..महाभारतअनशुासन पव

sanskritdocuments.orgJuly 23, 2013

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

महाभारत - अनशुासन पव

दानधम पव १मृगुौतािदसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . १अाय ००१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १सदुश नोपाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ११अाय ००२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ११िवािमोपाानम .् . . . . . . . . . . . . . . . . . . २०अाय ००३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २०अाय ००४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २२शुवासवसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २९अाय ००५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २९दवैपुषकारबलाबलम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३२अाय ००६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३२कमफलवण नम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३८अाय ००७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३८पूवण नम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४१अाय ००८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४१सगृालवानरसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४४अाय ००९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४४नीचोपदशेिनषधेः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४७अाय ०१० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४७ियो िनवासानािन . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५५

i

ii महाभारत - अनशुासन पव

अाय ०११ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५५भ गानोपाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५८अाय ०१२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५८शभुाशभुकम फलम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६४अाय ०१३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६४उपमपूाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६५िशववः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६५अाय ०१४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६५अाय ०१५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ८६अाय ०१६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ९२िशवसहनाम . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १००अाय ०१७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १००िशविुतमाहाम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . ११७अाय ०१८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ११७अाविदवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १२४अाय ०१९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १२४अाय ०२० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १२७अाय ०२१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १३५अाय ०२२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १३८पापरीा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १४१अाय ०२३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १४१दवैिपदानफलम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १४७अाय ०२४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १४७घाितपम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १५७अाय ०२५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १५७तीथ शसंा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १५९अाय ०२६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १५९ग गाशसंनम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १६६अाय ०२७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १६६मत गोपाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १७७अाय ०२८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १७७इमत गसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १८०

महाभारत - अनशुासन पव iii

अाय ०२९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १८०अाय ०३० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १८२वीतहोपाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १८४अाय ०३१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १८४पूपुषवण नम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १९१अाय ०३२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १९१ाणशसंा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १९४अाय ०३३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १९४पिृथवीवासदुवेसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . १९७अाय ०३४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १९७अाय ०३५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २०१अाय ०३६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २०३पापरीा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २०६अाय ०३७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २०६ीभावकथनम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २०८अाय ०३८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २०८अाय ०३९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २११िवपलुोपाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २१३अाय ०४० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २१३अाय ०४१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २१९अाय ०४२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २२३अाय ०४३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २२६िववाहधमा ः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २२९अाय ०४४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २२९अाय ०४५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २३६अाय ०४६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २३८िरिवभागः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २४०अाय ०४७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २४०वण सकंरः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २४७अाय ०४८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २४७पुिणिधः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २५२अाय ०४९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २५२

iv महाभारत - अनशुासन पव

वनोपाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २५६अाय ०५० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २५६वननषसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २५९अाय ०५१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २५९वनकुिशकसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . २६५अाय ०५२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २६५अाय ०५३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २६९अाय ०५४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २७६अाय ०५५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २८१अाय ०५६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २८५यमिनयमफलािन . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २८७अाय ०५७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २८७ाणशसंा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २९२अाय ०५८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २९२अितिथयः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २९६अाय ०५९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २९६ियधमा ः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २९८अाय ०६० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २९८भिूमदानशसंा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३०१अाय ०६१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३०१अदानशसंा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३११अाय ०६२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३११नयोगदानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३१६अाय ०६३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३१६कानािददानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३२०अाय ०६४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३२०ितलािददानफलम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३२३अाय ०६५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३२३पानीयदानफलम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३३०अाय ०६६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३३०ितलािददानशसंा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३३२अाय ०६७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३३२

महाभारत - अनशुासन पव v

गोदानफलम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३३६अाय ०६८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३३६नगृोपाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३३९अाय ०६९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३३९नािचकेतोपाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३४२अाय ०७० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३४२गोदािनकम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३४८अाय ०७१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३४८अाय ०७२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३५०अाय ०७३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३५५तिनयमफलम ्. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३५७अाय ०७४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३५७गोदािनकम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३६१अाय ०७५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३६१अाय ०७६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३६५अाय ०७७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३६९अाय ०७८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३७२अाय ०७९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३७५अाय ०८० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३७७ीगोसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३८२अाय ०८१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३८२गोलोकः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३८५अाय ०८२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३८५सवुणिः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३९१अाय ०८३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३९१काि केयोिः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३९७अाय ०८४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३९७अाय ०८५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४०७तारकवधः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४१४अाय ०८६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४१४ाकः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४१८अाय ०८७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४१८

vi महाभारत - अनशुासन पव

अाय ०८८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४२०अाय ०८९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४२२अाय ०९० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४२४अाय ०९१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४२९अाय ०९२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४३३तिवशषेाः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४३६अाय ०९३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४३६ितहदोषाः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४३८अाय ०९४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४३८शपथाायः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४४४अाय ०९५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४४४अाय ०९६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४५६छोपानहोिः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४६३अाय ०९७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४६३छोपानहदानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४६७अाय ०९८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४६७आरामािदिनमा णम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४७०अाय ०९९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४७०बिलदानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४७३अाय १०० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४७३दीपािददानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४७६अाय १०१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४७६पुािददानफलम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४८३अाय १०२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४८३दीपािददानफलम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४८७अाय १०३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४८७हरणम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४९१अाय १०४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४९१हिकूटम ्. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४९५अाय १०५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४९५अनशनमाहाम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५०३अाय १०६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५०३

महाभारत - अनशुासन पव vii

आयुाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५०८अाय १०७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५०८ेकिनविृः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५२३अाय १०८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५२३उपवासिविधः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५२६अाय १०९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५२६उपवासफलम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५३३अाय ११० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५३३शौचानपुृा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५४७अाय १११ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५४७ससंारचम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५४९अाय ११२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५४९अाय ११३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५६२अाय ११४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५६५अिहंसाफलम .् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५६७अाय ११५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५६७अाय ११६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५६९अाय ११७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५७६कीटोपाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५८१अाय ११८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५८१अाय ११९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५८४अाय १२० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५८७मैयेिभा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५८९अाय १२१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५८९अाय १२२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५९२अाय १२३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५९४शािडलीसमुनासवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५९६अाय १२४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५९६साशसंा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५९८अाय १२५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५९८उमामहेरसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६०३अाय १२६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६०३

viii महाभारत - अनशुासन पव

अाय १२७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६०८अाय १२८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६१३अाय १२९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६२०अाय १३० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६२६अाय १३१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६३२अाय १३२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६३८अाय १३३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६४५अाय १३४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६५१िवसुहनाम . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६५८अाय १३५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६५८ाणशसंा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६७२अाय १३६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६७२पवनाज ुनसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६७४अाय १३७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६७४अाय १३८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६७८अाय १३९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६८०अाय १४० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६८३अाय १४१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६८६अाय १४२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६८९कृमाहाम .् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६९२अाय १४३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६९२वा सोमाहाम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६९७अाय १४४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६९७ईरशसंा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७०३अाय १४५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७०३अाय १४६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७०७धम िनण यः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७११अाय १४७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७११अाय १४८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७१४यिुधिरः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७१८अाय १४९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७१८धम सशंयः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७२०

महाभारत - अनशुासन पव ix

अाय १५० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७२०वशंानकुीत नम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७२१अाय १५१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७२१यिुधिरितयाणम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७२७अाय १५२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७२७

भीगा रोहणपव ७२८भीगा नुा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७२८अाय १५३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७२८भीगगमनम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७३४अाय १५४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७३४

॥ महाभारत अनशुासनपव ॥

दानधम पव

मृगुौतािदसवंादः

अाय ००१यिुधिर उवाच ॥

शमो बिवधाकारः सू उः िपतामह ।न च मे दय े शािरि कृदेमीशम ् ॥ ००१ ॥

अिथ बिवधा शािा यानघ ।कृते का न ु शािः ामािवधादिप ॥ ००२ ॥

शरािचतशरीरं िह तीणमदुी च ।शमं नोपलभे वीर ृतावे िचयन ् ॥ ००३ ॥

िधरणेाविसां वं यथाचलम ।्ां ा पुषा सीदे वषा िवाजुम ् ॥ ००४ ॥

अतः कतरं िकं न ु मृत े यितामहः ।

१

२ दानधम पव

इमामवां गिमतः िम ै रणािजरे ॥ ००५ ॥

तथवैाे नपृतयः सहपुाः सबावाः ॥ ००५ ॥

वयं िह धात राा कालमवुशानगुाः ।कृदें िनितं कम ाामः कां गितं नपृ ॥ ००६ ॥

अहं तव करः सुधकरथा ।न शािमिधगािम पयंां ःिखतं ितौ ॥ ००७ ॥

भी उवाच ॥

परतं कथं हतेमुाानमनपुयिस ।कमयिहाभाग सूं तेदतीियम ् ॥ ००८ ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्सवंादं मृगुौतोः कालकपगःै ॥ ००९ ॥

गौतमी नाम कौये िवरा शमसयंतुा ।सपण दं ं पुमपयतचतेनम ् ॥ ०१० ॥

अथ तं ायपुाशने बा सप ममिष तः ।कोऽज ुनको नाम गौताः समपुानयत ् ॥ ०११ ॥

तां चावीदयं त े स पुहा पगाधमः ।िूह िं महाभाग े वतां केन हतेनुा ॥ ०१२ ॥

अौ ितामषे ितां खडशोऽिप वा ।न यं बालहा पापिरं जीिवतमुहित ॥ ०१३ ॥

गौतवुाच ॥

अाय ००१ ३

िवसजृनैमबिुं न वोऽज ुनक या ।को ाानं गंु कुया ाे सित िचयन ् ॥ ०१४ ॥

वे धम लघवो लोकेऽिस यथा वाः ।मि पापगरुवः शंिमवोदके ॥ ०१५ ॥

न चामृभु िवता व ै हतऽेि ;ो वायः ादहतऽेिन ।अोग ाणयु जो ;मृ ोलकं को न ु गदेनम ् ॥ ०१६ ॥

क उवाच ॥

जानावें नहे गणुागणुाः ; सव िनयुा गरुवो व ै भवि ।तैे तपूदशेा भवि ; तांु सप मने ं हिने ॥ ०१७ ॥

समीः कालयोगं जि ; सः शचुं थ िवदजि ।येः यः शोचतां िनशो िह ; ताां जिह शोकं हतऽेिन ्॥ ०१८॥

गौतवुाच ॥

न चवैाित िव तऽेिधानां ; धमा रामः सततं सनो िह ।िनायो बालजनो न चाि ; धम षे भवा नाहम ् ॥ ०१९ ॥

न ाणानां कोपोऽि कुतः कोपा यातना ।माद वातां साधो मुतामषे पगः ॥ ०२० ॥

क उवाच ॥

हा लाभः ये एवायं ा ;ो लाभो बलविः शः ।कालााभो यु सो भवते ; हत े येः कुिते ीशेात ् ॥ ०२१ ॥

४ दानधम पव

गौतवुाच ॥

काथ ािगृ श ुं िनह ; का वा शािः ा श ुं नमुा ।काौ भजुग े न मयें ; मों वा िकं कारणं ना कुया म ् ॥ ०२२ ॥

क उवाच ॥

अादकेाहवो रिता ; नकैो बो गौतिम रितः ।कृतागसं धम िवदजि ; सरीसपृ ं पापिममं जिह म ् ॥ ०२३ ॥

गौतवुाच ॥

नािते पगे पुको मे ; संाते क जीिवतं व ै ।गणुं चां ना वधे पये ; ताप क मु जीवम ् ॥ ०२४ ॥

क उवाच ॥

वृं हा दवेराेभाव ै ; यं हा भागमवाप चवै ।शलूी दवेो दवेवृं कु ं ; िं सप जिह मा भिूशा ॥ ०२५ ॥

भी उवाच ॥

असकृोमानािप गौतमी भजुगं ित ।केन महाभागा पाप े नवैाकरोितम ् ॥ ०२६ ॥

ईषसमानु कृां पगः ।उसज िगरं मां मानषु पाशपीिडतः ॥ ०२७ ॥

को ज ुनक दोषोऽ िवते मम बािलश ।अतं िह मां मृिुव वशं यदचचूदुत ् ॥ ०२८ ॥

अाय ००१ ५

तायं वचनाो न कोपने न काया ।त तििषं िवते यिद िकिषम ् ॥ ०२९ ॥

क उवाच ॥

यवशगनेदें कृतं त े पगाशभुम ।्कारणं व ै म तामिप िकिषी ॥ ०३० ॥

मृा ियायां िह दडचादयो यथा ।कारणे के तथा मिप पग ॥ ०३१ ॥

िकिषी चािप मे वः िकिषी चािस पग ।आानं कारणं माािस भजुम ॥ ०३२ ॥

सप उवाच ॥

सव एत े वशा दडचादयो यथा ।तथाहमिप ताे नषै हतेमु तव ॥ ०३३ ॥

अथ वा मतमतेे तऽेोयोजकाः ।काय कारणसदंहेो भवोचोदनात ् ॥ ०३४ ॥

एवं सित न दोषो मे नाि वो न िकिषी ।िकिषं समवाय ेासे यिद िकिषम ् ॥ ०३५ ॥

क उवाच ॥

कारणं यिद न ाै न कता ामतु ।िवनाशे कारणं ं च ताोऽिस मे मतः ॥ ०३६ ॥

६ दानधम पव

असिप कृत े काय नहे पग िलते ।ताावै हतेःु ाः िकं ब भाषस े ॥ ०३७ ॥

सप उवाच ॥

काया भावे िया न ासिप कारणे ।तामितेौ मे वाो हतेिुव शषेतः ॥ ०३८ ॥

यहं कारणने मतो क ततः ।अः योग ेाद िकिषी जनुाशन े ॥ ०३९ ॥

क उवाच ॥

वं मम ब ुे बालघाती नशृसंकृत ।्भाषस े िकं ब पनुव ः सगाधम ॥ ०४० ॥

सप उवाच ॥

यथा हविष जुाना मखे व ै किजः ।न फलं ावु परलोके तथा हम ् ॥ ०४१ ॥

भी उवाच ॥

तथा वुित तिं ु पगे मृचुोिदत े ।आजगाम ततो मृःु पगं चावीिददम ् ॥ ०४२ ॥

कालेनाहं णिुदतः पग ामचचूदुम ।्िवनाशहतेनुा महं वा ािणनः िशशोः ॥ ०४३ ॥

यथा वायजु लधरािकष ित तततः ।तलदवप कालाहं वशानगुः ॥ ०४४ ॥

अाय ००१ ७

सािका राजसावै तामसा य े च केचन ।भावाः कालाकाः सव वत े िह जषु ु ॥ ०४५ ॥

जमाः ावरावै िदिव वा यिद वा भिुव ।सव कालाकाः सप कालाकिमदं जगत ् ॥ ०४६ ॥

वृय या लोके तथवै च िनवृयः ।तासां िवकृतयो या सव कालाकं तृम ् ॥ ०४७ ॥

आिदमा िवरुापो वायःु शततःु ।अिः खं पिृथवी िम ओषो वसवथा ॥ ०४८ ॥

सिरतः सागरावै भावाभावौ च पग ।सव कालेन सृे िये च तथा पनुः ॥ ०४९ ॥

एवं ाा कथं मां ं सदोषं सप मसे ।अथ चवैते दोषो मिय मिप दोषवान ् ॥ ०५० ॥

सप उवाच ॥

िनदषं दोषवं वा न ा मृो वीहम ।्याहं चोिदत इित वीतेावदवे त ु ॥ ०५१ ॥

यिद काले त ु दोषोऽि यिद तािप नेत े ।दोषो नवै परीो मे न ािधकृता वयम ् ॥ ०५२ ॥

िनम दोष मया काय यथा तथा ।मृो िवदोषः ामवे यथा ते योजनम ् ॥ ०५३ ॥

भी उवाच ॥

८ दानधम पव

सपऽथाज ुनकं ाह तुं त े मृभुािषतम ।्नानागसं मां पाशने सतंापियतमुहिस ॥ ०५४ ॥

क उवाच ॥

मृोः तुं म े वचनं तव चवै भजुम ।नवै ताविदोषं भवित िय पग ॥ ०५५ ॥

मृुं चवै हतेिुह जोर िवनाशन े ।उभयं कारणं मे न कारणमकारणम ् ॥ ०५६ ॥

िधृ ुं च राानं ूरं ःखकरं सताम ।्ां चवैाहं विधािम पापं पाप कारणम ् ॥ ०५७ ॥

मृुवाच ॥

िववशौ कालवशगावावां तिकािरणौ ।नावां दोषणे गौ यिद सपयिस ॥ ०५८ ॥

क उवाच ॥

यवुामभुौ कालवशौ यिद व ै मृपुगौ ।हष ोधौ कथं ातामतेिदािम विेदतमु ् ॥ ०५९ ॥

मृुवाच ॥

याः काििदह चेाः ःु सवा ः कालचोिदताः ।पवू मवेतैं िह मया क कालतः ॥ ०६० ॥

ताभौ कालवशावावां तिकािरणौ ।

अाय ००१ ९

नावां दोषणे गौ या क किहिचत ् ॥ ०६१ ॥

भी उवाच ॥

अथोपग कालु तिमा थ सशंय े ।अवीगं मृ ुं मज ुनकं च तम ् ॥ ०६२ ॥

काल उवाच ॥

नवैाहं नायं मृनुा यं क पगः ।िकिषी जमुरणे न वयं िह योजकाः ॥ ०६३ ॥

अकरोदयं कम तोऽज ुनक चोदकम ।्णाशहतेनुा ोऽ वतऽेयं कमणा ॥ ०६४ ॥

यदनने कृतं कम तनेायं िनधनं गतः ।िवनाशहतेःु कमा सव कम वशा वयम ् ॥ ०६५ ॥

कमदायादवा.ोकः कम सबंलणः ।कमा िण चोदयीह यथाों तथा वयम ् ॥ ०६६ ॥

यथा मिृडतः कता कुत े यिदित ।एवमाकृतं कम मानवः ितपते ॥ ०६७ ॥

यथा छायातपौ िनं ससुबंौ िनररम ।्तथा कम च कता च सबंावाकमिभः ॥ ०६८ ॥

एवं नाहं न व ै मृनु सप न तथा भवान ।्न चयें ाणी वृा िशशरुवेा कारणम ् ॥ ०६९ ॥

तिंथा वुाण े त ु ाणी गौतमी नपृ ।

१० दानधम पव

कमया.ोकााज ुनकमवीत ् ॥ ०७० ॥

नवै कालो न भजुगो न मृिुरह कारणम ।्कमिभरयं बालः कालेन िनधनं गतः ॥ ०७१ ॥

मया च तृतं कम यनेायं म े मतृः सतुः ।यात ु कालथा मृमु ुाज ुनक पगम ् ॥ ०७२ ॥

भी उवाच ॥

ततो यथागतं जममुृ ःु कालोऽथ पगः ।अभिूरोषोऽज ुनको िवशोका चवै गौतमी ॥ ०७३ ॥

एतुा शमं ग मा भिूापरो नपृ ।कमया.ोकांीिि मनजुष भ ॥ ०७४ ॥

न त ुया कृतं पाथ नािप यधनने व ै ।कालेन तृतं िवि िवहता यने पािथ वाः ॥ ०७५ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

इतेचनं ुा बभवू िवगतरः ।यिुधिरो महातजेाः पदें च धम िवत ् ॥ ०७६ ॥

सदुशनोपाानम ् ११

सदुशनोपाानम ्

अाय ००२यिुधिर उवाच ॥

िपतामह महाा सवशािवशारद ।तुं म े महदाानिमदं मितमतां वर ॥ ००१ ॥

भयूुोतिुमािम धमा थ सिहतं नपृ ।कमानं या िकिे ाातमुहिस ॥ ००२ ॥

केन मृगुृ हने धम माि िनिज तः ।इतेवमाच तने मम पािथ व ॥ ००३ ॥

भी उवाच ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्यथा मृगुृ हने धम माि िनिज तः ॥ ००४ ॥

मनोः जापत े राजिाकुरभवतुः ।त पुशतं जे नपृतःे सयू वच सः ॥ ००५ ॥

दशम पुु दशाो नाम भारत ।मािहामभूाजा धमा ा सिवमः ॥ ००६ ॥

दशा सतुासीाजा परमधािम कः ।से तपिस दान े च य िनं रतं मनः ॥ ००७ ॥

मिदरा इित ातः पिृथां पिृथवीपितः ।

१२ दानधम पव

धनवुद े च वदे े च िनरतो योऽभवदा ॥ ००८ ॥

मिदरा पुुिुतमााम पािथ वः ।महाभागो महातजेा महासो महाबलः ॥ ००९ ॥

पुो िुतमतासीवुीरो नाम पािथ वः ।धमा ा कोशवांािप दवेराज इवापरः ॥ ०१० ॥

सवुीर त ु पुोऽभूव सामज यः ।ज येिभिवातः सवशािवशारदः ॥ ०११ ॥

ज येवपषुः पुोऽिसशिुतः ।यधनो नाम महााजासीाजसम ॥ ०१२ ॥

तेसमवीय सामेिनवित नः ।िवषय भाव तुमवेावत त ॥ ०१३ ॥

रधै नै पशिुभः सैािप पथृिवधःै ।नगरं िवषया ितपणू तदाभवत ् ॥ ०१४ ॥

न त िवषये चाभृूपणो नािप ग तः ।ािधतो वा कृशो वािप तिाभूरः िचत ् ॥ ०१५ ॥

सदुिणो मधरुवागनसयूिुज तिेयः ।धमा ा चानशृसं िवाोऽथािवकनः ॥ ०१६ ॥

या वदाो मधेावी यः ससरः ।न चावमा दाता च वदेवदेापारगः ॥ ०१७ ॥

तं नम दा दवेनदी पुया शीतजला िशवा ।चकमे पुषें ने भावने भारत ॥ ०१८ ॥

अाय ००२ १३

त जे तदा नां का राजीवलोचना ।नाा सदुश ना राजपूणे च सदुश ना ॥ ०१९ ॥

तापूा न नारीष ु भतूपवूा यिुधिर ।यधनसतुा यागभवरविण नी ॥ ०२० ॥

तामिकमे साााजकां सदुश नाम ।्भूा च ाणः साारयामास तं नपृम ् ॥ ०२१ ॥

दिरासवण ममायिमित पािथ वः ।न िदित सतुां त ै तां िवाय सदुश नाम ् ॥ ०२२ ॥

ततोऽ िवतते य े नोऽभूवाहनः ।ततो यधनो राजा वामाहिजदा ॥ ०२३ ॥

ृतं मम िकं न ुावतां वा िजष भाः ।यने नाशं जगामािः कृतं कुपुषिेव ॥ ०२४ ॥

न ं ृतं नोऽि यनेािना शमागतः ।भवतां वाथ वा मं तनेतैिमृयताम ् ॥ ०२५ ॥

एताो वचः ुा िवाे भरतष भ ।िनयता वायतावै पावकं शरणं ययःु ॥ ०२६ ॥

ताशयामास तदा भगवावाहनः ।ं पं दीिमृा शरदकसमिुतः ॥ ०२७ ॥

ततो महाा तानाह दहनो ाणष भान ।्वरयाानोऽथा य यधनसतुािमित ॥ ०२८ ॥

१४ दानधम पव

तते कामुाय तै रा ेवदेयन ।्ाणा िविताः सव यं िचभाननुा ॥ ०२९ ॥

ततः स राजा तुा वचनं वािदनाम ।्अवा परमं हष तथिेत ाह बिुमान ् ॥ ०३० ॥

ायाचत नपृः शंु भगवं िवभावसमु ।्िनं सािंनिमह ते िचभानो भविेदित ॥ ०३१ ॥

तमाह भगवानिरवेमिित पािथ वम ् ॥ ०३१ ॥

ततः सािंनमािप मािहां िवभावसोः ।ं िह सहदवेने िदशो िवजयता तदा ॥ ०३२ ॥

ततां समल कामहतवाससम ।्ददौ यधनो राजा पावकाय महान े ॥ ०३३ ॥

ितजाह चािां राजपु सदुश नाम ।्िविधना वदेने वसोधा रािमवारे ॥ ०३४ ॥

ता पणे शीलेन कुलेन वपषुा िया ।अभवीितमानिग भ तां समादध े ॥ ०३५ ॥

तां समभवुो नाायेः सदुश नः ।िशशरुवेागाव स च सनातनम ् ॥ ०३६ ॥

अथौघवााम नपृो नगृासीितामहः ।ताोघवती का पुौघरथोऽभवत ् ॥ ०३७ ॥

तामोघवादौ तैयमोघवत सतुाम ।्सदुश नाय िवष े भाया थ दवेिपणीम ् ॥ ०३८ ॥

अाय ००२ १५

स गहृामरतया सह सदुशनः ।कुेऽेवसाजोघवा समितः ॥ ०३९ ॥

गहृावजेािम मृिुमवे स भो ।ितामकरोीमाीतजेा िवशां पत े ॥ ०४० ॥

तामथौघवत राज पावकसतुोऽवीत ।्अितथःे ितकूलं त े न कत ं कथन ॥ ०४१ ॥

यने यने च तुते िनमवे याितिथः ।अानः दानने न त े काया िवचारणा ॥ ०४२ ॥

एततं मम सदा िद सपंिरवत त े ।गहृानां िह सुोिण नाितथिेव त े परम ् ॥ ०४३ ॥

माणं यिद वामो वचे मम शोभन े ।इदं वचनमा िद ं धारयःे सदा ॥ ०४४ ॥

िनाे मिय कािण तथा सिंनिहतऽेनघ े ।नाितिथऽेवमः माणं यहं तव ॥ ०४५ ॥

तमवीदोघवती यता मिू कृतािलः ।न मे चनाििदकत ं कथन ॥ ०४६ ॥

िजगीषमाणं त ु गहृे तदा मृःु सदुश नम ।्पृतोऽगमाजाषेी तदा सदा ॥ ०४७ ॥

इाथ त ु गत े तििपु े सदुश न े ।अितिथा णः ीमांामाहौघवत तदा ॥ ०४८ ॥

१६ दानधम पव

आितं दिमािम या वरविण िन ।माणं यिद धम े गहृामसमंतः ॥ ०४९ ॥

इुा तने िवणे राजपुी यशिनी ।िविधना ितजाह वदेोेन िवशां पत े ॥ ०५० ॥

आसनं चवै पां च तै दा िजातय े ।ोवाचौघवती िवं केनाथ ः िकं ददािम त े ॥ ०५१ ॥

तामवीतो िवो राजपु सदुश नाम ।्या ममाथ ः कािण िनिव शे तदाचर ॥ ०५२ ॥

यिद माणं धम े गहृामसमंतः ।दाननेानो राि कत ुमहिस मे ियम ् ॥ ०५३ ॥

तथा सछंमानोऽरैीितनैृ पकया ।नामादाना ता व े वरं िजः ॥ ०५४ ॥

सा त ु राजसतुा ृा भत ुव चनमािदतः ।तथिेत लमाना सा तमवुाच िजष भम ् ॥ ०५५ ॥

ततो रहः स िविष ः सा चवैोपिववशे ह ।संृ भत ुव चन ं गहृामकािणः ॥ ०५६ ॥

अथेामपुादाय स पाविकपागमत ।्मृनुा रौभावने िनं बिुरवाितः ॥ ०५७ ॥

तताममाग स पावकसतुदा ।तामाजहुावौघवत ािस यातिेत चासकृत ् ॥ ०५८ ॥

तै ितवचः सा त ु भ न ददौ तदा ।

अाय ००२ १७

कराां तने िवणे ृा भतृ ता सती ॥ ०५९ ॥

उिाीित माना लिता भत ुरवे च ।तूभतूाभवाी न चोवाचाथ िकन ॥ ०६० ॥

अथ तां पनुरवेदें ोवाच स सदुशनः । सा साी सा याता गरीयः िकमतो मम ॥ ०६१ ॥

पितता सशीला िनं चवैाज व े रता ।कथं न दुे यमाना यथा परुा ॥ ०६२ ॥

उटजु तं िवः वुाच सदुश नम ।्अितिथं िवि संां पावके ाणं च माम ् ॥ ०६३ ॥

अनया छमानोऽहं भाय या तव सम ।तैरैितिथसाररैाज वऽेा ढं मनः ॥ ०६४ ॥

अनने िविधना सयें मामच ित शभुानना ।अनुपं यदा तवाुमहित ॥ ०६५ ॥

कूटमुरहुमृुं व ै समयात ।्हीनितमनै ं विधामीित िचयन ् ॥ ०६६ ॥

सदुशनु मनसा कम णा चषुा िगरा ।ेमु यमानोऽवीिददम ् ॥ ०६७ ॥

सरुतं तऽे ु िवा ीितिह परमा मम ।गहृ िह धमऽः संााितिथपजूनम ् ॥ ०६८ ॥

अितिथः पिूजतो य गहृ तु गित ।नाारो धम इित ाम नीिषणः ॥ ०६९ ॥

१८ दानधम पव

ाणा िह मम दारा यािते वस ु ।अितिथो मया दयेिमित मे तमािहतम ् ॥ ०७० ॥

िनःसिंदधं मया वामतेे समदुातम ।्तनेाहं िव सने यमाानमालभे ॥ ०७१ ॥

पिृथवी वायरुाकाशमापो ोित पमम ।्बिुराा मनः कालो िदशवै गणुा दश ॥ ०७२ ॥

िनमते े िह पयि दिेहनां दहेसिंताः ।सकृुतं ृतं चािप कम धम भतृां वर ॥ ०७३ ॥

यथषैा नानतृा वाणी मया समदुाता ।तने सने मां दवेाः पालयु दह ु वा ॥ ०७४ ॥

ततो नादः समभवि ु सवा स ु भारत ।असकृिमवे नतैििेत सवशः ॥ ०७५ ॥

उटजा ु ततािाम स व ै िजः ।वपषुा खं च भिूमं च ा वायिुरवोतः ॥ ०७६ ॥

रणे िवः शैणे ी.ोकानननुादयन ।्उवाच चनै ं धम ं पवू माम नामतः ॥ ०७७ ॥

धमऽहमि भं त े िजासाथ तवानघ ।ाः सं च ते ाा ीितम परमा िय ॥ ०७८ ॥

िविजत या मृयुऽयं ामनगुित ।राषेी तव सदा या धृा वशीकृतः ॥ ०७९ ॥

अाय ००२ १९

न चाि शिलैोे किचुषोम ।पिततािममां सा तवोीितमुतु ॥ ०८० ॥

रिता णुरैषेा पिततगणुैथा ।अधृा यिदयं यूाथा ताथा भवते ् ॥ ०८१ ॥

एषा िह तपसा ने सयंुा वािदनी ।पावनाथ च लोक सिरेा भिवित ॥ ०८२ ॥

अधनौघवती नाम ामधनानयुाित ।शरीरणे महाभागा योगो ा वशे ितः ॥ ०८३ ॥

अनया सह लोकां गािस तपसािज तान ।्य नाविृमिेत शातांानातनान ् ॥ ०८४ ॥

अनने चवै दहेने लोकांमिभपसे ।िनिज त या मृरुैय च तवोमम ् ॥ ०८५ ॥

प भतूािताः वीया मनोभवः ।गहृधमणानने कामोधौ च ते िजतौ ॥ ०८६ ॥

हेो राग ती च मोहो ोह केवलः ।तव शुषूया राजाजपुा िविनिज ताः ॥ ०८७ ॥

भी उवाच ॥

शुानां त ु सहणे वािजनां रथमुमम ।्यंु गृ भगवावसायो जगाम तम ् ॥ ०८८ ॥

मृरुाा च लोका िजता भतूािन प च ।बिुः कालो मनो ोम कामोधौ तथवै च ॥ ०८९ ॥

२० दानधम पव

ताहृाम नावैतमि व ै ।ऋतऽेितिथं नरा मनसतैिचारय ॥ ०९० ॥

अितिथः पिूजतो य ायते मनसा शभुम ।्न ततशुतनेािप तुमाम नीिषणः ॥ ०९१ ॥

पां ितिथमासा शीलां यो न पजूयते ।्स दा सकृुतं त पयते निच तः ॥ ०९२ ॥

एते किथतं पु मयाानमनुमम ।्यथा िह िविजतो मृगुृ हने परुाभवत ् ॥ ०९३ ॥

धं यशमायुिमदमाानमुमम ।्बभुषूतािभमं सव िरतापहम ् ॥ ०९४ ॥

य इदं कथयिेानहहिन भारत ।सदुश न चिरतं पुया.ोकानवायुात ् ॥ ०९५ ॥

िवािमोपाानम ्

अाय ००३यिुधिर उवाच ॥

ायं यिद ापं ििभव णन रािधप ।कथं ां महाराज ियणे महाना ॥ ००१ ॥

अाय ००३ २१

िवािमणे धमा ाणं नरष भ ।ोतिुमािम तने ते िूह िपतामह ॥ ००२ ॥

तने िमतवीयण विस महानः ।हतं पुशतं सपसा िपतामह ॥ ००३ ॥

यातधुाना बहवो रासािमतजेसः ।मनुािवदहेने सृाः कालाकोपमाः ॥ ००४ ॥

महाुिशकवशं िष शतसलः ।ािपतो नरलोकेऽििााणसंतुः ॥ ००५ ॥

ऋचीकाजवै शनुःशपेो महातपाः ।िवमोितो महासाशतुामपुागतः ॥ ००६ ॥

हिरतौ दवेांोषियातजेसा ।पुतामनसुंाो िवािम धीमतः ॥ ००७ ॥

नािभवादयतेें दवेरातं नरािधप ।पुाः पशताािप शाः पचतां गताः ॥ ००८ ॥

िशब सुं इाकुः ीितपवू कम ।्अवािरा िदवं नीतो दिणामाितो िदशम ् ॥ ००९ ॥

िवािम िवपलुा नदी राजिष सिेवता ।कौिशकीित िशवा पुया िष गणसिेवता ॥ ०१० ॥

तपोिवकरी चवै पचडूा ससुमंता ।रा नामाराः शापा शलैमागता ॥ ०११ ॥

२२ दानधम पव

तथवैा भयाा विसः सिलले परुा ।आानं मयामास िवपाशः पनुितः ॥ ०१२ ॥

तदाभिृत पुया िह िवपाशाभूहानदी ।िवाता कम णा तने विस महानः ॥ ०१३ ॥

वाि भगवाने दवेसनेागः भःु ।तुः ीतमनाासीापानैममोचयत ् ॥ ०१४ ॥

वुौानपाद षणां तथवै च ।मेलित यो िनमदुीचीमाितो िदशम ् ॥ ०१५ ॥

ततैािन च कमा िण तथाािन च कौरव ।ियेतो जातिमदं कौतहूलं मम ॥ ०१६ ॥

िकमतेिदित तने िूह भरतष भ ।दहेारमनासा कथं स ाणोऽभवत ् ॥ ०१७ ॥

एतने मे राजवमाातमुहिस ।मत यथातं तथवैतैवीिह मे ॥ ०१८ ॥

ान े मतो ायं नालभरतष भ ।चडालयोनौ जातो िह कथं ायमायुात ् ॥ ०१९ ॥

अाय ००४भी उवाच ॥

अाय ००४ २३

यूतां पाथ तने िवािमो यथा परुा ।ाणं गतात िष ं तथवै च ॥ ००१ ॥

भरताये चवैाजमीढो नाम पािथ वः ।बभवू भरते या धम भतृां वरः ॥ ००२ ॥

त पुो महानासीुना म नरेरः ।िहतृमनुाा गा य महानः ॥ ००३ ॥

ताजुगणुः िसुीपो महायशाः ।िसुीपा राजिष ब लाकाो महाबलः ॥ ००४ ॥

वभ तनयः सााम इवापरः ।कुिशक तनयः सहासमिुतः ॥ ००५ ॥

कुिशकाजः ीमाािधना म जनेरः ।अपुः स महाबाव नवासमदुावसत ् ॥ ००६ ॥

का जे सतुा त वन े िनवसतः सतः ।नाा सवती नाम पणेाितमा भिुव ॥ ००७ ॥

तां व े भाग वः ीमांवनाजः भःु ।ऋचीक इित िवातो िवपलेु तपिस ितः ॥ ००८ ॥

स तां न ददौ तैऋचीकाय महान े ।दिर इित मा व ै गािधः शिुनबहणः ॥ ००९ ॥

ााय पनुया मवीाजसमः ।शंु दीयतां मं ततो वेिस मे सतुाम ् ॥ ०१० ॥

ऋचीक उवाच ॥

२४ दानधम पव

िकं यािम राजे तुं शुमहं नपृ ।िहतुू ससंो मााभू े िवचारणा ॥ ०११ ॥

गािधवाच ॥

चरिमकाशानां हयानां वातरंहसाम ।्एकतः यामकणा नां सहं दिेह भाग व ॥ ०१२ ॥

भी उवाच ॥

ततः स भगृशुा लवनाजः भःु ।अवीणं दवेमािदं पितमसाम ् ॥ ०१३ ॥

एकतः यामकणा नां हयानां चवच साम ।्सहं वातवगेानां िभ े ां दवेसम ॥ ०१४ ॥

तथिेत वणो दवे आिदो भगृसुमम ।्उवाच य ते छोाि वािजनः ॥ ०१५ ॥

ातमा े ऋचीकेन हयानां चवच साम ।्गाजलामुौ सहं िवपलुौजसाम ् ॥ ०१६ ॥

अरे ककु गायाीरमुमम ।्अतीथ तदािप मानवाः पिरचते ॥ ०१७ ॥

तदा गाधय े तात सहं वािजनां शभुम ।्ऋचीकः ददौ ीतः शुाथ जपतां वरः ॥ ०१८ ॥

ततः स िवितो राजा गािधः शापभयने च ।ददौ तां समल कां भगृसुतुाय व ै ॥ ०१९ ॥

अाय ००४ २५

जाह पािणं िविधना त िष समः ।सा च तं पितमासा परं हष मवाप ह ॥ ०२० ॥

स ततुोष च िविष ा वृने भारत ।छयामास चवैनैां वरणे वरविण नीम ् ॥ ०२१ ॥

माे तवमाचौ सा का राजसमम ।्अथ तामवीाता सतुां िकिदवाखुीम ् ॥ ०२२ ॥

ममािप पिु भता त े सादं कत ुमहित ।अप दानने समथ ः स महातपाः ॥ ०२३ ॥

ततः सा िरतं गा तव वदेयत ।्मातिुकीिष तं राजचृीकामथावीत ् ॥ ०२४ ॥

गणुवमपं व ै ं च सा जनियथः ।जनाव कािण मा भूै णयोऽथा ॥ ०२५ ॥

तव चवै गणुाघी पु उते शभु े ।अंशकरः ीमांव ाता च वशंकृत ् ॥ ०२६ ॥

ऋतुाता च सां ं च वृमुरम ।्पिरजथेाः कािण तत इमवाथः ॥ ०२७ ॥

चयिमदं चवै मपतूं शिुचिते ।ं च सा चोपयुीथां ततः पुाववाथः ॥ ०२८ ॥

ततः सवती ा मातरं भाषत ।यचीकेन किथतं ताचौ चयम ् ॥ ०२९ ॥

२६ दानधम पव

तामवुाच ततो माता सतुां सवत तदा ।पिु मूा पायाः कु वचनं मम ॥ ०३० ॥

भा य एष दे चम परुृतः ।एतं य मं ं मदीयं ं गहृाण च ॥ ०३१ ॥

ासं वृयोािप करवाव शिुचिते ।यिद माणं वचनं मम मातरुिनिते ॥ ०३२ ॥

ं भगवता चा कृतमवें भिवित ।ततो मे रौ भावः पादप े च समुमे ॥ ०३३ ॥

कथं िविशो ाता त े भविेदवे िचय ॥ ०३३ ॥

तथा च कृतवौ त े माता सवती च सा ।अथ गभा वनुा े उभ े त े व ै यिुधिर ॥ ०३४ ॥

ा गभ मनुाां भाया स च महानिृषः ।उवाच तां सवत म ना भगृसुमः ॥ ०३५ ॥

ासनेोपयुे चं भिवित ।ासः पादप े चािप सुं त े कृतः शभु े ॥ ०३६ ॥

मया िह िवं य रौ सिंनविेशतम ।्वीय च सकलं चरौ ता िनविेशतम ् ॥ ०३७ ॥

िलोकिवातगणुं ं िवं जनियिस ।सा च ं िविशं व ै तत एतृतं मया ॥ ०३८ ॥

ासु कृतो याया माा तथवै च ।ताा ाणें माता त े जनियित ॥ ०३९ ॥

अाय ००४ २७

ियं तूकमा णं ं भे जनियिस ।न िह त े तृतं साध ु मातृहेने भािमिन ॥ ०४० ॥

सा ुा शोकसतंा पपात वरविण नी ।भमूौ सवती राजिंछवे िचरा लता ॥ ०४१ ॥

ितल च सा सां िशरसा िणप च ।उवाच भाया भता रं गाधयेी ाणष भम ् ॥ ०४२ ॥

सादयां भाया यां मिय िवदां वर ।सादं कु िवष न मे ाियः सतुः ॥ ०४३ ॥

कामं ममोकमा व ै पौो भिवतमुहित ।न त ु म े ातुो षे मे दीयतां वरः ॥ ०४४ ॥

एवमिित होवाच ां भाया समुहातपाः ।ततः सा जनयामास जमदिं सतुं शभुम ् ॥ ०४५ ॥

िवािमं चाजनयाधभेा या यशिनी ।ऋषःे भावााजे िष वािदनम ् ॥ ०४६ ॥

ततो ाणतां यातो िवािमो महातपाः ।ियः सोऽथ तथा वशं कारकः ॥ ०४७ ॥

त पुा महाानो वशंिववध नाः ।तपिनो िवदो गोकता र एव च ॥ ०४८ ॥

मधु भगवावेरात वीय वान ।्अीण शकु बःु कालपथथा ॥ ०४९ ॥

२८ दानधम पव

याव िवातथा णूो महातः ।उको यमत तथिष ः सैवायनः ॥ ०५० ॥

कणज भगवाालव महानिृषः ।ऋिषव थाातः शालायन एव च ॥ ०५१ ॥

लालाो नारदवै तथा कूच मखुः तृः ।वािलम ुसलवै रोीवथवै च ॥ ०५२ ॥

अिको नकैभृवै िशलायपूः िसतः शिुचः ।चको मातो वातोऽथालायनः ॥ ०५३ ॥

यामायनोऽथ गाय जाबािलः सुतुथा ।कारीिषरथ संुः परपौरवतवः ॥ ०५४ ॥

महानिृष किपलथिष ारकायनः ।तथवै चोपगहनथिष ाज ुनायनः ॥ ०५५ ॥

माग िमििहरयाो जािरब वुाहनः ।सिूतिव भिूतः सतू सरु तथवै िह ॥ ०५६ ॥

आरािना मयवै चायेोयनौ तथा ।नवतबु कनखः शयोनरितरवे च ॥ ०५७ ॥

शयोहामः िशरीषी चाथ गाद िभः ।उयोिनरदापेी नारदी च महानिृषः ॥ ०५८ ॥

िवािमाजाः सव मनुयो वािदनः ॥ ०५८ ॥

तषै ियो राजिािमो महातपाः ।ऋचीकेनािहतं परमतेिुधिर ॥ ०५९ ॥

शुवासवसवंादः २९

एते सव माातं तने भरतष भ ।िवािम वै ज सोमसयूा ितजेसः ॥ ०६० ॥

य य च सदंहेो भयूे राजसम ।त त च मां िूह ेाि तव सशंयान ् ॥ ०६१ ॥

शुवासवसवंादः

अाय ००५यिुधिर उवाच ॥

आनशृसं धम गणुाजन च ।ोतिुमािम कान ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

िवषये कािशराज ामाि कः ।सिवषं काडमादाय मगृयामास व ै मगृम ् ॥ ००२ ॥

त चािमषने केन महावन े ।अिवरे मगृ ं ा बाणः ितसमािहतः ॥ ००३ ॥

तने वा िरताणे िनिमचपलेषणुा ।महानतिव ो मगृं त िजघासंता ॥ ००४ ॥

३० दानधम पव

स तीिवषिदधने शरणेाितबलाृतः ।उृ फलपािण पादपः शोषमागतः ॥ ००५ ॥

तिृे तथाभतू े कोटरषे ु िचरोिषतः ।न जहाित शकुो वासं त भा वनतःे ॥ ००६ ॥

िनचारो िनराहारो लानः िशिथलवागिप ।कृतः सह वृणे धमा ा स शुत ॥ ००७ ॥

तमदुारं महासमितमानषुचिेतम ।्समःखसखुं ाा िवितः पाकशासनः ॥ ००८ ॥

ततिामपुगतः शः कथमयं िजः ।ितय योनावसभंामानशृंं समाितः ॥ ००९ ॥

अथ वा ना िचं हीभवासव त ु ।ािणनािमह सवषां सव सव यते ॥ ०१० ॥

ततो ाणवषेणे मानषु ं पमाितः ।अवतीय मह शं पिणमवुाच ह ॥ ०११ ॥

शकु भोः पिणां े दायेी सुजाया ।पृे ा शुमतें व ै का जिस ुमम ् ॥ ०१२ ॥

अथ पृः शकुः ाह मूा समिभवा तम ।्ागतं दवेराजाय िवातपसा मया ॥ ०१३ ॥

ततो दशशताणे साध ु सािित भािषतम ।्अहो िवानिमवें तपसा पिूजततः ॥ ०१४ ॥

तमवें शभुकमा णं शकंु परमधािम कम ।्

अाय ००५ ३१

िवजानिप तां ािं प बलसदूनः ॥ ०१५ ॥

िनमफलं शुमशरयं पतिणाम ।्िकमथ सवेस े वृं यदा महिददं वनम ् ॥ ०१६ ॥

अऽेिप बहवो वृाः पसछंकोटराः ।शभुाः पया सारा िवऽेिहावन े ॥ ०१७ ॥

गतायषुमसाम ीणसारं हतियम ।्िवमृय या धीर जहीमं िरं ुमम ् ॥ ०१८ ॥

तपु धमा ा शकुः शेण भािषतम ।्सदुीघ मिभिनः दीनो वामवुाच ह ॥ ०१९ ॥

अनितमणीयािन दवैतािन शचीपत े ।याभव भविबोध सरुािधप ॥ ०२० ॥

अिहं ुमे जातः साधिुभ गणुयै ुतः ।बालभावे च सुः शिुभ न धिष तः ॥ ०२१ ॥

िकमनुोशवफैमुादयिस मऽेनघ ।आनशृंऽेनरु भानगुत च ॥ ०२२ ॥

अनुोशो िह साधनूां समुहम लणम ।्अनुोश साधनूां सदा ीितं यित ॥ ०२३ ॥

मवे दवैतःै सवः पृस े धम सशंयान ।्अतं दवे दवेानामािधपे ितितः ॥ ०२४ ॥

नाहिस ं सहा ाजियहे भितः ।समथ मपुजीमें जयें कथम व ै ॥ ०२५ ॥

३२ दानधम पव

त वाने सौने हिष तः पाकशासनः ।शकंु ोवाच धम मानशृंने तोिषतः ॥ ०२६ ॥

वरं वणृीिेत तदा स च व े वरं शकुः ।आनशृंपरो िनं त वृ सभंवम ् ॥ ०२७ ॥

िविदा च ढां शां शकेु शीलसपंदम ।्ीतः िमथो वृममतृनेाविसवान ् ॥ ०२८ ॥

ततः फलािन पािण शाखाािप मनोरमाः ।शकु ढभिाीमं चाप स ुमः ॥ ०२९ ॥

शकु कमणा तने आनशृंकृतने ह ।आयषुोऽे महाराज ाप शसलोकताम ् ॥ ०३० ॥

एवमवे मनुे भिमं समाितः ।सवा थ िसिं लभते शकंु ा यथा ुमः ॥ ०३१ ॥

दवैपुषकारबलाबलम ्

अाय ००६यिुधिर उवाच ॥

िपतामह महाा सवशािवशारद ।दवै े पुषकारे च िकं िेतरं भवते ् ॥ ००१ ॥

अाय ००६ ३३

भी उवाच ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्विस च सवंादं ण यिुधिर ॥ ००२ ॥

दवैमानषुयोः िकं िमणोः ेिमतु ।परुा विसो भगवाितामहमपृत ॥ ००३ ॥

ततः पोवो राजवेदवेः िपतामहः ।उवाच मधरंु वामथ वतेभुिूषतम ् ॥ ००४ ॥

नाबीजं जायत े िकि बीजने िवना फलम ।्बीजाीजं भवित बीजादवे फलं तृम ् ॥ ००५ ॥

याशं वपत े बीजं ेमासा कष कः ।सकृुत े ृत े वािप ताशं लभते फलम ् ॥ ००६ ॥

यथा बीजं िवना ेमु ं भवित िनलम ।्तथा पुषकारणे िवना दवैं न िसित ॥ ००७ ॥

ें पुषकारु दवैं बीजमदुातम ।्ेबीजसमायोगातः सं समृते ॥ ००८ ॥

कमणः फलिनवृ िं यमाित कारकः ।ं यते लोके कृताकृत च ॥ ००९ ॥

शभुने कम णा सौं ःखं पापने कम णा ।कृतं सव लभते नाकृतं भुत े िचत ् ॥ ०१० ॥

कृती सव लभते ितां भायिवतः ।

३४ दानधम पव

अकृती लभते ः ते ारावसचेनम ् ॥ ०११ ॥

तपसा पसौभायं रािन िविवधािन च ।ाते कम णा सव न दवैादकृताना ॥ ०१२ ॥

तथा ग भोग िना या च मनीिषता ।सव पुषकारणे कृतनेहेोपपते ॥ ०१३ ॥

ोतिष िदशा नागा यााकमाताः ।सव पुषकारणे मानुावेतां गताः ॥ ०१४ ॥

अथ वा िमवग वा ऐय वा कुलाितम ।्ीािप लभा भोंु तथवैाकृतकम िभः ॥ ०१५ ॥

शौचने लभते िवः ियो िवमणे च ।वैयः पुषकारणे शूः शुषूया ियम ् ॥ ०१६ ॥

नादातारं भजथा न ीबं नािप िनियम ।्नाकम शीलं नाशरंू तथा नवैातपिनम ् ॥ ०१७ ॥

यने लोकायः सृा दैाः सवा दवेताः ।स एष भगवािःु समेु तते तपः ॥ ०१८ ॥

ं चेम फलं न ावमवेाफलं भवते ।्लोको दवैं समाल उदासीनो भवे त ु ॥ ०१९ ॥

अकृा मानषु ं कम यो दवैमनवुत त े ।वथृा ाित संा पितं ीबिमवाना ॥ ०२० ॥

न तथा मानषु े लोके भयमि शभुाशभु े ।यथा िदशलोके िह भयमने जायते ॥ ०२१ ॥

अाय ००६ ३५

कृतः पुषकारु दवैमवेानवुत त े ।न दवैमकृत े िकििचातमुहित ॥ ०२२ ॥

यदा ानािनािन ये दवैतेिप ।कथं कम िवना दवैं ातेापियित ॥ ०२३ ॥

न दवैतािन लोकेऽिापारं याि किचत ।्ासं जनयुमाािभभवशया ॥ ०२४ ॥

ऋषीणां दवेतानां च सदा भवित िवहः ।क वाचा दवैं ातो दवैं वत त े ॥ ०२५ ॥

कथं चा समुिय था दवैं वत त े ।एवं िदशलोकेऽिप ाे बहवछलाः ॥ ०२६ ॥

आवै ानो बरुावै िरपरुानः ।आवै चानः साी कृताकृत च ॥ ०२७ ॥

कृतं च िवकृतं िकिृते कम िण िसित ।सकृुत े ृतं कम न यथाथ पते ॥ ०२८ ॥

दवेानां शरणं पुयं सव पुयरैवाते ।पुयशीलं नरं ा िकं दवैं किरित ॥ ०२९ ॥

परुा ययाितिव ािवतः पिततः ितौ ।पनुरारोिपतः ग दौिहःै पुयकमिभः ॥ ०३० ॥

पुरवा राजिष िजरैिभिहतः परुा ।ऐल इिभिवातः ग ाो महीपितः ॥ ०३१ ॥

३६ दानधम पव

अमधेािदिभय ःै सृतः कोसलािधपः ।महिष शापाौदासः पुषादमागतः ॥ ०३२ ॥

अामा च राम मिुनपुौ धनधु रौ ।न गतः ग लोकं सकृुतनेहे कम णा ॥ ०३३ ॥

वसयु शतिैरा ितीय इव वासवः ।िमािभधाननेकेैन रसातलतलं गतः ॥ ०३४ ॥

बिलवरोचिनब ो धम पाशने दवैतःै ।िवोः पुषकारणे पातालशयनः कृतः ॥ ०३५ ॥

शोद चरणं ितो जनमजेयः ।िजीणां वधं कृा िकं दवैने न वािरतः ॥ ०३६ ॥

अानााणं हा ृो बालवधने च ।वशैपंायनिविष ः िकं दवैने िनवािरतः ॥ ०३७ ॥

गोदानने िमा च ाणेो महामखे ।परुा नगृ राजिष ः कृकलासमागतः ॥ ०३८ ॥

धुमुार राजिष ः सेवे जरां गतः ।ीितदायं पिर सुाप स िगिरजे ॥ ०३९ ॥

पाडवानां तं रां धात रामै हाबलःै ।पनुः ातं चवै न दवैाजुसंयात ् ॥ ०४० ॥

तपोिनयमसयंुा मनुयः सिंशतताः ।िकं त े दवैबलाापमुजृे न कमणा ॥ ०४१ ॥

पापमुजृत े लोके सव ा सुलभम ।्

अाय ००६ ३७

लोभमोहसमापं न दवैं ायत े नरम ् ॥ ०४२ ॥

यथािः पवनोूतः सूोऽिप भवते महान ।्तथा कम समायंु दवैं साध ु िववध त े ॥ ०४३ ॥

यथा तलैयाीपः ािनमपुगित ।तथा कम यावैं ािनमपुगित ॥ ०४४ ॥

िवपलुमिप धनौघं ा भोगाियो वा ; पुष इह न शः कमहीनोऽिपभोुम ।्सिुनिहतमिप चाथ दवैत ै रमाणं ; यगणुमिप साध ुं कम णा संये ॥०४५ ॥

भवित मनजुलोकावेलोको िविशो ; बतरससुमृा मानषुाणां गहृािण ।िपतवृनभवनाभं यते चामराणां ; न च फलित िवकमा जीवलोकेन दवैम ् ॥०४६ ॥

पनयित िवमाग नाि दवै े भुं ; गुिमव कृतमं कम सयंाित दवैम ।्अनपुहतमदीन ं कामकारणे दवैं ; नयित पुषकारः सित त ॥ ०४७॥

एते सव माातं मया व ै मिुनसम ।फलं पुषकार सदा संय ततः ॥ ०४८ ॥

अुानने दवै समारने कमणा ।िविधना कम णा चवै ग माग मवायुात ् ॥ ०४९ ॥

३८ दानधम पव

कमफलवण नम ्

अाय ००७यिुधिर उवाच ॥

कमणां म े समानां शभुानां भरतष भ ।फलािन महतां े िूह पिरपृतः ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

रहं यषीणां त ु तणु यिुधिर ।या गितः ाते यने ेभावे िचरिेता ॥ ००२ ॥

यने यने शरीरणे यम करोित यः ।तने तने शरीरणे तलमपुातु े ॥ ००३ ॥

यां यामवायां यरोित शभुाशभुम ।्तां तामवायां भेु जिन जिन ॥ ००४ ॥

न नयित कृतं कम सदा पिेयिैरह ।त े सािणो िनं ष आा तथवै च ॥ ००५ ॥

चदु ानो दााचं दा सनूतृाम ।्अनुजेपासीत स यः पदिणः ॥ ००६ ॥

यो दादपिरिममिन वत त े ।ाायापवूा य त पुयफलं महत ् ॥ ००७ ॥

िडले शयमानानां गहृािण शयनािन च ।चीरवलसवंीत े वासांाभरणािन च ॥ ००८ ॥

अाय ००७ ३९

वाहनासनयानािन योगािन तपोधन े ।अीनपुशयान राजपौषमुते ॥ ००९ ॥

रसानां ितसहंारे सौभायमनगुित ।आिमषितसहंारे पशूुां िवित ॥ ०१० ॥

अवािराु यो लेदवासं च यो वसते ।्सततं चकैशायी यः स लभतेिेतां गितम ् ॥ ०११ ॥

पामासनमवेाथ दीपमं ितयम ।्दादितिथपजूाथ स यः पदिणः ॥ ०१२ ॥

वीरासनं वीरशां वीरानमपुासतः ।अया वै लोकाः सव कामगमाथा ॥ ०१३ ॥

धनं लभते दानने मौननेाां िवशां पत े ।उपभोगां तपसा चयण जीिवतम ् ॥ ०१४ ॥

पमैय मारोयमिहंसाफलमतु े ।फलमलूािशनां रां ग ः पणा िशनां तथा ॥ ०१५ ॥

ायोपवशेनाां सव सखुमुते ।ग सने लभते दीया कुलमुमम ् ॥ ०१६ ॥

गवाः शाकदीायां ग गामी तणृाशनः ।ियिषवणं ाा वाय ुं पीा त ुं लभते ् ॥ ०१७ ॥

सिललाशी भवे सदािः सृंतो िजः ।मं साधयतो रां नाकपृमनाशके ॥ ०१८ ॥

४० दानधम पव

उपवासं च दीां च अिभषकंे च पािथ व ।कृा ादशवषा िण वीरानाििशते ॥ ०१९ ॥

अधी सववदेा ै सो ःखामुते ।मानसं िह चरम ग लोकमवायुात ् ॥ ०२० ॥

या जा म ितिभया न जीय ित जीय तः ।योऽसौ ाणािको रोगां तृां जतः सखुम ् ॥ ०२१ ॥

यथा धनेसुहषे ु वो िवित मातरम ।्एवं पवू कृतं कम कता रमनगुित ॥ ०२२ ॥

अचोमानािन यथा पुािण च फलािन च ।कालं नाितवत े तथा कम परुाकृतम ् ॥ ०२३ ॥

जीय ि जीय तः केशा दा जीय ि जीय तः ।चःुो े च जीयत े तृकैा त ु न जीय त े ॥ ०२४ ॥

यने ीणाित िपतरं तने ीतः जापितः ।ीणाित मातरं यने पिृथवी तने पिूजता ॥ ०२५ ॥

यने ीणापुाायं तने ा पिूजतम ् ॥ ०२५ ॥

सव ताता धमा यतै े य आताः ।अनाता ु यतै े सवा ाफलाः ियाः ॥ ०२६ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

भी तचः ुा िविताः कुपुवाः ।आसमनसः ीितमोऽभवंदा ॥ ०२७ ॥

पूवण नम ् ४१

ये भवित वथृा युमान े; योमे भवित वथृािभषयूमाण े ।याौ भवित वथृािभयमान े; तव भवित वथृािभधीयमान े ॥ ०२८ ॥

इतेिषणा ोमुवानि यिभो ।शभुाशभुफलाौ िकमतः ोतिुमिस ॥ ०२९ ॥

पूवण नम ्

अाय ००८यिुधिर उवाच ॥

के पूाः के नमाया ः कामिस भारत ।एते सव माच यषेां हृयस े नपृ ॥ ००१ ॥

उमापतािप य ते वत त े मनः ।मनुलोके सव िदमुहे चातु ॥ ००२ ॥

भी उवाच ॥

हृयािम िजातीनां यषेां परं धनम ।्यषेां यः ग पःाायसाधनः ॥ ००३ ॥

यषेां वृा बाला िपतपृतैामह धरुम ।्उहि न सीदि तषेां व ैहृयाहम ् ॥ ००४ ॥

िवािभिवनीतानां दाानां मृभािषणाम ।्

४२ दानधम पव

तुवृोपपानां सदारिवदां सताम ् ॥ ००५ ॥

ससंु वदतां यषेां हंसानािमव सघंशः ।मपा िचरा िदजीमतूिनःनाः ॥ ००६ ॥

सगुािरता वाचः यूे िह यिुधिर ।शुषूमाण े नपृतौ े चहे सखुावहाः ॥ ००७ ॥

ये चािप तषेां ोतारः सदा सदिस समंताः ।िवानगणुसपंाषेां च हृयाहम ् ॥ ००८ ॥

ससुृंतािन यताः शचुीिन गणुवि च ।ददािन तृथ ाणेो यिुधिर ॥ ००९ ॥

ये चािप सततं राजंषेां च हृयाहम ् ॥ ००९ ॥

शं वेाहवे योुं न दातमुनसिूयतम ।्शरूा वीरा शतशः सि लोके यिुधिर ॥ ०१० ॥

तषेां संायमानानां दानशरूो िविशते ॥ ०१० ॥

धः ां यहं भयूः सौ ाणकोऽिप वा ।कुले जातो धम गितपोिवापरायणः ॥ ०११ ॥

न मे ः ियतरो लोकेऽिाडुनन । मे ियतरा ाणा भरतष भ ॥ ०१२ ॥

यथा मम ियतराो िवाः कुह ।तने सने गयें लोका स शतंनःु ॥ ०१३ ॥

न मे िपता ियतरो ाणेथाभवत ।्

अाय ००८ ४३

न मे िपतःु िपता वािप य े चाऽेिप सुनाः ॥ ०१४ ॥

न िह मे विृजनं िकििते ाणिेह ।अणु वा यिद वा लंू िविदतं साधकुम िभः ॥ ०१५ ॥

कमणा मनसा वािप वाचा वािप परंतप ।ये कृतं ाणषे ु तनेा न तपाहम ् ॥ ०१६ ॥

य इित मामाया वाचाि तोिषतः ।एतदवे पिवेः सवः परमं तृम ् ॥ ०१७ ॥

पयािम लोकानमलाचीाणयाियनः ।तषे ु म े तात गमाय च िचराय च ॥ ०१८ ॥

यथा पायो धम ः ीणां लोके यिुधिर ।स दवेः सा गितना ा िय तथा िजाः ॥ ०१९ ॥

ियः शतवष च दशवष च ाणः ।िपतापुौ च िवयेौ तयोिह ाणः िपता ॥ ०२० ॥

नारी त ु पभावे व ै दवेरं कुत े पितम ।्पिृथवी ाणालाभ े ियं कुत े पितम ् ॥ ०२१ ॥

पुव ततो रा उपाा गुव ते ।अिवोपचया व ै ाणाः कुसम ॥ ०२२ ॥

ऋजूतः सशीलावभतूिहत े रतान ।्आशीिवषािनव ुािजानपुचरेदा ॥ ०२३ ॥

तजेसपसवै िनं िबेिुधिर ।उभ े चतै े पिराे तजेवै तपथा ॥ ०२४ ॥

४४ दानधम पव

वसाययोः शीमभुयोरवे िवते ।हःु ुा महाराज ाणा य े तपिनः ॥ ०२५ ॥

भयूः ाभयं दं ाणादकोपनात ।्कुया भयतःशषें दशषें न शषेयते ् ॥ ०२६ ॥

दडपािणय था गोष ु पालो िनं िरो भवते ।्ाणा च तथा ियः पिरपालयते ् ॥ ०२७ ॥

िपतवे पुाथेा ाणातजेसः ।गहृे चषैामवेथेाः किदीह जीवनम ् ॥ ०२८ ॥

सगृालवानरसवंादः

अाय ००९यिुधिर उवाच ॥

ाणानां त ु य े लोके ितु िपतामह ।न यि मोहा े के भवि महामते ॥ ००१ ॥

एते ततो िूह धम धम भतृां वर ।ितु राानो न यि ये नराः ॥ ००२ ॥

भी उवाच ॥

अाय ००९ ४५

यो न दाितु ं वा यिद वा ब ।आशा हताः सवा ः ीबवे जाफलम ् ॥ ००३ ॥

यां रािं जायत े पापो यां च रािं िवनयित ।एतिरे यकृुतं त भारत ॥ ००४ ॥

य त तं िकिव तोपहते ॥ ००४ ॥

अतैचनं ाध म शािवदो जनाः ।िनश भरते बुा परमयुया ॥ ००५ ॥

अिप चोदाहरीमं धम शािवदो जनाः ।अानां यामकणा नां सहणे स मुते ॥ ००६ ॥

अवैोदाहरीमिमितहासं परुातनम ।्सगृाल च सवंादं वानर च भारत ॥ ००७ ॥

तौ सखायौ परुा ाां मानषुे परंतप ।अां योिन ं समापौ सागा ल वानर तथा ॥ ००८ ॥

ततः परासूादं सगृालं वानरोऽवीत ।्मशानमे संे पवू जाितमनुरन ् ॥ ००९ ॥

िकं या पापकं कम कृतं पवू सदुाणम ।्यं मशान े मतृकािूतकानि कुितान ् ॥ ०१० ॥

एवमुः वुाच सगृालो वानरं तदा ।ाण ितु न मया तपाकृतम ् ॥ ०११ ॥

तृते पािपकां योिनमापोऽि वम ।तादवेिंवधं भं भयािम बभुिुतः ॥ ०१२ ॥

४६ दानधम पव

इतेवुतो राजाण मया तुम ।्कथां कथयतः पुयां धम परुातनीम ् ॥ ०१३ ॥

तुं चािप मया भयूः कृािप िवशां पत े ।कथां कथयतः पवू ाणं ित पाडव ॥ ०१४ ॥

एवमवे च मां िनं ाणाः सिंदशि व ै ।ितु भवेयें नाशा काया िह ाणःै ॥ ०१५ ॥

ाणो ाशया पवू कृतया पिृथवीपत े ।ससुिमो यथा दीः पावकिधः तृः ॥ ०१६ ॥

यं िनरीते स आशया पवू जातया ।दहते िह तं राजमभुयथा ॥ ०१७ ॥

स एव िह यदा तुो वचसा ितनित ।भवगदसाशो िवषय े त भारत ॥ ०१८ ॥

पुाौाशूंवै बावािचवांथा ।परंु जनपदं चवै शाििरवे पुित ॥ ०१९ ॥

एति परमं तजेो ाणहे यते ।सहिकरणवे सिवतधु रणीतले ॥ ०२० ॥

ताातमवेहे ितु यिुधिर ।यदीेोभनां जाितं ा ुं भरतसम ॥ ०२१ ॥

ाण िह दने वुं ग नुमः ।शं ा ुं िवशषेणे दान ं िह महती िया ॥ ०२२ ॥

नीचोपदशेिनषधेः ४७

इतो दने जीवि दवेताः िपतरथा ।ताानािन दयेािन ाणेो िवजानता ॥ ०२३ ॥

महि भरते ाणीथ मुत े ।वलेायां न त ु काििेो पिूजतः ॥ ०२४ ॥

नीचोपदशेिनषधेः

अाय ०१०यिुधिर उवाच ॥

िमसौदभावने उपदशें करोित यः ।जाावर राजष दोष भवे वा ॥ ००१ ॥

एतिदािम तने ाात ुं व ै िपतामह ।सूा गितिह धम य मुि मानवाः ॥ ००२ ॥

भी उवाच ॥

अ ते वत ियािम ण ु राजथागमम ।्ऋषीणां वदतां पवू तुमासीथा मया ॥ ००३ ॥

उपदशेो न कत ो जाितहीन किचत ।्उपदशे े महाोष उपााय भाते ॥ ००४ ॥

िनदशनिमदं राजणु मे भरतष भ ।

४८ दानधम पव

वचन े राजथा पवू यिुधिर ॥ ००५ ॥

ामपदे वृं पा िहमवतः शभु े ॥ ००५ ॥

तामपदं पुयं नानावृगणायतुम ।्बगुलताकीण मगृिजिनषिेवतम ् ॥ ००६ ॥

िसचारणसघंु ं रं पिुतकाननम ।्ितिभब िभः कीण तापसैपशोिभतम ् ॥ ००७ ॥

ाणै महाभागःै सयू लनसिंनभःै ।िनयमतसपंःै समाकीण तपििभः ॥ ००८ ॥

दीितभै रते यताहारःै कृतािभः ॥ ००८ ॥

वदेायनघोषै नािदतं भरतष भ ।वालिखै बिभय ितिभ िनषिेवतम ् ॥ ००९ ॥

त किमुाहं कृा शूो दयाितः ।आगतो ामपदं पिूजत तपििभः ॥ ०१० ॥

तां ु ा मिुनगणावेकाहौजसः ।वहतो िविवधा दीाः संत भारत ॥ ०११ ॥

अथा बिुरभवपे भरतष भ ।ततोऽवीुलपितं पादौ सृ भारत ॥ ०१२ ॥

भवसादािदािम धम चत ु िजष भ ।तां ं भगवंु ाजियतमुहिस ॥ ०१३ ॥

वणा वरोऽहं भगवूो जााि सम ।

अाय ०१० ४९

शुषूां कत ुिमािम पाय सीद मे ॥ ०१४ ॥

कुलपितवाच ॥

न शिमह शेूण िलमाि वित तमु ।्आतां यिद त े बिुः शुषूािनरतो भव ॥ ०१५ ॥

भी उवाच ॥

एवमुु मिुनना स शूोऽिचयपृ ।कथम मया काय ा धम परा च मे ॥ ०१६ ॥

िवातमवें भवत ु किरे ियमानः ॥ ०१६ ॥

गामपदारूमटुजं कृतवां ु सः ।त विेदं च भिूमं च दवेतायतनािन च ॥ ०१७ ॥

िनवेय भरते िनयमोऽभवखुम ् ॥ ०१७ ॥

अिभषकेां िनयमावेतायतनषे ु च ।बिलं च कृा ा च दवेतां चापजूयत ् ॥ ०१८ ॥

सिनयमोपतेः फलाहारो िजतिेयः ।िनं सिंनिहतािभ ओषधीिभः फलैथा ॥ ०१९ ॥

अितथीजूयामास यथावमपुागतान ।्एवं िह समुहाालो ाम त वै ॥ ०२० ॥

अथा मिुनरागा व ै तमामम ।्सपंू ागतनेिष िविधवयतोषयत ् ॥ ०२१ ॥

५० दानधम पव

अनकूुलाः कथाः कृा यथावय पृत ।ऋिषः परमतजेी धमा ा सयंतिेयः ॥ ०२२ ॥

एवं स बश शू भरतष भ ।सोऽगदाममिृषः शंू ु ं नरष भ ॥ ०२३ ॥

अथ तं तापसं शूः सोऽवीरतष भ ।िपतकृाय किरािम त मऽेनुहं कु ॥ ०२४ ॥

बाढिमवे तं िव उवाच भरतष भ ।शिुचभू ा स शूु तषः पामानयत ् ॥ ०२५ ॥

अथ दभा वा ओषधीभ रतष भ ।पिवमासनं चवै बसृ च समपुानयत ् ॥ ०२६ ॥

अथ दिणमावृ बसृ परमशीिष काम ।्कृतामायतो ा ततमिृषरवीत ् ॥ ०२७ ॥

कुतैां पवू शीषा भव चोदखुः शिुचः ।स च तृतवाूः सव यिषरवीत ् ॥ ०२८ ॥

यथोपिदं मधेावी दभा दाथातथम ।्हकिविधं कृमंु तने तपिना ॥ ०२९ ॥

ऋिषणा िपतकृाय च स च धमपथ े ितः ।िपतकृाय कृत े चािप िवसृः स जगाम ह ॥ ०३० ॥

अथ दीघ काल स तूतापसः ।वन े पमगमकृुतने च तने व ै ॥ ०३१ ॥

अजायत महाराजराजवशं े महािुतः ॥ ०३१ ॥

अाय ०१० ५१

तथवै स ऋिषात कालधममवा ह ।परुोिहतकुले िव आजातो भरतष भ ॥ ०३२ ॥

एवं तौ त सभंतूावभुौ शूमनुी तदा ।मणे विध तौ चािप िवास ु कुशलावभुौ ॥ ०३३ ॥

अथववदे े वदे े च बभवूिष ः सिुनितः ।कयोग े चोेोितष े च परं गतः ॥ ०३४ ॥

से चािप परा ीितयोािप वध त ॥ ०३४ ॥

िपतय ुपरत े चािप कृतशौचः स भारत ।अिभिषः कृितभी राजपुः स पािथ वः ॥ ०३५ ॥

अिभिषेन स ऋिषरिभिषः परुोिहतः ॥ ०३५ ॥

स तं परुोधाय सखुमवसरतष भ ।रां शशास धमण जा पिरपालयन ् ॥ ०३६ ॥

पुयाहवाचन े िनं धम कायष ु चासकृत ।्उयाहसािप ा राजा परुोिहतम ् ॥ ०३७ ॥

एवं स बशो राजरुोधसमपुाहसत ् ॥ ०३७ ॥

लिया परुोधा ु बशं नरािधपम ।्उयं च सततं ासौ ममुानभतू ् ॥ ०३८ ॥

अथ शूे परुोधा ु सह राा समागतः ।कथािभरनकूुलाभी राजानमिभरामयत ् ॥ ०३९ ॥

५२ दानधम पव

ततोऽवीरंे स परुोधा भरतष भ ।वरिमाहं कंे या दं महातु े ॥ ०४० ॥

राजोवाच ॥

वराणां त े शतं दां िकमतुकंै िजोम ।हेा बमाना नादयें िह मे तव ॥ ०४१ ॥

परुोिहत उवाच ॥

एकं व ै वरिमािम यिद तुोऽिस पािथ व ।यदािस महाराज सं तद मानतृम ् ॥ ०४२ ॥

भी उवाच ॥

बाढिमवे तं राजा वुाच यिुधिर ।यिद ाािम वािम अजान त ु सवंदे ॥ ०४३ ॥

परुोिहत उवाच ॥

पुयाहवाचन े िनं धम कृषे ु चासकृत ।्शािहोमषे ु च सदा िकं ं हसिस वी माम ् ॥ ०४४ ॥

सीडं व ै भवित िह मनो मे हसता या ।कामया शािपतो राजाथा वुमहिस ॥ ०४५ ॥

भां िह कारणनेा न ते हामकारणम ।्कौतहूलं मे सभुशृं तने कथय मे ॥ ०४६ ॥

राजोवाच ॥

अाय ०१० ५३

एवमेु या िव यदवां भवदेिप ।अवयमवे वं णुकैमना िज ॥ ०४७ ॥

पवू दहेे यथा वृं तिबोध िजोम ।जाितं राहं वधानने मे ण ु ॥ ०४८ ॥

शूोऽहमभवं पवू तापसो भशृसयंतुः ।ऋिषतपां च तदाभिूजसम ॥ ०४९ ॥

ीयता िह तदा मानुहबिुना ।िपतकृाय या पवू मपुदशेः कृतोऽनघ ॥ ०५० ॥

बृां दभष ु हे च के च मिुनसम ॥ ०५० ॥

एतने कम दोषणे परुोधामजायथाः ।अहं राजा च िवे पय काल पय यम ् ॥ ०५१ ॥

मृते पुदशेने या ािमदं फलम ् ॥ ०५१ ॥

एताारणाहस ेां िजोम ।न ां पिरभवहसािम गुभ वान ् ॥ ०५२ ॥

िवपय यणे मे मुने सतंते मनः ।जाितं राहं तुमतां हसािम व ै ॥ ०५३ ॥

एवं तवों िह तप उपदशेने नािशतम ।्परुोिहतमुृ यत ं पनुभ व े ॥ ०५४ ॥

इतमधमामां मा योिन ं ासे िज ।गृतां िवणं िव पतूाा भव सम ॥ ०५५ ॥

५४ दानधम पव

भी उवाच ॥

ततो िवसृो राा त ु िवो दानानकेशः ।ाणेो ददौ िवं भिूमं ामां सव शः ॥ ०५६ ॥

कृािण चीा च ततो यथोािन िजोमः ।तीथा िन चािभगा व ै दानािन िविवधािन च ॥ ०५७ ॥

दा गावै िवाणां पतूाा सोऽभविजः ।तमवे चामं गा चचार िवपलंु तपः ॥ ०५८ ॥

ततः िसिं परां ाो ाणो राजसम ।समंताभवषेामामऽेऽमवािसनाम ् ॥ ०५९ ॥

एवं ाो महृमिृषः स नपृसम ।ाणने न वं ताणा वरे जन े ॥ ०६० ॥

वज येपदशें च सदवै ाणो नपृ ।उपदशें िह कुवा णो िजः कृमवायुात ् ॥ ०६१ ॥

एिषतं सदा वाचा नपृणे िजसमात ।्न विमह िह िकिणा वरे जन े ॥ ०६२ ॥

ाणाः िया वैयायो वणा िजातयः ।एतषे ु कथयाजाणो न ित ॥ ०६३ ॥

तािन वं किचििदतः ।सूा गितिह धम या कृतािभः ॥ ०६४ ॥

ताौनािन मनुयो दीां कुव ि चाताः । भयााजानभुाषि िकन ॥ ०६५ ॥

ियो िनवासानािन ५५

धािम का गणुसपंाः साज वपरायणाः ।वाचािभहताः ावुीह ृतम ् ॥ ०६६ ॥

उपदशेो न कत ः कदािचदिप किचत ।्उपदशेाि तापं ाणः समवायुात ् ॥ ०६७ ॥

िवमृय तााने वं धम िमता ।सानतृने िह कृत उपदशेो िहनि व ै ॥ ०६८ ॥

विमह पृने िविनि िवपय यम ।्स चोपदशेः कत ो यने धम मवायुात ् ॥ ०६९ ॥

एते सव माातमपुदशे े कृत े सित ।महाेशो िह भवित ताोपिदशेिचत ् ॥ ०७० ॥

ियो िनवासानािन

अाय ०११यिुधिर उवाच ॥

कीशे पुष े तात ीष ु वा भरतष भ ।ीः पा वसते िनं ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

