Post on 13-Mar-2016
description
euskal zor ekologikoa
2011zor energetikoa
euskal zor ekologikoa
2011zor energetikoa
Baliabide honen erabilpena baimentzen da
hezkuntza edo informazioaren helburuare-
kin denean eta ez helburu komertzialenga-
tik, beti honen egilea eta jatorria aipatuz eta
bere zentsua eta osotasuna aldatzen ez
den bitartean
SARRERA .................................................................ENERGIA-KONTSUMOA .........................................INPORTAZIOAK .......................................................ENPRESAK ...............................................................GAS ETA PETROLIO GARRAIOA ...........................INPAKTUAK GAS ETA PETROLIO ERAUZKETAN
ERALDAKETA EHn .................................................JARDUERA ENERGETIKOAREN HONDAKINAK
(ERALDAKETA ETA ERREKETA) ...................EHko ZOR ENERGETIKOA .....................................BIBLIOGRAFIA .......................................................
46
9
111112
14
212224
Energia-kontsumoa handituz doa Euskal He-rrian. Gure kanpo-mendekotasuna Europako ba-liorik altuenen artean dago eta gas naturalarenkontsumoa handienetarikoa da Iparraldeko he-rrialdeak deiturikoen artean (batez ere EAEn1 etagero eta gehiago Nafarroan). Energia burujabetza-rako horrek dakartzan arriskuez harago, egoerahonek bi auzi planteatzera garamatza: 1) euskalherritarron kontsumorako diren energia baliabidegehienak Euskal Herritik kanpo ekoizten direla;eta 2) euskal mix energetikoak (baliabide fosile-kiko mendekotasun handia duena) eta energiakontsumo altuak euskal herritarrok aldaketa kli-matiko globalari egiten diogun ekarpena mundumailakoaren batez bestekoa baino askoz altuagoaizatea dakarrela. Bi auziok beste herrialde batzue-tan baliabide fosilen erauzketak, garraioak etaerreketak sorrarazten dituen gizarte eta inguru-men-eraginen arduradun egiten gaituela, modubikoitzean.
Zeri deitzen diogu zor ekologikoa? Lurralde ba-teko pertsona/administrazio/enpreseen onurarakogaratutako jarduera ekonomikoek beste lurraldebatean ordainetan ezer jaso gabe eragindako kaltesozial eta ingurumenezkoen multzoari. Jardueraenergetikoari dagokionean, zor energetikoa deit-zen diogu. Txosten honen bitartez Euskal Herrikozor energetikorako hurbilpena egiten saiatukogara. Helburua ez da kuantifikazio ekonomikoaedota azterketa sakona egitea. Panorama orokorbat maraztuko dugu, Euskal Herriko energia-
kontsumoaren inguruan, eta energia horrenerauzteak, garraioak, eraldaketak, hondakinen ku-deaketak eta kontsumoak Hegoalde globala deitu-rikoan sorrarazten dituen gizarte eta ingurumen-eraginen inguruan.
Euskal ekonomia eta energia-jardueraren kal-teak lotzen dituen beste puntu bat euskal enpresakdira, baliabide energetikoak ustiatu, garraiatu etaeraldatzen dituzten edota jarduera horiek ekono-mikoki finantzatzen dituzten enpresak alegia.Euskal enpresatzat jotzen ditugu kapitalaren ge-hiengoa euskal herritarrena denean edota egoitzasoziala EHn dutenak, zergak EHn ordaintzen di-tuztelako . Halako enpresek sortutako inpaktuakez direnez kanpoan soilik gertatzen, EHn gertat-zen diren inpaktuak ere hartuko ditugu kontuan(euskal gizarte eta biodibertsitatean eragina dutenpetrolio-isuriak edota birfindegi zein erraustegienkutsadura atmosferikoa esate baterako).
Azkenik, aipatu behar da txosten honetan ez di-rela energia alternatibotzat edo garbitzat onartuerraustegietako energia-berreskurapena, Hegoaldeglobaletik datozen energia-laboreetako bioerre-gaiak, hidroelektriko handiak (>10MW), eztaenergia nuklearra ere. Teorian, horietako zenbaitberriztagarritzat jo daitezkeela ulertzen dugunarren, praktikan frogatu da ingurumen zein gi-zarte aldetik inpaktu handikoak direla eta, beraz,ezin ditugu erregai fosilekiko bestelako aukeraonargarritzat jo3.
SARRERA
1 - Euskal Autonomia Erkidegoa.2 - Neurri batean edo bestean, enpresa hauek enplegua EHn sortzendute, EHko kutxetan ordaintzen dituzte zergak eta, printzipioz, EHkoeta estatuko legeen arabera funtzionatzen dute. 3 - Noski, haize-, eguzki- eta marea-energiak eta beste berriz-tagarri batzuk ere ingurumenean inpaktua sor dezakete etaeuren kokapena eta ekoizpena serioki oinarrituta egon behardira eta publikoki erabaki. Hala ere, a priori inpaktu gutxiagosortzen dutenez, berriztagarritzat edo erregai fosilen bestelakoaukeratzat joko ditugu.
Nagusia: AHT-ren aurkako txirrinda
martxa Kastejoiko (Nafarroa) ziklo
konbinatuko zentralen aurretik. Be-
heran (ezkerretik eskubira):
Bizi!ren aldaketa klimatikoaren
aurkako egitasmoa Baionan eta Eko-
logistan Martxan-ekoa Bilbon (x 2)
ekinklik.org
EAEn biztanleko lehen mailako kontsumoa4
(3,38 ptb/biz5 2009an) Espainiako batez besteko-
aren gainetik dago eta Europakoaren apur bat
gainetik. Energiaren azken kontsumoa %35,5 hazi da 1982
eta 2009 artean eta %48 hazi zen 1982tik 2007ra
arte, krisia hasi zenean.4
Lehen mailako kontsumoa %44 hazi zen 1982-
2009 aldian (eta %53,3 1982tik 2007 bitarte).
Azken kontsumoa 2009an 5.259 mptb-koa izan
zen eta lehen mailako kontsumoa 7.313 mptb-
koa.
Kontsumitu diren energia mota nagusiak gas na-
turala eta petrolioa eta bere eratorriak dira: bien
artean lehen mailako kontsumoaren %89 osatu
zuten 2009an. Berez, lehen mailako kontsumoa-
ren hazkunde osoa gas naturalaren kontsumoa-
ren hazkundeak bereganatu du praktikan:
2009an lehen mailako kontsumoaren %47 zen.
Gas natural eta petrolio guztia inportatzen denez
eta EAEk oso energia gutxi ekoizten duenez (be-
rriztagarria baino ez), bertako mendekotasun
tasa oso handia da: %94,5 2009an. Kopuru hori
Europako batez besteko tasa baino askoz gorago
dago (%54,7 2009an, EUROSTAT 2010), baita
Espainiako batez bestekoaren gainetik ere
(%78,9 2009an, EUROSTAT 2010).
Sektorekako azterketa batean, honakoak dira
kontsumitzaile nagusiak, ordenan, 1987tik
2009ra: industria, garraioa eta bizitokietakoa.
Urte horietan energia-kontsumoa gehien han-
ditu zuen sektorea garraioa izan zen: ia hiru-
koiztu egin zen 1987 eta 2008 artean (2009an
jaitsi egin zen krisiaren eraginez).
Energia berriztagarriak, krisi garaian ere igotzen
jarraitzen duten arren, 2009ko lehen mailako
kontsumoaren %6 baino ez ziren izan.
Lehen mailako kontsumo berriztagarriaren
%70,5 biomasaren energiari dagokio (hiri-hon-
dakin solidoak HHS, zabortegietako biogasa, ko-
generazioa hondar-biomasarekin), %6,8 haize-e-
nergiari eta %7,8 hidroelektrikoari (potentzia hi-
draulikoa: 113 MW, Arabako bi zentral hidrau-
likoetakoa da, eta %58,3 MW minizentraletakoa,
10MW baino gutxiagokoak). Gainera, 2004tik, EAEn bioerregaiak kontsumit-zen ari dira (berriztagarrien %14 2009an), eta ge-hienetan EAEn ekoizten direnak, lanean aridiren 3 lantegietan, inportatutako energia-labo-reetako olio birjinetan oinarrituta. InportazioakBrasildik, Indonesiatik, Malaysiatik, Argentina-tik eta Guatemalatik egiten dira, besteak beste(Datacomex 2011). 2010an, EAEn inportatutako35.000 tona palma-olioaren gehiengoa Indone-siatik zetorren. Ikerketa ugarik frogatzen dutenekazal-erregai sailak elikadura subiranotasunaarriskuan jartzen ari direla Hegoaldeko hainbatherrialdetan, biziraupeneko nekazal lurrekikolehia sortzen dutelako, urarekiko lehia sortzendutelako, komunitateen kanpora-tzeak eta defo-restazioa sortzen dutelako, ez direlako eskulanintentsiboak eta lan eta gizarte gatazkak sortzenari direlako (Alonso et al. 2008, Vargas et al. 2009).
ENERGIA-KONTSUMOA
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
2009an, EAEn lehen mailako energia berriztaga-rrien kontsumoan berriztagarri mota bakoitzakduen pisua (mptb-tan). Iturria: EVE 2010.
