A POSGUERRA ESPAOLA

A POSGUERRA ESPAOLA

Non hai redencin sen sangue, e bendito mil veces o sangue que nos trouxo a nosa redencin. XENERAL FRANCO, 1947.

O ltimo parte de guerra emitido o 1 de abril de 1939 dende Burgos por Franco [En el da de hoy, cautivo y desarmado el ejrcito rojo, han alcanzado las tropas nacionales sus ltimos objetivos militares. La guerra ha terminado ] pon punto final historia da II Repblica Espaola, e da paso VICTORIA, que non PAZ, e mis longa posguerra de Europa, caracterizada pola represin, a fame, o medo e o silencio. Nesta breve unidade didctica tentaremos achegarnos a ela para coecer mellor a vida coti, a represin....

1. A VIDA COTI NA ESPAA DE POSGUERRA

A vida coti estivo marcada por das coordenadas fundamentais, a miseria econmica e a represin poltica e social.No que materia econmica se refire debemos salientar que a pobreza foi froito da combinacin de dous factores, por unha banda a escaseza tpica da guerra, e por outro, os efectos dunha poltica autrquica e illacionista do primeiro franquismo que durar ata ben avanzados os anos cincuenta. O estado franquista declrase autosuficiente e impxose o sistema de racionamento. Cada familia tia dereito en funcin do nmero de persoas cas que contara o seu ncleo, a comprar unha cantidade determinada de cada produto, azucre, aceite, pan, tabaco e as sucesivamente.A consecuencia inmediata foi a aparicin do estraperlo ou mercado negro no que acabaron involucradas as autoridades corruptas. Deste xeito existiron ca conivencia do estado das economas paralelas, a estatal que freaba artificialmente a inflacin e que condeaba maiora da poboacin fame, e a somerxida que reflecta as flutuacins mis ou menos naturais do mercado, que estaba ben nutrida de tdolos produtos aos que so tian acceso as clases dominantes..

Portada da cartilla de racionamento

Cupns do interior da cartilla de racionamento

O problema da vivenda foi tamn moi importante. A reconstrucin de cidades destrudas pola guerra foi moi lento, e xeneralizouse o subarrendo, as vivendas compartidas por varias familias, e moi pronto co xodo rural, o chabolismo nas grandes urbes.O control social foi exercido pola igrexa en exclusividade. A esta institucin, piar fundamental na construcin do novo estado nacional-catlico, ceduselle o monopolio da educacin e da autoridade moral. Os informes de boa conduta firmados polo prroco convertronse en indispensables para acceder a un bo traballo. Anulouse o matrimonio civil e impxose a relixin nica e obrigatoria, e a lei relixiosa converteuse na espia dorsal da lei civil.

Franco entrando baixo PALIO na igrexa arroupado polas autoridades eclesisticasCadro alegrico de Franco representado como un cruzado de Deus

Os logros acadados polas mulleres durante a segunda repblica, como a emancipacin econmica, o divorcio, o dereito ao aborto, foron derrogados e muller reservuselle o papel de nai e esposa, descanso do guerreiro. A ideoloxa sustentadora deste modelo similar ao nazi e fascista, depositouse nas mans da seccin feminina do partido nico, FET das JONS, e nomeadamente nas mans de Pilar Primo de Rivera, irm de Jos Antonio, o lider martir. Esta organizacin creou o novo modelo de muller, ama de casa sumisa e sen dereitos, que deba de pedir permiso ao seu pai ou o seu home, segundo os casos, para traballar, viaxar, comprar e vender calquer ben, abrir unha conta bancaria.....

Texto procedente dunha revista da seccin feminina aleccionadora sobre a moral das mulleres

O RXIME FRANQUISTA, rxime moi debatido e cualificado de fascismo secundario, pseudofascismos ou nacional-catolicismo segundo os diferentes investigadores, situou dende 1936 e ata a sa desaparicin no centro da sa estratexia de control social A REPRESIN en tdalas sas formas posibles.