५६ दानधम पव

अ ते वत ियािम यथां यथातुम ।्िणी दवेकीपुसिंनधौ पय पृत ॥ ००२ ॥

नारायणागतां ल ; ा ियं पसमानवाम ।्कौतहूलािितचानेा ; प माता मकरज ॥ ००३ ॥

कानीह भतूापुसवेस े ं ; सिंतती कािन न सवेस े म ।्तािन िलोकेरभतूकाे ; तने मे िूह महिष के ॥ ००४ ॥

एवं तदा ीरिभभामाणा ; देा समं गडज ।उवाच वां मधरुािभधान ं ; मनोहरं चमखुी सा ॥ ००५ ॥

वसािम से सभुग े गे; द े नरे कम िण वत मान े ।नाकम शीले पुष े वसािम ; न नािके सािरके कृते ॥ ००६ ॥

न िभवृ े न नशृसंवृ े ; न चािप चौरे न गुसयू े ॥ ००६ ॥

ये चातजेोबलससारा ; ि कुि च य त ।न दिेव ितािम तथािवधषे ु; नरषे ु ससंुमनोरथषे ु ॥ ००७ ॥

यािन ाथ यत े न िकं िच ; भावोपहताराा ।तेसतंोषरतषे ु िनं ; नरषे ु नाहं िनवसािम दिेव ॥ ००८ ॥

वसािम धम शीलेष ु धम षे ु महास ु ।वृसिेवष ु दाषे ु सषे ु महास ु ॥ ००९ ॥

ीष ु ाास ु दाास ु दवेिजपरास ु च ।वसािम सशीलास ुभाविनरतास ु च ॥ ०१० ॥

कीण भाडामनवेकािरण ; सदा च भत ुः ितकूलवािदनीम ।्पर वेमािभरतामला ;मवेिंवधां पिरवज यािम ॥ ०११ ॥

अाय ०११ ५७

लोलामचोामवलेिहन च ; पतेधयैा कलहियां च ।िनािभभतूां सततं शयाना ;मवेिंवधां पिरवज यािम ॥ ०१२ ॥

सास ु िनं ियदशनास ु; सौभाययुास ु गणुाितास ु ।वसािम नारीष ु पिततास ु; काणशीलास ु िवभिूषतास ु ॥ ०१३ ॥

यानषे ु कास ु िवभषूणषे ु; यषे ु मघेषे ु च विृमु ।वसािम फुास ु च पिनीष ु; नवीथीष ु च शारदीष ु ॥ ०१४ ॥

शलेैष ु गोषे ु तथा वनषे ु; सरःस ु फुोलपजषे ु ।नदीष ु हंसननािदतास ु; ौावघुरशोिभतास ु ॥ ०१५ ॥

िवीण कूलदशोिभतास ु; तपििसिजसिेवतास ु ।वसािम िनं सबुदकास ु; िसहंगै जैाकुिलतोदकास ु ॥ ०१६ ॥

मे गजे गोवषृभ े नरेे ; िसहंासन े सुष े च िनम ् ॥ ०१६ ॥

यिहृे यते हवाहो ; गोाणात े दवेता ।काले च पुबै लयः िये ; तिहृे िनमपुिैम वासम ् ॥ ०१७ ॥

ाायिनषे ु िजषे ु िनं ; े च धमा िभरत े सदवै ।वैय े च कृािभरत े वसािम ; शेू च शुषूणिनयेु ॥ ०१८ ॥

नारायणे केमना वसािम ; सवण भावने शरीरभतूा ।तिि धमः समुहाििवो ; यता चा तथा ियम ् ॥ ०१९ ॥

नाहं शरीरणे वसािम दिेव ; नवैं मया शिमहािभधातमु ।्यिं ु भावने वसािम प ुिंस ; स वध त े धम यशोथ कामःै ॥ ०२० ॥

५८ दानधम पव

भ गानोपाानम ्

अाय ०१२यिुधिर उवाच ॥

ीप ुसंयोः संयोग ेशः कािधको भवते ।्एते सशंयं राजथावुमहिस ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्भानने श यथा वरैमभूरुा ॥ ००२ ॥

परुा भानो नाम राजिष रितधािम कः ।अपुः स नरा पुाथ यमाहरत ् ॥ ००३ ॥

अिु ं नाम राजिष िरिं महाबलः ।ायिषे ु मा नां पुकाम चेते ॥ ००४ ॥

इो ाा त ु तं यं महाभागः सरुेरः ।अरं त राजषरिियतानः ॥ ००५ ॥

किचथ काल मगृयामटतो नपृ ।इदमरिमवे शो नपृममोहयत ् ॥ ००६ ॥

एकाने च राजिष ा इणे मोिहतः ।न िदशोऽिवत नपृः िुपासािदतदा ॥ ००७ ॥

अाय ०१२ ५९

इतते व ै धावमतृािदतो नपृः ।सरोऽपयुिचरं पणू परमवािरणा ॥ ००८ ॥

सोऽवगा सरात पाययामास वािजनम ् ॥ ००८ ॥

अथ पीतोदकं सोऽं वृ े बा नपृोमः ।अवगा ततः ातो राजा ीमवाप ह ॥ ००९ ॥

आानं ीकृतं ा ीिडतो नपृसमः ।िचानगुतसवा ा ाकुलेियचतेनः ॥ ०१० ॥

आरोिहे कथं ं कथं याािम व ै परुम ।्अिु ं नाम इं म े पुाणां शतमौरसम ् ॥ ०११ ॥

जातं महाबलानां व ै तावािम िकं हम ।्दारषे ु चादीयषे ु पौरजानपदषे ु च ॥ ०१२ ॥

मृं च तनुं च िववं तथवै च ।ीगणुा ऋिषिभः ोा धम ताथ दिश िभः ॥ ०१३ ॥

ायामः ककशं च वीय च पुष े गणुाः ॥ ०१३ ॥

पौषं िवनं म े ीं केनािप मऽेभवत ।्ीभावाथमं त ु पनुरारोढमुुहे ॥ ०१४ ॥

महता थ खदेने आां नरािधपः ।पनुरायारंु तात ीभतूो नपृसम ॥ ०१५ ॥

पुा दारा भृा पौरजानपदा ते ।िकं िदं िित िवाय िवयं परमं गताः ॥ ०१६ ॥

६० दानधम पव

अथोवाच स राजिष ः ीभतूो वदतां वरः ।मगृयामि िनया तो बलःै पिरवतृो ढम ् ॥ ०१७ ॥

उाः ािवशं घोरामटव दवैमोिहतः ॥ ०१७ ॥

अटां च सघुोरायां तृात नचतेनः ।सरः सुिचरमपयं पििभवृ तम ् ॥ ०१८ ॥

तावगाढः ीभतूो ं दवैा सशंयः ।अतृ इव पुाणां दाराणां च धन च ॥ ०१९ ॥

उवाच पुां ततः ीभतूः पािथ वोमः ।संीा भुतां रां वन ं याािम पुकाः ॥ ०२० ॥

अिभिष स पुाणां शतं राजा वनं गतः ॥ ०२० ॥

तामामे ियं तात तापसोऽवपत ।तापसनेा पुाणामामऽेभवतम ् ॥ ०२१ ॥

अथ सा तातुाृ पवू पुानभाषत ।पुषे सतुा ययूं ीे चमे े शतं सतुाः ॥ ०२२ ॥

एक भुतां रां ातभृावने पुकाः ।सिहता ातरऽेथ रां बभुिुजरे तदा ॥ ०२३ ॥

ताा ातभृावने भुानाामुमम ।्िचयामास दवेेो मनुािभपिरतुः ॥ ०२४ ॥

उपकारोऽ राजषः कृतो नापकृतं मया ॥ ०२४ ॥

अाय ०१२ ६१

ततो ाणपणे दवेराजः शततःु ।भदेयामास ताा नगरं व ै नपृाजान ् ॥ ०२५ ॥

ातणॄां नाि सौां यऽेके िपतःु सतुाः ।राहतेोिव विदताः कयप सरुासरुाः ॥ ०२६ ॥

ययूं भानापाापसतेरे सतुाः ।कयप सरुावै असरुा सतुाथा ॥ ०२७ ॥

युाकं पतैकंृ रां भुत े तापसाजःै ॥ ०२७ ॥

इणे भिेदताे त ु युऽेोमपातयन ।्तुा तापसी चािप सतंा रोद ह ॥ ०२८ ॥

ाणनाे तािमोऽथापृत ।केन ःखने सतंा रोिदिष ं वरानन े ॥ ०२९ ॥

ाणं त ु ततो ा सा ी कणमवीत ।्पुाणां े शत े ालेन िविनपाितत े ॥ ०३० ॥

अहं राजाभवं िव त पुशतं मया ।समुं सुपाणां िवाानां िजोम ॥ ०३१ ॥

कदािचगृयां यात उाो गहन े वन े ।अवगाढ सरिस ीभतूो ाणोम ॥ ०३२ ॥

पुााे िता वनमि ततो गतः ॥ ०३२ ॥

िया मे पुशतं तापसने महाना ।आमे जिनतं ीताे नगरं मया ॥ ०३३ ॥

६२ दानधम पव

तषेां च वरैमुं कालयोगने व ै िज ।एतोचािम िवे दवैनेािभपिरतुा ॥ ०३४ ॥

इां ःिखतां ा अवीषं वचः ।परुा सुःसहं भे मम ःखं या कृतम ् ॥ ०३५ ॥

इिने यजता मामना म त े ।इोऽहमि ब ुे वरंै त े यािततं मया ॥ ०३६ ॥

इं त ु ा राजिष ः पादयोः िशरसा गतः ।सीद िदशे पुकामने स तःु ॥ ०३७ ॥

इिदशशा ल त मे मुहिस ॥ ०३७ ॥

िणपातने तेः पिरतुो वरं ददौ ।पुा व ै कतमे राजीव ु तव शसं मे ॥ ०३८ ॥

ीभतू िह ये जाताः पुषाथ यऽेभवन ् ॥ ०३८ ॥

तापसी त ु ततः शमवुाच यतािलः ।ीभतू िह ये जाताे म े जीव ु वासव ॥ ०३९ ॥

इु िवितो ः ियं प तां पनुः ।पुषोािदता य े त े कथं ेाः सतुाव ॥ ०४० ॥

ीभतू िह ये जाताः हेेोऽिधकः कथम ।्कारणं ोतिुमािम ते वुिमहाहिस ॥ ०४१ ॥

वुाच ॥

ियािधकः हेो न तथा पुष वै ।

अाय ०१२ ६३

ताे श जीव ु य े जाताः ीकृत वै ॥ ०४२ ॥

भी उवाच ॥

एवमेु ततिः ीतो वामवुाच ह ।सव एवहे जीव ु पुाे सवािदिन ॥ ०४३ ॥

वरं च वणृ ु राजे यं िमिस सुत ।पुषमथ ीं मो यदिभकािस ॥ ०४४ ॥

वुाच ॥

ीमवे वणृ े श सेिय वासव ।एवमुु दवेेां ियं वुाच ह ।पुषं कथं ा ीं रोचयस े िवभो ॥ ०४६ ॥

एवमुः वुाच ीभतूो राजसमः ।ियाः पुषसयंोग े ीितरिधका सदा ॥ ०४७ ॥

एताारणा ीमवे वणृोहम ् ॥ ०४७ ॥

रमे चवैािधकं ीे सं व ै दवेसम ।ीभावने िह तुोऽि गतां िदशािधप ॥ ०४८ ॥

एवमिित चोा तामापृ ििदवं गतः ।एवं िया महाराज अिधका ीितते ॥ ०४९ ॥

६४ दानधम पव

शभुाशभुकम फलम ्

अाय ०१३यिुधिर उवाच ॥

िकं कत ं मनुणे लोकयाािहतािथ ना ।कथं व ै लोकयाां त ु िकंशील समाचरते ् ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

कायने ििवधं कम वाचा चािप चतिुव धम ।्मनसा ििवधं चवै दश कमपथांजते ् ॥ ००२ ॥

ाणाितपातं ैं च परदारमथािप च ।ीिण पापािन कायने सव तः पिरवज यते ् ॥ ००३ ॥

असलापं पां पशैुमनतृं तथा ।चािर वाचा राजे न जेानिुचयते ् ॥ ००४ ॥

अनिभा परषे ु सव सषे ु सौदम ।्कम णां फलमीित ििवधं मनसा चरते ् ॥ ००५ ॥

तााायमनसा नाचरदेशभुं नरः ।शभुाशभुााचरि त तातु े फलम ् ॥ ००६ ॥

उपमपूाानम ् ६५

उपमपूाानम ्

िशववः

अाय ०१४यिुधिर उवाच ॥

िपतामहशेाय िवभो नामााच शभंवे ।बवे िवमायाय महाभायं च ततः ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

सरुासरुगरुो दवे िवो ं वुमहिस ।िशवाय िवपाय यां पृिुधिरः ॥ ००२ ॥

नाां सहं दवे तिडना योिनना ।िनविेदतं लोके णो यरुाभवत ् ॥ ००३ ॥

पैायनभतृयथवैमे े तपोधनाः ।ऋषयः सुता दााः व ु गदतव ॥ ००४ ॥

वुाय निन े हो े गो े िवसजृऽेये ।महाभायं िवभो िूह मिुडनऽेथ कपिदन े ॥ ००५ ॥

वासदुवे उवाच ॥

न गितः कम णां शा वेमुीश ततः ।िहरयगभ मखुा दवेाः सेा महष यः ।न िवय िनधनमािदं वा सूदिश नः ॥ ००७ ॥

६६ दानधम पव

स कथं नरमाणे शो ात ुं सतां गितः ॥ ००७ ॥

ताहमसरु कािंगवतो गणुान ।्भवतां कीत ियािम तशेाय यथातथम ् ॥ ००८ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

एवमुा त ु भगवाणुां महानः ।उपृय शिुचभू ा कथयामास धीमतः ॥ ००९ ॥

वासदुवे उवाच ॥

शुषूं ाणेां च तात यिुधिर ।ं चापगये नामािन िनशामय जगतःे ॥ ०१० ॥

यदवां च मे पवू साहतेोः सुरम ।्यथा च भगवाो मया पवू समािधना ॥ ०११ ॥

शरे िनहत े पवू रौिणयेने धीमता ।अतीत े ादशे वष जाववीि माम ् ॥ ०१२ ॥

ुचादेादीिुया वी पुकान ।्पुािथ नी मामपुे वामाह यिुधिर ॥ ०१३ ॥

शरंू बलवतां ें कापमकषम ।्आतुं मम सतुं यातु मािचरम ् ॥ ०१४ ॥

न िह तऽेामीह िष ुलोकेष ु िकन ।लोकाजृेमपरािनकुलोह ॥ ०१५ ॥

या ादश वषा िण वायभुतूने शुता ।

अाय ०१४ ६७

आरा पशभुता रं िया जिनताः सतुाः ॥ ०१६ ॥

चादेः सचुा चावषेो यशोधरः ।चावाायशाः ुः शभंरुवे च ॥ ०१७ ॥

यथा त े जिनताः पुा ियाािवमाः ।तथा ममािप तनयं य बलशािलनम ् ॥ ०१८ ॥

इवें चोिदतो देा तामवोचं समुमाम ।्अनजुानीिह मां राि किरे वचनं तव ॥ ०१९ ॥

सा च मामवी िवजयाय िशवाय च ॥ ०१९ ॥

ा िशवः कायप नो दवेा मनोनगुाः ।ेौषो यवाहाांिृषगणा धरा ॥ ०२० ॥

समुा दिणा ोभा ऋािण िपतरो हाः ।दवेपो दवेका दवेमातर एव च ॥ ०२१ ॥

मरािण गाव चमाः सिवता हिरः ।सािवी िवा च ऋतवो वराः पाः ॥ ०२२ ॥

णा लवा मुता िनमषेा यगुपय याः ।रु सव गतं ां यादव सखुावहम ् ॥ ०२३ ॥

अिरं ग पानममो भवानघ ॥ ०२३ ॥

एवं कृतयनयाहं ; तामनुाय कपीपुीम ।्िपतःु समीप े नरसम ; मातु रा तथाक ॥ ०२४ ॥

तमथ मावे यदवीां ; िवाधरे सतुा भशृाता ।

६८ दानधम पव

ताननुाय तदाितःखा ;दं तथवैाितबलं च रामम ् ॥ ०२५ ॥

ाानुां गुजनादहं तामिचयम ।्सोऽवहिमवं मां ा चनै ं सज यम ् ॥ ०२६ ॥

ताहमतुाावानपयं िगिरसमे ।ें च तपसां ें पयााममुमम ् ॥ ०२७ ॥

िदं वयैाप उपमोम हानः ।पिूजतं दवेगवा ा ला समितम ् ॥ ०२८ ॥

धवककुभकदनािरकेलःै ; कुरबककेतकजपुाटलािभः ।वटवणकवनाभिबःै ; सरलकिपियालसालतालःै ॥ ०२९ ॥

बदरीकुपुागरैशोकााितमुकैः ।भातकैम धकैू चकैः पनसैथा ॥ ०३० ॥

वबै िवधवैृ ःै फलपुदयै ुतम ।्पुगुलताकीण कदलीषडशोिभतम ् ॥ ०३१ ॥

नानाशकुिनसभंोःै फलवैृ रैलतम ।्यथाानिविनिभैू िषतं वनरािजिभः ॥ ०३२ ॥

वारणशा लिसहंीिपसमाकुलम ।्कुरबिहणाकीण माजा रभजुगावतृम ् ॥ ०३३ ॥

पगूै मगृजातीनां मिहष िनषिेवतम ् ॥ ०३३ ॥

नानापुरजोिमो गजदानािधवािसतः ।िदीगीतबलो मातोऽ सखुो ववौ ॥ ०३४ ॥

अाय ०१४ ६९

धारािननादिैव हगणादःै ; शभुैथा बृिंहतःै कुराणाम ।्गीतैथा िकंनराणामदुारःै ; शभुःै नःै सामगानां च वीर ॥ ०३५ ॥

अिचं मनसाःै सरोिभः समलतम ।्िवशालैािशरणभैू िषतं कुशसवंतृम ् ॥ ०३६ ॥

िवभिूषतं पुयपिवतोयया ; सदा च जुं नपृ जुकया ।महािभध म भतृां विर ै ;म हिष िभभू िषतमिकःै ॥ ०३७ ॥

वााहाररैपुजै िनःै ; संालयै ितिभा निनःै ।धमूाशनैपःै ीरपै ; िवभिूषतं ाणेःै समात ् ॥ ०३८ ॥

गोचािरणोऽथामकुा दोखिलनथा ।मरीिचपाः फेनपा तथवै मगृचािरणः ॥ ०३९ ॥

सुःखाियमांांाहतः सतुपोितान ।्पयुुनयनः वेमुपुचमे ॥ ०४० ॥

सपुिूजतं दवेगणमै हािभः ; िशवािदिभभा रत पुयकमिभः ।रराज ताममडलं सदा ; िदवीव राजिवमडलं यथा ॥ ०४१ ॥

ीडि सपन कुला मगृैा ा िमवत ।्भावाीतपसः सिंनकष गणुािताः ॥ ०४२ ॥

तामपदे े े सव भतूमनोरमे ।सिेवत े िजशा लवैदवदेापारगःै ॥ ०४३ ॥

नानािनयमिवातैिषिभ महािभः ।िवशवे चापयं जटाचीरधरं भमु ् ॥ ०४४ ॥

तजेसा तपसा चवै दीमान ं यथानलम ।्

७० दानधम पव

िशमगतं शां यवुान ं ाणष भम ् ॥ ०४५ ॥

िशरसा वमानं मामपुमरुभाषत ॥ ०४५ ॥

ागतं पुडरीका सफलािन तपािंस नः ।यूः पजूयिस नो ो िुमिस ॥ ०४६ ॥

तमहं ािलभू ा मगृपिथािष ु ।धम च िशवग च समपृमनामयम ् ॥ ०४७ ॥

ततो मां भगवानाह साा परमवनुा ।लसे तनयं कृ आतुमसशंयम ् ॥ ०४८ ॥

तपः समुहदााय तोषयशेानमीरम ।्इह दवेः सपीकः समाीडधोज ॥ ०४९ ॥

इहवै दवेताें दवेाः सिष गणाः परुा ।तपसा चयण सने च दमने च ॥ ०५० ॥

तोषिया शभुाामाावुं े जनाद न ॥ ०५० ॥

तजेसां तपसां चवै िनिधः स भगवािनह ।शभुाशभुािताावािसजृिपिप ॥ ०५१ ॥

आे देा सहािचो यं ाथ यिस शहुन ् ॥ ०५१ ॥

िहरयकिशपयुऽभूानवो मेकनः ।तने सवा मरैय शवा ां समाब ुदम ् ॥ ०५२ ॥

तवै पुवरो मरो नाम िवतुः ।महादवेवरां वषा ब ुदमयोधयत ् ॥ ०५३ ॥

अाय ०१४ ७१

िवों च तोरं वमाखडल च ।शीण परुाभवात हाेष ु केशव ॥ ०५४ ॥

अमाना िवबधुा हणे सबुलीयसा ।िशवदवरारुसरुेारुा भशृम ् ॥ ०५५ ॥

तुो िवुभािप िलोकेरतामदात ।्शतं वष सहाणां सव लोकेरोऽभवत ् ॥ ०५६ ॥

ममवैानचुरो िनं भिवतासीित चावीत ् ॥ ०५६ ॥

तथा पुसहाणामयतुं च ददौ भःु ।कुशीपं च स ददौ राने भगवानजः ॥ ०५७ ॥

तथा शतमखुो नाम धाा सृो महासरुः ।यने वष शतं सामामासंै तोऽनलः ॥ ०५८ ॥

तं ाह भगवांुः िकं करोमीित शरः ॥ ०५८ ॥

तं व ै शतमखुः ाह योगो भवत ु मऽेतुः ।बलं च दवैते शातं संय मे ॥ ०५९ ॥

ायभंवुः तुािप पुाथ मभवरुा ।आिवय योगनेाानं ीिण वष शतािप ॥ ०६० ॥

त दवेोऽददुाहं तसुिंमतान ।्योगेरं दवेगीतं वे कृ न सशंयः ॥ ०६१ ॥

वालिखा मघवता अवाताः परुा िकल ।तःै ुभै गवाुपसा तोिषतो भतू ् ॥ ०६२ ॥

७२ दानधम पव

तांािप दवैतेः ाह ीतो जगितः ।सपुण सोमहता रं तपसोादियथ ॥ ०६३ ॥

महादवे रोषा आपो नाः परुाभवन ।्ता सकपालेन दवेरैाः वित ताः ॥ ०६४ ॥

अभेा या िप भता रं सं वािदनी ।नाहं त मनुभेू यो वशगा ां कथन ॥ ०६५ ॥

इुा सा महादवेमगरणं िकल ॥ ०६५ ॥

िनराहारा भयादेीिण वष शतािप ।अशते मसुलेवे सादाथ भव सा ॥ ०६६ ॥

तामवीसवेो भिवता व ै सतुव ।वशं े तववै नाा त ुाितं याित चिेताम ् ॥ ०६७ ॥

शाकः सिंशताा व ै नव वष शतािप ।आराधयामास भवं मनोयने केशव ॥ ०६८ ॥

तं चाह भगवांुो कारो भिविस ।वाया च ते कीित लैोे व ै भिवित ॥ ०६९ ॥

अयं च कुलं तऽे ु महिष िभरलतम ् ॥ ०६९ ॥

साविण ािप िवात ऋिषरासीृत े यगु े ।इह तने तपं षिं वष शताथ ॥ ०७० ॥

तमाह भगवाुः सााुोऽि तऽेनघ ।कृोकिवातो भिवताजरामरः ॥ ०७१ ॥

अाय ०१४ ७३

मयािप च यथा ो दवेदवेः परुा िवभःु ।सााशपुितात तािप ण ु माधव ॥ ०७२ ॥

यदथ च महादवेः यतने मया परुा ।आरािधतो महातजेाािप ण ु िवरम ् ॥ ०७३ ॥

यदवां च मे पवू दवेदवेाहेरात ।्तवमिखलेना कथियािम तऽेनघ ॥ ०७४ ॥

परुा कृतयगु े तात ऋिषरासीहायशाः ।ापाद इित ातो वदेवदेापारगः ॥ ०७५ ॥

ताहमभवं पुो धौािप ममानजुः ॥ ०७५ ॥

किचथ काल धौने सह माधव ।आगमामं ीडनुीनां भािवतानाम ् ॥ ०७६ ॥

तािप च मया ा माना पयिनी ।लितं च मया ीरं ातो मतृोपमम ् ॥ ०७७ ॥

ततः िपं समालो तोयने सह माधव ।आवयोः ीरिमवे पानाथ मपुनीयत े ॥ ०७८ ॥

अथ गं पयात कदािचािशतं मया ।ततः िपरसं तात न मे ीितमदुावहत ् ॥ ०७९ ॥

ततोऽहमवुं बााननीमानदा ।ीरोदनसमायंु भोजनं च य मे ॥ ०८० ॥

ततो मामवीाता ःखशोकसमिता ।

७४ दानधम पव

पुहेािर मिू चााय माधव ॥ ०८१ ॥

कुतः ीरोदन ं व मनुीनां भािवतानाम ।्वन े िनवसतां िनं कमलूफलािशनाम ् ॥ ०८२ ॥

असा िवपां वरदं ाणमुयम ।्कुतः ीरोदन ं व सखुािन वसनािन च ॥ ०८३ ॥

तं प सदा व सवभावने शरम ।्तसादा कामेः फलं ािस पुक ॥ ०८४ ॥

जनाचः ुा तदाभिृत शहुन ।्मम भिमहादवे े निैकी समपत ॥ ०८५ ॥

ततोऽहं तप आाय तोषयामास शरम ।्िदं वष सहं त ु पादाुािवितः ॥ ०८६ ॥

एकं वष शतं चवै फलाहारदाभवम ।्ितीयं शीण पणा शी ततृीयं चाभुोजनः ॥ ०८७ ॥

शतािन स चवैाहं वायभुदाभवम ् ॥ ०८७ ॥

ततः ीतो महादवेः सव लोकेरः भःु ।शपं स कृा त ु सवदवगणवैृ तः ॥ ०८८ ॥

सहादा भूा वपािणम हायशाः ॥ ०८८ ॥

सधुावदातं रां कण मदोटम ।्आविेतकरं रौं चतदु ं महागजम ् ॥ ०८९ ॥

समाित भगवाीमानः तजेसा ।

अाय ०१४ ७५

आजगाम िकरीटी त ु हारकेयरूभिूषतः ॥ ०९० ॥

पाडुरणेातपणे ियमाणने मधू िन ।सेमानोऽरोिभ िदगवनािदतः ॥ ०९१ ॥

ततो मामाह दवेेः ीतऽेहं िजोम ।वरं वणृी मं ये मनिस वत त े ॥ ०९२ ॥

श तु वचः ुा नाहं ीतमनाभवम ।्अवुं च तदा कृ दवेराजिमदं वचः ॥ ०९३ ॥

नाहं ो वरं काे नाादिप दवैतात ।्महादवेात े सौ समतेवीिम त े ॥ ०९४ ॥

पशपुितवचनावािम सः ; कृिमरथ वा तरनकेशाखः ।अपशपुितवरसादजा मे ; िभवुनरािवभिूतरिना ॥ ०९५ ॥

अिप कीटः पतो वा भवयें शराया ।न त ु श या दं लैोमिप कामये ॥ ०९६ ॥

यावशाशकलामलबमौिल ;न ीयत े पशपुितभ गवामशेः ।तावरामरणजशतािभघात ै; ःखािन दहेिविहतािन समुहािम ॥ ०९७ ॥

िदवसकरशशाविदीं ; िभवुनसारमपारमामकेम ।्अजरममरमसा ं ; जगित पमुािनह को लभते शािम ् ॥ ०९८ ॥

श उवाच ॥

कः पनुव हतेवु ईशे कारणकारणे ।यने दवेातऽेासादं नािभकािस ॥ ०९९ ॥

७६ दानधम पव

उपमुवाच ॥

हतेिुभवा िकमैे ईशः कारणकारणम ।्न शुमु यद िलमत े सरुःै ॥ १०० ॥

का सरुःै सविलं मुा महेरम ।्अतऽेिच तपवू वा िूह यि ते िुतः ॥ १०१ ॥

य ा च िवु ं चािप सह दवैतःै ।अच यं सदा िलं ताेतमो िह सः ॥ १०२ ॥

तारमहं काे िनधनं वािप कौिशक ।ग वा ित वा श यथें बलसदून ॥ १०३ ॥

काममषे वरो मऽे ुशापो वािप महेरात ।्न चाां दवेतां काे सव कामफलािप ॥ १०४ ॥

एवमुा त ु दवेंे ःखादाकुिलतिेयः ।न सीदित मे ः िकमतेिदित िचयन ् ॥ १०५ ॥

अथापयं णनेवै तमवेरैावतं पनुः ॥ १०५ ॥

हंसकुेसशं मणृालकुमदुभम ।्वषृपधरं सााीरोदिमव सागरम ् ॥ १०६ ॥

कृपंु महाकायं मधिुपललोचनम ।्जानूदने दाा च सवतः समलतम ् ॥ १०७ ॥

रां समुहानासं सकुण सकुटीतटम ।्सपुा िवपलुं सुपं चादशनम ् ॥ १०८ ॥

अाय ०१४ ७७

ककुदं त चाभाित मापयू िवितम ।्तषुारिगिरकूटाभं िसतािशखरोपमम ् ॥ १०९ ॥

तमाित भगवावेदवेः सहोमया ।अशोभत महादवेः पौण माािमवोडुराट ् ॥ ११० ॥

त तजेोभवो विः समघेः नियमुान ।्सहिमव सयूा णां सव मावृ ितित ॥ १११ ॥

ईरः समुहातजेाः सवंत क इवानलः ।यगुाे सव भतूािन िदधिुरव चोतः ॥ ११२ ॥

तजेसा त ु तदा ा े िन रीे समतः ।पनुिदयः िकमतेिदित िचयम ् ॥ ११३ ॥

मुत िमव तजेो ा सवा िदशो दश ।शां च णनेवै दवेदवे मायया ॥ ११४ ॥

अथापयं ितं ाण ुं भगवं महेरम ।्सौरभयेगतं सौं िवधमूिमव पावकम ् ॥ ११५ ॥

सिहतं चासवा ा पाव ा परमेरम ् ॥ ११५ ॥

नीलकठं महाानमसं तजेसां िनिधम ।्अादशभजुं ाण ुं सवा भरणभिूषतम ् ॥ ११६ ॥

शुारधरं दवें शुमाानलेुपनम ।्शुजमनाधृं शुयोपवीितनम ् ॥ ११७ ॥

गायिनृ मानै उतििरततः ।वतृं पािरषदिैदरैातुपरामःै ॥ ११८ ॥

७८ दानधम पव

बालेमकुुटं पाडुं शरिमवोिदतम ।्ििभनःै कृतोोतं ििभः सयूिरवोिदतःै ॥ ११९ ॥

अशोभत च दवे माला गा े िसतभ े ।जातपमयःै पै िथता रभिूषता ॥ १२० ॥

मिूत मि तथाािण सवतजेोमयािन च ।मया ािन गोिव भवािमततजेसः ॥ १२१ ॥

इायधुसहाभं धनु महानः ।िपनाकिमित िवातं स च व ै पगो महान ् ॥ १२२ ॥

सशीष महाकायीदंो िवषोणः ।ाविेतमहाीवः ितः पुषिवहः ॥ १२३ ॥

शर सयू साशः कालानलसमिुतः ।यदं महाघोरं िदं पाशपुतं महत ् ॥ १२४ ॥

अितीयमिनदयं सव भतूभयावहम ।्सुिलं महाकायं िवसजृिमवानलम ् ॥ १२५ ॥

एकपादं महादं ं सहिशरसोदरम ।्सहभजुिजामिुरिमवानलम ् ॥ १२६ ॥

ााारायणादैादायेादिप वाणात ।्यििशं महाबाहो सव शिवघातनम ् ॥ १२७ ॥

यने तिपरंु दा णाीकृतं परुा ।शरणेकेैन गोिव महादवेने लीलया ॥ १२८ ॥

अाय ०१४ ७९

िनद दाह जगृं लैों सचराचरम ।्महेरभजुोृं िनमषेाधा सशंयः ॥ १२९ ॥

नावो य लोकेऽििवसुरुेिप ।तदहं वांात आया तुमुमम ् ॥ १३० ॥

गुमं परं चािप तुािधकमवे वा ।यलिमित ातं सव लोकेष ुशिूलनः ॥ १३१ ॥

दारयेह कृां शोषयेा महोदिधम ।्सहंरेा जगृं िवसृं शलूपािणना ॥ १३२ ॥

यौवनाो हतो यने माधंाता सबलः परुा ।चवत महातजेािलोकिवजयी नपृः ॥ १३३ ॥

महाबलो महावीय ः शतुपरामः ।करनेवै गोिव लवणहे रसः ॥ १३४ ॥

तलमिततीां सभुीमं लोमहष णम ।्ििशखां कुुट कृा तज मानिमव ितम ् ॥ १३५ ॥

िवधमूं सािच ष ं कृं कालसयू िमवोिदतम ।्सप हमिनदयं पाशहिमवाकम ् ॥ १३६ ॥

वानि गोिव तदं सिंनधौ ॥ १३६ ॥

परशुीधार दो राम यः परुा ।महादवेने तुने ियाणां यरः ॥ १३७ ॥

कात वीय हतो यने चवत महामधृ े ॥ १३७ ॥

८० दानधम पव

िःसकृः पिृथवी यने िनःिया कृता ।जामदने गोिव रामणेािकमणा ॥ १३८ ॥

दीधारः सरुौाः सप कठाविेतः ।अभविलनोऽाशे दीवििशखोपमः ॥ १३९ ॥

असंयेािन चाािण त िदािन धीमतः ।ाधातो मयतैािन कीित तािन तवानघ ॥ १४० ॥

सदशेे त ु दवे ा लोकिपतामहः ।िदं िवमानमााय हंसयंु मनोजवम ् ॥ १४१ ॥

वामपा गतवै तथा नारायणः ितः ।वनैतयें समााय शचगदाधरः ॥ १४२ ॥

ो मयरूमााय ितो देाः समीपतः ।शिं कठे समादाय ितीय इव पावकः ॥ १४३ ॥

परुावै दवे निं पयावितम ।्शलंू िव ितं ितीयिमव शरम ् ॥ १४४ ॥

ायभंवुाा मनवो भृवाा ऋषयथा ।शाा दवेतावै सव एव समयःु ॥ १४५ ॥

तऽेिभवा महाानं पिरवाय समतः ।अवुििवधःै ोमै हादवें सरुादा ॥ १४६ ॥

ा भवं तदा ुथरमदुीरयन ।्ेसाा च दवेशें जगौ नारायणदा ॥ १४७ ॥

गणृः परं शतीयमुमम ् ॥ १४७ ॥

अाय ०१४ ८१

ा नारायणवै दवेराज कौिशकः ।अशोभ महाानयय इवायः ॥ १४८ ॥

तषेां मगतो दवेो रराज भगवािवः ।शरनिविनम ुः पिरिव इवाशंमुान ् ॥ १४९ ॥

ततोऽहमवुं दवें वनेानने सुतम ् ॥ १४९ ॥

नमो दवेािधदवेाय महादवेाय व ै नमः ।शाय शपाय शवषेधराय च ॥ १५० ॥

नमे वहाय िपलायाणाय च ।िपनाकपाणये िनं खशलूधराय च ॥ १५१ ॥

नमे कृवासाय कृकुितमधू ज े ।कृािजनोरीयाय कृािमरताय च ॥ १५२ ॥

शुवणा य शुाय शुारधराय च ।शुभाविलाय शुकमरताय च ॥ १५३ ॥

ं ा सवदवेानां ाणां नीललोिहतः ।आा च सवभतूानां सां े पुष उसे ॥ १५४ ॥

ऋषभं पिवाणां योिगनां िनलः िशवः ।आमाणां गहृमीराणां महेरः ॥ १५५ ॥

कुबरेः सव याणां तनूां िवुसे ॥ १५५ ॥

पवतानां महामेन ाणां च चमाः ।विसमषृीणां च हाणां सयू उसे ॥ १५६ ॥

८२ दानधम पव

आरयानां पशनूां च िसहंं परमेरः ।ााणां गोवषृािस भगवा.ोकपिूजतः ॥ १५७ ॥

आिदानां भवािवु सनूां चवै पावकः ।पिणां वनैतये अनो भजुगषे ु च ॥ १५८ ॥

सामवदे वदेानां यजषुां शतियम ।्सनुमारो योगीनां सांानां किपलो िस ॥ १५९ ॥

शोऽिस मतां दवे िपतणॄां धम राडिस ।लोक लोकानां गतीनां मो उसे ॥ १६० ॥

ीरोदः सागराणां च शलैानां िहमवाििरः ।वणा नां ाणािस िवाणां दीितो िजः ॥ १६१ ॥

आिदमिस लोकानां सहंता काल एव च ॥ १६१ ॥

यादिप लोकेष ु सं तजेोिधकं तृम ।्तव भगवानवे इित मे िनिता मितः ॥ १६२ ॥

नमे भगववे नमे भवल ।योगेर नमऽेु नमे िवसभंव ॥ १६३ ॥

सीद मम भ दीन कृपण च ।अनैयण यु गितभ व सनातन ॥ १६४ ॥

यं चापराधं कृतवानानारमेर ।म इित दवेशे तव मुहिस ॥ १६५ ॥

मोिहताि दवेशे तुं पिवपय यात ।्

अाय ०१४ ८३

तने ना मया दं पां चािप सरुेर ॥ १६६ ॥

एवं ुाहमीशान ं पाम च भितः ।कृतािलपटुो भूा सव तैवदेयम ् ॥ १६७ ॥

ततः शीतासुयंुा िदगसमिता ।पुविृः शभुा तात पपात मम मधू िन ॥ १६८ ॥

िभ ततो िदािडतो दवेिकरःै ।ववौ च मातः पुयः शिुचगः सखुावहः ॥ १६९ ॥

ततः ीतो महादवेः सपीको वषृजः ।अवीिदशां हष यिव मां तदा ॥ १७० ॥

पयं िदशाः सव उपमोम हानः ।मिय भिं परां िदामकेभावादविताम ् ॥ १७१ ॥

एवमुातः कृ सरुाे शलूपािणना ।ऊचःु ालयः सव नमृा वषृजम ् ॥ १७२ ॥

भगववेदवेशे लोकनाथ जगते ।लभतां सव कामेः फलं ो िजोमः ॥ १७३ ॥

एवमुतः शवः सरुै ािदिभथा ।आह मां भगवानीशः हसिव शरः ॥ १७४ ॥

वोपमो ीतोऽि पय मां मिुनपुव ।ढभोऽिस िवष मया िजािसतो िस ॥ १७५ ॥

अनया चवै भा ते अथ ीितमानहम ।्तावा दा कामांव यथिेतान ् ॥ १७६ ॥

८४ दानधम पव

एवमु चवैाथ महादवेने म े िवभो ।हषा दूयवत लोमहष जायत े ॥ १७७ ॥

अवुं च तदा दवें हष गदया िगरा ।जानुामविन ं गा ण च पनुः पनुः ॥ १७८ ॥

अ जातो हं दवे अ मे सफलं तपः ।ये सााहादवेः सितऽेतः ॥ १७९ ॥

यं न पयि चारा दवेा िमतिवमम ।्तमहं वावें कोऽो धतरो मया ॥ १८० ॥

एवं ायि िवासंः परं तं सनातनम ।्षिशंकिमित ातं यरारमरम ् ॥ १८१ ॥

स एष भगवावेः सव तािदरयः ।सवतिवधानः धानपुषेरः ॥ १८२ ॥

योऽसजृिणादााणं लोकसभंवम ।्वामपाा था िवुं लोकराथ मीरः ॥ १८३ ॥

यगुाे चवै संा े माजृभःु ॥ १८३ ॥

स ः सहंरृं जगावरजमम ।्कालो भूा महातजेाः सवंत क इवानलः ॥ १८४ ॥

एष दवेो महादवेो जगृा चराचरम ।्काे चवै सवषां िृतमाि ितित ॥ १८५ ॥

सवगः सव भतूाा सवभतूभवोवः ।

अाय ०१४ ८५

आे सवगतो िनमयः सवदवैतःै ॥ १८६ ॥

यिद दयेो वरो मं यिद तु मे भःु ।भिभ वत ु म े िनं शाती िय शर ॥ १८७ ॥

अतीतानागतं चवै वत मान ं च यिभो ।जानीयािमित मे बिुसादारुोम ॥ १८८ ॥

ीरोदन ं च भुीयामयं सह बावःै ।आमे च सदा मं सािंनं परमु त े ॥ १८९ ॥

एवमुः स मां ाह भगवा.ोकपिूजतः ।महेरो महातजेाराचरगुः भःु ॥ १९० ॥

अजरामरवै भव ःखिवविज तः ।शीलवाणुसपंः सवः ियदशनः ॥ १९१ ॥

अयं यौवनं तऽे ु तजेवैानलोपमम ।्ीरोदः सागरवै य येस े मनु े ॥ १९२ ॥

त ते भिवता कामं सािंनं पयसो िनधःे ।ीरोदन ं च भु ममतृने समितम ् ॥ १९३ ॥

बिुभः सिहतः कं ततो मामपुयािस ।सािंनमामे िनं किरािम िजोम ॥ १९४ ॥

ित व यथाकामं नोठां कत ुमहिस ।तृः तृ ते िव सदा दाािम दशनम ् ॥ १९५ ॥

एवमुा स भगवायू कोिटसमभः ।ममशेानो वरं दा तवैारधीयत ॥ १९६ ॥

८६ दानधम पव

एवं ो मया कृ दवेदवेः समािधना ।तदवां च मे सव यं तने धीमता ॥ १९७ ॥

ं चवै त े कृ पय िसावितान ।्ऋषीिाधराावा रसथा ॥ १९८ ॥

पय वृानोरादा पुफलाितान ।्सव त ुकुसमुयै ुािधपाशुािखनः ॥ १९९ ॥

सवमतेहाबाहो िदभावसमितम ् ॥ १९९ ॥

अाय ०१५उपमुवाच ॥

एताहशाामनुातवारः ।कासादं भगवा कुया व माधव ॥ ००१ ॥

ाशने िह दवेानां ाघनीयः समागमः ।यनेानशृसंने धानने चातु ॥ ००२ ॥

जं च ते दाािम यने िस शरम ् ॥ ००२ ॥

कृ उवाच ॥

अवुं तमहं ंसादाहामनु े ।

अाय ०१५ ८७

े िदितजसघंानां मद न ं िदशेरम ् ॥ ००३ ॥

िदनऽेमे च िवणे दीितोऽहं यथािविध ।दडी मुडी कुशी चीरी घतृाो मखेली तथा ॥ ००४ ॥

मासमकंे फलाहारो ितीयं सिललाशनः ।ततृीयं च चतथु च पमं चािनलाशनः ॥ ००५ ॥

एकपादने ितं ऊबारतितः ।तजेः सयू सह अपयं िदिव भारत ॥ ००६ ॥

त मगतं चािप तजेसः पाडुनन ।इायधुिपनां िवुालागवाकम ् ॥ ००७ ॥

नीलशलैचयं बलाकाभिूषतं घनम ् ॥ ००७ ॥

तमाित भगवाेा सह महािुतः ।तपसा तजेसा काा दीया सह भाय या ॥ ००८ ॥

रराज भगवां देा सह महेरः ।सोमने सिहतः सयू यथा मघेितथा ॥ ००९ ॥

संरोमा कौये िवयोुलोचनः ।अपयं दवेसघंानां गितमाित हरं हरम ् ॥ ०१० ॥

िकरीिटनं गिदन ं शलूपािणं ; ाािजनं जिटलं दडपािणम ।्िपनािकनं विणं तीदंं ; शभुादं ालयोपवीतम ् ॥ ०११ ॥

िदां मालामरुसानकेवणा ; समुहं गुदशेावलाम ।्चं यथा पिरिवं ससंं ; वषा ये तदपयमनेम ् ॥ ०१२ ॥

८८ दानधम पव

मथानां गणैवै समािरवािरतम ।्शरदीव सुें पिरिवं िदवाकरम ् ॥ ०१३ ॥

एकादश तथा चनै ं ाणां वषृवाहनम ।्अवुियताानः कमिभः शभुकिम णम ् ॥ ०१४ ॥

आिदा वसवः साा िवदेवेाथािनौ ।िवािभः िुतिभदवं िवदवें समवुन ् ॥ ०१५ ॥

शततु भगवािुािदितननौ ।ा रथरं साम ईरयि भवािके ॥ ०१६ ॥

योगीराः सबुहवो योगदं िपतरं गुम ।्ष य ससतुाथा दवेष य व ै ॥ ०१७ ॥

पिृथवी चािरं च नािण हाथा ।मासाध मासा ऋतवो राः सवंराः णाः ॥ ०१८ ॥

मुता िनमषेा तथवै यगुपय याः ।िदा राजमि िवाः सवा िदशथा ॥ ०१९ ॥

सनुमारो वदेा इितहासाथवै च ।मरीिचरिरा अिः पलुः पलुहः तःु ॥ ०२० ॥

मनवः ससोम अथवा सबहृितः ।भगृदु ः कयप विसः काय एव च ॥ ०२१ ॥

छािंस दीा या दिणाः पावको हिवः ।योपगािन ािण मिूत मि यिुधिर ॥ ०२२ ॥

जानां पतयः सव सिरतः पगा नगाः ।

अाय ०१५ ८९

दवेानां मातरः सवा दवेपः सककाः ॥ ०२३ ॥

सहािण मनुीनां च अयतुाब ुदािन च ।नमि भ ुं शां पव ताः सागरा िदशः ॥ ०२४ ॥

गवा रसवै गीतवािदकोिवदाः ।िदतानने गायः वुि भवमतुम ् ॥ ०२५ ॥

िवाधरा दानवा गुका रासाथा ॥ ०२५ ॥

सवा िण चवै भतूािन ावरािण चरािण च ।नमि महाराज वानःकमिभिव भमु ् ॥ ०२६ ॥

परुािितः शव ममासीिदशेरः ॥ ०२६ ॥

परुािितं ा ममशेान ं च भारत ।सजापितशां जगामदुैत ॥ ०२७ ॥

ईित ुं च महादवें न मे शिरभूदा ।ततो मामवीवेः पय कृ वद च ॥ ०२८ ॥

िशरसा विते दवे े दवेी ीता उमाभवत ।्ततोऽहमवुं ाण ुं तुं ािदिभः सरुःै ॥ ०२९ ॥

नमोऽु त े शात सवयोन े; ािधपं ामषृयो वदि ।तप सं च रजम ; ामवे सं च वदि सः ॥ ०३० ॥

ं व ै ा च वणोऽिम नभु वः ।धाता ा िवधाता च ं भःु सव तोमखुः ॥ ०३१ ॥

ो जातािन भतूािन ावरािण चरािण च ।

९० दानधम पव

मािदः सव भतूानां सहंार मवे िह ॥ ०३२ ॥

ये चिेयाथा मन कृं ; य े वायवः स तथवै चािः ।य े वा िदिवा दवेताािप प ुसंां ; तारं ामषृयो वदि ॥ ०३३ ॥

वदेा या सोम दिणा पावको हिवः ।योपगं च यििगवांदसशंयम ् ॥ ०३४ ॥

इं दमधीतं च तािन िनयमा ये ।ीः कीित ः ी ुितिुः िसिवै दप णा ॥ ०३५ ॥

कामः ोधो भयं लोभो मदः ोऽथ मरः ।आधयो ाधयवै भगवंनयाव ॥ ०३६ ॥

कृितिव कारः लयः धान ं भवोऽयः ।मनसः परमा योिनः भावािप शातः ॥ ०३७ ॥

अः पावन िवभो सहाशंो िहरमयः ॥ ०३७ ॥

आिदग ुणानां सवषां भवाै जीवनायः ।महानाा मित ा िवः शभंःु यभंवुः ॥ ०३८ ॥

बिुः ोपलि सिंवाितधृ ितः िृतः ।पया यवाचकैः शमै हानाा िवभास े ॥ ०३९ ॥

ां बुा ाणो िवा मोहं िनगित ।दयं सव भतूानां ेमिृषतुः ॥ ०४० ॥

सवतःपािणपादं सव तोििशरोमखुः ।सव तःिुतमा.ोके सव मावृ ितिस ॥ ०४१ ॥

अाय ०१५ ९१

फलं मिस ितमाशंो िनमषेािदष ुकम स ु ।ं व ै भािच ः पुषः सव िद सिंतः ॥ ०४२ ॥

अिणमा लिघमा ािरीशानो ोितरयः ॥ ०४२ ॥

िय बिुम ितलकाः पाः सिंता ये ।ािननो िनयोगा ससधंा िजतिेयाः ॥ ०४३ ॥

यां वुं वदेयत े गहुाशयं ; भ ुं परुाणं पुषं िवपम ।्िहरमयं बिुमतां परां गितं ; स बिुमािुमती ितित ॥ ०४४ ॥

िविदा स सूािण षडं ां च मिूत तः ।धानिविधयोगामवे िवशते बधुः ॥ ०४५ ॥

एवमेु मया पाथ भवे चाित िवनाशन े ।चराचरं जगव िसहंनादमथाकरोत ् ॥ ०४६ ॥

सिवसघंा सरुासरुा ; नागाः िपशाचाः िपतरो वयािंस ।रोगणा भतूगणा सव ; महष यवै तथा णमेःु ॥ ०४७ ॥

मम मिू च िदानां कुसमुानां सगुिनाम ।्राशयो िनपति वायु ससुखुो ववौ ॥ ०४८ ॥

िनरी भगवावेीममुां मां च जगितः ।शतत ुं चािभवी यं मामाह शरः ॥ ०४९ ॥

िवः कृ परां भिमास ु तव शहुन ।्ियतामानः येः ीितिह परमा िय ॥ ०५० ॥

वणृीाौ वराृ दाताि तव सम ।िूह यादवशा ल यािनिस सुलभान ् ॥ ०५१ ॥

९२ दानधम पव

अाय ०१६कृ उवाच ॥

मूा िनप िनयतजेःसिंनचये ततः ।परमं हष माग भगवमथावुम ् ॥ ००१ ॥

धम ढं यिुध शघुातं ; यशथां परमं बलं च ।योगियं तव सिंनकष ; वणृ े सतुानां च शतं शतािन ॥ ००२ ॥

एवमिित तां मयोः ाह शरः ।ततो मां जगतो माता धरणी सव पावनी ।उवाचोमा िणिहता शवा णी तपसां िनिधः ॥ ००४ ॥

दो भगवता पुः साो नाम तवानघ ।मोऽौ वरािनाहृाण ं ददािम त े ॥ ००५ ॥

ण िशरसा सा च मयोा पाडुनन ॥ ००५ ॥

िजेकोपं िपततृः सादं ; शतं सतुानामपुभोगं परं च ।कुले ीितं माततृ सादं ; शमािं वणृ े चािप दाम ् ॥ ००६ ॥

देवुाच ॥

एवं भिवमरभाव ; नाहं मषृा जात ु वदे कदािचत ।्भाया सहािण च षोडशवै ; तास ु ियं च तथायम ् ॥ ००७ ॥

अाय ०१६ ९३

ीितं चाां बावानां सकाशा ;दािम त े वपषुः कातां च ।भोे व ै सितव शतािन ; गहृे तुमितथीनां च िनम ् ॥ ००८ ॥