Lehen Mailako Energia-kontsumoa EAEn 1982 tik 2009ra(mptb-tan). Iturria: EVE 2010.
Azken kontsumoan, sektore ekonomiko ezberdinek kontsu-mitutako energia hartzen da bakarrik kontutan. Lehen mai-lako kontsumoan, azken kontsumoa gehi eraldaketan erabi-litako energia eta galerak hartzen dira kontutan. Ptb = petrolio-tona baliokidea
Hona hemen EAEko azken urteotako ener-gia-kontsumoari buruzko hainbat datu (EVE2010):
4-
5-
Berriztagarriak EAEn
Eolika6,8 %
Hidroelektrika6,8 %
Biorregaiak14 %
Biomasa70,5 %
Eguzkikoa0,8 %
Energia elektrikoa
Energia berriztagarriak
Energia
GAs naturala
Petrolio
Erregai solidoak
2009an Nafarroan, lehen mailako kontsumoaper capita %3,6 ptb/biz izan zen, EAEko, Espai-niako zein Europako batez bestekoa baino han-diagoa. 4
Lehen mailako kontsumoa %178 hazi zen 1984eta 2009 artean (eta 2008an, 1984ren aldean, hi-rukoiztu egin zen). 2009ko lehen mailako kont-sumoa 2.500 mptb baino pixka bat gehiagokozen, eta 1990ean 1.100 mptb-tan zegoen. Hazkunde honen arrazoia gas natural kontsu-moan gertatutako igoera izan zen, baita petro-lio-produktuen kontsumo iraunkorrean gerta-tutako hazkundean ere. Era berean, hau guztiaindustria-garapenarekin, biztanleriaren haz-kundearekin eta ekoizpen elektrikoaren haz-kundearekin (kogenerazioak, ziklo konbina tu-ko zentralak, biomasa zentralak, hidraulikoak,eolikoak) dago lotuta. Nafarroa 80ko hamarka-dan elektrizitate ia guztia inportatzetik kopuruhandiak esportatzera pasatu zen 2000ko hamar-kadan).
2009an, Nafarroan kontsumitutako lehen mai-lako energiaren %79 gas naturaletik eta petrolioeta bere eratorrietatik zetorren. 1984an, gas na-turalaren kontsumoa oso baxua zen, baina2009an energia-kontsumoaren %43 da. Petro-lioa eta bere eratorrien lehen mailako eta azkenkontsumoa bikoiztu egin zen Nafarroan 1984eta 2009 artean. Nafarroako kanpoko energiarekiko mendekota-sun tasa EAEkoa baino txikiagoa da, %89,08koa,alegia (nahiz eta kopuru horretan ez den azalt-zen biomasaren zati bat inportatua bada ere,bere ekoizpena endogenotzat harzen dela). Aipatutako denbora tartean sektorekako azter-
keta eginez gero, garraioaren sektoreak pisu er-latiboa irabazi zuela ikus dezakegu, eta energia-kontsumoan lehen sektorea izatera pasatu zela(industria eta energia-ekoizpena bigarren lekurajaitsi zelarik). Energia berriztagarriak gaur egun hartzen direnbezala hartuta (biomasatik datorren energiaguztia hartuta, hidroelektriko handien energia,energia-laboreetako bioerregaiak, etab.), Nafa-rroan kontsumitutako lehen mailako energiaren%17 osatzen dute (nahiz eta energia honen atalbat esportatu egiten den). 5
Biomasa lehen mailako energia-kontsumoaren%4,4 da, bioerregaiak %1,3, haize-energia %8,6,eguzki-energia fotovoltaikoa %0,86 eta hidrau-likoa %2. Ekoizpen hidraulikoaren %80 mini-zentraletatik datorrena da –hidraulikoetaninstalatutako potentzia 48MWkoa da eta mini-hidraulikoetakoa 157,4MWkoa–.
Buenoren arabera (2008), berriztagarriek lehenmailako kontsumoaren %1,44 osatzen zutenIparraldean eta, bertan ekoitzitako energia ba-karra denez (ez dago energia eratorrien ekoiz-penek edota kogeneraziorik), bertakokanpo-mendekotasun tasa %98,66koa litzateke. Ekoizpenaren gehiengoa minizentral hidrauli-koei eta biomasaren aprobetxamenduari zordiote. Energiaren gehiengoa, beraz, inportatu-takoa da, erregai fosilak eta elektrizitatea alegia. Lehen mailako kontsumoari dagokionez,2009an, Frantziako energiaren %31,9 petrolio-tik zetorren, %15 gas naturaletik, %42,7 lehenmailako elektrizitatea deritzonetik (nuklearra,hidraulikoa, eolikoa eta fotovoltaikoa) eta %6,4berriztagarri termikoetatik. Lehen mailakoelektrizitate horretatik %94,7 ekoizpen nukle-arrari dagokio (INSEE 2011).
Nafarroako azken energia kontsumoa. Iturria: Balances energéticos de Navarra, hainbat urte.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
4 - Balio hau zuzenduta dago, Nafarroako lehen mailakokontsumo osoa handiagoa dela baina elektrizitate kopuruhandia esportatzen duela kontuan hartuta. Hau da, balio ho-rretan ez dago zenbatuta inportatzen den elektrizitatea sort-zeko kontsumitzen den energia.
5 - Hau ez da azken kontsumo erreal bat, 2009an Nafarroakekoitzitako elektrizitatearen %39,12 esportatu baitzuen.
Hona hemen Nafarroako energia-kontsumoarenazken urteotako zenbait datu (Balances Energéticosde Navarra 2010):
Iparraldeko datuak aztertzeko askoz zaila-goak dira, izan ere, gaur egun Frantziako Akita-nia eskualdeko Baionako barrutia osatzen baituofizialki.
Eguzki termikoa
Nekazalerregaiak
Biomasa
Elektrizitatea
Gas naturala
Petrolio ekoizpenak
Erregai solidoak
Jarraian, EHra gas naturala eta petrolio gordinanondik inportatzen den adierazten duen taula bat.Inportazioen datuak kanpo merkataritzako idaz-karitzako DATACOMEX datu-basetik ateratakoakdira. Nafarroari dagokionez, gas natural eta petro-lio gordin inportazio datuak ez dira agertzen esta-tistiketan, gas gehiena Espainiatik inportatzen
baita gas-hodietatik, eta ez du aduanetan kontat-zen. Horrexegatik ditugu ondoko taulan Espai-niako datuak; Nafarroan kontsumitutako gasarenjatorriaren gutxi gorabeherako ideia egiteko. Ipa-rralderako ere datu zehatzik ez daukagunez,Frantzian kontsumitutako gasaren jatorria gehitudugu. Kasu batzuetan, hainbat urtetan inportatu-tako erregaiaren jatorria daukagu (pilatutako in-portazioa) eta beste batzuetan estatistiketanazaltzen diren inportazio berrienak.
EAE Espainia Frantzia
Gas naturalaPilatutako inportazioa
1995-2010
Nigeria (%44), Trinidad
eta Tobago (%27), Alge-
ria (%9), Norvegia (%8)
Algeria (%49,6), Nigeria
(%13,9), Qatar (%10)
Inportazioa 2008an,
2009an edo 2010ean
2010: Trinidad eta To-
bago (%41), Norvegia
(%34), Nigeria (%14)
2009: Algeria (%34,08),
Qatar (%12,36), Egipto
(%12,32), Trinidad eta
Tobago (%12,16), Nigeria
(%11, 98), Norvegia
(%9,42), Oman (%3,88),
Libia (%2,07)
2008: Norvegia (%31),
Errusia (%14), Herbehe-
reak (%17), Algeria
(%16), Frantzia (%2)
Petrolio gordina Pilatutako inportazioa
1995-2010
Iran (%35), Errusia
(%28), Mexiko (%8),
Ekuatore Ginea (%5)
Erresuma Batua (%5)
Errusia (%12), Libia
(%12), Nigeria (%12),
Mexiko (%12), Saudi
Arabia (%12)
Inportazioa 2008an,
2009an edo 2010ean 2009: Errusia (%40),
Iran (%26)
2009: SESB ohia (%32,5),
Ekialde Ertaina (%17,6),
Libia (%9,1), eta Saudi
Arabia (%7,8)
IMPORTAZIOAK
EAEra, Espainiara eta Frantziara gas naturala eta petrolio gordina inportatzen duten he-rrialde nagusiak. Iturria: DataComex 2011, CNE 2009, INSEE 2011.
Inportatutako produktua / inportazio ingurua
Hurrengo grafikoetan ikus deza-kegu EAErako gas eta petrolio in-portazio osoen bilakaera, baitainportatzaile nagusien bilakaeraere. Gas naturala 2001ean hasi zeninportatzen eta inportazio mailagorenak 2006an eta 2008an izan zi-tuen. Tarte horretako petrolio in-portazioen hazkundea askozmotelagoa izan ziren eta 2004an jozuen goia. Bi inportazioak hazteaespero da hurrengo urteetarako.