2. A REPRESIN FRANQUISTA

A REPRESIN EXTRAXUDICIAL Nos primeiros meses despois do golpe de estado do 18 de xullo do 36, nas zonas baixo control nacional foron capturados, paseados e/ou eliminados todos aqueles individuos que pola sa ideoloxa e prctica poltica podan reforzar a resistencia republicana. Escuadrns de homes dirixidos por falanxistas e secundados por somatns (milicias cidadns), executaron secuestros e asasinatos sistemticos das autoridades civs e militares, de dirixentes de partidos e organizacins obreiras republicanas e da fronte popular que permaneceron fieis ao lextimo goberno republicano. Asemade destes axustizamentos selectivos perpetraron outros de carcter masivo que tian como finalidade a creacin do pnico xeral da poboacin civil, e a consecuente parlise fronte ao golpe de estado falido perpetrado nesas datas. Estas execucins sumarias que segundo as fontes consultadas varan entre as 80.000 e as 130.000 para o conxunto do estado, e que sobrepasaran as 5.000 no caso galego, representaran porcentualmente mis de dez veces a represin nazi e mis de cinco a represin do fascismo italiano.Os represaliados eran presentados como a quinta esencia do ateismo e o antiespaolismo que afunda a sas raices na invasin francesa. Estes representantes do antiespaolismo marxista e masn, estaban dominados por axentes estranxeiros, nomeadamente rusos ou soviticos, que esixan unha resposta patritica nacional (nacionalista). Deste xeito escolleronse lugares emblemticos de cada cidade, cada poboacin, para perpetrar estes crimes na impunidade que ofrece a noite, e ofrecer un espectculo macabro ao amencer ao resto da cidadana cun fin esencialmente disuasorio. Un exemplo desto o Campo da Rata do Campo da Torre de Hrcules de A Corua.

Monumento funerario no Campo da Rata da Corua en recordo dos fusilados republicanos

Ao tempo, o novo rxime ase dotando dun corpo lexislativo que xustificase a devandita represin e que era aplicado nos territorios conquistados ao inimigo segundo avanzaba a guerra.Neses primeiros momentos DECLARADO O ESTADO DE GUERRA ata xullo de 1948, a tdolos roxos aplicbaselles o Cdigo de Xustiza Militar, concretamente o artigo 237, polo que os reos eran acusados (obsrvese o paradoxo) de Rebelin Militar contra o Goberno da Repblica. Posteriormente apareceron outras leis que reforzaron o estado represivo xeneralizado: Lei de responsabilidades Polticas (con esta lei toda persoa vencellada a partidos polticos, sindicatos, asociacins republicanos prohibidos no novo estado, eran situados fora da lei) e lei de Depuracin de Funcionarios de 1939

Lei de Represin da Masonera e o Comunismo e a Lei de prescricin de delitos de 1940

Lei de Seguranza Nacional de 1941

Lei de Represin de Bandidaxe e Terrorismo de 1947 (especialmente dirixido cara a guerrilla cualificada de cuadrilla de bandoleiros polo poder franquista) etc, etc, etc..

AS CRCERES FRANQUISTAS Foron o EIXO da represin legal, un instrumento para a degradacin e incluso a aniquilacin fsica e psicolxica dos presos. Calclase que entre xullo de 1936 e maio de 1940 pasaron por elas unhas 280.000 persoas (17.800 delas eran mulleres), permanecendo a 8 de maio deste mesmo ano, unhas 103.000 segundo recolle o propio rxime no Breve resumen de la Obra del Ministerio de Justicia por la Pacificacin Espiritual de Espaa de 1946.Estas cifras tan elevadas permtennos imaxinar as condicins de vida nas cadeas que multiplicaron por dez, vinte ou cincuenta a sa poboacin. De feito foi necesario crear novos recintos que reforzaran a rede de cadeas existentes que a Ministra Republicana Victoria Kent procurara adecentar e humanizar durante o seu mandato; as as cousas utilizaronse castelos como o de San Filipe en Ferrol, antigos Lazaretos como o de San Simn de Vigo, edificios pblicos como o Pazo de Raxoi en Compostela....incluso utilizronse barcos e mosteiros.

