu herri mugi-mendua gara, gu jendea gara, etajendea harmailetan egongo da.Horregatik, zeresana izango duteharmailek ekitaldian zehar. Ekitaldimetaforikoa izango da. Horretarakolaguntza eskatu dugu eta EnekoOlasagastirekin lanean ari gara aldeartistikoa jorratzeko.

Hori guztia egonda ere, Nafarro-an aldaketarako proposamena pla-zaratuko da. Hizkuntza politiketanerrotiko aldaketa emateko zer alda-keta eman behar diren ere Anaitasu-nan islatuta egongo da.

Zeintzuk dira proposamen horrenardatzak?Proposamena aldaketa politikoaridagokiona da. Urteak daramatzaguUPNren hizkuntza politikapean etaoso bistakoa da euskararen kontra-ko politika egin duela. Hain da gutxieuskararen alde egin duena, gober-nu aldaketa bat balego, atzetik dato-rrenak pentsa lezakeela aurrekon-tuetan igoera partzial batzuk egindaedo aldaketatxo batzuk eginda hiz-kuntza politiketan aldaketa emandutela Nafarroan.

Ez dugu arrisku hori pairatu nahi.Behingoz aldaketa politikoa ematenbada, errotiko aldaketa nahi dugu.Horretarako urgentziazko hamahiruneurri planteatu ditugu, balizkogobernu berriak lau urtetan mar-txan jartzeko modukoak. Aldaketa-ren minimoa markatzen dutehamahiru puntuok, hortik aurrera-ko guztia ongi etorria izango da.

Zenbateraino estutu ditu NafarroakoGobernuak euskara eragileak?Esango nuke apustu argia egin duelamugimendua deuseztatzeko. Uste

dut UPNk bere hizkuntza politikabirformulatzeko egoeran ikusi duelabere burua. Beti izan da kontrakoa,baina egia ere bada herritarrek egindituzten presioen eta salaketenondorioz aldatu beharra izan dutela.Duela hamabost urte oso gordinazen UPNren hizkuntza politika, etaazkenean, nolabaiteko aldaketaeman behar izan dutela esangonuke.

Esate baterako, EuskararenLegearen azken aldaketan, ikasto-len defendatzaile gisa agertu zen,halako aldaketa batek kolokan jarzitzakeela proiektu horiek argudia-tuta. Badakigu atzeko asmoa zeinden: euskara ez hedatzea. Bainaaldaketa horretan esango nukemisteriotsuago jokatu nahi izandutela eta hiru ardatz erabili dituz-te. Bata, ingelesari gogor heldudiote. Ez dute esaten euskara ikasibehar ez denik, baina ingelesa edoeuskara hautatu beharra duzu. Bes-tea, intoxikazio kanpaina neurtuakegin dituzte. Adibidez, aurrekoikastur tean Guardia Zibi larentxosten misteriotsuarekin bueltakaibili ziren. Azkena, itotze ekono-mikoa da. Krisi ekonomikoarenaitzakia baliatu dute mugimenduaitotzeko.

Ez dute horren agerian esateneuskararen kontra daudenik, bainaneurri horiek asko indartu dituzte.

Indar aldaketa gerta daiteke Nafarro-an. UPN oposizioan geratuz gero, hiz-kuntza politikan esperantzarik badu-zue?Nola ez bada! Orduan ez bada hiz-kuntza politika aldatzen...

Denbora honetan guztian nagusi-ki UPN izan da hizkuntza politikaegin duena. Beraiek kenduta, ezdugu aurreikusten eszenatoki batnon bestelako hizkuntza politika batez den egingo. Alderdi guztiak alda-ketaz hitz egiten ari dira. Hortaz,imajinatzen dugu beste alor batzue-tan bestelako politikak egingo dituz-ten bezala, hizkuntzan ere eginbeharko dituztela. Horretarako gon-bita luzatzen diegu, edo exijitzendiegu alderdi guztiei, nahi dutenmoduan hartu dezatela.

Aldaketarik egon ezean zer?Aldaketa etorrita ere guk laneanjarraituko genuke. Eta ez baletor,izerditu eta lan egin. Ez dugu etsiko.Ez diogu utziko euskaraz bizitzeari,ezta nahi hori gauzatzeari ere. Bideberetik jarraituko dugu aldaketaegon ala ez.

Zein iritzi duzu Nafarroako azkeninkesta soziolinguistikoaren emaitzeninguruan?Datuak plazaratu zirenean erdaldun-duagoak dauden zonaldeetan euska-rak goranzko joera eta euskaldundua-goak direnetan beheranzko joera izanduela azaldu zen. Datu horiek datusoil moduan emateak eta arrazoietanez sartzeak kezkatzen nau.