Herrialde inportatzaile gehienakHegoalde globala deiturikoarenparte dira, horietako batzuek BPGosoa eta per capita nahikoa altuaizan arren, ezberdintasun mailahandiak dituzte eta bertako popu-lazioaren zati handi batek baliabidematerial mugatuekin irauten du bi-zirik. Gas eta petrolio erauzketaIparraldeko herrialdeetan egitenden kasuetan, petrolio guneek so-zialki baztertutako guneekin bategin ohi dute (Oilwatch 1999). Ba-liabideen madarikazioaren teoriakdioen bezala, Hegoaldeko herrial-deetan lehengaiak erauzteak ustel-keria, gatazka eta pobrezia tasakhaztea ekarri ohi du (Pegg 2006).
EAErako gas natural inportazioa 1996-2010 (2010eko abenduasartu gabe), tonatan. Iturria: DataComex 2011.
EAErako petrolio gordin inportazioa (1995-2010), tonatan. Itu-rria: DataComex 2011.
Oman
Katar
Peru
Trinidad eta Tobago
Algeria
Noruega
Erresuma Batua
Nigeria
Egipto
Libia
EAErako gas natural inportazioa
EAErako petrolio gordin inporta-
Besteak
Iran
Irak
Venezuela
Mexiko
Angola
Ekuatore-Ginea
Nigeria
Rusia
Noruega
Erresuma Batua
To
na
kT
on
ak
ENPRESAK
Bilbon egoitza duten enpresak, BBVA etaIberdrola kasu, edo Madrilen dutenak, hala nolaRepsol YPF, Hegoaldean aurkakotasun zabalapiztu duten hainbat proiektu energetikoren erai-kuntza edo finantzaketan sartuta egon dira. BBVATechint taldearen mailegu-emailea da, eta horrenbarruan dago halaber Tecpetrol; biak dira, bestehainbat enpresarekin batera, Camisea gas naturalproiektuaren erantzuleak, Perun. Proiektua Ama-zonia erdi-erdian dago, ekologikoki ahula den in-gurune batean, eta bere lehen bi urteetangas-hodia 5 aldiz hautsi zen. Gainera, proiektuhonek ingurunean borondatezko bakartzean dau-den indigenengan izango dituen inpaktuen sala-ketak ere badaude (BBVA Sin Armas 2009).ODGren arabera (2007) Repsol YPF Boliviako Ga-saren Gerran deiturikoan egon da sartuta, ingu-rune babestuetan (Ekuador, Bolivia, Argentina)esku hartu du, lurralde indigenetan (Bolivia,Ekuador, Kolonbia, Argentina) inpaktua eragin dueta kutsadura arazoak eragin ditu Loma de laLatan (Argentina), beste hainbat gatazkaren ar-tean. Iberdrola, Espainiako estatuan aurkaritzaeragin duten zentral termiko eta nuklearren jabeizateaz gain, komunitateentzako eta ingurumene-rako ondorio lazgarriak izango lituzketen urtegiakeraiki nahi ditu Brasilen, horien arteko handienaRiu Xinguko Belo Monte izenekoa.
Euskal Herriko garraio azpiegiturarik ga-rrantzitsuena Bilboko portua da, EAEn petrolioa-ren eratorrien hornidurarako funtsezko elementua,Petronor-en birfindegian landutako gordina etamateriak sartu eta ateratzeko puntua baita, en-presa independenteek tanga-ontzien bitartez in-portatzen dituzten erregaienarekin batera. CLHk14 hazbeteko oliobidea dauka, Petronorren birfin-degia CLHk Rivabellosan (Araba) eta Valladolidendituen biltegiratze zentroekin lotzen dituena (Do-kEkonomiaz 2008).
Era berean, EAEk bere lurralde osoan zehargasa garraiatu eta banatzeko 3.700 km-ko oina-rrizko sarea dauka. Sare hau hegoaldetik hornit-zen da estatu mailako saretik, Arabara Haronzehar sartuz, eta iparraldetik Bilboko portuanzehar, Zierbenako Bahía de Bizkaia Gas birgasifi-katze plantaren bitartez, 2003an martxan jarrizena. Gainera, Nafarroan Europako gasaren sarbideadago estatuko sistemarako, Larraun kokatutakoa.
GARRAIOAREN INPAKTUAK
Hodiei buruz ari garenean, lurrekoak edo it-saspekoak bereizi behar ditugu. Hausturek, isur-ketek edo ezbehar eratorriek eragin ezberdinakizango dituzte ingurune batean edo bestean ger-tatuta. Itsasoan gertatu diren petrolio isurketahandi guztiak (32.500 tona petrolio baino gehia-gokoak) petrolio-ontzi handien talka, hondoratzeedo istripuengatik gertatu izan dira. Prestige ont-ziaren hondoratzearen kasuan (70.000 tona isurizituen), adituek aurreikusten dutenez, itsas eko-sistemetan isuriak izango dituen ondorioak gut-xienez beste hamar urtez luzatuko dira,garraiatzen zuen petrolio gordin mota kontuanhartuta, zeinak hidrokarburo poliaromatikoak de-ritzen zati arinak baitzituen. 1999an, Erika hon-doratu zenean Bretainiako kostaldean, Prestige-kzeramanaren antzeko 20.000 tona fuel astun isuriziren, 400 kilometro kosta kaltetu ziren eta300.000 itsas hegaztiren heriotza eragin zuen.Hala ere, Epstein eta Elber-en arabera (2002), is-tripu txikiagoetan eta hodien hausturetan gerta-tutako isurketen batura ontzien istripu handietangertatutakoa baino handiagoa da.
Deltako petrolio-ustiategi ezberdinak lotzendituzten hodiak txikiak dira, eta hausteko aukerahandiak dituzte: hodiek astean 4 isurketa izatekojoera dute. 1998an, Warri komunitatean gertatu-tako sute batean lehertutako hodi baten inguruanbizi ziren 700 pertsona hil ziren. Ehunka filtrazioeta isurik pilatutako eraginek arrisku handiak etaepe luzekoak sortzen dituzte bertako komunitate-entzat.
Gordin Astunen Oliobidea GAO, RepsolYPFk eta beste petrolio enpresa batzuek eraikita-koa, azken urteotako herri erresistentzia handie-netakoarekin lotzen da Ekuadorreko historiahurbilean. GAOk dentsitate handiko eta sufre etametal astun kopuru handiko gordinak garraiatzenditu, oso kutsagarriak eta petrolio-azpiegiturarenhondatze azkarraren eragileak direnak. Horien ga-rraiorako eta birfinketarako energia kopuru han-dia behar dute eta gordin arinek baino hondakinportzentaje handiagoa isurtzen dute (www.accio-necologica.org). Oilwatch-en arabera, GAOrenIngurumen Inpaktuaren Azterketaren onarpenaarauz kanpokoa izan zen, kaltetutako populazioariez baitzioten ezer galdetu. Gainera, AniztasunBiologikoaren Hitzarmena eta beste hainbaturratu zituzten, GAOren ibilbideak zenbait Baso
GAS ETA PETROLIO GARRAIOA
Imp
acto
Exp
lica
ció
nE
jem
plo
Def
ore
staz
ioa
eta
lurr
ensu
nts
ipen
a
Azp
iegi
tura
han
dia
/ l
urr
en a
lter
azio
a et
a d
efo
rest
azio
a /
ha-
bit
aten
zat
iket
a, h
igad
ura
, err
izo
sfer
aren
su
nts
ipen
a et
atr
ink
otz
ea.
Leh
erk
etak
ik
erk
eta
sism
iko
an /
hig
adu
raP
etro
lio
-err
epid
eak
/ d
efo
rest
azio
a /
nek
azar
itza
-ko
lon
iza-
zio
a /
def
ore
staz
ioa
Ek
uad
orre
n 5
4.00
0 h
a le
hen
mai
lak
o b
aso
def
ores
tatu
dir
a p
rosp
ekzi
o si
smik
orak
o (O
ilw
atch
199
9).
2002
ra a
rte,
100
0 h
obi
irek
i d
ira,
2.0
00-5
.000
ha
def
ores
tatu
z et
a 15
.000
ha
deg
rad
atu
z, e
ta p
etro
lio-
ind
ust
riar
ako
erre
pid
eak
era
ikit
zek
ob
este
1.5
79 h
a d
efor
esta
tu z
iren
(W
un
der
200
3).
Pet
roli
o-ir
ekid
ura
k s
ust
atu
ta, a
bel
tzai
ntz
aren
gar
apen
a iz
an d
a d
efor
esta
zior
ako
zeh
ark
ako
fak
tore
nag
usi
a (S
uár
ez e
t al
200
9).
Bio
anit
tasu
na
galt
zea
Ku
tsad
ura
, d
efo
rest
azio
a /
esp
ezie
ak d
esag
ertz
ea, h
abit
atak
zati
kat
zea
y c
om
pac
taci
ón
Per
un
, 2010ea
n, A
maz
on
iare
n %
48,6
pet
roli
o-j
ard
uer
arak
o e
slei
tuta
zeg
oel
a k
alk
ula
tzen
da.