वासदुवे उवाच ॥

एवं दा वरावेो मम दवेी च भारत ।अिहतः णे तिगणो भीमपवू ज ॥ ००९ ॥

एतदतुं सव ाणायािततजेस े ।उपमवे मया कृमाातं कौरवोम ॥ ०१० ॥

नमृा त ु स ाह दवेदवेाय सुत ।नाि शवसमो दान े नाि शवसमो रणे ॥ ०११ ॥

नाि शवसमो दवेो नाि शवसमा गितः ॥ ०११ ॥

ऋिषरासीृत े तात तिडिरवे िवतुः ।दश वष सहािण तने दवेः समािधना ॥ ०१२ ॥

आरािधतोऽभूेन तोदक िनशामय ॥ ०१२ ॥

स वाहादवेमौषी विैव भमु ।्पिवाणां पिवं गितग ितमतां वर ॥ ०१३ ॥

अुं तजेसां तजेपसां परमं तपः ॥ ०१३ ॥

िवावसिुहरयापुतनमृत ।भिूरकाणद िवभो पुस नमोऽु त े ॥ ०१४ ॥

जातीमरणभीणां यतीनां यततां िवभो ।

९४ दानधम पव

िनवा णद सहाशंो नमऽेु सखुाय ॥ ०१५ ॥

ा शततिुव िुव देवेा महष यः ।न िवां त ु तने कुतो वेामहे वयम ् ॥ ०१६ ॥

ः वत त े कालिय काल लीयते ।कालाः पुषा ा मवे िह ॥ ०१७ ॥

तनवेतृािः परुाणःै सरुिष िभः ।अिधपौषमामिधभतूािधदवैतम ् ॥ ०१८ ॥

अिधलोािधिवानमिधयमवे िह ॥ ०१८ ॥

ां िविदादहें िव दं दवैतरैिप ।िवासंो याि िनम ुाः परं भावमनामयम ् ॥ ०१९ ॥

अिनतव िवभो जमृरुनकेतः ।ारं ं ग मोाणामाेा ं ददािस च ॥ ०२० ॥

मवे मोः ग कामः ोधमवे िह ।सं रजमवै अधो मवे िह ॥ ०२१ ॥

ा िवु ेौ सिवता यमः ।वणे मनधुा ता िवधाता ं धनेरः ॥ ०२२ ॥

भवूा युितराप वाबिुं मितम नः ।कम सानतृ े चोभ े मवेाि च नाि च ॥ ०२३ ॥

इियाणीियाथा तरं कृते ुवम ।्िवािवपरो भाविािचमवे िह ॥ ०२४ ॥

अाय ०१६ ९५

यतैरमं य तरमं पदम ।्या गितः सांयोगानां स भवाा सशंयः ॥ ०२५ ॥

ननूम कृताथा ः ननू ं ााः सतां गितम ।्यां गितं ावुीह ानिनम लबुयः ॥ ०२६ ॥

अहो मढूाः सिुचरिममं कालमचतेसः ।य िवः परं दवें शातं यं िवब ुधाः ॥ ०२७ ॥

सोऽयमासािदतः साािभज िभम या ।भानुहकृवेो यं ाामतृमतु े ॥ ०२८ ॥

दवेासरुमनुाणां य गुं सनातनम ।्गहुायां िनिहतं िव यें सरुरैिप ॥ ०२९ ॥

स एष भगवावेः सव कृवतोमखुः ।सवा ा सव दश च सवगः सव विेदता ॥ ०३० ॥

ाणकृाणभृाणी ाणदः ािणनां गितः ।दहेकृहेभृहेी दहेभुदिेहनां गितः ॥ ०३१ ॥

अागितिनानां ािननामाविेदनाम ।्अपनुमा रकामानां या गितः सोऽयमीरः ॥ ०३२ ॥

अयं च सवभतूानां शभुाशभुगितदः ।अयं च जमरणे िवदावजषु ु ॥ ०३३ ॥

अयं च िसिकामानामषृीणां िसिदः भःु ।अयं च मोकामानां िजानां मोदः भःु ॥ ०३४ ॥

भरूाावभवुनानुा सिदवौकसः ।

९६ दानधम पव

िवभित दवेनिुभरािभ ददाित च ॥ ०३५ ॥

अतः वत त े सव मिव ितितम ।्अिं लयं याित अयमकेः सनातनः ॥ ०३६ ॥

अयं स सकामानां सलोकः परः सताम ।्अपवग मुानां कैवं चावािदनाम ् ॥ ०३७ ॥

अयं ािदिभः िसगै ुहायां गोिपतः भःु ।दवेासरुमनुाणां न काशो भविेदित ॥ ०३८ ॥

तं ां दवेासरुनराने न िवभ वम ।्मोिहताः खननेवै यने विेशताः ॥ ०३९ ॥

ये चनै ं संपे भियोगने भारत ।तषेामवेानाानं दश यषे यः ॥ ०४० ॥

यं ाा न पनुज मरणं चािप िवते ।यं िविदा परं वें विेदतं न िवते ॥ ०४१ ॥

यं ला परमं लाभं मते नािधकं पनुः ।ाणसूां परां ािमागयावहाम ् ॥ ०४२ ॥

यं सांा गणुताः सांशािवशारदाः ।सूानरताः पवू ाा मुि बनःै ॥ ०४३ ॥

यं च वदेिवदो वें वदेाषे ु ितितम ।्ाणायामपरा िनं यं िवशि जपि च ॥ ०४४ ॥

अयं स दवेयानानामािदो ारमुते ।अयं च िपतयृानानां चमा ारमुते ॥ ०४५ ॥

अाय ०१६ ९७

एष कालगितिा सवंरयगुािदष ु ।भावाभावौ तदाे च अयन े दिणोरे ॥ ०४६ ॥

एवं जापितः पवू मारा बिभः वःै ।वरयामास पुे नीललोिहतसितम ् ॥ ०४७ ॥

ऋियमनशुसंि ते कम िण बृचः ।यजिुभ य िधा वें जुयवोऽरे ॥ ०४८ ॥

सामिभय च गायि सामगाः शुबुयः ।य परमा योिनः पितायं परः तृः ॥ ०४९ ॥

राहःोनयनः पमासिशरोभजुः ।ऋतवुीय पोधयै गुोपादवान ् ॥ ०५० ॥

मृयु मो ताश कालः सहंारवगेवान ।्काल परमा योिनः कालायं सनातनः ॥ ०५१ ॥

चािदौ सनौ सहौ सह वायनुा ।वुः सष यवै भवुनाः स एव च ॥ ०५२ ॥

धान ं महदं िवशषेां सवकृैतम ।्ािद पय ं भतूािद सदस यत ् ॥ ०५३ ॥

अौ कृतयवै कृित यरम ।्अ दवे यागं कृं सपंिरवत त े ॥ ०५४ ॥

एतरममानं यातमवे च ।एषा गितिव रानामषे भावः परः सताम ् ॥ ०५५ ॥

९८ दानधम पव

एतदमनिुमते सनातनम ।्शावदेािवषामतेान ं परं पदम ् ॥ ०५६ ॥

इयं सा परमा काा इयं सा परमा कला ।इयं सा परमा िसििरयं सा परमा गितः ॥ ०५७ ॥

इयं सा परमा शाििरयं सा िनवृ ितः परा ।यं ा कृतकृाः इम वधेसः ॥ ०५८ ॥

इयं तिुिरयं िसििरयं िुतिरयं िृतः ।अागितिनानां िवषां ािरया ॥ ०५९ ॥

यजतां यकामानां यिैव पलुदिणःै ।या गितदवतिैदा सा गितं सनातन ॥ ०६० ॥

जहोमतःै कृैिन यमदैहपातनःै ।ततां या गितदव वरैाज े सा गितभ वान ् ॥ ०६१ ॥

कमासकृतानां च िवरानां तततः ।या गित भवन े सा गितं सनातन ॥ ०६२ ॥

अपनुमा रकामानां वरैाय े वत तां परे ।िवकृतीनां लयानां च सा गितं सनातन ॥ ०६३ ॥

ानिवानिनानां िनपाा िनरना ।कैवा या गितदव परमा सा गितभ वान ् ॥ ०६४ ॥

वदेशापरुाणोाः पतैा गतयः तृाः ।सादाि ले न लऽेथा िवभो ॥ ०६५ ॥

इित तिडपोयोगाुावशेानमयम ।्

अाय ०१६ ९९

जगौ च परमं यरुा लोककृगौ ॥ ०६६ ॥

ा शततिुव िुव देवेा महष यः ।न िवािमित ततुः ोवाच तं िशवः ॥ ०६७ ॥

अयायवै भिवता ःखविज तः ।यशी तजेसा युो िदानसमितः ॥ ०६८ ॥

ऋषीणामिभग सूकता सतुव ।मसादािजे भिवित न सशंयः ॥ ०६९ ॥

कं वा कामं ददा िूह य कास े ।ािलः स उवाचदें िय भिढा ु म े ॥ ०७० ॥

एवं दा वरं दवेो वमानः सरुिष िभः ।यूमान िवबधुैवैारधीयत ॥ ०७१ ॥

अिहत े भगवित सानगु े यादवेर ।ऋिषराममाग ममतैोवािनह ॥ ०७२ ॥

यािन च िथताादौ तिडराातवाम ।नामािन मानवे तािन ं ण ु िसये ॥ ०७३ ॥

दश नामसहािण वदेेाह िपतामहः ।शव शाषे ु तथा दश नामशतािन व ै ॥ ०७४ ॥

गुानीमािन नामािन तिडभ गवतोऽतु ।दवेसादावेशे परुा ाह महान े ॥ ०७५ ॥

१०० दानधम पव

िशवसहनाम

अाय ०१७वासदुवे उवाच ॥

ततः स यतो भूा मम तात यिुधिर ।ािलः ाह िविष ना मसहंारमािदतः ॥ ००१ ॥

उपमुवाच ॥

ोैिषोैवदवदेासभंवःै ।सव लोकेष ु िवातःै ाण ुं ोािम नामिभः ॥ ००२ ॥

महििव िहतःै सःै िसःै सवा थ साधकैः ।ऋिषणा तिडना भा कृतदैवकृताना ॥ ००३ ॥

यथोैलकिवातमै ुिनिभदिशिभः ।वरं थमं य सव भतूिहतं शभुम ् ॥ ००४ ॥

तुःै सव जगित लोकावतािरतःै ॥ ००४ ॥

यहं परमं ों सनातनम ।्वे यकुले णुाविहतो मम ॥ ००५ ॥

परने भवं दवें भं परमेरम ।्तने त े ावियािम य सनातनम ् ॥ ००६ ॥

न शं िवराृं वंु शव केनिचत ।्येुनािप िवभतूीनामिप वष शतरैिप ॥ ००७ ॥

अाय ०१७ १०१

यािदम म सरुरैिप न गते ।क शुयांु गणुाान माधव ॥ ००८ ॥

िकं त ु दवे महतः सिाथ पदारम ।्शितिरतं वे सादा चवै िह ॥ ००९ ॥

अाहे ततोऽनुां न शः ोतमुीरः ।यदा तनेानुातः वुवे सदा भवम ् ॥ ०१० ॥

अनािदिनधनाहं सव योनमे हानः ।नाां किमुशें वे योिननः ॥ ०११ ॥

वरद वरेय िवप धीमतः ।ण ु नामसमुशें यं पयोिनना ॥ ०१२ ॥

दश नामसहािण यााह िपतामहः ।तािन िनम मनसा दो घतृिमवोृतम ् ॥ ०१३ ॥

िगरःे सारं यथा हमे पुाारं यथा मध ु ।घतृाारं यथा मडथतैारमृुतम ् ॥ ०१४ ॥

सवपाापहिमदं चतवुदसमितम ।्यनेािधगं धाय च यताना ॥ ०१५ ॥

शािकं पौिकं चवै रों पावन ं महत ् ॥ ०१५ ॥

इदं भाय दातं धानािकाय च ।नाधानपाय नािकायािजतान े ॥ ०१६ ॥

यासयूत े दवें भतूाानं िपनािकनम ।्स कृ नरकं याित सह पवूः सहानगुःै ॥ ०१७ ॥

१०२ दानधम पव

इदं ानिमदं योगिमदं येमनुमम ।्इदं जिमदं ान ं रहिमदमुमम ् ॥ ०१८ ॥

इदं ााकालेऽिप गिे परमां गितम ् ॥ ०१८ ॥

पिवं मलं पुयं काणिमदमुमम ।्िनगिदे महाबाहो वानामुमं वम ् ॥ ०१९ ॥

इदं ा परुा कृा सव लोकिपतामहः ।सववानां िदानां राजे समकयत ् ॥ ०२० ॥

तदाभिृत चवैायमीर महानः ।वराजिेत िवातो जगमरपिूजतः ॥ ०२१ ॥

लोकादयं चवै वराजोऽवतािरतः ॥ ०२१ ॥

यािडः परुा ाह तने तिडकृतोऽभवत ।्गा वैा भलूोकं तिडना वतािरतः ॥ ०२२ ॥

सवमलमं सव पापणाशनम ।्िनगिदे महाबाहो वानामुमं वम ् ॥ ०२३ ॥

णामिप य पराणामिप यरम ।्तजेसामिप यजेपसामिप यपः ॥ ०२४ ॥

शाीनामिप या शाि ुतीनामिप या िुतः ।दाानामिप यो दाो धीमतामिप या च धीः ॥ ०२५ ॥

दवेानामिप यो दवेो मनुीनामिप यो मिुनः ।यानामिप यो यः िशवानामिप यः िशवः ॥ ०२६ ॥

अाय ०१७ १०३

ाणामिप यो ः भःु भवतामिप ।योिगनामिप यो योगी कारणानां च कारणम ् ॥ ०२७ ॥

यतो लोकाः सभंवि न भवि यतः पनुः ।सव भतूाभतू हरािमततजेसः ॥ ०२८ ॥

अोरसहं त ु नाां शव मे ण ु ।युा मनजुे सवा ामानवािस ॥ ०२९ ॥

िरः ाणःु भभुा नःु वरो वरदो वरः ।सवा ा सव िवातः सवः सव करो भवः ॥ ०३० ॥

जटी चम िशखडी च सवा ः सव भावनः ।हिर हिरणा सवभतूहरः भःु ॥ ०३१ ॥

विृ िनविृ िनयतः शातो वुः ।मशानचारी भगवाचरो गोचरोऽद नः ॥ ०३२ ॥

अिभवाो महाकमा तपी भतूभावनः ।उवशेः सवलोकजापितः ॥ ०३३ ॥

महापो महाकायः सव पो महायशाः ।महाा सवभतू िवपो वामनो मनःु ॥ ०३४ ॥

लोकपालोऽिहताा सादो हयगदिभः ।पिव महांवै िनयमो िनयमायः ॥ ०३५ ॥

सवकमा यभंू आिदरािदकरो िनिधः ।सहाो िवपाः सोमो नसाधकः ॥ ०३६ ॥

१०४ दानधम पव

चसयू गितः केतु हो हपितव रः ।अिरालयः कता मगृबाणाप णोऽनघः ॥ ०३७ ॥

महातपा घोरतपा अदीनो दीनसाधकः ।सवंरकरो मः माणं परमं तपः ॥ ०३८ ॥

योगी योो महाबीजो महारतेा महातपाः ।सवुण रतेाः सव ः सबुीजो वषृवाहनः ॥ ०३९ ॥

दशबािनिमषो नीलकठ उमापितः ।िवपः यंेो बलवीरो बलो गणः ॥ ०४० ॥

गणकता गणपितिदवासाः का एव च ।पिवं परमं मः सवभावकरो हरः ॥ ०४१ ॥

कमडधरो धी बाणहः कपालवान ।्अशनी शती खी पिशी चायधुी महान ् ॥ ०४२ ॥

वुहः सुप तजेजेरो िनिधः ।उीषी च सवु उदो िवनतथा ॥ ०४३ ॥

दीघ हिरकेश सतुीथ ः कृ एव च ।सगृालपः सवा थ मुडः कुडी कमडः ॥ ०४४ ॥

अज मगृप गधारी कप िप ।ऊरतेा ऊिल ऊशायी नभलः ॥ ०४५ ॥

िजटीरवासा ः सनेापितिव भःु ।अहरोऽथ नं च ितममःु सवुच सः ॥ ०४६ ॥

गजहा दैहा लोको लोकधाता गणुाकरः ।

अाय ०१७ १०५

िसहंशा लप आचमा रावतृः ॥ ०४७ ॥

कालयोगी महानादः सव वासतुथः ।िनशाचरः तेचारी भतूचारी महेरः ॥ ०४८ ॥

बभतूो बधनः सवा धारोऽिमतो गितः ।नृियो िननत नत कः सव लासकः ॥ ०४९ ॥

घोरो महातपाः पाशो िनो िगिरचरो नभः ।सहहो िवजयो वसायो िनितः ॥ ०५० ॥

अमष णो मष णाा यहा कामनाशनः ।दयापहारी च ससुहो ममथा ॥ ०५१ ॥

तजेोपहारी बलहा मिुदतोऽथ िजतो वरः ।गीरघोषो गीरो गीरबलवाहनः ॥ ०५२ ॥

ोधपो ोधो वृकण िितिव भःु ।तीताप हय ः सहायः कम कालिवत ् ॥ ०५३ ॥

िवुसािदतो यः समुो वडवामखुः ।ताशनसहाय शााा ताशनः ॥ ०५४ ॥

उतजेा महातजेा जयो िवजयकालिवत ।्ोितषामयनं िसिः सिंधिव ह एव च ॥ ०५५ ॥

िशखी दडी जटी ाली मिूत जो मधू गो बली ।वणैवी पणवी ताली कालः कालकटटः ॥ ०५६ ॥

निवहिविधग ुणविृलयोऽगमः ।जापितिदशाबािव भागः सव तोमखुः ॥ ०५७ ॥

१०६ दानधम पव

िवमोचनः सरुगणो िहरयकवचोवः ।मेजो बलचारी च महाचारी तुथा ॥ ०५८ ॥

सवतयू िननादी च सववापिरहः ।ालपो िबलावासी हमेमाली तरिवत ् ॥ ०५९ ॥

िदशिकालधृम सव बिवमोचनः ।बनसरुेाणां यिुध शिुवनाशनः ॥ ०६० ॥

सांसादो वा साः सव साधिुनषिेवतः ।नो िवभाग अतुो यभागिवत ् ॥ ०६१ ॥

सवा वासः सव चारी वा सा वासवोऽमरः ।हमेो हमेकरो यः सवधारी धरोमः ॥ ०६२ ॥

लोिहताो महा िवजयाो िवशारदः ।सहो िनहः कता सप चीरिनवासनः ॥ ०६३ ॥

मुोऽमु दहे दहेिः सव कामदः ।सवकालसाद सबुलो बलपधकृ ् ॥ ०६४ ॥

आकाशिनिधप िनपाती उरगः खगः ।रौपऽशरुािदो वसरुिमः सवुच सी ॥ ०६५ ॥

वसवुगेो महावगेो मनोवगेो िनशाचरः ।सवा वासी ियावासी उपदशेकरो हरः ॥ ०६६ ॥

मिुनरापितलके सभंो सहदः ।पी च पिपी च अितदीो िवशां पितः ॥ ०६७ ॥

अाय ०१७ १०७

उादो मदनाकारो अथा थ कररोमशः ।वामदवे वाम ादिय वामनः ॥ ०६८ ॥

िसयोगापहारी च िसः सवा थ साधकः ।िभु िभुप िवषाणी मृरयः ॥ ०६९ ॥

महासनेो िवशाख षिभागो गवां पितः ।वह िवी चमून एव च ॥ ०७० ॥

ऋतुतकुरः कालो मधमु धकुरोऽचलः ।वानो वाजसनेो िनमामपिूजतः ॥ ०७१ ॥

चारी लोकचारी सव चारी सचुारिवत ।्ईशान ईरः कालो िनशाचारी िपनाकधकृ ् ॥ ०७२ ॥

नीर नी च ननो निवध नः ।भगाििनहा च कालो िवदां वरः ॥ ०७३ ॥

चतमु ुखो महािलािलथवै च ।िलाः सरुाो लोकाो यगुावहः ॥ ०७४ ॥

बीजाो बीजकता अाानगुतो बलः ।इितहासकरः को गौतमोऽथ जलेरः ॥ ०७५ ॥

दो दो वदैो वयो वयकरः किवः ।लोककता पशपुितम हाकता महौषिधः ॥ ०७६ ॥

अरं परमं बलवा एव च ।नीित नीितः शुाा शुो माो मनोगितः ॥ ०७७ ॥

बसादः पनो दप णोऽथ िमिजत ।्

१०८ दानधम पव

वदेकारः सूकारो िवामरमदनः ॥ ०७८ ॥

महामघेिनवासी च महाघोरो वशीकरः ।अिालो महाालो अितधूो तो हिवः ॥ ०७९ ॥

वषृणः शरो िनो वच ी धमूकेतनः ।नीलथा शोभनो िनरवहः ॥ ०८० ॥

िदः िभाव भागी भागकरो लघःु ।उ महा महागभ ः परो यवुा ॥ ०८१ ॥

कृवणः सवुण इियः सवदिेहनाम ।्महापादो महाहो महाकायो महायशाः ॥ ०८२ ॥

महामधूा महामाो महानेो िदगालयः ।महादो महाकण महामेो महाहनःु ॥ ०८३ ॥

महानासो महाकमु हाीवः मशानधकृ ् ।महावा महोरो अराा मगृालयः ॥ ०८४ ॥

लनो लितो महामायः पयोिनिधः ।महादो महादंो महािजो महामखुः ॥ ०८५ ॥

महानखो महारोमा महाकेशो महाजटः ।असपः साद यो िगिरसाधनः ॥ ०८६ ॥

हेनोऽहेनवै अिजत महामिुनः ।वृाकारो वृकेतरुनलो वायवुाहनः ॥ ०८७ ॥

मडली मेधामा च दवेदानवदप हा ।अथवशीष ः सामा ऋहािमतेणः ॥ ०८८ ॥

अाय ०१७ १०९

यजःुपादभजुो गुः काशो जमथा ।अमोघाथ ः साद अिभगः सदुशनः ॥ ०८९ ॥

उपहारियः शवः कनकः कानः िरः ।नािभन िकरो भाः पुरपितः िरः ॥ ०९० ॥

ादशासनाो यो यसमािहतः ।नं किल काल मकरः कालपिूजतः ॥ ०९१ ॥

सगणो गणकार भतूभावनसारिथः ।भशायी भगोा भभतूग णः ॥ ०९२ ॥

अगणवै लोप महाा सवपिूजतः ।शिशः सपंः शिुचभू तिनषिेवतः ॥ ०९३ ॥

आमः कपोतो िवकमा पितव रः ।शाखो िवशाखाोो जुालः सिुनयः ॥ ०९४ ॥

किपलोऽकिपलः शरू आयुवै परोऽपरः ।गव िदिताः सिुवयेः ससुारिथः ॥ ०९५ ॥

परधायधुो दवे अथ कारी सबुावः ।तुवीणी महाकोप ऊरतेा जलेशयः ॥ ०९६ ॥

उो वशंकरो वशंो वशंनादो िनितः ।सवा पो मायावी सुदो िनलोऽनलः ॥ ०९७ ॥

बनो बकता च सबुनिवमोचनः ।स यािरः स कामािरम हादंो महायधुः ॥ ०९८ ॥

११० दानधम पव

बािनितः शवः शरः शरोऽधनः ।अमरशेो महादवेो िवदवेः सरुािरहा ॥ ०९९ ॥

अिहब ुो िनित चिेकतानो हिरथा ।अजकैपा कापाली िशरिजतः िशवः ॥ १०० ॥

धिरधू मकेतःु ो वैवणथा ।धाता श िवु िमा वुो धरः ॥ १०१ ॥

भावः सवगो वायरुय मा सिवता रिवः ।उद िवधाता च मााता भतूभावनः ॥ १०२ ॥

रिततीथ वामी च सवकामगणुावहः ।पगभ महागभ वो मनोरमः ॥ १०३ ॥

बलवांोपशा परुाणः पुयचरुी ।कुकता कालपी कुभतूो महेरः ॥ १०४ ॥

सवा शयो दभ शायी सवषां ािणनां पितः ।दवेदवेमखुोऽसः सदसवरिवत ् ॥ १०५ ॥

कैलासिशखरावासी िहमवििरसंयः ।कूलहारी कूलकता बिवो बदः ॥ १०६ ॥

विणजो वध नो वृो नकुलनछदः ।सारीवो महाजरुलोल महौषधः ॥ १०७ ॥

िसाथ कारी िसाथ छोाकरणोरः ।िसहंनादः िसहंदंः िसहंगः िसहंवाहनः ॥ १०८ ॥

भावाा जगालालो लोकिहतः ।

अाय ०१७ १११

सारो नवचाः केतमुाली सभावनः ॥ १०९ ॥

भतूालयो भतूपितरहोरामिनितः ।वािहता सव भतूानां िनलय िवभभु वः ॥ ११० ॥

अमोघः सयंतो ो भोजनः ाणधारणः ।धिृतमाितमाः सृत यगुािधपः ॥ १११ ॥

गोपािलगपिता मो गोचम वसनो हरः ।िहरयबा तथा गहुापालः विेशनाम ् ॥ ११२ ॥

ितायी महाहष िजतकामो िजतिेयः ।गार सरुाल तपःकम रितध नःु ॥ ११३ ॥

महागीतो महानृो रोगणसिेवतः ।महाकेतधु नधुा तनु कसानचुरलः ॥ ११४ ॥

आवदेनीय आवशेः सव गसखुावहः ।तोरणारणो वायःु पिरधावित चकैतः ॥ ११५ ॥

सयंोगो वध नो वृो महावृो गणािधपः ।िन आसहाय दवेासरुपितः पितः ॥ ११६ ॥

यु युबा ििवध सपुव णः ।आषाढ सषुाढ वुो हिरहणो हरः ॥ ११७ ॥

वपरुावत मानेो वसुेो महापथः ।िशरोहारी िवमष सवलणभिूषतः ॥ ११८ ॥

अ रथयोगी च सवयोगी महाबलः ।समाायोऽसमाायीथ दवेो महारथः ॥ ११९ ॥

११२ दानधम पव

िनजवो जीवनो मः शभुाो बककशः ।रभतूो राो महाण विनपानिवत ् ॥ १२० ॥

मलूो िवशालो मतृो ापोिनिधः ।आरोहणो िनरोह शलैहारी महातपाः ॥ १२१ ॥

सनेाको महाको यगुायगुकरो हिरः ।यगुपो महापः पवनो गहनो नगः ॥ १२२ ॥

ायिनवा पणः पादः पिडतो चलोपमः ।बमालो महामालः समुालो बलोचनः ॥ १२३ ॥

िवारो लवणः कूपः कुसमुः सफलोदयः ।वषृभो वषृभााो मिणिबो जटाधरः ॥ १२४ ॥

इिव सग ः समुखुः सरुः सवा यधुः सहः ।िनवदेनः सधुाजातः सगुारो महाधनःु ॥ १२५ ॥

गमाली च भगवानुानः सव कम णाम ।्मानो बलो बाः सकलः सवलोचनः ॥ १२६ ॥

तराली कराली ऊसहंननो वहः ।छं सुो िवातः सवलोकायो महान ् ॥ १२७ ॥

मुडो िवपो िवकृतो दिडमुडो िवकुव णः ।हय ः ककुभो वी दीिजः सहपात ् ॥ १२८ ॥

सहमधूा दवेेः सव दवेमयो गुः ।सहबाः सवा ः शरयः सवलोककृत ् ॥ १२९ ॥

अाय ०१७ ११३

पिवं िमधमु ः किनः कृिपलः ।दडिविनमा ता शती शतपाशधकृ ् ॥ १३० ॥

पगभ महागभ गभ जलोवः ।गभिकृा िवाणो गितः ॥ १३१ ॥

अनपो नकैाा ितमतजेाः यभंवुः ।ऊगाा पशपुितवा तरंहा मनोजवः ॥ १३२ ॥

चनी पमालाः सरुुरणो नरः ।किण कारमहावी नीलमौिलः िपनाकधकृ ् ॥ १३३ ॥

उमापितमाकाो जावीधगृमुाधवः ।वरो वराहो वरदो वरशेः समुहानः ॥ १३४ ॥

महासादो दमनः शहुा तेिपलः ।ीताा यताा च सयंताा धानधकृ ् ॥ १३५ ॥

सवपा सतुा धम साधारणो वरः ।चराचराा सूाा सवुषृो गोवषृेरः ॥ १३६ ॥

सािष व सरुािदो िववािवता मडृः ।ासः सव सेपो िवरः पय यो नयः ॥ १३७ ॥

ऋतःु सवंरो मासः पः संासमापनः ।कला काा लवो माा मुतऽहः पाः णाः ॥ १३८ ॥

िवें जाबीजं िलमािनितः ।सदसमं िपता माता िपतामहः ॥ १३९ ॥

गारं जाारं मोारं ििवपम ।्

११४ दानधम पव

िनवा णं ादन ं चवै लोकः परा गितः ॥ १४० ॥

दवेासरुिविनमा ता दवेासरुपरायणः ।दवेासरुगुदवो दवेासरुनमृतः ॥ १४१ ॥

दवेासरुमहामाो दवेासरुगणायः ।दवेासरुगणाो दवेासरुगणाणीः ॥ १४२ ॥

दवेाितदवेो दवेिष दवासरुवरदः ।दवेासरुेरो दवेो दवेासरुमहेरः ॥ १४३ ॥

सवदवेमयोऽिचो दवेताासभंवः ।उिदिमो वैो िवरजो िवरजोरः ॥ १४४ ॥

ईो ही सरुाो दवेिसहंो नरष भः ।िवबधुावरः ेः सव दवेोमोमः ॥ १४५ ॥

युः शोभनो व ईशानः भरुयः ।गुः काो िनजः सग ः पिवः सववाहनः ॥ १४६ ॥

ी ियो बू राजराजो िनरामयः ।अिभरामः सरुगणो िवरामः सवसाधनः ॥ १४७ ॥

ललाटाो िवदहेो हिरणो वच सः ।ावराणां पितवै िनयमिेयवध नः ॥ १४८ ॥

िसाथ ः सव भतूाथऽिचः सतः शिुचः ।तािधपः परं मुानां परमा गितः ॥ १४९ ॥

िवमुो मुतजेा ीमाीवध नो जगत ।्यथाधान ं भगवािनित भा तुो मया ॥ १५० ॥

अाय ०१७ ११५

यं न ादयो दवेा िवय न महष यः ।तं म वं च कः ोित जगितम ् ॥ १५१ ॥

भिमवे परुृ मया यपितव सःु ।ततोऽनुां ावै तुो मितमतां वरः ॥ १५२ ॥

िशवमिेभः वुवें नामिभः पिुवध नःै ।िनयुः शिुचभू ा ाोाानमाना ॥ १५३ ॥

एति परमं यं गीतं यभंवुा ।ऋषयवै दवेा वुतेने तरम ् ॥ १५४ ॥

यूमानो महादवेः ीयत े चानामिभः ।भानकुी भगवानासंारोित तान ् ॥ १५५ ॥

तथवै च मनुषे ु य े मनुाः धानतः ।आिकाः धाना बिभज िभः वःै ॥ १५६ ॥

जात प जः पिथ सिंताः ।वुि यूमाना तुि च रमि च ॥ १५७ ॥

जकोिटसहषे ु नानाससंारयोिनष ु ॥ १५७ ॥

जोिव शुपाप भवे भिः जायते ।उा च भवे भिरना सवभावतः ॥ १५८ ॥

कारणं भािवतं त सवमु सवतः ।एतवेषे ु ापं मनुषे ु न लते ॥ १५९ ॥

िनिव ा िनला े भिरिभचािरणी ।

११६ दानधम पव

तवै च सादने भिते नणृाम ् ॥ १६० ॥

यया याि परां िसिं तावगतचतेसः ॥ १६० ॥

ये सव भावोपगताः परनेाभवराः ।पवलो दवेः ससंाराामुरते ् ॥ १६१ ॥

एवमे न कुव ि दवेाः ससंारमोचनम ।्मनुाणां महादवेादािप तपोबलात ् ॥ १६२ ॥

इित तनेेकने भगवादसितः ।कृिवासाः तुः कृ तिडना शुबिुना ॥ १६३ ॥

वमतें भगवतो ा यमधारयत ।्ा ोवाच शाय शः ोवाच मृवे ॥ १६४ ॥

मृःु ोवाच ाणां ेिडमागमत ।्महता तपसा ािडना सिन ॥ १६५ ॥

तिडः ोवाच शुाय गौतमायाह भाग वः ।ववैताय मनवे गौतमः ाह माधव ॥ १६६ ॥

नारायणाय सााय मनिुराय धीमते ।यमाय ाह भगवााो नारायणोऽतुः ॥ १६७ ॥

नािचकेताय भगवानाह ववैतो यमः ।माक डयेाय वाय नािचकेतोऽभाषत ॥ १६८ ॥

माक डयेाया ां िनयमने जनाद न ।तवाहमिम वं द िवतुम ् ॥ १६९ ॥

िशविुतमाहाम ् ११७

य मारोयमायुं धं बं तथवै च ॥ १६९ ॥

न त िवं कुव ि दानवा यरासाः ।िपशाचा यातधुाना गुका भजुगा अिप ॥ १७० ॥

यः पठेत शिुचभू ा चारी िजतिेयः ।अभयोगो वष त ु सोऽमधेफलं लभते ् ॥ १७१ ॥

िशविुतमाहाम ्

अाय ०१८वशैपंायन उवाच ॥

महायोगी ततः ाह कृपैायनो मिुनः ।पठ पु भं त े ीयतां त े महेरः ॥ ००१ ॥

परुा पु मया मरेौ तता परमं तपः ।पुहतेोम हाराज व एषोऽनकुीित तः ॥ ००२ ॥

लवानि ताामानहं व ै पाडुनन ।तथा मिप शवा ि सवा ामानवािस ॥ ००३ ॥

चतःुशीष तः ाह श दियतः सखा ।आलायन इवे िवतुः कणाकः ॥ ००४ ॥

मया गोकण मासा तपा शतं समाः ।

११८ दानधम पव

अयोिनजानां दाानां धम ानां सवुच साम ् ॥ ००५ ॥

अजराणामःखानां शतवष सहिणाम ।्लं पुशतं शवा रुा पाडुनपृाज ॥ ००६ ॥

वाीिकािप भगवािुधिरमभाषत ।िववादे साि मिुनिभ ो व ै भवािनित ॥ ००७ ॥

उः णने चािवनेाधमण भारत ॥ ००७ ॥

सोऽहमीशानमनघमौषं शरणं गतः ।मुावशः पापातो ःखिवनाशनः ॥ ००८ ॥

आह मां िपरुो व ै यशऽें भिवित ॥ ००८ ॥

जामद कौयेमाह धम भतृां वरः ।ऋिषमे ितात तपिव िवभावसःु ॥ ००९ ॥

िपतिृववधनेाहमात व ै पाडवाज ।शिुचभू ा महादवें गतवारणं नपृ ॥ ०१० ॥

नामिभावुं दवें ततुोऽभववः ।परश ुं च ददौ दवेो िदाािण चवै मे ॥ ०११ ॥

पापं न भिवता तऽे अजये भिविस ।न ते भिवता मृयु शी च भिविस ॥ ०१२ ॥

आह मां भगवानवें िशखडी िशविवहः ।यदवां च मे सव सादा धीमतः ॥ ०१३ ॥

अिसतो दवेलवै ाह पाडुसतुं नपृम ।्

अाय ०१८ ११९

शापा कौये िचतो धमऽनशम ॥ ०१४ ॥

ते धम यशामायुवैाददवः ॥ ०१४ ॥

ऋिषगृ मदो नाम श दियतः सखा ।ाहाजमीढं भगवाहृितसमिुतः ॥ ०१५ ॥

विसो नाम भगवांाषु मनोः सतुः ।शततोरिच से वष सहिके ॥ ०१६ ॥

वत मानऽेवीां साि ुािरत े मया ॥ ०१६ ॥

रथरं िजे न सिगित वत त े ।समी पनुब ुा हष ा िजोम ॥ ०१७ ॥

अयवािहनं पापमकाषं सुम त े ॥ ०१७ ॥

एवमुा महाोधााह ः पनुव चः ।या रिहतो ःखी िनं भीतो वनचेरः ॥ ०१८ ॥

दश वष सहािण दशाौ च शतािन च ॥ ०१८ ॥

नपानीययवस े मगृरैै विज त े ।अयीयुमे दशे े िसहंिनषिेवत े ॥ ०१९ ॥

भिवता ं मगृः ूरो महाःखसमितः ॥ ०१९ ॥

त वा िनधन े पाथ जातो हं मगृः ।ततो मां शरणं ां ाह योगी महेरः ॥ ०२० ॥

अजरामरवै भिवता ःखविज तः ।

१२० दानधम पव

सां समु त े सौं यवुयोव ध तां तःु ॥ ०२१ ॥

अनुहानवेमषे करोित भगवािभःु ।परं धाता िवधाता च सखुःखे च सवदा ॥ ०२२ ॥

अिच एष भगवामणा मनसा िगरा ।न मे तात यिुधे िवया पिडतः समः ॥ ०२३ ॥

जगैीष उवाच ॥

ममागणुमैय दं भगवता परुा ।यनेाने बिलना वाराणां यिुधिर ॥ ०२४ ॥

गाय उवाच ॥

चतःुषमददाालान ं ममातुम ।्सराटे तुो मनोयने पाडव ॥ ०२५ ॥

तुं मम सहं त ु सतुानां वािदनाम ।्आयुवै सपु सवंरशतायतुम ् ॥ ०२६ ॥

पराशर उवाच ॥

सााहं परुा शव मनसािचयं नपृ ।महातपा महातजेा महायोगी महायशाः ॥ ०२७ ॥

वदेासः ियावासो यः कणाकः ॥ ०२७ ॥

अिप नामिेतः पुो मम ाै महेरात ।्इित मा िद मतं ाह मां सरुसमः ॥ ०२८ ॥

अाय ०१८ १२१

मिय सभंवत फलाृो भिवित ।सावण मनोः सग सिष भिवित ॥ ०२९ ॥

वदेानां च स व ैा कुवशंकरथा ।इितहास कता च पुे जगतो िहतः ॥ ०३० ॥

भिवित महे दियतः स महामिुनः ।अजरामरवै पराशर सतुव ॥ ०३१ ॥

एवमुा स भगवांवैारधीयत ।यिुधिर महायोगी वीय वानयोऽयः ॥ ०३२ ॥

माड उवाच ॥

अचौरौरशायां शलेू िभो हं यदा ।तने तुो दवेः ाह मां व ै महेरः ॥ ०३३ ॥

मों ािस शलूा जीिविस समाब ुदम ।्जा शलूकृता चवै न त े िव भिवित ॥ ०३४ ॥

आिधिभा िधिभवै विज तं भिविस ॥ ०३४ ॥

पादातथुा भंतू आा यानु े तव ।ं भिवनपुमो ज वै सफलं कु ॥ ०३५ ॥

तीथा िभषकंे सफलं मिवने चािस ।ग चवैायं िव िवदधािम तवोिज तम ् ॥ ०३६ ॥

एवमुा त ु भगवारेयो वषृवाहनः ।महेरो महाराज कृिवासा महािुतः ॥ ०३७ ॥

१२२ दानधम पव

सगणो दवैतेवैारधीयत ॥ ०३७ ॥

गालव उवाच ॥

िवािमानुातो हं िपतरमागतः ।अवीां ततो माता ःिखता दती भशृम ् ॥ ०३८ ॥

कौिशकेनानुातं पुं वदेिवभिूषतम ।्न तात तणं दां िपता ां पयतऽेनघ ॥ ०३९ ॥

ुा जना वचनं िनराशो गुदशन े ।िनयताा महादवेमपयं सोऽवी माम ् ॥ ०४० ॥

िपता माता च ते ं च पु मृिुवविज ताः ।भिवथ िवश िं ािस िपतरं ये ॥ ०४१ ॥

अनुातो भगवता गहंृ गा यिुधिर ।अपयं िपतरं तात इिं कृा िविनःसतृम ् ॥ ०४२ ॥

उपृय गहृीें कुशां शरणाुन ।्तािसृ च मां ाह िपता साािवलेणः ॥ ०४३ ॥

णमं पिर मिू चााय पाडव ।िदा ोऽिस मे पु कृतिव इहागतः ॥ ०४४ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

एतातुावे कमा यथ महानः ।ोािन मिुनिभः ुा िवयामास पाडवः ॥ ०४५ ॥

ततः कृोऽवीां पनुम ितमतां वरः ।

अाय ०१८ १२३

यिुधिरं धम िनं पुतिमवेरः ॥ ०४६ ॥

आिदचाविनलानलौ च ; ौभू िमरापो वसवोऽथ िवे ।धाताय मा शुबहृती च ; ाः ससाा वणो िवगोपः ॥ ०४७ ॥

ा शो मातो सं ; वदेा या दिणा वदेवाहाः ।सोमो या य हं हिव ; रा दीा िनयमा य े च केिचत ् ॥ ०४८ ॥

ाहा वषाणाः सौरभयेा ; धम चं कालचं चरं च ।यशो दमो बिुमती िित ; शभुाशभुं मनुयवै स ॥ ०४९ ॥

अा बिुम नसा दशन े च ; श िसिः कमणां या च िसिः ।गणा दवेानामूपाः सोमपा ; लेखाः सयुामािुषता कायाः ॥ ०५०॥

आभारा गपा िपा ; वाचा िवा मनोिवाः ।शुा िनवा णरता दवेाः ; शा शना दशपा आपा ॥ ०५१ ॥

िचागता य े च दवेषे ु मुा ; य े चाे दवेतााजमीढ ।सपुण गविपशाचदानवा ; याथा पगाारणा ॥ ०५२ ॥

सूं लंू मृ यासूं ; सखुं ःखं सखुःखारं च ।सांं योगं यराणां परं च ; शवा ातं िवि यीित तं म े ॥ ०५३ ॥

तभंतूा भतूकृतो वरेयाः ; सव दवेा भवुना गोपाः ।आिवयमेां धरण यऽेर ;रुातन त दवे सिृम ् ॥ ०५४ ॥

िविचं मनसा तोवुीिम ; िकिं ाणहतेोन तोऽि ।ददात ु दवेः स वरािनहेा ;निभतुो नः भरुयः सदा ॥ ०५५ ॥

इमं वं सिंनयिेयािण ; शिुचभू ा यः पुषः पठेत ।

१२४ दानधम पव

अभयोगो िनयतोऽमकंे ; स ायुादमधे े फलं यत ् ॥ ०५६ ॥

वदेाृााणः ायुा ; जयेाजा पिृथव चािप कृाम ।्वैयो लाभं ायुापैणुं च ; शूो गितं े तथा सखुं च ॥ ०५७ ॥

वराजिममं कृा ाय दिधरे मनः ।सवदोषापहं पुयं पिवं च यशिनम ् ॥ ०५८ ॥

याव शरीरषे ु रोमकूपािण भारत ।तावष सहािण ग वसित मानवः ॥ ०५९ ॥

अाविदवंादः

अाय ०१९यिुधिर उवाच ॥

यिददं सहधमित ोते भरतष भ ।पािणहणकाले त ु ीणामतेथंतृम ् ॥ ००१ ॥

आष एष भवेम ः ाजापोऽथ वासरुः ।यदतेहधमित पवू मंु महिष िभः ॥ ००२ ॥

सदंहेः समुहानषे िव इित मे मितः ।इह यः सहधम व ै ेायं िविहतः न ु ॥ ००३ ॥

ग मतृानां भवित सहधम ः िपतामह ।

अाय ०१९ १२५

पवू मके ु ियते चकैिते वद ॥ ००४ ॥

नानाकम फलोपतेा नानाकम िनवािसनः ।नानािनरयिनाा मानषुा बहवो यदा ॥ ००५ ॥

अनतृाः िय इवें सूकारो वित ।यदानतृाः ियात सहधमः कुतः तृः ॥ ००६ ॥

अनतृाः िय इवें वदेेिप िह पते ।धमऽयं पौिव की सा उपचारः ियािविधः ॥ ००७ ॥

गरं ितभातेम िचयतोऽिनशम ।्िनःसदंहेिमदं सव िपतामह यथा िुतः ॥ ००८ ॥

यदतेाशं चतैथा चतैवित तम ।्िनिखलेन महाा भवानतेवीत ु म े ॥ ००९ ॥

भी उवाच ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्अाव सवंादं िदशया सह भारत ॥ ०१० ॥

िनवेकुामु परुा अावो महातपाः ।ऋषरेथ वदा कां व े महानः ॥ ०११ ॥

सुभां नाम व ै नाा पणेाितमां भिुव ।गणुबहा शीलेन सा चािरशोभनाम ् ॥ ०१२ ॥

सा त वै मनो जहार शभुलोचना ।वनराजी यथा िचा वसे कुसमुािचता ॥ ०१३ ॥

१२६ दानधम पव

ऋिषमाह दयेा म े सतुा तुं णु मे ।ग ताविशं पुयामुरां से ततः ॥ ०१४ ॥

अाव उवाच ॥

िकं ं मया त वुमहित मे भवान ।्तथदेान मया काय यथा वित मां भवान ् ॥ ०१५ ॥

वदा उवाच ॥

धनदं समित िहमवं तथवै च ।ायतनं ा िसचारणसिेवतम ् ॥ ०१६ ॥

ःै पाष दजै ु ं नृििव िवधाननःै ।िदारागःै पशैाचवै नैा नािवधैथा ॥ ०१७ ॥

पािणतालसतालै शातालःै समैथा ।संःै नृिः शव िनषेत े ॥ ०१८ ॥

इं िकल िगरौ ानं तिमनशुुमु ।िनं सिंनिहतो दवेथा पािरषदाः शभुाः ॥ ०१९ ॥

त देा तपं शराथ सुरम ।्अतिदं दवे तथोमाया इित िुतः ॥ ०२० ॥

त कूपो महाा दवेोरतथा ।ऋतवः कालराि ये िदा य े च मानषुाः ॥ ०२१ ॥

सव दवेमपुासे िपणः िकल त ह ।तदित भवनं या यातमवे िह ॥ ०२२ ॥

अाय ०२० १२७

ततो नीलं वनोशें से मघेसिंनभम ।्रमणीयं मनोािह त िस व ै ियम ् ॥ ०२३ ॥

तपिन महाभागां वृां दीामनिुताम ।्ा सा या त सपंूा चवै यतः ॥ ०२४ ॥

तां ा िविनवृं ततः पािणं हीिस ।यषे समयः सः सातां त गताम ् ॥ ०२५ ॥

अाय ०२०अाव उवाच ॥

तथाु साधियािम त याासशंयम ।्य ं वदस े साधो भवावत ु सवाक ् ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

ततोऽग भगवानुरामुमां िदशम ।्िहमवं िगिरें िसचारणसिेवतम ् ॥ ००२ ॥

स गा िजशा लो िहमवं महािगिरम ।्अगद पुयां बादां धम दाियनीम ् ॥ ००३ ॥

अशोके िवमले तीथ ाा त च दवेताः ।त वासाय शयन े कौय े सखुमवुास ह ॥ ००४ ॥

ततो राां तीतायां ाताय स िजः ।

१२८ दानधम पव

ाा ाकारािं ा चवै िवधानतः ॥ ००५ ॥

ाणीकूपमासा दे त समासत ।्िवा समुाय कैलासमिभतो ययौ ॥ ००६ ॥

सोऽपयानारं दीमानिमव िया ।मािकन च निलन धनद महानः ॥ ००७ ॥

अथ ते रासाः सव यऽेिभरि पिनीम ।्िुता भगवं मिणभपरुोगमाः ॥ ००८ ॥

स ताचयामास रासाीमिवमान ।्िनवदेयत मां िं धनदायिेत चावीत ् ॥ ००९ ॥

ते रासादा राजगवमथावुन ।्असौ वैवणो राजा यमायाित तऽेिकम ् ॥ ०१० ॥

िविदतो भगवान काय मागमन े च यत ।्पयनै ं ं महाभागं लिमव तजेसा ॥ ०११ ॥

ततो वैवणोऽे अावमिनितम ।्िविधवुशलं पृा ततो िष मवीत ् ॥ ०१२ ॥

सखुं ाो भवाििं वा मिकीष िस ।िूह सव किरािम यां ं विस िज ॥ ०१३ ॥

भवनं िवश ं मे यथाकामं िजोम ।सृतः कृतकाय भवाािवतः ॥ ०१४ ॥

ािवशवनंं व ै गहृीा तं िजोमम ।्आसनंं ददौ चवै पाम तथवै च ॥ ०१५ ॥

अाय ०२० १२९

अथोपिवयो मिणभपरुोगमाः ।िनषे कौबरेा यगवरासाः ॥ ०१६ ॥

ततषेां िनषणानां धनदो वामवीत ।्भवं समााय नृरेरोगणाः ॥ ०१७ ॥

आितं परमं काय शुषूा भवतथा ।सवंत तािमवुाच मिुनम धरुया िगरा ॥ ०१८ ॥

अथोव रा िमकेशी रा चवैोव शी तथा ।अलसुा घतृाची च िचा िचादा िचः ॥ ०१९ ॥

मनोहरा सकेुशी च समुखुी हािसनी भा ।िवतुा शमा दाा िवोता रितरवे च ॥ ०२० ॥

एतााा व ै बः नृारसः शभुाः ।अवादयं गवा वाािन िविवधािन च ॥ ०२१ ॥

अथ वृ े गाव िदे ऋिषपावसत ।्िदं सवंरं त रमै समुहातपाः ॥ ०२२ ॥

ततो वैवणो राजा भगवमवुाच ह ।साः सवंरो यातव िवहे पयतः ॥ ०२३ ॥

हायऽयं िवषयो ाव नाम नामतः ।छतो वत तां िव यथा वदित वा भवान ् ॥ ०२४ ॥

अितिथः पजूनीयिमदं च भवतो गहृम ।्सव माातामाश ु परवो वयं िय ॥ ०२५ ॥

१३० दानधम पव

अथ वैवणं ीतो भगवाभाषत ।अिच तोऽि यथाायं गिमािम धनेर ॥ ०२६ ॥

ीतोऽि सशं चवै तव सव धनािधप ।तव सादागवहष महानः ॥ ०२७ ॥

िनयोगाद याािम विृमानिृमाव ॥ ०२७ ॥

अथ िन भगवाययावुरामखुः ।कैलासं मरं हमैं सवा ननचुचार ह ॥ ०२८ ॥

तानती महाशलैाैरातं ानमुमम ।्दिणं तते यतः िशरसा नमन ् ॥ ०२९ ॥

धरणीमवतीया थ पतूाासौ तदाभवत ् ॥ ०२९ ॥

स तं दिणं कृा िः शलंै चोरामखुः ।समने भिूमभागने ययौ ीितपरुृतः ॥ ०३० ॥

ततोऽपरं वनोशें रमणीयमपयत ।सवत ुिभमू लफलःै पििभ समितम ् ॥ ०३१ ॥

रमणीयवै नोशेै त िवभिूषतम ् ॥ ०३१ ॥

तामपदं िदं ददश भगवानथ ।शलैां िविवधाकाराानाभिूषतान ् ॥ ०३२ ॥

मिणभमूौ िनिवा पुिरयथवै च ॥ ०३२ ॥

अािप सरुािण ददश सबुथ ।भशृं त मनो रमे े महषभा िवतानः ॥ ०३३ ॥

अाय ०२० १३१

स त कानं िदं सव रमयं गहृम ।्ददशा तुसाशं धनद गहृारम ् ॥ ०३४ ॥

महाो य िविवधाः ासादाः पव तोपमाः ।िवमानािन च रािण रािन िविवधािन च ॥ ०३५ ॥

मारपुःै सीणा तथा मािकनी नदी ।यंभा मणयो वभैू िम भिूषता ॥ ०३६ ॥

नानािवधै भवनिैव िचमिणतोरणःै ।मुाजालपिरिमै िणरिवभिूषतःै ॥ ०३७ ॥

मनोिहरै रःै सव तः सवंतृं शभुःै ॥ ०३७ ॥

ऋिषः समतोऽपय त मनोरमम ।्ततोऽभव िचा मे वासो भविेदित ॥ ०३८ ॥

अथ ारं समिभतो गा िा ततोऽवीत ।्अितिथं मामनुामनजुान ु यऽे व ै ॥ ०३९ ॥

अथ कापिरवतृा गहृााििनःसतृाः ।नानापाः स िवभो काः सवा मनोहराः ॥ ०४० ॥

यां यामपयां स सा सा त मनोऽहरत ।्नाशुवारियत ुं मनोऽथाावसीदित ॥ ०४१ ॥

ततो धिृतः समुा त िव धीमतः ।अथ तं मदाः ाभ गवािवशिित ॥ ०४२ ॥

स च तासां सुपाणां तवै भवन च ।

१३२ दानधम पव

कौतहूलसमािवः िववशे गहंृ िजः ॥ ०४३ ॥

तापयरायुामरजोरधािरणीम ।्वृां पय मासीनां सवा भरणभिूषताम ् ॥ ०४४ ॥

ीित चाथ तनेोा सा ी वददा ।ुाय च तं िवमातािमवुाच ह ॥ ०४५ ॥

अाव उवाच ॥

सवा ः ानालयाा ु एका मामपुितत ु ।सुाता सुशाा शषेा गुतः ॥ ०४६ ॥

ततः दिणीकृ काामिृषं तदा ।िनराामहृााा वृाथ ितत ॥ ०४७ ॥

अथ तां सिंवशाह शयन े भारे तदा ।यािप सुतां भे रजनी ितवत त े ॥ ०४८ ॥

सलंापाने िवणे तथा सा त भािषता ।ितीय े शयन े िदे सिंववशे महाभ े ॥ ०४९ ॥

अथ सा वपेमानाी िनिमं शीतजं तदा ।पिदय महषव शयनं चारोहत ॥ ०५० ॥

ागतं ागतनेा ु भगवांामभाषत ।सोपागहूजुाां त ु ऋिषं ीा नरष भ ॥ ०५१ ॥

िनिव कारमिृषं चािप काकुोपमं तदा ।ःिखता े समकाषिषणा सह ॥ ०५२ ॥

अाय ०२० १३३

कामकारोऽि ीणां पुषतो धिृतः ।कामने मोिहता चाहं ां भज भज माम ् ॥ ०५३ ॥

ो भव िवष समाग मया सह ।उपगहू च मां िव कामाता हं भशृं िय ॥ ०५४ ॥

एति तव धमा ंपसः पूते फलम ।्ािथ तं दश नादवे भजमानां भज माम ् ॥ ०५५ ॥

स चदें वन ं चदें यादिप पयिस ।भुं तव सव मिय चवै न सशंयः ॥ ०५६ ॥

सवा ामािधाािम रम सिहतो मया ।रमणीय े वन े िव सवकामफलदे ॥ ०५७ ॥

शाहं भिवािम रंसे च मया सह ।सवा ामानपुाानो य े िदा य े च मानषुाः ॥ ०५८ ॥

नातः परं िह नारीणां काय िकन िवते ।यथा पुषससंग ः परमतेि नः फलम ् ॥ ०५९ ॥

आने वत े नाय मथचोिदताः ।न च दि गः सतुरैिप पासंिुभः ॥ ०६० ॥

अाव उवाच ॥

परदारानहं भे न गयें कथन ।िषतं धम शाषे ु परदारािभमशनम ् ॥ ०६१ ॥

भे िनवेकुामं मां िवि सने व ै शप े ।िवषयेनिभोऽहं धमा थ िकल सतंितः ॥ ०६२ ॥

१३४ दानधम पव

एवं लोकािमािम पुिैरित न सशंयः ।भे धम िवजानी ाा चोपरम ह ॥ ०६३ ॥

वुाच ॥

नािनलोऽिन वणो न चाे िदशा िज ।ियाः ीणां यथा कामो रितशीला िह योिषतः ॥ ०६४ ॥

सहकैा यता नारी ाोतीह कदाचन ।तथा शतसहषे ु यिद कािचितता ॥ ०६५ ॥

नतैा जानि िपतरं न कुलं न च मातरम ।्न ातॄ च भता रं न पुा च दवेरान ् ॥ ०६६ ॥

लीलायः कुलं ि कूलानीव सिरराः ।दोषां माास ु जापितरभाषत ॥ ०६७ ॥

भी उवाच ॥

ततः स ऋिषरकेाां ियं भाषत ।आतां िचरं छः िकं वा काय वीिह मे ॥ ०६८ ॥

सा ी ोवाच भगवसे दशेकालतः ।वस तावहाा कृतकृो गिमिस ॥ ०६९ ॥

िष ामथोवाच स तथिेत यिुधिर ।वऽेहं यावाहो भवा ना सशंयः ॥ ०७० ॥

अथिष रिभसंे ियं तां जरयािताम ।्िचां परिमकां भजे े सतं इव चाभवत ् ॥ ०७१ ॥

अाय ०२१ १३५

यदं िह सोऽपया िवष भदा ।नारम ता ी पपरािजता ॥ ०७२ ॥

दवेतयें गहृा शापानू ं िविपता ।अा कारणं वे ुं न यंु सहसा मया ॥ ०७३ ॥

इित िचािवष तमथ ातिुमतः ।गमदहःशषें मनसा ाकुलेन त ु ॥ ०७४ ॥

अथ सा ी तदोवाच भगवय व ै रवःे ।पं संासयंंु िकमपुातां तव ॥ ०७५ ॥

स उवाच तदा तां ानोदकिमहानय ।उपािसे ततः संां वायतो िनयतिेयः ॥ ०७६ ॥

अाय ०२१भी उवाच ॥

अथ सा ी तमुा त ु िवमवें भविित ।तलंै िदमपुादाय ानशाटीमपुानयत ् ॥ ००१ ॥

अनुाता च मिुनना सा ी तने महाना ।अथा तलेैनाािन सवा यवेामृयत ् ॥ ००२ ॥

शनैोािदत ानशालामपुागमत ।्भासनं ततिं ऋिषरािवशवम ् ॥ ००३ ॥

१३६ दानधम पव

अथोपिव यदा तिासन े तदा ।ापयामास शनकैमिृषं सखुहवत ् ॥ ००४ ॥

िदं च िविधवे सोपचारं मनुेदा ॥ ००४ ॥

स तने ससुखुोने ता हसखुने च ।तीतां रजन कृां नाजाना महातः ॥ ००५ ॥

तत उाय स मिुनदा परमिवितः ।पवू ां िदिश सयू च सोऽपयिदतं िदिव ॥ ००६ ॥

त बिुिरयं िकं न ु मोहिमदं भवते ।्अथोपा सहाशं ुं िकं करोमीवुाच ताम ् ॥ ००७ ॥

सा चामतृरसमषृरेमपुाहरत ।्त ातया न भतूं चकार सः ॥ ००८ ॥

गमाहःशषें ततः संागमनुः ॥ ००८ ॥

अथ ी भगवं सा सुतािमचोदयत ।्त व ै शयन े िदे त ता किते ॥ ००९ ॥

अाव उवाच ॥

न भे परदारषे ु मनो मे संसित ।उि भे भं त े प व ै िवरम च ॥ ०१० ॥

भी उवाच ॥

सा तदा तने िवणे तथा धृा िनवित ता ।

अाय ०२१ १३७

ताीवुाचनै ं न धम लमि ते ॥ ०११ ॥

अाव उवाच ॥

नाि तता ीणामता िह योिषतः ।जापितमतं ते ी ातमहित ॥ ०१२ ॥

वुाच ॥

बाधते मथैनु ं िव मम भिं च पय व ै ।अधम ासे िव यां ं नािभनिस ॥ ०१३ ॥

अाव उवाच ॥

हरि दोषजातािन नरं जातं यथेकम ।्भवािम सदा धृा भे ं शयनं ज ॥ ०१४ ॥

वुाच ॥

िशरसा णमे िव सादं कत ुमहिस ।भमूौ िनपतमानायाः शरणं भव मऽेनघ ॥ ०१५ ॥

यिद वा दोषजातं ं परदारषे ु पयिस ।आानं शया पािणं गृी मे िज ॥ ०१६ ॥

न दोषो भिवता चवै सनेतैवीहम ।्तां मां िवजानीिह योऽधम ः सोऽु व ै मिय ॥ ०१७ ॥

अाव उवाच ॥

ता ं कथं भे िूह कारणम व ै ।

१३८ दानधम पव

नाि लोके िह कािची या व ैातमहित ॥ ०१८ ॥

िपता रित कौमारे भता रित यौवन े ।पुा िवरीभावे न ी ातमहित ॥ ०१९ ॥

वुाच ॥

कौमारं चय म े कवैाि न सशंयः ।कु मा िवमितं िव ां िवजिह मा मम ॥ ०२० ॥

अाव उवाच ॥

यथा मम तथा तुं यथा तव तथा मम ।िजासयेमषृे िवः सं न ु िकं भवते ् ॥ ०२१ ॥

आय परमं हीदं िकं न ु येो िह मे भवते ।्िदाभरणवा िह कयें मामपुिता ॥ ०२२ ॥

िकं ाः परमं पं जीण मासीथं पनुः ।कापिमहावै िकिमहाोरं भवते ् ॥ ०२३ ॥

यथा परं शिधतृने ुाे कथन ।न रोचये िह ुान ं धृवैं साधयाहम ् ॥ ०२४ ॥

अाय ०२२यिुधिर उवाच ॥

अाय ०२२ १३९

न िबभिेत कथं सा ी शाप परमतुःे ।कथं िनवृो भगवांवावीत ु म े ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

अावोऽपृां पं िवकुष े कथम ।्न चानतृं त े वं िूह ाणकाया ॥ ००२ ॥

वुाच ॥

ावापिृथवीमाषैा काा ाणसम ।णुाविहतः सव यिददं सिवम ॥ ००३ ॥

उरां मां िदशं िवि ं ीचापलं च ते ।अुानने त े लोका िजताः सपराम ॥ ००४ ॥

िजासयें युा म े िरीकत ु तवानघ ।िवराणामिप ीणां बाधत े मथैनुरः ॥ ००५ ॥

तुः िपतामहऽे तथा दवेाः सवासवाः ।स ं यने च कायण संाो भगवािनह ॥ ००६ ॥

िेषतने िवणे कािपा िजष भ ।तवोपदशें कत ु व ै त सव कृतं मया ॥ ००७ ॥

मेी गिमिस गहृाम न भिवित ।कां ािस तां िव पिुणी च भिवित ॥ ००८ ॥

काया पृवांं मां ततो ातमुरम ।्अनितमणीयषैा कृलैकैििभः सदा ॥ ००९ ॥

१४० दानधम पव

ग सकृुतं कृा िकं वाोतिुमिस ।याववीिम िवष अाव यथातथम ् ॥ ०१० ॥

ऋिषणा सािदता चाि तव हतेोिजष भ ।त समंाननाथ म े िय वां भािषतम ् ॥ ०११ ॥

ुा त ु वचनं ताः स िवः ािलः ितः ।अनुातया चािप गहंृ पनुराजत ् ॥ ०१२ ॥

गहृमाग िवाः जनं ितपू च ।अगत तं िवं ायतः कुनन ॥ ०१३ ॥

पृ तने िवणे ं तेिदशनम ।्ाह िवं तदा िवः सुीतनेाराना ॥ ०१४ ॥

भवताहमनुातः ितो गमादनम ।्त चोरतो दशे े ं तवैतं महत ् ॥ ०१५ ॥

तया चाहमनुातो भवांािप कीित तः ।ािवतािप तां गहृमागतः भो ॥ ०१६ ॥

तमवुाच ततो िवः ितगृी मे सतुाम ।्नितिथसयंोग े पां िह परमं भवान ् ॥ ०१७ ॥

भी उवाच ॥

अावथेुा ितगृ च तां भो ।कां परमधमा ा ीितमांाभवदा ॥ ०१८ ॥

कां तां ितगृवै भाया परमशोभनाम ।्उवास मिुदत आमेे गतरः ॥ ०१९ ॥

पापरीा १४१

पापरीा

अाय ०२३यिुधिर उवाच ॥

िकमाभ रते पां िवाः सनातनम ।्ाणं िलिनं चवै ाणं वािलिनम ् ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

विृमिभपाय िलिन े वतेराय वा ।दयेमाम हाराज उभावतेौ तपिनौ ॥ ००२ ॥

यिुधिर उवाच ॥

या परया पतूो यः यिेजातय े ।हं कं तथा दान ं को दोषः ाितामह ॥ ००३ ॥

भी उवाच ॥

ापतूो नरात दा ोऽिप न सशंयः ।पतूो भवित सव िकं पनुं महीपत े ॥ ००४ ॥

यिुधिर उवाच ॥

१४२ दानधम पव

न ाणं परीते दवैषे ु सततं नरः ।कदान े त ु बधुाः परीं ाणं िवः ॥ ००५ ॥

भी उवाच ॥

न ाणः साधयते हं दवैािसित ।दवेसादािदे यजमाना न सशंयः ॥ ००६ ॥

ाणा भरते सततं वािदनः ।माक डयेः परुा ाह इह लोकेष ु बिुमान ् ॥ ००७ ॥

यिुधिर उवाच ॥

अपवूऽथ वा िवाबंी वाथ यो भवते ।्तपी यशीलो वा कथं पां भवे ु सः ॥ ००८ ॥

भी उवाच ॥

कुलीनः कम कृैथा चाानशृंवान ।्ीमानजृःु सवादी पां पवू च त े यः ॥ ००९ ॥

तदें ण ु म े पाथ चतणुा तजेसां मतम ।्पिृथाः कायपामेा क डये चवै िह ॥ ०१० ॥

पिृथवुाच ॥

यथा महाण व े िः िं लोो िवनयित ।तथा िरतं सव ावृा िवनयित ॥ ०११ ॥

कायप उवाच ॥

अाय ०२३ १४३

सव च वदेाः सह षिरःै ; सांं परुाणं च कुले च ज ।नतैािन सवा िण गितभ वि ; शीलपते नर राजन ् ॥ ०१२ ॥

अिवाच ॥

अधीयानः पिडतं ममानो ; यो िवया हि यशः परषेाम ।् तनेाचरत े हां ; लोका वो भवि ॥ ०१३ ॥

माक डये उवाच ॥

अमधेसहं च सं च तलुया धतृम ।्नािभजानािम य साध मवायुात ् ॥ ०१४ ॥

भी उवाच ॥

इुा त े जमरुाश ु चारोऽिमततजेसः ।पिृथवी कायपोऽि कृायु भाग वः ॥ ०१५ ॥

यिुधिर उवाच ॥

यिददं ाणा लोके ितनो भुत े हिवः ।भंु ाणकामाय कथं तकृुतं भवते ् ॥ ०१६ ॥

भी उवाच ॥

आिदिनो य े राजे ाणा वदेपारगाः ।भुत े कामाय ता भवि ते ॥ ०१७ ॥

यिुधिर उवाच ॥

अनकेां बारं धम माम नीिषणः ।

१४४ दानधम पव

िकं िनितं भवे ते िूह िपतामह ॥ ०१८ ॥

भी उवाच ॥

अिहंसा समोध आनशृंं दमथा ।आजवं चवै राजे िनितं धम लणम ् ॥ ०१९ ॥

ये त ु धम शसंरि पिृथवीिममाम ।्अनाचरम सरे िनरताः भो ॥ ०२० ॥

तेो रं िहरयं वा गामाा ददाित यः ।दश वषा िण िवां स भेु िनरयमाितः ॥ ०२१ ॥

मदेानां पुसानां च तथवैाावसाियनाम ।्कृतं कमा कृतं चािप रागमोहने जताम ् ॥ ०२२ ॥

वैदवें च य े मढूा िवाय चािरणे ।ददतीह न राजे त े लोकाुतऽेशभुान ् ॥ ०२३ ॥

यिुधिर उवाच ॥

िकं परं चय िकं परं धम लणम ।्िकं च ेतमं शौचं ते िूह िपतामह ॥ ०२४ ॥

भी उवाच ॥

चय परं तात मधमुासं वज नम ।्मया दायां ितो धम ः शमः शौच लणम ् ॥ ०२५ ॥

यिुधिर उवाच ॥

अाय ०२३ १४५

किाले चरेम किालेऽथ माचरते ।्किाले सखुी च ाे िूह िपतामह ॥ ०२६ ॥

भी उवाच ॥

कामथ िनषवेते ततो धम मनरम ।्पाामं िनषवेते न च गेसिताम ् ॥ ०२७ ॥

ाणांािभमते गंुािभपजूयते ।्सव भतूानलुोम मृशीलः ियवंदः ॥ ०२८ ॥

अिधकारे यदनतृं राजगािम च पशैनुम ।्गरुोालीककरणं समं तहया ॥ ०२९ ॥

हरे नरेषे ु न गां हाथवै च ।णूहासमं चतैभयं यो िनषवेत े ॥ ०३० ॥

नािं पिरजेात ु न च वदेािरजते ।्न च ाणमाोशेमं तहया ॥ ०३१ ॥

यिुधिर उवाच ॥

कीशाः साधवो िवाः केो दं महाफलम ।्कीशानां च भों ते िूह िपतामह ॥ ०३२ ॥

भी उवाच ॥

अोधना धम पराः सिना दमे रताः ।ताशाः साधवो िवाेो दं महाफलम ् ॥ ०३३ ॥

अमािननः सवसहा ाथा िविजतिेयाः ।

१४६ दानधम पव

सव भतूिहता मैाेो दं महाफलम ् ॥ ०३४ ॥

अाः शचुयो वैा ीमः सवािदनः ।कमिनरता य े च तेो दं महाफलम ् ॥ ०३५ ॥

साां चतरुो वदेाोऽधीयीत िजष भः ।षो िनवृः कम ं पामषृयो िवः ॥ ०३६ ॥

ये वेणुजातीयाेो दं महाफलम ।्सहगणुमाोित गणुाहा य दायकः ॥ ०३७ ॥

ातुाां वृने शीलेन च समितः ।तारयते कुलं कृमकेोऽपीह िजष भः ॥ ०३८ ॥

गामं िवमं वा तिध े ितपादयते ।्ािण चाािन तथा ेभावे न शोचित ॥ ०३९ ॥

तारयते कुलं कृमकेोऽपीह िजोमः ।िकम पनुरकंे व ै ताां समाचरते ् ॥ ०४० ॥

िनश च गणुोपतें ाणं साधसुमंतम ।्रादानाययृेे सव तािभपजूयते ् ॥ ०४१ ॥

दवैिपदानफलम ् १४७

दवैिपदानफलम ्

अाय ०२४यिुधिर उवाच ॥

ाकाले च दवै े च धम चािप िपतामह ।इामीह याातं िविहतं यरुिष िभः ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

दवैं पवूा िके कुया दपराे त ु पतैकृम ।्मलाचारसपंः कृतशौचः यवान ् ॥ ००२ ॥

मनुाणां त ु माे दापपितः ।कालहीन ं त ु यान ं तं भागं रसां िवः ॥ ००३ ॥

लितं चावलीढं च किलपवू च यृतम ।्रजलािभं च तं भागं रसां िवः ॥ ००४ ॥

अवघुं च युमतने च भारत ।परामृं शनुा चवै तं भागं रसां िवः ॥ ००५ ॥

केशकीटावपिततं तुं िभरविेतम ।्िदतं चावधतूं च तं भागं रसां िवः ॥ ००६ ॥

िनरोारणे यंु सशणे च भारत ।राना च यंु तं भागं रसां िवः ॥ ००७ ॥

परोिं च यंु पिरभंु च यवते ।्

१४८ दानधम पव

दवै े िपे च सततं तं भागं रसां िवः ॥ ००८ ॥

गिहतं िनितं चवै पिरिवं समनुा ।दवैं वाथ वा पैं तं भागं रसां िवः ॥ ००९ ॥

महीन ं ियाहीन ं यां पिरिवते ।ििभव णन रे तं भागं रसां िवः ॥ ०१० ॥

आाितं िवना चवै यिििरिवते ।राचारै यंु तं भागं रसां िवः ॥ ०११ ॥

ये भागा रसां ोा उा भरतष भ ।अत ऊ िवसग परीां ाणे ण ु ॥ ०१२ ॥

यावः पितता िवा जडोाथवै च ।दवै े वाथ वा िपे राजाहि केतनम ् ॥ ०१३ ॥

िी कुी च ीब तथा यहत यः ।अपारी च याो राजाहि सृितम ् ॥ ०१४ ॥

िचिकका दवेलका वथृािनयमधािरणः ।सोमिवियणवै ाे नाहि केतनम ् ॥ ०१५ ॥

गायना नत कावै वका वादकाथा ।कथका योधकावै राजाहि केतनम ् ॥ ०१६ ॥

होतारो वषृलानां च वषृलाापकाथा ।तथा वषृलिशा राजाहि केतनम ् ॥ ०१७ ॥

अनयुोा च यो िवो अनयुु भारत ।नाहताविप ां िवियणौ िह तौ ॥ ०१८ ॥

अाय ०२४ १४९

अणीय ः कृतः पवू वणा वरपिरहः ।ाणः सविवोऽिप राजाहित केतनम ् ॥ ०१९ ॥

अनय ये िवा मतृिनया तका ये ।नेा पिततावै राजाहि केतनम ् ॥ ०२० ॥

अपिरातपवूा गणपवूा भारत ।पिुकापवू पुा ाे नाहि केतनम ् ॥ ०२१ ॥

ऋणकता च यो राज वाध ुिषको िजः ।ािणिवयविृ राजाहि केतनम ् ॥ ०२२ ॥

ीपवूा ः काडपृा यावो भरतष भ ।अजपा ाणावै ाे नाहि केतनम ् ॥ ०२३ ॥

ाे दवै े च िनिदा ाणा भरतष भ ।दातःु ितहीतु णुानुहं पनुः ॥ ०२४ ॥

चीण ता गणुयै ुा भवयेयुऽिप कष काः ।सािवीाः ियावे राजेतनमाः ॥ ०२५ ॥

ाधिम णमाजौ केतयुेलजं िजम ।्न वे विणजं तात ाषे ु पिरकयते ् ॥ ०२६ ॥

अिहोी च यो िवो ामवासी च यो भवते ।्अनेाितिथ स राजेतनमः ॥ ०२७ ॥

सािव जपते यु िकालं भरतष भ ।िभाविृः ियावां स राजेतनमः ॥ ०२८ ॥

१५० दानधम पव

उिदतािमतो य तथवैािमतोिदतः ।अिहंादोष स राजेतनमः ॥ ०२९ ॥

अकको तक ाणो भरतष भ ।ससो भैविृ स राजेतनमः ॥ ०३० ॥

अती िकतवः नेः ािणिवथो विणक ् ।पा पीतवाोमं स राजेतनमः ॥ ०३१ ॥

अजिया धनं पवू दाणःै कृिषकम िभः ।भवेवा ितिथः पा राजेतनमः ॥ ०३२ ॥

िवयिनिदं िया यािज तं धनम ।्अदयें िपतदृवेेो य ैापािज तम ् ॥ ०३३ ॥

ियमाणऽेपवग त ु यो िजो भरतष भ ।न ाहरित यंु ताधम गवानतृम ् ॥ ०३४ ॥

ा ाणः कालः ां दिध घतृं तथा ।सोमय मासं ं च यदारयं यिुधिर ॥ ०३५ ॥

ाापवग िव धा व ैिदता भवते ।्ियाथो यूाीयां िपतरिित ॥ ०३६ ॥

अपवग त ु वैय ाकमिण भारत ।अमिभधातं ि शू भारत ॥ ०३७ ॥

पुयाहवाचनं दवै े ाण िवधीयत े ।एतदवे िनरोारं िय िवधीयते ॥ ०३८ ॥

वैय चवै वं ीयां दवेता इित ॥ ०३८ ॥

अाय ०२४ १५१

कमणामानपुवू च िविधपवू कृतं ण ु ।जातकमा िदकावािष ु वणष ु भारत ॥ ०३९ ॥

े िह मोा वैय च यिुधिर ॥ ०३९ ॥

िव रशना मौी मौव राजगािमनी ।बाजीवे वैय धम एष यिुधिर ॥ ०४० ॥

दातःु ितहीतु धमा धमा िवमौ ण ु ।ाणानतृऽेधम ः ोः पातकसितः ॥ ०४१ ॥

चतगु ुणः िय वैयागणुः तृः ॥ ०४१ ॥

ना ाणोऽीयावू िवणे केिततः ।यवीयाशिुहंसायां तुधम भवे िह ॥ ०४२ ॥

अथ राजवैयाां यीया ु केिततः ।यवीयाशिुहंसायां भागाध समवायुात ् ॥ ०४३ ॥

दवैं वाथ वा िपं योऽीयााणािदष ु ।अातो ाणो राजंाधम गवानतृम ् ॥ ०४४ ॥

आशौचो ाणो राजोऽीयााणािदष ु ।ानपवू मथो लोभााधम गवानतृम ् ॥ ०४५ ॥

अनेां च यो िलेमा थ चवै भारत ।आमयित राजे ताधमऽनतृं तृम ् ॥ ०४६ ॥

अवदेतचािराििभव णय ुिधिर ।मविरिवे तेधम गवानतृम ् ॥ ०४७ ॥

१५२ दानधम पव

यिुधिर उवाच ॥

िपं वाथ वा दवैं दीयत े यितामह ।एतिदाहं ोत ुं दं यषे ु महाफलम ् ॥ ०४८ ॥

भी उवाच ॥

यषेां दाराः तीे सवुिृिमव कष काः ।उषेपिरशषें िह ताोजय यिुधिर ॥ ०४९ ॥

चािरिनयता राजे कृशाः कृशवृयः ।अिथ नोपगि तषे ु दं महाफलम ् ॥ ०५० ॥

ताहृा राजंनादपायाः ।अिथ न भवथ तषे ु दं महाफलम ् ॥ ०५१ ॥

तरेः परेो वा य े भयाता यिुधिर ।अिथ नो भोुिमि तषे ु दं महाफलम ् ॥ ०५२ ॥

अकक िव भैोरकृतानः ।बटवो य िभि तेो दं महाफलम ् ॥ ०५३ ॥

ता तदारा ये िवा दशेसंवे ।अथा थ मिभगि तेो दं महाफलम ् ॥ ०५४ ॥

ितनो िनयमा ये िवाः तुसमंताः ।तमाथ िमि तषे ु दं महाफलम ् ॥ ०५५ ॥

अुाा धमष ु पाषडसमयषे ु च ।कृशाणाः कृशधनाषे ु दं महाफलम ् ॥ ०५६ ॥

अाय ०२४ १५३

कृतसवहरणा िनदषाः भिविुभः ।हृयि च भुां तषे ु दं महाफलम ् ॥ ०५७ ॥

तपिनपोिनाषेां भैचरा ये ।अिथ नः िकििदि तषे ु दं महाफलम ् ॥ ०५८ ॥

महाफलिविधदा न े तुे भरतष भ ।िनरयं यने गि ग चवै िह तणु ॥ ०५९ ॥

गवु थ वाभयाथ वा वज िया यिुधिर ।यऽेनतृं कथयि ते व ै िनरयगािमनः ॥ ०६० ॥

परदारािभहता रः परदारािभमिश नः ।परदारयोारे व ै िनरयगािमनः ॥ ०६१ ॥

ये परापहता रः परानां च नाशकाः ।सचूका परषेां य े त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०६२ ॥

पाणां च सभानां च समाणां च भारत ।अगाराणां च भेारो नरा िनरयगािमनः ॥ ०६३ ॥

अनाथां मदां बालां वृां भीतां तपिनीम ।्वयि नरा य े च त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०६४ ॥

विृदें गहृदें दारदें च भारत ।िमदें तथाशायाे व ै िनरयगािमनः ॥ ०६५ ॥

सचूकाः सिंधभेारः परवृपुजीवकाः ।अकृता िमाणां त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०६६ ॥

१५४ दानधम पव

पाषडा षकावै समयानां च षकाः ।य े विसतावै त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०६७ ॥

कृताशं कृतिनवशं कृतभं कृतमम ।्भदेयै पकष ि ते व ै िनरयगािमनः ॥ ०६८ ॥

पय ि च ये दारानिभृाितथथा ।उिपतदृवेेाे व ै िनरयगािमनः ॥ ०६९ ॥

वदेिवियणवै वदेानां चवै षकाः ।वदेानां लेखकावै त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०७० ॥

चातरुाबाा िुतबाा ये नराः ।िवकम िभ जीवि ते व ै िनरयगािमनः ॥ ०७१ ॥

केशिवियका राजिषिवियका ये ।ीरिवियकावै त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०७२ ॥

ाणानां गवां चवै कानां च यिुधिर ।यऽेरं याि कायष ु त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०७३ ॥

शिवयकावै कता र यिुधिर ।शानां धनषुां चवै त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०७४ ॥

शवैा शिभवा िप वैा भरतष भ ।य े माग मनुि ते व ै िनरयगािमनः ॥ ०७५ ॥

उपाायां भृां भां भरतष भ ।य े जसमथाां े व ै िनरयगािमनः ॥ ०७६ ॥

अादमकावै नासानां वधेकाथा ।

अाय ०२४ १५५

बका पशनूां य े त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०७७ ॥

अगोारछला बिलषागतराः ।समथा ादातारे व ै िनरयगािमनः ॥ ०७८ ॥

ाााांथा ााीघ कालं सहोिषतान ।्जि कृतकृा य े त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०७९ ॥

बालानामथ वृानां दासानां चवै य े नराः ।अदा भये त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०८० ॥

एते पवू िष िभाः ोा िनरयगािमनः ।भािगनः ग लोक वािम भरतष भ ॥ ०८१ ॥

सववे त ु कायष ु दवैपवूष ु भारत ।हि पुाशृूााणाितमः कृतः ॥ ०८२ ॥

दानने तपसा चवै सने च यिुधिर ।य े धम मनवुत े त े नराः ग गािमनः ॥ ०८३ ॥

शुषूािभपोिभ तुमादाय भारत ।ये ितहिनःहेाे नराः ग गािमनः ॥ ०८४ ॥

भयाापाथाबाधाािराािधधष णात ।्यृत े ितमुे त े नराः ग गािमनः ॥ ०८५ ॥

माव धीरा धम कायष ु चोिताः ।मलाचारयुा ते नराः ग गािमनः ॥ ०८६ ॥

िनवृा मधमुासंेः परदारे एव च ।िनवृावै मेे नराः ग गािमनः ॥ ०८७ ॥

१५६ दानधम पव

आमाणां च कता रः कुलानां चवै भारत ।दशेानां नगराणां च त े नराः ग गािमनः ॥ ०८८ ॥

वाभरणदातारो भपानादाथा ।कुटुानां च दातारे नराः ग गािमनः ॥ ०८९ ॥

सविहंसािनवृा नराः सव सहा ये ।सव ायभतूा ते नराः ग गािमनः ॥ ०९० ॥

मातरं िपतरं चवै शुषूि िजतिेयाः ।ातणॄां चवै सहेाे नराः ग गािमनः ॥ ०९१ ॥

आा बलव यौवना भारत ।ये व ै िजतिेया धीराे नराः ग गािमनः ॥ ०९२ ॥

अपराषे ु सहेा मदृवो िमवलाः ।आराधनसखुाािप त े नराः ग गािमनः ॥ ०९३ ॥

सहपिरवेारथवै च सहदाः ।ातार सहाणां पुषाः ग गािमनः ॥ ०९४ ॥

सवुण च दातारो गवां च भरतष भ ।यानानां वाहनानां च त े नराः ग गािमनः ॥ ०९५ ॥

ववैािहकानां कानां ेाणां च यिुधिर ।दातारो वाससां चवै त े नराः ग गािमनः ॥ ०९६ ॥

िवहारावसथोानकूपारामसभादाः ।वाणां चवै कता रे नराः ग गािमनः ॥ ०९७ ॥

घाितपम ् १५७

िनवशेनानां ेाणां वसतीनां च भारत ।दातारः ािथ तानां च त े नराः ग गािमनः ॥ ०९८ ॥

रसानामथ बीजानां धाानां च यिुधिर ।यमुा दातारः पुषाः ग गािमनः ॥ ०९९ ॥

यििुले जाता बपुाः शतायषुः ।सानुोशा िजतोधाः पुषाः ग गािमनः ॥ १०० ॥

एतममुाथ दवैं िपं च भारत ।धमा धम च दान यथा पवू िष िभः कृतौ ॥ १०१ ॥

घाितपम ्

अाय ०२५यिुधिर उवाच ॥

इदं म े ततो राजुमहिस भारत ।अिहंसिया केनहे हा िवधीयत े ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

ासमाम राजे परुा यृवानहम ।्तऽेहं संवािम तिदहकैमनाः ण ु ॥ ००२ ॥

चतथु ं विस तमाािह मे मनु े ।

१५८ दानधम पव

अिहंसिया केनहे हा िवधीयत े ॥ ००३ ॥

इित पृो महाराज पराशरशरीरजः ।अवीिपणुो धम िनःसशंयमनुमम ् ॥ ००४ ॥

ाणं यमाय िभाथ कृशविृनम ।्यूााीित यः पां िवाघाितनम ् ॥ ००५ ॥

महे िव योऽनचूान भारत ।विृं हरित ब ुिं िवाघाितनम ् ॥ ००६ ॥

गोकुल तषृात जलाथ वसधुािधप ।उादयित यो िवं तं िवाघाितनम ् ॥ ००७ ॥

यः वृां िुतं सां वा मिुनिभः कृतम ।्षयनिभाय तं िवाघाितनम ् ॥ ००८ ॥

आजां पसपंां महत सशे वरे ।न यित यः कां तं िवाघाितनम ् ॥ ००९ ॥

अधमिनरतो मढूो िमा यो व ै िजाितष ु ।दामा ितगं शोकं तं िवाघाितनम ् ॥ ०१० ॥

चषुा िवहीन पलु जड वा ।हरते यो व ै सव ं तं िवाघाितनम ् ॥ ०११ ॥

आमे वा वन े वा यो ामे वा यिद वा परुे ।अिं समुजृेोहां िवाघाितनम ् ॥ ०१२ ॥

तीथ शसंा १५९

तीथ शसंा

अाय ०२६यिुधिर उवाच ॥

तीथा नां दश न ं येः ान ं च भरतष भ ।वणं च महाा ोतिुमािम ततः ॥ ००१ ॥

पिृथां यािन तीथा िन पुयािन भरतष भ ।वुमहिस मे तािन ोताि िनयतः भो ॥ ००२ ॥

भी उवाच ॥

इममिरसा ों तीथ वशंं महातु े ।ोतमुहिस भं त े ासे धम मुमम ् ॥ ००३ ॥

तपोवनगतं िवमिभग महामिुनम ।्पािरसं वीर गौतमः सिंशततः ॥ ००४ ॥

अि मे भगविीथो धम सशंयः ।तव ोतिुमािम ते शसं महामनु े ॥ ००५ ॥

उपृय फलं िकं ाषे ु तीथष ु व ै मनु े ।ेभावे महाा तथाि तथा वद ॥ ००६ ॥

अिरा उवाच ॥

साहं चभागां व ै िवतामिूम मािलनीम ।्िवगा व ै िनराहारो िनम मो मिुनववते ् ॥ ००७ ॥

१६० दानधम पव

कामीरमडले नो याः पति महानदम ।्ता नदीः िसमुासा शीलवागमायुात ् ॥ ००८ ॥

पुरं च भासं च निैमषं सागरोदकम ।्दिेवकािममाग च णिबं िवगा च ॥ ००९ ॥

िवबोते िवमानः सोऽरोिभरिभतुः ॥ ००९ ॥

िहरयिबं िवो यतािभवा तम ।्कुशशेयं च दवें पयूत े त िकिषम ् ॥ ०१० ॥

इतोयां समासा गमादनसिंनधौ ।करतोयां कुरेष ु िराोपोिषतो नरः ॥ ०११ ॥

अमधेमवाोित िवगा िनयतः शिुचः ॥ ०११ ॥

गाारे कुशावत िबके निेमपव त े ।तथा कनखले ाा धतूपाा िदवं जते ् ॥ ०१२ ॥

अपां द उपृय वाजपयेफलं लभते ।्चारी िजतोधः ससधंिहंसकः ॥ ०१३ ॥

य भागीरथी गा भजते िदशमुराम ।्महेर िनान े यो नरिभिषते ॥ ०१४ ॥

एकमासं िनराहारः यं पयित दवेताः ॥ ०१४ ॥

सगे िगे च इमाग च तप यन ।्सधुां व ै लभते भोंु यो नरो जायत े पनुः ॥ ०१५ ॥

महाम उपृय योऽिहोपरः शिुचः ।

अाय ०२६ १६१

एकमासं िनराहारः िसिं मासने स जते ् ॥ ०१६ ॥

महाद उपृय भगृतुेु लोपः ।िराोपोिषतो भूा मुत े हया ॥ ०१७ ॥

काकूप उपृय बलाकायां कृतोदकः ।दवेषे ु कीित लभते यशसा च िवराजते ॥ ०१८ ॥

दशेकाल उपृय तथा सुिरकादे ।अिां पवच ं े व ै लभते नरः ॥ ०१९ ॥

महागामपुृय कृिकाारके तथा ।पमकंे िनराहारः ग माोित िनम लः ॥ ०२० ॥

वमैािनक उपृय िकिणीकामे तथा ।िनवासऽेरसां िदे कामचारी महीयत े ॥ ०२१ ॥

कािलकाममासा िवपाशायां कृतोदकः ।चारी िजतोधिरााुते भवात ् ॥ ०२२ ॥

आमे कृिकानां त ु ाा यप यिेतनॄ ।्तोषिया महादवें िनम लः ग मायुात ् ॥ ०२३ ॥

महापरु उपृय िराोपोिषतो नरः ।सानां ावराणां च िपदानां भयं जते ् ॥ ०२४ ॥

दवेदावन े ाा धतूपाा कृतोदकः ।दवेलोकमवाोित सराोिषतः शिुचः ॥ ०२५ ॥

कौशे च कुशे ोणशमपदे तथा ।आपःपतन े ातः सेत े सोऽरोगणःै ॥ ०२६ ॥

१६२ दानधम पव

िचकूटे जनान े तथा मािकनीजले ।िवगा व ै िनराहारो राजल िनगित ॥ ०२७ ॥

यामायाामं गा उ चवैािभिष च ।िराा सधंाय गवनगरे वसते ् ॥ ०२८ ॥

रमयां च उपृय तथा व ै गतािरके ।एकमासं िनराहारधा नफलं लभते ् ॥ ०२९ ॥

कौिशकीारमासा वायभुलोपः ।एकिवशंितराणे ग मारोहत े नरः ॥ ०३० ॥

मतवाां यः ायादकेराणे िसित ।िवगाहित नालमकं व ै सनातनम ् ॥ ०३१ ॥

निैमष ेग तीथ च उपृय िजतिेयः ।फलं पुषमधे लभेासं कृतोदकः ॥ ०३२ ॥

गाद उपृय तथा चवैोलावन े ।अमधेमवाोित त मासं कृतोदकः ॥ ०३३ ॥

गायमनुयोीथ तथा कालरे िगरौ ।षिद उपृय दान ं नाििशते ॥ ०३४ ॥

दश तीथ सहािण ितः कोथापराः ।समागि माां त ु याग े भरतष भ ॥ ०३५ ॥

माघमासं याग े त ु िनयतः सिंशततः ।ाा त ु भरते िनम लः ग मायुात ् ॥ ०३६ ॥

अाय ०२६ १६३

मण उपृय िपतणॄामामे शिुचः ।ववैत तीथ च तीथ भतूो भवेरः ॥ ०३७ ॥

तथा िशरो गा भागीरां कृतोदकः ।एकमासं िनराहारः सोमलोकमवायुात ् ॥ ०३८ ॥

कपोतके नरः ाा अावे कृतोदकः ।ादशाहं िनराहारो नरमधेफलं लभते ् ॥ ०३९ ॥

मुपृं गयां चवै िनितं दवेपव तम ।्ततृीयां ौपाद च हा िवशुित ॥ ०४० ॥

कलयां वापुृय वेां च बशोजलाम ।्अःे परुे नरः ाा िवशालायां कृतोदकः ॥ ०४१ ॥

दवेद उपृय भतूो िवराजते ॥ ०४१ ॥

परुापवत न ं नां महानां च से व ै ।नन े सेत े दारोिभरिहंसकः ॥ ०४२ ॥

उवशीकृिकायोग े गा यः ससुमािहतः ।लौिहे िविधवाा पुडरीकफलं लभते ् ॥ ०४३ ॥

रामद उपृय िवशालायां कृतोदकः ।ादशाहं िनराहारः कषािमुते ॥ ०४४ ॥

महाद उपृय शुने मनसा नरः ।एकमासं िनराहारो जमदिगितं लभते ् ॥ ०४५ ॥

िवे सतंा चाानं ससधंिहंसकः ।षमासं पदमााय मासनेकेैन शुित ॥ ०४६ ॥

१६४ दानधम पव

नम दायामपुृय तथा सपूा रकोदके ।एकपं िनराहारो राजपुो िवधीयत े ॥ ०४७ ॥

जमूाग ििभमा सःै सयंतः ससुमािहतः ।अहोराणे चकेैन िसिं समिधगित ॥ ०४८ ॥

कोकामखु े िवगाापो गा चडािलकामम ।्शाकभीरवासाः कुमारीिव ते दश ॥ ०४९ ॥

ववैत सदनं न स गेदाचन ।य कादे वासो दवेलोकं स गित ॥ ०५० ॥

भास े केराणे अमावाां समािहतः ।िसतऽे महाबाहो यो नरो जायत े पनुः ॥ ०५१ ॥

उानक उपृय आिषणे चामे ।िपायाामे ाा सव पापःै मुते ॥ ०५२ ॥

कुायां समपुृय जा चवैाघमष णम ।्अमधेमवाोित िराोपोिषतः शिुचः ॥ ०५३ ॥

िपडारक उपृय एकराोिषतो नरः ।अिोममवाोित भातां शव र शिुचः ॥ ०५४ ॥

तथा सरो गा धमा रयोपशोिभतम ।्पुडरीकमवाोित भातां शव र शिुचः ॥ ०५५ ॥

मनैाके पव त े ाा तथा संामपुा च ।कामं िजा च व ै मासं सव मधेफलं लभते ् ॥ ०५६ ॥

अाय ०२६ १६५

िवातो िहमवाुयः शरशरुो िगिरः ।आकरः सवरानां िसचारणसिेवतः ॥ ०५७ ॥

शरीरमुजृे िविधपवू मनाशके ।अवुं जीिवतं ाा यो व ै वदेागो िजः ॥ ०५८ ॥

अ दवेता नमृ मनुथा ।ततः िसो िदवं गेलोकं सनातनम ् ॥ ०५९ ॥

कामं ोधं च लोभं च यो िजा तीथ मावसते ।्न तने िकि ां तीथा िभगमनावते ् ॥ ०६० ॥

यागािन तीथा िन गा िण िवषमािण च ।मनसा तािन गािन सवतीथ समासतः ॥ ०६१ ॥

इदं मेिमदं धिमदं य िमदं सखुम ।्इदं रहं दवेानामााानां च पावनम ् ॥ ०६२ ॥

इदं दािजातीनां साधनूामाज वा ।सुदां च जपेण िशानगुत वा ॥ ०६३ ॥

दवाौतमदेमिरा व ै महातपाः ।गुिभः समनुातः कायपने च धीमता ॥ ०६४ ॥

महषणािमदं जं पावनानां तथोमम ।्जपंािुतः शिम लः ग मायुात ् ॥ ०६५ ॥

इदं यािप णयुाहं िरोमतम ।्उमे च कुले ज लभेाितं च संरते ् ॥ ०६६ ॥

१६६ दानधम पव

ग गाशसंनम ्

अाय ०२७वशैपंायन उवाच ॥

बहृितसमं बुा मया णः समम ।्परामे शसममािदसमतजेसम ् ॥ ००१ ॥

गाेयमज ुननेाजौ िनहतं भिूरवच सम ।्ातिृभः सिहतोऽै पय ुपाे यिुधिरः ॥ ००२ ॥

शयानं वीरशयन े कालाकािणमतुम ।्आजमभु रतें कुामा महष यः ॥ ००३ ॥

अिव िसोऽथ भगृःु पलुः पलुहः तःु ।अिरा गौतमोऽगः समुितः ायरुावान ् ॥ ००४ ॥

िवािमः लूिशराः सवंत ः मितद मः ।उशना बहृिता सवनः कायपो वुः ॥ ००५ ॥

वा सा जमदि माक डयेोऽथ गालवः ।भराज रै यवीतितथा ॥ ००६ ॥

लूाः शकला कवो मधेाितिथः कृशः ।नारदः पव तवै सधुाथकैतो ितः ॥ ००७ ॥

िनतभंभू ुवनो धौः शतानोऽकृतणः ।

अाय ०२७ १६७

जामदथा रामः काेवेमादयः ॥ ००८ ॥

समागता महाानो भीं ु ं महष यः ॥ ००८ ॥

तषेां महानां पजूामागतानां यिुधिरः ।ातिृभः सिहते यथावदनपुवू शः ॥ ००९ ॥

ते पिूजताः सखुासीनाः कथाुम हष यः ।भीािताः समुधरुाः सवियमनोहराः ॥ ०१० ॥

भीषेां कथाः ुा ऋषीणां भािवतानाम ।्मने े िदिवमाानं तुा परमया यतुः ॥ ०११ ॥

तते भीमाम पाडवां महष यः ।अधा न ं गताः सव सवषामवे पयताम ् ॥ ०१२ ॥

तानषृीमुहाभागानधा नगतानिप ।पाडवाुवुःु सव णमेु मुम ुः ॥ ०१३ ॥

समनसः सव गाेयं कुसमाः ।उपतयु थोमािदं मकोिवदाः ॥ ०१४ ॥

भावापसषेामषृीणां वी पाडवाः ।काशो िदशः सवा िवयं परमं ययःु ॥ ०१५ ॥

महाभायं परं तषेामषृीणामनिुच ते ।पाडवाः सह भीणे कथाुदायाः ॥ ०१६ ॥

कथाे िशरसा पादौ ृा भी पाडवः ।ध धम सतुः ं पय पृिुधिरः ॥ ०१७ ॥

१६८ दानधम पव

के दशेाः के जनपदा आमाः के च पव ताः ।कृाः पुयतः का येा नः िपतामह ॥ ०१८ ॥

भी उवाच ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्िशलोवृःे सवंादं िस च यिुधिर ॥ ०१९ ॥