Nafar euskaldunen potentzialta-sunaz hitz egiten dute datu horiek,kontrako haize indartsuarekin gaiizan garelako aurrera egiteko.

Eremu euskaldunduagoetan ger-tatu dena ez da Nafarroako kontuasoilik, Euskal Herri osoko fenome-noa da. Fenomeno hori indarreandauden hizkuntz politiken ondorioadela argi dugu.

Herri euskaldunago horietanbizi diren horiek ez dira isolatutabizi. Beraien herrietara erdaldunelebakarren etorrerekin eta telebis-ta erdaldun askorekin bizi dira, bes-teak beste. Iruditzen zait hori guz-tia tar tean egonda, ar razoiakgehiago aztertu behar direla, maizeuskaldunaren utzikeriari egoztenbaitzaizkio. n

“Gu herri mugimenduagara, jendea gara.Beraz, harmailekzeresana izango dutenekitaldi metaforikoaizango daAnaitasunakoa”

“Balizko gobernuberriak datozen lauurteetan martxanjartzeko modukourgentziazko hamairuneurri planteatukoditugu”

TERMOMETROA

Espainiak eskatutako Antton Troitiñoren estradizio eskaerari baiezkoa eman zion apirilaren14an Londresko Westminster Auzitegiko Howar Riddle epaileak. Orain helegitea jarriko dudefentsak eta ondoren ikusi behar. Troitiño baldintzapeko askatasunean da Londresen eta,beste euskal preso batzuekin bezala, Espainiako Gobernuak abian du berriz espetxeratzeko

tresneria osoa. Ingeniaritza juridikoa deitzen diote Madrilen.

ANTTON TROITIÑOK 24 urte pasa-tu zituen Espainiako espetxeetaneta 2011ko apirilaren 13an utzizuen aske Auzitegi NazionalekoZigor Arloko Hirugarren Aretoak.Alfonso Guevara, Guillermo RuizPolanco eta María de los ÁngelesBarreirok osatzen zuten epaima-haia.

Libre geratu diren etakide histo-riko askorekin bezala, Espainiakohainbat esparrutik oso kritika gogo-rrak egin zitzaizkion AuzitegiNazionalaren erabakiari, batez erebiktimen elkarteetatik eta PPtik.Bere kasuak berriz ere argi adieraz-ten du Espainiako Gobernuak eginahalak egiten dituela hainbat preso-ren inguruan akusazioak sortu etaberriz espetxeratzeko.

2011ko apirilean Espainian sortuzen ekaitz mediatikoa erabakigarriaizan zen bere askatasuna aginduzuten epaile berberek astebete gero-ago berriz espetxeratzea eskatzeko.Ordurako, aldiz, Troitiño alde egin-da zegoen. 2012ko ekainean atxilo-tu zuten Londresen eta espetxeratu.2013ko urrian, ordea, Parot Doktri-nari buruzko epaia eman zuenEstrasburgoko Auzitegiak eta,horren ondorioz, Erresuma Batukojustiziak baldintzapeko askatasu-nean utzi zuen presoa.

Espainiako agintariek, ordea, ezzuten amore eman eta atxiloketa-ren unean iheslariari atzemandakodokumentazio faltsua dela eta,

berriz ETAn sartzea leporatu zio-ten. Horregatik, eta AuzitegiNazionalaren aginduz, 2014kootsailaren 13an ostera atxilotuzuen polizia britainiarrak. Egunbat geroago baldintzapeko askata-sunean utzi zuten.

Hilaren 14koa izan da Espai-niak bere aurka egiten den hiruga-rren estradizio eskaera. Baiezkoa-ren ondoren, orain bere abokatuekhelegitea jarriko dute eta berauzertan amaitzen den ikusi beharkoda.

Espainian libre utzi zutenekoa2011ko apirilean Troitiño libregeratu zenean Espainiako Brunetemediatikoa martxan jarri zen, orain-goan Auzitegi Nazionaleko ZigorArloko Hirugarren Aretoarenaurka. Honakoa zioen Federiko Tri-llo PPko Justizia eta Barne ardura-dunak: “Lotsagarria da espainiarreneskubideak bermatu behar dituenKonstituzio Auzitegia etakideeneskubideak bermatzen jardutea”.

Antonio Basagoiti ordukoEAEko PPko lehendakaria zehatza-goa izan zen: Troitiño libre uztea“guztiz lotsagarria da” eta Gober-nuak “dena delako bidea topatubeharko luke” etakidea espetxeraitzul dadin.