Esl
eitu
tak
o l
urr
en %
17,1
ek i
ngu
run
e b
abes
-tu
ekin
bat
egi
ten
zu
ten
eta
lu
rral
dek
o i
nd
igen
en g
un
een
ia
erd
iare
kin
. (O
rta
2010).
Aza
lek
o z
ein
lu
rpek
o u
ren
mo
rfo
logi
a al
dat
zea
Err
epid
e et
a o
ntz
iral
eku
en e
raik
un
tza
eta
azte
rket
a si
smi-
ko
a /
azal
eko
lurr
en ib
ilbi
dea
ren
eta
dra
inat
zear
en a
ldak
eta.
Zu
lak
eta
/ ak
uif
ero
en z
uze
nek
o a
ldak
eta
Ek
uad
orr
eko
Am
azo
nia
n, er
rep
ide
kil
om
etro
bak
oit
zek
o 3
zin
gira
ete
ten
dir
ela
kal
ku
latz
en d
a.
Bo
liv
iak
o A
maz
on
ian
ib
ai e
rtze
tak
o l
egez
kan
po
ko
def
ore
staz
ioak
sal
atu
dir
a; h
ori
ek i
bai
en i
bil
bid
een
hig
adu
ra a
reag
otz
en d
ute
(G
aval
dà
1999).
Ete
nd
ura
ho
rien
on
do
rio
z, z
ingi
ra e
ta u
r er
rete
ntz
io b
erri
ak s
ort
zen
dir
a, m
alar
ia b
ezal
ako
gai
xota
sun
en h
and
itze
a d
akar
ten
ak.
Lu
rren
eta
ur
ko
nti
nen
ta-
len
ku
tsad
ura
Ho
bia
k z
ula
tzea
eta
ek
oiz
pen
a /
zula
ket
ako
lo
kat
zen
, fo
r-m
azio
ure
n e
do
pet
roli
o g
ord
inar
en i
suri
eta
/ed
o j
ario
a,in
pu
t to
xik
oak
, et
a h
on
dak
in-u
rak
/ u
r-ta
nga
ire
kie
tan
bil
-d
uta
/ ga
ind
itu
eta
ku
tsat
zen
du
te (
oro
har
, tr
atat
u g
abe-
ko
ak e
ta l
anak
utz
i o
nd
ore
n l
urp
erat
u g
abea
k)
Tex
aco
k E
ku
ado
rren
egi
nik
o l
anet
an, to
kik
o e
rrep
idea
k e
rau
zket
etak
o h
on
dak
inek
in a
sfal
tatu
zir
en, u
ren
ku
tsad
ura
era
gin
ez, li
xib
ia-
zio
agat
ik (
Ber
ista
in e
t al
2009).
Ek
uad
orr
eko
Am
azo
nia
ko
ura
ren
ku
tsad
ura
mai
la a
ltu
aren
era
ntz
ule
tzat
jo
tzen
dir
a p
lan
ifik
atu
gab
eko
ho
nd
akin
ho
bia
k (
Bro
ok
e 1994).
Ho
bi
ho
riet
ako
600d
ik g
ora
so
rtu
zir
en 1
972 e
ta 1
990 a
rtea
n, T
exac
ok
egi
nik
o l
anet
an (
Kan
e 1996).
So
ilik
1991 a
rte,
Ek
uad
orr
en 5
4.6
00 t
on
a p
etro
lio
isu
ri e
ta fi
ltra
tu z
irel
a k
alk
ula
tzen
da
(gar
raio
an).
Fo
rmaz
io u
rak
(m
etal
ast
un
ak d
itu
zten
mat
eria
lak
, h
idro
-k
arb
uro
aro
mat
iko
po
lizi
kli
ko
ak e
do
arb
el e
rrad
iak
tib
oak
) /
tan
gata
n e
do
zu
zen
ean
ib
aiet
ara
bo
tata
ko
ak
Ora
in d
ela
35 u
rtet
ik h
on
a, p
etro
lio
-ust
iak
etak
Per
uk
o K
orr
ien
tes
ibai
ko
ek
osi
stem
ak s
un
tsit
u d
itu
, ek
oiz
pen
-ura
k i
bai
an b
erta
n d
esk
ar-
gatz
en z
itu
ztel
ako
. G
aur
egu
n, P
lusp
etro
l en
pre
sak
oso
ku
tsat
uta
dau
den
1.3
00.0
00 t
on
a ek
oiz
pen
-ur
bo
tatz
en d
itu
egu
nea
n K
orr
ien
tes
ibai
ra (
Agu
rto
2006).
2006k
o m
aiat
zare
n 2
9an
, O
sasu
n M
inis
teri
oak
Atx
uar
her
riar
en o
sasu
n e
goer
a la
rria
ait
ort
u z
uen
: b
aim
end
uta
ko
geh
ien
eko
mu
gen
gai
ne-
tik
dau
den
kad
mio
eta
ber
un
pre
sen
tzia
od
ole
an (
osa
sun
erak
o a
rris
ku
tsu
ak).
Gas
nat
ura
la (
met
ano
a) h
aiza
tzea
/ n
egu
tegi
efe
ktu
ko
gas
a,C
O2 b
ain
o 1
00 a
ldiz
in
dar
tsu
ago
a
Gas
nat
ura
la e
rret
zea,
met
xero
ed
o g
as-e
rreg
ailu
ak /
hid
rok
ar-
bu
ro l
urr
un
ko
rrak
, C
O, C
O2 e
ta a
zid
o s
ulf
hid
rik
oa
eta
met
il-
mer
ku
rio
a b
ezal
ako
bes
te g
as b
atzu
k (
erre
ket
a ez
-oso
a:h
idro
kar
bu
ro p
oli
zik
lik
o a
rom
atik
oak
(P
AH
) et
a b
entz
eno
ak).
Nig
eria
n, az
pip
rod
uk
tuar
en g
asar
en %
66 e
rret
zen
da
zuzi
etan
, b
este
her
rial
de
pet
role
ro b
atzu
etan
pro
po
rtzi
oa
bai
no
han
dia
goa,
ked
ar k
o-
pu
ru h
and
ia e
ta e
uri
azi
do
a so
rtu
z.
Del
tak
o b
izta
nle
ak n
ekaz
aria
k e
ta a
rran
tzal
eak
dir
a et
a lu
rrar
ekik
o m
end
eko
tasu
n h
and
ia d
auk
ate.
Pet
roli
oa
ater
a et
a ga
rrai
atze
ak a
rris
-k
uan
jar
ri d
u e
ure
n b
izir
aup
ena.
Itsa
soen
ku
tsad
ura
Itsa
s b
arn
eko
era
uzk
etak
:
Bri
tish
Pet
role
um
BP
ren
Dee
pw
ater
Ho
rizo
n p
lata
form
aren
leh
erk
eta
Mex
iko
ko
Go
lko
an (
2010)
500.0
00 e
ta 7
79.0
00 t
on
a p
etro
lio
ask
atu
zitu
en i
tsas
oan
, ed
oze
in o
ntz
i is
trip
uk
bai
no
geh
iago
. 1979an
, M
exik
ok
o G
olk
ok
o C
amp
ech
e b
adia
ko
hau
stu
ra (
off
sho
re e
rau
zket
a) u
rteb
ete
bai
no
geh
iago
ego
n z
en e
zin
itx
i et
a 1000 k
m-k
o
dis
tan
tzia
n z
eud
en i
ngu
run
eak
ku
tsat
u z
itu
en (
Oil
wat
ch 1
999).
Inp
aktu
aA
zalp
ena
A
dib
idea
Gas
nat
ura
l et
a p
etro
lio e
rau
zket
aren
in
pak
tu n
agu
siak
. It
urr
ia: au
tore
ek e
gin
dak
oa.
Def
ore
staz
ioa
eta
lurr
en s
un
tsip
ena
Bio
anit
tasu
na
galt
zea
Aza
lek
o z
ein
lu
r-p
eko
ure
n m
orf
o-
logi
a al
dat
zea
Lu
rren
eta
ur
ko
nti
nen
tale
nk
uts
adu
ra
Itsa
soen
ku
tsa-
du
ra
Inpa
ktua
per
tson
enos
asun
ean
Itsa
soen
ku
tsad
ura
Itsa
s b
arn
eko
era
uzk
etak
:
Bri
tish
Pet
role
um
BP
ren
Dee
pw
ater
Ho
rizo
n p
lata
form
aren
leh
erk
eta
Mex
iko
ko
Go
lko
an (
2010)
500.0
00 e
ta 7
79.0
00 t
on
a p
etro
lio
ask
atu
zitu
en i
tsas
oan
, ed
oze
in o
ntz
i is
trip
uk
bai
no
geh
iago
. 1979an
, M
exik
ok
o G
olk
ok
o C
amp
ech
e b
adia
ko
hau
stu
ra (
off
sho
re e
rau
zket
a) u
rteb
ete
bai
no
geh
iago
ego
n z
en e
zin
itx
i et
a 1000 k
m-k
o
dis
tan
tzia
n z
eud
en i
ngu
run
eak
ku
tsat
u z
itu
en (
Oil
wat
ch 1
999).