Prisioneiros trasladados illa de San Simn

Vista xeral do castelo de San Filipe

Con todo, cadeas como a de Lugo con capacidade para cento vinte cinco persoas chegou a reunir mis de oitocentas, a de vila con capacidade para vinte sete acadou as mil duascentas. Nas celas pensadas para unha ou das persoas durman no cha, e como podan, ate quince, sen camas, colchns, sabas...compartindo espazo cas ratas, chinches, piollo e outros parasitos. Nin que dicir ten que as latrinas e duchas estaban inutilizadas cando non eran inexistentes. Este amoreamento foi reforzado con outra medida perfectamente calculada cal o sometemento de todas estas persoas a un rxime de fame continuada no tempo. Os presos raramente coman mis dunha vez ao da e a sa dieta consista nunha lata de sardias cun anaco de pan ou un caldo de verzas. Nos casos nos que non se cociaba na cadea entregbaselles aos presos unha peseta e media para comprar todo o que necesitasen, estando obrigados nalgunhas delas, como na illa de San Simn, a comprar no economato rexida polos funcionarios. A consecuencia previsibles destas condicins de vida foi unha mortalidade galopante que acadou o seu cnit en 1941/2. As doenzas atopaban un caldo de cultivo excepcional e raro era o preso que non padeca avitaminose, tifo, tuberculose, sarna, bronquite, pulmona ou pneumona.As vexacins tian outras dimensins asemade da fsica. O acoso psicolxico e anmico era igualmente duro. Os reos eran obrigados a escoitar misa, confesar, cantar os himnos falanxistas, saudar co brazo en alto.... Asemade limitbanselles as visitas familiares cando non eran trasladados outra punta do pais, e sofrian a censura do correo persoal.

Presos republicanos formados na cadea de Ocaa

Presos republicanos obrigados a facer o saudo fascista durante a misa obrigatoria

As condicins das mulleres eran anda peores si posible, xa que reciban un 20% menos de asignacin diaria que os homes. Asemade eran obxecto preferente da violencia sexual e da poltica represiva do psiquiatra e comandante do exrcito franquista Antonio Vallejo Njera, que elaborou unha teora que titulou Euxenesia positiva da Hispanidade . Nesta teora que persegua a limpeza e mellora da raza hispana, asignaba unha natureza psicosocial dexenerativa de inferioridade ao adversario poltico que debia ser eliminado para conseguir o perfeccionamento da devandita raza hispana. En definitiva, o marxismo e o esquerdismo eran tipificadas como enfermidades psquicas que esixan tratamentos de choque, como separar aos nenos dos seus pais (enfermos), cando non obrigar s mulleres preadas a abortar ou deixar morrer de inanicin aos nenos recn nados. Os nenos separados dos seus proxenitores caeron nas mans de familias afectas ao rxime ou en institucins de carcter benfico rexidos pola igrexa catlica. En mbolos dous casos a educacin destes nenos perdidos, xirou arredor do odio aos republicanos.

Presas republicanas recibindo arengas do prroco da cadea

Reclusa cos seus fillos e cas monxas que rexentan o centro penitenciario

A estada no crcere non sempre remataba en xuzo, pero si este era o caso, a instrucin do proceso xudicial facase pola va militar por mor do Estado de Guerra, procesos sen garanta xudicial que tian tres posibles solucins:A pena capital

Cadea perpetua

Varios anos na cadea (xeralmente de doce a trinta)

As peticins de clemencia ou conmutacins de penas deban dirixirse sempre persoa do Caudillo de Espaa por graza de Deus, Fancisco Franco, xuiz supremo. A execucin da pena de morte poda facerse esperar das, e dende os anos cuarenta, ata dous meses. Incluso neste trance os reos deban aguantar a presin dos ministros da igrexa que na procura da salvacin da alma, buscaban unha confesin a toda costa. Especialmente famosos foron no caso galego o padre Nieto e o padre Bonifacio en Compostela.A vida tras a cadea para aqueles que sobreviviron a ese inferno non foi nin moito menos fcil, a maiora dos homes deban facer o servizo militar no exrcito franquista, todos, homes e mulleres, conseguir un traballo con antecedentes polticos ou conseguir un certificado de boa conduta de mans dun sacerdote.... en palabras de Sanchez Albornoz en materia de liberdade, o crcere e a ra diferencibanse so nun grao. Espaa enteira era daquela unha inmensa prisin

OS CAMPOS DE CONCENTRACINDurante a guerra civil e durante a posguerra (do 36 ao 47) xeneralzanse tamn os campos de concentracin que tian catro obxectivos Obxectivo estratxico-militar. Confinar para reter e clasificar ao inimigo preparando a depuracin de responsabilidades polticas

Obxectivo econmico-funcional. Formar escuadrns de traballos forzados no que os prisioneiros deban realizar traballos nun rxime de semiescravitude en grandes obras do estado, ou ben traballando para empresas privadas adxudicatarias de obras pblicas

Obxectivo moral-ideolxico . Reeducar aos prisioneiros para facerlles abdicar da sa ideoloxa poltica e relixiosa

Obxectivo social. Imposicin de condicins e modelos de vida confrontado cos da etapa republicana.