इमां कििर पिृथव शलैभिूषताम ।्असकृिपदां ेः े गहृमिेधनः ॥ ०२० ॥

िशलवृगेृ हं ाः स तने िविधनािच तः ।कृतकृ उपाितिं तमितिथं तदा ॥ ०२१ ॥

तौ समे महाानौ सखुासीनौ कथाः शभुाः ।चतवुदसबंाषेकृतलणाः ॥ ०२२ ॥

िशलविृः कथाे त ु िसमाम यतः ।ं प मधेावी यां ं पिरपृिस ॥ ०२३ ॥

िशलविृवाच ॥

के दशेाः के जनपदाः केऽऽमाः के च पव ताः ।कृाः पुयतः का येा नताम ् ॥ ०२४ ॥

िस उवाच ॥

ते दशेाे जनपदाऽेऽमाे च पव ताः ।यषेां भागीरथी गा मनेिैत सिररा ॥ ०२५ ॥

तपसा चयण यैागने वा पनुः ।

अाय ०२७ १६९

गितं तां न लभेगु ां ससंे यां लभते ् ॥ ०२६ ॥

ृािन यषेां गाेयैोयगैा ािण दिेहनाम ।्ािन न पनुषेां ागः गा िधीयत े ॥ ०२७ ॥

सवा िण यषेां गाेयैोयःै कृािन दिेहनाम ।्गां ा मानवा िव िदिव िति तऽेचलाः ॥ ०२८ ॥

पवू वयिस कमा िण कृा पापािन य े नराः ।पाां िनषवेे तऽेिप याुमां गितम ् ॥ ०२९ ॥

ातानां शिुचिभोयगैा ेयःै यतानाम ।्िुभ वित या प ुसंां न सा तशुतरैिप ॥ ०३० ॥

यावदि मनु गातोयषे ु ितित ।तावष सहािण ग ा महीयत े ॥ ०३१ ॥

अपह तमीं यथा भादुय े रिवः ।तथापह पाानं भाित गाजलोितः ॥ ०३२ ॥

िवसोमा इव शवय िवपुारवो यथा ।तशेा िदशवै हीना गाजलःै शभुःै ॥ ०३३ ॥

वणा मा यथा सव धमानविज ताः ।तव यथासोमाथा गां िवना जगत ् ॥ ०३४ ॥

यथा हीन ं नभोऽक ण भःू शलैःै खं च वायनुा ।तथा दशेा िदशवै गाहीना न सशंयः ॥ ०३५ ॥

िष ुलोकेष ु य े केिचािणनः सव एव त े ।तमाणाः परां तिृ ं याि गाजलःै शभुःै ॥ ०३६ ॥

१७० दानधम पव

यु सयूण िनं गाेयं िपबत े जलम ।्गवां िनहा रिनम ुाावकाििशते ॥ ०३७ ॥

इतसहं त ु चरेः कायशोधनम ।्िपबेािप गाः समौ ातां न वा समौ ॥ ०३८ ॥

ितेगुसहं त ु पादनेकेैन यः पमुान ।्मासमकंे त ु गायां समौ ातां न वा समौ ॥ ०३९ ॥

लतेावािरा यु यगुानामयतुं पमुान ।्ितेथें यािप गायां स िविशते ॥ ०४० ॥

अौ ां धयूते यथा तलंू िजोम ।तथा गावगाढ सव पाप ं धयूत े ॥ ०४१ ॥

भतूानािमह सवषां ःखोपहतचतेसाम ।्गितमषेमाणानां न गासशी गितः ॥ ०४२ ॥

भवि िनिव षाः सपा यथा ता दशनात ।्गाया दशनावपापःै मुते ॥ ०४३ ॥

अिता ये केिचदधम शरणा ये ।तषेां िता गेह शरणं शम वम च ॥ ०४४ ॥

कृरैशभुै ाननकैेः पुषाधमान ।्पततो नरके गा सिंताे तारयते ् ॥ ०४५ ॥

ते सिंवभा मिुनिभनू न ं दवेःै सवासवःै ।यऽेिभगि सततं गामिभगतां सरुःै ॥ ०४६ ॥

अाय ०२७ १७१

िवनयाचारहीना अिशवा नराधमाः ।त े भवि िशवा िव ये व ै गां समािताः ॥ ०४७ ॥

यथा सरुाणाममतृं िपतणॄां च यथा धा ।सधुा यथा च नागानां तथा गाजलं नणृाम ् ॥ ०४८ ॥

उपासते यथा बाला मातरं धुयािदताः ।येामाथा गामपुासीह दिेहनः ॥ ०४९ ॥

ायभंवुं यथा ानं सवषां ेमुत े ।ातानां सिरतां ेा गा तिदहोते ॥ ०५० ॥

यथोपजीिवनां धनेदुवादीनां धरा तृा ।तथोपजीिवनां गा सव ाणभतृािमह ॥ ०५१ ॥

दवेाः सोमाकसंािन यथा सािदिभम खःै ।अमतृापुजीवि तथा गाजलं नराः ॥ ०५२ ॥

जावीपिुलनोािभः िसकतािभः समिुतः ।मते पुषोऽऽानं िदिविमव शोिभतम ् ॥ ०५३ ॥

जावीतीरसभंतूां मदृं मूा िबभित यः ।िबभित पं सोऽक तमोनाशािुनम लम ् ॥ ०५४ ॥

गोिम िभरथो िदधः पुषं पवनो यदा ।शृते सोऽिप पाानं स एवापमाज ित ॥ ०५५ ॥

सनरैिभत नर िवनिशतः ।गादशनजा ीित सनापकष ित ॥ ०५६ ॥

हंसारावःै कोकरव ै रवरैै पिणाम ।्

१७२ दानधम पव

पध गा गवा िुलनै िशलोयान ् ॥ ०५७ ॥

हंसािदिभः सबुिभिव िवधःै पििभवृ ताम ।्गां गोकुलसबंाधां ा गऽिप िवतृः ॥ ०५८ ॥

न सा ीितिदिव सवकामानपुातः ।अभवा परा ीितग ायाः पिुलन े नणृाम ् ॥ ०५९ ॥

वानःकमजै ः पापरैिप पमुािनह ।वी गां भवेतू मे नाि सशंयः ॥ ०६० ॥

सावरा पराितॄंे ये परे ।पमुांारयत े गां वी ृावगा च ॥ ०६१ ॥

तुािभलिषता ा ृा पीतावगािहता ।गा तारयत े नणॄामभुौ वशंौ िवशषेतः ॥ ०६२ ॥

दशनाशनाानाथा गेित कीत नात ।्पनुापुयाुषातशोऽथ सहशः ॥ ०६३ ॥

य इेफलं ज जीिवतं तुमवे च ।स िपतॄंप येामिभग सरुांथा ॥ ०६४ ॥

न सतुनै च िवने कम णा न च तलम ।्ायुाुषोऽं गां ा यदायुात ् ॥ ०६५ ॥

जािैरह तुाे मतृःै पिुभरवे च ।समथा य े न पयि गां पुयजलां िशवाम ् ॥ ०६६ ॥

भतूभभिवमै हिष िभपिताम ।्दवेःै सेै को गां नोपसवेते मानवः ॥ ०६७ ॥

अाय ०२७ १७३

वानगैृ है यितिभ चािरिभः ।िवाविः ितां गां पमुाो नाम नायते ् ॥ ०६८ ॥

उामि यः ाणःै यतः िशसमंतः ।िचयेनसा गां स गितं परमां लभते ् ॥ ०६९ ॥

न भयेो भयं त न पापेो न राजतः ।आ दहेपतनाामपुाे यः पमुािनह ॥ ०७० ॥

गगनाां महापुयां पत व ै महेरः ।दधार िशरसा दवे तामवे िदिव सवेत े ॥ ०७१ ॥

अलतायो लोकाः पिथिभिव मलिैिभः ।यु ता जलं सवेृेतकृः पमुावते ् ॥ ०७२ ॥

िदिव ोितय थािदः िपतणॄां चवै चमाः ।दवेशे यथा नणॄां गेह सिरतां तथा ॥ ०७३ ॥

माा िपा सतुदैा रिैव यु धनने वा ।न भविे तथा ःखं यथा गािवयोगजम ् ॥ ०७४ ॥

नारयनै िवषयनै सतुनै धनागमःै ।तथा सादो भवित गां वी यथा नणृाम ् ॥ ०७५ ॥

पणू िमं यथा ा नणृां िः सीदित ।गां िपथगां ा तथा िः सीदित ॥ ०७६ ॥

तावतमनािरायणः ।गां योऽनगुतो भा स ताः ियतां जते ् ॥ ०७७ ॥

१७४ दानधम पव

भःूःै खिैदिवै भतूैावचरैिप ।गा िवगाा सततमतेाय तमं सताम ् ॥ ०७८ ॥

िष ुलोकेष ु पुयाायाः िथतं यशः ।युागरषैा भााननयिवम ् ॥ ०७९ ॥

वाीिरतािभः समुहानािभ ;ुतािभरथ समिुतािभः ।गोिम िभभा नमुतीिभिरः ; सहरिमितमो िवभाित ॥ ०८० ॥

पयिन घिृतनीमदुारां ; समिृन विेगन िव गााम ।्गां गा यःै शरीरं िवसृं ; गता धीराे िवबधुःै समम ् ॥ ०८१ ॥

अाडाहीनां गा ; यशिनी बहृती िवपा ।दवेःै सेमै ुिनिभमा नवै ; िनषिेवता सव कामयै ुनि ॥ ०८२ ॥

ऊजा वत मधमुत महापुयां िवगाम ।्िलोकगो य े गां सिंताे िदवं गताः ॥ ०८३ ॥

यो वित ित वािप म;ै यि सखुािन दवेाः ।तािवताः शन े दश न े य ;ै दवेा गितिमां िदशि ॥ ०८४ ॥

दां पृ बहृत िवकृां ; िशवामतृां सरुसां सुसाम ।्िवभावर सव भतूितां ; गां गता य े ििदवं गताे ॥ ०८५ ॥

ाितय ाः खं िदवं गां च िनं ; परुा िदशो िविदशावते ।ता जलं से सिरराया ; मा ः सव कृतकृा भवि ॥ ०८६ ॥

इयं गेित िनयतं िता ; गहु च गभ योषा ।ातिमागा घतृवहा िवपाा ; गावतीणा िवयतो िवतोया ॥ ०८७ ॥

सतुावनी हर भाया ; िदवो भवुािप कानुपा ।

अाय ०२७ १७५

भा पिृथा भािवनी भाित राज ;ा लोकानां पुयदा व ै याणाम ्॥ ०८८॥

मधुवाहा घतृरागोृतािभ ;म होिम िभः शोिभता ाणै ।िदवतुा िशरसाा भवने ; गावनीाििदव माला ॥ ०८९ ॥

योिनव िरा िवरजा िवती ; शुा इरा वािरवहा यशोदा ।िवावती चाकृितिरििरा ; गोितानां भवुन पाः ॥ ०९० ॥

ाा मा गोपन े धारणे च ; दीा कृशानोपन चवै ।तुा गा समंता ाणानां ; गहु यतया च िनम ् ॥ ०९१ ॥

ऋिषतुां िवपुद परुाण ; सपुुयतोयां मनसािप लोके ।सवा ना जाव य े पा ;े णः सदनं संयाताः ॥ ०९२ ॥

लोकािनमायित या जननीव पुा ;वा ना सव गणुोपपा ।ानिमिमह ामभीमान ै;ग ा सदवैावशैपाा ॥ ०९३ ॥

उां जुां िमषत िवतोया ;िमरां व रवेत भधूराणाम ।्िशायाममतृां काां ; गां यदेावाििकामः ॥ ०९४ ॥

सा दवेािवभूमा ;गीरथपसोणे गाम ।्गामानयामिभग श ;मुायं नहे नामु िवात ् ॥ ०९५ ॥

उदातः सव था त े गणुानां ; मयकैदशेः समी बुा ।शिन म े कािचिदहाि वंु ; गणुावा िरमात ुं तथवै ॥ ०९६ ॥

मरेोः समु च सवरःै ; संोपलानामदुक वािप ।वंु शं नहे गाजलानां ; गणुाानं पिरमात ुं तथवै ॥ ०९७ ॥

तािदमारया योा ;णुावा ावीजांथवै ।

१७६ दानधम पव

भजेाचा मनसा कम णा च ; भा युः परया धानः ॥ ०९८ ॥

लोकािनमांीशसा िवत ; िसिं ा महत तां रापाम ।्गाकृतानिचरणेवै लोका ;थेिमािचिरिस म ् ॥ ०९९ ॥

तव मम च गणुमै हानभुावा ; जषुत ु मितं सततं धमयैुः ।अिभगतजनवला िह गा ; भजित यनुि सखुै भिमम ्॥ १०० ॥

भी उवाच ॥

इित परममितग ुणाननकेा ;िलरतये िपथानयुोगपान ।्बिवधमनशुा तपा ;गनतलं िुतमािवशे िसः ॥ १०१ ॥

िशलविृु िस वाःै सबंोिधतदा ।गामपुा िविधवििं ाः सुलभाम ् ॥ १०२ ॥

तामिप कौये भा परमया यतुः ।गामिेह सततं ासे िसिमुमाम ् ॥ १०३ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

ुिेतहासं भीों गायाः वसयंतुम ।्यिुधिरः परां ीितमगातिृभः सह ॥ १०४ ॥

इितहासिममं पुयं णयुाः पठेत वा ।गायाः वसयंंु स मुेव िकिषःै ॥ १०५ ॥

मत गोपाानम ् १७७

मत गोपाानम ्

अाय ०२८यिुधिर उवाच ॥

ातुाां वृने शीलेन च यथा भवान ।्गणुःै समिुदतः सवव यसा च समितः ॥ ००१ ॥

तावं पृािम धम धम भतृां वर ॥ ००१ ॥

ियो यिद वा वैयः शूो वा राजसम ।ायं ायुाेन ते ाातमुहिस ॥ ००२ ॥

तपसा वा समुहता कम णा वा तुने वा ।ायमथ चिेदेे िूह िपतामह ॥ ००३ ॥

भी उवाच ॥

ायं तात ापं वणः ािदिभििभः ।परं िह सव भतूानां ानमतेिुधिर ॥ ००४ ॥

बीु ससंरोनीजा यमानः पनुः पनुः ।पया य े तात कििंाणो नाम जायते ॥ ००५ ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्मत च सवंादं गद ा यिुधिर ॥ ००६ ॥

िजातःे किचात तुवण ः सतुः भःु ।मतो नाम नााभूवः समिुदतो गणुःै ॥ ००७ ॥

१७८ दानधम पव

स यकारः कौये िपा सृः परंतप ।ायाद भयेुन रथनेहेाशगुािमना ॥ ००८ ॥

स बालं गद भं राजहं मातरुिके ।िनरिवतोदने नािसकायां पनुः पनुः ॥ ००९ ॥

तं त ु तीणं ा गद भी पुगिृनी ।उवाच मा शचुः पु चडालािधितित ॥ ०१० ॥

ाणे दाणं नाि मैो ाण उते ।आचाय ः सव भतूानां शाा िकं हिरित ॥ ०११ ॥

अयं त ु पापकृितबा ले न कुत े दयाम ।्योिन ं मानयषे भावो भावं िनगित ॥ ०१२ ॥

एतुा मतु दाणं रासभीवचः ।अवतीय रथाणू रासभ भाषत ॥ ०१३ ॥

िूह रासिभ कािण माता मे यने िषता ।कथं मां विे चडालं िं रासिभ शसं मे ॥ ०१४ ॥

केन जातोऽि चडालो ायं यने मऽेनशत ।्तनेतैहाा े िूह सव मशषेतः ॥ ०१५ ॥

गदवुाच ॥

ायां वषृलेन ं मायां नािपतने ह ।जातमिस चडालो ायं तने तऽेनशत ् ॥ ०१६ ॥

एवमुो मतु पुायाहंृ ित ।

अाय ०२८ १७९

तमागतमिभे िपता वामथावीत ् ॥ ०१७ ॥

मया ं यसिंसौ िनयुो गुकम िण ।काितिनवृोऽिस कि कुशलं तव ॥ ०१८ ॥

मत उवाच ॥

अयोिनरयोिनवा यः ा कुशली भवते ।्कुशलं त ु कुत ययें जननी िपतः ॥ ०१९ ॥

ायां वषृलाातं िपतवदयतीह माम ।्अमानषुी गद भीयं ताे तपो महत ् ॥ ०२० ॥

एवमुा स िपतरं ते कृतिनयः ।ततो गा महारयमतत महपः ॥ ०२१ ॥

ततः सतंापयामास िवबधुांपसाितः ।मतः ससुखुं ेःु ानं सचुिरतादिप ॥ ०२२ ॥

तं तथा तपसा युमवुाच हिरवाहनः ।मत तसे िकं ं भोगानुृ मानषुान ् ॥ ०२३ ॥

वरं ददािन त े ह वणृी ं यिदिस ।यावामे सव िूह मािचरम ् ॥ ०२४ ॥

मत उवाच ॥

ायं कामयानोऽहिमदमारवांपः ।गयें तदवाहे वर एष वतृो मया ॥ ०२५ ॥

एतुा त ु वचनं तमवुाच परंुदरः ।

१८० दानधम पव

ायं ाथ यानमामकृतािभः ॥ ०२६ ॥

ें यवभतूषे ु तपो याितवत त े ।तदं ाथ यानमिचरािनिशिस ॥ ०२७ ॥

दवेतासरुमष ु यिवं परं तृम ।्चडालयोनौ जातने न तां कथन ॥ ०२८ ॥

इमत गसवंादः

अाय ०२९भी उवाच ॥

एवमुो मतु सिंशताा यततः ।अितदकेपादने वषा णां शतमतु ॥ ००१ ॥

तमवुाच ततः शः पनुरवे महायशाः ।मत परमं ानं ाथ यितलभम ् ॥ ००२ ॥

मा कृथाः साहसं पु नषै धम पथव ।अां ाथ यानो िह निचरािनिशिस ॥ ००३ ॥

मत परमं ानं वाय माणो मया सकृत ।्िचकीष वे तपसा सव था न भिविस ॥ ००४ ॥

ितय योिनगतः सव मानुं यिद गित ।

अाय ०२९ १८१

स जायते पुसो वा चडालो वा कदाचन ॥ ००५ ॥

प ुंलः पापयोिनवा यः कििदह लते ।स तामवे सिुचरं मत पिरवत त े ॥ ००६ ॥

ततो दशगणु े काले लभते शूतामिप ।शूयोनाविप ततो बशः पिरवत त े ॥ ००७ ॥

ततिशंणु े काले लभते वैयतामिप ।वैयतायां िचरं कालं तवै पिरवत त े ॥ ००८ ॥

ततः षिगणु े काले राजो नाम जायते ।राजे िचरं कालं तवै पिरवत त े ॥ ००९ ॥

ततः षिगणु े काले लभते बतुाम ।्बिुरं कालं तवै पिरवत त े ॥ ०१० ॥

ततु िशते काले लभते काडपृताम ।्काडपृिरं कालं तवै पिरवत त े ॥ ०११ ॥

ततु िशते काले लभते िजतामिप ।तां च ा िचरं कालं तवै पिरवत त े ॥ ०१२ ॥

तततःुशते काले ोियो नाम जायते ।ोिये िचरं कालं तवै पिरवत त े ॥ ०१३ ॥

तदवै ोधहष च कामषेौ च पुक ।अितमानाितवादौ तमािवशि िजाधमम ् ॥ ०१४ ॥

तांेयित शू तदा ाोित सितम ।्

१८२ दानधम पव

अथ ते व ै जयनें तालाािदव पाते ॥ ०१५ ॥

मत संधायतदहं ामचचूदुम ।्वणृी काममं ं ायं िह सुलभम ् ॥ ०१६ ॥

अाय ०३०भी उवाच ॥

एवमुो मतु भशृं शोकपरायणः ।अितत गयां गा सोऽुने शतं समाः ॥ ००१ ॥

सुरं वहोगं कृशो धमिनसतंतः ।गिभतूो धमा ा स पपातिेत नः तुम ् ॥ ००२ ॥

तं पतमिभु पिरजाह वासवः ।वराणामीरो दाता सव भतूिहत े रतः ॥ ००३ ॥

श उवाच ॥

मत ाणं त े सवंतृ ं पिरपििभः ।पजूयखुमाोित ःखमाोपजूयन ् ॥ ००४ ॥

ाणे सव भतूानां योगमेः समािहतः ।ाणेोऽनतुृि िपतरो दवेताथा ॥ ००५ ॥

ाणः सवभतूानां मत पर उते ।

अाय ०३० १८३

ाणः कुत े ति यथा य वाित ॥ ००६ ॥

बीु ससंरोनीजा यमानः पनुः पनुः ।पया य े तात कििंायिमह िवित ॥ ००७ ॥

मत उवाच ॥

िकं मां तदुिस ःखात मतृं मारयस े च माम ।्तं त ु शोचािम यो ला ायं न बभुषूत े ॥ ००८ ॥

ायं यिद ापं ििभव णः शततो ।सुलभं तदावा नानिुति मानवाः ॥ ००९ ॥

यः पापेः पापतमषेामधम एव सः ।ायं योऽवजानीत े धन ं लवे लभम ् ॥ ०१० ॥

ापं ख िवं ां रनपुालनम ।्रवापमवातैानिुति मानवाः ॥ ०११ ॥

एकारामो हं श िनो िनिरहः ।अिहंसादमदानः कथं नाहा िम िवताम ् ॥ ०१२ ॥

यथाकामिवहारी ां कामपी िवहमः ।ािवरोधने पजूां च ायुामहम ् ॥ ०१३ ॥

यथा ममाया कीित भ वेािप परंुदर ॥ ०१३ ॥

इ उवाच ॥

छोदवे इित ातः ीणां पूो भिविस ।भी उवाच ॥

१८४ दानधम पव

एवं तै वरं दा वासवोऽरधीयत ।ाणांा मतोऽिप ाप तानमुमम ् ॥ ०१५ ॥

एवमतेरं ानं ायं नाम भारत ।त ापिमह व ै महेवचनं यथा ॥ ०१६ ॥

वीतहोपाानम ्

अाय ०३१यिुधिर उवाच ॥

तुं म े महदाानमतेुकुलोह ।सुापं वीिष ं ायं वदतां वर ॥ ००१ ॥

िवािमणे च परुा ायं ािमतु ।यूत े वदस े त ापिमित सम ॥ ००२ ॥

वीतह राजिष ः तुो म े िवतां गतः ।तदवे तावाेय ोतिुमाहं िवभो ॥ ००३ ॥

स केन कमणा ाो ायं राजसम ।वरणे तपसा वािप ते ाातमुहित ॥ ००४ ॥

भी उवाच ॥

णु राजथा राजा वीतहो महायशाः ।

अाय ०३१ १८५

ियः सनुः ाो ायं लोकसृतम ् ॥ ००५ ॥

मनोम हानात जाधमण शासतः ।बभवू पुो धमा ा शया ितिरित िवतुः ॥ ००६ ॥

तावाय े ौ राजाजानौ सबंभवूतःु ।हहेयालज वषे ुजयतां वर ॥ ००७ ॥

हहेय त ु पुाणां दशस ुीष ु भारत ।शतं बभवू ातं शरूाणामिनवित नाम ् ॥ ००८ ॥

तुपभावाणां िवषां युशािलनाम ।्धनवुद े च वदे े च सव वै कृतमाः ॥ ००९ ॥

कािशिप नपृो राजिवोदासिपतामहः ।हय इित िवातो बभवू जयतां वरः ॥ ०१० ॥

स वीतहदायादरैाग पुषष भ ।गायमनुयोम े सामे िविनपािततः ॥ ०११ ॥

तं त ु हा नरवरं हहेयाे महारथाः ।ितजमःु परु रां वानामकुतोभयाः ॥ ०१२ ॥

हय त ु दायादः कािशराजोऽिषत ।सदुवेो दवेसाशः सााम इवापरः ॥ ०१३ ॥

स पालयवे मह धमा ा कािशननः ।तवैतहरैाग यिुध सविव िनिज तः ॥ ०१४ ॥

तमाजौ िविनिज ितजमयु थागतम ।्सौदिेवथ काशीशो िदवोदासोऽिषत ॥ ०१५ ॥

१८६ दानधम पव

िदवोदासु िवाय वीय तषेां महानाम ।्वाराणस महातजेा िनम म े शशासनात ् ॥ ०१६ ॥

िवियसबंाधां वैयशूसमाकुलाम ।्नकैोयवत समृिवपणापणाम ् ॥ ०१७ ॥

गाया उरे कूले वाे राजसम ।गोमा दिणे चवै शवेामरावतीम ् ॥ ०१८ ॥

त तं राजशा लं िनवसं महीपितम ।्आग हहेया भयूः पय धाव भारत ॥ ०१९ ॥

स िन ददौ युं तेो राजा महाबलः ।दवेासरुसमं घोरं िदवोदासो महािुतः ॥ ०२० ॥

स त ु युे महाराज िदनानां दशतीद श ।हतवाहनभिूयतो दैमपुागमत ् ॥ ०२१ ॥

हतयोधतो राजीणकोश भिूमपः ।िदवोदासः परु िहा पलायनपरोऽभवत ् ॥ ०२२ ॥

स ाममपुाग भराज धीमतः ।जगाम शरणं राजा कृतािलरिरंदम ॥ ०२३ ॥

राजोवाच ॥

भगवतैहमै युे वशंः णािशतः ।अहमकेः पिरनूो भवं शरणं गतः ॥ ०२४ ॥

िशहेने भगव मां रितमुहिस ।

अाय ०३१ १८७

िनःशषेो िह कृतो वशंो मम तःै पापकमिभः ॥ ०२५ ॥

तमवुाच महाभागो भराजः तापवान ।्न भतें न भतें सौदवे ते ु त े भयम ् ॥ ०२६ ॥

अहिमिं करो पुाथ त े िवशां पत े ।वतैहसहािण यथा ं सिहिस ॥ ०२७ ॥

तत इिं चकारिष वै पुकािमकीम ।्अथा तनयो जे तद न इित तुः ॥ ०२८ ॥

स जातमाो ववधृ े समाः सयोदश ।वदें चािधजगे कृं धनवुदं च भारत ॥ ०२९ ॥

योगने च समािवो भराजने धीमता ।तजेो लौं स सृ तिशेे समािवशत ् ॥ ०३० ॥

ततः स कवची धी बाणी दी इवानलः ।ययौ स धनधु ुिवष ुिरव तोयदः ॥ ०३१ ॥

तं ा परमं हष सदुवेतनयो ययौ ।मने े च मनसा दधातैहा पािथ वः ॥ ०३२ ॥

ततं यौवराने ापिया तदनम ।्कृतकृं तदाानं स राजा अनत ॥ ०३३ ॥

ततु वतैहानां वधाय स महीपितः ।पुं ापयामास तदनमिरंदमम ् ॥ ०३४ ॥

सरथः स त ु सतंीय गामाश ु परामी ।ययौ वीतहानां परु परपरुयः ॥ ०३५ ॥

१८८ दानधम पव

वतैहाु संु रथघोषं समुतम ।्िनय यनु गराकारै रथःै पररथाजःै ॥ ०३६ ॥

िन ते नराा दिंशताियोिधनः ।तदन ं समाजःु शरवषदायधुाः ॥ ०३७ ॥

अै िविवधाकारै रथौघै यिुधिर ।अवष राजान ं िहमविमवादुाः ॥ ०३८ ॥

अरैािण सवंाय तषेां राजा तद नः ।जघान ताहातजेा वानलसमःै शरःै ॥ ०३९ ॥

कृोमााे राजैः शतसहशः ।अपतिुधराा ा िनकृा इव िकंशकुाः ॥ ०४० ॥

हतषे ु तषे ु सवष ु वीतहः सतुेथ ।ावगरं िहा भगृोराममतु ॥ ०४१ ॥

ययौ भगृ ुं च शरणं वीतहो नरािधपः ।अभयं च ददौ तै रा े राजगृुथा ॥ ०४२ ॥

ततो ददावासनं च तै िशो भगृोदा ॥ ०४२ ॥

अथानपुदमवेाश ु तागतदनः ।स ा चामपदं िदवोदासाजोऽवीत ् ॥ ०४३ ॥

भो भोः केऽामे सि भगृोः िशा महानः ।िुमे मिुनमहं ताचत मािमित ॥ ०४४ ॥

स तं िविदा त ु भगृिुन ामामादा ।

अाय ०३१ १८९

पजूयामास च ततो िविधना परमणे ह ॥ ०४५ ॥

उवाच चनै ं राजे िकं काय िमित पािथ वम ।्स चोवाच नपृै यदागमनकारणम ् ॥ ०४६ ॥

अयं ितो राजा वीतहो िवसताम ।्अ पुिैह म े ृो वशंः णािशतः ॥ ०४७ ॥

उािदत िवषयः काशीनां रसयः ॥ ०४७ ॥

एत वीय हतं पुशतं मया ।अदेान वधािवानणृः िपतःु ॥ ०४८ ॥

तमवुाच कृपािवो भगृधु म भतृां वरः ।नहेाि ियः किव हीम े िजातयः ॥ ०४९ ॥

एवं त ु वचनं ुा भगृों तदनः ।पादावपुृय शनःै हसामवीत ् ॥ ०५० ॥

एवमि भगवृतकृो न सशंयः ।यदषे राजा वीयण जाितं ािजतो मया ॥ ०५१ ॥

अनजुानीिह मां ाय च िशवने माम ।्ािजतो िह मया जाितमषे राजा भगृूह ॥ ०५२ ॥

ततनेानुातो ययौ राजा तद नः ।यथागतं महाराज मुा िवषिमवोरगः ॥ ०५३ ॥

भगृोव चनमाणे स च िष तां गतः ।वीतहो महाराज वािदमवे च ॥ ०५४ ॥

१९० दानधम पव

त गृमदः पुो पणेे इवापरः ।शिमित यो दैिैन गहृीतः िकलाभवत ् ॥ ०५५ ॥

ऋवदे े वत त े चाा िुतर िवशां पत े ।य गृमदो ाणःै स महीयत े ॥ ०५६ ॥

स चारी िविष ः ीमाृमदोऽभवत ।्पुो गृमदािप सचुतेा अभविजः ॥ ०५७ ॥

वचा ः सतुजेसः पुो िवह चाजः ।िवह तु पु ु िवत चाजः ॥ ०५८ ॥

िवत सतुः सः सः स चाजः ।वा सतुिष ः वसाभवमः ॥ ०५९ ॥

तमस काशोऽभूनयो िजसमः ।काश च वािगो बभवू जयतां वरः ॥ ०६० ॥

ताज मितवदवदेापारगः ।घतृाां त पुु ना मोदपत ॥ ०६१ ॥

मरायां त ु रोः पुः समदुपत ।शनुको नाम िविष य पुोऽथ शौनकः ॥ ०६२ ॥

एवं िवमगमीतहो नरािधपः ।भगृोः सादााजे ियः ियष भ ॥ ०६३ ॥

तथवै किथतो वशंो मया गामदव ।िवरणे महाराज िकमदनपुृिस ॥ ०६४ ॥

पूपुषवण नम ् १९१

पूपुषवण नम ्

अाय ०३२यिुधिर उवाच ॥

के पूाः के नमाया मानवभै रतष भ ।िवरणे तदाच न िह तृािम कताम ् ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्नारद च सवंादं वासदुवे चोभयोः ॥ ००२ ॥

नारदं ािलं ा पजूयान ं िजष भान ।्केशवः पिरप भगवामिस ॥ ००३ ॥

बमानः परः केष ु भवतो यामिस ।शं चेोतिुमािम ूतेम िवम ॥ ००४ ॥

नारद उवाच ॥

णु गोिव यानतेाजूयािरमदन ।ोऽः कः पमुा.ोके ोतमुतेिदहाहित ॥ ००५ ॥

वणं वायमुािदं पज ं जातवदेसम ।्ाण ुं ं तथा ल िवुं ाणमवे च ॥ ००६ ॥

१९२ दानधम पव

वाचितं चमसमपः पृ सरतीम ।्सततं य े नमि तामाहं िवभो ॥ ००७ ॥

तपोधनादेिवदो िनं वदेपरायणान ।्महाहा िृशा ल सदा सपंजूयाहम ् ॥ ००८ ॥

अभुा दवेकाया िण कुव त े यऽेिवकनाः ।सतंुा मायुाामाहं िवभो ॥ ००९ ॥

सददित य े चेााा दाा िजतिेयाः ।सं धनं िितं गा तामािम यादव ॥ ०१० ॥

ये त े तपिस वत े वन े मलूफलाशनाः ।असयाः ियावामािम यादव ॥ ०११ ॥

ये भृभरणे साः सततं चाितिथियाः ।भुे दवेशषेािण तामािम यादव ॥ ०१२ ॥

ये वदें ा ध षा वािमनो वािदनः ।याजनाापन े युा िनं ताजूयाहम ् ॥ ०१३ ॥

सदयावै सव सषे ु िनशः ।आ पृतापाााये युााजूयाहम ् ॥ ०१४ ॥

गुसादे ााय े यते य े िरताः ।शुषूवोऽनसयूामािम यादव ॥ ०१५ ॥

सुता मनुयो य े च याः ससराः ।वोढारो हकानां तामािम यादव ॥ ०१६ ॥

भैचया स ु िनरताः कृशा गुकुलायाः ।

अाय ०३२ १९३

िनःसखुा िनध ना य े च तामािम यादव ॥ ०१७ ॥

िनम मा िनितंा िनका िनयोजनाः ।अिहंसािनरता य े च य े च सता नराः ॥ ०१८ ॥

दााः शमपरावै तामािम केशव ॥ ०१८ ॥

दवेताितिथपजूायां सा गहृमिेधनः ।कपोतवृयो िनं तामािम यादव ॥ ०१९ ॥

यषेां िवग ः कृषे ु वत त े नोपहीयत े ।िशाचारवृा तामाहं सदा ॥ ०२० ॥

ाणािष ुलोकेष ु य े िवग मनिुताः ।अलोपाः पुयशीलाामािम केशव ॥ ०२१ ॥

अा वायभुा सधुाभा ये सदा ।तै िविवधयै ुाामािम माधव ॥ ०२२ ॥

अयोनीनियोन योनथवै च ।सवभतूायोन तामाहं िजान ् ॥ ०२३ ॥

िनमतेामािम कृ लोककरानषृीन ।्लोकेाानिनांमोा.ोकभारान ् ॥ ०२४ ॥

तामिप वाय िजाजूय िनदा ।पिूजताः पजूनाहा िह सखुं दाि तऽेनघ ॥ ०२५ ॥

अि.ोके सदा ते े पर च सखुदाः ।त एत े मामाना व ै दाि सखुं तव ॥ ०२६ ॥

१९४ दानधम पव

य े सवा ितथयो िनं गोष ु च ाणषे ु च ।िनं से च िनरता गा यिततरि ते ॥ ०२७ ॥

िनं शमपरा य े च तथा य े चानसयूकाः ।िनं ााियनो य े च गा यिततरि ते ॥ ०२८ ॥

सवा वेामि ये चकंै दवेमािताः ।धाना दाा गा यिततरि ते ॥ ०२९ ॥

तथवै िववरामृ यततान ।्भवि ये दानरता गा यिततरि ते ॥ ०३० ॥

अीनाधाय िविधवयता धारयि ये ।ााः सोमाितं चवै गा यिततरि ते ॥ ०३१ ॥

मातािपोग ुष ु च सवत ि ये सदा ।यथा ं विृशा लेुवैं िवरराम सः ॥ ०३२ ॥

तामिप कौये िपतदृवेिजाितथीन ।्सजूय यने ं गितिमामवािस ॥ ०३३ ॥

ाणशसंा

अाय ०३३यिुधिर उवाच ॥

अाय ०३३ १९५

िकं राः सव कृानां गरीयः ाितामह ।िकं कुव म नपृितभौ लोकौ समतु े ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

एताः कृतममिभिष भारत ।ाणानामनुानमं सखुिमता ॥ ००२ ॥

ोियााणाृािमवेािभपजूयते ् ॥ ००२ ॥

पौरजानपदांािप ाणां बतुान ।्साने भोगदानने नमारैथाच यते ् ॥ ००३ ॥

एतृतमं राो िनमवेिेत लयते ।्यथाानं यथा पुांथतैािरपालयते ् ॥ ००४ ॥

ये चाषेां पूतमााढं ितपजूयते ।्तषे ु शाषे ु तां सव मवे िवराजते ॥ ००५ ॥

ते पूाे नमाया े राः िपतरो यथा ।तेवे याा लोक भतूानािमव वासवे ॥ ००६ ॥

अिभचारैपायै दहयेरुिप तजेसा ।िनःशषें कुिपताः कुय ुाः सपरामाः ॥ ००७ ॥

नामषेां पयािम न िदशापावतृाः ।कुिपताः समदुीे दावेििशखा इव ॥ ००८ ॥

िवषेां साहिसका गणुाषेामतीव िह ।कूपा इव तणृा िवशुा ौिरवापरे ॥ ००९ ॥

१९६ दानधम पव

सकािरणः केिचापा समदृवोऽपरे ।सि चषैामितशठाथाऽेिततपिनः ॥ ०१० ॥

कृिषगोरमे भैमऽेनिुताः ।चोरााऽेनतृााे तथाे नटनत काः ॥ ०११ ॥

सवकम स ु ये शािेतरषे ु च ।िविवधाचारयुा ाणा भरतष भ ॥ ०१२ ॥

नानाकम स ु युानां बकमपजीिवनाम ।्धम ानां सतां तषेां िनमवेानकुीत यते ् ॥ ०१३ ॥

िपतणॄां दवेतानां च मनुोरगरसाम ।्परुोिहता महाभागा ाणा व ै नरािधप ॥ ०१४ ॥

नतै े दवेनै िपतिृभन गवन रासःै ।नासरुनै िपशाचै शा जते ुं िजातयः ॥ ०१५ ॥

अदवैं दवैतं कुय ुदवतं चादवैतम ।्यिमयेःु स राजा ां िःु स पराभवते ् ॥ ०१६ ॥

पिरवादं च य े कुय ुा णानामचतेसः ।िनाशसंाकुशलाः की कीित परावराः ॥ ०१७ ॥

पिरकुि ते राजततं िषतां िजाः ॥ ०१७ ॥

ाणा यं शसंि पुषः स वध त े ।ाणयै ः पराुः पराभयूाणाि सः ॥ ०१८ ॥

शका यवनकाोजाााः ियजातयः ।वषृलं पिरगता ाणानामदशनात ् ॥ ०१९ ॥

पिृथवीवासदुवेसवंादः १९७

िमळा किला पिुलााशुीनराः ।कौलाः सपा मािहषकाााः ियजातयः ॥ ०२० ॥

वषृलं पिरगता ाणानामदशनात ।्येाराजयेो न जयो जयतां वर ॥ ०२१ ॥

युसव िमदं हााणं च न तमम ।्वा महाोष इाः परमष यः ॥ ०२२ ॥

पिरवादो िजातीनां न ोतः कथन ।आसीताधोमखुू समुाय जते वा ॥ ०२३ ॥

न स जातो जिनो वा पिृथािमह कन ।यो ाणिवरोधने सखुं जीिवतमुुहते ् ॥ ०२४ ॥

हो मिुना वायु ःशः पािणना शशी ।ध रा पिृथवी मूा ज या ाणा भिुव ॥ ०२५ ॥

पिृथवीवासदुवेसवंादः

अाय ०३४भी उवाच ॥

ाणानवे सततं भशृं संितपजूयते ।्एत े िह सोमराजान ईराः सखुःखयोः ॥ ००१ ॥

१९८ दानधम पव

एत े भोगरैलाररैैवै िकिमकैः ।सदा पूा नमाया रा िपतवृपृःै ॥ ००२ ॥

अतो रा शाििह भतूानािमव वासवात ् ॥ ००२ ॥

जायतां वच ी रा े व ै ाणः शिुचः ।महारथ राज एः शतुापनः ॥ ००३ ॥

ाणं जाितसपंं धम ं सिंशततम ।्वासयते गहृे राज तारमि व ै ॥ ००४ ॥

ाणेो हिवद ं ितगृि दवेताः ।िपतरः सवभतूानां नतैेो िवते परम ् ॥ ००५ ॥

आिदमा वायभुू िमरापोऽरं िदशः ।सव ाणमािवय सदामपुभुत े ॥ ००६ ॥

न ताि िपतरो य िवा न भुत े ।दवेाा नाि पाप ाणिषः ॥ ००७ ॥

ाणषे ु त ु तुषे ु ीये िपतरः सदा ।तथवै दवेता राजा काया िवचारणा ॥ ००८ ॥

तथवै तऽेिप ीये यषेां भवित तिवः ।न च े िवनयि गि परमां गितम ् ॥ ००९ ॥

यने यनेवै हिवषा ाणांप येरः ।तने तनेवै ीये िपतरो दवेताथा ॥ ०१० ॥

ाणादवे तूतं भवि यतः जाः ।

अाय ०३४ १९९

यतायं भवित े य च गित ॥ ०११ ॥

वदेषै माग ग तथवै नरक च ।आगतानागत े चोभ े ाणो िपदां वरः ॥ ०१२ ॥

ाणो भरते धम वदे मधेया ॥ ०१२ ॥

ये चनैमनवुत े त े न याि पराभवम ।्न त े े िवनयि गि न पराभवम ् ॥ ०१३ ॥

ये ाणमखुाां ितगृि व ै वचः ।कृताानो महााने न याि पराभवम ् ॥ ०१४ ॥

ियाणां तपतां तजेसा च बलेन च ।ाणेवे शाि तजेािंस च बलािन च ॥ ०१५ ॥

भगृवोऽजयंालजाीपानिरसोऽजयन ।्भराजो वतैहानलैां भरतष भ ॥ ०१६ ॥

िचायधुांाजयते े कृािजनजाः ।िाथ च कुाै पारगािमनमारभते ् ॥ ०१७ ॥

यििते लोके यूत े पयतऽेिप वा ।सव ताणेवे गढूोऽििरव दाष ु ॥ ०१८ ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्सवंादं वासदुवे पृा भरतष भ ॥ ०१९ ॥

वासदुवे उवाच ॥

मातरं सव भतूानां पृे ा सशंयं शभु े ।

२०० दानधम पव

केन िमणा पापं पोहित नरो गहृी ॥ ०२० ॥

पिृथवुाच ॥

ाणानवे सवेते पिवं तेमम ।्ाणावेमान रजः सव णयित ॥ ०२१ ॥

अतो भिूतरतः कीित रतो बिुः जायते ।अपरषेां परषेां च परेवै य े परे ॥ ०२२ ॥

ाणा यं शसंि पुषः स वध त े ।अथ यो ाणाुः पराभवित सोऽिचरात ् ॥ ०२३ ॥

यथा महाण व े ि आमलोो िवनयित ।तथा िरतं कम पराभावाय कते ॥ ०२४ ॥

पय चे कृतं ल समेु लवणोदकम ।्तथा भगसहणे महंे पिरिचितम ् ॥ ०२५ ॥

तषेामवे भावने सहनयनो सौ ।शततःु समभवय माधव याशम ् ॥ ०२६ ॥

इिूतं च कीित च लोकां मधसुदून ।ाणानमुत े ितेुषः शिुचरावान ् ॥ ०२७ ॥

इतेचनं ुा मिेदा मधसुदूनः ।साध ु सािथेुा मिेदन पजूयत ् ॥ ०२८ ॥

एतां ुोपमां पाथ यतो ाणष भान ।्सततं पजूयथेां ततः येोऽिभपसे ॥ ०२९ ॥

अाय ०३५ २०१

अाय ०३५भी उवाच ॥

जनवै महाभागो ाणो नाम जायत े ।नमः सवभतूानामितिथः सतृाभकु ् ॥ ००१ ॥

सवा ः सुदात ाणाः समुनोमखुाः ।गीिभ म लयुािभरनुायि पिूजताः ॥ ००२ ॥

सवा ो िषतात ाणा जातमवः ।गीिभ दा णयुािभरिभहरुपिूजताः ॥ ००३ ॥

अ गाथा गीताः कीत यि परुािवदः ।सृा िजातीाता िह यथापवू समादधत ् ॥ ००४ ॥

न वोऽिदह कत ं िकि यथािविध ।गुा गोपायत येो वने शोभनम ् ॥ ००५ ॥

मवे कुव तां कम ीव ाी भिवित ।माणं सव भतूानां हं च गिमथ ॥ ००६ ॥

न शौं कम कत ं ाणने िवपिता ।शौं िह कुव तः कम धम ः समपुते ॥ ००७ ॥

ी बिु तजे िवभिूत तािपनी ।ाायनेवै माहां िवमलं ितपथ ॥ ००८ ॥

२०२ दानधम पव

ा चाहवनीयं महाभाय े ितिताः ।अभोाः सतूीनां िया ाानकुिताः ॥ ००९ ॥

या परया युा निभोहलया ।दमाायिनरताः सवा ामानवाथ ॥ ०१० ॥

यवै मानषु े लोके य दवेषे ु िकन ।सव तपसा सां ानने िवनयने च ॥ ०११ ॥

इतेा गीताे समााता मयानघ ।िवानकुाथ िमदं तने ों िह धीमता ॥ ०१२ ॥

भयूषेां बलं मे यथा रापिनः ।रासदा चडा रभसाः िकािरणः ॥ ०१३ ॥

सषेां िसहंसा ासाथापरे ।वराहमगृसा गजसाथापरे ॥ ०१४ ॥

कपा समदृवः केिचथाे मकरशृः ।िवभाघाितनः केिचथा चहुणोऽपरे ॥ ०१५ ॥

सि चाशीिवषिनभाः सि माथापरे ।िविवधानीह वृािन ाणानां यिुधिर ॥ ०१६ ॥

मकेला िमडाः काशाः पौाः कोिगराथा ।शौिडका दरदा दवा ौराः शबरबब राः ॥ ०१७ ॥

िकराता यवनावै तााः ियजातयः ।वषृलमनुाा ाणानामदशनात ् ॥ ०१८ ॥

अाय ०३६ २०३

ाणानां पिरभवादसरुाः सिललेशयाः ।ाणानां सादा दवेाः ग िनवािसनः ॥ ०१९ ॥

अशं मुाकाशमचाो िहमवाििरः ।अवाया सतेनुा गा ज या ाणा भिुव ॥ ०२० ॥

न ाणिवरोधने शा शाुं वस ुधंरा ।ाणा िह महाानो दवेानामिप दवेताः ॥ ०२१ ॥

ताजूय सततं दानने पिरचय या ।यदीिस मह भोुिममां सागरमखेलाम ् ॥ ०२२ ॥

ितहणे तजेो िह िवाणां शातऽेनघ ।ितहं य े नेयेुऽेिप रायानघ ॥ ०२३ ॥

अाय ०३६भी उवाच ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्शशरसवंादं तिबोध यिुधिर ॥ ००१ ॥

शो ातपणे जटी भूा रजोणः ।िवपं पमााय ं प शरम ् ॥ ००२ ॥

केन शर वृने जाानिधितिस ।ें ां केन मे ते िूह पृतः ॥ ००३ ॥

२०४ दानधम पव

शर उवाच ॥

नासयूािम सदा िवााणं च िपतामहम ।्शाािण वदतो िवामंािम यथासखुम ् ॥ ००४ ॥

ुा च नावजानािम नापराािम किहिचत ।्अाननपुृािम पादौ गृािम धीमताम ् ॥ ००५ ॥

ते िवाः भाषे सयंि च मां सदा ।मेमोऽि सदा सुषे ु जागिृम ॥ ००६ ॥

ते मा शापथ े यंु यमनसयूकम ।्समािसि शाारः ौं मिव मिकाः ॥ ००७ ॥

य भाषि ते तुाृािम मधेया ।समािधमानो िनमनलुोममिचयन ् ॥ ००८ ॥

सोऽहं वागसृानां रसानामवलेहकः ।जाानिधितािम नाणीव चमाः ॥ ००९ ॥

एतिृथाममतृमतेरुनुमम ।्याणमखुाािमह ुा वत त े ॥ ०१० ॥

एतारणमााय ा दवेासरंु परुा ।युं िपता मे ाा िवितः पत ॥ ०११ ॥

ा च ाणानां त ु मिहमान ं महानाम ।्पय पृथिममे िसा इित िनशाकरम ् ॥ ०१२ ॥

सोम उवाच ॥

अाय ०३६ २०५

ाणापसा सव िसे वाबलाः सदा ।भजुवीया िह राजानो वागा िजातयः ॥ ०१३ ॥

वसाधीयीत बी व सतीव सन ।्िनम रुिप िनमा नो यितः ामदशनः ॥ ०१४ ॥

अिप चेाितसपंः सवा देाितगुृ हे ।ाघमान इवाधीयेा इवे तं िवः ॥ ०१५ ॥

भिूमरतेौ िनिगरित सप िबलशयािनव ।राजान ं चायोारं ाणं चावािसनम ् ॥ ०१६ ॥

अितमानः ियं हि पुषामधेसः ।गभण ते का गहृवासने च िजः ॥ ०१७ ॥

इतेे िपता ुा सोमादतुदशनात ।्ाणाजूयामास तथवैाहं महातान ् ॥ ०१८ ॥

भी उवाच ॥

ुतैचनं शो दानवेमखुातुम ।्िजापंजूयामास महेमवाप च ॥ ०१९ ॥

२०६ दानधम पव

पापरीा

अाय ०३७यिुधिर उवाच ॥

अपवू वा भवेामथ वािप िचरोिषतम ।्रादागतं वािप िकं पां ाितामह ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

िया भवित केषािपाशंुतमुमम ।्यो यो याचते यििव दाम इतु ॥ ००२ ॥

अपीडयृवग िमवेमनशुुमु ।पीडयृवग िह आानमपकष ित ॥ ००३ ॥

अपवू वािप यां यािप ािरोिषतम ।्रादागतं चािप तां च िवब ुधाः ॥ ००४ ॥

यिुधिर उवाच ॥

अपीडया च भृानां धम ािहंसया तथा ।पां िवाम तने यै दं न सतंपते ् ॥ ००५ ॥

भी उवाच ॥

ऋिरुोिहताचाया ः िशाः सबंिबावाः ।सव पूा माा तुवृोपसिंहताः ॥ ००६ ॥

अतोऽथा वत मानाः सव नाहि सियाम ।्

अाय ०३७ २०७

तािं परीते पुषािणधाय व ै ॥ ००७ ॥

अोधः सवचनमिहंसा दम आजवम ।्अोहो नाितमान ीििता तपः शमः ॥ ००८ ॥

यितेािन ये न चाकाया िण भारत ।भावतो िविनिवािन तां मानमहित ॥ ००९ ॥

तथा िचरोिषतं चािप संागतमवे च ।अपवू चवै पवू च तां मानमहित ॥ ०१० ॥

अामायं च वदेानां शााणां चाितलनम ।्सव चानवानमतेाशनमानः ॥ ०११ ॥

भवेिडतमानी यो ाणो वदेिनकः ।आीिक तक िवामनरुो िनरिथ काम ् ॥ ०१२ ॥

हतेवुादावुु िवजतेाहतेवुािदकः ।आोा चाितवा च ाणानां सदवै िह ॥ ०१३ ॥

सवा िभशी मढू बालः कटुकवागिप ।बोाशात नरान ं िह तं िवः ॥ ०१४ ॥

यथा ा भिषत ुं चवै ह ुं चवैावसृते ।एवं सभंाषणाथा य सव शावधाय च ॥ ०१५ ॥

अतुाः कुतका ाः ृाः कुपिडताः ॥ ०१५ ॥

िुततृीितहासािदपरुाणारयविेदनः ।अनुाां सारांवै पिडतान ् ॥ ०१६ ॥

२०८ दानधम पव

लोकयाा च ा धम ािहतािन च ।एवं नरो वत मानः शातीरधेत े समाः ॥ ०१७ ॥

ऋणमुु दवेानामषृीणां च तथवै च ।िपतणॄामथ िवाणामितथीनां च पमम ् ॥ ०१८ ॥

पया यणे िवशुने सिुनिण ेन कमणा ।एवं गहृः कमा िण कुव मा हीयत े ॥ ०१९ ॥

ीभावकथनम ्

अाय ०३८यिुधिर उवाच ॥

ीणां भाविमािम ोत ुं भरतसम ।ियो िह मलंू दोषाणां लघिुचाः िपतामह ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्नारद च सवंादं प ुंा पचडूया ॥ ००२ ॥

लोकाननचुरीमावेिष ना रदः परुा ।ददशा रसं ा पचडूामिनिताम ् ॥ ००३ ॥

तां ा चासवा पारसं मिुनः ।

अाय ०३८ २०९

सशंयो िद मे किे िूह समुमे ॥ ००४ ॥

एवमुा त ु सा िवं वुाचाथ नारदम ।्िवषये सित वािम समथा मसे च माम ् ॥ ००५ ॥

नारद उवाच ॥

न ामिवषये भे िनयोािम कथन ।ीणां भाविमािम ः ोत ुं वरानन े ॥ ००६ ॥

भी उवाच ॥

एतुा वच दवेषररोमा ।वुाच न शािम ी सती िनित ुं ियः ॥ ००७ ॥

िविदताे ियो या याशा भावतः ।न मामहिस दवेष िनयोंु ईशे ॥ ००८ ॥

तामवुाच स दवेिष ः सं वद समुमे ।मषृावादे भवेोषः से दोषो न िवते ॥ ००९ ॥

इुा सा कृतमितरभवाहािसनी ।ीदोषाातााािषत ुं संचमे ॥ ०१० ॥

पचडूोवाच ॥

कुलीना पव नाथव योिषतः ।मया दास ु न िति स दोषः ीष ु नारद ॥ ०११ ॥

न ीः िकिदै पापीयरमि वै ।ियो िह मलंू दोषाणां तथा मिप वे ह ॥ ०१२ ॥

२१० दानधम पव

समाातानिृमतः ितपाशे ितान ।्पतीनरमासा नालं नाय ः तीितमु ् ॥ ०१३ ॥

असमयं ीणामाकं भवित भो ।पापीयसो नराै लां ा भजामहे ॥ ०१४ ॥

ियं िह यः ाथ यत े सिंनकष च गित ।ईष कुते सवेां तमवेेि योिषतः ॥ ०१५ ॥

अनिथ ानुाणां भयािरजन च ।मया दायाममया दाः ियिि भतृ ष ु ॥ ०१६ ॥

नासां किदगोऽि नासां वयिस सिंितः ।िवपं पवं वा पमुािनवे भुत े ॥ ०१७ ॥

न भयाानुोशााथ हतेोः कथन ।न ाितकुलसबंाियिि भतृ ष ु ॥ ०१८ ॥

यौवन े वत मानानां मृाभरणवाससाम ।्नारीणां रैवृानां हृयि कुलियः ॥ ०१९ ॥

या शमता रे दियताः ियः ।अिप ताः संसे कुाजडवामनःै ॥ ०२० ॥

पुिप च दवेष य े चाे कुिता नराः ।ीणामगो लोकेऽिाि किहामनु े ॥ ०२१ ॥

यिद प ुसंां गित कथिोपपते ।अों वत े न िह िति भतृ ष ु ॥ ०२२ ॥

अाय ०३९ २११

अलाभाुषाणां िह भयािरजन च ।वधबभयाािप यं गुा भवि ताः ॥ ०२३ ॥

चलभावा ःसेा ा ा भावतथा ।ा पुषहे यथा वाचथा ियः ॥ ०२४ ॥

नािृित काानां नापगानां महोदिधः ।नाकः सवभतूानां न प ुसंां वामलोचनाः ॥ ०२५ ॥

इदम दवेष रहं सव योिषताम ।्वै पुषं ं योिनः िते ियः ॥ ०२६ ॥

कामानामिप दातारं कता रं मानसायोः ।रितारं न मृि भता रं परमं ियः ॥ ०२७ ॥

न कामभोगालाालाराथ सयान ।्तथवै ब मे यथा रामनुहम ् ॥ ०२८ ॥

अकः शमनो मृःु पातालं वडवामखुम ।्रुधारा िवषं सप वििरकेतः ियः ॥ ०२९ ॥

यत भतूािन महाि प ; यत लोका िविहता िवधाा ।यतः पमुासंः मदा िनिम ता ;दवै दोषाः मदास ु नारद ॥ ०३० ॥

अाय ०३९यिुधिर उवाच ॥

२१२ दानधम पव

इमे व ै मानवा लोके ीष ु सभीशः ।मोहने परमािवा दवैािदने पािथ व ॥ ००१ ॥

िय पुषेवे ं लोकसािकम ् ॥ ००१ ॥

अ मे सशंयीो िद सपंिरवत त े ।कथमासां नराः सं कुव त े कुनन ॥ ००२ ॥

ियो वा तषे ु रे िवरऽेथ वा पनुः ॥ ००२ ॥

इित ताः पुषा कथं शाः रितमु ।्मदाः पुषणेहे ते ाातमुहिस ॥ ००३ ॥

एता िह मयमायािभव यीह मानवान ।्न चासां मुत े किुषो हमागतः ॥ ००४ ॥

गावो नवतणृानीव गृवे नवावान ् ॥ ००४ ॥

शर च या माया या माया नमचुरेिप ।बलेः कुीनसेवै सवा ा योिषतो िवः ॥ ००५ ॥

हसं हसतेा दं दि च ।अियं ियवाै गृत े कालयोगतः ॥ ००६ ॥

उशना वदे यां य वदे बहृितः ।ीबुा न िविशते े ताः राः कथं नरःै ॥ ००७ ॥

अनतृं सिमाः सं चािप तथानतृम ।्इित यााः कथं वीर सरंाः पुषिैरह ॥ ००८ ॥

ीणां बुपुिनषा दथ शाािण शहुन ।्

िवपलुोपाानम ् २१३

बहृितभिृतिभम े सिः कृतािन व ै ॥ ००९ ॥

सपंूमानाः पुषिैव कुव ि मनो नषृ ु ।अपाा तथा राजिकुव ि मनः ियः ॥ ०१० ॥

काः शो रित ुं ािदित मे सशंयो महान ।्ते िूह महाबाहो कुणां वशंवध न ॥ ०११ ॥

यिद शा कुे रा तासां कथन ।कत ु वा कृतपवूा वा ते ाातमुहिस ॥ ०१२ ॥

िवपलुोपाानम ्

अाय ०४०भी उवाच ॥

एवमतेहाबाहो ना िमाि िकन ।यथा वीिष कौर नार ित जनािधप ॥ ००१ ॥

अ ते वत ियािम इितहासं परुातनम ।्यथा रा कृता पवू िवपलेुन महाना ॥ ००२ ॥

मदा यथा सृा णा भरतष भ ।यदथ त ते तात वे वसधुािधप ॥ ००३ ॥

न िह ी परं पु पापीयः िकिदि वै ।

२१४ दानधम पव

अििह मदा दीो माया मयजा िवभो ॥ ००४ ॥

रुधारा िवषं सप मृिुरकेतः ियः ॥ ००४ ॥

इमाः जा महाबाहो धािम का इित नः तुम ।्यं गि दवें ततो दवेािनयायम ् ॥ ००५ ॥

अथागवेाे िपतामहमिरंदम ।िनवे मानसं चािप तूीमासवाखुाः ॥ ००६ ॥

तषेामग तं ाा दवेानां स िपतामहः ।मानवानां मोहाथ कृा नायऽसजृभःु ॥ ००७ ॥

पवू सग त ु कौये साो नाय इहाभवन ।्असाुसमुा कृा सगा जापतःे ॥ ००८ ॥

ताः कामाथाकामं ादाि स िपतामहः ।ताः कामाः मदाः ाम नरांदा ॥ ००९ ॥

ोधं काम दवेशेः सहायं चासजृभःु ।अस जाः सवा ः कामोधवशं गताः ॥ ०१० ॥

न च ीणां िया कािचिदित धम वितः ।िनिरिया अमा ियोऽनतृिमित िुतः ॥ ०११ ॥

शासनमलारमपानमनाय ताम ।्वा ावं रितं चवै ददौ ीः जापितः ॥ ०१२ ॥

न तासां रणं कत ु शं प ुसंा कथन ।अिप िवकृता तात कुतु पुषिैरह ॥ ०१३ ॥

अाय ०४० २१५

वाचा वा वधबवैा ेशवैा िविवधैथा ।न शा रित ुं नाय ा िह िनमसयंताः ॥ ०१४ ॥

इदं त ु पुषा परुातुवानहम ।्यथा रा कृता पवू िवपलेुन गुियः ॥ ०१५ ॥

ऋिषरासीहाभागो दवेशमित िवतुः ।त भाया िचना म पणेासशी भिुव ॥ ०१६ ॥

त पणे समंा दवेगवदानवाः ।िवशषेतु राजे वृहा पाकशासनः ॥ ०१७ ॥

नारीणां चिरत दवेशमा महामिुनः ।यथाशि यथोाहं भाया तामरत ॥ ०१८ ॥

परंुदरं च जानीत े परीकामचािरणम ।्ताने भाया या रणं स चकार ह ॥ ०१९ ॥

स कदािचिषात यं कत ुमनादा ।भाया सरंणं काय कथं ािदिचयत ् ॥ ०२० ॥

रािवधान ं मनसा स िविच महातपाः ।आय दियतं िशं िवपलंु ाह भाग वम ् ॥ ०२१ ॥

यकारो गिमािम िचं चमेां सरुेरः ।पु ाथ यत े िनं तां र यथाबलम ् ॥ ०२२ ॥

अमने त े भां सदा ित परंुदरम ।्स िह पािण कुते िविवधािन भगृूह ॥ ०२३ ॥

इुो िवपलुने तपी िनयतिेयः ।

२१६ दानधम पव

सदवैोतपा राजकसशिुतः ॥ ०२४ ॥

धमः सवादी च तथिेत भाषत ।पनुदें महाराज प िथतं गुम ् ॥ ०२५ ॥

कािन पािण श भवागतो मनु े ।वपुजे कीव ै ते ाातमुहिस ॥ ०२६ ॥

ततः स भगवांै िवपलुाय महान े ।आचचे यथातं मायां श भारत ॥ ०२७ ॥

बमायः स िवष बलहा पाकशासनः ।तांािकुते भावानथ मुम ुः ॥ ०२८ ॥

िकरीटी वभृी मकुुटी बकुडलः ।भवथ मुतन चडालसमदशनः ॥ ०२९ ॥

िशखी जटी चीरवासाः पनुभ वित पुक ।बहृरीर पनुः पीवरोऽथ पनुः कृशः ॥ ०३० ॥

गौरं यामं च कृं च वण िवकुत े पनुः ।िवपो पवांवै यवुा वृथवै च ॥ ०३१ ॥

ाो जड मकू ो दीघ थवै च ।ाणः ियवै वैयः शूथवै च ॥ ०३२ ॥

ितलोमानलुोम भवथ शततःु ॥ ०३२ ॥

शकुवायसपी च हंसकोिकलपवान ।्िसहंागजानां च पं धारयत े पनुः ॥ ०३३ ॥

अाय ०४० २१७

दवैं दैमथो राां वपधुा रयतऽेिप च ।सकृुशो वायभुाः शकुिनिव कृतथा ॥ ०३४ ॥

चतुाप पनुभ वित बािलशः ।मिकामशकादीनां वपधुा रयतऽेिप च ॥ ०३५ ॥

न शम हणं कत ु िवपलु केनिचत ।्अिप िवकृता तात यने सृिमदं जगत ् ॥ ०३६ ॥

पनुरिहतः शो यते ानचषुा ।वायभुतू स पनुदवराजो भवतु ॥ ०३७ ॥

एवं पािण सततं कुत े पाकशासनः ।तािपलु यने रमेां तनमुमाम ् ॥ ०३८ ॥

यथा िचं नाविलहेवेेो भगृसुम ।तावपुिहतं ं हिवः वे रावान ् ॥ ०३९ ॥

एवमााय स मिुनय कारोऽगमदा ।दवेशमा महाभागतो भरतसम ॥ ०४० ॥

िवपलुु वचः ुा गरुोिापरोऽभवत ।्रां च परमां चे दवेराजाहाबलात ् ॥ ०४१ ॥

िकं न ुशं मया कत ु गुदारािभरणे ।मायावी िह सरुेोऽसौ ध ष ािप वीय वान ् ॥ ०४२ ॥

नािपधायामं शो रित ुं पाकशासनः ।उटजं वा तथा नानािवधसपता ॥ ०४३ ॥

वायुपणे वा शो गुप धष यते ।्

२१८ दानधम पव

तािदमां संिवय िचं ाऽेहम व ै ॥ ०४४ ॥

अथ वा पौषणेयेमशा रित ुं मया ।बपो िह भगवायूते हिरवाहनः ॥ ०४५ ॥

सोऽहं योगबलादनेां रिे पाकशासनात ।्गाािण गारैाहं संवेऽेिभरितमु ् ॥ ०४६ ॥

यिुािममां प िचं पयते मे गुः ।शसशंयं कोपािानो महातपाः ॥ ०४७ ॥

न चयें रित ुं शा यथाा मदा निृभः ।मायावी िह सरुेोऽसावहो ाोऽि सशंयम ् ॥ ०४८ ॥

अवयकरणीयं िह गरुोिरह िह शासनम ।्यिद तेदहं कुया माय ाृतं मया ॥ ०४९ ॥

योगनेानुिवयहे गुपाः कलेवरम ।्िनम ु रजोपाापराधो भवेम ॥ ०५० ॥

यथा िह शूां पिथकः सभामावसेिथ ।तथाावासियािम गुपाः कलेवरम ् ॥ ०५१ ॥

असः पपो जलिबय था चलः ।एवमवे शरीरऽेा िनवािम समािहतः ॥ ०५२ ॥

इवें धम मालो वदेवदेां सव शः ।तप िवपलंु ा गरुोरान एव च ॥ ०५३ ॥

इित िनि मनसा रां ित स भाग वः ।आितरमं यं यथा तणु पािथ व ॥ ०५४ ॥

अाय ०४१ २१९

गुपीमपुासीनो िवपलुः स महातपाः ।उपासीनामिना कथािभः समलोभयत ् ॥ ०५५ ॥

नेाां नेयोरा रमीयंो रिमिभः ।िववशे िवपलुः कायमाकाशं पवनो यथा ॥ ०५६ ॥

लणं लणनेवै वदनं वदनने च ।अिवचेितै छायवेाग तो मिुनः ॥ ०५७ ॥

ततो िव िवपलुो गुपाः कलेवरम ।्उवास रणे युो न च सा तमबुत ॥ ०५८ ॥

यं कालं नागतो राजु महानः ।त ुं समा गहंृ तं कालं सोऽरत ॥ ०५९ ॥

अाय ०४१भी उवाच ॥

ततः कदािचवेेो िदपवपधु रः ।इदमरिमवें ततोऽागादथामम ् ॥ ००१ ॥

पमितमं कृा लोभनीयं जनािधप ।दशनीयतमो भूा िववशे तमामम ् ॥ ००२ ॥

स ददश तमासीन ं िवपलु कलेवरम ।्िनें नयनं यथालेगतं तथा ॥ ००३ ॥

२२० दानधम पव

िचं च िचरापा पीनोिणपयोधराम ।्पपिवशाला सपंणूिनभाननाम ् ॥ ००४ ॥

सा तमालो सहसा ुातिुमयषे ह ।पणे िविता कोऽसीथ वुिमहेती ॥ ००५ ॥

उातकुामािप सती ितिपलेुन सा ।िनगहृीता मनुे न शशाक िवचिेतमु ् ॥ ००६ ॥

तामाबभाष े दवेेः साा परमवनुा ।दथ मागतं िवि दवेंे मां शिुचिते ॥ ००७ ॥

ियमानमनेन ोवने व ै ।तया िुह मां सु ु परुा कालोऽितवत त े ॥ ००८ ॥

तमवेवंािदन ं शं शुाव िवपलुो मिुनः ।गुपाः शरीरो ददश च सरुािधपम ् ॥ ००९ ॥

न शशाक च सा राजुातमुिनिता ।वंु च नाशकाजिा िवपलेुन सा ॥ ०१० ॥

आकारं गुपाु िवाय स भगृूहः ।िनजाह महातजेा योगने बलवभो ॥ ०११ ॥

बब योगबै ताः सवियािण सः ॥ ०११ ॥

तां िनिव कारां ा त ु पनुरवे शचीपितः ।उवाच ीिडतो राजंां योगबलमोिहताम ् ॥ ०१२ ॥

एहेीित ततः सा तं ितवुिमयषे च ।

अाय ०४१ २२१

स तां वाचं गरुोः पा िवपलुः पय वत यत ् ॥ ०१३ ॥

भोः िकमागमन े कृिमित ता िनःसतृा ।वाशाितमााणी संारभिूषता ॥ ०१४ ॥

ीिडता सा त ु तामुा परवशा तदा ।परंुदर संो बभवू िवमनादा ॥ ०१५ ॥

स तकृैतमाल दवेराजो िवशां पत े ।अवैत सहादा िदने चषुा ॥ ०१६ ॥

ददश च मिुन ं ताः शरीरारगोचरम ।्ितिबिमवादश गुपाः शरीरगम ् ॥ ०१७ ॥

स तं घोरणे तपसा यंु ा परंुदरः ।ावपेत ससुंः शापभीतदा िवभो ॥ ०१८ ॥

िवमु गुप त ु िवपलुः समुहातपाः ।ं कलेवरमािवय शं भीतमथावीत ् ॥ ०१९ ॥

अिजतिेय पापाामाक परंुदर ।न िचरं पजूियि दवेाां मानषुाथा ॥ ०२० ॥

िकं न ु तितृं श न तनिस ते ितम ।्गौतमनेािस युो भगापिरिचितः ॥ ०२१ ॥

जान ेां बािलशमितमकृताानमिरम ।्मययें रते मढू ग पाप यथागतम ् ॥ ०२२ ॥

नाहं ाम मढूाहयें िह तजेसा ।कृपायमाणु न त े दधिुमािम वासव ॥ ०२३ ॥

२२२ दानधम पव

स च घोरतपा धीमाुम पापचतेसम ।्ा ां िनद हदे ोधदीने चषुा ॥ ०२४ ॥

नवैं त ु श कत ं पनुमा ा ते िजाः ।मा गमः ससतुामाोऽयं बलािदतः ॥ ०२५ ॥

अमरोऽीित यिुमतेामााय वत स े ।मावमंा न तपसामसां नाम िकन ॥ ०२६ ॥

तुा वचनं शो िवपलु महानः ।अिकिा ीिडतवैारधीयत ॥ ०२७ ॥

मुत यात े शे त ु दवेशमा महातपाः ।कृा यं यथाकाममाजगाम मामम ् ॥ ०२८ ॥

आगतऽेथ गरुौ राजिपलुः ियकमकृत ।्रितां गरुव े भाया वदेयदिनिताम ् ॥ ०२९ ॥

अिभवा च शााा स गंु गुवलः ।िवपलुः पय ुपाितथापवू मशितः ॥ ०३० ॥

िवााय ततैसहासीनाय भाय या ।िनवदेयामास तदा िवपलुः शकम तत ् ॥ ०३१ ॥

तुा स मिुनुो िवपलु तापवान ।्बभवू शीलवृाां तपसा िनयमने च ॥ ०३२ ॥

िवपलु गरुौ विृं भिमािन च भःु ।धम च िरतां ा साध ु सािवुाच ह ॥ ०३३ ॥

अाय ०४२ २२३

ितन च धमा ा िशं धम परायणम ।्वरणे यामास स ताुवलः ॥ ०३४ ॥

अनुात गुणा चचारानुमं तपः ॥ ०३४ ॥

तथवै दवेशमा िप सभाय ः स महातपाः ।िनभ यो बलवृाचार िवजन े वन े ॥ ०३५ ॥

अाय ०४२भी उवाच ॥

िवपलुकरोीं तपः कृा गरुोव चः ।तपोयुमथाानममत च वीय वान ् ॥ ००१ ॥

स तने कमणा ध िृथव पिृथवीपते ।चचार गतभीः ीतो लकीित व रो नषृ ु ॥ ००२ ॥

उभौ लोकौ िजतौ चािप तथवैामत भःु ।कम णा तने कौर तपसा िवपलेुन च ॥ ००३ ॥

अथ काले िताे कििंुनन ।ा भिगा दान ं व ै बभवू धनधावत ् ॥ ००४ ॥

एतिवे काले त ु िदा कािचराना ।िबती परमं पं जगामाथ िवहायसा ॥ ००५ ॥

२२४ दानधम पव

ताः शरीराुािण पिततािन महीतले ।तामािवरे िदगािन भारत ॥ ००६ ॥

तागृातो राजिुचन िलनलोचना ।तदा िनमका अेः िमागमत ् ॥ ००७ ॥

ता िह भिगनी तात ेा नाा भावती ।भाया िचरथाथ बभवूाेर वै ॥ ००८ ॥

िपन तािन पुािण केशषे ु वरविण नी ।आमिता ततोऽगुिचरपतगेृ हान ् ॥ ००९ ॥

पुािण तािन ाथ तदाेवराना ।भिगन चोदयामास पुाथ चालोचना ॥ ०१० ॥

सा भ सव माच िचः सुिचरानना ।भिगा भािषतं सव मिृषानत ॥ ०११ ॥

ततो िवपलुमाना दवेशमा महातपाः ।पुाथ चोदयामास ग गिेत भारत ॥ ०१२ ॥

िवपलुु गरुोवा मिवचाय महातपाः ।स तथेवीाजंं च दशें जगाम ह ॥ ०१३ ॥

यिशेे त ु ताासिततािन नभलात ।्अानािप तासुसमुापरायिप ॥ ०१४ ॥

ततः स तािन जाह िदािन िचरािण च ।ाािन ने तपसा िदगािन भारत ॥ ०१५ ॥

संा तािन ीताा गरुोव चनकारकः ।

अाय ०४२ २२५

ततो जगाम तणू च चां चकमािलनीम ् ॥ ०१६ ॥

स वन े िवजन े तात ददश िमथनु ं नणृाम ।्चविरवत ं गहृीा पािणना करम ् ॥ ०१७ ॥

तकैणू मगमदे पिरवत यन ।्एकु न तथा राजंतःु कलहं ततः ॥ ०१८ ॥

ं शीं गसीकेोऽवीिेत तथापरः ।निेत निेत च तौ तात पररमथोचतःु ॥ ०१९ ॥

तयोिव ध तोरवें शपथोऽयमभूदा ।मनसोिय िवपलंु ततो वामथोचतःु ॥ ०२० ॥

आवयोरनतृं ाह याथ िज वै ।िवपलु परे लोके या गितः सा भविेदित ॥ ०२१ ॥

एतुा त ु िवपलुो िवषणवदनोऽभवत ।्एवं तीतपााहं कायं पिरहः ॥ ०२२ ॥

िमथनुा िकं मेाृतं पापं यतो गितः ।अिना सव भतूानां कीित तानने मऽे व ै ॥ ०२३ ॥

एवं सियवे िवपलुो राजसम ।अवाखुो िशरा दौ ृतमानः ॥ ०२४ ॥

ततः षडाुषानःै कानराजतःै ।अपयीमानाै लोभहषा ितांथा ॥ ०२५ ॥

कुव तः शपथं तं व ै यः कृतो िमथनुने व ै ।िवपलंु व ै समिुय तऽेिप वामथावुन ् ॥ ०२६ ॥