Inpa
ktua
per
tson
en o
sasu
nea
nIr
enst
eaga
tik
ed
o p
etro
lio
go
rdin
arek
iko
ed
o b
ere
sust
ant-
ziek
iko
ko
nta
ktu
zu
enag
atik
EP
Are
n a
rab
era,
Ek
uad
orr
eko
Am
azo
nia
ko
pet
roli
o-i
nst
alaz
ioet
atik
hu
rbil
eko
giz
a k
on
tsu
mo
ko
ure
tak
o h
idro
kar
bu
ro p
oli
zik
lik
o a
rom
ati-
ko
en m
aila
EP
Ak
ber
ak e
zarr
itak
o s
egu
rtas
un
lim
itea
bai
no
100 a
ldiz
han
dia
goa
zen
(n
ahiz
eta
ko
nts
um
ok
o u
reta
rak
o 0
ko
ntz
entr
azio
ago
men
dat
zen
den
, o
so k
antz
erig
eno
ak b
aiti
ra)
(Bro
ok
e 1994, E
pst
ein
eta
Sel
ber
2002).
Hu
rtin
g-ek
eta
San
Seb
asti
an-e
k (
2002)
on
do
rio
ztat
u z
ute
nez
, E
ku
ado
rren
pet
roli
o-u
stia
tegi
etat
ik h
urb
ilek
o i
ngu
run
eeta
n m
inb
izia
ren
erag
ina
nab
arm
en h
and
iago
a ze
n u
rru
nek
oet
an b
ain
o.
Mig
razi
o fl
uxu
ak, ai
ntz
ira
arti
fizi
alak
/ g
aixo
tasu
n i
nfe
kzi
o-
soen
zab
alp
ena
Txa
d-K
amer
un
oli
ob
idea
ren
era
iku
ntz
an m
alar
ia e
ta G
IBar
en z
abal
pen
azk
arra
iza
n z
en o
sasu
n a
razo
nag
usi
a (J
ob
in 2
003).
70ek
o h
amar
kad
aren
erd
iald
ean
Bra
sile
ko
Am
azo
nia
ko
mal
aria
kas
uen
%50 a
uto
pis
ta T
ran
sam
azo
nik
oar
en e
ragi
n e
spar
ruar
ekin
lo
tu z
iren
(Co
imb
ra 1
988).
Pet
roli
o-j
ard
uer
en o
nd
ori
oz
(egu
n, R
epso
l Y
PF
ren
ak),
po
pu
lazi
o g
uar
ania
ren
%80 h
epat
itis
aren
bir
usa
ren
era
mai
lea
da
(ww
w.a
ccio
nec
o-
logi
ca.o
rg).
Gai
xota
sun
ak e
ta l
an-i
stri
pu
ak
AE
Bet
an p
etro
lio
eta
gas
era
uzk
etan
hil
dak
o l
angi
leak
gai
ner
ako
her
iotz
a gu
ztie
tan
hil
dak
oak
bai
no
geh
iago
dir
a.
Ek
uad
orr
eko
Yas
un
in e
gin
dak
o l
anet
an (
Rep
sol
YP
F e
ta b
este
zen
bai
t) l
an b
ald
intz
a ez
in o
ker
rago
ak s
alat
u d
ira
(Mis
ión
de
Ver
ifica
ció
n20
04).
Biz
irau
pen
erak
o a
rris
ku
ak, el
ikad
ura
-su
bir
ano
tasu
na
La
mu
erte
de
anim
ales
do
més
tico
s, l
a co
nta
min
ació
n d
e p
ozo
s y
río
s y
el
imp
acto
so
bre
la
caza
y l
a p
esca
era
n c
on
sid
erad
os
com
o l
os
im-
pac
tos
amb
ien
tale
s m
ás p
erju
dic
iale
s p
ara
la s
ub
sist
enci
a lo
cal
en E
cuad
or
(18).
Ru
sia,
la
extr
acci
ón
y l
a co
nst
rucc
ión
de
du
cto
s h
anaf
ecta
do
al
lib
re m
ov
imie
nto
de
anim
ales
de
caza
y a
l p
asto
reo
y h
an g
ener
ado
co
nta
min
ació
n p
or
der
ram
es (
19).
Ko
mu
nit
ate
ind
igen
enga
nak
o k
alte
ak, le
ku
ald
aket
ak
Per
un
, Sh
ell-
en j
ard
uer
aren
on
do
rio
z, N
ahu
a et
nia
(b
oro
nd
atez
ko
bak
artz
ean
dau
den
tal
dea
k)
%50 m
urr
iztu
zen
gri
pea
eta
to
sfer
ina
sar-
tzea
gati
k.
Err
usi
an X
X. m
end
eare
n a
mai
eran
egi
nd
ako
hid
rok
arb
uro
en u
stia
ket
a ge
hie
nak
in
dig
enen
lu
rral
dee
tan
egi
n z
iren
(F
on
dah
l y
Sir
ina
2006).
1960an
gu
aran
ien
po
pu
lazi
oa
15.0
00 p
erts
on
ako
a ze
n, et
a 2004an
2.0
00 i
ngu
ru z
eud
en b
izir
ik; p
op
ula
zio
aren
jai
tsie
ra h
orr
en a
rraz
oi
nag
u-
siak
pet
roli
o-j
ard
uer
a, e
rrep
ide
eta
oli
ob
idee
n i
rek
iera
eta
gai
xota
sun
ber
rien
sar
rera
iza
n d
ira.
Sexu
-geh
iegi
ker
iak
, al
ko
ho
lism
oa
Ek
uad
orr
en T
exac
o e
np
resa
rek
in l
otu
tak
o s
exu
-bo
rtiz
ker
ia k
asu
uga
ri z
eud
en (
Ber
ista
in e
t al
2009)
Inp
aktu
psi
ko
sozi
alak
Tex
aco
k E
ku
ado
rren
egi
nd
ako
lan
ei b
uru
z, B
eris
tain
ek e
ta b
este
k (
2009)
azal
tzen
du
ten
ez, k
om
un
itat
e in
dig
enet
an g
erta
tuta
ko
in
pak
tup
sik
oso
zial
han
die
net
ako
ak l
eku
ald
aket
a et
a lu
rral
dea
ren
gal
era
izan
zir
en. P
op
ula
zio
mes
tizo
etan
, la
bo
reak
gal
tzea
gati
ko
dep
resi
oa
eta
ho
rrek
in l
otu
tak
o p
ob
rezi
a.
Err
epre
sio
a, k
om
un
itat
e za
tik
etak
, b
ezer
ok
eria
1995ea
n, Sa
ni
Ab
ach
a d
ikta
do
rear
en g
ob
ern
up
ean
, O
gon
i H
erri
aren
Biz
irau
pen
erak
o M
ugi
men
du
ko
bed
erat
zi k
ide
hil
zit
uzt
en (
Ep
stei
ny
Sel
ber
2002).
Ogo
ni
her
riar
en S
hel
l-en
au
rkak
o p
rote
sta
bak
etsu
eta
jen
det
sua
Nig
eria
ko
arm
adak
go
gor
erre
pri
mit
u z
uen
eta
mil
ap
erts
on
a b
ain
o g
ehia
go h
il z
itu
zten
(M
arti
nez
-Ali
er 2
011).
Pet
roli
o m
uga
ren
au
rrer
apen
a P
eru
n, 2009k
o e
kai
nek
o B
agu
ako
ger
taer
a la
zgar
riak
bez
alak
o g
ataz
ka
sozi
alak
so
rtze
n a
ri d
a; B
agu
an, in
-d
igen
a et
a p
oli
zia
uga
ri h
il z
iren
in
guru
nek
o e
rau
zket
a-in
du
stri
en a
urk
ako
pro
test
etan
(M
artí
nez
-Ali
er e
ta O
rta
2009).
(1)
Oil
wat
ch 1
999/
(2)
Wu
nd
er 2
003 /
(3)
Suár
ez e
t al
2009 /
(4)
Ort
a 2010 /
(5)
Gav
ald
à 1999 /
(6)
Ber
ista
in e
t al
2009 /
(7)
Bro
ok
e 1994 /
(8)
Kan
e 1996 /
(9)
Kim
erli
ng
1991, W
un
der
2003 /
(10)
Mo
nta
ny
à 2011, E
l P
aís
28/0
6/2
010 /
(11)
Agu
rto
2006 /
(12)
Oil
wat
ch 1
999 /
(13)
Bro
ok
e 1994, E
pst
ein
y S
elb
er 2
002 /
(14)
Job
in 2
003 /
(15)
Co
imb
ra 1
988 (
16)
ww
w.a
ccio
nec
olo
gica
.org
/ (
17)
Egi
azte
mis
ioa
2004 /
(18)
Ber
ista
in e
t al
2009 (
19)
Fo
nd
ahl
eta
Siri
na
2006 /
(20)
Fo
nd
ahl
eta
Siri
na
2006 /
(21)
Ber
ista
in e
t al
2009 /
(22)
Mar
tin
ez-A
lier
2011 /
(23)
Mar
tín
ez-A
lier
eta
Ort
a 2009
Def
ore
staz
ioa
eta
lurr
en s
un
tsip
ena
Bio
anit
tasu
na
galt
zea
Aza
lek
o z
ein
lu
r-p
eko
ure
n m
orf
o-
logi
a al
dat
zea
Lu
rren
eta
ur
ko
nti
nen
tale
nk
uts
adu
ra
Itsa
soen
ku
tsa-
du
ra
Inpa
ktua
per
tson
enos
asun
ean
Babesle eta Erreserba Ekologiko zeharkatzen bai-titu. Horrez gain, bere eraikuntzak zeharkako era-gina dauka beste ingurune babestu batzuetan etahainbat etniatako indigenen lurraldeetan.