Libre utzi zuteneko mamiabehin-behineko espetxe zigorrabetetzeari buruzko arauen inter-pretazioan zegoen. 2008an Konsti-tuzio Auzitegiak erabaki garrantzi-tsua hartu zuen behin-behinekoespetxealdiaz, beti ere zigor batbaino gehiago dagoen kasuei eragi-ten diena. Auzitegiak ebatzi zuenbigarren –edo hirugarren, lauga-rren…– zigorraren behin-behine-ko espetxealdia, guztira bete beha-rreko espetxe zigorretik kendukozela. Eta behin-behinean betetakozigor egun bakoitzeko beste batemango zuen Zigor Kodeak, pre-soak behin-behineko espetxe egoe-ran jaso ez zituen onurak konpen-tsatzeko.

Epai horretan oinarritu zenAuzitegi Nazionaleko HirugarrenZigor Aretoa 2011ko apirilean Troi-tiño libre uzteko. Egiazki, euskalpresoak 32 urteko espetxealdi ofi-ziala bete zuen, guztiz ezohikoabada ere bere behin-behineko espe-txealdia 8 urtekoa izan zelako. Api-rilaren 13 batean hartu zen erabakihori, baina aldi berean, AuzitegiGorena ari zen erabakitzen gaiberari buruz eta martxoaren 28ko

| XABIER LETONA |

Antonio Basagoiti (PP),Troitiño askatuzutenean: “Gobernuakdena delako bideatopatu beharko lukeetakidea espetxera itzuldadin”

Troitiño espetxeratzekoingeniaritza juridikoa

EUSKAL PRESOEN AURKAKO JAZARPENA

EUSKAL PRESOEN AURKAKO JAZARPENA - TERMOMETROA

data zuen epaian Gorenak guztizkontrakoa esan zuen: behin-behine-ko espetxealdia zigor bakoitzetikkendu beharko zen hauek beteahala.

PPren gobernuak ere buruanzuen 2008ko Konstituzio Auzite-giaren epaia eta 2010ean ZigorKodearen 58.1 artikulua erreforma-tu zuen, argi adieraziz behin-behi-neko espetxealdia zigor bakoitzetikkenduko zela eta ez zigor osotik.Zein zen arazoa? Lege aldaketakezin direla atzera begirakoak izaneta 2010etik aurrerako zigorreibakarrik eragingo ziela. KonstituzioAuzitegiaren epaiak euskal presougariri eragingo zion eta aurkitubehar zen hori ez gertatzekomodua. Ingeniaritza juridikoa eginbehar zela, alegia.

Zergatik egin zuten atzera epaileek?Auzitegi Nazionaleko HirugarrenAretoko epaileen esanetan eurenlehen epaia akatsa izan zen, Auzite-gi Goreneko epaiak martxoaren28ko data bazuen ere, hau apirilaren18an eman zelako ezagutzera etaberaien epaia apirilaren 13koa izanzen.

Jose Luis Rodriguez Zapaterorenministro Juan Fernando Lopez Agi-larrek ere argi esan zuen beregaraian: ez badago frogarik, sortukoditugu. Egungo Barne ministroJorge Fernandezek bestelako mol-dez esan zuen antzerakoa Parot

Doktrina dela eta: behar izanezgero, ingeniaritza juridikoa egingoda.

Gerora, 2013ko irailean emanda-ko epaian Konstituzio Auzitegiakdio bera ez dela sartzen auzitegiarruntek Zigor Kodea indarreanjartzeko hartzen dituzten erabakie-tan, bere lana askatasunen bermeadelako. Eskuak garbitzen ditu etalisto.

De Juana, Troitiño, Arrozpide...Ez da kasu bakarra Troitiñorena,hainbat euskal presok egin dutetopo ingeniaritza juridikoarekin.Agian ezagunena Iñaki de JuanaChaosena da. 2006ko Loiolako pro-zesuaren testuinguruan sortu zenbere askatasunaren auzia eta –hasi-tako gose grebaren ondorioz– DeJuana hil zorira eraman zuen. Libregeratu ondoren, berriz eraiki zirenbere aurkako salaketak Gara-n ida-tzitako El Escudo eta Gallizo iritziartikuluen bidez. Gaur egun ihesida oraindik.

ETA su-etenean zen orduan,baina jardun armatuan. Troitiñolibre utzi zutenean ETAk oraindikiragarri gabe zuen jarduera arma-tuen etena. Espainiako agintarienikusmoldeak, aldiz, berdin-berdinjarraitzen du ETAk armak utzi etagero.