२२६ दानधम पव

यो लोभमाायााकं िवषमं कत ुमुहते ।्िवपलु परे लोके या गितामवायुात ् ॥ ०२७ ॥

एतुा त ु िवपलुो नापयमसरम ।्जभिृत कौर कृतपवू मथानः ॥ ०२८ ॥

स दौ तदा राजावििरवािहतः ।दमानने मनसा शापं ुा तथािवधम ् ॥ ०२९ ॥

त िचयतात बो िदनिनशा ययःु ।इदमासीनिस च ा रणकािरतम ् ॥ ०३० ॥

लणं लणनेवै वदनं वदनने च ।िवधाय न मया चों समतेरुोदा ॥ ०३१ ॥

एतदािन कौर ृतं िवपलुदा ।अमत महाभाग तथा त न सशंयः ॥ ०३२ ॥

स चां नगरीमे पुािण गरुवे ददौ ।पजूयामास च गंु िविधव गुियः ॥ ०३३ ॥

अाय ०४३भी उवाच ॥

तमागतमिभे िशं वामथावीत ।्दवेशमा महातजेा यणु नरािधप ॥ ००१ ॥

अाय ०४३ २२७

दवेशमवाच ॥

िकं त े िवपलु ं व ै ति महावन े ।त े ा जानि िनपणु आा च िचरवे च ॥ ००२ ॥

िवपलु उवाच ॥

ष िमथनु ं िकं ते च ते पुषा िवभो ।य े मां जानि तने तां मे वुमहिस ॥ ००३ ॥

दवेशमवाच ॥

यै तिथनु ं होरां िह िवि तत ।्चविरवतत ते जानाित ृतम ् ॥ ००४ ॥

ये च त े पुषा िव अदैि वत ।्ऋतूंानिभजानीिह त े त े जानि ृतम ् ॥ ००५ ॥

न मां कििजानीत इित कृा न िवसते ।्नरो रहिस पापाा पापकं कम व ै िज ॥ ००६ ॥

कुवा णं िह नरं कम पापं रहिस सवदा ।पयि ऋतवािप तथा िदनिनशऽेतु ॥ ००७ ॥

ते ां हष ितं ा गरुोः कमा िनवदेकम ।्ारयथा ाे यथा तुवावान ् ॥ ००८ ॥

अहोरां िवजानाित ऋतवािप िनशः ।पुष े पापकं कम शभुं वा शभुकम णः ॥ ००९ ॥

२२८ दानधम पव

तया मम यमिभचारायाकम ।्नाातिमित जानेामाथा िज ॥ ०१० ॥

ते चवै िह भवयेु े लोकाः पापकृतो यथा ।कृा नाचतः कम मम य या कृतम ् ॥ ०११ ॥

तथा शा च वृ ा रित ुं मदा िज ।न च ं कृतवाििदागः ीतोऽि तने त े ॥ ०१२ ॥

यिद हं ा वृ मां िजसम ।शपयें ामहं ोधा मऽेाि िवचारणा ॥ ०१३ ॥

सि पुष े नाय ः प ुसंां सोऽथ पुलः ।अथा रतः शापोऽभिवे गित सा ॥ ०१४ ॥

रिता सा या पु मम चािप िनविेदता ।अहं त े ीितमांात ि ग गिमिस ॥ ०१५ ॥

भी उवाच ॥

इुा िवपलंु ीतो दवेशमा महानिृषः ।ममुोद ग मााय सहभाय ः सिशकः ॥ ०१६ ॥

इदमाातवांािप ममाानं महामिुनः ।माक डयेः परुा राजाकूले कथारे ॥ ०१७ ॥

तावीिम पाथ ा ियः सवा ः सदवै च ।उभयं यते तास ु सततं सासाध ु च ॥ ०१८ ॥

ियः साो महाभागाः समंता लोकमातरः ।धारयि मह राजिमां सवनकाननाम ् ॥ ०१९ ॥

िववाहधमा ः २२९

असाािप वृ ाः कुलः पापिनयाः ।िवयेा लणै ःै गासहजनैृ प ॥ ०२० ॥

एवमतेास ु रा व ै शा कत ु महािभः ।अथा राजशा ल न शा रित ुं ियः ॥ ०२१ ॥

एता िह मनजुा तीाीपरामाः ।नासामि ियो नाम मथैनु े समे निृभः ॥ ०२२ ॥

एताः कृा काया कृता भरतष भ ।न चकैिमतेाः पुष े पाडुनन ॥ ०२३ ॥

नास ुहेो निृभः काय थवैेा जनेर ।खदेमााय भुीत धम मााय चवै िह ॥ ०२४ ॥

िवहतेाथा कुव रः कौरवनन ।सवथा राजशा ल यिुः सव पूत े ॥ ०२५ ॥

तनेकेैन त ु रा व ै िवपलेुन कृता ियाः ।नाः शो नलृोकेऽिित ुं नपृ योिषतः ॥ ०२६ ॥

िववाहधमा ः

अाय ०४४यिुधिर उवाच ॥

२३० दानधम पव

यलंू सवधमा णां जन गहृ च ।िपतदृवेाितथीनां च ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

अयं िह सव धमा णां धम ितमो मतः ।कीशाय दयेा ािेत वसधुािधप ॥ ००२ ॥

शीलवृ े समााय िवां योिन ं च कम च ।अिरवे दाता का गणुवत े वरे ॥ ००३ ॥

ाणानां सतामषे धम िनं यिुधिर ॥ ००३ ॥

आवामावहदेवें यो दादनकूुलतः ।िशानां ियाणां च धम एष सनातनः ॥ ००४ ॥

आािभतेमुृ कािभते एव यः ।अिभतेा च या य तै दयेा यिुधिर ॥ ००५ ॥

गाविमित तं धम ाध म िवदो जनाः ॥ ००५ ॥

धनने बना ीा संलो च बावान ।्असरुाणां नपृतै ं व ै धम माम नीिषणः ॥ ००६ ॥

हा िछा च शीषा िण दतां दत गहृात ।्स हरणं तात रासं धम लणम ् ॥ ००७ ॥

पानां त ु यो धा ावध यिुधिर ।पशैाच आसरुवै न कत ौ कथन ॥ ००८ ॥

अाय ०४४ २३१

ाः ाोऽथ गाव एत े धा नरष भ ।पथृवा यिद वा िमाः कत ा ना सशंयः ॥ ००९ ॥

ितो भाया ाण े भाय िय त ु ।वैयः जाितं िवते तापं समं भवते ् ॥ ०१० ॥

ाणी त ु भवेेा िया िय तु ।रथ मिप शूा ाेारपरे जनाः ॥ ०११ ॥

अपज शूायां न शसंि साधवः ।शूायां जनयिः ायिी िवधीयते ॥ ०१२ ॥

िशंष दशवषा भाया िवते निकाम ।्एकिवशंितवष वा सवषा मवायुात ् ॥ ०१३ ॥

याु न भवेाता िपता वा भरतष भ ।नोपयते तां जात ु पिुकाधिम णी िह सा ॥ ०१४ ॥

ीिण वषा यदुीते का ऋतमुती सती ।चतथु थ संा ेयं भता रमज यते ् ॥ ०१५ ॥

जनो हीयत े ता रित भरतष भ ।अतोऽथा वत माना भवेाा जापतःे ॥ ०१६ ॥

असिपडा च या मातरुसगोा च या िपतःु ।इतेामनगुते तं धम मनरुवीत ् ॥ ०१७ ॥

यिुधिर उवाच ॥

शुमने दं ादानीाह चापरः ।बलादः भाषते धनमः दशयते ् ॥ ०१८ ॥

२३२ दानधम पव

पािणहीता ः ा का िपतामह ।तं िजासमानानां चभु वत ु नो भवान ् ॥ ०१९ ॥

भी उवाच ॥

यििम मानुं संानाय कृते ।मवितं त मषृावादु पातकः ॥ ०२० ॥

भाया पिृगाचाया ः िशोपााय एव च ।मषृोे दडमहि नेारपरे जनाः ॥ ०२१ ॥

न कामने सवंादं मनरुवें शसंित ।अयशमध च यषृा धम कोपनम ् ॥ ०२२ ॥

नकैादोष एकिंान ं नोपलते ।धम तो यां यि यां च ीणि भारत ॥ ०२३ ॥

बिुभः समनुातो महोमौ योजयते ।्तथा िसि ते मा नादायाः कथन ॥ ०२४ ॥

य मसमयो भाया पोिम थः कृतः ।तमवेाग रीयासं ं यासौ ाितिभः कृतः ॥ ०२५ ॥

दवेदां पितभा या विे धम शासनात ।्सा दवै मानषु वाचमनतृां पय ुदित ॥ ०२६ ॥

यिुधिर उवाच ॥

कायां ाशुायां ायांदेाजेरः ।धम कामाथ सपंो वामानतृं न वा ॥ ०२७ ॥

अाय ०४४ २३३

तिभुयतो दोष े कुव ेयः समाचरते ।्अयं नः सव धमा णां धम ितमो मतः ॥ ०२८ ॥

तं िजासमानानां चभु वत ु नो भवान ।्तदतेवमाच न िह तृािम कताम ् ॥ ०२९ ॥

भी उवाच ॥

न व ै िनाकरं शंु ाासीने नातम ।्न िह शुपराः सः कां ददित किहिचत ् ॥ ०३० ॥

अगै ुणैपतें त ु शंु याचि बावाः ।अला वहिेत यो दादनकूुलतः ॥ ०३१ ॥

त तां च ददावे न शंु िवयो न सः ।ितगृ भवेयेमषे धम ः सनातनः ॥ ०३२ ॥

दाािम भवते कािमित पवू नभािषतम ।्य े चवैाय च नाय चावयं वदतु ॥ ०३३ ॥

तादा हणााणयेा चयि पररम ।्कावरः परुा दो मििरित नः तुम ् ॥ ०३४ ॥

नािनाय दाता का इिृषचोिदतम ।्तलंू काममलू जनिेत मे मितः ॥ ०३५ ॥

समी च बोषावंासाििषाणयोः ।यथा िनाकरं शंु न जाासीथा ण ु ॥ ०३६ ॥

अहं िविचवीया य े के समदुावहम ।्

२३४ दानधम पव

िजा च मागधावा ाशीनथ च कोसलान ् ॥ ०३७ ॥

गहृीतपािणरकेासीाशुापराभवत ् ॥ ०३७ ॥

पाणौ गहृीता तवै िवसृा इित मे िपता ।अवीिदतरां कामावह त ु कौरवः ॥ ०३८ ॥

अामनपु शमानः िपतवु चः ।अतीव धमा िपतमुऽिधकाभवत ् ॥ ०३९ ॥

ततोऽहमवुं राजाचारेिुरदं वचः ।आचारं ततो वेिुमामीित पनुः पनुः ॥ ०४० ॥

ततो मयवैमेु त ु वाे धम भतृां वरः ।िपता मम महाराज बाीको वामवीत ् ॥ ०४१ ॥

यिद वः शुतो िना न पािणहणं तथा ।लाजारमपुासीत ाशुा पितं वतृम ् ॥ ०४२ ॥

न िह धम िवदः ाः माणं वातः तृम ।्यषेां व ै शुतो िना न पािणहणाथा ॥ ०४३ ॥

िसं भािषतं दान े तषेां सनं पनुः ।य े मे यं शंु न त े धम िवदो जनाः ॥ ०४४ ॥

न चतैेः दाता न वोढा तथािवधा ।न वे भाया ेता न िवेया कथन ॥ ०४५ ॥

ये च ीणि दासीवे च िवीणते जनाः ।भवेषेां तथा िना ानां पापचतेसाम ् ॥ ०४६ ॥

अाय ०४४ २३५

अिम सवं पय पृ वै जनाः ।कायाः ाशुायाः शुदः शमं गतः ॥ ०४७ ॥

पािणहीता चाः ाद नो धम सशंयः ।तिछि महाा ं िह व ै ासमंतः ॥ ०४८ ॥

तं िजासमानानां चभु वत ु नो भवान ् ॥ ०४८ ॥

तानवें वुतः सवा वाामवीत ।्यें त दयेा ाा काया िवचारणा ॥ ०४९ ॥

कुव त े जीवतोऽवें मतृ े नवैाि सशंयः ॥ ०४९ ॥

दवेरं िवशेा तेािप महपः ।तमवेानुता भूा पािणाह नाम सा ॥ ०५० ॥

िलखवे त ु केषािदपरषेां शनरैिप ।इित य े सवंद त एतं िनयं िवः ॥ ०५१ ॥

तािणहणावू मुरं य वत त े ।सव मलमं व ै मषृावादु पातकः ॥ ०५२ ॥

पािणहणमाणां िना ामे पदे ।पािणाह भाया ा चािः दीयत े ॥ ०५३ ॥

अनकूुलामनवुशंां ाा दामपुािकाम ।्पिर यथाायं भाया िविेजोमः ॥ ०५४ ॥

२३६ दानधम पव

अाय ०४५यिुधिर उवाच ॥

कायाः ाशुायाः पितेाि कन ।त का ितपिः ाे िूह िपतामह ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

यापुकािर ितपा तदा भवते ।्अथ चेाहरें ीता शुद सा ।ताथऽपमीहते यने ायने शुयात ् ॥ ००३ ॥

न ता मवाय किुवत िकन ।यं वतृिेत सािवी िपा व ै पत ।ताे शसंि धमा नतेरे जनाः ॥ ००५ ॥

एत ु नापरे चुन परे जात ु साधवः ।साधनूां पनुराचारो गरीयो धम लणम ् ॥ ००६ ॥

अिवे करणे सुतवुा मवीत ।्ना िवदहेराज जनक महानः ॥ ००७ ॥

असदाचिरत े माग कथं ादनकुीत नम ।्अनुः सशंयो वा सतामतेपालभते ् ॥ ००८ ॥

असदवे िह धम मादो धम आसरुः ।नानशुुमु जातेािममां पवूष ु जस ु ॥ ००९ ॥

भाया पोिह सबंः ीप ुसंोु एव सः ।रितः साधारणो धम इित चाह स पािथ वः ॥ ०१० ॥

अाय ०४५ २३७

यिुधिर उवाच ॥

अथ केन माणने प ुसंामादीयत े धनम ।्पुवि िपतु का भिवतमुहित ॥ ०११ ॥

भी उवाच ॥

यथवैाा तथा पुः पुणे िहता समा ।तामािन ितां कथमो धनं हरते ् ॥ ०१२ ॥

मातु यौतकं याुमारीभाग एव सः ।दौिह एव वा िरमपु िपतहुरते ् ॥ ०१३ ॥

ददाित िह स िपडं व ै िपतमुा तामह च ।पुदौिहयोनह िवशषेो धम तः तृः ॥ ०१४ ॥

अ जातया सा िह जया पु ईहत े ।िहता जातने पुणेािप िविशते ॥ ०१५ ॥

दौिहकेण धमण ना पयािम कारणम ।्िवीतास ु च य े पुा भवि िपतरुवे त े ॥ ०१६ ॥

असयूवधिम ाः परादाियनः शठाः ।आसरुादिधसभंतूा धमा िषमवृयः ॥ ०१७ ॥

अ गाथा यमोीताः कीत यि परुािवदः ।धम ा धम शाषे ु िनबा धम सतेषु ु ॥ ०१८ ॥

यो मनुः कं पुं िवीय धनिमित ।कां वा जीिवताथा य यः शेुन यित ॥ ०१९ ॥

२३८ दानधम पव

सावरे महाघोरे िनरय े कालसाय े ।दें मूं परुीषं च तिते उपातु े ॥ ०२० ॥

आष गोिमथनु ं शंु केिचदामृ षवै तत ।्अं वा ब वा राजियावदवे सः ॥ ०२१ ॥

याचिरतः कैिषै धम ः कथन ।अषेामिप ये लोभतः संवृयः ॥ ०२२ ॥

वयां कुमार िविहतां य े च तामपुभुत े ।एत े पाप कता रमऽेथ शरेत े ॥ ०२३ ॥

अोऽथ न िवेयो मनुः िकं पनुः जाः ।अधममलूिैह धननै तरैथऽि कन ॥ ०२४ ॥

अाय ०४६भी उवाच ॥

ाचतेस वचनं कीत यि परुािवदः ।याः िकिाददत े ातयो न स िवयः ॥ ००१ ॥

अहणं तुमारीणामानशृंतमं च तत ।्सव च ितदयें ााय ै तदशषेतः ॥ ००२ ॥

िपतिृभा तिृभवै शरुरैथ दवेरःै ।पूा लालियता बकाणमीिुभः ॥ ००३ ॥

अाय ०४६ २३९

यिद व ै ी न रोचते पमुासं ं न मोदयते ।्अमोदनानुः प ुसंः जनं न वध त े ॥ ००४ ॥

पूा लालियता ियो िनं जनािधप ।अपिूजता यतैाः सवा ाफलाः ियाः ॥ ००५ ॥

तदवै तुलं नाि यदा शोचि जामयः ॥ ००५ ॥

जामीशािन गहेािन िनकृानीव कृया ।नवै भाि न वध े िया हीनािन पािथ व ॥ ००६ ॥

ियः प ुसंां पिरददे मनिुज गिमषिुदवम ।्अबलाः कौपीनाः सुदः सिजवः ॥ ००७ ॥

ईवो मानकामा चडा असुदोऽबधुाः ।ियो माननमहि ता मानयत मानवाः ॥ ००८ ॥

ीयो िह वो धम रितभोगा केवलाः ।पिरचया संारादाया भव ु वः ॥ ००९ ॥

उादनमप जात पिरपालनम ।्ीथ लोकयाा च पयत ीिनबनम ् ॥ ०१० ॥

समंामानातैािभः सव काया यवाथ ।िवदहेराजिहता चा ोकमगायत ॥ ०११ ॥

नाि यः ियः कि ां नोपवासकम ।्धम ु भतृ शुषूा तया ग जयतु ॥ ०१२ ॥

िपता रित कौमारे भता रित यौवन े ।

२४० दानधम पव

पुा ुिवरीभावे न ी ातमहित ॥ ०१३ ॥

िय एताः ियो नाम साया भिूतिमता ।लािलता िनगहृीता च ी ीभ वित भारत ॥ ०१४ ॥

िरिवभागः

अाय ०४७यिुधिर उवाच ॥

सवशािवधान राजधमा थ िवम ।अतीव सशंयेा भवाै िथतः ितौ ॥ ००१ ॥

कि ुसशंयो मऽेि ते िूह िपतामह ।अामापिद कायामं पृाम कं वयम ् ॥ ००२ ॥

यथा नरणे कत ं य धमः सनातनः ।एतव महाबाहो भवााातमुहित ॥ ००३ ॥

चतो िविहता भाया ाण िपतामह ।ाणी िया वैया शूा च रितिमतः ॥ ००४ ॥

त जातषे ु पुषे ु सवा सां कुसम ।आनपुूण कषेां िपं दायामहित ॥ ००५ ॥

केन वा िकं ततो हाय िपतिृवाितामह ।

अाय ०४७ २४१

एतिदािम किथतं िवभागषे ु यः तृः ॥ ००६ ॥

भी उवाच ॥

ाणः ियो वैययो वणा िजातयः ।एतषे ु िविहतो धम ाण यिुधिर ॥ ००७ ॥

वषैादथ वा लोभाामाािप परंतप ।ाण भवेा न त ु ातः तृा ॥ ००८ ॥

शूां शयनमारो ाणः पीिडतो भवते ।्ायिीयते चािप िविधने हतेनुा ॥ ००९ ॥

त जातेपषे ु िगणुं ािुधिर ।अते िनयमं िव े संवािम भारत ॥ ०१० ॥

लयो गोवषृो यान ं यधानतमं भवते ।्ायारेु एकाशंं व ै िपतधु नात ् ॥ ०११ ॥

शषें त ु दशधा काय ाणं यिुधिर ।त तनेवै हत ाारऽशाः िपतधु नात ् ॥ ०१२ ॥

ियाया ु यः पुो ाणः सोऽसशंयः ।स त ु मातिृवशषेणे ीनशंात ुमहित ॥ ०१३ ॥

वण ततृीय े जातु वैयायां ाणादिप ।िरंशने हत ो ाणािुधिर ॥ ०१४ ॥

शूायां ाणाातो िनादयेधनः तृः ।अं वािप दातं शूापुाय भारत ॥ ०१५ ॥

२४२ दानधम पव

दशधा िवभ धनषै भवेमः ।सवणा स ु त ु जातानां समाागाकयते ् ॥ ०१६ ॥

अाणं त ु मे शूापुमनपैणुात ।्िष ु वणष ुजातो िह ाणााणो भवते ् ॥ ०१७ ॥

तृा वणा चारः पमो नािधगते ।हरे ु दशमं भागं शूापुः िपतधु नात ् ॥ ०१८ ॥

त ु दं हरिेा नादं हत ुमहित ।अवयं िह धनं दयें शूापुाय भारत ॥ ०१९ ॥

आनशृंं परो धम इित तै दीयत े ।य त समुो गणुायवैोपकते ॥ ०२० ॥

यिद वाकेपुः ादपुो यिद वा भवते ।्नािधकं दशमााापुाय भारत ॥ ०२१ ॥

वैािष कादा भादिधकं ािज तु ।यजते तने णे न वथृा साधयेनम ् ॥ ०२२ ॥

िसाहपरो दायः ियो दयेो धन वै ।त भा धन ं दं नादं भोुमहित ॥ ०२३ ॥

ीणां त ु पितदायामपुभोगफलं तृम ।्नापहारं ियः कुय ुः पितिवाथन ॥ ०२४ ॥

ियाु यविें िपा दं यिुधिर ।ायारेा यथा पुथा िह सा ॥ ०२५ ॥

सा िह पुसमा राजििहता कुनन ॥ ०२५ ॥

अाय ०४७ २४३

एवमतेमिुं धमष ु भरतष भ ।एतममनुृ न वथृा साधयेनम ् ॥ ०२६ ॥

यिुधिर उवाच ॥

शूायां ाणाातो यदयेधनः तृः ।केन ितिवशषेणे दशमोऽ दीयते ॥ ०२७ ॥

ायां ाणाातो ाणः ा सशंयः ।ियायां तथवै ाैयायामिप चवै िह ॥ ०२८ ॥

काे िवषमं भागं भजरेपृसम ।यदा सव यो वणा योा ाणा इित ॥ ०२९ ॥

भी उवाच ॥

दारा इुते लोके नाकेैन परंतप ।ोेन चकैनाायं िवशषेः समुहावते ् ॥ ०३० ॥

ितः कृा परुो भाया ः पािते ाणीम ।्सा ेा सा च पूा ाा च ताो गरीयसी ॥ ०३१ ॥

ानं साधनं भत ुद धावनमनम ।्हं कं च यामयंु भवेहृे ॥ ०३२ ॥

न तां जात ु ितामा तत ुमहित ।ाणी वे तुया ाण यिुधिर ॥ ०३३ ॥

अं पान ं च मां च वासांाभरणािन च ।ाय ै तािन दयेािन भत ुः सा िह गरीयसी ॥ ०३४ ॥

२४४ दानधम पव

मननुािभिहतं शां यािप कुनन ।ताषे महाराज ो धम ः सनातनः ॥ ०३५ ॥

अथ चदेथा कुया िद कामािुधिर ।यथा ाणचडालः पवू थवै सः ॥ ०३६ ॥

ायाः सशः पुः ियाया यो भवते ।्राजिशषेो ना वणयोभयोरिप ॥ ०३७ ॥

न त ु जाा समा लोके ायाः िया भवते ।्ायाः थमः पुो भयूाााजसम ॥ ०३८ ॥

भयूोऽिप भयूसा हाय िपतिृवािुधिर ॥ ०३८ ॥

यथा न सशी जात ु ायाः िया भवते ।्ियायाथा वैया न जात ु सशी भवते ् ॥ ०३९ ॥

ी रां च कोश ियाणां यिुधिर ।िविहतं यते राजागराा च मिेदनी ॥ ०४० ॥

ियो िह धमण ियं ाोित भयूसीम ।्राजा दडधरो राजा ना ियात ् ॥ ०४१ ॥

ाणा िह महाभागा दवेानामिप दवेताः ।तषे ु राजा वतत पजूया िविधपवू कम ् ॥ ०४२ ॥

णीतमिृषिभा ा धम शातमयम ।्मानाः धमण ियो रित जाः ॥ ०४३ ॥

दिुभियमाणं च धनं दारा सवशः ।

अाय ०४७ २४५

सवषामवे वणा नां ाता भवित पािथ वः ॥ ०४४ ॥

भयूााियापुो वैयापुा सशंयः ।भयूनेािप हत ं िपतिृवािुधिर ॥ ०४५ ॥

यिुधिर उवाच ॥

उं ते िविधवाजाणे िपतामह ।इतरषेां त ु वणा नां कथं िविनयमो भवते ् ॥ ०४६ ॥

भी उवाच ॥

ियािप भाय े िविहत े कुनन ।ततृीया च भवेा न त ु ातः तृा ॥ ०४७ ॥

एष एव मो िह ाियाणां यिुधिर ।अधा त ु भवेाय ियं यिुधिर ॥ ०४८ ॥

ियाया हरेुतरुऽशाितधु नात ।्युावहािरकं य िपतःु ा हरे तत ् ॥ ०४९ ॥

वैयापु ु भागांीशूापुथामम ।्सोऽिप दं हरिेा नादं हत ुमहित ॥ ०५० ॥

एकैव िह भवेाया वैय कुनन ।ितीया वा भवेा न त ु ातः तृा ॥ ०५१ ॥

वैय वत मान वैयायां भरतष भ ।शूायां चवै कौये तयोिव िनयमः तृः ॥ ०५२ ॥

पधा त ु भवेाय वैयं भरतष भ ।

२४६ दानधम पव

तयोरपे वािम िवभागं च जनािधप ॥ ०५३ ॥

वैयापुणे हत ाारऽशाः िपतधु नात ।्पमु भवेागः शूापुाय भारत ॥ ०५४ ॥

सोऽिप दं हरिेा नादं हत ुमहित ।ििभव णथा जातः शूो दयेधनो भवते ् ॥ ०५५ ॥

शूावणव भाया नाा कथन ।शू समभागः ािद पुशतं भवते ् ॥ ०५६ ॥

जातानां समवणा स ु पुाणामिवशषेतः ।सवषामवे वणा नां समभागो धन ेतृः ॥ ०५७ ॥

े भागो ेः ादकेाशंो यः धानतः ।एष दायिविधः पाथ पवू मुः यभंवुा ॥ ०५८ ॥

समवणा स ु जातानां िवशषेोऽपरो नपृ ।िववाहवशैेकृतः पवू ः पवू िविशते ॥ ०५९ ॥

हरेेः धानाशंमकंे तुासतुेिप ।ममो ममं चवै कनीयां ु कनीयसम ् ॥ ०६० ॥

एवं जाितष ु सवा स ु सवणा ः ेतां गताः ।महिष रिप चतैै मारीचः कायपोऽवीत ् ॥ ०६१ ॥

वण सकंरः २४७

वण सकंरः

अाय ०४८यिुधिर उवाच ॥

अथा याा कामाा वणा नां वािनयात ।्अानाािप वणा नां जायत े वण सरः ॥ ००१ ॥

तषेामतेने िविधना जातानां वण सरे ।को धम ः कािन कमा िण ते िूह िपतामह ॥ ००२ ॥

भी उवाच ॥

चातवु य कमा िण चातवु य च केवलम ।्असजृ ह याथ पवू मवे जापितः ॥ ००३ ॥

भाया तो िव योराा जायते ।आनपुूा योहनौ मातजृाौ सयूतः ॥ ००४ ॥

परं शवााणषै पुः ; शूापुं पारशवं तमाः ।शुषूकः कुल सा ;ं चािरं िनमथो न जात ्॥ ००५ ॥

सवा नपुायानिप संधाय ; समुरे कुल तमु ।्ेो यवीयानिप यो िज ; शुषूवाानपरायणः ात ् ॥ ००६ ॥

ितः ियसबंायोराा जायते ।हीनवण तृीयायां शू उ इित तृः ॥ ००७ ॥

े चािप भाय वैय योराा जायते ।शूा शू चाकेा शूमवे जायते ॥ ००८ ॥

२४८ दानधम पव

अतो िविशधमो गुदारधष कः ।बां वण जनयित चातवु य िवगिहतम ् ॥ ००९ ॥

अयां ियो ां सतूं ोमियापरम ।्वैयो वदैहेकं चािप मौमपविज तम ् ॥ ०१० ॥

शूडालमुं वं बावािसनम ।्ायां संजाय इते े कुलपासंनाः ॥ ०११ ॥

एते मितमतां े वण सरजाः भो ॥ ०११ ॥

बी त ु जायत े वैयाागधो वाजीवनः ।शूािषादो मः ियायां ितमात ् ॥ ०१२ ॥

शूादायोगवािप वैयायां ामधिम णः ।ाणरैिताा स वनजीवनः ॥ ०१३ ॥

एतऽेिप सशं वण जनयि योिनष ु ।मातजृाां सयूे वरा हीनयोिनष ु ॥ ०१४ ॥

यथा चतषु ु वणष ु योराा जायते ।आनया ु जाये तथा बााः धानतः ॥ ०१५ ॥

ते चािप सशं वण जनयि योिनष ु ।परर वत ो जनयि िवगिहतान ् ॥ ०१६ ॥

यथा च शूो ायां ज ुं बां सयूत े ।एवं बातरााातवु या सयूत े ॥ ०१७ ॥

ितलोमं त ु वत ो बााातरं पनुः ।

अाय ०४८ २४९

हीना हीनासयूे वणा ः पदशवै त े ॥ ०१८ ॥

अगागमनावै वत त े वण सरः ।ाानाम जाये सरैा मागधषे ु च ॥ ०१९ ॥

साधनोपचारमदासं दासजीवनम ् ॥ ०१९ ॥

अतायोगवं सतू े वागरुावनजीवनम ।्मरैयेकं च वदैहेः संसतूऽेथ माधकुम ् ॥ ०२० ॥

िनषादो मुरं सतू े दाशं नावोपजीिवनम ।्मतृपं चािप चडालः पाकमितकुितम ् ॥ ०२१ ॥

चतरुो मागधी सतू े ूराायोपजीिवनः ।मासंाकरं सदूं सौगिमित सितम ् ॥ ०२२ ॥

वदैहेका पािपं ूरं भायपजीिवनम ।्िनषादानाभं च खरयानयाियनम ् ॥ ०२३ ॥

चडालाुसं चािप खरागजभोिजनम ।्मतृचलेितं िभभाजनभोिजनम ् ॥ ०२४ ॥

आयोगवीष ुजाये हीनवणा स ु त े यः ।ुो वदैहेकादो बिहा मितयः ॥ ०२५ ॥

कारावरो िनषाां त ु चम काराजायते ।चडालााडुसौपाकारवहारवान ् ॥ ०२६ ॥

आिहिडको िनषादने वदैेां संजायत े ।चडालेन त ु सौपाको मौसमविृमान ् ॥ ०२७ ॥

२५० दानधम पव

िनषादी चािप चडालाुमावसाियनम ।्मशानगोचरं सतू े बारैिप बिहृतम ् ॥ ०२८ ॥

इतेाः सरे जाः िपतमृातृितमात ।्ा वा काशा वा विेदताः कमिभः ॥ ०२९ ॥

चतणुा मवे वणा नां धम ना िवते ।वणा नां धम हीनषे ु सा नाीह किचत ् ॥ ०३० ॥

ययोपसपंयै साधबुिहृतःै ।बाा बाै ु जाये यथाविृ यथायम ् ॥ ०३१ ॥

चतुथमशानािन शलैांाानतीन ।्युे चालारांथोपकरणािन च ॥ ०३२ ॥

गोाणाथ साहां कुवा णा व ै न सशंयः ।आनशृंमनुोशः सवामथ मा ॥ ०३३ ॥

शरीरःै पिराणं बाानां िसिकारकम ।्मनजुा भवित त मे नाि सशंयः ॥ ०३४ ॥

यथोपदशें पिरकीित तास ु; नरः जायते िवचाय बिुमान ।्िवहीनयोिनिह सतुोऽवसादय े ;ितीष माणं सिलले यथोपलम ् ॥ ०३५ ॥

अिवासंमलं लोके िवासंमिप वा पनुः ।नये ुथं नाय ः कामोधवशानगुम ् ॥ ०३६ ॥

भाववै नारीणां नराणािमह षणम ।्इथ न से मदास ु िवपितः ॥ ०३७ ॥

यिुधिर उवाच ॥

अाय ०४८ २५१

वणा पतेमिवातं नरं कषयोिनजम ।्आयपिमवानाय कथं िवामहे नपृ ॥ ०३८ ॥

भी उवाच ॥

योिनसष े जातं नानाचारसमािहतम ।्कम िभः सनाचीणिव येा योिनशुता ॥ ०३९ ॥

अनाय मनाचारः ूरं िनियाता ।पुषं यीह लोके कषयोिनजम ् ॥ ०४० ॥

िपं वा भजते शीलं मातजृं वा तथोभयम ।्न कथन सीण ः कृितं ां िनयित ॥ ०४१ ॥

यथवै सशो प े मातािपोिह जायत े ।ािैथा योिन ं पुषः ां िनयित ॥ ०४२ ॥

कुलोतिस सछं े य ाोिनसरः ।संयवे तीलं नरोऽमिप वा ब ॥ ०४३ ॥

आयपसमाचारं चरं कृतके पिथ ।वणमवण वा शीलं शाि िनये ॥ ०४४ ॥

नानावृषे ु भतूषे ु नानाकम रतषे ु च ।जवृसमं लोके सिुं न िवरते ॥ ०४५ ॥

शरीरिमह सने नर पिरकृते ।ेमावरं सं तुसं मोदत े ॥ ०४६ ॥

ायासंमिप शीलेन िवहीन ं नवै पजूयते ।्

२५२ दानधम पव

अिप शंू त ु सृं धम मिभपजूयते ् ॥ ०४७ ॥

आानमााित िह कम िभन रः ; शीलचािरकृतःै शभुाशभुःै ।नमाकुलं तथा नरः ; पनुः काशं कुत े कमिभः ॥ ०४८ ॥

योिनतेास ु सवा स ु सीणा ितरास ु च ।याानं न जनयेधुाः पिरवज यते ् ॥ ०४९ ॥

पुिणिधः

अाय ०४९यिुधिर उवाच ॥

िूह पुाुे वणा नां ं पथृथृक ् ।कीयां कीशाािप पुाः क च के च ते ॥ ००१ ॥

िववादाः सबुशः यूे पुकािरताः ।अ नो मुतां राजशंयं छेमुहिस ॥ ००२ ॥

भी उवाच ॥

आा पुु िवयेानरज यः ।िनयुज िवयेः सतुः सतृजथा ॥ ००३ ॥

पितत च भाया यां भा ससुमवतेया ।तथा दकृतौ पुावढू तथापरः ॥ ००४ ॥

अाय ०४९ २५३

षडपसंजाािप कानीनापसदाथा ।इते े त े समााताािजानीिह भारत ॥ ००५ ॥

यिुधिर उवाच ॥

षडपसंजाः के ःु के वापसदाथा ।एतव यथातं ाात ुं म े महिस ॥ ००६ ॥

भी उवाच ॥

िष ु वणष ु य े पुा ाण यिुधिर ।वण यो योः ातां यौ राज भारत ॥ ००७ ॥

एको िवण एवाथ तथावैोपलितः ।षडपसंजाे िह तथवैापसदाणु ॥ ००८ ॥

चडालो ावनेौ च ायां ियास ु च ।वैयायां चवै शू लऽेपसदायः ॥ ००९ ॥

मागधो वामकवै ौ वैयोपलितौ ।ायां ियायां च ियकै एव त ु ॥ ०१० ॥

ायां लते सतू इतेऽेपसदाः तृाः ।पुरतेो न शं िह िमा कत ु नरािधप ॥ ०११ ॥

यिुधिर उवाच ॥

ेजं केिचदवेाः सतुं केिच ुशुजम ।्तुावतेौ सतुौ क ते िूह िपतामह ॥ ०१२ ॥

२५४ दानधम पव

भी उवाच ॥

रतेजो वा भवेुो वा ेजो भवते ।्अढूः समयं िभेतेदवे िनबोध मे ॥ ०१३ ॥

यिुधिर उवाच ॥

रतेोजं िव व ै पुं ेजागमः कथम ।्अढंू िव व ै पुं िहा च समयं कथम ् ॥ ०१४ ॥

भी उवाच ॥

आजं पुमुा यजेारणारे ।न त कारणं रतेः स ेािमनो भवते ् ॥ ०१५ ॥

पुकामो िह पुाथ यां वणृीत े िवशां पत े ।त ें माणं ा व ै ताजः सतुः ॥ ०१६ ॥

अ ेजः पुो लते भरतष भ ।न ाा शते ह ुं ाोपगतो सौ ॥ ०१७ ॥

कि कृतकः पुः सहादवे लते ।न त रतेः ें वा माणं ािुधिर ॥ ०१८ ॥

यिुधिर उवाच ॥

कीशः कृतकः पुः सहादवे लते ।शंु ें माणं वा य लते भारत ॥ ०१९ ॥

भी उवाच ॥

अाय ०४९ २५५

मातािपतृां संं पिथ यं त ु लयते ।्न चा मातािपतरौ ायते े स िह कृिमः ॥ ०२० ॥

अािमकािमं यिंितलयते ।्सवण ं च पोषते सवण जायते ॥ ०२१ ॥

यिुधिर उवाच ॥

कथम योः संारः क वा कथम ।्दयेा का कथं चिेत ते िूह िपतामह ॥ ०२२ ॥

भी उवाच ॥

आव कुवत संारं ािमवथा ।ो मातािपतृां यः सवण ितपते ।तोवण त कुया ंारमतु ॥ ०२४ ॥

अथ दयेा त ु का ाणन यिुधिर ।संत ु मातगृों च मातवृण िविनये ॥ ०२५ ॥

कानीनाढूजौ चािप िवयेौ पुिकिषौ ।ताविप ािवव सतुौ संाया िवित िनयः ॥ ०२६ ॥

ेजो वापसदो यऽेढूाषे ु चाथ ।आवै युीरंारं ाणादयः ॥ ०२७ ॥

धमशाषे ु वणा नां िनयोऽयं यते ।एते सव माातं िकं भयूः ोतिुमिस ॥ ०२८ ॥

२५६ दानधम पव

वनोपाानम ्

अाय ०५०यिुधिर उवाच ॥

दशन े कीशः हेः सवंास े च िपतामह ।महाभायं गवां चवै ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

ह ते कथियािम परुावृं महातु े ।नष च सवंादं महषवन च ॥ ००२ ॥

परुा महिष वनो भाग वो भरतष भ ।उदवासकृतारो बभवू समुहातः ॥ ००३ ॥

िनह मानं ोधं च हष शोकमवे च ।वषा िण ादश मिुनज लवास े धतृतः ॥ ००४ ॥

आदधवभतूषे ु िवं परमं शभुम ।्जलेचरषे ु सषे ुशीतरिमिरव भःु ॥ ००५ ॥

ाणभुतूः शिुचभू ा दवैतेः ण च ।गायमनुयोम े जलं संिववशे ह ॥ ००६ ॥

गायमनुयोवगं सभुीमं भीमिनःनम ।्ितजाह िशरसा वातवगेसमं जवे ॥ ००७ ॥

गा च यमनुा चवै सिरतानगुायोः ।दिणमिृषं चुन चनै ं पय पीडयन ् ॥ ००८ ॥

अाय ०५० २५७

अजले स सुाप काभतूो महामिुनः ।ततोितो धीमानभवरतष भ ॥ ००९ ॥

जलौकसां स सानां बभवू ियदशनः ।उपािज च तदा मां मानसाः ॥ ०१० ॥

त तासतः कालः समतीतोऽभवहान ् ॥ ०१० ॥

ततः कदािचमये कििंजीिवनः ।तं दशें समपुाजमजुा लहा महातु े ॥ ०११ ॥

िनषादा बहव मोरणिनिताः ।ायता बिलनः शरूाः सिललेिनवित नः ॥ ०१२ ॥

अाययु तं दशें िनिता जालकमिण ॥ ०१२ ॥

जालं च योजयामासिुव शषेणे जनािधप ।मोदकं समासा तदा भरतसम ॥ ०१३ ॥

तते बिभयगःै कैवता मकािणः ।गायमनुयोवा िर जालरैिकरंतः ॥ ०१४ ॥

जालं सिुवततं तषेां नवसूकृतं तथा ।िवारायामसपंं य सिलले मम ् ॥ ०१५ ॥

तते समुहवै बलव सवुित तम ।्कीय सव तः सव जालं चकृिषरे तदा ॥ ०१६ ॥

अभीतपाः संाऽेोवशवित नः ।बबु मां तथाालचािरणः ॥ ०१७ ॥

२५८ दानधम पव

तथा मःै पिरवतृं वनं भगृनुनम ।्आकष महाराज जालेनाथ यया ॥ ०१८ ॥

नदीशवैलिदधां हिरमजुटाधरम ।्लःै शगणगैा ःै कोिैिैरवावतृम ् ॥ ०१९ ॥

तं जालेनोृतं ा त े तदा वदेपारगम ।्सव ालयो दाशाः िशरोिभः ापतिुव ॥ ०२० ॥

पिरखदेपिरासाालाकष णने च ।मा बभवूुा पाः लसष णने च ॥ ०२१ ॥

स मिुनदा ा मानां कदनं कृतम ।्बभवू कृपयािवो िनःसं पनुः पनुः ॥ ०२२ ॥

िनषादा ऊचःु ॥

अानाृतं पापं सादं त नः कु ।करवाम ियं िकं त े तो िूह महामनु े ॥ ०२३ ॥

भी उवाच ॥

इुो ममवनो वामवीत ।्यो मऽे परमः कामं णुं समािहताः ॥ ०२४ ॥

ाणोग िवयं वा मयैा ाहं सह ।सवंासाोहे ंु सिललािुषतािनमान ् ॥ ०२५ ॥

इुाे िनषादा ु सभुशृं भयकिताः ।सव िवषणवदना नषाय वदेयन ् ॥ ०२६ ॥

वननषसवंादः २५९

वननषसवंादः

अाय ०५१भी उवाच ॥

नषु ततः ुा वनं तं तथागतम ।्िरतः ययौ त सहामापरुोिहतः ॥ ००१ ॥

शौचं कृा यथाायं ािलः यतो नपृः ।आानमाचचे च वनाय महान े ॥ ००२ ॥

अचयामास तं चािप त राः परुोिहतः ।सतं महाभागं दवेकं िवशां पत े ॥ ००३ ॥

नष उवाच ॥

करवािण ियं िकं त े ते ाातमुहिस ।सव कता ि भगविप ाुरम ् ॥ ००४ ॥

वन उवाच ॥

मणे महता युाः कैवता मजीिवनः ।मम मूं यैो मानां िवयःै सह ॥ ००५ ॥

नष उवाच ॥

२६० दानधम पव

सहं दीयतां मूं िनषादेः परुोिहत ।िनयाथ भगवतो यथाह भगृनुनः ॥ ००६ ॥

वन उवाच ॥

सहं नाहमहा िम िकं वा ं मसे नपृ ।सशं दीयतां मूं बुा िनयं कु ॥ ००७ ॥

नष उवाच ॥

सहाणां शतं िं िनषादेः दीयताम ।्ादते ु भवेूं िकं वाते भवान ् ॥ ००८ ॥

वन उवाच ॥

नाहं शतसहणे िनमयेः पािथ वष भ ।दीयतां सशं मूममाःै सह िचय ॥ ००९ ॥

नष उवाच ॥

कोिटः दीयतां मूं िनषादेः परुोिहत ।यदतेदिप नौपमतो भयूः दीयताम ् ॥ ०१० ॥

वन उवाच ॥

राजाहा हं कोिटं भयूो वािप महातु े ।सशं दीयतां मूं ाणःै सह िचय ॥ ०११ ॥

नष उवाच ॥

अाय ०५१ २६१

अध रां समं वा िनषादेः दीयताम ।्एतूमहं मे िकं वासे िज ॥ ०१२ ॥

वन उवाच ॥

अध रां समं वा नाहमहा िम पािथ व ।सशं दीयतां मूमिृषिभः सह िचताम ् ॥ ०१३ ॥

भी उवाच ॥

महषव चनं ुा नषो ःखकिशतः ।स िचयामास तदा सहामापरुोिहतः ॥ ०१४ ॥

त ो वनचरः किलूफलाशनः ।नष समीपो गिवजातोऽभविुनः ॥ ०१५ ॥

स समाभा राजानमवीिजसमः ।तोषियाहं िवं यथा तुो भिवित ॥ ०१६ ॥

नाहं िमावचो यूां रैेिप कुतोऽथा ।भवतो यदहं यूां ताय मिवशया ॥ ०१७ ॥

नष उवाच ॥

वीत ु भगवाूं महषः सशं भगृोः ।पिराय मामािषयं च कुलं च मे ॥ ०१८ ॥

हाि भगवाुलैोमिप केवलम ।्िकं पनुमा तपोहीन ं बावीय परायणम ् ॥ ०१९ ॥

अगाधऽेिस म सामा सहिजः ।

२६२ दानधम पव

वो भव महष ं कु मूिविनयम ् ॥ ०२० ॥

भी उवाच ॥

नष वचः ुा गिवजातः तापवान ।्उवाच हष यवा नमााािथ वं च तम ् ॥ ०२१ ॥

अनघया महाराज िजा वण महमाः ।गाव पिृथवीपाल गौमू ं पिरकताम ् ॥ ०२२ ॥

नषु ततः ुा महषव चन ं नपृ ।हषण महता युः सहामापरुोिहतः ॥ ०२३ ॥

अिभग भगृोः पुं वनं सिंशततम ।्इदं ोवाच नपृत े वाचा सतंप यिव ॥ ०२४ ॥

उिोि िवष गवा ीतोऽिस भाग व ।एतूमहं मे तव धम भतृां वर ॥ ०२५ ॥

वन उवाच ॥

उिाषे राजे सीतोऽि तऽेनघ ।गोिभुं न पयािम धनं िकििदहातु ॥ ०२६ ॥

कीत न ं वणं दान ं दश न ं चािप पािथ व ।गवां शते वीर सव पापहरं िशवम ् ॥ ०२७ ॥

गावो लाः सदा मलंू गोष ु पाा न िवते ।अमवे सदा गावो दवेानां परमं हिवः ॥ ०२८ ॥

ाहाकारवषारौ गोष ु िनं ितितौ ।

अाय ०५१ २६३

गावो यणेो व ै तथा य ता मखुम ् ॥ ०२९ ॥

अमतृं यं िदं रि च वहि च ।अमतृायतनं चतैाः सव लोकनमृताः ॥ ०३० ॥

तजेसा वपषुा चवै गावो विसमा भिुव ।गावो िह समुहजेः ािणनां च सखुदाः ॥ ०३१ ॥

िनिवं गोकुलं य ासं मुित िनभ यम ।्िवराजयित तं दशें पाानं चापकष ित ॥ ०३२ ॥

गावः ग सोपान ं गावः गऽिप पिूजताः ।गावः कामघा देो नाििरं तृम ् ॥ ०३३ ॥

इतेोष ु म े ों माहां पािथ वष भ ।गणुकैदशेवचनं शं पारायणं न त ु ॥ ०३४ ॥

िनषादा ऊचःु ॥

दशन ं कथनं चवै सहाािभः कृतं मनु े ।सतां सपदं िमं सादं नः कु भो ॥ ०३५ ॥

हविष सवा िण यथा पुभेु ताशनः ।एवं मिप धमा ुषािः तापवान ् ॥ ०३६ ॥

सादयामहे िववं णता वयम ।्अनुहाथ माकिमयं गौः ितगृताम ् ॥ ०३७ ॥

वन उवाच ॥

कृपण च यमु ुनरेाशीिवष च ।

२६४ दानधम पव

नरं समलंू दहित कमििरव लन ् ॥ ०३८ ॥

ितगृािम वो धने ुं कैवता मुिकिषाः ।िदवं गत व ै िं मजैा लोृतःै सह ॥ ०३९ ॥

भी उवाच ॥

तत सादा े महषभा िवतानः ।िनषादाने वाने सह मिैदवं ययःु ॥ ०४० ॥

ततः स राजा नषो िवितः े धीवरान ।्आरोहमाणािंिदवं मां भरतष भ ॥ ०४१ ॥

ततौ गिवजवै वन भगृूहः ।वराामनुपाां छयामासतनुृ पम ् ॥ ०४२ ॥

ततो राजा महावीय नषः पिृथवीपितः ।परिमवीीतदा भरतसम ॥ ०४३ ॥

ततो जाह धम स िितिमिनभो नपृः ।तथिेत चोिदतः ीतावषृी पजूयत ् ॥ ०४४ ॥

समादीवनतोऽगमामम ।्गिवज महातजेाः मामपदं ययौ ॥ ०४५ ॥

िनषादा िदवं जमु े च मा जनािधप ।नषोऽिप वरं ला िववशे परंु कम ् ॥ ०४६ ॥

एते किथतं तात यां ं पिरपृिस ।दशन े याशः हेः सवंास े च यिुधिर ॥ ०४७ ॥

वनकुिशकसवंादः २६५

महाभायं गवां चवै तथा धम िविनयम ।्िकं भयूः कतां वीर िकं त े िद िववितम ् ॥ ०४८ ॥

वनकुिशकसवंादः

अाय ०५२यिुधिर उवाच ॥

सशंयो मे महाा समुहाागरोपमः ।ते ण ु महाबाहो ुा चाातमुहिस ॥ ००१ ॥

कौतहूलं मे समुहामदं ित भो ।रामं धम भतृां ें ते ाातमुहिस ॥ ००२ ॥

कथमषे समुो रामः सपरामः ।कथं िष वशं े च धमा जायत ॥ ००३ ॥

तद सभंवं राजििखलेनानकुीत य ।कौिशका कथं वशंााै ाणोऽभवत ् ॥ ००४ ॥

अहो भावः समुहानासीै समुहानोः ।राम च नरा िवािम चवै ह ॥ ००५ ॥

कथं पुानित तषेां नृथाभवत ।्एष दोषः सतुािा ते ाातमुहिस ॥ ००६ ॥

२६६ दानधम पव

भी उवाच ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्वन च सवंादं कुिशक च भारत ॥ ००७ ॥

एतं दोषं परुा ा भाग ववनदा ।आगािमनं महाबिुः वशंे मिुनपुवः ॥ ००८ ॥

सि मनसा सव गणुदोषबलाबलम ।्दधकुामः कुलं सव कुिशकानां तपोधनः ॥ ००९ ॥

वनमनुा कुिशकं वामवीत ।्विुमा समुा या सह ममानघ ॥ ०१० ॥

कुिशक उवाच ॥

भगवहधमऽयं पिडतिैरह धाय त े ।दानकाले कानामुते च सदा बधुःै ॥ ०११ ॥

य ु तावदितां धम ारं तपोधन ।ताय किरािम तदनुातमुहिस ॥ ०१२ ॥

भी उवाच ॥

अथासनमपुादाय वन महामनुःे ।कुिशको भाय या साध माजगाम यतो मिुनः ॥ ०१३ ॥

गृ राजा भृारं पामैवदेयत ।्कारयामास सवा िया महानः ॥ ०१४ ॥

ततः स राजा वनं मधपुक यथािविध ।

अाय ०५२ २६७

ाहयदो महाा िनयततः ॥ ०१५ ॥

सृ स तथा िविमदं वचनमवीत ।्भगवरवौ ो िूह िकं करवावहे ॥ ०१६ ॥

यिद रां यिद धनं यिद गाः सिंशतत ।यदानािन च तथा िूह सव ददािम त े ॥ ०१७ ॥

इदं गहृिमदं रािमदं धमा सन ं च त े ।राजा मिस शावु भृोऽहं परवांिय ॥ ०१८ ॥

एवमेु ततो वाेवनो भाग वदा ।कुिशकं वुाचदें मदुा परमया यतुः ॥ ०१९ ॥

न रां कामये राज धनं न च योिषतः ।न च गा न च ते दशेा यायूतािमदम ् ॥ ०२० ॥

िनयमं किदारे यवुयोय िद रोचते ।पिरचयऽि याां यवुाामिवशया ॥ ०२१ ॥

एवमेु तदा तने दपंती तौ जहष तःु ।तूां च तमिृषमवेमिित भारत ॥ ०२२ ॥

अथ तं कुिशको ः ावशेयदनुमम ।्गहृोशें तत दशनीयमदशयत ् ॥ ०२३ ॥

इयं शा भगवतो यथाकामिमहोताम ।्यितावहे ीितमाहत ु त े तपोधन ॥ ०२४ ॥

अथ सयूऽितचाम तषेां सवंदतां तथा ।अथिष ोदयामास पानमं तथवै च ॥ ०२५ ॥

२६८ दानधम पव

तमपृतो राजा कुिशकः णतदा ।िकमजातिमं त े िकमपुापयाहम ् ॥ ०२६ ॥

ततः स परया ीा वुाच जनािधपम ।्औपपिकमाहारं यिेत भारत ॥ ०२७ ॥

तचः पजूिया त ु तथेाह स पािथ वः ।यथोपपं चाहारं तै ादानािधपः ॥ ०२८ ॥

ततः स भगवाुा दपंती ाह धम िवत ।्िुमाहं िना बाधत े मािमित भो ॥ ०२९ ॥

ततः शागहंृ ा भगवानिृषसमः ।सिंववशे नरेु सपीकः ितोऽभवत ् ॥ ०३० ॥

न बोोऽि ससंु इवुाचाथ भाग वः ।सवंािहतौ पादौ म े जागत ं च वां िनिश ॥ ०३१ ॥

अिवश कुिशकथेाह स धम िवत ।्न बोधयतां तं च तौ तदा रजनीये ॥ ०३२ ॥

यथादशें महष ु शुषूापरमौ तदा ।बभवूतमु हाराज यतावथ दपंती ॥ ०३३ ॥

ततः स भगवािः समािदय नरािधपम ।्सुापकेैन पान िदवसानकेिवशंितम ् ॥ ०३४ ॥

स त ु राजा िनराहारः सभाय ः कुनन ।पय ुपासत तं वनाराधन े रतः ॥ ०३५ ॥

अाय ०५३ २६९

भाग व ु समुौ यमवे तपोधनः ।अिकिा त ु गहृािाम महातपाः ॥ ०३६ ॥

तमगतां तौ त ु िुधतौ मकिशतौ ।भाया पती मिुनेो न च ताववलोकयत ् ॥ ०३७ ॥

तयोु ेतोरवे भाग वाणां कुलोहः ।अिहतोऽभूाजे ततो राजापतितौ ॥ ०३८ ॥

स मुत समा सह देा महािुतः ।पनुरषेणे यमकरोरमं तदा ॥ ०३९ ॥

अाय ०५३यिुधिर उवाच ॥

तििहत े िव े राजा िकमकरोदा ।भाया चा महाभागा ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

अा स महीपालमिृषं सह भाय या ।पिराो िनववतृ े ीिडतो नचतेनः ॥ ००२ ॥

स िवय परु दीनो नाभाषत िकन ।तदवे िचयामास वन िवचिेतम ् ॥ ००३ ॥

अथ शूने मनसा िववशे गहंृ नपृः ।

२७० दानधम पव

ददश शयन े तियानं भगृनुनम ् ॥ ००४ ॥

िवितौ तौ त ु ा तं तदाय िविच च ।दशना च मनुिेव ाौ सबंभवूतःु ॥ ००५ ॥

यथाानं त ु तौ िा भयूं सवंवाहतःु ।अथापरणे पान सुाप स महामिुनः ॥ ००६ ॥

तनेवै च स कालेन बुत वीय वान ।्न च तौ चतःु िकििकारं भयशितौ ॥ ००७ ॥

ितबुु स मिुनौ ोवाच िवशां पत े ।तलैाो दीयतां म े ाऽेहिमित भारत ॥ ००८ ॥

तथिेत तौ ितु िुधतौ मकिशतौ ।शतपाकेन तलेैन महाहणोपततःु ॥ ००९ ॥

ततः सखुासीनमिृषं वायतौ सवंवाहतःु ।न च पया िमाह भाग वः समुहातपाः ॥ ०१० ॥

यदा तौ िनिव कारौ त ु लयामास भाग वः ।तत उाय सहसा ानशालां िववशे ह ॥ ०११ ॥

मवे त ु तासीानीयं पािथ वोिचतम ् ॥ ०११ ॥

असृ त ु तव तवैारधीयत ।स मिुनः पनुरवेाथ नपृतःे पयतदा ॥ ०१२ ॥

नासयूां चतुौ च दपंती भरतष भ ॥ ०१२ ॥

अथ ातः स भगवािहंासनगतः भःु ।

अाय ०५३ २७१

दशयामास कुिशकं सभाय भगृनुनः ॥ ०१३ ॥

संवदनो राजा सभाय ः कुिशको मिुनम ।्िसमिमित ो िनिव कारो वदेयत ् ॥ ०१४ ॥

आनीयतािमित मिुनं चोवाच नरािधपम ।्राजा च समपुाजे तदं सह भाय या ॥ ०१५ ॥

मासंकाराििवधााकािन िविवधािन च ।वसेवारिवकारां पानकािन लघिून च ॥ ०१६ ॥

रसालापपूकािंाोदकानथ षाडवान ।्रसाानाकारां वं च मिुनभोजनम ् ॥ ०१७ ॥

फलािन च िविचािण तथा भोािन भिूरशः ।बदरेदुकामय भातकवटािन च ॥ ०१८ ॥

गहृानां च यों यािप वनवािसनाम ।्सव माहारयामास राजा शापभयानुःे ॥ ०१९ ॥

अथ सवमपुमतवन तत ।्ततः सव समानीय त शासनं मिुनः ॥ ०२० ॥

वःै शभुरैवा भोजनोपरःै सह ।सवमादीपयामास वनो भगृनुनः ॥ ०२१ ॥

न च तौ चतःु कोपं दपंती समुहातौ ।तयोः संेतोरवे पनुरिहतोऽभवत ् ॥ ०२२ ॥

तवै च स राजिष ौ तां रजन तदा ।सभाय वायतः ीमा च तं कोप आिवशत ् ॥ ०२३ ॥

२७२ दानधम पव

िनं सृंतमं त ु िविवधं राजवेमिन ।शयनािन च मुािन पिरषकेा पुलाः ॥ ०२४ ॥

वं च िविवधाकारमभवमपुािज तम ।्न शशाक ततो मुरं वनदा ॥ ०२५ ॥

पनुरवे च िविष ः ोवाच कुिशकं नपृम ।्सभाय मां रथनेाश ु वह य वीहम ् ॥ ०२६ ॥

तथिेत च ाह नपृो िनिव शपोधनम ।्ीडारथोऽु भगवतु साािमको रथः ॥ ०२७ ॥

इुः स मिुनने राा ने तचः ।वनः वुाचदें ः परपरुयम ् ॥ ०२८ ॥

सीकु रथं िं ये साािमको मतः ।सायधुः सपताक सशिः कणयिमान ् ॥ ०२९ ॥

िकिणीशतिनघषो युोमरकनःै ।गदाखिनब परमषेशुताितः ॥ ०३० ॥

ततः स तं तथेुा किया महारथम ।्भाया वाम े धिुर तदा चाानं दिणे तथा ॥ ०३१ ॥

िदं ं वसूं तोदं त चादधत ।्सव मतेतो दा नपृो वामथावीत ् ॥ ०३२ ॥

भगव रथो यात ु वीत ु भगृनुनः ।य विस िवष त याित ते रथः ॥ ०३३ ॥

अाय ०५३ २७३

एवमुु भगवावुाचाथ तं नपृम ।्इतःभिृत यातं पदकं पदकं शनःै ॥ ०३४ ॥

मो मम यथा न ाथा मे छचािरणौ ।सखुं चवैाि वोढो जनः सव पयत ु ॥ ०३५ ॥

नोाय ः पिथकः किेो दााहं वस ु ।ाणे ये कामानथ ियि मां पिथ ॥ ०३६ ॥

सव दााशषेणे धनं रािन चवै िह ।ियतां िनिखलेनतैा िवचारय पािथ व ॥ ०३७ ॥

त तचनं ुा राजा भृानथावीत ।्ययूािुनव दयेमशितःै ॥ ०३८ ॥

ततो रानकेािन ियो युयमजािवकम ।्कृताकृतं च कनकं गजेााचलोपमाः ॥ ०३९ ॥

अग तमिृषं राजामाा सवशः ।हाहाभतूं च तवमासीगरमाित मत ् ॥ ०४० ॥

तौ तीाणे सहसा तोदने चोिदतौ ।पृ े िवौ कटे चवै िनिव कारौ तमहूतःु ॥ ०४१ ॥

वपेमानौ िवराहारौ पाशाकिशतौ ।कथिहतवुरौ दपंती तं रथोमम ् ॥ ०४२ ॥

बशो भशृिवौ तौ रमाणौ तोवम ।्दशात े महाराज पिुतािवव िकंशकुौ ॥ ०४३ ॥

तौ ा पौरवग ु भशृं शोकपरायणः ।

२७४ दानधम पव

अिभशापभयाो न च िकिवाच ह ॥ ०४४ ॥

शावुव पयं तपसो बलम ।्ुा अिप मिुनें वीित ुं नवै शुमः ॥ ०४५ ॥

अहो भगवतो वीय महषभा िवतानः ।राािप सभाय धयै पयत याशम ् ॥ ०४६ ॥

ााविप िह कृेण रथमतें समहूतःु ।न चतैयोिव कारं व ै ददश भगृनुनः ॥ ०४७ ॥

भी उवाच ॥

ततः स िनिव कारौ तौ ा भगृकुुलोहः ।वस ु िवाणयामास यथा वैवणथा ॥ ०४८ ॥

तािप राजा ीताा यथामथाकरोत ।्ततोऽ भगवाीतो बभवू मिुनसमः ॥ ०४९ ॥

अवतीय रथेापंती तौ ममुोच ह ।िवमो चतैौ िविधवतो वामवुाच ह ॥ ०५० ॥

िधगीरया वाचा भाग वः सुसया ।ददािन वां वरं ें ततूािमित भारत ॥ ०५१ ॥

सकुुमारौ च तौ िवाराां मिुनसमः ।पशा मतृकाां हेारतसम ॥ ०५२ ॥

अथावीपृो वां मो नाावयोिरह ।िवाौ ः भावा ेाननेवैिेत भाग व ॥ ०५३ ॥

अाय ०५३ २७५

अथ तौ भगवााह वनदा ।न वथृा ातं पवू यया तिवित ॥ ०५४ ॥

रमणीयः समुशेो गातीरिमदं शभुम ।्किालं तपरो िनवामीह पािथ व ॥ ०५५ ॥

गतां परंु पु िवाः पनुरेिस ।इहं मां सभाय ं ािस ो नरािधप ॥ ०५६ ॥

न च मुया काय ः येे समपुितम ।्याितं िदं त े तव सभंिवित ॥ ०५७ ॥

इवेमुः कुिशकः नेाराना ।ोवाच मिुनशा लिमदं वचनमथ वत ् ॥ ०५८ ॥

न मे ममु हाभाग पतूोऽि भगवंया ।सवंृौ यौवनौ ो वपुौ बलाितौ ॥ ०५९ ॥

तोदने णा य े म े सभाय कृताया ।ता पयािम गाषे ुोऽि सह भाय या ॥ ०६० ॥

इमां च दवे पयािम मनु े िदारोपमाम ।्िया परमया युां यथाां मया परुा ॥ ०६१ ॥

तव सादावंृिमदं सव महामनु े ।नतैिं त ु भगवंिय सपराम ॥ ०६२ ॥

इुः वुाचदें वनः कुिशकं तदा ।आगथेाः सभाय िमहिेत नरािधप ॥ ०६३ ॥

इुः समनुातो राजिष रिभवा तम ।्

२७६ दानधम पव

ययौ वपषुा युो नगरं दवेराजवत ् ॥ ०६४ ॥

तत एनमपुाजमरुमााः सपरुोिहताः ।बला गिणकायुाः सवा ः कृतयथा ॥ ०६५ ॥

तवैृ तः कुिशको राजा िया परमया लन ।्िववशे परंु ः पूमानोऽथ बििभः ॥ ०६६ ॥

ततः िवय नगरं कृा सवा िकियाः ।भुा सभाय रजनीमवुास स महीपितः ॥ ०६७ ॥

ततु तौ नवमिभवी यौवनं ; पररं िवगतजरािववामरौ ।ननतःु शयनगतौ वपधु रौ ; िया यतुौ िजवरदया तया ॥ ०६८ ॥

स चािृषभृ गकुुलकीित वध न ;पोधनो वनमिभराममिृमत ।्मनीषया बिवधरभिूषतं ; ससज याि शततोरिप ॥ ०६९ ॥