ERALDAKETA EHn
EHko birfindegi bakarra Petronorrena da, Muski-zen; %86 Repsol YPFrena da eta %14 BBKrena(Petronor 2010). Birfindegien atmosferarako emi-sioak eta isurketak ingurumenean inpaktu handie-netakoa dute, baita Euskal Herriko birfindegianere. Petronorrek 2.405,8 kilotona CO2 isuri zituen2008an; kopuru hori EAEko berotegi-efektuko gasisurien %10,5 da (22.811 Kt CO2-eq 2008an,MARM 2009).
Montoya eta beste ikerlari batzuen emaitzenarabera (2007), Muskiz, Las Carreras eta Zierbe-nan (non BBE ziklo konbinatuko zentrala da-goen), gizonezkoen heriotza-tasa EAEkobatezbestekoa baino %20 altuagoa da, eta emaku-mezkoen artean %10-20 altuagoa, diferentziahauek estatistikoki adierazgarriak direlarik.
EAEn 2009an, elektrizitatearen %19,5 inpor-
tatua zen, %58,9 gas naturaleko ziklo konbinatue-tatik zetorren, %12,4 kogenerazioz sortutakoazen, %3,1 termika arruntetatik eta %6,2 energiaberriztagarrietatik zetorren. EAEn ziklo konbina-tuko 3 zentral eta bi zentral termiko daude. Besteerregai fosilek ez bezala, ikatza erretzeak NOx
sortzen du, euri azidoa sortzen duen elementue-tako bat. Hala ere, enpresa zaharretako askok ukoegiten diote euren azpiegitura berritzeari eta ho-rrek emisio toxikoen arriskua ez ezik, istripuakizateko aukerak ere handitu egiten ditu (Pasaiakozentral termikoan gertatu bezala). Berriztagarrienartean, elektrizitate ekoizpen modu nagusiak hi-droelektrikoa (%36), termoelektriko berriztaga-rria (HHS, kogenerazioa, biogasa, %31) eta eolikoa(%31) dira.
Nafarroan, elektrizitate ekoizpenari dagokio-nez, 2009an, ekoitzitako elektrizitatearen %45,1berriztagarrietatik zetorren. Nafarroako elektrizi-tate ekoizpena nabarmen handitu da azken 10 ur-teotan eta horren erantzule nagusiak ziklokonbinatua (3.500.000 MWh baino gehiago2009an) eta haize-energia (2.500.000 MWh bainogehiago 2009an) dira. Gaur egun ziklo konbina-tuko bi zentral daude Nafarroan. 2009an, bertansortutako 695.228 ptb-tik, 271.363 ptb esportatuegin ziren.
Zabalgarbi, EHko erraustegi bakarra , ziklokonbinatuko zentrala da, gas naturalaz eta HHSezhornitzen dena. Horregatik, bere energia-ekoiz-penaren %20 berriztagarritzat jotzen da: elektri-zitate mailan, urtean 124 GWh inguru (2009anZabalgarbik ekoitzitako 622 GWh-tik). Hala ere,errausketa nekez jo dezakegu energia jasangarrit-zat, izan ere, legearen barruan bada ere, elementukutsagarri asko sortzen baititu: errautsak, dioxi-
Inportazioa
Ziklo Konbinatuko Gas Naturala
Termika Konbentzionalak
Berriztagarriak
Baterako sorkuntza
Guztira
EAEko elektrizitate ekoizpena 2000tik 2009ra, GWh-tan.Iturria: EVE 2010.
EEAko Berreztagarriak
Eguzkienergia% 0,8
Haizeenergia% 6,8
Hidroelektrikoa% 7,8
Nekazal-erre-gaiak %14
Biomasa% 70,5
nak, furanoak, metal astunak, etab. Dioxinak etafuranoak minbizia sortzen dute pertsonengan; ko-puru txikiek alterazioak sortzen dituzte sistemaimmunitarioan, ugalketan eta endokrinoan;arrain, hegazti, ugaztun eta gizakion fetu eta en-brioiak oso sentsibleak dira bere eragin toxikoe-kiko; eta ez dago dioxinekiko esposizio mailasegururik (EPA 1994). Dioxina iturri nagusiakhondakinen errausketa, paper pasta lantegiak etaPVC lantegiak dira (EPA 1994). Gainera, erraus-tegiek erregai fosil kopuru handiak kontsumitzendituzte tenperatura altuak bermatu ahal izatekoeta hozte prozesurako ur kopuru handiak beharizaten dituzte (Zabalgarbin ur kontsumoa: 141t/h). Zabalgarbik orduko 9 tona zepa sortzen ditu,eta 1,1 tona gas eta errauts .
Zabalgarbi erraustegian, dagoen lekuagatik,ur kutsadura arrisku handia dago. Bere azpitik lur-peko galeria bat pasatzen da, Ordunte urtegitikdatorren Bilbo hirirako kontsumorako ura dara-mana. Ibai korronte honen kutsadura aukera han-dia da, arrokazko substratua oso zartatuta baitagoeta instalazioko edozein jario erraz iritsiko litza-teke uretara. 2010eko otsailean Eusko Jaurlaritzak30.000 euroko isuna jarri zion Zabalgarbiri iragaz-gaiztu gabeko ingurune batean garbiketa jardue-rak egiteagatik, eta horiek 2009ko martxotikaurrera lurpeko uren toxikotasun maila handitze-arekin lotuta egoteagatik (El Correo 2010/02/8).Emisioen urteko batez besteko kopuruak baino ezargitaratzeak, kutsadura gertaeren jarraipen pu-blikoa egiteari ateak ixten dizkio, kaltetutako el-karteen salaketa sortuz.
Bestalde, zentral hidroelektriko handiek txi-kiagoek baino askoz gizarte eta ingurumen-eraginhandiagoa dakarte. Nafarroako Itoiz urtegiarenkasua paradigmatikoa da. Bere helburua ur biltze-arekin lotuago egon arren, Itoizko zentral hidro-elektrikoa bi zentral elkartuk osatzen dute (80MW) eta bere eraikuntzak bertako zein nazioar-teko biztanleriaren errefusa handia izan du.
EAEn eta Nafarroan kontsumitzen den ener-gia elektrikoaren zati bat Espainian, Suitzan etaFrantzian sortutakoa da. Espainian ekoitzitakoelektrizitatearen %17,8 zentral nuklearretatik ze-torren 2009an (MITYC 2010). Frantzian, ekoiztenden elektrizitatearen %84,6 nuklearra da (Bueno2008). Suitzan, energia ekoizpena energia nukle-arraren mendekoa da %39,3an (Elektrizitätsstatis-tik 2009). Energia nuklearrak arrisku handia dakaringurumenerako zein pertsonen osasunerako, gut-xienez hiru arrazoirengatik: uranioa erauzteaksortzen dituen inpaktuak eta horrekin lotutako
erradiazioa, hondakin nuklearrak baztertzea etahorren irtenbide zaila, eta zentralek berez duteninpaktua. 1989ko Txernobileko istripu lazgarritikharago, inpaktu handiagoa edo txikiagoa izanduten istripu eta akats nuklear asko daude. Urru-tira joan gabe, 1989ko Vandellos I-eko istripua,200 tona CO2 erradiaktibo isurtzeko zorian egonzena, edo denboran hurbilago, 2010ean Asco II-kizandako akats ugariak. Eta, noski, Fukushimakoleherketak 2011ko martxoan; bertako erradiaziomailak 7. mailakotzat jo dira (0tik 7rako tartean)INES eskalan, maila horretako bigarrena, Txerno-bileko istripuaren ondoren (Publico 2011/04/13).