Santiago Arrozpide preso lasar-tearrarenak ere merezi du aipame-nik, berari ere botika berarekinerantzun baitio Espainiako justi-

ziak. 2014ko abenduaren 4an libreutzi zuten espetxean 27 urte eginondoren eta 2015eko urtarrilaren20an atxilotu zuten berriz, oraindikepaitu gabeko bi auzi leporatuz.Alberto Plazaola ere Arrozpiderenegun berean askatu zuten, bainaatxiloketa agindua eman zenean ezzuten aurkitu.

Arrozpiderenak ez du zentzujuridikorik, Espainiako justizianzigorren batzea kontuan hartzendelako eta horren arabera, garaibertsuan eta delitu mota berarenga-tik emandako zigorrak zigor baka-rrean biltzen direlako. Orain lepora-tzen dizkioten atentatuak 80kohamarkadakoak dira eta Arrozpide,hain zuzen ere garai horretan gerta-tutako atentatuengatik zigortuzuten.

Salaketa berriek ez dute ibilbidejuridikorik, berandu baino lehenlibre utzi beharko lukete, bainabalio dezake orain denbora batezArrozpide berriz espetxean man-tentzeko. Mendekuaz gain, Espai-niako Gobernuak hainbat biktimenelkartetik jasotzen dituen kritiketa-tik babesteko balio dio.

Arrozpideren giza eskubideenerabilera politikoa erabat gardenada Mariano Rajoyren gobernua etaEspainiako Justiziaren aldetik, ezinesan ezkutuan ari direnik. Ezkutua-go dago euskal gizartea eta institu-zioen aldetik halakoen aurrean eginbeharko litzatekeen salaketa.hori egiten ari dira. n

Troitiñoren kasuan, 2012ko atxiloaldian Espainiako Gobernua Parotdoktrinan oinarritu zen bere estradizio eskaera egiteko. Urte bereanerori zen doktrina eta berarekin estradizioa. Espainiako Gobernuak,hala ere, ez zuen amore eman eta orain berriz ETAn sartzealeporatzen dio, 2012ko atxiloketaren unean ihes egiteko agirifaltsuak atzeman zizkiotelako. Noiz eta presoak 24 urte espetxeaneman dituenean eta ETAk bere jarduera armatua bertan behera utziduenean. Ezkerreko argazkian, Troitiño Londresen, goikoan 2011nHuelvako espetxetik ateratzen.

� 2015EKO APIRILAREN 5A48 � 2015EKO APIRILAREN 26A

TERMOMETROA - NET HURBIL

Dani Blancok apirilaren 14an egindakoargazkian, Eric Toussain (eskuinean) EuskalHerrira ongi etorria egin zion Mikel de laFuenteren ondoan. Toussaint 1980ko hamar-kadan hasi zen interesatzen zor publikoarenhanditze bidegabean, orduan Europan ban-kuek bat-batean interes tasak igotzeakfinantza publikoei eragindako kalteagatik.Geroztik nagusiki Hegoaldeko herrialdeenzorren inguruan aritu izan da. Orain Greziangaiak hartu duen izaera ofizialak aukeraberriak sortuko dituela uste du, neoliberalis-moko urte luzeotan finantzetako aginte han-diek etekinak pribatizatu eta zorrak gizartea-ren bizkar uzteko antolatu dutenestrategiaren barrunbeak azaltzeko. EuskalHerrian ere interes handia piztu du auditoria-ren gaiak: Nafarroako iruzurrak argitzeko,Abiadura Handiko Trenaren operazioarenbarrunbeak ezagutzeko, Gipuzkoako erraus-kailuaren eskandalua haizatzeko...

EAE EDO NAFARROAREN ZORRAKauditatuko dituzten batzorderikikusiko ote da Iruñea edo Gasteiz-ko legebiltzarretan? Pentsa ezinez-koa zirudien, zor publikoen audito-rien kontua orain arteanneoliberalismoaren kontrako taldeezkertiarren aldarrikapena baizik ezzelarik, Europan bederen. Martxohasieran, ordea, Greziak ipini duaurrekari berria: dagoenekoz Euro-par Batasuneko legebiltzar batekobatzorde berezi batek ikertzen dituherrialdearen zor itzelak, erabaki-tzeko horietatik zenbat diren legez-ko bezain ordaindu beharrezkoak,eta zenbat bidegabeak.

Eric Toussaint ekonomialari etalider altermundialista belgikarrapasatu da joan den astean EuskalHerritik, baina oraingoan ez daetorri 2013an bezala HirugarrenMunduko Zorraren AuditoriarakoKomitearen (CADTM frantsesezkosigletan) lider moduan. Martxohasieratik Toussaint da Greziakolegebiltzarrak abian jarritako Zorra-ren Egiari buruzko Batzordearenlehendakaria. Gizarte mugimendubaten ordezkari izatetik legebiltza-rreko batzorde baten buru izateradagoen jauziak erakusten du gaiakeztabaida publikoan hartu duengarrantzia.