अाय ०५४भी उवाच ॥

ततः स राजा राे ितबुो महामनाः ।कृतपवूा िकः ायाभाय नं ित ॥ ००१ ॥

ततो ददश नपृितः ासादं सव कानम ।्मिणसहां गवनगरोपमम ् ॥ ००२ ॥

अाय ०५४ २७७

त िदानिभायादश कुिशकदा ॥ ००२ ॥

पवतासानूं निलनी सपजाः ।िचशाला िविवधाोरणािन च भारत ॥ ००३ ॥

शालोपिचतां भिूमं तथा कानकुिमाम ् ॥ ००३ ॥

सहकाराफुां केतकोालकावान ।्अशोकाचुकुुां फुांवैाितमुकान ् ॥ ००४ ॥

चकािंलकाानसालुानिप ।पिुतािण कारां त त ददश ह ॥ ००५ ॥

यामां वारणपु च तथाापिदकां लताम ।्त त पिरा ददश स महीपितः ॥ ००६ ॥

वृाोलधरावत ुकुसमुांथा ।िवमानकांािप ासादासिंनभान ् ॥ ००७ ॥

शीतलािन च तोयािन िचािन भारत ।आसनािन िविचािण शयनवरािण च ॥ ००८ ॥

पय ावसौवणा राा रणातृान ।्भभोमनं च त तोपकितम ् ॥ ००९ ॥

वाणीवादाकांािप शािरकाभृराजकान ।्कोिकलातपां कोयिमककुुटान ् ॥ ०१० ॥

मयरूाुुटांािप पुकाीवजीवकान ।्चकोराानरांसाारसांसायान ् ॥ ०११ ॥

२७८ दानधम पव

समतः णिदतादश समुनोहरान ।्िचदरसां सघंावा णां च पािथ व ॥ ०१२ ॥

काािभरपरां पिरादश ह ।न ददश च तायूो ददश च पनुनृ पः ॥ ०१३ ॥

गीतिनं समुधरंु तथवैायनिनम ।्हंसामुधरुांािप त शुाव पािथ वः ॥ ०१४ ॥

तं ातुं राजा मनसािचयदा ।ोऽयं िचिवशं उताहो समवे त ु ॥ ०१५ ॥

अहो सह शरीरणे ाोऽि परमां गितम ।्उराा कुुयानथ वामरावतीम ् ॥ ०१६ ॥

िकं िदं महदाय सपंयामीिचयत ।्एवं सियवे ददश मिुनपुवम ् ॥ ०१७ ॥

तििमान े सौवण मिणसमाकुले ।महाह शयन े िदे शयान ं भगृनुनम ् ॥ ०१८ ॥

तमयाहषण नरेः सह भाय या ।अिहततो भयूवनः शयनं च तत ् ॥ ०१९ ॥

ततोऽिनोशे े पनुरवे ददश तम ।्कौयां बृां समासीन ं जपमान ं महातम ् ॥ ०२० ॥

एवं योगबलािो मोहयामास पािथ वम ् ॥ ०२० ॥

णने तनं चवै त े चवैारसां गणाः ।गवा ः पादपावै सव मरधीयत ॥ ०२१ ॥

अाय ०५४ २७९

िनःशमभवािप गाकूलं पनुनृ प ।कुशवीकभिूयं बभवू च यथा परुा ॥ ०२२ ॥

ततः स राजा कुिशकः सभाय ने कम णा ।िवयं परमं ाा महदतुम ् ॥ ०२३ ॥

ततः ोवाच कुिशको भाया हष समितः ।पय भे यथा भावािा ाः सुलभाः ॥ ०२४ ॥

सादाृगमुु िकम तपोबलात ।्तपसा तदवां िह य शं मनोरथःै ॥ ०२५ ॥

लैोराादिप िह तप एव िविशते ।तपसा िह सतुने ीडषे तपोधनः ॥ ०२६ ॥

अहो भावो षवन महानः ।इषे तपोवीया दा.ोकाजृदेिप ॥ ०२७ ॥

ाणा एव जायरेुयवाबिुकमणः ।उहिेदह कत ु िह कोऽो व ैवनात े ॥ ०२८ ॥

ायं लभं लोके रां िह सलुभं नरःै ।ाय भावाि रथ े युौ धयु वत ् ॥ ०२९ ॥

इवें िचयानः स िविदतवन वै ।संेोवाच स नपृ ं िमागतािमित ॥ ०३० ॥

इुः सहभाय मगहामिुनम ।्िशरसा वनीयं तमवत स पािथ वः ॥ ०३१ ॥

२८० दानधम पव

तािशषः युाथ स मिुनं नरािधपम ।्िनषीदेवीीमाायुषष भ ॥ ०३२ ॥

ततः कृितमापो भाग वो नपृत े नपृम ।्उवाच या वाचा तप यिव भारत ॥ ०३३ ॥

राजिजतानीह प पस ु यया ।मनःषानीियािण कृाुोऽिस तने व ै ॥ ०३४ ॥

सगारािधतः पु याहं वदतां वर ।न िह त े विृजनं िकिसुूमिप िवते ॥ ०३५ ॥

अनजुानीिह मां राजिमािम यथागतम ।्ीतोऽि तव राजे वर ितगृताम ् ॥ ०३६ ॥

कुिशक उवाच ॥

अिमगतनेदें भगविंनधौ मया ।वित तं भगृशुा ल य दधोऽि त ॥ ०३७ ॥

एष एव वरो मुः ाो मे भगृनुन ।यीतोऽिस समाचाराुलं पतूं ममानघ ॥ ०३८ ॥

एष मऽेनुहो िव जीिवत े च योजनम ।्एताफलं चवै तपतैरं मम ॥ ०३९ ॥

यिद त ु ीितमाि मिय ं भगृनुन ।अि मे सशंयः किे ाातमुहिस ॥ ०४० ॥

अाय ०५५ २८१

अाय ०५५वन उवाच ॥

वर गृतां मो य ते सशंयो िद ।तं च िूह नरे सव सपंादयािम त े ॥ ००१ ॥

कुिशक उवाच ॥

यिद ीतोऽिस भगवंतो मे वद भाग व ।कारणं ोतिुमािम महृे वासकािरतम ् ॥ ००२ ॥

शयनं चकैपान िदवसानकेिवशंितम ।्अिकिा गमनं बिह मिुनपुव ॥ ००३ ॥

अधा नमका पनुरवे च दशनम ।्पनु शयनं िव िदवसानकेिवशंितम ् ॥ ००४ ॥

तलैा गमनं भोजनं च गहृे मम ।समपुानीय िविवधं यधं जातवदेसा ॥ ००५ ॥

िनया णं च रथनेाश ु सहसा यृतं या ॥ ००५ ॥

धनानां च िवसग वनािप च दशनम ।्ासादानां बनां च कानानां महामनु े ॥ ००६ ॥

मिणिवुमपादानां पय ानां च दशनम ।्पनुादशन ं त ोतिुमािम कारणम ् ॥ ००७ ॥

अतीव मुािम िचयानो िदवािनशम ।्न चवैाािधगािम सवा िविनयम ् ॥ ००८ ॥

२८२ दानधम पव

एतिदािम कान सं ोत ुं तपोधन ॥ ००८ ॥

वन उवाच ॥

णु सव मशषेणे यिददं यने हतेनुा ।न िह शमनाातमुवें पृने पािथ व ॥ ००९ ॥

िपतामह वदतः परुा दवेसमागमे ।तुवानि याजंे िनगदतः ण ु ॥ ०१० ॥

िवरोधने भिवता कुलसरः ।पौे भिवता राजंजेोवीय समितः ॥ ०११ ॥

ततः कुलराथ महं ा समपुागमम ।्िचकीष ुिशकोदें सिंदधःु कुलं तव ॥ ०१२ ॥

ततोऽहमाग परुा ामवोचं महीपत े ।िनयमं किदारे शुषूा ियतािमित ॥ ०१३ ॥

न च ते ृतं िकिदहमासादयं गहृे ।तने जीविस राजष न भवथेातोऽथा ॥ ०१४ ॥

एतां बिुं समााय िदवसानकेिवशंितम ।्सुोऽि यिद मां किोधयिेदित पािथ व ॥ ०१५ ॥

यदा या सभायण ससंुो न बोिधतः ।अहं तदवै त े ीतो मनसा राजसम ॥ ०१६ ॥

उाय चाि िनाो यिद मां ं महीपत े ।पृःे यासीवें शपयें ािमित भो ॥ ०१७ ॥

अाय ०५५ २८३

अिहताि पनुः पनुरवे च ते गहृे ।योगमााय सिंवो िदवसानकेिवशंितम ् ॥ ०१८ ॥

िुधतो मामसयूथेाः मािेत नरािधप ।एतां बिुं समााय किशतौ वां मया धुा ॥ ०१९ ॥

न च तऽेभूसुूोऽिप ममु निस पािथ व ।सभाय नरे तने त े ीितमानहम ् ॥ ०२० ॥

भोजनं च समाना यदादीिपतं मया ।ुथेा यिद माया िदित तिष तं च त े ॥ ०२१ ॥

ततोऽहं रथमा ामवोचं नरािधप ।सभाय मां वहिेत त ं कृतवांथा ॥ ०२२ ॥

अिवशो नरपते ीतोऽहं चािप तने त े ।धनोगऽिप च कृत े न ां ोधः धष यत ् ॥ ०२३ ॥

ततः ीतने त े राजनुरतेृतं तव ।सभाय वनं भयूिि मनजुािधप ॥ ०२४ ॥

ीथ तव चतैेग सदंश न ं कृतम ।्ये वनऽेिपृत े ं िदं िनदशनम ् ॥ ०२५ ॥

गशेया राजशरीरणे पािथ व ।मुत मनभुतूोऽसौ सभायण नपृोम ॥ ०२६ ॥

िनदशनाथ तपसो धम च नरािधप ।त यासीहृा राजंािप िविदतं मम ॥ ०२७ ॥

२८४ दानधम पव

ायं कास े िह ं तप पिृथवीपत े ।अवम नरें दवेें च पािथ व ॥ ०२८ ॥

एवमतेथा ं ायं तात लभम ।्ाये सित चिष मिृषे च तपिता ॥ ०२९ ॥

भिवषे ते कामः कुिशकाौिशको िजः ।ततृीयं पुषं ा ाणं गिमित ॥ ०३० ॥

वशंे पािथ वे भगृणूामवे तजेसा ।पौे भिवता िव तपी पावकिुतः ॥ ०३१ ॥

यः स दवेमनुाणां भयमुादियित ।याणां चवै लोकानां समतेवीिम त े ॥ ०३२ ॥

वरं गहृाण राजष ये मनिस वत त े ।तीथ याां गिमािम परुा कालोऽितवत त े ॥ ०३३ ॥

कुिशक उवाच ॥

एष एव वरो मऽे यं ीतो महामनु े ।भवतेथा ं तपः पौ े ममानघ ॥ ०३४ ॥

ायं म े कुलाु भगवषे मे वरः ॥ ०३४ ॥

पनुाातिुमािम भगविरणे व ै ।कथमेित िवं कुलं मे भगृनुन ॥ ०३५ ॥

कासौ भिवता बमु म कािप समंतः ॥ ०३५ ॥

अाय ०५६ २८५

अाय ०५६वन उवाच ॥

अवयं कथनीयं म े तवतैरपुव ।यदथ ाहमुे ुं संाो मनजुािधप ॥ ००१ ॥

भगृणूां िया याा िनमवे जनािधप ।त े च भदें गिमि दवैयेुन हतेनुा ॥ ००२ ॥

िया भगृूवा िधि नरािधप ।आ गभा दनकृुो दवैदडिनपीिडताः ॥ ००३ ॥

तत उतऽेाकं कुले गोिववध नः ।औव नाम महातजेा लनाकसमिुतः ॥ ००४ ॥

स लैोिवनाशाय कोपािं जनियित ।मह सपव तवनां यः किरित भसात ् ॥ ००५ ॥

किालं त ु तं विं स एव शमियित ।समेु वडवावे ि मिुनसमः ॥ ००६ ॥

पुं त महाभागमचृीकं भगृनुनम ।्सााृो धनवुदः समपुातऽेनघ ॥ ००७ ॥

ियाणामभावाय दवैयेुन हतेनुा ।स त ु तं ितगृवै पु े सामियित ॥ ००८ ॥

२८६ दानधम पव

जमदौ महाभाग े तपसा भािवतािन ।स चािप भगृशुा लं वदें धारियित ॥ ००९ ॥

कुला ु तव धमा ां सोऽिधगिमित ।उावनाथ भवतो वशं नपृसम ॥ ०१० ॥

गाधे िहतरं ा पौ तव महातपाः ।ाणं धमा णं राममुादियित ॥ ०११ ॥

ियं िवकमा णं बहृितिमवौजसा ।िवािमं तव कुले गाधःे पुं सधुािम कम ् ॥ ०१२ ॥

तपसा महता यंु दाित महातु े ॥ ०१२ ॥

ियौ त ु कारणं त पिरवत भिवतः ।िपतामहिनयोगाै नाथतैिवित ॥ ०१३ ॥

ततृीय े पुष े तुं ाणमपुैित ।भिवता ं च सबंी भगृणूां भािवतानाम ् ॥ ०१४ ॥

भी उवाच ॥

कुिशकु मनुवेा ं वन महानः ।ुा ोऽभवाजा वां चदेमवुाच ह ॥ ०१५ ॥

एवमिित धमा ा तदा भरतसम ॥ ०१५ ॥

वनु महातजेाः पनुरवे नरािधपम ।्वराथ चोदयामास तमवुाच स पािथ वः ॥ ०१६ ॥

बाढमवें हीािम कामं ो महामनु े ।

यमिनयमफलािन २८७

भतूं कुलं मऽे ु धम चा मनो भवते ् ॥ ०१७ ॥

एवमुथेवें ुा वनो मिुनः ।अनुाय नपृितं तीथ याां ययौ तदा ॥ ०१८ ॥

एते किथतं सव मशषेणे मया नपृ ।भगृणूां कुिशकानां च ित सबंकारणम ् ॥ ०१९ ॥

यथों मिुनना चािप तथा तदभवपृ ।ज राम च मनुिेव ािम चवै ह ॥ ०२० ॥

यमिनयमफलािन

अाय ०५७यिुधिर उवाच ॥

मुामीव िनशा िचयानः पनुः पनुः ।हीनां पािथ वसघंातःै ीमिः पिृथवीिममाम ् ॥ ००१ ॥

ा राािन शतशो मह िजािप भारत ।कोिटशः पुषाा पिरते िपतामह ॥ ००२ ॥

का न ु तासां वरीणामवा भिवित ।या हीनाः पितिभः पुमैा तलुैा तिृभथा ॥ ००३ ॥

वयं िह ताुा ात सुदोऽिप च ।

२८८ दानधम पव

अवाीषा ः पितामो नरके ना सशंयः ॥ ००४ ॥

शरीरं योुिमािम तपसोणे भारत ।उपिदिमहेािम ततोऽहं िवशां पत े ॥ ००५ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

यिुधिर तां ुा भीो महामनाः ।परी िनपणुं बुा यिुधिरमभाषत ॥ ००६ ॥

रहमतुं चवै ण ु वािम यिय ।या गितः ाते यने ेभावषे ु भारत ॥ ००७ ॥

तपसा ातेग पसा ाते यशः ।आयःुकष भोगा ले तपसा िवभो ॥ ००८ ॥

ानं िवानमारोयं पं सपंथवै च ।सौभायं चवै तपसा ाते भरतष भ ॥ ००९ ॥

धनं ाोित तपसा मौन ं ान ं यित ।उपभोगां ु दानने चयण जीिवतम ् ॥ ०१० ॥

अिहंसायाः फलं पं दीाया ज वै कुले ।फलमलूािशनां रां ग ः पणा िशनां भवते ् ॥ ०११ ॥

पयोभो िदवं याित ानने िवणािधकः ।गुशुषूया िवा िनाने सतंितः ॥ ०१२ ॥

गवाः शाकदीािभः ग माणृाशनात ।्ियिषवणानााय ुं पीा त ुं लभते ् ॥ ०१३ ॥

अाय ०५७ २८९

िनायी भवेः संे त ु े जपिजः ।मं साधयतो रां नाकपृमनाशके ॥ ०१४ ॥

िडले शयमानानां गहृािण शयनािन च ।चीरवलवासोिभवा सांाभरणािन च ॥ ०१५ ॥

शासनािन यानािन योगयेु तपोधन े ।अिवशे े िनयतं लोको िवधीयत े ॥ ०१६ ॥

रसानां ितसहंाराौभायिमह िवित ।आिमषितसहंाराजाायुती भवते ् ॥ ०१७ ॥

उदवासं वसेु स नरािधपितभ वते ।्सवादी नरे दवैतःै सह मोदत े ॥ ०१८ ॥

कीित भ वित दानने तथारोयमिहंसया ।िजशुषूया रां िजं वािप पुलम ् ॥ ०१९ ॥

पानीय दानने कीित भ वित शाती ।अपानदानने तृत े कामभोगतः ॥ ०२० ॥

सादः सवभतूानां सव शोकैिव मुत े ।दवेशुषूया रां िदं पं िनयित ॥ ०२१ ॥

दीपालोकदानने चुावते नरः ।ेणीयदानने िृतं मधेां च िवित ॥ ०२२ ॥

गमािनवृा त ु कीित भ वित पुला ।केशमूारयतामा भवित सतंितः ॥ ०२३ ॥

उपवासं च दीां च अिभषकंे च पािथ व ।

२९० दानधम पव

कृा ादश वषा िण वीरानाििशते ॥ ०२४ ॥

दासीदासमलाराेािण च गहृािण च ।दयेां सतुां दा ाोित मनजुष भ ॥ ०२५ ॥

तिुभोपवासै ििदवं याित भारत ।लभते च िचरं ानं बिलपुदो नरः ॥ ०२६ ॥

सवुण ै ु िवभिूषतानां ; गवां सह नरः दाता ।ाोित पुयं िदिव दवेलोक ;िमवेमाम ुिनदवेसघंाः ॥ ०२७ ॥

यते यः किपलां सचलैां ; कांोपदोहां कनकाीम ।्तैगै ुणःै कामघा भूा ; नरं दातारमपुिैत सा गौः ॥ ०२८ ॥

यावि लोमािन भवि धेा ;ावलं ातु े गोदाता ।पुां पौां कुलं च सव ;मासमं तारयत े पर ॥ ०२९ ॥

सदिणां कानचा ; कांोपदोहां िवणोरीयाम ।्धने ुं ितलानां ददतो िजाय ; लोका वसनूां सलुभा भवि ॥ ०३० ॥

कमिभमा नवं सिंनबं ; तीाकारे नरके पतम ।्महाण व े नौिरव वाययुुा ; दान ं गवां तारयत े पर ॥ ०३१ ॥

यो दयेां त ु ददाित कां ; भिूमदान ं च करोित िव े ।ददाित चां िविधव य ; स लोकमाोित परंुदर ॥ ०३२ ॥

नवैिेशकं सव गणुोपपं ; ददाित व ै यु नरो िजाय ।ाायचािरगणुािताय ; तािप लोकाः कुषूरषे ु ॥ ०३३ ॥

धयु दानने गवां तथा ै;लकानवाोित नरो वसनूाम ।्गा य चािह िहरयदान ं ; ततो िविशं कनकदानम ् ॥ ०३४ ॥

अाय ०५७ २९१

छदानने गहंृ विरं ; यान ं तथोपानहसंदान े ।वदानने फलं सुपं ; गदान े सरुिभन रः ात ् ॥ ०३५ ॥

पुोपगं वाथ फलोपगं वा ; यः पादपं शयत े िजाय ।स ीसमृं बरपणू ; लभयोपगतं गहंृ व ै ॥ ०३६ ॥

भापानीयरसदाता ; सवा नवाोित रसाकामम ।्ितयाादनसंदाता ; ाोित तानवे न सशंयोऽ ॥ ०३७ ॥

धपूगानलेुपनािन ; ानािन माािन च मानवो यः ।दािजेः स भवदेरोग ;थािभप नरेलोके ॥ ०३८ ॥

बीजरैशूं शयनैपतें ; दाहंृ यः पुषो िजाय ।पुयािभरामं बरपणू ; लभिधानवरं स राजन ् ॥ ०३९ ॥

सगुिचारणोपपं ; दारो यः शयनं िजाय ।पाितां पवत मनोां ; भाया मयोपगतां लभेः ॥ ०४० ॥

िपतामहानचुरो वीरशायी भवेरः ।नािधकं िवते तािदाः परमष यः ॥ ०४१ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

त तचनं ुा ीताा कुननः ।नामऽेरोचयासं वीरमागा िभकाया ॥ ०४२ ॥

ततो यिुधिरः ाह पाडवारतष भ ।िपतामह यां तो रोचिित भःु ॥ ०४३ ॥

ततु पाडवाः सव ौपदी च यशिनी ।

२९२ दानधम पव

यिुधिर तां बाढिमपजूयन ् ॥ ०४४ ॥

ाणशसंा

अाय ०५८यिुधिर उवाच ॥

यानीमािन बिहवां दानािन पिरचते ।तेो िविशं िकं दान ं मतं त े कुपुव ॥ ००१ ॥

कौतहूलं िह परमं त मे वत त े भो ।दातारं दमिेत यान ं तच मे ॥ ००२ ॥

भी उवाच ॥

अभयं सव भतूेो सन े चानुहम ।्यािभलिषतं दािृषतायािभयाचते ॥ ००३ ॥

दं मते या तान ं ेमुत े ।दं दातारमिेत यान ं भरतष भ ॥ ००४ ॥

िहरयदान ं गोदान ं पिृथवीदानमवे च ।एतािन व ै पिवािण तारयिप ृतम ् ॥ ००५ ॥

एतािन पुषा साधुो दिेह िनदा ।दानािन िह नरं पापाोयि न सशंयः ॥ ००६ ॥

अाय ०५८ २९३

यिदतमं लोके या दियतं गहृे ।तणुवत े दयें तदवेायिमता ॥ ००७ ॥

ियािण लभते लोके ियदः ियकृथा ।ियो भवित भतूानािमह चवै पर च ॥ ००८ ॥

याचमानमभीमानादाशावमिकनम ।्यो नाच ित यथाशि स नशृसंो यिुधिर ॥ ००९ ॥

अिममिप चेीन ं शरणिैषणमागतम ।्सन े योऽनगुृाित स व ै पुषसमः ॥ ०१० ॥

कृशाय ीमते तात विृीणाय सीदत े ।अपहाधुं यु न तने पुषः समः ॥ ०११ ॥

िया त ु िनयतााधूुदारै किश तान ।्अयाचमानाौये सवपायिैन मय ॥ ०१२ ॥

आिशषं य े न दवेषे ु न मष ु च कुव त े ।अहो िनसा यथालोपजीिवनः ॥ ०१३ ॥

आशीिवषसमे तेो र भारत ।ताैुपिजा तथा िजवरोमान ् ॥ ०१४ ॥

कृतरैावसथिैन ं सेःै सपिरदःै ।िनमयथेाः कौर सवकामसखुावहःै ॥ ०१५ ॥

यिद त े ितगृीयःु ापतूं यिुधिर ।काय िमवे माना धािम काः पुयकिम णः ॥ ०१६ ॥

२९४ दानधम पव

िवााता ताता य े पािजीिवनः ।गढूाायतपसो ाणाः सिंशतताः ॥ ०१७ ॥

तषे ुशुषे ु दाषे ुदारिनरतषे ु च ।यिरिस काणं ता लोकेष ु धाित ॥ ०१८ ॥

यथािहों सुतं सायं ातिजाितना ।तथा भवित दं व ै िजेोऽथ कृताना ॥ ०१९ ॥

एष ते िवततो यः ापतूः सदिणः ।िविशः सवयेो ददतात वत ताम ् ॥ ०२० ॥

िनवापो दानसशाशषे ु यिुधिर ।िनवपजूयंवै तेानृयं िनगित ॥ ०२१ ॥

य एव नो न कुि न ि तणृेिप ।त एव नः पूतमा य े चाे ियवािदनः ॥ ०२२ ॥

ये नो न ब मे न वत ि चापरे ।पुविरपााे नमेथाभयम ् ॥ ०२३ ॥

ऋिरुोिहताचाया मृधरा िह त े ।णेािप िह ससंृ ं तजेः शाित व ै िज े ॥ ०२४ ॥

अि मे बलवानि राजाीित यिुधिर ।ाणाा पय ीवा सोिभरशनने च ॥ ०२५ ॥

योभाथ बलाथ वा िवमि तवानघ ।तने त े ाणाः पूाः धममनिुतता ॥ ०२६ ॥

नमाया या िवा वत माना यथातथम ।्

अाय ०५८ २९५

यथासखुं यथोाहं ललुिय पुवत ् ॥ ०२७ ॥

को ः सुसादानां सुदामतोिषणाम ।्विृमहपुे ुं दः कुसम ॥ ०२८ ॥

यथा पायो धम ः ीणां लोके सनातनः ।स दवेः सा गितना ा तथााकं िजातयः ॥ ०२९ ॥

यिद नो ाणाात संजयेरुपिूजताः ।पयो दाणं कम सततं िय े ितम ् ॥ ०३० ॥

अवदेानामकीतनामलोकानामयनाम ।्कोऽाकं जीिवतनेाथ ि नो ाणायम ् ॥ ०३१ ॥

अ ते वत ियािम यथा धम ः सनातनः ।राजो ाणं राजरुा पिरचचार ह ॥ ०३२ ॥

वैयो राजिमवे शूो वैयिमित िुतः ॥ ०३२ ॥

राेणोपचय ाणोऽििरव लन ।्संशपिरचय ु वैयने ियणे च ॥ ०३३ ॥

मृभावाशीलाधमा नपुालकान ।्आशीिवषािनव ुांानपुाचरत िजान ् ॥ ०३४ ॥

अपरषेां परषेां च परेवै य े परे ।ियाणां तपतां तजेसा च बलेन च ॥ ०३५ ॥

ाणेवे शाि तजेािंस च तपािंस च ॥ ०३५ ॥

न मे िपता ियतरो न ं तात तथा ियः ।

२९६ दानधम पव

न मे िपतःु िपता राज चाा न च जीिवतम ् ॥ ०३६ ॥

मे ियतरः पिृथां नाि कन ।ोऽिप मे ियतरा ाणा भरतष भ ॥ ०३७ ॥

वीिम समते यथाहं पाडुनन ।तने सने गयें लोका स शतंनःु ॥ ०३८ ॥

पययें च सतां लोकाचीपरुृतान ।्त मे तात गमाय च िचराय च ॥ ०३९ ॥

सोऽहमतेाशा.ोकाा भरतसम ।ये कृतं ाणषे ु न ते तने पािथ व ॥ ०४० ॥

अितिथयः

अाय ०५९यिुधिर उवाच ॥

यौ त ुातां चरणनेोपपौ ; यौ िवया सशौ जना च ।ताां दान ं कतरै िविश ;मयाचमानाय च याचते च ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

येो व ै याचतः पाथ दमारयाचते ।अहमो व ै धिृतमाृपणादधतृानः ॥ ००२ ॥

अाय ०५९ २९७

ियो रणधिृता णोऽनथ नाधिृतः ।ाणो धिृतमािावेाीणाित तिुमान ् ॥ ००३ ॥

याामारनीश अिभहारं च भारत ।उजेयित याचि सदा भतूािन दवुत ् ॥ ००४ ॥

ियते याचमानो व ै तमन ु ियते ददत ।्ददीवयनेमाानं च यिुधिर ॥ ००५ ॥

आनशृंं परो धम याचते यदीयते ।अयाचतः सीदमानावपायिैन मय ॥ ००६ ॥

यिद व ै ताशा रा े वसयेु े िजोमाः ।भािनवााुथेां यतः ॥ ००७ ॥

तपसा दीमानाे दहयेःु पिृथवीमिप ।पूा िह ानिवानतपोयोगसमिताः ॥ ००८ ॥

तेः पजूां युीथा ाणेः परंतप ।ददिवधाायानपुानयाचताम ् ॥ ००९ ॥

यदिहो े सुत े सायंातभ वेलम ।्िवावदेतवित तानफलमुते ॥ ०१० ॥

िवावदेतातानपायजीिवनः ।गढूाायतपसो ाणािंशततान ् ॥ ०११ ॥

कृतरैावसथैःै सेःै सपिरदःै ।िनमयथेाः कौये कामैािैजोमान ् ॥ ०१२ ॥

२९८ दानधम पव

अिप त े ितगृीयःु ापतूं यिुधिर ।काय िमवे माना धम ाः सूदिश नः ॥ ०१३ ॥

अिप ते ाणा भुा गताः सोरणाहृान ।्यषेां दाराः तीे पज िमव कष काः ॥ ०१४ ॥

अािन ातःसवन े िनयता चािरणः ।ाणाात भुानातेाीीणयु त े ॥ ०१५ ॥

मािंदनं त े सवनं ददतात वत ताम ।्गा िहरयािन वासािंस तनेेः ीयतां तव ॥ ०१६ ॥

ततृीयं सवनं त े वैदवें यिुधिर ।यवेेः िपतृ िवे यिस ॥ ०१७ ॥

अिहंसा सव भतूेः सिंवभाग सवशः ।दमागो धिृतः सं भववभथृाय त े ॥ ०१८ ॥

एष ते िवततो यः ापतूः सदिणः ।िविशः सवयेो िनं तात वत ताम ् ॥ ०१९ ॥

ियधमा ः

अाय ०६०यिुधिर उवाच ॥

अाय ०६० २९९

दान ं यिया चहे िकं िे महाफलम ।्कायः फलं ों कीशेः कथं कदा ॥ ००१ ॥

एतिदािम िवात ुं याथातने भारत ।िविासमानाय दानधमा च मे ॥ ००२ ॥

अवां च यं या चानशृंतः ।िकं ििःयेसं तात ते िूह िपतामह ॥ ००३ ॥

भी उवाच ॥

रौं कम िय सततं तात वत त े ।त वतैािनकं कम दान ं चवैहे पावनम ् ॥ ००४ ॥

न त ु पापकृतां राां ितगृि साधवः ।एताारणायै जेाजादिणःै ॥ ००५ ॥

अथ चेितगृीयदु ादहरहनृ पः ।ामााय परमां पावन ं तेमम ् ॥ ००६ ॥

ाणांप येैतो ये यततः ।मैााधूदेिवदः शीलवृतपोितान ् ॥ ००७ ॥

ये तने किरि कृतं तने भिवित ।यााधय साधुः ाािणावतः ॥ ००८ ॥

इं दं च मथेा आानं दानकम णा ।पजूयथेा यायजकूांवाशंो भवेथा ॥ ००९ ॥

जावतो भरथेा ाणाभािरणः ।जावांने भवित यथा जनियता तथा ॥ ०१० ॥

३०० दानधम पव

यावतो व ै साधधुमा ः सवंत यतु ।सव त े चािप भत ा नरा य े बभािरणः ॥ ०११ ॥

समृः संय ाणेो यिुधिर ।धनेरूनडुहोऽािन ं वासांपुानहौ ॥ ०१२ ॥

आािन यजमानेथााािन भारत ।अवि च यानािन वेमािन शयनािन च ॥ ०१३ ॥

एते दयेा िुमो लघपूाया भारत ।अजगुुां िवाय ाणािृकिशतान ् ॥ ०१४ ॥

उपं काशं वा वृा ताितपादय ।राजसयूामधेाां येियाित ॥ ०१५ ॥

एवं पापिैव मुं पतूः ग मवािस ।संिया पनुः कोशं यां पालियिस ॥ ०१६ ॥

तत भयूमवािस धनािन च ।आन परषेां च विृं सरं भारत ॥ ०१७ ॥

पुवािप भृााजा पिरपालय ।योगमे ते िनं ाणेु भारत ॥ ०१८ ॥

अरितारं हता रं िवलोारमदायकम ।्तं राजकिलं हःु जाः सभंयू िनघृ णम ् ॥ ०१९ ॥

अहं वो रितेुा यो न रित भिूमपः ।स सहं िनहः वे सोाद आतरुः ॥ ०२० ॥

भिूमदानशसंा ३०१

पापं कुव ि यििजा राा रिताः ।चतथु त पाप राजा भारत िवित ॥ ०२१ ॥

अाः सव मवेिेत भयूोऽध िमित िनयः ।चतथु मतमाकं मनोः ुानशुासनम ् ॥ ०२२ ॥

शभुं वा यकुव ि जा राा सरुिताः ।चतथु त पुय राजा चाोित भारत ॥ ०२३ ॥

जीवं ानजुीव ु जाः सवा यिुधिर ।पज िमव भतूािन महाुमिमव िजाः ॥ ०२४ ॥

कुबरेिमव रािंस शततिुमवामराः ।ातयानजुीव ु सुद परंतप ॥ ०२५ ॥

भिूमदानशसंा

अाय ०६१यिुधिर उवाच ॥

इदं दयेिमदं दयेिमतीयं िुतचोदना ।बदयेा राजानः िकं ियेमनुमम ् ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

अित दानािन सवा िण पिृथवीदानमुते ।

३०२ दानधम पव

अचला या भिूमदी कामाननुमान ् ॥ ००२ ॥

दोी वासािंस रािन पशूीिहयवांथा ।भिूमदः सव भतूषे ु शातीरधेत े समाः ॥ ००३ ॥

यावूमरेायिुरह तावूिमद एधते ।न भिूमदानादीह परं िकििुधिर ॥ ००४ ॥

अं दः पवू पिृथा इित नः तुम ।्भिूममते े दः सव य े भिूमं भुत े जनाः ॥ ००५ ॥

कमवोपजीवि नरा इह पर च ।भिूमभू ितम हादवेी दातारं कुत े ियम ् ॥ ००६ ॥

य एतां दिणां दादयां पिृथवीपितः ।पनुन रं संा भवे पिृथवीपितः ॥ ००७ ॥

यथा दान ं तथा भोग इित धमष ु िनयः ।सामे वा तन ुं जााा पिृथवीिममाम ् ॥ ००८ ॥

इतेां बनूां वदि परमािशषम ।्पनुाित दा पिृथवी दातारिमित शुमु ॥ ००९ ॥

अिप पापसमाचारं मिप वानतृम ।्सवै पापं पावयित सवै पापामोचयते ् ॥ ०१० ॥

अिप पापकृतां राां ितगृि साधवः ।पिृथव नािदि पावनं जननी यथा ॥ ०११ ॥

नामााः ियदिेत गुं देाः सनातनम ।्दान ं वाथ वा ान ं नाोऽाः परमं ियम ् ॥ ०१२ ॥

अाय ०६१ ३०३

ताावै पिृथव दािाय पािथ वः ॥ ०१२ ॥

नाभिूमपितना भिूमरिधयेा कथन ।न वा पाणे वा गहूदेधा नने वा चरते ् ॥ ०१३ ॥

ये चाे भिूमिमयेःु कुय ुरवेमसशंयम ् ॥ ०१३ ॥

यः साधोभू िममादे न भिूमं िवते त ु सः ।भिूमं त ु दा साधुो िवते भिूममवे िह ॥ ०१४ ॥

ेहे च स धमा ा संाोित महशः ॥ ०१४ ॥

य िवानशुासि साधोभू िमं सदवै िह ।न त शवो राजशासि वस ुधंराम ् ॥ ०१५ ॥

यििुषः पापं कुत े विृकिशतः ।अिप गोचम माणे भिूमदानने पयूत े ॥ ०१६ ॥

यऽेिप सीण कमा णो राजानो रौकिम णः ।तेः पिवमायें भिूमदानमनुमम ् ॥ ०१७ ॥

अारिमदं शरुाणा मिेनरे जनाः ।यो यजदेमधेने दाा साधवे महीम ् ॥ ०१८ ॥

अिप चेकृुतं कृा शेरिप पिडताः ।अशमकेमवेतैूिमदानमनुमम ् ॥ ०१९ ॥

सवुण रजतं वं मिणमुावसिून च ।सवमतेहाा ददाित वसधुां ददत ् ॥ ०२० ॥

३०४ दानधम पव

तपो यः तुं शीलमलोभः ससधंता ।गुदवैतपजूा च नाितवत ि भिूमदम ् ॥ ०२१ ॥

भत ुिन ःयेस े युााानो रणे हताः ।लोकगताः िसा नाितामि भिूमदम ् ॥ ०२२ ॥

यथा जिनी ीरणे पुं भरत े सदा ।अनगुृाित दातारं तथा सव रसमै ही ॥ ०२३ ॥

मृोव िकरो दडापो वःे सदुाणः ।घोरा वाणाः पाशा नोपसप ि भिूमदम ् ॥ ०२४ ॥

िपतॄं िपतलृोकावेलोके च दवेताः ।सतंप यित शााा यो ददाित वस ुधंराम ् ॥ ०२५ ॥

कृशाय ियमाणाय विृानाय सीदत े ।भिूमं विृकर दा सी भवित मानवः ॥ ०२६ ॥

यथा धावित गौव ं ीरमुजृतु ।एवमवे महाभाग भिूमभ वित भिूमदम ् ॥ ०२७ ॥

हलकृां मह दा सबीजां सफलामिप ।उदीण वािप शरणं तथा भवित कामदः ॥ ०२८ ॥

ाणं वृसपंमािहतािं शिुचतम ।्नरः िता मह न याित यमसादनम ् ॥ ०२९ ॥

यथा चमसो विृरहहिन जायते ।तथा भिूमकृतं दान ं से से िववध त े ॥ ०३० ॥

अ गाथा भिूमगीताः कीत यि परुािवदः ।

अाय ०६१ ३०५

याः ुा जामदने दा भःू कायपाय व ै ॥ ०३१ ॥

मामवेाद मां द मां दा मामवाथ ।अि.ोके परे चवै तताजनन े पनुः ॥ ०३२ ॥

य इमां ाितं वदे ाणो सिंतः ।ा यमान भयूं स गित ॥ ०३३ ॥

कृानामिभशानां िरशमनं महत ।्ायिमहं कृा पनुाभुयतो दश ॥ ०३४ ॥

पनुाित य इदं वदे वदे चाहं तथवै च ।कृितः सव भतूानां भिूमव शाती मता ॥ ०३५ ॥

अिभिषवै नपृितं ावयिेदममागमम ।्यथा ुा मह दाादााधतु ताम ् ॥ ०३६ ॥

सोऽयं कृो ाणाथ राजाथ ासशंयम ।्राजा िह धम कुशलः थमं भिूतलणम ् ॥ ०३७ ॥

अथ यषेामधम ो राजा भवित नािकः ।न ते सखुं बुे न सखुं पि च ॥ ०३८ ॥

सदा भवि चोिा िरतनै राः ।योगमेा िह बहवो रां नाािवशि तत ् ॥ ०३९ ॥

अथ यषेां पनुः ाो राजा भवित धािम कः ।सखुं त े ितबुे ससुखुं पि च ॥ ०४० ॥

त राः शभुरैायः कम िभिन वृ ताः जाः ।योगमेणे वृा च िववध ेकमिभः ॥ ०४१ ॥

३०६ दानधम पव

स कुलीनः स पुषः स बःु स च पुयकृत ।्स दाता स च िवाो यो ददाित वस ुधंराम ् ॥ ०४२ ॥

आिदा इव दीे तजेसा भिुव मानवाः ।ददि वसधुां ीतां य े वदेिविष िजे ॥ ०४३ ॥

यथा बीजािन रोहि कीणा िन महीतले ।तथा कामाः रोहि भिूमदानसमािज ताः ॥ ०४४ ॥

आिदो वणो िवु ा सोमो ताशनः ।शलूपािण भगवाितनि भिूमदम ् ॥ ०४५ ॥

भमूौ जायि पुषा भमूौ िनां जि च ।चतिुव धो िह लोकोऽयं योऽयं भिूमगणुाकः ॥ ०४६ ॥

एषा माता िपता चवै जगतः पिृथवीपत े ।नानया सशं भतूं िकिदि जनािधप ॥ ०४७ ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्बहृते सवंादिम च यिुधिर ॥ ०४८ ॥

इा तशुतनेाथ महता दिणावता ।मघवा वािवदां ें पदें बहृितम ् ॥ ०४९ ॥

भगवेन दानने ग तः सखुमधेत े ।यदयं महाघ च तिूह वदतां वर ॥ ०५० ॥

इुः स सरुेणे ततो दवेपरुोिहतः ।बहृितम हातजेाः वुाच शततमु ् ॥ ०५१ ॥

अाय ०६१ ३०७

सवुण दान ं गोदान ं भिूमदान ं च वृहन ।्दददतेाहााः सव पापःै मुते ॥ ०५२ ॥

न भिूमदानावेे परं िकििदित भो ।िविशिमित मािम यथा ाम नीिषणः ॥ ०५३ ॥

ये शरूा िनहता युे या ता दानगिृनः ।सव त े िवबधुे नाितामि भिूमदम ् ॥ ०५४ ॥

भत ुिन ःयेस े युााानो रणे हताः ।लोकगताः शरूा नाितामि भिूमदम ् ॥ ०५५ ॥

प पवूा िदपुषाः ष य े वसधुां गताः ।एकादश ददूिमं पिरातीह मानवः ॥ ०५६ ॥

रोपकीणा वसधुां यो ददाित परंुदर ।स मुः सवकषःै ग लोके महीयत े ॥ ०५७ ॥

मह ीतां ददाजा सव कामगणुािताम ।्राजािधराजो भवित ति दानमनुमम ् ॥ ०५८ ॥

सवकामसमायुां कायप यः यित ।सवभतूािन मे मां ददातीित वासव ॥ ०५९ ॥

सवकामघां धने ुं सव कामपरुोगमाम ।्ददाित यः सहा स ग याित मानवः ॥ ०६० ॥

मधसुिप ःवािहः पयोदिधवहाथा ।सिरतप यीह सरुे वसधुादम ् ॥ ०६१ ॥

भिूमदानापृितम ुते राजिकिषात ।्

३०८ दानधम पव

न िह भिूमदानने दानमििशते ॥ ०६२ ॥

ददाित यः समुाां पिृथव शिनिज ताम ।्तं जनाः कथयीह यावरित गौिरयम ् ॥ ०६३ ॥

पुयामृरसां भिूमं यो ददाित परंुदर ।न त लोकाः ीये भिूमदानगणुािज ताः ॥ ०६४ ॥

सवथा पािथ वनेहे सततं भिूतिमता ।भदूया िविधव पाे सखुमभीता ॥ ०६५ ॥

अिप कृा नरः पापं भिूमं दा िजातय े ।समुजृित तापं जीणा चिमवोरगः ॥ ०६६ ॥

सागरािरतः शलैााननािन च सवशः ।सवमतेरः श ददाित वसधुां ददत ् ॥ ०६७ ॥

तडागादुपानािन ोतािंस च सरािंस च ।हेावरसांवै ददाित वसधुां ददत ् ॥ ०६८ ॥

ओषधीः ीरसपंा नगाुफलाितान ।्काननोपलशलैां ददाित वसधुां ददत ् ॥ ०६९ ॥

अिोमभिृतिभिरा च ादिणःै ।न तलमवाोित भिूमदानादतु े ॥ ०७० ॥

दाता दशानगुृाित दश हि तथा िपन ।्पवू दां हरिूमं नरकायोपगित ॥ ०७१ ॥

न ददाित ितु दा वा हरत े त ु यः ।स बो वाणःै पाशैते मृशुासनात ् ॥ ०७२ ॥

अाय ०६१ ३०९

आिहतािं सदायं कृशभृं ियाितिथम ।्य े भरि िजें नोपसप ि ते यमम ् ॥ ०७३ ॥

ाणेणृभतूं ाािथ व परंुदर ।इतरषेां त ु वणा नां तारयृेशब लान ् ॥ ०७४ ॥

नािािशतां भिूमं परणे िदशािधप ।ाणाय सरुे कृशभृाय कन ॥ ०७५ ॥

अथा ु पिततं तषेां दीनानामवसीदताम ।्ाणानां त े े े हािपुषं कुलम ् ॥ ०७६ ॥

भिूमपालं तुं रााु संापयेनुः ।त वासः सहा नाकपृे महीयत े ॥ ०७७ ॥

इिुभः सतंतां भिूमं यवगोधमूसलाम ।्गोवाहनसपंणूा बावीय समािज ताम ् ॥ ०७८ ॥

िनिधगभा ददूिमं सव रपिरदाम ।्अया.भते लोकािूमसं िह त तत ् ॥ ०७९ ॥

िवधयू कषं सव िवरजाः समंतः सताम ।्लोके महीयत े सिय ददाित वस ुधंराम ् ॥ ०८० ॥

यथाु पिततः श तलैिबिव सप ित ।तथा भिूमकृतं दान ं से से िवसप ित ॥ ०८१ ॥

ये रणा े महीपालाः शरूाः सिमितशोभनाः ।वऽेिभमखुाः श लोकं जि ते ॥ ०८२ ॥

३१० दानधम पव

नृगीतपरा नाय िदमािवभिूषताः ।उपिति दवेे सदा भिूमदं िदिव ॥ ०८३ ॥

मोदत े च सखुं ग दवेगवपिूजतः ।यो ददाित मह सिविधनहे िजातय े ॥ ०८४ ॥

शतमरसवै िदमािवभिूषताः ।उपिति दवेे सदा भिूमदं नरम ् ॥ ०८५ ॥

शं भासनं छं वराा वरवारणाः ।भिूमदानाुािण िहरयिनचयाथा ॥ ०८६ ॥

आा सदाितहता जयशो भवथ ।भिूमदान पुािण फलं ग ः परंुदर ॥ ०८७ ॥

िहरयपुाौषः कुशकानशालाः ।अमतृसवां भिूमं ाोित पुषो ददत ् ॥ ०८८ ॥

नाि भिूमसमं दान ं नाि मातसृमो गुः ।नाि ससमो धम नाि दानसमो िनिधः ॥ ०८९ ॥

एतदािरसाुा वासवो वसधुािममाम ।्वसरुसमाकीणा ददावािरस े तदा ॥ ०९० ॥

य इमं ावयेाे भिूमदान संवम ।्न त रसां भागो नासरुाणां भवतु ॥ ०९१ ॥

अयं च भवें िपतृ सशंयः ।ताािेदं िवो भुतः ावयिेजान ् ॥ ०९२ ॥

इतेवदानानां ेमंु तवानघ ।

अदानशसंा ३११

मया भरतशा ल िकं भयूः ोतिुमिस ॥ ०९३ ॥

अदानशसंा

अाय ०६२यिुधिर उवाच ॥

कािन दानािन लोकेऽिातकुामो महीपितः ।गणुािधकेो िवेो दारतसम ॥ ००१ ॥

केन तुि ते सुाः िकं िदशतु ।शसं मे तहाबाहो फलं पुयकृतं महत ् ॥ ००२ ॥

दं िकं फलवाजिह लोके पर च ।भवतः ोतिुमािम ते िवरतो वद ॥ ००३ ॥

भी उवाच ॥

इममथ परुा पृो नारदो दवेदशनः ।यवानसौ ते गदतः ण ु भारत ॥ ००४ ॥

नारद उवाच ॥

अमवे शसंि दवेाः सिष गणाः परुा ।लोकतं िह या सवम े ितितम ् ॥ ००५ ॥

३१२ दानधम पव

अने सशं दान ं न भतूं न भिवित ।तादं िवशषेणे दातिुमि मानवाः ॥ ००६ ॥

अमजू रं लोके ाणाा े ितिताः ।अने धाय त े सव िवं जगिददं भो ॥ ००७ ॥

अाहृा लोकेऽििवत एव च ।अाभवित ाणः ं ना सशंयः ॥ ००८ ॥

कुटुं पीडियािप ाणाय महान े ।दातं िभवे चामानो भिूतिमता ॥ ००९ ॥

ाणायािभपाय यो दादमिथ न े ।िनदधाित िनिधं ें पारलौिककमानः ॥ ०१० ॥

ामिन वत ं वृमहमपुितम ।्अच यूेितमिहृो गहृमागतम ् ॥ ०११ ॥

ोधमुिततं िहा सशुीलो वीतमरः ।अदः ातु े राजििव चहे च यखुम ् ॥ ०१२ ॥

नावमदेिभगतं न णुाथन ।अिप पाके शिुन वा न दान ं िवणयित ॥ ०१३ ॥

यो दादपिरिममिन वत त े ।ाायापवूा य स महममायुात ् ॥ ०१४ ॥

िपतॄवेानषृीिानितथ जनािधप ।यो नरः ीणयै पुयफलं महत ् ॥ ०१५ ॥

कृािप पापकं कम यो दादमिथ न े ।

अाय ०६२ ३१३

ाणाय िवशषेणे न स पापने युत े ॥ ०१६ ॥

ाणेयं दानमं शेू महाफलम ।्अदान ं च शेू च ाणे च िविशते ॥ ०१७ ॥

न पृेोचरणं ाायं दशेमवे वा ।िभितो ाणनेहे ज वां यािचतः ॥ ०१८ ॥

अदावृा सवकामफलािताः ।भवीहाथ वामु नपृत े ना सशंयः ॥ ०१९ ॥

आशसंे िह िपतरः सवुिृिमव कष काः ।अाकमिप पुो वा पौो वां दाित ॥ ०२० ॥

ाणो िह महूतं यं दहेीित याचते ।अकामो वा सकामो वा दा पुयमवायुात ् ॥ ०२१ ॥

ाणः सवभतूानामितिथः सतृाभकु ् ।िवा यमिभगि िभमाणा गहंृ सदा ॥ ०२२ ॥

सृता िनवत े तदतीव वध त े ।महाभोग े कुले ज े ाोित भारत ॥ ०२३ ॥

दा ं नरो लोके तथा ानमनुमम ।्मृमृादायी त ुग वसित सृतः ॥ ०२४ ॥

अं ाणा नराणां िह सव म े ितितम ।्अदः पशमुाुी धनवाोगवानिप ॥ ०२५ ॥

ाणवांािप भवित पवां तथा नपृ ।अदः ाणदो लोके सव दः ोते त ु सः ॥ ०२६ ॥

३१४ दानधम पव

अं िह दाितथये ाणाय यथािविध ।दाता सखुमाोित दवेैािभपूते ॥ ०२७ ॥

ाणो िह महूतं ें चरित पादवत ।्उते त यीजं ति पुयफलं महत ् ॥ ०२८ ॥

ं ीितजननं भोृदाोभ वतु ।सवा यािन दानािन परोफलवतु ॥ ०२९ ॥

अाि सवं िवि रितमाि भारत ।धमा था वतो िवि रोगनाशं तथातः ॥ ०३० ॥

अं मतृिमाह परुाके जापितः ।अं भवुं िदवं खं च सव म े ितितम ् ॥ ०३१ ॥

अणाशे िभे शरीरे प धातवः ।बलं बलवतोऽपीह णयहािनतः ॥ ०३२ ॥

आवाहा िववाहा याामतृ े तथा ।न वत े नरे चा लीयते ॥ ०३३ ॥

अतः सवमतेि यििाणु जमम ।्िष ुलोकेष ु धमा थ मं दयेमतो बधुःै ॥ ०३४ ॥

अद मनु बलमोजो यशः सखुम ।्कीित वध त े शिष ुलोकेष ु पािथ व ॥ ०३५ ॥

मघेेः सिंनधे ाणानां पवनः िशवः ।त मघेगतं वािर शो वष ित भारत ॥ ०३६ ॥

अाय ०६२ ३१५

आदे च रसं भौममािदः गभििभः ।वायरुािदतां रसावेः जापितः ॥ ०३७ ॥

तदा मघेतो वािर पिततं भवित ितौ ।तदा वसमुती दवेी िधा भवित भारत ॥ ०३८ ॥

ततः सािन रोहि यने वत यत े जगत ।्मासंमदेोिशुाणां ाभा वतः पनुः ॥ ०३९ ॥

सभंवि ततः शुाािणनः पिृथवीपत े ।अीषोमौ िह तं जनः पुत ह ॥ ०४० ॥

एवमं च सयू पवनः शुमवे च ।एक एव तृो रािशय तो भतूािन जिरे ॥ ०४१ ॥

ाणादाित भतूानां तजे भरतष भ ।गहृमागतायाश ु यो दादमिथ न े ॥ ०४२ ॥

भी उवाच ॥

नारदनेवैमुोऽहमदामं सदा नपृ ।अनसयूुमं तािेह गतरः ॥ ०४३ ॥

दां िविधवाजिेमिप भो ।यथावदनुपेतः ग मवािस ॥ ०४४ ॥

अदानां िह य े लोकाांं ण ु नरािधप ।भवनािन काशे िदिव तषेां महानाम ् ॥ ०४५ ॥

नानासंानपािण नानााितािन च ॥ ०४५ ॥

३१६ दानधम पव

चमडलशुािण िकिणीजालवि च ।तणािदवणा िन ावरािण चरािण च ॥ ०४६ ॥

अनकेशतभौमािन साज लवनािन च ।वडूैया क काशािन रौमयािन च ॥ ०४७ ॥

सवकामफलाािप वृा भवनसिंताः ।वाो वीः सभाः कूपा दीिघ कावै सव शः ॥ ०४८ ॥

घोषवि च यानािन युाथ सहशः ।भभोमयाः शलैा वासांाभरणािन च ॥ ०४९ ॥

ीरं वः सिरतथा चवैापव ताः ।ासादाः पाडुरााभाः शा कनकोलाः ॥ ०५० ॥

तानदाः पे ताददो भव ॥ ०५० ॥

एते लोकाः पुयकृतामदानां महानाम ।्तादं िवशषेणे दातं मानवभै ुिव ॥ ०५१ ॥

नयोगदानम ्

अाय ०६३यिुधिर उवाच ॥

तुं म े भवतो वामदान यो िविधः ।

अाय ०६३ ३१७

नयोगदेान दानकं वीिह मे ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्दवेावै सवंादं दवेषना रद च ॥ ००२ ॥

ारकामनसुंां नारदं दवेदश नम ।्पनैं ततः ं दवेकी धम दिश नी ॥ ००३ ॥

ताः सपंृमानाया दवेिष ना रददा ।आच िविधवव यणु िवशां पत े ॥ ००४ ॥

नारद उवाच ॥

कृिकास ु महाभाग े पायसने ससिप षा ।सतं ाणााध.ूोकानाोनुमान ् ॥ ००५ ॥

रोिहयां िथतमैासमैा षरैने सिप षा ।पयोऽनपुान ं दातमानृयाथ िजातय े ॥ ००६ ॥

दो दा सवां त ु ने सोमदवैत े ।गि मानषुाोकागलोकमनुमम ् ॥ ००७ ॥

आा यां कृसरं दा तलैिममपुोिषतः ।नररित गा िण रुधारां पव तान ् ॥ ००८ ॥

अपपूानुव सौ दा तथवैाािन शोभन े ।यशी पसपंो ब े जायत े कुले ॥ ००९ ॥

पुे त ु कनकं दा कृतं चाकृतमवे च ।

३१८ दानधम पव

अनालोकेष ुलोकेष ु सोमव िवराजते ॥ ०१० ॥

आषेायां त ु यो मषृभं वा यित ।स सवभयिनम ुः शावानिधितित ॥ ०११ ॥

मघास ु ितलपणूा िन वध मानािन मानवः ।दाय पुपशमुािनह े च मोदत े ॥ ०१२ ॥

फनुीपवू समये ाणानामपुोिषतः ।भाािणतसयंुाा सौभायमृित ॥ ०१३ ॥

घतृीरसमायंु िविधविकौदनम ।्उरािवषये दा ग लोके महीयत े ॥ ०१४ ॥

यदीयते दानमुरािवषये नरःै ।महाफलमनं च भवतीित िविनयः ॥ ०१५ ॥

हे हिरथं दा चतयु ुमपुोिषतः ।ाोित परमा.ोकाुयकामसमितान ् ॥ ०१६ ॥

िचायामषृभं दा पुयाां भारत ।चररसां लोके रमते नन े तथा ॥ ०१७ ॥

ातावथ धनं दा यिदतममानः ।ाोित लोका शभुािनह चवै महशः ॥ ०१८ ॥

िवशाखायामनाहं धने ुं दा च धदाम ।्सासं च शकटं सधां वसयंतुम ् ॥ ०१९ ॥

िपतॄवेां ीणाित े चानमतु े ।न च गा यवाोित ग लोकं च गित ॥ ०२० ॥

अाय ०६३ ३१९

दा यथों िवेो विृिमां स िवित ।नरकाद सेशााोतीित िविनयः ॥ ०२१ ॥

अनरुाधास ु ावारं वारमपुोिषतः ।दा यगुशतं चािप नरः ग महीयत े ॥ ०२२ ॥

कालशाकं त ु िवेो दा मः समलूकम ।्ेायामिृिमां व ै गितिमां च िवित ॥ ०२३ ॥

मलेू मलूफलं दा ाणेः समािहतः ।िपतॄीणयते चािप गितिमां च गित ॥ ०२४ ॥

अथ पवूा षाढास ु दिधपाायपुोिषतः ।कुलवृोपसपं े ाणे वदेपारग े ॥ ०२५ ॥

दाय जायते े कुले सबुगोकुले ॥ ०२५ ॥

उदमं ससिप ं भतूमधफुािणतम ।्दोराषाढास ु सव कामानवायुात ् ॥ ०२६ ॥

धं िभिजते योग े दा मधघुतृातुम ।्धम िनो मनीिषः गलोके महीयत े ॥ ०२७ ॥

वणे कलं दा वािरतमवे च ।तेने याित यानने सव लोकानसवंतृान ् ॥ ०२८ ॥

गोयंु धिनास ु यान ं दा समािहतः ।वरिमधरं सः े रां पते ॥ ०२९ ॥

गातिभषयोग े दा सागुचनान ।्

३२० दानधम पव

ाोरसां लोकाे गां शातान ् ॥ ०३० ॥

पवू भापदायोग े राजमाषादाय त ु ।सव भफलोपतेः स व ै े सखुी भवते ् ॥ ०३१ ॥

औरमुरायोग े यु मासं ं यित ।स िपतॄीणयित व ै े चानमतु े ॥ ०३२ ॥

कांोपदोहनां धने ुं रवेां यः यित ।सा े कामानादाय दातारमपुितित ॥ ०३३ ॥

रथमसमायंु दािां नरोमः ।हरथसपं े वच ी जायत े कुले ॥ ०३४ ॥

भरणीष ु िजाितिलधने ुं दाय व ै ।गाः सुभतूाः ाोित नरः े यशथा ॥ ०३५ ॥

भी उवाच ॥

इषे लणोशेः ोो नयोगतः ।दवेा नारदनेहे सा षुाोऽवीिददम ् ॥ ०३६ ॥

कानािददानम ्

अाय ०६४भी उवाच ॥

अाय ०६४ ३२१

सवा ामायि ये यि कानम ।्इवें भगवानिः िपतामहसतुोऽवीत ् ॥ ००१ ॥

पिवं शुथायुं िपतणॄामयं च तत ।्सवुण मनजुेणे हिरणे कीित तम ् ॥ ००२ ॥

पानीयदान ं परमं दानानां मनरुवीत ।्ताापी कूपां तडागािन च खानयते ् ॥ ००३ ॥

अध पाप हरित पुषहे कमणः ।कूपः वृपानीयः सुवृ िनशः ॥ ००४ ॥

सव तारयत े वशंं य खात े जलाशये ।गावः िपबि िवा साधव नराः सदा ॥ ००५ ॥

िनदाघकाले पानीयं य ितवािरतम ।्स ग िवषमं कृं न कदािचदवातु े ॥ ००६ ॥

बहृतभे गवतः पूवै भग च ।अिनोवै वे ीितभ वित सिप षा ॥ ००७ ॥

परमं भषेजं तेानामतेमम ।्रसानामुमं चतैलानां चतैमम ् ॥ ००८ ॥

फलकामो यशामः पिुकाम िनदा ।घतृं दािजाितः पुषः शिुचरावान ् ॥ ००९ ॥

घतृं मास ेआयिुज िवेो यः यित ।तै यतो पं ीतौ दवेािवहािनौ ॥ ०१० ॥

३२२ दानधम पव

पायसं सिप षा िमं िजेो यः यित ।गहंृ त न रािंस धष यि कदाचन ॥ ०११ ॥

िपपासया न ियते सोप यते ।न ायुा सनं करकाः यित ॥ ०१२ ॥

यतो ाणाेः या परया यतुः ।उपशनषागं लभते पुषः सदा ॥ ०१३ ॥

यः साधनाथ काािन ाणेः यित ।तापाथ च राजे वृवः सदा नरः ॥ ०१४ ॥

िसथा ः सदा त काया िण िविवधािन च ।उपय ुपिर शणूां वपषुा दीते च सः ॥ ०१५ ॥

भगवांा सुीतो विभ वित िनशः ।न तं जे पशवः सामे च जयिप ॥ ०१६ ॥

पुाियं च लभते यछं संयित ।चुा िधं न लभते यभागमथातु े ॥ ०१७ ॥

िनदाघकाले वष वा यछं संयित ।ना किनोदाहः कदािचदिप जायत े ॥ ०१८ ॥

कृा िवषमावै िव मोमवातु े ॥ ०१८ ॥

दान ं सव दानानां शकट िविशते ।एवमाह महाभागः शािडो भगवानिृषः ॥ ०१९ ॥

ितलािददानफलम ् ३२३

ितलािददानफलम ्

अाय ०६५यिुधिर उवाच ॥

दमानाय िवाय यः यपुानहौ ।यलं त भवित ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

उपानहौ येो ाणेः समािहतः ।मदत े कटकावा िषमािरिप ॥ ००२ ॥

स शणूामपुिर च सिंतित यिुधिर ॥ ००२ ॥

यानं चातरीयंु त शुं िवशां पत े ।उपितित कौये कानभषूणम ् ॥ ००३ ॥

शकटं दसयंंु दं भवित चवै िह ॥ ००३ ॥

यिुधिर उवाच ॥

यलं ितलदान े च भिूमदान े च कीित तम ।्गोदानऽेदान े च भयूिूह कौरव ॥ ००४ ॥

भी उवाच ॥

णु मम कौये ितलदान यलम ।्िनश च यथाायं य कुसम ॥ ००५ ॥

३२४ दानधम पव

िपतणॄां थमं भों ितलाः सृाः यभंवुा ।ितलदानने व ै ताितपृः मोदत े ॥ ००६ ॥

माघमास े ितलाु ाणेः यित ।सवससमाकीण नरकं स न पयित ॥ ००७ ॥

सवकामःै स यजते यिलयै जत े िपतनॄ ।्न चाकामने दातं ितलां कथन ॥ ००८ ॥

महषः कयपतै े गाेः सतृािलाः ।ततो िदं गता भावं दानषे ु ितलाः भो ॥ ००९ ॥

पौिका पदावै तथा पापिवनाशनाः ।तावदानेिलदान ं िविशते ॥ ०१० ॥

आप मधेावी श िलिखतथा ।महिष गतमािप ितलदानिैदवं गताः ॥ ०११ ॥

ितलहोमपरा िवाः सव सयंतमथैनुाः ।समा गने हिवषा विृष ुच सिंताः ॥ ०१२ ॥

सवषामवे दानानां ितलदान ं परं तृम ।्अयं सव दानानां ितलदानिमहोते ॥ ०१३ ॥

उे च परुा हे कुिशकिष ः परंतप ।ितलरैियं ा ावाितमुमाम ् ॥ ०१४ ॥

इित ों कुे ितलदानमनुमम ।्िवधान ं यने िविधना ितलानािमह शते ॥ ०१५ ॥

अत ऊ िनबोधदें दवेानां यिुमताम ।्

अाय ०६५ ३२५

समागमं महाराज णा व ैयभंवुा ॥ ०१६ ॥

दवेाः समे ाणं भिूमभागं िययवः ।शभुं दशेमयाच यजमे इित पािथ व ॥ ०१७ ॥

दवेा ऊचःु ॥

भगवंं भभुू मःे सव ििदव च ।यजमेिह महाभाग यं भवदनुया ॥ ०१८ ॥

नाननुातभिूमिह य फलमतु े ॥ ०१८ ॥

ं िह सव जगतः ावर चर च ।भभु विस तां समनुातमुहिस ॥ ०१९ ॥

ोवाच ॥

ददािम मिेदनीभागं भवोऽहं सरुष भाः ।यिशेे किरं यं कायपननाः ॥ ०२० ॥

दवेा ऊचःु ॥

भगवृतकामाः ो यामादिणःै ।इमं त ु दशें मनुयः पय ुपास िनदा ॥ ०२१ ॥

भी उवाच ॥

ततोऽग कव भगृरुिवृ षाकिपः ।अिसतो दवेलवै दवेयमपुागमन ् ॥ ०२२ ॥

ततो दवेा महाान ईिजरे यमतु ।

३२६ दानधम पव

तथा समापयामासयु थाकालं सरुष भाः ॥ ०२३ ॥

त इयािदशा िहमवचलोमे ।षमशंं तो भिूमदान ं चिरे ॥ ०२४ ॥

ादशेमां भमूे ु यो दादनपुृतम ।्न सीदित स कृेष ु न च गा यवातु े ॥ ०२५ ॥

शीतवातातपसहां गहृभिूमं ससुृंताम ।्दाय सरुलोकः पुयाऽेिप न चाते ॥ ०२६ ॥

मिुदतो वसते ाः शेण सह पािथ व ।ितयदाता च सोऽिप ग महीयत े ॥ ०२७ ॥

अापककुले जातः ोियो िनयतिेयः ।गहृे य वसेुः धान ं लोकमतु े ॥ ०२८ ॥

तथा गवाथ शरणं शीतवष सहं महत ।्आसमं तारयित कुलं भरतसम ॥ ०२९ ॥

ेभिूमं ददोके पु ियमवायुात ।्रभिूमं दा त ु कुलवशंं िववध यते ् ॥ ०३० ॥

न चोषरां न िनद धां मह दाथन ।न मशानपरीतां च न च पापिनषिेवताम ् ॥ ०३१ ॥

पारे भिूमदशे े त ु िपतणॄां िनव पे ु यः ।तूिमािमिपतिृभः ाकम िवहते ॥ ०३२ ॥

ताीा मह दाामिप िवचणः ।िपडः िपतृो दो व ै तां भवित शातः ॥ ०३३ ॥

अाय ०६५ ३२७

अटवीपव तावै नदीतीथा िन यािन च ।सवा यािमकाान िह त पिरहः ॥ ०३४ ॥

इतेूिमदान फलमंु िवशां पत े ।अतः परं त ु गोदान ं कीत ियािम तऽेनघ ॥ ०३५ ॥

गावोऽिधकापिो याव एव च ।ताहेरो दवेपािभः समाितः ॥ ०३६ ॥

लोके वसतेाः सोमने सह भारत ।आसां ष यः िसाः ाथ यि परां गितम ् ॥ ०३७ ॥

पयसा हिवषा दा शकृताथ चमणा ।अििभोपकुव ि वैा लै भारत ॥ ०३८ ॥

नासां शीतातपौ ातां सदतैाः कम कुव त े ।न वष िवषमं वािप ःखमासां भवतु ॥ ०३९ ॥

ाणःै सिहता याि तारतरं पदम ।्एकं गोाणं तावदि मनीिषणः ॥ ०४० ॥

रिदवे ये ताः पशुनेोपकिताः ।ततमवती राजोचमः वित ता ॥ ०४१ ॥

पशुा िविनम ुाः दानायोपकिताः ।ता इमा िवमुेो यो ददाित महीपत े ॥ ०४२ ॥

िनरदेापदं कृां िवषमोऽिप पािथ व ॥ ०४२ ॥

गवां सहदः े नरकं न पयित ।

३२८ दानधम पव

सव िवजयं चािप लभते मनजुािधप ॥ ०४३ ॥

अमतृं व ै गवां ीरिमाह िदशािधपः ।तादाित यो धनेमुमतृं स यित ॥ ०४४ ॥

अीनामयं तेौं वदेिवदो िवः ।तादाित यो धने ुं स हौं संयित ॥ ०४५ ॥

ग व ै मिूत मानषे वषृभं यो गवां पितम ।्िव े गणुयतु े दा व ैग महीयत े ॥ ०४६ ॥

ाणा व ै ािणनामते े ोे भरतष भ ।तादाित यो धने ुं ाणाै स यित ॥ ०४७ ॥

गावः शरया भतूानािमित वदेिवदो िवः ।तादाित यो धने ुं शरणं संयित ॥ ०४८ ॥

न वधाथ दाता न कीनाशे न नािके ।गोजीिवन े न दाता तथा गौः पुषष भ ॥ ०४९ ॥

ददाित ताशानां व ै नरो गाः पापकम णाम ।्अयं नरकं यातीवेमाम नीिषणः ॥ ०५० ॥

न कृशां पापवां वा वां रोगाितां तथा ।न ां न पिराां दाां ाणाय व ै ॥ ०५१ ॥

दशगोसहदः सेण सह मोदत े ।अया.भते लोकारः शतसहदः ॥ ०५२ ॥

इतेोदान ं च ितलदान ं च कीित तम ।्तथा भिूमदान ं च णुा े च भारत ॥ ०५३ ॥

अाय ०६५ ३२९

अदान ं धान ं िह कौये पिरचते ।अ िह दानने रिदवेो िदवं गतः ॥ ०५४ ॥

ााय िुधतायां यः यित भिूमप ।ायभंवुं महाभागं स पयित नरािधप ॥ ०५५ ॥

न िहरयनै वासोिभना दानने भारत ।ावुि नराः येो यथहेादाः भो ॥ ०५६ ॥

अं व ै परमं मं ी परा मता ।अााणः भवित तजेो वीय बलं तथा ॥ ०५७ ॥

सो ददाित यां सदकैामना नरः ।न स गा यवाोतीवेमाह पराशरः ॥ ०५८ ॥

अचिया यथाायं दवेेोऽं िनवदेयते ।्यदो िह नरो राजंदा दवेताः ॥ ०५९ ॥

कौमुां शुपे त ु योऽदान ं करोतु ।स सतंरित गा िण े चानमतु े ॥ ०६० ॥

अभुाितथये चां येः समािहतः ।स व ै िवदां लोकाायुारतष भ ॥ ०६१ ॥

सकृुामापदं ाादः पुषरते ।्पापं तरित चवैहे ृतं चापकष ित ॥ ०६२ ॥

इतेददान ितलदान चवै ह ।भिूमदान च फलं गोदान च कीित तम ् ॥ ०६३ ॥

३३० दानधम पव

पानीयदानफलम ्

अाय ०६६यिुधिर उवाच ॥

तुं दानफलं तात यया पिरकीित तम ।्अं त ु त े िवशषेणे शिमह भारत ॥ ००१ ॥

पानीयदान ं परमं कथं चहे महाफलम ।्इतेोतिुमािम िवरणे िपतामह ॥ ००२ ॥

भी उवाच ॥

ह ते वत ियािम यथावरतष भ ।गदतमाहे ण ु सपराम ॥ ००३ ॥

पानीयदानाभिृत सव वािम तऽेनघ ॥ ००३ ॥

यदं य पानीयं संदायातु े नरः ।न तारमं दान ं िकिदीित मे मितः ॥ ००४ ॥

अााणभतृात वत े िह सव शः ।तादं परं लोके सव दानषे ु कते ॥ ००५ ॥

अालं च तजे ािणनां वध त े सदा ।अदानमताेमाह जापितः ॥ ००६ ॥

अाय ०६६ ३३१

सािवा िप कौये तुं त े वचनं शभुम ।्यततैथा चतैवेसे महामत े ॥ ००७ ॥

अे द े नरणेहे ाणा दा भवतु ।ाणदानाि परमं न दानिमह िवते ॥ ००८ ॥

तुं िह त े महाबाहो लोमशािप तचः ।ाणाा कपोताय यां िशिबना परुा ॥ ००९ ॥

तां गितं लभते दा िजां िवशां पत े ।गितं िविशां गि ाणदा इित नः तुम ् ॥ ०१० ॥

अं चािप भवित पानीयाुसम ।नीरजातने िह िवना न िकिंवत त े ॥ ०११ ॥

नीरजात भगवाोमो हगणेरः ।अमतृं च सधुा चवै ाहा चवै वषथा ॥ ०१२ ॥

अौषो महाराज वीध जलोवाः ।यतः ाणभतृां ाणाः सभंवि िवशां पत े ॥ ०१३ ॥

दवेानाममतृं चां नागानां च सधुा तथा ।िपतणॄां च धा ोा पशनूां चािप वीधः ॥ ०१४ ॥

अमवे मनुाणां ाणानाम नीिषणः ।त सव नरा पानीयांवत त े ॥ ०१५ ॥

ताानीयदानाै न परं िवते िचत ।्त दारो िनं य इूेितमानः ॥ ०१६ ॥

३३२ दानधम पव

धं यशमायुं जलदान ं िवशां पत े ।शूंािध कौये सदा ितित तोयदः ॥ ०१७ ॥

सवकामानवाोित कीित चवैहे शातीम ।्े चानमाोित पापे मुते ॥ ०१८ ॥

तोयदो मनजुा ग गा महातु े ।अयामवाोित लोकािनवीनःु ॥ ०१९ ॥

ितलािददानशसंा

अाय ०६७यिुधिर उवाच ॥

ितलानां कीशं दानमथ दीप चवै ह ।अानां वाससां चवै भयू एव वीिह मे ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्ाण च सवंादं यम च यिुधिर ॥ ००२ ॥

मदशेे महाामो ाणानां बभवू ह ।गायमनुयोम े यामनु िगररेधः ॥ ००३ ॥

पण शालेित िवातो रमणीयो नरािधप ।

अाय ०६७ ३३३

िवासं भिूया ाणाावसंदा ॥ ००४ ॥

अथ ाह यमः किुषं कृवाससम ।्रामूरोमाणं काकजािनािसकम ् ॥ ००५ ॥

ग ं ाणामं ततो गा तमानय ।अगं गोतािप नामतािप शिम णम ् ॥ ००६ ॥

शमे िनिवं िवासंमापकमनातम ।्मा चामानयथेां सगों त पा तः ॥ ००७ ॥

स िह तागणुने तुोऽयनजना ।अपषे ु तथा वृ े समनेवै धीमता ॥ ००८ ॥

तमानय यथोिं पजूा काया िह त मे ॥ ००८ ॥

स गा ितकूलं तकार यमशासनम ।्तमाानयामास ितिषो यमने यः ॥ ००९ ॥

तै यमः समुाय पजूां कृा च वीय वान ।्ोवाच नीयतामषे सोऽ आनीयतािमित ॥ ०१० ॥

एवमेु त ु वचन े धम राजने स िजः ।उवाच धमराजान ं िनिव णोऽयनने व ै ॥ ०११ ॥

यो मे कालो भवेषें वसयेिमहातु ॥ ०११ ॥

यम उवाच ॥

नाहं काल िविहतं ाोमीह कथन ।यो िह धम चरित व ै तं त ु जानािम केवलम ् ॥ ०१२ ॥

३३४ दानधम पव

ग िव मवै आलयं ं महातु े ।िूह वा ं यथा रंै करवािण िकिमतु ॥ ०१३ ॥

ाण उवाच ॥

य कृा समुहुयं ावीिह मे ।सव िह माणं ं लैोािप सम ॥ ०१४ ॥

यम उवाच ॥

णु तने िवष दानिविधमुमम ।्ितलाः परमकं दान ं पुयं चवैहे शातम ् ॥ ०१५ ॥

ितला संदाता यथाशि िजष भ ।िनदानावकामािंला िनव त यतु ॥ ०१६ ॥

ितलााे शसंि दानमतेनुमम ।्ताय िवेो िविधने कम णा ॥ ०१७ ॥

ितला भियता सदा ालभनं च तःै ।काय सततिमिः येः सवा ना गहृे ॥ ०१८ ॥

तथापः सव दा दयेाः पयेावै न सशंयः ।पुिरयडागािन कूपांवैा खानयते ् ॥ ०१९ ॥

एतुलभतरिमह लोके िजोम ।आपो िनं दयेाे पुयं तेदनुमम ् ॥ ०२० ॥

पा काया ः पानाथ िनं त े िजसम ।भेुऽथ दयें त े पानीयं व ै िवशषेतः ॥ ०२१ ॥

अाय ०६७ ३३५

इेु स तदा तने यमतने व ै गहृान ।्नीतकार च तथा सव तमशासनम ् ॥ ०२२ ॥

नीा तं यमतोऽिप गहृीा शिम णं तदा ।ययौ स धमराजाय वदेयत चािप तम ् ॥ ०२३ ॥

तं धम राजो धम ं पजूिया तापवान ।्कृा च सिंवदं तने िवससज यथागतम ् ॥ ०२४ ॥

तािप च यमः सवमपुदशें चकार ह ।े च स तव चकारों यमने तत ् ॥ ०२५ ॥

तथा शसंत े दीपामः िपतिृहतेया ।ताीपदो िनं सतंारयित व ै िपतनॄ ् ॥ ०२६ ॥

दाताः सततं दीपाारतसम ।दवेानां च िपतणॄां च चुाे मताः भो ॥ ०२७ ॥

रदान ं च समुहुयमंु जनािधप ।तािन िवीय यजते ाणो भयरः ॥ ०२८ ॥

यै ददाित िवेो ाणः ितगृ व ै ।उभयोः ादं दातरुादातरुवे च ॥ ०२९ ॥

यो ददाित ितः िां ताशाय ितहम ।्उभयोरयं धम तं मनःु ाह धम िवत ् ॥ ०३० ॥

वाससां त ु दानने दारिनरतो नरः ।सवु सवुषे भवतीनशुुमु ॥ ०३१ ॥

३३६ दानधम पव

गावः सवुण च तथा ितलावैानवुिण ताः ।बशः पुषा वदेामायदशनात ् ॥ ०३२ ॥

िववाहांवै कुवत पुानुादयते च ।पुलाभो िह कौर सवलाभाििशते ॥ ०३३ ॥

गोदानफलम ्

अाय ०६८यिुधिर उवाच ॥

भयू एव कुे दानानां िविधमुमम ।्कथय महाा भिूमदान ं िवशषेतः ॥ ००१ ॥

पिृथव ियो दााणां कमणा ।िविधवितगृीया ो दातमुहित ॥ ००२ ॥

सववण ु यं दात ुं फलकाििभः ।वदे े वा यमाातं ते ाातमुहिस ॥ ००३ ॥

भी उवाच ॥

तुनामािन दयेािन ीिण तुफलािन च ।सवकामफलानीह गावः पृी सरती ॥ ००४ ॥

यो यूाािप िशाय धा ा सरतीम ।्

अाय ०६८ ३३७

पिृथवीगोदानाां स तुं फलमतु े ॥ ००५ ॥

तथवै गाः शसंि न च दयें ततः परम ।्सिंनकृफलाा िह लथा यिुधिर ॥ ००६ ॥

मातरः सव भतूानां गावः सव सखुदाः ॥ ००६ ॥

विृमाकाता िनं गावः काया ः दिणाः ।मलायतनं देाूाः सदवै िह ॥ ००७ ॥

चोदनं दवेकृतं गवां कम स ु वत ताम ।्पवू मवेारं नादिभधयें कथन ॥ ००८ ॥

चारे वा िनपान े वा बधुो नोजेयते गाः ।तिृषता िभवीो नरं हःु सबावम ् ॥ ००९ ॥

िपतसृािन सततं दवेतायतनािन च ।पयूे शकृता यासां पतू ं िकमिधकं ततः ॥ ०१० ॥

ासमिुं परगवे दावंरं त ु यः ।अकृा यमाहारं तं ताव कािमकम ् ॥ ०११ ॥

स िह पुाशोथ च ियं चािधगित ।नाशयशभुं चवै ःं च पोहित ॥ ०१२ ॥

यिुधिर उवाच ॥

दयेाः िकंलणा गावः काािप पिरवज यते ।्कीशाय दाता न दयेाः कीशाय च ॥ ०१३ ॥

भी उवाच ॥

३३८ दानधम पव

असृाय पापाय ायानतृवािदन े ।हकपतेाय न दयेा गौः कथन ॥ ०१४ ॥

िभवे बपुाय ोियायािहताये ।दा दशगवां दाता लोकानाोनुमान ् ॥ ०१५ ॥

यं चवै धम कुत े त पुयफलं च यत ।्सव वैाशंभादाता तििमं वृयः ॥ ०१६ ॥

यनैमुादयित यनै ं ायत े भयात ।्या कुते विृं सव त े िपतरयः ॥ ०१७ ॥

कषं गुशुषूा हि मानो महशः ।अपुतां यः पुा अविृं दश धनेवः ॥ ०१८ ॥

वदेािन बतु ; ानतृ िजतिेय ।िश दा यत चवै ; भतूषे ु िनं ियवािदन ॥ ०१९ ॥

यः ुयाै न िवकम कुया ;ृदा ाितथये िनम ।्विृं िवायाितसजृते तै; युशील सपुदारः ॥ ०२० ॥