Sortutako energia ekoizpen zentro handieta-tik (zentral termiko, hidroelektriko eta nuklearhandiak) helmugako lekuetara garraiatu beharradago. Galerak txikitzeko, garraioa goi tentsioko li-neatan egiten da. Zenbat eta energia eskaera han-diagoa izan, hainbat eta handiagoa izango da goitentsioko elektrizitate linea kopurua. Garraioproiektu berrietako asko, energia sorkuntzakoakzein bestelako azpiegiturak, energetikoki oso in-tentsiboak dira eta goi tentsioko sarearen handit-zea eskatzen dute. Adibidez, “Horizonte2008-2011” markoan, Nafarroako gobernuak 400kV-ko bi linea elektriko berri egin nahi zituenCastejon-Muruarte linea eta Gasteiz artean. Eurekemandako arrazoien artean, honakoak zeuden:“Abiadura Handiko Trena elikatzea (...) eta Nafa-rroan ohiko erregimeneko sorkuntzari irtenbideaematea, Castejongo ziklo konbinatuko talde be-rrietan arreta berezia ipiniz, hauetan potentzia bi-koiztuko baita”.10
Linea hauek ingurumeneko inpaktuak eragi-ten dituzte azpiegituren eraikuntzan (ekosistemakzatitzea, lurrak trinkotzea, landaredia kentzea, hi-gadura eta sute arriskuak), hegaztiek elektroku-
8- Arabako aldundiak “iraunkortasunarekiko konpromisoa-gatik” halako instalazio bat jartzeari uko egiten diola esan du(Diario Vasco 15/09/2006), baina Gipuzkoan, aldiz, Zubie-tako erraustegiaren obrei ekin diete. Nafarroan, gobernuak2015 baino lehen errauste eta konpostaje planta bat eraikit-zea planteatzen du. 9- www.euskalnet.net/alobizirik/zabalgarbi.htm 10- Hala ere, 2010eko azaroan, BOEk jasotzen duenez, RedElectrica Españolak linea eraikitzeari uko egin dio “inguru-men arazoak eta errefus soziala direla-eta” (Diario de Noti-cias 15/12/2010). Gueñes eta Itxaso arteko goi-tentsiokolinea, Bizkaia ekialdetik mendebaldera zeharkatzen duena,2011ko martxoan eman zuten argitara eta Santurtzin ekoitzi-tako energia EAEn zabaltzeko azpiegitura garrantzitsu gisaeta AHT hornitzeko “ezinbestekotzat” aurkeztu zuten (ElCorreo 8/03/11).Nafarroako datua emisio zuzenei dagokio. 2009an Nafarro-
ako emisio osoak per capita 9,92 t/biz ziren, emisio zuzenakbaino gutxiago, Nafarroak energia esportatzen baitu.
tatzeko arriskuagatik eta eremu elektromagne- ti-koek faunarengan eta gizakion osasunean dutenarriskuagatik. 2005ean, Oxford-eko Unibertsita-teko Haurren Minbiziaren Ikerketa Taldeak (Dra-per et al 2005) ikerketa egin zuen minbizia zuten29.081 haurrekin (leuzemia zeukaten 9.700 haurbarne). Ikerketaren emaitzek adierazi zuten min-bizia izateko arriskua nabarmen handitzen zelaelektrizitate lineekiko distantzia txikitu ahala.
JARDUERA ENERGETIKOAREN HONDAKINAK (ERALDAKETA ETA ERREKETA)
Erregai fosilen erauzketak eta erreketak emi-sio atmosferiko eta isurketa kopuru handiak sort-zen ditu. Erregai hauen erreketaren ondorioazpimarragarrienen artean SO2, NOx eta negutegiefektuko gasen (NEG) isurketak ditugu. SO2 etaNOx emisiosk euri azidoaren erantzule dira etahonek laku, ibai eta itsasoetako urak azidotzenditu, uretako biziaren garapena zailtzen du etafuntsezko zenbait elikagairen pobretzea dakar.
NEG emisio maila per capitari dagokionez:
ENPRESAK Bilbon egoitza duten enpresak, BBVA eta
-
-
-
-
-
CO2-eq Kt EAEn 1990 2004 2005 2006 2007 2008 20091990-2009
Sector Energético 7.876 11.345 10.967 11.330 11.624 10.537 9.084 1.208
Industria 7.531 5.632 5.436 5.568 5.234 5.562 4.876 -2.656
Garraioa 2.717 5.232 5.481 5.686 6.074 5.705 5.279 2.563
Bizitokietakoa 628 921 939 773 775 875 865 238
Zerbitzuak 222 408 414 379 374 433 406 185
Nekazaritza 1.164 1.163 1.144 856 856 825 827 -337
Hondakinak 1.255 1.434 1.422 1.335 1.335 1.325 1.290 35
Orotara 26.136 26.136 25.803 26.246 26.272 25.263 22.627 1.235
EAE eta Nafarroa 15en Europako batez bestekoemisioen gainetik daude. 2008an EAEk 11,71
t/biz igortzen zuen, Nafarroak 12,9 t/biz etaEU-15ek 10,09 t/biz (Inventario de emisiones
GEI 2009, Estrategia frente al Cambio Climáticode Navarra 2010). 2009an asko jaitsi zen EAEko batez bestekoa,10,42 t/biz-raino krisiaren eraginez. Espainiako emisioen gainetik ere badaude;2008an 8,8 t/biz izan ziren (emisio zuzenak).Eta, noski, gure NEG emisioak biztanleko mun-duko batez bestekoa baino askoz altuagoak izanziren (mundukoa 4,5 t/biz inguru 2008an).EAEko NEG emisioak mantendu edo jaitsi eginziren 1990 eta 1997 artean industria-birmolda-ketagatik, eta geroztik igotzen joan dira. 2008anEAEko emisio zuzenak 1990ean baino %37,4altuagoak ziren. Nafarroan, emisio zuzenak progresiboki haztenjoan dira 1990etik 2008ra bitartean, eta 2008an1990ean baino %85 handiagoak ziren. EAEko zentral termikoek 2008an EAEn igorri-tako CO2aren %15,2 igorri zuten (ikus 18 eta19 taulak). Nafarroako ziklo konbinatuko zen-tralen emisioak 2008an Nafarroan igorritakoCO2-eq-ren %18,8 izan ziren. Egungo ereduenergetikoan zentral termikoak dira klima-al-daketaren eta euri azidoaren eragile nagusiak. Petronorrek EAEko CO2-eq emisioen %10,55sortu zuen (2.405,8 CO2 Kt igorri zuen).-
Iberdrola kasu, edo Madrilen dutenak, hala nolaRepsol YPF, Hegoaldean aurkakotasun zabal piztuduten hainbat proiektu energetikoren eraikuntzaZor ekologikoa herrialde industrializatuek Hego-alde globaleko herrialdeekiko pilatutako zorra da,euren baliabideak arpilatzeagatik, ingurumenarieginiko kalteagatik eta hondakinak uzteko ingu-rumenaren okupazio libreagatik (Martínez Alieret al 2002).
Zor ekologikoaren barnean dago karbonoa-ren zorra. Karbonoaren zorra munduko BEG isur-keten batez bestekoaren gainetik igortzendutenen zorra da, batez bestekoaren azpitik igort-zen dutenekiko. NEGen emisioak globalak eta
mugez gaindikoak dira eta, beraz, batzuen jardue-rak neurri handiagoan kaltetzen du estatu klima-tiko globala. EH karbono zorduna da mundukobatez bestekoa baino NEG gehiago igortzen ditue-lako. Lurraren xurgatze gaitasunetik gainetikoNEG emisioak gizadiaren historian aurrekaririk ezduen atmosferaren beroketaren azelerazioa sortudu. Hoyosen kalkuluen arabera (2009), mundukokarbonoaren zorra 3 bilioi eurokoa zen 2005ean,eta munduaren kanpo zorra urte berean 8,5 bilioieurokoa. EAEko karbonoaren zor pilatua 2005ean5.348 milioi €koa zen –BPGren %9,29–, urte ho-rretan Kamerunek edo Kosta Rikak zuten kanpozorraren adinakoa, gutxi gorabehera. EAEko kar-bonoaren zorra urtero 200 milioi € baino gehia-goko abiaduran hazten ari da.
Jarraian, euskal ekonomiaren eta beste he-rrialdeetan gertatzen diren energia-kontsumo etaekoizpenaren gizarte eta ingurumen-kalteen ar-teko harremana laburbiltzen dituen taula aurkez-
ten dugu (batez ere, erregai fosilei erreparatudiegu). Ardura publikoa eta pribatua bereizi di-tugu. Lehenak gure energia-kontsumoagatiko ar-durari egiten dio erreferentzia, baina baita euskaladministrazioek duten ardurari ere, egiten dutenkontsumoaren eta energia-industriaren sustape-nagatik. Ardura pribatua Euskal Herriko kapitala(edo akziodunen zati bat Euskal Herrikoa) dutenenpresei egiten dio erreferentzia; enpresok besteherrialde batzuetan (oro har, Hegoalde globalean)erregai fosilak erauzten eta garraiatzen dituzte edoerauzketa finantzatzen dute eta ordaindu gabekoinpaktuak eragiten dituzte.
Era berean, EHn gertatzen diren inpaktuabatzuk sartu ditugula ikus daiteke (garraioa, eral-daketa, elektrizitate-garraioa), zor pribatua dei ge-nezakeenaren barruan. Zor hori enpresaarduradunen zorra izango litzateke (baita gobernusustatzaileena ere), inpaktua gehien jasan dutenhiritarrekiko. Interesgarria litzateke EH barnekojustizia energetikoari buruzko ikerketa bat abiat-zea gai hau sakonki aztertzeko, energiarekin erla-zionatutako inpaktuek hiritar multzo eta zonaldebatzuei gehiago erasaten baitie beste batzueibaino. Hala ere, ikerketa honetan eta taula hone-tan ingurumen-justizia globalean jartzen da inda-rra, hots, Euskal Herrian kontsumitutako erregaifosilak erauztearen, ekoiztearen, garraiatzeareneta erretzearen arduradunak eta kaltetuak zeint-zuk diren aztertzea mundu mailan.