Zorraren auditoria egingo duteGreziako batzordean, azken urteo-

tan pilatutako 300.000 milioi euro-ko maileguen erradiografia. Tous-saintek garbi utzi du ez dagokielagobernuari zorretatik zein ordain-du eta zein ez gomendatzea. Bes-talde, ikerketatik kanpo utzikodituzte II. Mundu Gerran Alema-niako armadak Grezian egindakotxikizioen kalte-ordainak etanaziek hartu arazitako maileguenkitatzea.

Zer aurkituko duten 300.000milioi horien artean? Ekainean jaki-nen da. Baina martxoan bertanbatzordeko kideek aurreratua zutenlehen azterketa batean identifikatuzituztela 53.000 milioi ez legezko-tzat salatzeko modukoak.

Lau motatako mailegu eta zorraknabarmendu nahi dituzte Greziakoauditorian. Lehenik, zor bidegabeedo ilegitimoak, administrazioakherritar guztien interesaren kontragutxiengo baten mesedez egindako-ak. Bigarren, zor ez legezkoak, ilega-lak, Greziako edo Europar Batasune-ko edo nazioarteko erakundeetakolege eta arauak urratuz egindakoak.

Hirugarren multzo bat osatzendute zor gorrotagarriek, hau da,jendeen oinarrizko eskubideak (osa-suna, hezkuntza, zahartzaroduina...) urratzearen gain hartuta-koak. Eta laugarren multzoan,iraunkortasun edo jasangarritasunprintzipioa urratzen dutenak; herri-

tarren bizimodu duina mantenduzordaindu ezinekoak direla jakindaere onartu diren zorrak.

Hamar herrialdetako 30 kidekosatzen dute Greziako ZorrarenEgiaren Batzordea, gaia ikuspegiezberdinetatik aztertzeko: ekono-mia, nazioarteko legeria, giza eskubi-deak, eta abar. Gomendiorik idatziez baina argudioak eskainiko dizkie-te Atenasko agintari berriei, nazioar-teko hartzekodunei aurre egiten etazorra berregituratzen –zati bat ete-ten– lagunduko dietenak.

Bankuak salbatzeko makina Toussaintek badu dokumentu batmartxoan bertan ipinia CADTMrenwebgunean Greziako batzordearenlanak nondik joan daitezkeen aurre-ratzen duena: “Pistes pour l’audit de ladette de la Grèce”. Leitzekoa da.

2009an Greziak, dio Toussain-tek, zor zuen bere Barne ProduktuGordinaren %119 eta Troikakeskua sartu duenetik –Troika dagaur zorraren %80ren hartzekodu-na– igo dira %185eraino. Troikakzorpetzea handitzea eragin du,beraz, baina operazio horrek balioizan du Europako banku handiek,nagusiki frantziar eta alemaniarrek,Grezian zeuzkaten maileguak Troi-karen bizkar pasatzeko zor bihurtu-ta. Bankuak libratu arrisku orotatik,instituzio publikoak lokaztuz.

Lehenbiziko aldiz historian Europar Batasunaren barrukolegebiltzar batek batzorde ofizial bat izendatu du herrialdehorrek daukan zor publikoaren auditoria egiteko. Greziaksortu duen “Zorraren Egiari buruzko Batzordea” aurrekari

berritzaile bilakatu daiteke baldin eta bestetan, agian EuskalHerrian, ereduari jarraitzen hasten bazaizkio.

Eta Greziak badiobere zor publiko asko

bidegabeak direla?

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |

- TERMOMETROA

“Arte telebistak eskainitakodokumental batean Paulo NogueiraBatista, Nazioarteko Diru Funtsa-ren (NDF) zuzendari exekutiboakaitortu zuen NDFko buru guztiekzekitela mailegu hura ematea zela‘ez Grezia baina banku frantziar etaalemaniarrak salbatzea’”. (. . .)Horrela jarri da Troika Greziarenhartzekodun nagusi 2010eko amaie-ran, banku pribatu europarrenlekuan”.

NDFk Grezian egin duen lanaere fiskalizatuko dute bide batez.Demostratuko omen dute erakun-dearen zazpi zuzendari exekutibomemorandum berriaren kontrazeudela, nabarmena zelako Greziaez zela gai izango zor hura ordain-tzeko. Ez hori bakarrik: “Garai

hartako [George Papandreuren]gobernu greziar rak, NDFko[Dominique Strauss-Kahn] zuzen-dariarekin elkar hartuta, bere admi-nistrazioari eskatu zion estatistikakfaltsutzea, NDFrekin birfinantzia-tzea lortzeko”.