शभु े पा े य े गणुा गोदान े; तावाोषो ाणापहारे ।सवा वं ाणापहारो ; दाराषैां रतो वज नीयाः ॥ ०२१ ॥

नगृोपाानम ् ३३९

नगृोपाानम ्

अाय ०६९भी उवाच ॥

अवै की त े सिा णािभमशन े ।नगृणे समुहृं यदवां कुह ॥ ००१ ॥

िनिवशां परुा पाथ ारवािमित िुतः ।अयत महाकूपणृवीमावतृः ॥ ००२ ॥

यं त कुवा णााूपालािथ नः ।मणे महता युािंोय े ससुवंतृ े ॥ ००३ ॥

दशुे महाकायं कृकलासमवितम ।्त चोरणे यमकुवे सहशः ॥ ००४ ॥

हैम पै तं बा पव तोपमम ।्नाशुवमुत ु ततो जमजु नाद नम ् ॥ ००५ ॥

खमावृोदपान कृकलासः ितो महान ।्त नाि समुतथ कृेवदेयन ् ॥ ००६ ॥

स वासदुवेने समृुत ; पृ कामािजगाद राजा ।नगृदाानमथो वदेय ;रुातनं यसहयािजनम ् ॥ ००७ ॥

तथा वुाणं त ु तमाह माधवः ; शभुं या कम कृतं न पापकम ।्कथं भवाग ितमीश गतो ; नरे तिूह िकमतेदीशम ् ॥ ००८ ॥

शतं सहािण शतं गवां पनुः ; पनुः शता शतायतुािन ।

३४० दानधम पव

या परुा दिमतीह शुमु ; नपृ िजेः न ु ततं तव ॥ ००९ ॥

नगृतोऽवीृं ाणािहोिणः ।ोिषत पिरा गौरकेा मम गोधन े ॥ ०१० ॥

गवां सहे संाता तदा सा पशपुमै म ।सा ाणाय मे दा ेाथ मिभकाता ॥ ०११ ॥

अपयिरमाग तां यां परगहृे िजः ।ममयेिमित चोवाच ाणो य साभवत ् ॥ ०१२ ॥

तावभुौ समनुाौ िववदौ भशृरौ ।भवााता भवातथ तौ मां तदोचतःु ॥ ०१३ ॥

शतने शतसंने गवां िविनमयने व ै ।याच े ितहीतारं स त ु मामवीिददम ् ॥ ०१४ ॥

दशेकालोपसपंा दोी ााितवला ।ाीरदा धा मम िनं िनवशेन े ॥ ०१५ ॥

कृशं च भरत े या गौम म पुमपनम ।्न सा शा मया हातिुमुा स जगाम ह ॥ ०१६ ॥

ततमपरं िवं याच े िविनमयने व ै ।गवां शतसहं व ै तृत े गृतािमित ॥ ०१७ ॥

ाण उवाच ॥

न राां ितगृािम शोऽहं माग ण े ।सवै गौदयतां शीं ममिेत मधसुदून ॥ ०१८ ॥

अाय ०६९ ३४१

मां ददतो रजतं नांथा ।न जाह ययौ चािप तदा स ाणष भः ॥ ०१९ ॥

एतिवे काले त ु चोिदतः कालधम णा ।िपतलृोकमहं ा धमराजमपुागमम ् ॥ ०२० ॥

यमु पजूिया मां ततो वचनमवीत ।्नाः संायते राजंव पुय कमणः ॥ ०२१ ॥

अि चवै कृतं पापमानादिप या ।चर पापं पाा पवू वा ं यथेिस ॥ ०२२ ॥

रिताीित चों त े िता चानतृा तव ।ाण चादान ं ििवधेितमः ॥ ०२३ ॥

पवू कृं चिरऽेहं पाभिमित भो ।धम राजं वुवें पिततोऽि महीतले ॥ ०२४ ॥

अौषं तुाहं यमोःै भाषतः ।वासदुवेः समुता भिवता त े जनाद नः ॥ ०२५ ॥

पणू वष सहाे ीणे कम िण ृत े ।ासे शाता.ोकाितानेवै कम णा ॥ ०२६ ॥

कूपऽेऽानमधःशीष मपयं पिततं च ह ।ितय योिनमनुां न त ु मामजहािृतः ॥ ०२७ ॥

या त ु तािरतोऽ िकम तपोबलात ।्अनजुानीिह मां कृ गयें िदवम व ै ॥ ०२८ ॥

अनुातः स कृने नमृ जनाद नम ।्

३४२ दानधम पव

िवमान ं िदमााय ययौ िदवमिरंदम ॥ ०२९ ॥

ततििवं ा े नगृ े भरतसम ।वासदुवे इमं ोकं जगाद कुनन ॥ ०३० ॥

ाणं न हत ं पुषणे िवजानता ।ाणं तं हि नगृं ाणगौिरव ॥ ०३१ ॥

सतां समागमः सिना फलः पाथ िवते ।िवमंु नरकाय नगृं साधसुमागमात ् ॥ ०३२ ॥

दान ं फलव ोह तथाफलः ।अपचारं गवां ताज यते यिुधिर ॥ ०३३ ॥

नािचकेतोपाानम ्

अाय ०७०यिुधिर उवाच ॥

दानां फलसंािं गवां िूह मऽेनघ ।िवरणे महाबाहो न िह तृािम कताम ् ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्ऋषेालकेवा ं नािचकेत चोभयोः ॥ ००२ ॥

अाय ०७० ३४३

ऋिषालिकदामपुग ततः सतुम ।्ं मामपुचरिेत नािचकेतमभाषत ॥ ००३ ॥

समा े िनयमे तिहिष ः पुमवीत ् ॥ ००३ ॥

उपशनसाायिनरत च ।इा दभा ः समुनसः कलशािभतो जलम ् ॥ ००४ ॥

िवतृं म े तदादाय नदीतीरािदहाज ॥ ००४ ॥

गानवा तव नदीवगेसमातुम ।्न पयािम तिदवें िपतरं सोऽवीिुनः ॥ ००५ ॥

िुपासामािवो मिुनालिकदा ।यमं पयिेत तं पुमशप महातपाः ॥ ००६ ॥

तथा स िपािभहतो वावणे कृतािलः ।सीदिेत वुवे गतसोऽपतिुव ॥ ००७ ॥

नािचकेतं िपता ा पिततं ःखमिूछतः ।िकं मया कृतिमुा िनपपात महीतले ॥ ००८ ॥

त ःखपरीत ं पुमपुगहूतः ।तीतं तदहःशषें सा चोा त शवरी ॥ ००९ ॥

िपणेाुपातने नािचकेतः कुह ।ायन े कौय े वृा सिमवातुम ् ॥ ०१० ॥

स पय पृं पुं ां ागतं पनुः ।िदगै ःै समािदधं ीणिमवोितम ् ॥ ०११ ॥

३४४ दानधम पव

अिप पु िजता लोकाः शभुाेने कमणा ।िदा चािस पनुः ाो न िह त े मानषु ं वपःु ॥ ०१२ ॥

दश सव िपा पृो महाना ।अथ तं िपतमु े महषणां वदेयत ् ॥ ०१३ ॥

कुव वासनमाश ु यातो ; हं िवशालां िचरभावाम ।्ववैत ा सभामपयं ; सहशो योजनहमैभौमाम ् ॥ ०१४ ॥

वै मामिभमखुमापतं ; गहंृ िनवेासनमािददशे ।ववैतोऽा िदिभरहणै ; भवृते पजूयामास मां सः ॥ ०१५ ॥

ततहं तं शनकैरवोचं ; वतृं सदरैिभपूमानम ।्ाोऽि ते िवषयं धम राज ; लोकानह या ताे िवध ॥ ०१६ ॥

यमोऽवीां न मतृोऽिस सौ ; यमं पयेाह त ु ां तपी ।िपता दीािसमानतजेा ; न तमनतृं िव कत ुम ् ॥ ०१७ ॥

ऽेहं ितग तात ; शोचसौ तव दहे कता ।ददािम िकं चािप मनःणीतं ; ियाितथ े तव कामाणृी ॥ ०१८ ॥

तनेवैमुमहं वोचं ; ाोऽि ते िवषयं िन व म ।्इाहं पुयकृतां समृा.ण ;्ोकाु ं यिद तऽेहं वराहः ॥ ०१९ ॥

यानं समारो त ु मां स दवेो ; वाहयै ुं सुभं भानमुम ।्सदंश यामास तदा लोका ;वादा पुयकृतां िजे ॥ ०२० ॥

अपयं त वेमािन तजैसािन कृतानाम ।्नानासंानपािण सवरमयािन च ॥ ०२१ ॥

अाय ०७० ३४५

चमडलशुािण िकिणीजालवि च ।अनकेशतभौमािन साज लवनािन च ॥ ०२२ ॥

वडूैया क काशािन मयािन च ।तणािदवणा िन ावरािण चरािण च ॥ ०२३ ॥

भभोमयालैाासािंस शयनािन च ।सवकामफलांवै वृावनसिंतान ् ॥ ०२४ ॥

नो वीः सभा वापी दीिघ कावै सव शः ।घोषवि च यानािन युावे सहशः ॥ ०२५ ॥

ीरवा व ै सिरतो िगर ; सिप था िवमलं चािप तोयम ।्ववैतानमुतां दशेा ;नपवूा बुनपयम ् ॥ ०२६ ॥

सव ा तदहं धम राज ;मवोचं व ै भिवुं परुाणम ।्ीरतैाः सिप षवै नः ; शोताः क भोाः िदाः ॥ ०२७ ॥

यमोऽवीिि भोामतेा ; य े दातारः साधवो गोरसानाम ।्अे लोकाः शाता वीतशोकाः ; समाकीणा गोदान े रतानाम ् ॥ ०२८ ॥

न वेासां दानमां शं ; पां कालो गोिवशषेो िविध ।ाा दयेा िव गवारं िह ; ःखं ात ुं पावकािदभतूम ् ॥ ०२९ ॥

ाायाो योऽितमां तपी ; वतैानो ाणः पामासाम ।्कृोृाः पोषणाागता ; ाररैतेगैिवशषेाः शाः ॥ ०३० ॥

ितो राीरिपो भमूौ ; तृा गाविप तेः दयेाः ।वःै ीताः सुजाः सोपचारा ;हं दा गोरसवै ित तम ् ॥ ०३१ ॥

दा धने ुं सुतां कांदोहां ; काणवामपलाियन च ।

३४६ दानधम पव

यावि लोमािन भवि ता ;ावषा यतु े ग लोकम ् ॥ ०३२ ॥

तथानाहं ाणाय दाय ; दां धयु बलवं यवुानम ।्कुलानजुीवं वीय वं बहृं ; भेु लोकािंमतानेदु ॥ ०३३ ॥

गोष ु ां गोशरयं कृतं ; विृलान ं ताशं पामाः ।विृलान े संमे वा महाथ ; कृथ वा होमहतेोः सूाम ् ॥ ०३४ ॥

गवु थ वा बालपुािभषा ;ावो दात ुं दशेकालोऽिविशः ।अजा ताः सुयानलाः ; ाणीता िनिज ताौदका ॥ ०३५ ॥

नािचकेत उवाच ॥

ुा ववैतवचमहं पनुरवुम ।्अगोमी गोदातणॄां कथं लोकािगित ॥ ०३६ ॥

ततो यमोऽवीीमाोदान े परां गितम ।्गोदानानकुं त ु गामतृ े सि गोदाः ॥ ०३७ ॥

अलाभ े यो गवां दातृधने ुं यततः ।ततैा घतृवािहः रे वला इव ॥ ०३८ ॥

घतृालाभ े च यो दािलधने ुं यततः ।स गा ािरतो धेा ीरनां मोदत े ॥ ०३९ ॥

ितलालाभ े च यो दालधने ुं यततः ।स कामवहां शीतां नदीमतेामपुातु े ॥ ०४० ॥

एवमादीिन मे त धम राजो दशयत ।्ा च परमं हष मवापमहमतु ॥ ०४१ ॥

अाय ०७० ३४७

िनवदेय े चािप ियं भवु; तमु हानधनचारः ।ाो मया तात स मसतूः ; पते वदेिविधवृः ॥ ०४२ ॥

शापो यं भवतोऽनुहाय ; ाो मया य ो यमो मे ।दानिुं त ा महाथा ; िनःसिंदधं दानधमािरे ॥ ०४३ ॥

इदं च मामवीम राजः ; पनुः पनुः संो िजष ।दानने तात यतोऽभःू सदवै ; िवशषेतो गोदान ं च कुया ः ॥ ०४४ ॥

शुो थ नावमः धमा ;ा े दयें दशेकालोपप े ।ताावे िनमवे दयेा ; मा भू त े सशंयः किद ॥ ०४५ ॥

एताः परुा अददिमवे ; शााानो दानपथ े िनिवाः ।तपांुायितशमाना ;े व ै दान ं दािप शा ॥ ०४६ ॥

काले शा मरं वज िया ; शुाानः िनः पुयशीलाः ।दा ता लोकमम ुं पा ; ददेीे पुयशीला नाके ॥ ०४७ ॥

एतान ं ायलं िजेः ; पा े दं ापणीयं परी ।कााां वित तं दशाहं ; रसगै वां शकृता ववैा ॥ ०४८ ॥

वदेती ाषृभदाता ; वदेावािगयगु दान े ।तीथा वािगयुदान े; पापोग ः किपलायाः दान े ॥ ०४९ ॥

गामकेां किपलां संदाय ; ायोपतेां कषािमुते ।्गवां रसारमं नाि िकं िच ;वां दान ं समुहदि ॥ ०५० ॥

गावो लोकाारयि रो ; गावां सनयि लोके ।यान गवां हाद मिेत ; स व ै गा िनरयं पापचतेाः ॥ ०५१ ॥

ये दात ुं गोसहं शतं वा ; शताध वा दश वा साधवुाः ।

३४८ दानधम पव

अकेां वा साधवे ाणाय ; साामिुुयतीथा नदी व ै ॥ ०५२ ॥

ाा पुा लोकसरंणने ; गावुाः सयू पादःै पिृथाम ।्शकैः सतंितोपभोग ;ाोदः सयू इवािभभाित ॥ ०५३ ॥

गंु िशो वरयेोदान े; स व ै वा िनयतं ग दाता ।िविधानां समुहानषे धम ; िविधं ां िवधयः संयि ॥ ०५४ ॥

एतान ं ायलं िजेः ; पा े दा ापयथेाः परी ।ाशसंमरा मानवा ; वयं चािप सतृ े पुयशीलाः ॥ ०५५ ॥

इुोऽहं धम राा महष ; धमा ान ं िशरसािभण ।अनुातने ववैतने ; ागमं भगवादमलूम ् ॥ ०५६ ॥

गोदािनकम ्

अाय ०७१यिुधिर उवाच ॥

उं व ै गोदान ं त े नािचकेतमिृषं ित ।माहामिप चवैोमुशेने गवां भो ॥ ००१ ॥

नगृणे च यथा ःखमनभुतूं महाना ।एकापराधादानाितामह महामत े ॥ ००२ ॥

ारवां यथा चासौ िनिवशां समृुतः ।

अाय ०७१ ३४९

मोहतेरुभृूदवधतृं मया ॥ ००३ ॥

िकं ि मम सदंहेो गवां लोकं ित भो ।ततः ोतिुमािम गोदा य िवशतु ॥ ००४ ॥

भी उवाच ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्यथापृयोिनमतेदवे शततःु ॥ ००५ ॥

श उवाच ॥

लकवािसनां लीमिभभयू या िषा ।गोलोकवािसनः पये जतः सशंयोऽ मे ॥ ००६ ॥

कीशा भगव.ोका गवां तिूह मऽेनघ ।यानावसि दातार एतिदािम विेदतमु ् ॥ ००७ ॥

कीशाः िकंफलाः कः िरम व ै गणुः ।कथं च पुषा गि िवगतराः ॥ ००८ ॥

िकयालं दान दाता च फलमतु े ।कथं बिवधं दान ं ादमिप वा कथम ् ॥ ००९ ॥

बीनां कीशं दानमानां वािप कीशम ।्अदा गोदाः सि केन वा त शसं मे ॥ ०१० ॥

कथं च बदाता ाददाा समः भो ।अदाता बदः कथं च ािदहेर ॥ ०११ ॥

कीशी दिणा चवै गोदान े िविशते ।

३५० दानधम पव

एतने भगवम शिंसतमुहिस ॥ ०१२ ॥

अाय ०७२ोवाच ॥

योऽयं या पृो गोदानािधकारवान ।्ना ाि लोकेऽिंोऽो िह शततो ॥ ००१ ॥

सि नानािवधा लोका यांं श न पयिस ।पयािम यानहं लोकानकेप याः ियः ॥ ००२ ॥

कमिभािप सशुभुःै सुता ऋषयथा ।सशरीरा िह तााि ाणाः शभुवृयः ॥ ००३ ॥

शरीरासमोणे मनसा िनम लेन च ।भतूां ता.ोकायीहािप सुताः ॥ ००४ ॥

ते त ु लोकाः सहा ण ु यागणुािताः ।न त मते कालो न जरा न च पापकम ् ॥ ००५ ॥

तथााशभुं िकि ािध न मः ॥ ००५ ॥

य गावो मनसा तिाि वासव ।तव ापयि मम दशनात ् ॥ ००६ ॥

कामगाः कामचािरयः कामाामां भुत े ॥ ००६ ॥

अाय ०७२ ३५१

वाः सरािंस सिरतो िविवधािन वनािन च ।गहृािण पव तावै यावं च िकन ॥ ००७ ॥

मनों सव भतूेः सव त यते ।ईशािि ता.ोकााि लोकतोऽिधकः ॥ ००८ ॥

त सवसहाः ाा वला गुवित नः ।अहारिैव रिहता याि श नरोमाः ॥ ००९ ॥

यः सवमासंािन न भयीत ; पमुादा यावदाय युः ।मातािपोरिच ता सयुः ; शुिूषता ाणानामिनः ॥ ०१० ॥

अोधनो गोष ु तथा िजषे ु; धम रतो गुशुषूक ।यावीवं सवृ े रत ; दान े रतो यः मी चापराध े ॥ ०११ ॥

मृदा ो दवेपरायण ; सवा ितिथािप तथा दयावान ।्ईगणुो मानवः संयाित ; लोकं गवां शातं चायं च ॥ ०१२ ॥

न पारदारी पयित लोकमने ं ; न व ै गुो न मषृालापी ।सदापवादी ाणः शावदेो ; दोषरैयै युो राा ॥ ०१३ ॥

न िमुकृैितकः कृतः ; शठोऽनजृधु म िवषेक ।न हा मनसािप पये ;वां लोकं पुयकृतां िनवासम ् ॥ ०१४ ॥

एते सव माातं नपैणुने सरुेर ।गोदानरतानां त ु फलं ण ु शततो ॥ ०१५ ॥

दायालरैथय गाः ीा संयित ।धमा िज तधनीता लोकानतुऽेयान ् ॥ ०१६ ॥

यो व ै तू े धन ं िजा गाः ीा संयित ।

३५२ दानधम पव

स िदमयतुं श वषा णां फलमतु े ॥ ०१७ ॥

दायाा य वै गावो ायपवूपािज ताः ।दााः दातणॄां सभंवया वुाः ॥ ०१८ ॥

ितगृ च यो दााः सशुुने चतेसा ।तापीहाया.ोकावुािि शचीपत े ॥ ०१९ ॥

जभिृत सं च यो यूाियतिेयः ।गुिजसहः ा गोिभः समा गितः ॥ ०२० ॥

न जात ु ाणो वाो यदवां शचीपत े ।मनसा गोष ु न ुेोविृगनकुकः ॥ ०२१ ॥

से धम च िनरत श फलं ण ु ।गोसहणे सिमता त धनेभु वतु ॥ ०२२ ॥

िय गणुरैिेभरित फलं ण ु ।तािप शततुा गौभ वतीित िविनयः ॥ ०२३ ॥

वैयतै े यिद गणुा पाशतं भवते ।्शूािप िवनीत चतभुा गफलं तृम ् ॥ ०२४ ॥

एतवैं योऽनिुतते युः ; सने युो गुशुषूया च ।दाः ाो दवेताच शाः ; शिुचब ुो धम शीलोऽनहंवाक ् ॥ ०२५ ॥

महलं ातु े स िजाय ; दा दो िविधनानने धनेमु ।्िनं दादकेभः सदा च ; से ितो गुशुिूषता च ॥ ०२६ ॥

वदेाायी गोष ु यो भिमां ; िनं ा योऽिभनते गा ।आ जािततो य गवां नमते ; इदं फलं श िनबोध त ॥ ०२७ ॥

अाय ०७२ ३५३

यािदा राजसयू े फलं त ु; यािदा बना कानने ।एतुं फलमारं ; सव सषृयो य े च िसाः ॥ ०२८ ॥

योऽं भाििदाय दा ;ोो िनं गोती सवादी ।शाो बुो गोसह पुयं ; सवंरणेायुाुयशीलः ॥ ०२९ ॥

य एकं भमीयाादकंे गवां च यत ।्दश वषा यनािन गोती गोनकुकः ॥ ०३० ॥

एकेनवै च भेन यः ीा गां यित ।यावि त ोािन िदवसािन शततो ॥ ०३१ ॥

तावतानां स गवां फलमाोित शातम ् ॥ ०३१ ॥

ाण फलं हीदं ियऽेिभिहतं ण ु ।पवािष कमते ु िय फलं तृम ् ॥ ०३२ ॥

ततोऽधन त ु वैय शूो वैयाध तः तृः ॥ ०३२ ॥

यािवयं कृा गाः ीा संयित ।यावतीः शयेा व ै ताव ु फलमतु े ॥ ०३३ ॥

लोि लोि महाभाग लोकााायाः तृाः ॥ ०३३ ॥

सामेज िया त ु यो व ै गाः संयित ।आिवयतुााः शाता िवि कौिशक ॥ ०३४ ॥

अलाभ े यो गवां दािलधने ुं यततः ।गा तािरतो धेा ीरनां मोदत े ॥ ०३५ ॥

३५४ दानधम पव

न वेासां दानमां शं ; पां कालो गोिवशषेो िविध ।कालान ं िव गवारं िह ; ःखं ात ुं पावकािदभतूम ् ॥ ०३६ ॥

ाायां शुयोिन ं शां ; वतैानं पापभीं कृतम ।्गोष ु ां नािततीं शरयं ; विृलान ं ताशं पामाः ॥ ०३७ ॥

विृलान े सीदित चाितमां ; कृथ वा होमहतेोः सूाम ।्गवु थ वा बालसवंृय े वा ; धने ुं दाशेकाले िविश े ॥ ०३८ ॥

अजा ताः सुयानलाः ; ाणीता िनिज ताौकजा ।कृोृाः पोषणाागता ; ाररैतेगैिवशषेाः शाः ॥ ०३९ ॥

बलािताः शीलवयोपपाः ; सवा ः शसंि सगुवः ।यथा िह गा सिरतां विरा ; तथाज ुनीनां किपला विरा ॥ ०४० ॥

ितो राीिपो भमूौ ; तृा गाविप तेः दयेाः ।वःै पुःै ीरपःै सुचारा ;हं दा गोरसवै ित तम ् ॥ ०४१ ॥

दा धने ुं सुतां साधवुां ; काणवृामपलाियन च ।यावि लोमािन भवि ता ;ावि वषा िण वसमु ॥ ०४२ ॥

तथानाहं ाणायाथ धयु ; दा यवुान ं बिलनं िवनीतम ।्हल वोढारमनवीय ; ाोित लोकाशधनेदु ॥ ०४३ ॥

काारे ाणाा यः पिराित कौिशक ।मेणे च िवमुते त पुयफलं ण ु ॥ ०४४ ॥

अमधेतोुं फलं भवित शातम ् ॥ ०४४ ॥

मृकुाले सहा यां विृमनकुात े ।लोकािवधािाा िद वत त े ॥ ०४५ ॥

अाय ०७३ ३५५

तव समवाोित कम णा तने मानवः ।गोिभ समनुातः सव स महीयत े ॥ ०४६ ॥

यतेनेवै िविधना गां वनेनगुित ।तणृगोमयपणा शी िनःहृो िनयतः शिुचः ॥ ०४७ ॥

अकामं तने वं मिुदतने शततो ।मम लोके सरुःै साध लोके यािप चेित ॥ ०४८ ॥

अाय ०७३इ उवाच ॥

जानो गामपहरिेीयााथ कारणात ।्एतिातिुमािम का न ु त गितभ वते ् ॥ ००१ ॥

ोवाच ॥

भाथ िवयाथ वा यऽेपहारं िह कुव त े ।दानाथ वा ाणाय तदें यूतां फलम ् ॥ ००२ ॥

िवयाथ िह यो िहंायेा िनरशः ।घातयान ं िह पुषं यऽेनमुयेरुिथ नः ॥ ००३ ॥

घातकः खादको वािप तथा यानमुते ।यावि ता लोमािन तावषा िण मित ॥ ००४ ॥

३५६ दानधम पव

य े दोषा याशावै िजयोपघातके ।िवये चापहारे च त े दोषा व ैतृाः भो ॥ ००५ ॥

अप त ु यो गां व ै ाणाय यित ।यावान े फलं तााविरयमृित ॥ ००६ ॥

सवुण दिणामागदान े महातु े ।सवुण परमं ंु दिणाथ मसशंयम ् ॥ ००७ ॥

गोदान ं तारयत े स पवूाथा परान ।्सवुण दिणां दा ताविगणुमुते ॥ ००८ ॥

सवुण परमं दान ं सवुण दिणा परा ।सवुण पावन ं श पावनानां परं तृम ् ॥ ००९ ॥

कुलानां पावन ं ाजा तपं शततो ।एषा मे दिणा ोा समासने महातु े ॥ ०१० ॥

भी उवाच ॥

एतितामहनेोिमाय भरतष भ ।इो दशरथायाह रामायाह िपता तथा ॥ ०११ ॥

राघवोऽिप ियाे लणाय यशिन े ।ऋिषो लणनेोमरये वसता िवभो ॥ ०१२ ॥

पारंपया गतं चदेमषृयः सिंशतताः ।ध रं धारयामासू राजानवै धािम काः ॥ ०१३ ॥

उपाायने गिदतं मम चदें यिुधिर ॥ ०१३ ॥

तिनयमफलम ् ३५७

य इदं ाणो िनं वदेाणससंिद ।यषे ु गोदानषे ु योरिप समागमे ॥ ०१४ ॥

त लोकाः िकलाा दवैतःै सह िनदा ।इित ा स भगवानवुाच परमेरः ॥ ०१५ ॥

तिनयमफलम ्

अाय ०७४यिुधिर उवाच ॥

िवितोऽहं भवता धमा वदता िवभो ।वािम त ु सदंहंे ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥

तानां िकं फलं ों कीशं वा महातु े ।िनयमानां फलं िकं च धीत च िकं फलम ् ॥ ००२ ॥

दमहे फलं िकं च वदेानां धारणे च िकम ।्अापन े फलं िकं च सविमािम विेदतमु ् ॥ ००३ ॥

अिताहके िकं च फलं लोके िपतामह ।त िकं च फलं ं तुं यः संयित ॥ ००४ ॥

कमिनरतानां च शरूाणां चािप िकं फलम ।्से च िकं फलं ों चय च िकं फलम ् ॥ ००५ ॥

३५८ दानधम पव

िपतशृुषूण े िकं च मातशृुषूण े तथा ।आचाय गुशुषूानुोशानकुन े ॥ ००६ ॥

एतवमशषेणे िपतामह यथातथम ।्वेिुमािम धम परं कौतहूलं िह मे ॥ ००७ ॥

भी उवाच ॥

यो तं व ै यथोिं तथा संितपते ।अखडं सगारं त लोकाः सनातनाः ॥ ००८ ॥

िनयमानां फलं राजिमह यते ।िनयमानां तनूां च यावािमदं फलम ् ॥ ००९ ॥

धीतािप च फलं यतऽेमु चहे च ।इहलोकेऽथ वािं लोके च मोदत े ॥ ०१० ॥

दम तु फलं राजणुं िवरणे मे ।दााः सव सिुखनो दााः सव िनवृ ताः ॥ ०११ ॥

येागािमनो दााः सव शिुनषदूनाः ।ाथ यि च याा लभे त सशंयः ॥ ०१२ ॥

युे सव कामिैह दााः सव पाडव ।ग तथा मोदे तपसा िवमणे च ॥ ०१३ ॥

दानयै ै िविवधयै था दााः मािताः ।दाता कुित नो दााानारो दमः ॥ ०१४ ॥

यु दादकुि त लोकाः सनातनाः ।

अाय ०७४ ३५९

ोधो हि िह यान ं ताानारो दमः ॥ ०१५ ॥

अयािन महाराज ानायतुशो िदिव ।ऋषीणां सव लोकेष ु यानीतो याि दवेताः ॥ ०१६ ॥

दमने यािन नपृत े गि परमष यः ।कामयाना महानं ताानारो दमः ॥ ०१७ ॥

अापकः पिरेशादयं फलमतु े ।िविधवावकं ा लोके नरािधप ॥ ०१८ ॥

अधीािप िह यो वदेाायिवः यित ।गुकम शसंी च सोऽिप ग महीयत े ॥ ०१९ ॥

ियोऽयन े युो यजन े दानकम िण ।युे य पिराता सोऽिप ग महीयत े ॥ ०२० ॥

वैयः कमिनरतः दानाभते महत ।्शूः कमिनरतः ग शुषूयाित ॥ ०२१ ॥

शरूा बिवधाः ोाषेामथा मे ण ु ।शरूायानां िनिदं फलं शरू चवै ह ॥ ०२२ ॥

यशरूा दमे शरूाः सशरूाथापरे ।युशरूाथवैोा दानशरूा मानवाः ॥ ०२३ ॥

बिुशरूाथवैाे माशरूाथापरे ।आजवे च तथा शरूाः शमे वत ि मानवाः ॥ ०२४ ॥

तैै ु िनयमःै शरूा बहवः सि चापरे ।वदेायनशरूा शरूााापन े रताः ॥ ०२५ ॥

३६० दानधम पव

गुशुषूया शरूाः िपतशृुषूयापरे ।मातशृुषूया शरूा भैशरूाथापरे ॥ ०२६ ॥

सांशरूा बहवो योगशरूाथापरे ।अरय े गहृवास े च शरूााितिथपजून े ॥ ०२७ ॥

सव याि परा.ोकाकमफलिनिज तान ् ॥ ०२७ ॥

धारणं सव वदेानां सव तीथा वगाहनम ।्सं च वुतो िनं समं वा ा वा समम ् ॥ ०२८ ॥

अमधेसहं च सं च तलुया धतृम ।्अमधेसहाि समवे िविशते ॥ ०२९ ॥

सने सयू पित सनेािः दीते ।सने मातो वाित सव से ितितम ् ॥ ०३० ॥

सने दवेाीणाित िपतॄ ै ाणांथा ।समाः परं धम तां न लयते ् ॥ ०३१ ॥

मनुयः सिनरता मनुयः सिवमाः ।मनुयः सशपथाां िविशते ॥ ०३२ ॥

सवः गलोके मोदे भरतष भ ॥ ०३२ ॥

दमः सफलावािा सवा ना मया ।असशंयं िवनीताा सवः ग महीयत े ॥ ०३३ ॥

चय त ु गणुाणु मे वसधुािधप ।आ जमरणाु चारी भविेदह ॥ ०३४ ॥

गोदािनकम ् ३६१

न त िकिदािमित िवि जनािधप ॥ ०३४ ॥

बः कोषृीणां त ु लोके वसतु ।से रतानां सततं दाानामू रतेसाम ् ॥ ०३५ ॥

चय दहेाजवपापापुािसतम ।्ाणने िवशषेणे ाणो िते ॥ ०३६ ॥

ं च तवातेाणषे ु तपिष ु ।िबभिेत िह यथा शो चािरधिष तः ॥ ०३७ ॥

तचय फलमषृीणािमह यते ॥ ०३७ ॥

मातािपोः पजून े यो धम मिप मे ण ु ।शुषूत े यः िपतरं न चासयूेथन ॥ ०३८ ॥

मातरं वानहंवादी गुमाचाय मवे च ॥ ०३८ ॥

त राजलं िवि लके ानमुमम ।्न च पयते नरकं गुशुषूरुावान ् ॥ ०३९ ॥

गोदािनकम ्

अाय ०७५यिुधिर उवाच ॥

३६२ दानधम पव

िविधं गवां परमहं ोतिुमािम ततः ।यने तााता.ोकानिखलानवुीमिह ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

न गोदानारं िकििते वसधुािधप ।गौिह ायागता दा सारयते कुलम ् ॥ ००२ ॥

सतामथ सगुािदतो यः ; स व ै ः सिगः जाः ।तावू ािदकाले वृं ; गवां दान े ण ु राजििधं म े ॥ ००३ ॥

परुा गोषपूनीतास ु गोष ु सिंदधदिश ना ।मााा कृतं ं बहृितरभाषत ॥ ००४ ॥

िजाितमिभसृ ः कालमिभवे च ।दानाथ िनयुीत रोिहण िनयततः ॥ ००५ ॥

आानं च युीत समे बलेित च ।िवय च गवां मिममां िुतमदुाहरते ् ॥ ००६ ॥

गौम माता गोवषृभः िपता मे ; िदवं शम जगती मे िता ।पवैं शव रीमु गोष ु; मिुनवा णीमुजृेोदान े ॥ ००७ ॥

स तामकेां िनशां गोिभः समसः समतः ।ऐकागमनाः कषािमुते ॥ ००८ ॥

उृवषृवा िह दयेा सयू दश न े ।ििवधं ितपमथ वादािशषः वाः ॥ ००९ ॥

ऊजि ऊजमधेा यो ; गभऽमतृ जगत िता ।

अाय ०७५ ३६३

ितौ राधःभवः शदवे ; ाजापाः सव िमथ वादः ॥ ०१० ॥

गावो ममनैः णदु ु सौया ;था सौाः ग यानाय सु ।आाता मे ददतीरायं त ु ; तथानुाः स ु सवा िशषो मे ॥ ०११ ॥

शषेोग कम िभदहमो े ; सरः येिस संवृाः ।ययूं िनं पुयकमपवाा ; िदशं मे गितिमां पाः ॥ ०१२ ॥

या व ै ययूं सोऽहमकैभावो ; युाा चाहमादाता ।मनतुा मनएवोपपाः ; सधंुं सौपोपाः ॥ ०१३ ॥

एवं ता े पवू मध वदते ; गवां दाता िविधववू म ।्ितयूाषेमध िजाितः ; ितगृै गोदान े िविधः ॥ ०१४ ॥

गां ददानीित वमववसुदः ।ऊधा भिरता च वैवीित च चोदयते ् ॥ ०१५ ॥

नाम सीत येा यथासंोरं स व ै ।फलं षिशंदौ च सहािण च िवशंितः ॥ ०१६ ॥

एवमतेाणुाृावादीनां यथामम ।्गोदाता समाोित समानमे मे ॥ ०१७ ॥

गोदः शीली िनभ याघ दाता ; न ाःुखी वसदुाता च कामी ।ऊधोढा भारत य िवा ;ााताे वैवालोकाः ॥ ०१८ ॥

गा व ै दा गोती ािरां ; िनशां चकैां सवंसतेहे तािभः ।कााां वित तं िरां ; रसवैा गोः शकृता ववैा ॥ ०१९ ॥

वदेती ाषृभदाता ; वदेावािगयगु दान े ।तथा गवां िविधमासा या ; लोकानािते नािविधः ॥ ०२० ॥

३६४ दानधम पव

कामावा ािथ वानकेसंा ;ो व ै दाामघां च धनेमु ।्साः हुकौघव ;ासामुां ायसां संदानम ् ॥ ०२१ ॥

न चािशायातायोपकुया ;ाधानाय न वबुय े ।गुो यं सव लोक धम ; नमें धम य त जते ् ॥ ०२२ ॥

सि लोके धाना मनुाः ; सि ुा रासा मानषुषे ु ।यषेां दान ं दीयमान ं िनं ; नािं चााये पुयाः ॥ ०२३ ॥

बाहं वामतेिश ; ये राजानो गोदानािन कृा ।लोकाााः पुयशीलाः सवुृा ;ाे राजीमानािबोध ॥ ०२४ ॥

उशीनरो िवगो नगृ ; भगीरथो िवतुो यौवनाः ।मााता व ै मचुकुु राजा ; भिूरुो नषैधः सोमक ॥ ०२५ ॥

पुरवा भरतवत ; याये भारताः सव एव ।तथा वीरो दाशरिथ रामो ; य े चाे िवतुाः कीित मः ॥ ०२६ ॥

तथा राजा पथृकुमा िदलीपो ; िदवं ाो गोदान े िविधः ।यदैा नैपसा राजधम ;मा ाताभूोदानै युः ॥ ०२७ ॥

तााथ मपीमां मयोां ; बाहत भारत धारय ।िजाेः संय तीतो ; गाः पुया व ै ा रां कुणाम ् ॥ ०२८॥

वशैपंायन उवाच ॥

तथा सव कृतवामराजो ; भीणेोो िविधवोदान े ।स माातदुवदवेोपिदं ; सधम धारयामास राजा ॥ ०२९ ॥

अाय ०७६ ३६५

इित नपृ सततं गवां दान े; यवशकलाह गोमयःै िपबानः ।ििततलशयनः िशखी यताा ; वषृ इव राजवषृदा बभवू ॥ ०३० ॥

स नपृितरभवदवै ताः ; यतमना िभसंवुं गा व ै ।नपृधिुर च न गामयु भयू ;रुगवररैगम य त ॥ ०३१ ॥

अाय ०७६वशैपंायन उवाच ॥

ततो यिुधिरो राजा भयूः शातंनवं नपृ ।गोदान े िवरं धीमा िवनयाितः ॥ ००१ ॥

यिुधिर उवाच ॥

गोदान े गणुानुः िूह भारत ।न िह तृाहं वीर वानोऽमतृमीशम ् ॥ ००२ ॥

इुो धम राजने तदा शातंनवो नपृ ।सगाह गणुांै गोदान केवलान ् ॥ ००३ ॥

भी उवाच ॥

वलां गणुसपंां तण वसवंतृाम ।्देश गां िवाय सवपापःै मुते ॥ ००४ ॥

असयुा नाम त े लोका गां दा त गित ।पीतोदकां जधतणृां नधां िनिरियाम ् ॥ ००५ ॥

३६६ दानधम पव

जरोामपुयुाथा जीणा कूपिमवाजलम ।्दा तमः िवशित िजं ेशने योजयते ् ॥ ००६ ॥

ा ा ािधता ब ला वा ; न दाता या मूरैदःै ।ेशिैव ं योऽफलःै सयंनुि ; तावीया ाफलावै लोकाः ॥ ००७ ॥

बलािताः शीलवयोपपाः ; सवा ः शसंि सगुवः ।यथा िह गा सिरतां विरा ; तथाज ुनीनां किपला विरा ॥ ००८ ॥

यिुधिर उवाच ॥

कामान े बलादान े; सिः शं किपलादानम ।्िवशषेिमािम महानभुाव ; ोत ुं समथ िह भवावुम ् ॥ ००९ ॥

भी उवाच ॥

वृानां वुतां तात तुं म े यभाषस े ।वािम तदशषेणे रोिहयो िनिम ता यथा ॥ ०१० ॥

जाः सजृिेत ािदः पवू दः यभंवुा ।असजृिृमवेा े जानां िहतकाया ॥ ०११ ॥

यथा मतृमाि वत यि िदवौकसः ।तथा विृं समाि वत यि जा िवभो ॥ ०१२ ॥

अचरे भतूेराः ेातो नराः ।ाणा ततः ेाषे ु याः ितिताः ॥ ०१३ ॥

यरैाायते सोमः स च गोष ु ितितः ।सव दवेाः मोदे पवू वृातः जाः ॥ ०१४ ॥

अाय ०७६ ३६७

एतावे त ु भतूािन ाोशिृकाया ।विृदं चाप तिृषताः िपतमृातवृत ् ॥ ०१५ ॥

इतीदं मनसा गा जासगा थ मानः ।जापितब लाधानममतृं ािपबदा ॥ ०१६ ॥

स गत तिृं त ु गं सरुिभमिुरन ।्ददशारसवंृां सरुिभं मखुजां सतुाम ् ॥ ०१७ ॥

सासजृौरभयेी ु सरुिभलकमातरः ।सवुण वणा ः किपलाः जानां विृधनेवः ॥ ०१८ ॥

तासाममतृवणा नां रीनां समतः ।बभवूामतृजः फेनः वीनािमवोिम जः ॥ ०१९ ॥

स वमखुिवो भव भिुव िततः ।िशरवाप तुः स तदोदैत भःु ॥ ०२० ॥

ललाटभवनेाा रोिहणीः दहिव ॥ ०२० ॥

तजेु ततो रौं किपला गा िवशां पत े ।नानावण मनयघेािनव िदवाकरः ॥ ०२१ ॥

याु तादप सोममवेािभसिंताः ।यथोाः वणाा नीता नावण ताम ् ॥ ०२२ ॥

अथ ुं महादवें जापितरभाषत ।अमतृनेाविसं नोिं िवते गवाम ् ॥ ०२३ ॥

यथा मतृमादाय सोमो िवते पनुः ।

३६८ दानधम पव

तथा ीरं रतेा रोिहयोऽमतृसभंवाः ॥ ०२४ ॥

न िनलो नािन सवुण न चोदिधः ।नामतृनेामतृं पीतं वपीता न वला ॥ ०२५ ॥

इमा.ोकािरि हिवषा वने च ।आसामैय मीिह सवा मतृमयं शभुम ् ॥ ०२६ ॥

वषृभं च ददौ तै सह तािभः जापितः ।सादयामास मनने भारत ॥ ०२७ ॥

ीतािप महादवेकार वषृभं तदा ।जं च वाहनं चवै ता वषृभजः ॥ ०२८ ॥

ततो दवेमै हादवेदा पशपुितः कृतः ।ईरः स गवां मे वषृा इित चोते ॥ ०२९ ॥

एवमवणा नां किपलानां महौजसाम ।्दान े थमः कः सवा सामवे कीित तः ॥ ०३० ॥

लोकेा लोकविृवृा ; ोपतेाः सोमिवभतूाः ।सौाः पुयाः कामदाः ाणदा ; गा व ै दा सवकामदः ात ् ॥ ०३१॥

इमं गवां भविवधानमुमं ; पठदा शिुचरितमलियः ।िवमुते किलकषणे मानवः ; ियं सतुाशधुनमायुाथा ॥ ०३२ ॥

हं कं तप णं शािकम; यान ं वासो वृबाल पिुम ।्एतावा ोदान े गणुा ै; दाता राजायुाै सदवै ॥ ०३३ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

अाय ०७७ ३६९

िपतामहाथ िनश वां ; राजा सह ातिृभराजमीढः ।सौवण कांोपहातो गाः ; पाथ ददौ ाणसमेः ॥ ०३४ ॥

तथवै तेोऽिभददौ िजेो ; गवां सहािण शतािन चवै ।यामिुय च दिणाथ ; लोकािजते ुं परमां च कीित म ् ॥ ०३५ ॥

अाय ०७७भी उवाच ॥

एतिवे काले त ु विसमिृषसमम ।्इाकुवशंजो राजा सौदासो ददतां वरः ॥ ००१ ॥

सवलोकचरं िसं कोशं सनातनम ।्परुोिहतिमदं मुिभवाोपचमे ॥ ००२ ॥

सौदास उवाच ॥

लैोे भगविं ििवं कतऽेनघ ।यीत यदा म ः ायुाुयमुमम ् ॥ ००३ ॥

भी उवाच ॥

तै ोवाच वचनं णताय िहतं तदा ।गवामपुिनषिामृ गवां शिुचः ॥ ००४ ॥

गावः सरुिभगिथा गुगुगिकाः ।

३७० दानधम पव

गावः िता भतूानां गावः यनं महत ् ॥ ००५ ॥

गावो भतूं भिव गावः पिुः सनातनी ।गावो लाथा मलंू गोष ु दं न नयित ॥ ००६ ॥

अं िह सततं गावो दवेानां परमं हिवः ॥ ००६ ॥

ाहाकारवषारौ गोष ु िनं ितितौ ।गावो य िह फलं गोष ु याः ितिताः ॥ ००७ ॥

सायं ात सततं होमकाले महामत े ।गावो ददित व ै होमिृषः पुषष भ ॥ ००८ ॥

कािनिचािन गा िण ृतािन कृतािन च ।तरि चवै पाानं धने ुं य े ददित भो ॥ ००९ ॥

एकां च दशगदु ाश दा गोशती ।शतं सहगदु ाव तुफला िह त े ॥ ०१० ॥

अनािहतािः शतगरुया च सहगःु ।समृो य कीनाशो नामहि ते यः ॥ ०११ ॥

किपलां य े यि सवां कांदोहनाम ।्सुतां वसवंीतामभुौ लोकौ जयि ते ॥ ०१२ ॥

यवुानिमियोपतें शतने सह यथूपम ।्गवंे ाणेाय भिूरमलतम ् ॥ ०१३ ॥

वषृभं य े यि ोियाय परंतप ।ऐय तऽेिभजाये जायमानाः पनुः पनुः ॥ ०१४ ॥

अाय ०७७ ३७१

नाकीत िया गाः सुााृ पनुतते ।्सायं ातन मे गातः पिुमायुात ् ॥ ०१५ ॥

गवां मूपरुीष नोिजते कदाचन ।न चासां मासंमीयावां िुं तथातु े ॥ ०१६ ॥

गा सीत यिें नावमते गाथा ।अिनं माल गां नरः संकीत यते ् ॥ ०१७ ॥

गोमयने सदा ायाोकरीष े च सिंवशते ।्ेमूपरुीषािण ितघातं च वज यते ् ॥ ०१८ ॥

साचम िण भुीत िनरीाण िदशम ।्वायतः सिप षा भमूौ गवां िुं तथातु े ॥ ०१९ ॥

घतृने जुयादिं घतृने ि वाचयते ।्घतृं दातृं ाशेवां िुं तथातु े ॥ ०२० ॥

गोमा िवया धने ुं ितलानामिभम यः ।रसरमय दा स शोचृेताकृत े ॥ ०२१ ॥

गावो मामपुित ु हमेाः पयोमचुः ।सरुः सौरभयेा सिरतः सागरं यथा ॥ ०२२ ॥

गावः पयु मां िनं गावः पयाहं तदा ।गावोऽाकं वयं तासां यतो गावतो वयम ् ॥ ०२३ ॥

एवं राौ िदवा चवै समषे ु िवषमषे ु च ।महाभयषे ु च नरः कीत युते भयात ् ॥ ०२४ ॥

३७२ दानधम पव

अाय ०७८विस उवाच ॥

शतं वष सहाणां तपं सुरम ।्गोिभः पवू िवसृािभग मे ेतािमित ॥ ००१ ॥

लोकेऽििणानां च सवा सां वयमुमाः ।भवमे न च िलमे दोषणेिेत परंतप ॥ ००२ ॥

स एव चतेसा तने हतो िलते सवदा ।शकृता च पिवाथ कुवरवेमानषुाः ॥ ००३ ॥

तथा सवा िण भतूािन ावरािण चरािण च ।दातार गोलोकायेिुरित मानद ॥ ००४ ॥

ताो वरं ददौ ा तपसोऽेयं भःु ।एवं भविित िवभलुकांारयतिेत च ॥ ००५ ॥

उःु िसिकामाा भतूभ मातरः ।तपसोऽे महाराज गावो लोकपरायणाः ॥ ००६ ॥

ताावो महाभागाः पिवं परमुते ।तथवै सव भतूानां गाविि मधू िन ॥ ००७ ॥

समानवां किपलां धने ुं दा पयिनीम ।्सुतां वसवंीतां लोके महीयत े ॥ ००८ ॥

रोिहण तुवां त ु धने ुं दा पयिनीम ।्

अाय ०७८ ३७३

सुतां वसवंीतां सयू लोके महीयत े ॥ ००९ ॥

समानवां शबलां धने ुं दा पयिनीम ।्सुतां वसवंीतां सोमलोके महीयत े ॥ ०१० ॥

समानवां तेां त ु धने ुं दा पयिनीम ।्सुतां वसवंीतािमलोके महीयत े ॥ ०११ ॥

समानवां कृां त ु धने ुं दा पयिनीम ।्सुतां वसवंीतामिलोके महीयत े ॥ ०१२ ॥

समानवां धूां त ु धने ुं दा पयिनीम ।्सुतां वसवंीतां यालोके महीयत े ॥ ०१३ ॥

अपां फेनसवणा त ु सवां कांदोहनाम ।्दाय वसवंीतां वाणं लोकमतु े ॥ ०१४ ॥

वातरणेसुवणा त ु सवां कांदोहनाम ।्दाय वसवंीतां वायलुोके महीयत े ॥ ०१५ ॥

िहरयवणा िपा सवां कांदोहनाम ।्दाय वसवंीतां कौबरंे लोकमतु े ॥ ०१६ ॥

पलालधूवणा त ु सवां कांदोहनाम ।्दाय वसवंीतां िपतलृोके महीयत े ॥ ०१७ ॥

सवां पीवर दा िशितकठामलताम ।्वैदवेमसबंाधं ानं ें पते ॥ ०१८ ॥

समानवां गौर त ु धने ुं दा पयिनीम ।्सुतां वसवंीतां वसनूां लोकमतु े ॥ ०१९ ॥

३७४ दानधम पव

पाडुकलवणा त ु सवां कांदोहनाम ।्दाय वसवंीतां साानां लोकमतु े ॥ ०२० ॥

वरैाटपृमुाणं सव ररैलतम ।्दाय मतां लोकानजराितपते ॥ ०२१ ॥

वोपपां नीलाां सव रसमिताम ।्गवा रसां लोकाा ाोित मानवः ॥ ०२२ ॥

िशितकठमनाहं सव ररैलतम ।्दा जापतलेकािशोकः ितपते ॥ ०२३ ॥

गोदानरतो याित िभा जलदसयान ।्िवमाननेाकवणन िदिव राजिराजता ॥ ०२४ ॥

तं चावषेाः सुोयः सहं वरयोिषतः ।रमयि नरे गोदानरतं नरम ् ॥ ०२५ ॥

वीणानां वकीनां च नपूरुाणां च िशितःै ।हासै हिरणाीणां सुः ितबोते ॥ ०२६ ॥

यावि लोमािन भवि धेा ;ावि वषा िण महीयत े सः ।गा तुािप ततो नलृोके ; कुले समुित गोिमनां सः ॥ ०२७ ॥

अाय ०७९ ३७५

अाय ०७९विस उवाच ॥

घतृीरदा गावो घतृयोो घतृोवाः ।घतृनो घतृावता ा मे स ु सदा गहृे ॥ ००१ ॥

घतृं म े दय े िनं घतृं नाां ितितम ।्घतृं सवष ु गाषे ु घतृं म े मनिस ितम ् ॥ ००२ ॥

गावो ममातो िनं गावः पृत एव च ।गावो मे सव तवै गवां मे वसाहम ् ॥ ००३ ॥

इाच जपेायं ात पुषः सदा ।यदा कुत े पाप ं ता पिरमुते ॥ ००४ ॥

ासादा य सौवणा वसोधा रा च य सा ।गवा रसो य त याि सहदाः ॥ ००५ ॥

नवनीतपाः ीरोदा दिधशवैलसलाः ।वहि य नो व ै त याि सहदाः ॥ ००६ ॥

गवां शतसहं त ु यः येथािविध ।परामिृमवााथ स गोलोके महीयत े ॥ ००७ ॥

दश चोभयतः े मातािपोः िपतामहान ।्दधाित सकृुता.ोकानुाित च कुलं नरः ॥ ००८ ॥

धेाः माणने सममाणां ; धने ुं ितलानामिप च दाय ।पानीयदाता च यम लोके ; न यातनां कािपिैत त ॥ ००९ ॥

३७६ दानधम पव

पिवमं जगतः िता ; िदवौकसां मातरोऽथामयेाः ।अालभेिणतो जे ; दा पा े समी कालम ् ॥ ०१० ॥

धने ुं सवां किपलां भिूरां ; कांोपदोहां वसनोरीयाम ।्दाय तां गाहित िव गाां ; याां सभां वीतभयो मनुः ॥ ०११ ॥

सुपा बपा िवपा मातरः ।गावो मामपुितािमित िनं कीत यते ् ॥ ०१२ ॥

नातः पुयतरं दान ं नातः पुयतरं फलम ।्नातो िविशं लोकेष ु भतूं भिवतमुहित ॥ ०१३ ॥

चा लोाथ ै वालःै ीरणे मदेसा ।यं वहि सभंयू िकमिधकं ततः ॥ ०१४ ॥

यया सविमदं ां जगावरजमम ।्तां धने ुं िशरसा वे भतूभ मातरम ् ॥ ०१५ ॥

गणुवचनसमुयकैदशेो ; नवृर मयषै गवां कीित ते ।न िह परिमह दानमि गोो ; भवि न चािप परायणं तथात ् ॥ ०१६॥

भी उवाच ॥

परिमदिमित भिूमपो िविच ; वरमषृवे चन ं ततो महाा ।सजृत िनयतावािजेः ; सबु च गोधनमावां लोकान ्॥ ०१७ ॥

अाय ०८० ३७७

अाय ०८०यिुधिर उवाच ॥

पिवाणां पिवं यें लोके च यवते ।्पावनं परमं चवै ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

गावो महाथा ः पुया तारयि च मानवान ।्धारयि जामेाः पयसा हिवषा तथा ॥ ००२ ॥

न िह पुयतमं िकिोो भरतसम ।एताः पिवाः पुया िष ुलोकेनुमाः ॥ ००३ ॥

दवेानामपुिरा गावः ितवसि व ै ।दा चतैा नरपत े याि ग मनीिषणः ॥ ००४ ॥

मााता यौवना ययाितन षथा ।गावो ददः सततं सहशतसिंमताः ॥ ००५ ॥

गताः परमकं ानं दवेरैिप सुलभम ् ॥ ००५ ॥

अिप चा परुावृं कथियािम तऽेनघ ।ऋषीणामुमं धीमाृपैायनं शकुः ।अिभवाािकं कृा शिुचः यतमानसः ॥ ००७ ॥

िपतरं पिरप लोकपरावरम ् ॥ ००७ ॥

को यः सवयानां विर उपलते ।िकं च कृा परं ग ावुि मनीिषणः ॥ ००८ ॥

३७८ दानधम पव

केन दवेाः पिवणे ग मि वा िवभो ।िकं च य यं च यः ितितः ॥ ००९ ॥

दानानामुमं िकं च िकं च समतः परम ।्पिवाणां पिवं च यिूह ममानघ ॥ ०१० ॥

एतुा त ु वचनं ासः परमधम िवत ।्पुायाकथयव तने भरतष भ ॥ ०११ ॥

ास उवाच ॥

गावः िता भतूानां तथा गावः परायणम ।्गावः पुयाः पिवा पावनं धम एव च ॥ ०१२ ॥

पवू मासा व ै गाव इनशुुमुः ।ाथ समपुास ताः िकल भमुयम ् ॥ ०१३ ॥

ततो ा त ु गाः ायमपुिवाः समी ह ।ईितं ददौ ताो गोः केशः भःु ॥ ०१४ ॥

तासां ायजाय या यानोगतम ।्नानावणा ः वा रोच पुक ॥ ०१५ ॥

णा वरदाा हकदाः शभुाः ।पुयाः पिवाः सभुगा िदसंानलणाः ॥ ०१६ ॥

गावजेो महिं गवां दान ं शते ॥ ०१६ ॥

ये चतैाः संयि साधवो वीतमराः ।त े व ै सकृुितनः ोाः सव दानदा ते ॥ ०१७ ॥

अाय ०८० ३७९

गवां लोकं तथा पुयमावुि च तऽेनघ ॥ ०१७ ॥

य वृा मधफुला िदपुफलोपगाः ।पुािण च सगुीिन िदािन िजसम ॥ ०१८ ॥

सवा मिणमयी भिूमः सूकानवाका ।सव सखुसंशा िना नीरजा शभुा ॥ ०१९ ॥

रोलवनैवै मिणदडिैहरमयःै ।तणािदसाशभैा ि त जलाशयाः ॥ ०२० ॥

महाहमिणपै कानभकेसरःै ।नीलोलिविमै सरोिभब पजःै ॥ ०२१ ॥

करवीरवनःै फुैः सहावत सवंतृःै ।सतंानकवनःै फुैवृ ै समलताः ॥ ०२२ ॥

िनम लािभ मुािभम िणिभ महाधनःै ।उूतपिुलना जातपै िनगाः ॥ ०२३ ॥

सवरमयिैरैवगाढा नगोमःै ।जातपमयैाैताशनसमभःै ॥ ०२४ ॥

सौवण िगरय मिणरिशलोयाः ।सव रमयभैा ि ैािभितःै ॥ ०२५ ॥

िनपुफला नगाः परथाकुलाः ।िदगरसःै पुःै फलै भरतष भ ॥ ०२६ ॥

रमे पुयकमा ण िनं यिुधिर ।

३८० दानधम पव

सव कामसमृाथा िनःशोका गतमवः ॥ ०२७ ॥

िवमानषे ु िविचषे ु रमणीयषे ु भारत ।मोदे पुयकमा णो िवहरो यशिनः ॥ ०२८ ॥

उपीडि तााजभुाारसां गणाः ।एता.ोकानवाोित गां दा व ै यिुधिर ॥ ०२९ ॥

यासामिधपितः पषूा मातो बलवाली ।ऐय वणो राजा ता मां पा ु यगुधंराः ॥ ०३० ॥

सुपा बपा िवपा मातरः ।ाजापा इित पिें यततः ॥ ०३१ ॥

गाुशुषूत े य समिेत च सवशः ।तै तुाः यि वरानिप सुलभान ् ॥ ०३२ ॥

न ुेनसा चािप गोष ु ता िह सखुदाः ।अच यते सदा चवै नमारै पजूयते ् ॥ ०३३ ॥

दाः ीतमना िनं गवां िुं तथातु े ॥ ०३३ ॥

यने दवेाः पिवणे भुत े लोकमुमम ।्यिवं पिवाणां ततृं िशरसा वहते ् ॥ ०३४ ॥

घतृने जुयादिं घतृने ि वाचयते ।्घतृं ाशेतृं दावां िुं तथातु े ॥ ०३५ ॥

हमुं िपबेूं हमुं िपबेयः ।गवामुं पयः पीा हमुं घतृं िपबते ् ॥ ०३६ ॥

अाय ०८० ३८१

हमुं घतृं पीा वायभुो भवेहम ् ॥ ०३६ ॥

िनतै यवगैिभमा स ं सतृयावकः ।हासमं पापं सव मतेने शुित ॥ ०३७ ॥

पराभवाथ दैानां दवेःै शौचिमदं कृतम ।्दवेमिप च ााः सिंसा महाबलाः ॥ ०३८ ॥

गावः पिवाः पुया पावनं परमं महत ।्ता दा िजाितो नरः ग मपुातु े ॥ ०३९ ॥

गवां मे शिुचभू ा गोमत मनसा जपते ।्पतूािभरिराच शिुचभ वित िनम लः ॥ ०४० ॥

अिमे गवां मे ाणानां च ससंिद ।िवावदेताता ाणाः पुयकिम णः ॥ ०४१ ॥

अापयरेिाै गोमत यसिंमताम ।्िराोपोिषतः ुा गोमत लभते वरम ् ॥ ०४२ ॥

पुकाम लभते पुं धनमथािप च ।पितकामा च भता रं सव कामां मानवः ॥ ०४३ ॥

गावुाः यि सिेवता व ै न सशंयः ॥ ०४३ ॥

एवमतेा महाभागा यियाः सव कामदाः ।रोिहय इित जानीिह नतैाो िवते परम ् ॥ ०४४ ॥

इुः स महातजेाः शकुः िपा महाना ।पजूयामास गा िनं तामिप पजूय ॥ ०४५ ॥

३८२ दानधम पव

ीगोसवंादः

अाय ०८१यिुधिर उवाच ॥

मया गवां परुीषं व ै िया जुिमित तुम ।्एतिदाहं ोत ुं सशंयोऽ िह मे महान ् ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्गोिभनृ पहे सवंादं िया भरतसम ॥ ००२ ॥

ीः कृहे वपःु कां गोमं िववशे ह ।गावोऽथ िविताा ा प सपंदम ् ॥ ००३ ॥

गाव ऊचःु ॥

कािस दिेव कुतो वा ं पणेाितमा भिुव ।िविताः महाभाग े तव प सपंदा ॥ ००४ ॥

इामां वयं ात ुं का ं च गिमिस ।तने च सवुणा भ े सव मतेवीिह नः ॥ ००५ ॥

ीवाच ॥

अाय ०८१ ३८३

लोककााि भं वः ीना हे पिरतुा ।मया दैाः पिरा िवनाः शातीः समाः ॥ ००६ ॥

इो िववाोम िवरुापोऽिरवे च ।मयािभपा ऋे ऋषयो दवेताथा ॥ ००७ ॥

यां िषाहं गावे िवनयि सवशः ।धमा थ कामहीना ते भवसखुािताः ॥ ००८ ॥

एवंभावां मां गावो िवजानीत सखुदाम ।्इािम चािप युास ु व ुं सवा स ु िनदा ॥ ००९ ॥

आगता ाथ यानाहं ीजुा भवतानघाः ॥ ००९ ॥

गाव ऊचःु ॥

अवुां चलां च ां सामाां बिभः सह ।न ािमािम भं त े गतां य रोचते ॥ ०१० ॥

वपुो वयं सवा ः िकमाकं या व ै ।यें गतां त कृतकाया वयं या ॥ ०११ ॥

ीवाच ॥

िकमतेः मं गावो यां नहेानथ ।न मां संित गृीथ काै लभां सतीम ् ॥ ०१२ ॥

स लोकवादोऽयं लोके चरित सुताः ।यं ा े पिरभवो भवतीित िविनयः ॥ ०१३ ॥

महं तपः कृा मां िनषवेि मानवाः ।

३८४ दानधम पव

दवेदानवगवा ः िपशाचोरगरासाः ॥ ०१४ ॥

ममतेि वो गावः ितगृीत मािमह ।नावमा हं सौालैोे सचराचरे ॥ ०१५ ॥

गाव ऊचःु ॥

नावमामहे दिेव न ां पिरभवामहे ।अवुा चलिचािस ततां वज यामहे ॥ ०१६ ॥

बना िकमेुन गतां य वािस ।वपुो वयं सवा ः िकमाकं यानघ े ॥ ०१७ ॥

ीवाच ॥

अवाता भिवािम सवलोकेष ु मानदाः ।ाानने युािभः सादः ियतािमित ॥ ०१८ ॥

महाभागा भवो व ै शरयाः शरणागताम ।्पिराय ु मां िनं भजमानामिनिताम ् ॥ ०१९ ॥

माननां हिमािम भवः सततं शभुाः ॥ ०१९ ॥

अकेाे त ु वो विुमािम च सकुुिते ।न वोऽि कुितं िकिदेालतऽेनघाः ॥ ०२० ॥

पुयाः पिवाः सभुगा ममादशें यत ।वसयें य चाेऽहं ते ाातमुहथ ॥ ०२१ ॥

भी उवाच ॥

गोलोकः ३८५

एवमुा ु ता गावः शभुाः कणवलाः ।समं सिहताः सवा ः ियमचूनु रािधप ॥ ०२२ ॥

अवयं मानना काया तवाािभय शििन ।शकृूे िनवस नः पुयमतेि नः शभु े ॥ ०२३ ॥

ीवाच ॥

िदा सादो युािभः कृतो मऽेनुहाकः ।एवं भवत ु भं वः पिूजताि सखुदाः ॥ ०२४ ॥

भी उवाच ॥

एवं कृा त ु समयं ीगिभः सह भारत ।पयीनां ततासां तवैारधीयत ॥ ०२५ ॥

एतोशकृतः पु माहां तऽेनवुिण तम ।्माहां च गवां भयूः यूतां गदतो मम ॥ ०२६ ॥

गोलोकः

अाय ०८२भी उवाच ॥

ये च गाः संयि तिशािशन ये ।तषेां सािण या िनमवे यिुधिर ॥ ००१ ॥

३८६ दानधम पव

ऋते दिधघतृनेहे न यः संवत त े ।तने य यमतोमलंू च लते ॥ ००२ ॥

दानानामिप सवषां गवां दान ं शते ।गावः ेाः पिवा पावनं तेमम ् ॥ ००३ ॥

पुथ मतेाः सवेते शाथ मिप चवै ह ।पयो दिध घतृं यासां सव पापमोचनम ् ॥ ००४ ॥

गावजेः परं ोिमह लोके पर च ।न गोः परमं िकििवं पुषष भ ॥ ००५ ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्िपतामह सवंादिम च यिुधिर ॥ ००६ ॥