Iturri modularrak sustatzea beharrezkoa da,hala nola energia fotovoltaikoa, eguzki-energiatermikoa, potentzia baxuko eolikoa edo minihi-draulikoa, energia-eraikuntza handien eta politikazentralisten bestelako aukera gisa, etxean (presahidroelektriko handiak, errausketa, finketa, nu-klearrak) zein kanpoan (petrolioa eta gasa erauz-tea eta garraiatzea, uranioa erauztea, finketa,biomasa erauztea, etab.) sortzen dituzten inpaktuahandiak direla-eta. 2009an, Ekologistak Martxan-ek energia-sorkuntza proposamena aurkeztu zuen2020rako. Bertan, kontsumoaren murrizketa han-dia, ekoizpen nuklear eta termiko arrunta ezabat-zea, berriztagarria ekoizpenaren %72 jotzerainohanditzea eta berriztagarrien intermitentzia apro-betxatzea ahalbidetuko lukeen energia biltzekomoduak bilatzea proposatzen da. EHk bere kont-sumoagatik eta jarduera ekonomiko energetiko-engatik pilatutako zorra ordaindu beharko balu,oso litekeena da euskal politika energetikoekenergiaren bizitza zikloa kontuan hartuko lukete
Kt CO2-eq Nafarroa 1990 2009 1990-2009
Elektrizitate sorkuntza 1.377 >100%
Inportatutako emisioak 917 -699 -176%
Industria 1.639 2.023 23%
Garraioa 777 1.085 40%Bizitokietakoa 427 706 65%
Zerbitzuak 107 224 109%
Lehen sektorea 1.285 1.337 4%
Hondakinen kudeaketa 143 206 44%
Orotara 5.296 6.259 18 %
EUSKAL HERRIAREN ZOR ENERGETIKOA
21
Goran : Bilboko supeportua eta
borobilean nekazalerreginen
planta. Argazki nagusian: Ama-
zoniako suntsitutako oihana eta
soja. Beran: Bilbon antolatu-
tako jardunaldiak
eta inpaktu txikiko iturrien marko horretarahurbilduko lirateke.
Bitartean, egungo energia ereduak gehienkaltetutako herrialde eta biztanle multzoekjustizia klimatikoa eta gizarte eta ingurumen-pasiboen ordainketa bidezkoa eskatzen jarrai-tuko dute. Ekuadorreko Yasunikoa bezalakoekimen zehatzek Iparraldeko herrialdeek bio-dibertsitate globalarekiko duten ardura zuzenaaldarrikatzen dute. Ekimen iraultzaile horre-tatik abiatuta, Ekuadorreko gobernuak Yasuniparke nazionaleko lurpetik 850 upel petroliogordin erauzteari utziko lioke; parke nazionalhori UNESCOren biosferako erreserba da1989tik eta borondatezko bakartzean daudenbi herriren bizilekua. Horretarako, Ekuado-rreko gobernuak Ishpingo-Tambococha-Tipu-tini (ITT) blokeko hiru hobiak ustiatuko balitujasoko lituzkeen 6.000 milioi dolar ingururen%50 jasotzea espero du. Ez litzateke diru-la-guntza izango, baizik eta Iparraldeko herrial-deetako erakunde eta gobernuek parkeababesteko eta 410 milioi tona CO2 igortzea sai-hesteko egindako ordainketa. Herrialdeokklima-aldaketa globalaren ardura handiagoadutenez, ordainketa horiek Hegoaldearekikoduten ardura onartzea izango litzateke. Yasuniekimenak eztabaida handia piztu du Ekuado-rreko gobernuan eta berau berregiten ari dira,Europako zenbait erakundek ordainketan la-guntzeko prestutasuna adierazi duten bitartean(ikus http://yasuni-itt.gob.ec/).
2011ko otsailean, 1993tik Texaco-Che-vron salatu zuten komunitate indigena (siona,sekoya, kofan, kitxua eta guarani eta beste) etaez indigenek epaiketa irabazi zuten Ekuado-rren; azkenean, 8.000 milioi dolar ordaintzeaagindu zuen epaileak, kalte-ordain gisa (salat-zaileek, ordea, erabakiari helegitea aurkeztukodiote, ez-nahikotzat jotzen baitute) (El Comer-cio de Ecuador, 2011/02/14). Iparraldeko en-presen, gobernuen eta kontsumitzaileen zorekologikoa ordaintzea Hegoaldeko herrialdeasko eskatzen ari da azken urteotan. Zor eko-logiko honek dakarren ardura onartzen bada,EHko energia-kontsumoak eta energia-ekoiz-penarekin lotutako euskal enpresen kanpo jar-duerek berrikusketa sakona izango lukete.
ZOR PUBLIKO/PRIBATU ARDURA KALTETUAK
Erauzketa(+esplorazioa+garraioa)
PRIBATUA: Erregai fosilen erauzketan partehartzen duten Euskal Herriko/Espainiako en-presak. BBVA, Repsol-YPF, Unión Fenosa, Banco San-tander Central Hispano, etab.
PUBLIKOA :Erauzketaren eta erauzketa-en-presen sustapen publikoa. e ‘demanda’ extrac-ción de energía (barata).Energia-erauzketa (merkea) zuzenean “eskat-zen” duen biztanleriaren kontsumoa.
Gasa eta petrolioa erauzten diren herrialdeak (Ni-geria, Trinidad eta Tobago, Algeria, Norvegia,Egipto, Qatar, Iran, Errusia, Mexiko, Libia, SaudiArabia)Adibidez:
Garraioa
(gasbideak,oliobideaketa itsasoz)
PRIBATUA: Garraioa ontzietan: Iberdrola,BBE, Naturgas, Petronor: Repsol-YPF+BBK,Esegui, CLH.
PUBLIKOA: Energia-erauzketa (merkea) zu-zenean “eskatzen” duen biztanleriaren kontsu-moa.
Gasa eta petrolioa erauzten diren herrialdeak (Ni-geria, Trinidad eta Tobago, Algeria, Norvegia,Egipto, Qatar, Iran, Errusia, Mexiko, Libia, SaudiArabia)
CO2 batez bestekoaren azpitik igortzen duten he-rrialdeak (mugaz gaindiko inpaktuak dira eta,beraz, energia gutxien kontsumitzen dutenek ar-dura txikiagoa daukate istripu globaletan). (EHn ere pairatutako inpaktuak)
Adibidez: Oliobide eta gasbideen hausturak Nige-rian. Petrolio-ontzien istripuak (Prestige, Exxon Valdés,etab.)
Eraldaketa
PRIBATUA: - Kanpoan lan egiten duten eraldaketa-enpre-sen parte-hartzea daukaten Euskal Herriko/Es-painiako enpresak. - EHn eraldaketan jardutendiren enpresak: Petronor (NEG emisioen%10,55 EAEn 2008an), Bahía Bizkaia Gas(zentral termiko eta ziklo konbinatukoak NEGemisioen %15,2 izan ziren EAEn eta %18,3Nafarroan 2008an), Zabalgarbi.
PUBLIKOA: Prozesatutako energia inportatzea EHn kont-sumitzeko. Inportatutako elektrizitatearekinlotutako CO2 emisioa
Prozesatutako energia esportatzen duten herrial-deak (Errusia, Erresuma Batua, Algeria), eraldake-tan gertatzen diren ingurumeneko inpaktuengatik,emisioengatik eta isuriengatik.
Eraldaketak kaltetutako euskal herritarrak.
Adibidez: Muskiz, Bilbo, Pasaia, Santurtzi eta Cas-tejongo biztanleak.
Eraldatutakoenergiarengarraioa
PUBLIKOA: Goi-tentsioaren eta berau beharduten azpiegituren sustatzaile diren adminis-trazioak.
Ingurumeneko inpaktuek eta osasuneko inpaktuekkaltetutako euskal herritarrak.
KARBONOA-REN ZORRA
PRIBATUA: Eraldaketa, erreketa edo energiasorkuntzako enpresak eta energetikoki intent-siboa den jarduera ekonomiko oro. Petronor(NEG emisioen %10,55 EAEn 2008an), BahíaBizkaia Gas (zentral termiko eta ziklo konbi-natukoak NEG emisioen %15,2 izan zirenEAEn eta %18,3 Nafarroan 2008an).
PUBLIKOA: Erregaien kontsumoa, NEG emi-sioan laguntzeagatik.
CO2 batez bestekoaren azpitik igortzen duten he-rrialdeak.
---
--
EHko zor ekologikoa energiarekiko Iturria: autoreek egindakoa.
Kiotoko protokoloak soilik lurraldean sor-tutako gasetan oinarrituta zehazten dituemisio eskubideak. Ez ditu kontuan hartzenelektrizitate-inportazioak eta, beraz, bestebehin ere, kalkulua herrialde esportatzai-leen kalterako da.
(*)
Petrolio isuriak eta suteak Nigerian. Nigerreko deltako kutsadura. Desertifikazioa eta komunitate indigenetako in-paktuak Errusian. Deforestazioa Ekuadorreko Amazonian. Guaranien etnozidioa.
(*)