Troikak ezarritako memoran-dumak greziar ren ekonomianbezala eguneroko bizimoduan era-gindako kalteak nabarmenak izandira. Auditoriak orain erakutsibeharko du zorrak berregituratzea-ren truke Greziako estatuari ezarri-tako politikek eta klase guztietakomurrizketek zenbateraino urratudituzten bertako eta nazioartekolegedi eta arautegiek bermatutakoeskubide pertsonalak eta kolekti-boak.

Baina Troikak eskua sartu aurre-tik egindako zor handiak ere ikertu-ko dituzte. 1967tik 1974ra arteankoronelen diktaduran lau halakotuzen zorpetze publikoa. Toussainteknabarmendu du 2004ko Joko Olin-pikoek utzitako zuloa ere. Aurretikiragarri bazuten 1.300 milioi eurokostako zirela, olinpiaden bihara-munean agintariek aitortu zuten14.200 milioi xahutu zituztela(hamar halako!), eta badira adituakzifra 20.000 milioitan jarri dutenak.

Ildo gehiago ere arakatuko dituikerketak, hala nola Thyssen kon-painia alemanak saldutako urpekoontzi matxuratuen eskandalu gares-tiarena, PASOKeko agintarienartean eskupekotan mila milioi eurolaga zituen Siemens multinazionalalemanarena, eta abar luzea.

Batzordeak lana amaitutakoan,Syrizako gobernuak eskuetan edu-kiko du argudio sail bat nazioartekohartzekodunei, pribatuei bezalaTroikari, 300.000 milioiko zor itze-laren zati bat kitatzea proposatzeko.Bitartean, Alemaniaren zor histori-koa ikertu duen batzordeak erezehaztua izango du berea.

Esan gabe doa Greziak eginbeharreko hautua politikoa izangodela eta argudio horiek adina edogehiago neurtu beharko dituelaetxean bezala nazioartean dauzkanindarrak. Zorraren zati handi batordaintzeari uko egiteak ondoriohandiak ekarriko baititu.

Baina bidean batzordeak lortuaizango du Europan orain arte faltazen argazki bat: oligarkia neolibera-lek herrialdetako diru publikoaknola zurrupatzen dituzten erakus-ten duen erradiografia. n

MIRIBILLA, Bilbo, 2015eko urtarri-lak 10, arratsaldeko 16:30ak. Euskalpresoen aldeko manifestazioarenberri ematera noa ARGIArako etaautoa aparkatu ondoren kafetxo bathartzera sartu naiz taberna txikibatean. Hiru bezero bakarrik gaude,bi ozen ari dira kalakan, gizonezkobat batez ere: “Gure bizkar bizitze-ra datoz kanpotar horiek, lanik egingabe bizitzera… guretzat beharkoez bagenu moduan… zer ustedute… eta gu irentsi eta irentsi…noiz espabilatuko dugu?”.

Ez nuen bakero ausartarenaegin. Entzun, kafea irentsi etaalde. Ez dakit Intxaurraga, Fer-nandez, Agirre edo Lekue zen,baina Javier Marotoren berbakziren, haren zakarkeria berdinazjaurtita. Sarri entzuten direnak,ezer berririk ez alde horretatik.

Aste batzuk geroago etorrikozen ezohikoagoa dena, gertuago-ko mahaian eta gertuagoko per-tsonak: “Kalean jende askok pen-tsatzen du horrela… iruzurraematen dela diote dakitenek… etadatozen guztiei irekiko dizkieguateak ala?... denak etorriko dira?”.Deabruaren abokatua. Uste dut.

Lehenago Mexikoz aritu dira,bertan Aberri Egun baten karieta-ra euskal herritar talde batek egin-dako bazkariaz. Diruduna da etxe-ko jabea. Beti izango ote zen hala?Haren arbasoak iritsi zirenean erebai? Mahai bueltan diren guztienarbasoak “hangoei haiena kentze-ra” joan ote ziren? AEBetan egunpopulazioz bigarren komunitateaosatzen duten hispanoak lorez etalurrinez hartuko ote zituztenhegoaldeko mugetan diren pasabi-deetan?

GEZURRA Maroto! Berak badaki,baina 41.000 sinadura lortu ditu

Eusko Legebiltzarrean ekimenlegegilea bideratzeko. Boto ehiza.EAEko populazioaren %6,9 daimmigrantea (Araban %8,3,Espainian %10,7) eta Diru Sarre-rak Bermatzeko Errentaren(DBE) %40 immigranteek jaso-tzen dute. Adolfo Alustiza Lanbi-deko zuzendari nagusiak otsaileanjakinarazi zuenez, %0,3 da DBEnematen den iruzur kopurua.Hutsaren hurrengoa, esate batera-ko, EAEn ematen den BPGaren%20ko zerga iruzurrarekin konpa-ratuta (Ogasun Ministerioko Tek-nikarien Sindikatua, 2013kodatuak). Dirutan: 1,2 milioi euro-ko iruzurra DBEn eta 13.560milioi urteko zerga iruzurra. Dirupublikoa azken zentimoraino kon-trolatu behar da, baina bistan dabadirela garrantzia desberdinekogaiak.