A supervisin destes campos recaeu dende xullo de 1937 nunha institucin creada so para este fin, a Inspeccin de campos de concentracin de prisioneiros que puxo fin ao carcter provisional da 1 etapa. A nivel estatal un dos campos mis coecidos foi o do Val dos Caidos, gran monumento funerario erixido en honra dos vencedores da guerra civil, e onde foron enterrados Jos Antonio Primo de Rivera, e posteriormente, en 1975, Francisco Franco. Val dos Cados

Nestes campos aplicbase a Orde Xeral de Clasificacin de Afeccin e Desafeccin ao Glorioso Movemento Nacional que estableca catro categoras de presosAfectos

Voluntarios republicanos sen responsabilidades poltico-sociais

Inimigos da patria, responsables da rebelin militar

Responsables de delitos comns

Outros campos foron establecidos en Sevilla, Len, Miranda del Ebro, Mallorca, Formentera, Gran Canaria..O campo de Castuera en Badajoz, en funcionamento entre abril de 1939 (ao finalizar a guerra) e febreiro de 1940 un exemplo de que os campos espaois foron un ensaio dos campos de exterminio alemns. Neste campo foron confinados entre 5.000 e 9.000 presos, distribuidos en 70 barracns. En total por tdolos campos Espaois calclase que pasaron unhas 700.000 persoas, e que destas case 300.000 remataron na cadea. As condicins de vida non diferan moito das da cadeas que xa comentamos, se cabe, eran anda peoresEn Galicia temos rexistrados 19 campos, mis a investigacin sobre eles est na sa fase inicial. O que si sabemos que en 1937 abrronse os de Cedeira, Ferrol, Muros, Rianxo, Camposancos , Ribadeo, Oia e Celanova. No 38-39 crearonse os de Padrn, Compostela, A Corua (2), Poboa do Caramial e Monteferro. De datas indeterminada foron os de Noia, Betanzos, Mugardos, Vilalbac e Figueirido.En xeral os reclusos eran forneos, procedentes da fronte do norte, asturianos, vascos e cntabros. Algns deles foran apresados en altamar cando fuxan cara Francia ou Gran Bretaa, logo de seren derrotados nas sas respectivas frontes, o seu fin era na maiora dos casos o fusilamento.A peor sona na imaxinaria popular de entre todos, acadouna o campo de Camposancos, do que asemade temos mis informacin xa que nel estableceuse un tribunal permanente que proceda de Asturias e que puxo en marcha consellos de guerra colectivos que afectaron a 527 presos, includos algns galegos desertores do bando franquista, dos que 225 foron condeados pena de morte (42%), destes foron fusilados finalmente 171 (o 32%), a cadea perpetua impxoselle a 84 (o 26%)

OS CAMPOS DE TRABALLO Eran unha variante dos campos de concentracin postos en marcha por mor da aprobacin do Sistema de redencin de penas por taballo en outubro de 1938. O seu idelogo foi o xesuita Prez del Pulgar quen pretendeu reeducar aos reclusos. A escepcin dos masns e marxistas que deban traballar sen salario, o resto reciban duas pesetas diarias das que lles retian 150 en concepto de mantenza, polo que so reciban 50 cntimos diarios. Os casados reciban 4 pesetas mis, e unha a maiores por cada fillo menor de 14 anos.Existan catro modalidadesBatallns de traballo que podan sair ao exterior a facer obras pblicas...

Traballadores en rexins devastadas, para a sa reconstruccin

Colonias penitenciarias militarizadas

Os obradoiros penitenciarios (destro da propia cadea)

Exemplos deste tipo de traballos son as obras iniciais do aeroporto de Compostela Lavacolla, ou a construcin da estrada e o campo de tiro de Monteferro en Nigrn.