EAEn DBE bidez diru lagun-tza soziala banatzen bazaie immi-granteei denak etorriko dira?Gezurra berriz ere. Immigranteakdoaz haientzat lana den lekuetara,horregatik joan dira askoz gehiagoEspainiako hainbat lurraldetara,eraikuntza, ostalaritza eta nekaza-ritza lanpostu gehiago direlakohan. DBE estatu osoko diru-laguntza sozialeko sistema oparo-ena da, baina ez du dei-efekturikizan; horregatik ez dago immigra-

zio kopuru handiagorik EAEn.Egiazki, kopurua txikitzen ari da:2012an eta 2013an immigrantekopuruak behera egin du EAEn(2013an ia 8.000 immigrantegutxiago Immigrazioaren EuskalBehategiaren datuetan).

Baina Javier Maroto eta PPren-tzat botoak pertsonen duintasunabaino garrantzitsuagoak dira, edo-zerk balio du gorrotoaren banderaastintzeko, hori egiten baitu41.000 sinadurako kanpaina bilke-ta eginez. Bera PPko parlamenta-ria da Eusko Legebiltzarrean, PPk10 parlamentario ditu, nahi adinalege proposamen bidera dezakete,baina nahiago dute herritarrenekimeneko aukera baliatzea. Adie-razgarria erabat.

Eta orain Javier de AndrésPPko Arabako Ahaldun Nagusiagehitu zaio gurutzadari: immi-granteak bakarrik ez, euskaraelkarteetan ari den Bildu, Batasunaeta gisako jendilajea da Arabarenazken hamarkadetako izurritea.Ber riako De Rerum Naturakokapitulu berri batean –Morralla–Euskal Michael More kazetari eza-gunari De Andresek emandakoerantzuna ezin adierazgarriagoaizan da. “Araban bizi den jendeaarabar biztanleak dira?”, galdegindio kazetariak, “Bai, salbuespene-kin...” erantzun honek. “Zeintzukdira salbuespenak?” “Magrebetik,Gipuzkoatik eta Bizkaitik etorrita-koak”, borobildu du diputatunagusiak.

EUROPARROK Charlie gara,baina ez Binata, Shengor, Abduledo Jaineba. Ez dakidana da nolagaren platerrean duguna irenstekogai, Mediterraneoak gure begienaurrean beste 950 gorpu irentsidituenean. n

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

DBE estatu osoko diru-laguntza sozialekosistema oparoena da,baina ez du dei-efekturik izan;horregatik ez dagoimmigrazio kopuruhandiagorik EAEn

Charlie gara, ez Abdul

ASTE HONETAKOzozketakArgiako harpidedunentzat

AZKEN IRABAZLEAK (2456. Argia)NOLA BELZTU BEHAR ZURIAOlatz Usabiaga Errazkin (Donostia)Iñaki Biain Salaberria (Donostia)Xabier Allur Zunzunegi (Hernani)Roberto Kerexeta Zulaika (Elgoibar)

INGURU ABENTURA Leire Narbaiza Arizmendi (Eibar)Manuel Arregi Urrutia (Zestoa)Mikel Garmendia Aizpuru (Bilbo)Jose Aierbe Mendizabal (Beasain)

PLANETARIOA Marisa Ibarburu Uranga (Donostia)Xabier Zubizarreta Lasagabaster (Arrasate)Arantxa Aizpurua Arruti (Zarautz)

OTEIZA FUNDAZIO MUSEOA Idoia Atxaga Mendizabal (Hernani)Ama Lur Bedialauneta Ibaibarriaga (Ondarroa)

ERLEA Mikel Escudero Aizpurua (Deba)

* Bisitaldietarako epea: Bi hilabete

PARTE HARTZEKOAstelehenetik ostiralera 08:00-15:30Tel: 943 37 15 45 • gunea@argia.euswww.argia.eus/gunea

Ondarre Nekazal

Ostiral gau bat gosaria barne

Beheko Arrabal, z/g · 20214Segura (Gipuzkoa)

Leintz Gatzagako

gatz museoa2 lagunentzako bina sarrera

Dorletarako errepidea z/g. 20530 - Leintz-Gatzaga

emaila: www.leintzgatzaga.com

Gontzal Mendibil

Nire bihotzak zure begiak ditu

5 CD opari

www.elkar.com

Okatxu

komikia opari

www.argia.eus/denda

Eureka!Zientzia museoa

2 lagunentzakobina sarrera

Mikeletegi, 43Donostia Gipuzkoa

www.euskalmuseoa.es1

garaian garaiz

BIZIBARATZEA

garaikoa

Jakoba Errekondo

Eskaerak: 943 371 545

www.argia.eus/dendadenda@argia.eus

23 € 19,50 €harpideentzat

Jakoba Errekondok ARGIAren eskutik argitaratu berri duen liburua eskuragarriZure baratzea sortzeko, moldatzeko eta eusteko jakin behar duzuna

Nola izango da naturala pobreak eta aberatsak egotea? · 2015-04-22 · Larrun Euskalgintza berritu...

Documents

Transcript of Nola izango da naturala pobreak eta aberatsak egotea? · 2015-04-22 · Larrun Euskalgintza berritu...

dokumentuak 13 Euskalgintza sindikalgintzan txertatu (IV) · Hitzaldi honen bidez azaldu nahi nuke nola egituratua den Ipar Euskal Herriko boterea, botererik baldin badu behintzat.

me mo ria - garabide.eus · en estos últimos 50 años. En estas 4 semanas, además de recibir formación teórica sobre la revitalización de las lenguas, varias entidades de euskalgintza

BERA / VERA DE BIDASOA HERRI IZENAZ (1)Egoera funtzionala: zenbait esparru eta jende talde a) Administrazioa b) Irakaskuntza c) Komunikabideak d) Gazteak e) Etorkinak 3. Euskalgintza

Sekuentzia Didaktikoa - Hezkuntzaagrega.hezkuntza.net/repositorio/24102011/dc/es-eu... · Web viewEtxebizitzak oso pobreak ziren, pezozkoak eta egurrezkoak. Gela bakarrekoak ziren,

Pobreak eta aberatsak esti, irati eta janis otsaila

Euskalgintza sindikalgintzan txertatu · Piraguak, kaiak, belauntziak, hiru mastakoak, ur motoak... ur gai-neko kirol bakoitzak bere aldizkaria du gutxienez. Urpekariek, esate baterako,

URTE GOZOAK Umetasuna bai, infantilizaziorik ez · adimen txikia dutenik” ... men anitzak egin behar zaizkiola defendatzen du, kalitatezko aukera aberatsak eskainiz ateak ireki

Euskalgintza sindikalgintzan txertatu · Hitzaurrea Fernando Iraeta Manu Robles-Arangiz Institutuko zuzendaria «Euskalgintza sindikalgintzan txertatu» lemapean hainbat jar-dunaldi

EUSKARAREN EGUNA Horma-irudiak 19:00 Ahobizi, belarriprest eta bihotzgoxoen bizipenak Euskalgintza, Eibarren AKEBAI COLISEO antzokia ANTZEZLANA 'Izoztutako haizea bezala' 20:30 Tanttaka

Euskalgintza IParraldean XIX. Mendearen Bigarren Erdian

EUSKALGINTZA DEIALDIA - Euskadi.eus · emaitzak ebaluatu ahalko dituzte, eta bestetik, euskararen erabilpenean eragindako inpaktua estimatu ahal izango dute. Tresna horren eraketarako,

2003tik berritzeke 2019ko abenduaren 20a X. urtea 426 ...handiko berotegi efektua. Opari-tu digu Egunean Behin jolasa eta egunean eguneko euskalgintza-ren lan eskerga. Utzi dizkigu

ERREDAKTOREAK - urdaneta.ikastetxea.neturdaneta.ikastetxea.net/files/UOE1011.pdf · rioz, minutu bakoitzeko 5 ume hiltzen dira. Gainera, pobreak geroz eta pobreagoak dira eta aberatsak,

DOAN AIARALDEA hemen · AIARALDEA hemen 2018· 11 · 28 #96 DOAN KORRIKA: Apirilaren 4an abiatuko da Garestik, 14an Gasteizen amaitzeko 20 or. EUSKALGINTZA: Euskalgintza Kontseiluaren

tik ura 2017 · Guztiak irekiak dira bazkideek parte hartu ahal izateko. ... DENBORAREN BANKU FEMINISTA Dirurik gabeak baina aberatsak gara. Askotan ez dugu dirurik behar, baizik

Iparraldeko euskalgintza, XIX. mendearen bigarren erdian ... · PDF fileXIX. mendearen bigarren erdiko euskalgintza eskaini zait aztergai: ... XIX. mendearen bigarren erdian ipar Euskal