BIBLIOGRAFA RECOMENDADA

Aillados: a memoria dos presos de 1936 na illa de San Simn Caeiro A. E outros. Vigo 1995Alzamiento y guerra civil en Galicia: 1936-1939 Fernndez Santandes, C. Sada 2000Campos de concentracin en la Espaa de Franco Llarch, J. Barcelona 1978En las crceles de Franco Clemente Snchez 2006Carcere de Ventas Nez, M. Vigo 2005Cautivos. Campos de concentracin en la Espaa franquista 1936-1947 J. Rodrigo 2005 (ensaio)Los colores de la guerra Juan Carlos Arce 2002 (novela)A crueldade inutil Daz Fernndez, X. Sada 1985Los esclavos de Franco Rafael Torres 2000 (ensaio) Los esclavos espaoles de Hitler Jos Luis Rodrguez Jimnez 2002 (ensaio)Esclavos por la patria Isaias Lafuente 2002 (ensaio)Galiza na II Repblica Velasco Souto, Carlos F. Vigo 2000O lapis do carpinteiro Manuel Rivas 1998 (novela)Martina, la rosa nmero 13 ngeles Lpez 2006 (ensaio novelado)Mujeres en las crceles franquistas Cuevas T. Madrid 19791936. Represin e alzamento militar en Galiza Velasco Souto, Carlos F. Vigo 2006Soldados de Salamina Javier Cercas 2001 (novela)Las trece rosas Carlos Lpez Fonseca 2004 (ensaio)Las trece rosas Jess Ferrero 2003 (novela)Victimas de la Guerra Civil Juli, S. (Coord.) Madrid 1999La voz dormida Dulce Chacn 2002 (novela)

FILMOGRAFA RECOMENDADA

Las bicicletas son para el verano Jaime Chavarri 1984Los girasoles ciegos Jos Luis Cuerda 2008La hora de los valientes Antonio Mercero 1998El lapiz del carpintero Antn Reixa 2002Las largas vacaciones del 36 Jaime Camino 1976 Libertarias Vicente Aranda 1996A lingua das volvoretas Jos Luis Cuerda 1998Silencio roto Montxo Armendriz 2000Soldados de Salamina David Trueba 2002Tierra y libertad Ken Loach 1996Las trece rosas Emilio Martnez Lzaro 2007

ACTIVIDADES

OS CARTEIS DA GUERRA CIVIL
A Guerra Civil espaola deu orixe a unha gran cantidade de posters ben coecidos.
Os carteis teen un enorme valor como expoentes das posturas ideolxicas e morais de ambos bandos e expresan, ademais, os seus obxectivos polticos e os seus problemas e aspiracins.
Os artistas da poca (Renau, Marti Bas, Bofarull...) puxeron o seu talento ao servizo da causa, especialmente no bando republicano. Partidos polticos, sindicatos e organizacins usaron os carteis para comunicarse co pobo, en gran parte analfabeto, e difundir consignas polticas e sociais.
Os carteis republicanos non s chamaban resistencia dos espaois contra o fascismo, senn que tamn solicitaban a solidariedade internacional.
Os muros das paredes convrtense nunha galera de arte antifascista. Foron colocados por todas partes: cabinas telefnicas, muros, edificios... en calquera espazo dispoible nas cidades.

1. Identifica o bando que edita o cartel, o tema que aborda e a mensaxe que contn. .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
2. Describe e analiza os elementos iconogrficos do cartel: lemas, obxectos, escenas, alegoras.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
3. Comenta o contido e a funcin social do cartel: que pretenden os seus autores, que razns explican a urxencia do asunto que expn.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

N 1N2

N3N4

N5N 6

A GUERRA CIVIL E A POSGUERRA NO CINE:

Las bicicletas son para el veranoLas bicicletas son para el verano unha pelcula de 1983 do director madrileo Jaime Chvarri baseada na obra teatral do mesmo ttulo de Fernando Fernn Gmez. a historia das vivencias dunha familia e os seus vecios durante a guerra civilDescribe a vida de Luisisto e a sa familia ate xullo de 1936

Comenta os cambios mis salientables que sofre esta familia ao estoupar a guerra

Que licenzas sociais son asumidas con naturalidade debido s penurias econmicas asociadas guerra

Como evolucionan as personaxes, Luis, Dolores, Luisito e Manolita

Que significa Chega a Victoria, non a Paz

Las trece rosas

Las trece rosa unha pelcula do director Emilio Martnez Lzaro realizada no ano 2007. Basase nun feito real, o fusilamento de mis de cincuenta rapaces que no vern de 1939, recn rematada a guerra civil espaola, deciden reorganizar as Xuventudes Socialistas na clandestinidade. Entre os condeados atopamos a trece rapazas menores de idade, acusadas falsamente (xunto co resto de condeados) dun asasinato perpetrado cando xa se atopaban na cadea.Describe a vida coti en Madrid recn rematada a guerra

Fai unha breve descripcin da vida e a personalidade de :

BLANCA

JULIA

VIRTUDES

MARI CARMEN

ADELINA

3. Describe o proceso policial e xudicial polo que pasan as nosas protagonistas. Existan garantas procesais?.

4. Enumera os dereitos humanos e os dereitos dos prisioneiros de guerra vulnerados durante todo o proceso aberto s trece rosas