पराभतूषे ु दैषे ु शे िभवुनेरे ।जाः समिुदताः सवा ः सधमपरायणाः ॥ ००७ ॥

अथष यः सगवा ः िकंनरोरगरासाः ।दवेासरुसपुणा जानां पतयथा ॥ ००८ ॥

पय ुपास कौर कदािचै िपतामहम ् ॥ ००८ ॥

नारदः पव तवै िवावसहुहा ।िदतानषे ु गायः पय ुपास तं भमु ् ॥ ००९ ॥

त िदािन पुािण ावहवनथा ।आजतवािप सगुीिन पथृथृक ् ॥ ०१० ॥

तिवेसमावाय े सव भतूसमागमे ।

अाय ०८२ ३८७

िदवािदसघंु े िदीचारणावतृ े ॥ ०११ ॥

इः प दवेशेमिभवा ण च ॥ ०११ ॥

दवेानां भगवाोकेशानां िपतामह ।उपिरावां लोक एतिदािम विेदतमु ् ॥ ०१२ ॥

िकं तपो चय वा गोिभः कृतिमहेर ।दवेानामपुिरासरजसः सखुम ् ॥ ०१३ ॥

ततः ोवाच तं ा शं बलिनसदूनम ।्अवाताया िनं गावो बलिनसदून ॥ ०१४ ॥

तने मासां माहां न वे ण ु तभो ।गवां भावं परमं माहां च सरुष भ ॥ ०१५ ॥

यां किथता गावो य एव च वासव ।एतािभातृ े यो न वतथन ॥ ०१६ ॥

धारयि जावै पयसा हिवषा तथा ।एतासां तनयाािप कृिषयोगमपुासते ॥ ०१७ ॥

जनयि च धाािन बीजािन िविवधािन च ।ततो याः वत े हं कं च सवशः ॥ ०१८ ॥

पयो दिध घतृं चवै पुयातैाः सरुािधप ।वहि िविवधााराुृापिरपीिडताः ॥ ०१९ ॥

मनु धारयीह जावैािप कम णा ।वासवाकूटवािहः कमणा सकृुतने च ॥ ०२० ॥

३८८ दानधम पव

उपिरातोऽाकं वसतेाः सदवै िह ॥ ०२० ॥

एते कारणं श िनवासकृतम व ै ।गवां दवेोपिराि समाातं शततो ॥ ०२१ ॥

एता िह वरदा वरदावै वासव ।सौरः पुयकिम यः पावनाः शभुलणाः ॥ ०२२ ॥

यदथ गा गतावै सौरः सरुसम ।त मे ण ु कान वदतो बलसदून ॥ ०२३ ॥

परुा दवेयगु े तात दैेषे ु महास ु ।ी.ोकाननशुासु िवौ गभ मागते ॥ ०२४ ॥

अिदामानायापो घोरं सुरम ।्पुाथ ममरे पादनेकेैन िनदा ॥ ०२५ ॥

तां त ु ा महादवे तमानां महपः ।द िहता दवेी सरुिभना म नामतः ॥ ०२६ ॥

अतत तपो घोरं ा धम परायणा ।कैलासिशखरे रे दवेगवसिेवत े ॥ ०२७ ॥

ितदकेपादने परमं योगमािता ।दश वष सहािण दश वष शतािन च ॥ ०२८ ॥

सतंापसा ता दवेाः सिष महोरगाः ।त गा मया साध पय ुपास तां शभुाम ् ॥ ०२९ ॥

अथाहमवुं त दवे तां तपसािताम ।्िकमथ तते दिेव तपो घोरमिनिते ॥ ०३० ॥

अाय ०८२ ३८९

ीतऽेहं महाभाग े तपसानने शोभन े ।वरय वरं दिेव दाताीित परंुदर ॥ ०३१ ॥

सरुवुाच ॥

वरणे भगवं कृतं लोकिपतामह ।एष एव वरो मऽे यीतोऽिस ममानघ ॥ ०३२ ॥

ोवाच ॥

तामवें वुत दवे सरुभ िदशेर ।वुं यवेे तिबोध शचीपत े ॥ ०३३ ॥

अलोभकाया दिेव तपसा च शभुने त े ।सोऽहं वरं तादमरं ददािन त े ॥ ०३४ ॥

याणामिप लोकानामपुिरािविस ।मसादा िवातो गोलोकः स भिवित ॥ ०३५ ॥

मानषुषे ु च कुवा णाः जाः कम सतुाव ।िनवि महाभाग े सवा िहतर ते ॥ ०३६ ॥

मनसा िचिता भोगाया व ै िदमानषुाः ।य गसखुं दिेव ते सपंते शभु े ॥ ०३७ ॥

ता लोकाः सहा सवकामसमिताः ।न त मते मृनु जरा न च पावकः ॥ ०३८ ॥

न दैं नाशभुं िकििते त वासव ॥ ०३८ ॥

३९० दानधम पव

त िदारयािन िदािन भवनािन च ।िवमानािन च युािन कामगािन च वासव ॥ ०३९ ॥

तै िविवधःै पुयैथा तीथा नसुवेनात ।्तपसा महता चवै सकृुतने च कमणा ॥ ०४० ॥

शः समासादियत ुं गोलोकः पुरेण ॥ ०४० ॥

एते सव माातं मया शानपुृत े ।न त े पिरभवः काय गवामिरिनसदून ॥ ०४१ ॥

भी उवाच ॥

एतुा सहाः पजूयामास िनदा ।गाे बमान ं च तास ु िनं यिुधिर ॥ ०४२ ॥

एते सव माातं पावन ं च महातु े ।पिवं परमं चािप गवां माहामुमम ् ॥ ०४३ ॥

कीित तं पुषा सवपापिवनाशनम ् ॥ ०४३ ॥

य इदं कथयिें ाणेः समािहतः ।हकषे ु यषे ु िपतकृायष ु चवै ह ॥ ०४४ ॥

साव कािमकमं िपतॄंोपितित ॥ ०४४ ॥

गोष ु भ लभते यिदित मानवः ।ियोऽिप भा या गोष ु ता कामानवायुःु ॥ ०४५ ॥

पुाथ लभते पुं का पितमवायुात ।्धनाथ लभते िवं धमा थ धम मायुात ् ॥ ०४६ ॥

सवुणिः ३९१

िवाथ ायुािां सखुाथ ायुाखुम ।्न िकिलुभं चवै गवां भ भारत ॥ ०४७ ॥

सवुणिः

अाय ०८३यिुधिर उवाच ॥

उं िपतामहनेदें गवां दानमनुमम ।्िवशषेणे नरेाणािमित धम मवेताम ् ॥ ००१ ॥

रां िह सततं ःखमामा सुिव दाः ।पिरवारणे व ै ःखं ध रं चाकृतािभः ॥ ००२ ॥

भिूयं च नरेाणां िवते न शभुा गितः ॥ ००२ ॥

पयूे तऽे िनयतं यो वस ुधंराम ।्पवू च किथता धमा या मे कुनन ॥ ००३ ॥

एवमवे गवामंु दान ं त े नगृणे ह ।ऋिषणा नािचकेतने पवू मवे िनदिश तम ् ॥ ००४ ॥

वदेोपिनषदे चवै सव कम स ु दिणा ।सवतषु ु चोिं भिूमगा वोऽथ कानम ् ॥ ००५ ॥

३९२ दानधम पव

त िुतु परमा सवुण दिणिेत व ै ।एतिदाहं ोत ुं िपतामह यथातथम ् ॥ ००६ ॥

िकं सवुण कथं जातं किाले िकमाकम ।्िकं दान ं िकं फलं चवै का परमुते ॥ ००७ ॥

काान ं सवुण पजूयि मनीिषणः ।का दिणाथ तकमस ुशते ॥ ००८ ॥

का पावनं ें भमूगे कानम ।्परमं दिणाथ च तवीिह िपतामह ॥ ००९ ॥

भी उवाच ॥

णु राजविहतो बकारणिवरम ।्जातपसमुिमनभुतूं च यया ॥ ०१० ॥

िपता मम महातजेाः शतंनिुन धन ं गतः ।त िदरुहं ां गाारमपुागमम ् ॥ ०११ ॥

ताग िपतःु पु ाकम समारभम ।्माता म े जावी चवै साहामकरोदा ॥ ०१२ ॥

ततोऽतपःिसानपुवेय बनषृीन ।्तोयदानाभिृत काया यहमथारभम ् ॥ ०१३ ॥

तमा यथोिं पवू कम समािहतः ।दात ुं िनव पणं सयथावदहमारभम ् ॥ ०१४ ॥

ततं दभ िवासं िभा सुिचरादः ।लाभरणो बादितिशां पत े ॥ ०१५ ॥

अाय ०८३ ३९३

तमिुतमहं ा परं िवयमागमम ।्ितहीता सााे िपतिेत भरतष भ ॥ ०१६ ॥

ततो मे पनुरवेासीा सि शातः ।नायं वदेषे ु िविहतो िविधह इित भो ॥ ०१७ ॥

िपडो दयेो नरणेहे ततो मितरभूम ॥ ०१७ ॥

सााहे मनु िपतरोऽिहताः िचत ।्गृि िविहतं वें िपडो दयेः कुशिेित ॥ ०१८ ॥

ततोऽहं तदना िपतहुिनदशनम ।्शामाणाूं त ु िविधं पािथ व संरन ् ॥ ०१९ ॥

ततो दभष ु तवमददं भरतष भ ।शामागा नसुारणे तिि मनजुष भ ॥ ०२० ॥

ततः सोऽिहतो बाः िपतमु म नरािधप ।ततो मां दश यामासःु ाे िपतरदा ॥ ०२१ ॥

ीयमाणा ु मामचूःु ीताः भरतष भ ।िवानने तवानने य मुिस धम तः ॥ ०२२ ॥

या िह कुव ता शां माणिमह पािथ व ।आा धमः तुं वदेाः िपतर महिष िभः ॥ ०२३ ॥

सााितामहो ा गरुवोऽथ जापितः ।माणमपुनीता व ै िित न िवचािलता ॥ ०२४ ॥

तिददं सगारं या भरतष भ ।

३९४ दानधम पव

िकं त ु भमूगे वां चाथ सवुण दीयतािमित ॥ ०२५ ॥

एवं वयं च धम सव चाितामहाः ।पािवता व ै भिवि पावनं परमं िह तत ् ॥ ०२६ ॥

दश पवूा श परांथा सतंारयि ते ।सवुण य े यि एवं म े िपतरोऽवुन ् ॥ ०२७ ॥

ततोऽहं िवितो राजितबुो िवशां पत े ।सवुण दानऽेकरवं मितं भरतसम ॥ ०२८ ॥

इितहासिममं चािप ण ु राजरुातनम ।्जामदं ित िवभो धमायुमवे च ॥ ०२९ ॥

जामदने रामणे तीरोषाितने व ै ।िःसकृः पिृथवी कृता िनःिया परुा ॥ ०३० ॥

ततो िजा मह कृां रामो राजीवलोचनः ।आजहार त ुं वीरो णे पिूजतम ् ॥ ०३१ ॥

वािजमधें महाराज सवकामसमितम ।्पावनं सव भतूानां तजेोिुतिववध नम ् ॥ ०३२ ॥

िवपाािप स तजेी तने तफुलेन व ै ।नवैानोऽथ लघतुां जामदोऽगत ॥ ०३३ ॥

स त ु तवुरणेेा महाा दिणावता ।पागमसपंानषृीवेां भाग वः ॥ ०३४ ॥

पावनं यरं नणॄामु े कम िण वत ताम ।्ततां महाभागा इित जातघणृोऽवीत ् ॥ ०३५ ॥

अाय ०८३ ३९५

विस उवाच ॥

दवेताे यि सवुण य े ददतु ।अििह दवेताः सवा ः सवुण च तदाकम ् ॥ ०३६ ॥

तावुण ददता दाः सवा दवेताः ।भवि पुषा न तः परमं िवः ॥ ०३७ ॥

भयू एव च माहां सवुण िनबोध मे ।गदतो मम िवष सव शभतृां वर ॥ ०३८ ॥

मया तुिमदं पवू परुाण े भगृनुन ।जापतःे कथयतो मनोः ायभंवु व ै ॥ ०३९ ॥

शलूपाणभे गवतो च महानः ।िगरौ िहमवित ेे तदा भगृकुुलोह ॥ ०४० ॥

देा िववाहे िनवृ े ाया भगृनुन ।समागमे भगवतो देा सह महानः ॥ ०४१ ॥

ततः सव समिुा भगवमपुागमन ् ॥ ०४१ ॥

ते महादवेमासीन ं दवे च वरदाममुाम ।्सा िशरसा सव मचूभुृ गूह ॥ ०४२ ॥

अयं समागमो दवे देा सह तवानघ ।तपिनपिा तजेिािततजेसः ॥ ०४३ ॥

अमोघतजेां दवे दवेी चयेममुा तथा ॥ ०४३ ॥

३९६ दानधम पव

अपं यवुयोदव बलविवता भो ।तनू ं िष ुलोकेष ु न िकिषेियित ॥ ०४४ ॥

तदेः णतें दवेेः पथृलुोचन ।वरं य लोकेश लैोिहतकाया ॥ ०४५ ॥

अपाथ िनगृी तजेो िलतमुमम ् ॥ ०४५ ॥

इित तषेां कथयतां भगवाोवषृजः ।एवमिित दवेांािष भाषत ॥ ०४६ ॥

इुा चोमनयेतो वषृवाहनः ।ऊरतेाः समभवतःभिृत चािप सः ॥ ०४७ ॥

ाणी त ु ततः ुा जोदेे तथा कृत े ।दवेानथावी ीभावाषं वचः ॥ ०४८ ॥

यादपकामो व ै भता म े िविनवित तः ।ताव सरुा ययूमनपा भिवथ ॥ ०४९ ॥

जोदेो मम कृतो याुािभर व ै ।ताजा वः खगमाः सवषां न भिवित ॥ ०५० ॥

पावकु न तासीापकाले भगृूह ।दवेा देाथा शापादनपादाभवन ् ॥ ०५१ ॥

ु तजेोऽितमं धारयामास तदा ।ं त ु तताििापतिुव ॥ ०५२ ॥

तपात तदा चाौ ववधृ े चातुोपमम ।्तजेजेिस सपंृमकेयोिनमागतम ् ॥ ०५३ ॥

काि केयोिः ३९७

एतिवे काले त ु दवेाः शपरुोगमाः ।असरुारको नाम तने सतंािपता भशृम ् ॥ ०५४ ॥

आिदा वसवो ा मतोऽथािनाविप ।साा सव संा दतैये परामात ् ॥ ०५५ ॥

ानािन दवेतानां िह िवमानािन परुािण च ।ऋषीणामामावै बभवूरुसरुैताः ॥ ०५६ ॥

ते दीनमनसः सव दवेा ऋषय ह ।जमःु शरणं दवें ाणमजरं भमु ् ॥ ०५७ ॥

काि केयोिः

अाय ०८४दवेा ऊचःु ॥

असरुारको नाम या दवरः भो ।सरुानषृ िाित वध िवधीयताम ् ॥ ००१ ॥

तायं समुमाकं व ै िपतामह ।पिराय नो दवे न ा गितरि नः ॥ ००२ ॥

ोवाच ॥

३९८ दानधम पव

समोऽहं सव भतूानामधम नहे रोचये ।हतां तारकः िं सरुिष गणबाधकः ॥ ००३ ॥

वदेा धमा नोादं गयेःु सरुसमाः ।िविहतं पवू मवेा मया व ै ते ु वो रः ॥ ००४ ॥

दवेा ऊचःु ॥

वरदानागवतो दतैयेो बलगिव तः ।दवेनै शते ह ुं स कथं शमं जते ् ॥ ००५ ॥

स िह नवै दवेानां नासरुाणां न रसाम ।्वः ािमित जाह वरं ः िपतामह ॥ ००६ ॥

दवेा शा ाया जोदेे परुा कृत े ।न भिवित वोऽपिमित सवजगते ॥ ००७ ॥

ोवाच ॥

ताशनो न तासीापकाले सरुोमाः ।स उादियतापं वधाथ िदशिषाम ् ॥ ००८ ॥

तै सवा नित दवेदानवरासान ।्मानषुानथ गवा ागानथ च पिणः ॥ ००९ ॥

अणेामोघपातने शा तं घातियित ।यतो वो भयमुं य े चाे सरुशवः ॥ ०१० ॥

सनातनो िह सः काम इिभधीयते । तजेः मौ िनपिततं च तत ् ॥ ०११ ॥

अाय ०८४ ३९९

तजेोऽिम हूतं ितीयिमव पावकम ।्वधाथ दवेशणूां गायां जनियित ॥ ०१२ ॥

स त ु नावाप तं शापं नः स तभुदा ।ताो भयवेाः समुित पाविकः ॥ ०१३ ॥

अितां व ैलनथा चा िनयुताम ।्तारक वधोपायः किथतो व ै मयानघाः ॥ ०१४ ॥

न िह तजेिनां शापाजेःस ु भवि व ै ।बलाितबलं ा नबलािन भवि व ै ॥ ०१५ ॥

हादवारदानिप चवै तपिनः ।सािभिचः कामः सनातनतमोऽनलः ॥ ०१६ ॥

जगितरिनदयः सव गः सव भावनः ।यः सवभतूानां ेो ादिप भःु ॥ ०१७ ॥

अितां स त ु िं तजेोरािशताशनः ।स वो मनोगतं कामं दवेः सपंादियित ॥ ०१८ ॥

एतामपुु ततो दवेा महानः ।जमःु सिंससाः पयषो िवभावसमु ् ॥ ०१९ ॥

ततलैोमषृयो िच सरुःै सह ।काो दशन ं वःे सव ततमानसाः ॥ ०२० ॥

परणे तपसा युाः ीमो लोकिवतुाः ।लोकानचरिाः सव एव भगृूह ॥ ०२१ ॥

नमािन सलंीन ं नािधजमु ताशनम ् ॥ ०२१ ॥

४०० दानधम पव

ततः सातसंासानदे श नलालसान ।्जलेचरः ामनाजेसाःे दीिपतः ॥ ०२२ ॥

उवाच दवेाडूको रसातलतलोितः ॥ ०२२ ॥

रसातलतले दवेा वसििरित भो ।सतंापािदह संाः पावकभवादहम ् ॥ ०२३ ॥

स ससंुो जले दवेा भगवावाहनः ।अपः ससंृ तजेोिभने सतंािपता वयम ् ॥ ०२४ ॥

त दशनिमं वो यिद दवेा िवभावसोः ।तनैमिभगं काय वो यिद विना ॥ ०२५ ॥

गतां साधियामो वयं िभयारुाः ।एतावा मडूकिरतो जलमािवशत ् ॥ ०२६ ॥

ताशनु बबुधु े मडूकाथ पशैनुम ।्शशाप स तमासा न रसाेसीित व ै ॥ ०२७ ॥

तं स सयंु शापने मडूकं पावको ययौ ।अ वासाय िवभनु च दवेानदशयत ् ॥ ०२८ ॥

दवेानुहं चुम डूकानां भगृूह ।यणु महाबाहो गदतो मम सवशः ॥ ०२९ ॥

दवेा ऊचःु ॥

अिशापादिजािप रसानबिहृताः ।सरत बिवधां ययूमुारियथ ॥ ०३० ॥

अाय ०८४ ४०१

िबलवासगतांवै िनरादानानचतेसः ।गतासनूिप वः शुािूमः सधंारियित ॥ ०३१ ॥

तमोगतायामिप च िनशायां िवचिरथ ॥ ०३१ ॥

इुा तांतो दवेाः पनुरवे महीिममाम ।्परीयु लनाथ न चािवताशनम ् ॥ ०३२ ॥

अथ तािरदः किरुेिरदोपमः ।अोऽििरवें ाह दवेागृूह ॥ ०३३ ॥

शशाप लनः सवा िरदाोधमिूछतः ।तीपा भवतां िजा भिवीित भगृूह ॥ ०३४ ॥

इुा िनःसतृोऽादिवा रणसिूचतः ।िववशे शमीगभ मथ विः सषुुया ॥ ०३५ ॥

अनुहं त ु नागानां यं चुः ण ु तं भो ।दवेा भगृकुुले ीताः सपरामाः ॥ ०३६ ॥

दवेा ऊचःु ॥

तीपया िजयािप सवा हारािरथ ।वाचं चोारियमुरैितारम ् ॥ ०३७ ॥

इुा पनुरवेािमनसुिुदवौकसः ॥ ०३७ ॥

अािःसतृािः शमीगभ गतदा ।शकेुन ािपतो िव तं दवेाः समपुावन ् ॥ ०३८ ॥

४०२ दानधम पव

शशाप शकुमिु वािवहीनो भिविस ।िजां चावत यामास तािप तभुदा ॥ ०३९ ॥

ा त ुलनं दवेाः शकुमचूदु यािताः ।भिवता न मं शकुन े नवािगित ॥ ०४० ॥

आवृिज सतो वां कां भिवित ।बालवे वृ कलममतुम ् ॥ ०४१ ॥

इुा तं शमीगभ विमाल दवेताः ।तदवेायतनं चुः पुयं सव ियािप ॥ ०४२ ॥

ततःभिृत चािः शमीगभष ु यते ।उादन े तथोपायमनजुमु मानवाः ॥ ०४३ ॥

आपो रसातले या ु ससंृािभाननुा ।ताः पव तवणैां मुि भाग व ॥ ०४४ ॥

पावकेनािधशयता सतंा तजेसा ॥ ०४४ ॥

ततोऽिदवता ा बभवू िथतदा ।िकमागमनिमवें तानपृत पावकः ॥ ०४५ ॥

तमचूिुव बधुाः सव त े चवै परमष यः ।ां िनयोामहे काय तवात ुमहित ॥ ०४६ ॥

कृते च तििवता तवािप समुहाणुः ॥ ०४६ ॥

अिवाच ॥

तू यवतां काय सव कता ि तरुाः ।

अाय ०८४ ४०३

भवतां िह िनयोोऽहं मा वोऽा ु िवचारणा ॥ ०४७ ॥

दवेा ऊचःु ॥

असरुारको नाम णो वरदिप तः ।अाबाधते वीया ध िवधीयताम ् ॥ ०४८ ॥

इमावेगणांात जापितगणांथा ।ऋषािप महाभागािराय पावक ॥ ०४९ ॥

अपं तजेसा यंु वीरं जनय भो ।ययं नोऽसरुाााशयेवाहन ॥ ०५० ॥

शानां नो महादेा नादि परायणम ।्अ भवतो वीय तााय नतः ॥ ०५१ ॥

इुः स तथेुा भगवाकभकु ् ।जगामाथ राधष गां भागीरथ ित ॥ ०५२ ॥

तया चाभविो गभ ााभवदा ।ववधृ े स तदा गभ ः के कृगितय था ॥ ०५३ ॥

तजेसा त गभ गा िवलचतेना ।सतंापमगमीं सा सोढुं न शशाक ह ॥ ०५४ ॥

आिहतेलननेाथ गभ तजेःसमिते ।गायामसरुः किरैवं नादमुजृत ् ॥ ०५५ ॥

अबुापिततनेाथ नादने िवपलेुन सा ।िवोानयना गा िवतुलोचना ॥ ०५६ ॥

४०४ दानधम पव

िवसा नाशकभ सधंारियतमुाना ॥ ०५६ ॥

सा त ु तजेःपरीताी कमाना च जावी ।उवाच वचनं िव तदा गभ बलोता ॥ ०५७ ॥

न ते शाि भगवंजेसोऽ िवधारणे ॥ ०५७ ॥

िवमढूाि कृतानने तथाां कृतं परम ।्िवला चाि भगवंजेो नं च मऽेनघ ॥ ०५८ ॥

धारणे ना शाहं गभ तपतां वर ।उऽेहिममं ःखा त ु कामाथन ॥ ०५९ ॥

न चतेसोऽि संश मम दवे िवभावसो ।आपदथ िह सबंः ससुूोऽिप महातु े ॥ ०६० ॥

यद गणुसपंिमतरं वा ताशन ।वे तदहं मे धमा धम च केवलौ ॥ ०६१ ॥

तामवुाच ततो विधा य तां धाय तामयम ।्गभ मजेसा युो महागणुफलोदयः ॥ ०६२ ॥

शा िस मह कृां वोढुं धारियत ुं तथा ।न िह त े िकिदां मेतोधारणात े ॥ ०६३ ॥

सा विना वाय माणा दवेैािप सिररा ।समुसज तं गभ मरेौ िगिरवरे तदा ॥ ०६४ ॥

समथा धारणे चािप तजेःधिष ता ।नाशकं तदा गभ सधंारियतमुोजसा ॥ ०६५ ॥

अाय ०८४ ४०५

सा समुृ तं ःखाीवैानरभम ।्दशयामास चािां तदा गां भगृूह ॥ ०६६ ॥

प सिरतां ेां किभ ः सखुोदयः ॥ ०६६ ॥

कीवणऽिप वा दिेव कीपू यते ।तजेसा केन वा युः सव मतेवीिह मे ॥ ०६७ ॥

गोवाच ॥

जातपः स गभ व ै तजेसा िमवानल ।सवुण िवमलो दीः पव तं चावभासयत ् ॥ ०६८ ॥

पोलिविमाणां दानािमव शीतलः ।गोऽ स कदानां तुो व ै तपतां वर ॥ ०६९ ॥

तजेसा त गभ भारवे रिमिभः ।यं पिरससंृ ं पिृथां पव तषे ु वा ॥ ०७० ॥

तव कानीभतूं समायत ॥ ०७० ॥

पय धावत शलैां नदीः वणािन च ।दीपयजेसा च लैों सचराचरम ् ॥ ०७१ ॥

एवंपः स भगवाुे हवाहन ।सयू वैानरसमः काा सोम इवापरः ॥ ०७२ ॥

एवमुा त ु सा दवेी तवैारधीयत ॥ ०७२ ॥

पावकािप तजेी कृा काय िदवौकसाम ।्जगामें ततो दशें तदा भाग वनन ॥ ०७३ ॥

४०६ दानधम पव

एतःै कम गणुलैके नामाःे पिरगीयते ।िहरयरतेा इित व ै ऋिषिभिव बधुैथा ॥ ०७४ ॥

पिृथवी च तदा दवेी ाता वसमुतीित व ै ॥ ०७४ ॥

स त ु गभ महातजेा गाेयः पावकोवः ।िदं शरवणं ा ववधृऽेतुदशनः ॥ ०७५ ॥

दशःु कृिकां त ु बालाकसशिुतम ।्जातहेा तं बालं पपुषुःु िववःै ॥ ०७६ ॥

ततः स काि केयमवाप परमिुतः ।ातां चािप गहुावासाहुोऽभवत ् ॥ ०७७ ॥

एवं सवुण मुमपं जातवदेसः ।त जानूदं ें दवेानामिप भषूणम ् ॥ ०७८ ॥

ततःभिृत चातेातपमदुातम ।्यवुण स भगवानिरीशः जापितः ॥ ०७९ ॥

पिवाणां पिवं िह कनकं िजसम ।अीषोमाकं चवै जातपमदुातम ् ॥ ०८० ॥

रानामुमं रं भषूणानां तथोमम ।्पिवं च पिवाणां मलानां च मलम ् ॥ ०८१ ॥

अाय ०८५ ४०७

अाय ०८५विस उवाच ॥

अिप चदें परुा राम तुं म े दशनम ।्िपतामह यृं णः परमानः ॥ ००१ ॥

दवे महतात वाण िबतनमु ।्ऐय वाणे राम शे वै भो ॥ ००२ ॥

आजममु ुनयः सव दवेाािपरुोगमाः ।याािन च सवा िण वषार मिूत मान ् ॥ ००३ ॥

मिूत मि च सामािन यजूिंष च सहशः ।ऋवदेागम पदमिवभिूषतः ॥ ००४ ॥

लणािन राः ोभा िनं रभयः ।ओारावसे े िनहहौ तथा ॥ ००५ ॥

वदेा सोपिनषदो िवा सािवथािप च ।भतूं भं भिव दधार भगवािवः ॥ ००६ ॥

जुाथाानं यमवे तदा भो ॥ ००६ ॥

दवेप का दवेानां चवै मातरः ।आजमःु सिहता तदा भगृकुुलोह ॥ ००७ ॥

यं पशपुतःे ीता वण महानः ।यभंवु ु ता ा रतेः समपतिुव ॥ ००८ ॥

त शु िनाासंूृ भिूमतः ।

४०८ दानधम पव

ाषूा कराां व ै तिवे ताशन े ॥ ००९ ॥

ततिंवृ े से िलतपावके ।णो जुत ाभा वो बभवू ह ॥ ०१० ॥

मां च तं वुणे ितगृ सः ।आववािप सोऽजहुोृगनुन ॥ ०११ ॥

ततः सनयामास भतूामं स वीय वान ।्ततु तजेसाे लोकेष ु तजैसम ् ॥ ०१२ ॥

तमसामसा भावा ािप सं तथोभयम ।्सगणुजेसो िनं तमाकाशमवे च ॥ ०१३ ॥

सवभतूेथ तथा सं तजेथा तमः ।शेु तऽेौ तिं ु ारासंयः भो ॥ ०१४ ॥

पुषा वपषुा युा युाः सवजगै ुणःै ।भिृगवे भगृःु पवू मारेोऽिराभवत ् ॥ ०१५ ॥

अारसंयावै किविरपरोऽभवत ।्सह ालािभो भगृुाृगःु तृः ॥ ०१६ ॥

मरीिचो मरीिचु मारीचः कयपो भतू ।्अारेोऽिराात वालिखाः िशलोयात ् ॥ ०१७ ॥

अवैािेत च िवभो जातमिं वदिप ॥ ०१७ ॥

तथा भपोहेो िष गणसिंमताः ।वखैानसाः समुापःतुगणुेवः ॥ ०१८ ॥

अाय ०८५ ४०९

अतुोऽ समुाविनौ पसमंतौ ॥ ०१८ ॥

शषेाः जानां पतयः ोतो जिरे ।ऋषयो लोमकूपेः देाो मलाकम ् ॥ ०१९ ॥

एताारणादारिं सवा ु दवेताः ।ऋषयः तुसपंा वदेामायदशनात ् ॥ ०२० ॥

यािन दािण ते मासा िनया साः पसिताः ।अहोराा मुता ु िपं ोित वाणम ् ॥ ०२१ ॥

रौं लोिहतिमालिहतानकं तृम ।्तैिमित िवयें धमूा वसवः तृाः ॥ ०२२ ॥

अिच षो या ते ाथािदा महाभाः ।उिाे तथाारा य े िधषे ु िदिव िताः ॥ ०२३ ॥

आिदनाथ लोक तरं तवुम ।्सव कामदिमा हमदुावहत ् ॥ ०२४ ॥

ततोऽवीहादवेो वणः परमाकः ।मम सिमदं िदमहं गहृपितिह ॥ ०२५ ॥

ीिण पवूा यपािन मम तािन न सशंयः ।इित जानीत खगमा मम यफलं िह तत ् ॥ ०२६ ॥

अिवाच ॥

मदेः सतूािन मदायकृतािन च ।ममवै तापािन वणो वशाकः ॥ ०२७ ॥

४१० दानधम पव

अथावीोकगु ा लोकिपतामहः ।ममवै तापािन मम शंु तं िह तत ् ॥ ०२८ ॥

अहं वा च म होता शु चवै ह ।य बीजं फलं त शंु चेारणं मतम ् ॥ ०२९ ॥

ततोऽवुवेगणाः िपतामहमपुे व ै ।कृतािलपटुाः सव िशरोिभरिभव च ॥ ०३० ॥

वयं च भगवव जग सचराचरम ।्तववै सवाः सव तादििव भावसःु ॥ ०३१ ॥

वणेरो दवेो लभतां काममीितम ् ॥ ०३१ ॥

िनसगा णािप णो यादसां पितः ।जाह व ै भगृ ुं पवू मपं सयू वच सम ् ॥ ०३२ ॥

ईरोऽिरसं चारेपाथऽकयत ।्िपतामहपं व ै किवं जाह तिवत ् ॥ ०३३ ॥

तदा स वाणः ातो भगृःु सवकमकृत ।्आयेिराः ीमािवा ो महायशाः ॥ ०३४ ॥

भाग वािरसौ लोके लोकसतंानलणौ ॥ ०३४ ॥

एते िववराः सव जानां पतययः ।सव सतंानमतेषेािमदिमपुधारय ॥ ०३५ ॥

भगृो ु पुाास तुा भगृोग ुणःै ।वनो वशीष शिुचरौव थवै च ॥ ०३६ ॥

अाय ०८५ ४११

शुो वरेय िवभःु सवनिेत स ते ।भाग वा वाणाः सव यषेां वशं े भवानिप ॥ ०३७ ॥

अौ चािरसः पुा वाणाऽेदुाताः ।बहृितत वयः शािरवे च ॥ ०३८ ॥

घोरो िवपः सवंत ः सधुा चामः तृः ।एतऽेाविजाः सव ानिना िनरामयाः ॥ ०३९ ॥

ाण कवःे पुा वाणाऽेदुाताः ।अौ सवजयै ुा गणुै िवदः शभुाः ॥ ०४० ॥

किवः का िवु बिुमानशुनाथा ।भगृु िवरजावै काशी चो धमिवत ् ॥ ०४१ ॥

अौ किवसतुा ते े सव मिेभज गतम ।्जापतय एते िह जानां यिैरमाः जाः ॥ ०४२ ॥

एवमिरसवै कवे सवायःै ।भगृो भगृशुा ल वशंजःै सततं जगत ् ॥ ०४३ ॥

वणािदतो िव जाह भरुीरः ।किवं तात भगृ ुं चवै ताौ वाणौ तृौ ॥ ०४४ ॥

जाहािरसं दवेः िशखी तातुाशनः ।तादिरसो येाः सव एव तदयाः ॥ ०४५ ॥

ा िपतामहः पवू दवेतािभः सािदतः ।इमे नः सतंिरि जािभज गदीराः ॥ ०४६ ॥

सव जानां पतयः सव चािततपिनः ।

४१२ दानधम पव

सादािदमं लोकं तारियि शातम ् ॥ ०४७ ॥

तथवै वशंकता रव तजेोिववध नाः ।भवयेवुदिवषः सव वातयथा ॥ ०४८ ॥

दवेपधराः सौाः ाजापा महष यः ।आवुि तपवै चय परं तथा ॥ ०४९ ॥

सव िह वयमते े च तववै सवः भो ।दवेानां ाणानां च ं िह कता िपतामह ॥ ०५० ॥

मरीिचमािदतः कृा सव चवैाथ भाग वाः ।अपानीित संे मयाम िपतामह ॥ ०५१ ॥

ते ननेवै पणे जिनि वै जाः ।ापियि चाानं यगुािदिनधन े तथा ॥ ०५२ ॥

एवमतेरुा वृं त ये महानः ।दवेे लोकादौ वाण िबतनमु ् ॥ ०५३ ॥

अिा पशपुितः शव ः जापितः ।अरेपमतेै सवुण िमित धारणा ॥ ०५४ ॥

अभावे च कुव ि विानषे ु कानम ।्जामद माणा वदेिुतिनदशनात ् ॥ ०५५ ॥

कुशे जहुोिं सवुण त सिंतम ।्त े ीितकरीमिृं भगवां मते ॥ ०५६ ॥

तादिपराः सवा दवेता इित शुमु ।णो िह सतूोऽिररेिप च कानम ् ॥ ०५७ ॥

अाय ०८५ ४१३

ताे व ै यि सवुण धम दिश नः ।दवेताे यि समा इित नः तुम ् ॥ ०५८ ॥

त चातमसो लोका गतः परमां गितम ।्लके राजराने सोऽिभिषते भाग व ॥ ०५९ ॥

आिदोदयन े ा े िविधमपरुृतम ।्ददाित कानं यो व ै ःं ितहि सः ॥ ०६० ॥

ददािुदतमा े य पाा िवधयूत े ।माे ददतो ं हि पापमनागतम ् ॥ ०६१ ॥

ददाित पिमां संां यः सवुण धतृतः ।वािसोमानां सालोमपुयाित सः ॥ ०६२ ॥

सेषे ु चवै लोकेष ु ितां ातु े शभुाम ।्इह लोके यशः ा शापाा मोदत े ॥ ०६३ ॥

ततः सपंतऽेषे ुलोकेितमः सदा ।अनावतृगितवै कामचारी भवतु ॥ ०६४ ॥

न च रित तेः स शवैातु े महत ।्सवुण मयं दा लोकानाोित पुलान ् ॥ ०६५ ॥

युसनियािमािदोदयनं ित ।दाै तमिुय सवा ामामतु े ॥ ०६६ ॥

अििरवे ताः दान ं व ै सखुावहम ।्यथेगणुसपंं वत किमित तृम ् ॥ ०६७ ॥

४१४ दानधम पव

भी उवाच ॥

इुः स विसने जामदः तापवान ।्ददौ सवुण िवेो मुत च िकिषात ् ॥ ०६८ ॥

एते सव माातं सवुण महीपत े ।दान फलं चवै ज चामनुमम ् ॥ ०६९ ॥

तामिप िवेः य कनकं ब ।ददवुण नपृत े िकिषािमोिस ॥ ०७० ॥

तारकवधः

अाय ०८६यिुधिर उवाच ॥

उाः िपतामहनेहे सवुण िवधानतः ।िवरणे दान ये गणुाः िुतलणाः ॥ ००१ ॥

य ुकारणमुःे सवुण हे कीित तम ।्स कथं तारकः ाो िनधनं तवीिह मे ॥ ००२ ॥

उः स दवेतानां िह अव इित पािथ व ।न च तहे ते मृिुव रणे कीित तः ॥ ००३ ॥

एतिदाहं ोत ुं ः कुकुलोह ।

अाय ०८६ ४१५

कान तारकवधं परं कौतहूलं िह मे ॥ ००४ ॥

भी उवाच ॥

िवपकृा राजे दवेता ऋषयथा ।कृिकाोदयामासरुपभरणाय व ै ॥ ००५ ॥

न दवेतानां कािचि समथा जातवदेसः ।एकािप शा तं गभ सधंारियतमुोजसा ॥ ००६ ॥

षणां तासां ततः ीतः पावको गभ धारणात ।्ने तजेोिवसगण वीयण परमणे च ॥ ००७ ॥

ताु ष िका गभ पपुषुजुा तवदेसः ।ष वस ु तजेोऽःे सकलं िनिहतं भो ॥ ००८ ॥

तता वध मान कुमार महानः ।तजेसािभपरीताो न िचम लेिभरे ॥ ००९ ॥

ततजेःपरीताः सवा ः काल उपिते ।समं गभ सषुिुवरे कृिकाा नरष भ ॥ ०१० ॥

ततं षडिधान ं गभ मकेमागतम ।्पिृथवी ितजाह काीपरुसमीपतः ॥ ०११ ॥

स गभ िदसंानो दीिमाावकभः ।िदं शरवणं ा ववधृ े ियदशनः ॥ ०१२ ॥

दशःु कृिकां त ु बालं विसमिुतम ।्जातहेा सौहादा पुषुःु िववःै ॥ ०१३ ॥

४१६ दानधम पव

अभवाि केयः स लैोे सचराचरे ।ातां चाप गहुावासाहुोऽभवत ् ॥ ०१४ ॥

ततो दवेायिशंिश सिदगीराः ।ो धाता च िवु यः पषूाय मा भगः ॥ ०१५ ॥

अशंो िम साा वसवो वासवोऽिनौ ।आपो वायनु भो नािण हा रिवः ॥ ०१६ ॥

पथृतूािन चाािन यािन दवेाप णािन व ै ।आजमु तं ु ं कुमारं लनाजम ् ॥ ०१७ ॥

ऋषयुवुुवै गवा जगुथा ॥ ०१७ ॥

षडाननं कुमारं तं िषडं िजियम ।्पीनासं ं ादशभजुं पावकािदवच सम ् ॥ ०१८ ॥

शयानं शरगुं ा दवेाः सहिष िभः ।लेिभरे परमं हष मिेनरे चासरंु हतम ् ॥ ०१९ ॥

ततो दवेाः ियाय सव एव समाचरन ।्ीडतः ीडनीयािन दः पिगणां ह ॥ ०२० ॥

सपुणऽ ददौ पं मयरंू िचबिहणम ।्रासा दै वराहमिहषावभुौ ॥ ०२१ ॥

कुुटं चािसाशं ददौ वणः यम ।्चमाः ददौ मषेमािदो िचरां भाम ् ॥ ०२२ ॥

गवां माता च गा दवेी ददौ शतसहशः ।छागमिग ुणोपतेिमला पुफलं ब ॥ ०२३ ॥

अाय ०८६ ४१७

सधुा शकटं चवै रथं चािमतकूबरम ।्वणो वाणािाजुाददौ शभुान ् ॥ ०२४ ॥

िसहंारुेो ाां ीिपनोऽां दिंणः ॥ ०२४ ॥

ापदां बोरांछािण िविवधािन च ।रासासरुसघंा यऽेनजुमुमीरम ् ॥ ०२५ ॥

वध मान ं त ु तं ा ाथ यामास तारकः ।उपायबै िभह ुं नाशकािप तं िवभमु ् ॥ ०२६ ॥

सनेापने तं दवेाः पजूिया गहुालयम ।्शशसंिुव कारं तं त ै तारककािरतम ् ॥ ०२७ ॥

स िववृो महावीय दवेसनेापितः भःु ।जघानामोघया शा दानवं तारकं गहुः ॥ ०२८ ॥

तने तिुमारणे ीडता िनहतऽेसरुे ।सरुेः ािपतो राे दवेानां पनुरीरः ॥ ०२९ ॥

स सनेापितरवेाथ बभौ ः तापवान ।्ईशो गोा च दवेानां ियकृर च ॥ ०३० ॥

िहरयमिूत भ गवानषे एव च पाविकः ।सदा कुमारो दवेानां सनेापमवावान ् ॥ ०३१ ॥

तावुण मं रममुमम ।्सहजं काि केय वेजेः परं मतम ् ॥ ०३२ ॥

एवं रामाय कौर विसोऽकथयरुा ।

४१८ दानधम पव

तावुण दानाय यत नरािधप ॥ ०३३ ॥

रामः सवुण दा िह िवमुः सव िकिषःै ।ििवप े महानमवापासलुभं नरःै ॥ ०३४ ॥

ाकः

अाय ०८७यिुधिर उवाच ॥

चातवु य धमा मः ोयानघ ।तथवै मे ािविधं कृं िूह पािथ व ॥ ००१ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

यिुधिरणेवैमुो भीः शातंनवदा ।इमं ािविधं कृं वुमपुचमे ॥ ००२ ॥

भी उवाच ॥

णुाविहतो राजाकिममं शभुम ।्धं यशं पुीयं िपतयृं परंतप ॥ ००३ ॥

दवेासरुमनुाणां गवरगरसाम ।्िपशाचिकंनराणां च पूा व ै िपतरः सदा ॥ ००४ ॥

अाय ०८७ ४१९

िपतॄूािदतः पावेातंप यि व ै ।तावयने पुषः पजूयेदा ॥ ००५ ॥

अाहाय महाराज िपतणॄां ामुते ।तािमषणे िविधना िविधः थमकितः ॥ ००६ ॥

सवहःस ु ीये कृतःै ाःै िपतामहाः ।वािम त ु त े सवािां ितां गणुागणुान ् ॥ ००७ ॥

येहःस ु कृतःै ायै लं ातऽेनघ ।तव कीत ियािम यथाविबोध मे ॥ ००८ ॥

िपतनॄ ितपिद ायुागहृे ियः ।अिभपजाियो दशनीया बजाः ॥ ००९ ॥

ियो ितीयां जाये ततृीयायां त ु विनः ।चतुा ुपशवो भवि बहवो गहृे ॥ ०१० ॥

पां बहवः पुा जाये कुव तां नपृ ।कुवा णा ु नराः षां भवि िुतभािगनः ॥ ०११ ॥

कृिषभागी भवेां कुवा णः सम नपृ ।अां त ु कुवा णो वािणे लाभमायुात ् ॥ ०१२ ॥

नवां कुव तः ां भवकेशफं ब ।िववध े त ु दशम गावः ाािन कुव तः ॥ ०१३ ॥

कुभागी भवे ः कुव केादश नपृ ।वच िनः पुा जाये त वेमिन ॥ ०१४ ॥

४२० दानधम पव

ादयामीहमान िनमवे यते ।रजतं ब िचं च सवुण च मनोरमम ् ॥ ०१५ ॥

ातीनां त ु भवेेः कुव ां योदशीम ।्अवयं त ु यवुानोऽ मीये नरा गहृे ॥ ०१६ ॥

युभागी भवे ः ां कुवतदु शीम ।्अमावाां त ु िनवपवा ामानवायुात ् ॥ ०१७ ॥

कृपे दशादौ वज िया चतदु शीम ।्ाकमिण ितः ःु शा न तथतेराः ॥ ०१८ ॥

यथा चवैापरः पः पवू पाििशते ।तथा ा पवूा ादपराो िविशते ॥ ०१९ ॥

अाय ०८८यिुधिर उवाच ॥

िकं िं िपतृो व ै भवयमीर ।िकं हिविररााय िकमानाय कते ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

हविष ाके त ु यािन ािवदो िवः ।तािन मे ण ु काािन फलं चषैां यिुधिर ॥ ००२ ॥

अाय ०८८ ४२१

ितलैिहयवमैा षरैिमू लफलैथा ।दने मासं ीये ाने िपतरो नपृ ॥ ००३ ॥

वध मानितलं ामयं मनरुवीत ।्सववे त ु भोषे ु ितलाः ाधातः तृाः ॥ ००४ ॥

ौ मासौ त ु भवेिृम ःै िपतगृण ह ।ीासानािवकेनाातमुा ं शशने त ु ॥ ००५ ॥

आजने मासाीये पवै िपतरो नपृ ।वाराहणे त ु षमासा व ै शाकुनने त ु ॥ ००६ ॥

मासानौ पाष तने रौरवणे नववै त ु ।गवय तु मासंने तिृः ाशमािसकी ॥ ००७ ॥

मासानकेादश ीितः िपतणॄां मािहषणे त ु ।गने दे ाे त ु सवंरिमहोते ॥ ००८ ॥

यथा गं तथा यंु पायसं सिप षा सह ।वाीणस मासंने तिृा दशवािष की ॥ ००९ ॥

आनाय भवें खमासं ं िपतृय े ।कालशाकं च लौहं चाानं छाग उते ॥ ०१० ॥

गाथाा गायि िपतगृीता यिुधिर ।सनुमारो भगवारुा मभाषत ॥ ०११ ॥

अिप नः स कुले जायाो नो दायोदशीम ।्मघास ु सिप षा यंु पायसं दिणायन े ॥ ०१२ ॥

आजने वािप लौहने मघावे यततः ।

४२२ दानधम पव

हिायास ु िविधवणजनवीिजतम ् ॥ ०१३ ॥

एा बहवः पुा यकेोऽिप गयां जते ।्यासौ िथतो लोकेकरणो वटः ॥ ०१४ ॥

आपो मलंू फलं मासंमं वािप िपतृय े ।यििधसुिंमं तदानाय कते ॥ ०१५ ॥

अाय ०८९भी उवाच ॥

यमु यािन ाािन ोवाच शशिबवे ।तािन मे ण ु काािन नषे ु पथृथृक ् ॥ ००१ ॥

ां यः कृिकायोग े कुवत सततं नरः ।अीनाधाय सापो यजते िवगतरः ॥ ००२ ॥

अपकामो रोिहयामोजामो मगृोमे ।ूरकमा ददामाा यां मानवो भवते ् ॥ ००३ ॥

कृिषभागी भवे ः कुव ां पनुव सौ ।पिुकामोऽथ पुणे ामीहते मानवः ॥ ००४ ॥

आषेायां ददां वीराुाजायते ।ातीनां त ु भवेेो मघास ु ामावपन ् ॥ ००५ ॥

फनुीष ु ददां सभुगः ादो भवते ।्

अाय ०८९ ४२३

अपभागुरास ु हने फलभावते ् ॥ ००६ ॥

िचायां त ु ददां लभूेपवतः सतुान ।्ाितयोग े िपतनॄ वािणमपुजीवित ॥ ००७ ॥

बपुो िवशाखास ु िपमीहवेरः ।अनरुाधास ु कुवा णो राजचं वत यते ् ॥ ००८ ॥

आिदपं जे ेायामपवज यन ।्नरः कुकुले ादमपरुःसरः ॥ ००९ ॥

मलेू ारोयमत यशोऽषाढानुमम ।्उरास ुषाढास ु वीतशोकरेहीम ् ॥ ०१० ॥

ां िभिजता कुव िां ेामवायुात ।्वणे त ु ददां े गेरां गितम ् ॥ ०११ ॥

राभागी धिनायां ायुाापदं नरः ।ने वाणे कुव िषििमवायुात ् ॥ ०१२ ॥

पवू ोपदाः कुव िवदेजािवकम ।्उराथ कुवा णो िवते गाः सहशः ॥ ०१३ ॥

बकृतं िवं िवते रवेत ितः ।अांायजु े विे भरणीायुमम ् ॥ ०१४ ॥

इमं ािविधं ुा शशिबथाकरोत ।्अेशनेाजयािप मह सोऽनशुशास ह ॥ ०१५ ॥

४२४ दानधम पव

अाय ०९०यिुधिर उवाच ॥

कीशेः दातं भवेां िपतामह ।िजेः कुशा ल ते ाातमुहिस ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

ाणा परीते ियो दानधम िवत ।्दवै े कम िण िपे त ुामाः परीणम ् ॥ ००२ ॥

दवेताः पजूयीह दवैनेवैहे तजेसा ।उपे तावेेः सवो दापयेरः ॥ ००३ ॥

ाे थ महाराज परीेाणाधुः ।कुलशीलवयोपिैव यािभजनने च ॥ ००४ ॥

एषामे पिषाथाे पिपावनाः ।अपाेया ु य े राजीत ियािम ताणु ॥ ००५ ॥

िकतवो णूहा यी पशपुालो िनराकृितः ।ामेो वाध ुिषको गायनः सविवयी ॥ ००६ ॥

अगारदाही गरदः कुडाशी सोमिवयी ।सामिुको राजभृिैलकः कूटकारकः ॥ ००७ ॥

िपा िववदमान य चोपपितगृ हे ।अिभशथा नेः िशं योपजीवित ॥ ००८ ॥

पवकार सचूी च िमुारदािरकः ।

अाय ०९० ४२५

अतानामपुाायः काडपृथवै च ॥ ००९ ॥

िभय पिरामेः शनुा द एव च ।पिरिवि य ाुमा गुतगः ॥ ०१० ॥

कुशीलवो दवेलको नयै जीवित ॥ ०१० ॥

एतािनह िवजानीयादपाेयािजाधमान ।्शूाणामपुदशें च य े कुव चतेसः ॥ ०११ ॥

षिं काणः शतं षढः िी यावपयित ।पां समपुिवायां तावषूयत े नपृ ॥ ०१२ ॥

यिेतिशरा भेु येु दिणामखुः ।सोपान येु सव िवादासरुम ् ॥ ०१३ ॥

असयूता च यं य ािवविज तम ।्सव तदसरुेाय ा भागमकयत ् ॥ ०१४ ॥

ान पिषा नावेरेथन ।तािरवतृ े दािलांावकीरयते ् ॥ ०१५ ॥

ितलादान े च ादा य े च ोधवशा गणाः ।यातधुानाः िपशाचा िवि तिवः ॥ ०१६ ॥

यावपः पां व ै भुानाननपुयित ।तावलाशंयित दातारं त बािलशम ् ॥ ०१७ ॥

इमे त ु भरते िवयेाः पिपावनाः ।य े तावािम परीहे तािजान ् ॥ ०१८ ॥

४२६ दानधम पव

वदेिवाताता ाणाः सव एव िह ।पाेयाां ु वािम येाे पिपावनाः ॥ ०१९ ॥

िणािचकेतः पाििसपुण ः षडिवत ।्दयेानसुतंानछोगो ेसामगः ॥ ०२० ॥

मातािपोय वयः ोियो दशपूषः ।ऋतकुालािभगामी च धम पीष ु यः सदा ॥ ०२१ ॥

वदेिवातातो िवः पिं पनुातु ॥ ०२१ ॥

अथविशरसोऽतेा चारी यततः ।सवादी धम शीलः कमिनरत यः ॥ ०२२ ॥

ये च पुयषे ु तीथष ुअिभषकेकृतमाः ।मखषे ु च समषे ु भववभथृातुाः ॥ ०२३ ॥

अोधना अचपलाः ाा दाा िजतिेयाः ।सव भतूिहता य े च ाेतेािमयते ् ॥ ०२४ ॥

एतषे ु दममते े व ै पिपावनाः ॥ ०२४ ॥

इमे परे महाराज िवयेाः पिपावनाः ।यतयो मोधम ा योगाः सचुिरतताः ॥ ०२५ ॥

ये चिेतहासं यताः ावयि िजोमान ।्य े च भािवदः केिचे च ाकरणे रताः ॥ ०२६ ॥

अधीयते परुाणं य े धम शाायथािप च ।अधी च यथाायं िविधव कािरणः ॥ ०२७ ॥

अाय ०९० ४२७

उपपो गुकुले सवादी सहदः ।अः सवष ु वदेषे ु सव वचनषे ु च ॥ ०२८ ॥

यावदते े पयि पाावनुतु ।ततो िह पावनााः पिपावन उते ॥ ०२९ ॥

ोशादध ततृीया ु पावयदेके एव िह ।दयेानसुतंान इित िवदो िवः ॥ ०३० ॥

अनिृगनपुाायः स चदेासनं जते ।्ऋििरननुातः पा हरित ृतम ् ॥ ०३१ ॥

अथ चेदेिववः पिदोषिैव विज तः ।न च ािततो राजिपावन एव सः ॥ ०३२ ॥

तावयने परीामयिेजान ।्कमिनरताााुले जातातुान ् ॥ ०३३ ॥

य िमधानािन ाािन च हविष च ।न ीणाित िपतॄवेाग च न स गित ॥ ०३४ ॥

य ाे कुत े सतािन ; न दवेयानने पथा स याित ।स व ै मुः िपलं बनाा ; गा ोकावते ािमः ॥ ०३५ ॥

तािं ाकृाियते ; दािेः सहाथ धनािन ।यं मते नवै श ुं न िमं ; तं मं भोजयेके ॥ ०३६ ॥

यथोषरे बीजमुं न रोहे ; चाोा ायुाीजभागम ।्एवं ां भुमनहमाण ै;न चहे नामु फलं ददाित ॥ ०३७ ॥

ाणो नधीयानणृाििरव शाित ।

४२८ दानधम पव

त ैां न दातं न िह भिन यते ॥ ०३८ ॥

सभंोजनी नाम िपशाचदिणा ; सा नवै दवेा िपतनॄपुिैत ।इहवै सा ाित ीणपुया ; शालारे गौिरव नवा ॥ ०३९ ॥

यथाौ शाे घतृमाजहुोित ; तवै दवेा िपतनॄपुिैत ।तथा दं नत न े गायन े च ; यां चानचृ े दिणामावणृोित ॥ ०४० ॥

उभौ िहनि न भनुि चषैा ; या चानचृ े दिणा दीयत े व ै ।आघातनी गिहतषैा पती ; तषेां तेाातयेवेयानात ् ॥ ०४१ ॥

ऋषीणां समयं िनं य े चरि यिुधिर ।िनिताः सव धम ाावेा ाणािः ॥ ०४२ ॥

ाायिना ऋषयो ानिनाथवै च ।तपोिना बोाः कम िना भारत ॥ ०४३ ॥

कािन ानिनेः िताािन भारत ।त ये ाणाः केिच िनित िह त े वराः ॥ ०४४ ॥

ये त ु िनि जषे ु न तााषे ु भोजयते ।्ाणा िनिता राजिुपुषं कुलम ् ॥ ०४५ ॥

वखैानसानां वचनमषृीणां यूत े नपृ ।रादवे परीते ाणादेपारगान ् ॥ ०४६ ॥

ियाा यिद वा ेांषे ु तामावपते ् ॥ ०४६ ॥

यः सहं सहाणां भोजयदेनचृां नरः ।एकािवीतः सवा नहित भारत ॥ ०४७ ॥

अाय ०९१ ४२९

अाय ०९१यिुधिर उवाच ॥

केन सितं ां किाले िकमाकम ।्भृविरसके काले मिुनना कतरणे वा ॥ ००१ ॥

कािन ाषे ु वा िन तथा मलूफलािन च ।धाजाित का वा ते िूह िपतामह ॥ ००२ ॥

भी उवाच ॥

यथा ां संवृं यिाले यदाकम ।्यने सितं चवै ते ण ु जनािधप ॥ ००३ ॥

ायभंवुोऽिः कौर परमिष ः तापवान ।्त वशंे महाराज दाये इित तृः ॥ ००४ ॥

दाये पुोऽभिूिमना म तपोधनः ।िनमेाभवुः ीमााम िया वतृः ॥ ००५ ॥

पणू वष सहाे स कृा रं तपः ।कालधम परीताा िनधनं समपुागतः ॥ ००६ ॥

िनिमु कृा शौचािन िविधने कम णा ।सतंापमगमीं पुशोकपरायणः ॥ ००७ ॥

अथ कृोपहाया िण चतदु यां महामितः ।

४३० दानधम पव

तमवे गणयोकं िवरा े बुत ॥ ००८ ॥

तासीितबु शोकेन िपिहतानः ।मनः सं िवषये बिुिव रगािमनी ॥ ००९ ॥

ततः सियामास ाकं समािहतः ।यािन तवै भोािन मलूािन च फलािन च ॥ ०१० ॥

उािन यािन चाािन यािन चेािन त ह ।तािन सवा िण मनसा िविनि तपोधनः ॥ ०११ ॥

अमावाां महाा िवानाना पिूजतान ।्दिणावित काः सवा बसृीः यमथाकरोत ् ॥ ०१२ ॥

स िवांतो भोे यगुपमपुानयत ।्ऋते च लवणं भों यामाकां ददौ भःु ॥ ०१३ ॥

दिणाातो दभा िवरषे ु िनविेशताः ।पादयोवै िवाणां य े मपुभुत े ॥ ०१४ ॥

कृा च दिणााै दभा ुयतः शिुचः ।ददौ ीमत े िपडं नामगोमदुाहरन ् ॥ ०१५ ॥

तृा स मिुनेो धम सरमानः ।पाापने महता तमानोऽिचयत ् ॥ ०१६ ॥

अकृतं मिुनिभः पवू िकं मयतैदनिुतम ।्कथं न ु शापने न मां दहयेुा णा इित ॥ ०१७ ॥

ततः सियामास वशंकता रमानः ।ातमाथा चािराजगाम तपोधनः ॥ ०१८ ॥

अाय ०९१ ४३१

अथािं तथा ा पुशोकेन किश तम ।्भशृमाासयामास वाििरािभरयः ॥ ०१९ ॥

िनमे सितऽेयं िपतयृपोधनः ।मा त े भूीः पवू ो धमऽयं णा यम ् ॥ ०२० ॥

सोऽयं यभंिुविहतो धम ः सितया ।ऋतेयभंवुः कोऽः ायें िविधमाहरते ् ॥ ०२१ ॥

आाािम च ते भयूः ायें िविधमुमम ।्यभंिुविहतं पु तु िनबोध मे ॥ ०२२ ॥

कृािकरणं पवू मपवू तपोधन ।ततोऽय े च सोमाय वणाय च िनशः ॥ ०२३ ॥

िवदेवेा ये िनं िपतिृभः सह गोचराः ।तेः सिता भागाः यमवे यभंवुा ॥ ०२४ ॥

ोता चहे पिृथवी िनवापहे धािरणी ।वैवी कायपी चिेत तथवैहेायिेत च ॥ ०२५ ॥

उदकानयन े चवै ोतो वणो िवभःु ।ततोऽिवै सोम आाािवह तऽेनघ ॥ ०२६ ॥

दवेा ु िपतरो नाम िनिम ता व ैयभंवुा ।ऊपाः समुहाभागाषेां भागाः किताः ॥ ०२७ ॥

ते ानेामाना व ै िवमुे ह िकिषात ।्सकः िपतवृशं ु पवू ः यभंवुा ॥ ०२८ ॥

४३२ दानधम पव

िव े चािमखुा दवेाः संाताः पवू मवे त े ।तषेां नामािन वािम भागाहा णां महानाम ् ॥ ०२९ ॥

सहः कृितिव पाा च पुयकृावनथा ।ािः मेः समहू िदसानुथवै च ॥ ०३० ॥

िववाीय वाीमाीित माृत एव च ।िवपवू ः सोमपवू सयू ीिेत नामतः ॥ ०३१ ॥

सोमपः सयू सािवो दाा पुरीयकः ।उीनाभो नभोद िवायदुिरवे च ॥ ०३२ ॥

चमहूरः सवुषे ोमािरः शरो भवः ।ईशः कता कृितद ो भवुनो िदकमकृत ् ॥ ०३३ ॥

गिणतः पवीय आिदो रिममांथा ।सकृोमवचा िवकृिवरवे च ॥ ०३४ ॥

अनगुोा सगुोा च ना चेर एव च ।िजताा मिुनवीय दीलोमा भयरः ॥ ०३५ ॥

अितकमा तीत दाता चाशंमुांथा ।शलैाभः परमोधी धीरोी भपूितथा ॥ ०३६ ॥

जी वी वरी चवै िवदेवेाः सनातनाः ।कीित ताे महाभागाः काल गितगोचराः ॥ ०३७ ॥

अायेािन धाािन कोवाः पलुकाथा ।िहु षे ुशाकेष ु पलाडुं लशनु ं तथा ॥ ०३८ ॥

पलाडुः सौभनकथा गृनकादयः ।

अाय ०९२ ४३३

कूाडजालाब ुं च कृं लवणमवे च ॥ ०३९ ॥

ां वाराहमासं ं च यवैाोितं भवते ।्कृाजाजी िवडवै शीतपाकी तथवै च ॥ ०४० ॥

अरााथा वा इह ाटकािन च ॥ ०४० ॥

वज येवणं सव तथा जफूलािन च ।अवतुाविदतं तथा ाषे ु वज यते ् ॥ ०४१ ॥

िनवाप े हके वा गिहतं च दशनम ।्िपतरवै दवेा नािभनि तिवः ॥ ०४२ ॥

चडालपचौ व िनवाप े समपुिते ।काषायवासी कुी वा पिततो हािप वा ॥ ०४३ ॥

सीण योिनिव सबंी पितत यः ।वज नीया बधुरैते े िनवाप े समपुिते ॥ ०४४ ॥

इवेमुा भगवावशंजमिृषं परुा ।िपतामहसभां िदां जगामािपोधनः ॥ ०४५ ॥

अाय ०९२भी उवाच ॥

तथा िवधौ वृ े त ु सव एव महष यः ।िपतयृानकुव िविधने कम णा ॥ ००१ ॥

४३४ दानधम पव

ऋषयो धम िनाु कृा िनवपनातु ।तप णं चाकुव तीथा ोिभय तताः ॥ ००२ ॥

िनवापदैयमानै चातवु यन भारत ।तिप ताः िपतरो दवेाे नां जरयि व ै ॥ ००३ ॥

अजीणनािभहे त े दवेाः िपतिृभः सह ।सोममवेाप िनवापाािभपीिडताः ॥ ००४ ॥

तऽेवुोममासा िपतरोऽजीण पीिडताः ।िनवापाने पीामः येो नोऽ िवधीयताम ् ॥ ००५ ॥

ताोमः वुाचाथ येदेीितं सरुाः ।यभंसूदनं यात स वः येो िवधाित ॥ ००६ ॥

ते सोमवचनावेाः िपतिृभः सह भारत ।मेे समासीन ं िपतामहमपुागमन ् ॥ ००७ ॥

िपतर ऊचःु ॥

िनवापाने भगवशृं पीामहे वयम ।्सादं कु नो दवे येो नः सिंवधीयताम ् ॥ ००८ ॥

इित तषेां वचः ुा यभंिूरदमवीत ।्एष मे पा तो विय ुेयो िवधाित ॥ ००९ ॥

अिवाच ॥

सिहताात भोामो िनवाप े समपुिते ।जरियथ चां मया साध न सशंयः ॥ ०१० ॥

अाय ०९२ ४३५

एतुा त ु िपतरते िवराभवन ।्एताारणााःे ानं दीयत े नपृ ॥ ०११ ॥

िनव े चािपवू व ै िनवाप े पुषष भ ।न रासां व ै िनवापं धष यतु ॥ ०१२ ॥

रािंस चापवत े िते दवे े िवभावसौ ॥ ०१२ ॥

पवू िपडं िपतदु ातो दाितामहे ।िपतामहाय च तत एष ािविधः तृः ॥ ०१३ ॥

यूााे च सािव िपडे िपडे समािहतः ।सोमायिेत च वं तथा िपतमृतिेत च ॥ ०१४ ॥

रजला च या नारी िता कण यो या ।िनवाप े नोपितते साा नावशंजाः ॥ ०१५ ॥

जलं तरमाण कीत यते िपतामहान ।्नदीमासा कुवत िपतणॄां िपडतप णम ् ॥ ०१६ ॥

पवू वशंजानां त ु कृािप णं पनुः ।सुबंिवगा णां ततो दालािलम ् ॥ ०१७ ॥

काषगोयगुनेाथ येुन तरतो जलम ।्िपतरोऽिभलषे व ै नावं चािधरोहतः ॥ ०१८ ॥

सदा नािव जलं ताः यि समािहताः ॥ ०१८ ॥

मासाध कृप कुया िवपनािन व ै ।पिुरायुथा वीय ीवै िपतवृित नः ॥ ०१९ ॥

४३६ दानधम पव

िपतामहः पलु विसः पलुहथा ।अिरा तुवै कयप महानिृषः ॥ ०२० ॥

एते कुकुले महायोगेराः तृाः ॥ ०२० ॥

एते च िपतरो राजषे ािविधः परः ।तेा ु िपडसबंाुे तने कम णा ॥ ०२१ ॥

इषेा पुषे ाोिय थागमम ।्ािपता पवू िनिदा दान ं वातः परम ् ॥ ०२२ ॥

तिवशषेाः

अाय ०९३यिुधिर उवाच ॥

िजातयो तोपतेा हिवे यिद भुत े ।अं ाणकामाय कथमतेितामह ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

अवदेोतावै भुानाः काय कािरणः ।वदेोेष ु त ु भुाना ता यिुधिर ॥ ००२ ॥

यिुधिर उवाच ॥

अाय ०९३ ४३७

यिददं तप इापवासं पथृजनाः ।तपः ादतेिदह व ै तपोऽािप िकं भवते ् ॥ ००३ ॥

भी उवाच ॥

मासाध मासौ नोपवसेपो मते जनः ।आतोपघाती यो न तपी न धमिवत ् ॥ ००४ ॥

ागािप च सपंिः िशते तप उमम ।्सदोपवासी च भवेचारी तथवै च ॥ ००५ ॥

मिुन ादा िवो दवेांवै सदा यजते ।्कुटुिको धम कामः सदा भारत ॥ ००६ ॥

अमतृाशी सदा च ािवी च सदा भवते ।्ऋतवादी सदा च ाियत सदा भवते ् ॥ ००७ ॥

िवघसाशी सदा च ादा चवैाितिथियः ।अमासंाशी सदा च ािवी च सदा भवते ् ॥ ००८ ॥

यिुधिर उवाच ॥

कथं सदोपवासी ाचारी च पािथ व ।िवघसाशी कथं च ाथं चवैाितिथियः ॥ ००९ ॥

भी उवाच ॥

अरा सायमाशं च ातराशं तथवै च ।सदोपवासी भवित यो न भेुऽरा पनुः ॥ ०१० ॥

४३८ दानधम पव

भाया गचारी सदा भवित चवै ह ।ऋतवादी सदा च ाानशील मानवः ॥ ०११ ॥

अभयथृा मासंममासंाशी भवतु ।दान ं ददिवी ाद िदवापन ् ॥ ०१२ ॥

भृाितिथष ु यो भेु भुवु नरः सदा ।अमतृं केवलं भेु इित िवि यिुधिर ॥ ०१३ ॥

अभुवु नााित ाणषे ु त ु यो नरः ।अभोजनने तनेा िजतः ग भवतु ॥ ०१४ ॥

दवेे िपतृ भृेोऽितिथिभः सह ।अविशािन यो भेु तमािव घसािशनम ् ॥ ०१५ ॥

तषेां लोका पय ाः सदन े णः तृाः ।उपिता रोिभग व जनािधप ॥ ०१६ ॥

दवेताितिथिभः साध िपतिृभोपभुत े ।रमे पुपौै तषेां गितरनुमा ॥ ०१७ ॥

ितहदोषाः

अाय ०९४यिुधिर उवाच ॥

अाय ०९४ ४३९

ाणेः यि दानािन िविवधािन च ।दातृितहीोवा को िवशषेः िपतामह ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

साधोय ः ितगृीयाथवैासाधतुो िजः ।गणुवदोषः ािग ुण े त ु िनमित ॥ ००२ ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्वषृादभ सवंादं सषणां च भारत ॥ ००३ ॥

कयपोऽिव िस भराजोऽथ गौतमः ।िवािमो जमदिः साी चवैाती ॥ ००४ ॥

सवषामथ तषेां त ु गडाभूम कािरका ।शूः पशसुखवै भता चाा बभवू ह ॥ ००५ ॥

ते व ै सव तपः परुा चेम हीिममाम ।्समािधनोपिशो लोकं सनातनम ् ॥ ००६ ॥

अथाभवदनाविृम हती कुनन ।कृाणोऽभव लोकोऽयं व ै धुाितः ॥ ००७ ॥

कििं परुा ये याने िशिबसनूनुा ।दिणाथऽथ ऋिो दः पुो िनजः िकल ॥ ००८ ॥

तिालेऽथ सोऽायिुदामगमभो ।त े तं धुािभसतंाः पिरवायपतिरे ॥ ००९ ॥

यााजमथो ा गतासमुिृषसमाः ।अपच तदा ाां धुाता ः िकल भारत ॥ ०१० ॥

४४० दानधम पव

िनरा े म लोकेऽिाानं त े परीवः ।कृामापिेदरे विृमहतेोपिनः ॥ ०११ ॥

अटमानोऽथ तााग पचमानाहीपितः ।राजा शैो वषृादिभ ः ियमानादश ह ॥ ०१२ ॥

वषृादिभ वाच ॥

ितहारयित पिुव ितगृताम ।्मिय यिते िवं तणुं तपोधनाः ॥ ०१३ ॥

ियो िह मे ाणो याचमानो ; दामहं वोऽतरीसहम ।्एकैकशः सवषृाः संसतूाः ; सवषां व ै शीगाः तेलोमाः ॥ ०१४ ॥

कुलंभराननडुहः शतशंता ;युा भुावशोऽहं ददािन ।पृीवाहाीवरांवै ताव ;दा गृो धनेवः सुता ॥ ०१५ ॥

वराामाीिहयवं रसां ; रं चालुभं िकं ददािन ।मा ाभे भावमवें कुं ; पुथ व ै िकं याहं वः ॥ ०१६ ॥

ऋषय ऊचःु ॥

राजितहो राो माादो िवषोपमः ।तानमानः कां कुष े नः लोभनम ् ॥ ०१७ ॥

ं िह दवैतिमव ाणं समपुाितम ।्अमलो षे तपसा ीतः ीणाित दवेताः ॥ ०१८ ॥

अापीह तपो जात ु ाणोपजायते ।ताव इव िनद ााो राजितहः ॥ ०१९ ॥

अाय ०९४ ४४१

कुशलं सह दानने राजुसदा तव ।अिथ ो दीयतां सव िमुा त े ततो ययःु ॥ ०२० ॥

अपमवे तासंमभूषेां च धीमताम ।्अथ िहा ययःु सव वनमाहारकािणः ॥ ०२१ ॥

ततः चोिदता राा वनं गा मिणः ।चीयोरािण दानं दात ुं चमःु ॥ ०२२ ॥

उरायथाािन हमेगभा यपुाहरन ।्भृाषेां ततािन ािहतमुपुावन ् ॥ ०२३ ॥

गुणीित िविदाथ न ाायिरवीत ।्न हे मढूिवाना न हे मबुयः ॥ ०२४ ॥

हमैानीमािन जानीमः ितबुाः जागमृः ॥ ०२४ ॥

इह तेपादं े ाटुकोदयम ।्अितामवेतैे चहे सखुेनुा ॥ ०२५ ॥

विस उवाच ॥

शतने िनं गिणतं सहणे च सिंमतम ।्यथा ब तीि पािपां लभते गितम ् ॥ ०२६ ॥

कयप उवाच ॥

यिृथां ीिहयवं िहरयं पशवः ियः ।सव तालमके तािामं जते ् ॥ ०२७ ॥

४४२ दानधम पव

भराज उवाच ॥

उ रोः ं वध मान वध त े ।ाथ ना पुषवे त माा न िवते ॥ ०२८ ॥

गौतम उवाच ॥

न तोके मि योकं ितपरूयते ।्समुकः पुषो न कदाचन पयू त े ॥ ०२९ ॥

िवािम उवाच ॥

कामं कामयमान यदा कामः समृते ।अथनैमपरः कामृा िवित बाणवत ् ॥ ०३० ॥

जमदिवाच ॥

ितहे सयंमो व ै तपो धारयत े वुम ।्तनं ाणहे मान िववते ् ॥ ०३१ ॥

अवुाच ॥

धमा थ सयो यो व ै ाणां पसमंतः ।तपःसय एवहे िविशो सयात ् ॥ ०३२ ॥

गडोवाच ॥

उािदतो भयााितीमे ममेराः ।बलीयासंो ब लविभेहमतः परम ् ॥ ०३३ ॥

पशसुख उवाच ॥

अाय ०९४ ४४३

यै धम परं नाि ाणानं िवः ।िवनयाथ सिुवासंमपुासयें यथातथम ् ॥ ०३४ ॥

ऋषय ऊचःु ॥

कुशलं सह दानाय तै य जा इमाः ।फलापुिधयुािन य एवं नः यिस ॥ ०३५ ॥

भी उवाच ॥

इुा हमेगभा िण िहा तािन फलािन त े ।ऋषयो जमरु सव एव धतृताः ॥ ०३६ ॥

मिणः ऊचःु ॥

उपिधं शमानाे िहमेािन फलािन व ै ।ततोऽनेवै गि िविदतं तऽे ु पािथ व ॥ ०३७ ॥

इुः स त ु भृैवैृ षादिभ कुोप ह ।तषेां संितकत ु च सवषामगमहृम ् ॥ ०३८ ॥

स गाहवनीयऽेौ तीं िनयममाितः ।जहुाव सृंतां मरैकैेकामाितं नपृः ॥ ०३९ ॥

तादःे समुौ कृा लोकभयरी ।ता नाम वषृादिभ या तधुानीथाकरोत ् ॥ ०४० ॥

सा कृा कालराीव कृतािलपिता ।वषृादिभ नरपितं िकं करोमीित चावीत ् ॥ ०४१ ॥

४४४ दानधम पव

वषृादिभ वाच ॥

ऋषीणां ग सानामाथवै च ।दासीभत ु दाा मनसा नाम धारय ॥ ०४२ ॥

ाा नामािन चतैषेां सवा नतेािनाशय ।िवनषे ु यथा रंै ग यिेतं तव ॥ ०४३ ॥

सा तथिेत ितु यातधुानी िपणी ।जगाम तनं य िवचेे महष यः ॥ ०४४ ॥

शपथाायः

अाय ०९५भी उवाच ॥

अथािमखुा राजन े तिहष यः ।चरयो व ै मलूािन च फलािन च ॥ ००१ ॥

अथापयपुीनासंपािणपादमखुोदरम ।्पिरजं लूां पिराजं शनुःसखम ् ॥ ००२ ॥

अती त ु तं ा सवा ोपिचतं शभुा ।भिवतारो भवो व ै नवैिमवीषीन ् ॥ ००३ ॥

विस उवाच ॥

अाय ०९५ ४४५

नतैहे यथााकमिहोमिनतम ।्सायं ात होतं तने पीवानुःसखः ॥ ००४ ॥

अिवाच ॥

नतैहे यथााकं धुा वीय समाहतम ।्कृाधीतं नं च तने पीवानुःसखः ॥ ००५ ॥

िवािम उवाच ॥

नतैहे यथााकं शां जरवः ।अलसः ुरो मखू ने पीवानुःसखः ॥ ००६ ॥

जमदिवाच ॥

नतैहे यथााकं भिमनमवे च ।सि वािष कं िकिने पीवानुःसखः ॥ ००७ ॥

कयप उवाच ॥

नतैहे यथााकं चार सहोदराः ।दिेह दहेीित िभि तने पीवानुःसखः ॥ ००८ ॥

भराज उवाच ॥

नतैहे यथााकं बोरचतेसः ।शोको भाया पवादने तने पीवानुःसखः ॥ ००९ ॥

गौतम उवाच ॥

नतैहे यथााकं िकौशयें िह रावम ।्

४४६ दानधम पव

एकैकं व ै िवाषयं तने पीवानुःसखः ॥ ०१० ॥

भी उवाच ॥

अथ ा पिरा ताहषनुःसखः ।अिभग यथाायं पािणशमथाचरत ् ॥ ०११ ॥

पिरचया वन े तां त ु ुतीघातकािरकाम ।्अोने िनवेाथ ाित सहवै त े ॥ ०१२ ॥

एकिनयकाया चर वनािन त े ।आददानाः समृु मलूािन च फलािन च ॥ ०१३ ॥

कदािचिचरे वृरैिवरलवैृ ताम ।्शिुचवािरसोदां दशःु पिन शभुाम ् ॥ ०१४ ॥

बालािदवपःुःै पुरैपशोिभताम ।्वैय वण सशःै पपरैथावतृाम ् ॥ ०१५ ॥

नानािवधै िवहगजै लकरसिेविभः ।एकारामनादयेां सपूतीथा मकदमाम ् ॥ ०१६ ॥

वषृादिभ युा त ु कृा िवकृतदशना ।यातधुानीित िवाता पिन तामरत ॥ ०१७ ॥

शनुःसखसहाया ु िबसाथ त े महष यः ।पिनीमिभजमु े सव कृािभरिताम ् ॥ ०१८ ॥

तते यातधुान तां ा िवकृतदशनाम ।्ितां कमिलनीतीरे कृामचूमु हष यः ॥ ०१९ ॥

अाय ०९५ ४४७

एका ितिस का न ुं काथ िकं योजनम ।्पिनीतीरमाि िूह ं िकं िचकीष िस ॥ ०२० ॥

यातधुावुाच ॥

याि सानयुोगो मे न कत ः कथन ।आरिण मां पिा िव सव तपोधनाः ॥ ०२१ ॥

ऋषय ऊचःु ॥

सव एव धुाता ः न चाििदि नः ।भवाः समंत े सव गृीमिह िबसातु ॥ ०२२ ॥

यातधुावुाच ॥

समयने िबसानीतो गृीं कामकारतः ।एकैको नाम मे ोा ततो गृीत मािचरम ् ॥ ०२३ ॥

भी उवाच ॥

िवाय यातधुान तां कृामिृषवधिैषणीम ।्अिः धुापरीताा ततो वचनमवीत ् ॥ ०२४ ॥

अरािरःे सा रािया नाधीत े िर व ै ।अरािरििरवे नाम मे िवि शोभन े ॥ ०२५ ॥

यातधुावुाच ॥

यथोदातमते े मिय नाम महामनु े ।धा य मतेनसा गावतर पिनीम ् ॥ ०२६ ॥

४४८ दानधम पव

विस उवाच ॥

विसोऽि विरोऽि वस े वासं गहृेिप ।विरा वासा विस इित िवि माम ् ॥ ०२७ ॥

यातधुावुाच ॥

नामनैमतेे ःखाभािषतारम ।्नतैारियत ुं शं गावतर पिनीम ् ॥ ०२८ ॥

कयप उवाच ॥

कुलं कुलं च कुपपः कुपयः कयपो िजः ।कायः काशिनकाशादतेे नाम धारय ॥ ०२९ ॥

यातधुावुाच ॥

यथोदातमते े मिय नाम महामनु े ।धा य मतेनसा गावतर पिनीम ् ॥ ०३० ॥

भराज उवाच ॥

भरे सतुारे िशारे दवेारे िजान ।्भरे भाया मनाजो भराजोऽि शोभन े ॥ ०३१ ॥

यातधुावुाच ॥

नामनैमतेे ःखाभािषतारम ।्नतैारियत ुं शं गावतर पिनीम ् ॥ ०३२ ॥

गौतम उवाच ॥

अाय ०९५ ४४९

गोदमो दमगोऽधमूो दमो द श न ते ।िवि मां गौतमं कृे यातधुािन िनबोध मे ॥ ०३३ ॥

यातधुावुाच ॥

यथोदातमते े मिय नाम महामनु े ।नतैारियत ुं शं गावतर पिनीम ् ॥ ०३४ ॥

िवािम उवाच ॥

िवदेवेा मे िमं िममि गवां तथा ।िवािमिमित ातं यातधुािन िनबोध मे ॥ ०३५ ॥

यातधुावुाच ॥

नामनैमतेे ःखाभािषतारम ।्नतैारियत ुं शं गावतर पिनीम ् ॥ ०३६ ॥

जमदिवाच ॥

जाजमजजा नाम मजृा माह िजजाियष े ।जमदििरित ातमतो मां िवि शोभन े ॥ ०३७ ॥

यातधुावुाच ॥

यथोदातमते े मिय नाम महामनु े ।नतैारियत ुं शं गावतर पिनीम ् ॥ ०३८ ॥

अवुाच ॥

४५० दानधम पव

धरां धिर वसधुां भत ुिानरम ।्मनोऽनुती भत ुिरित मां िवतीम ् ॥ ०३९ ॥

यातधुावुाच ॥

नामनैमतेे ःखाभािषतारम ।्नतैारियत ुं शं गावतर पिनीम ् ॥ ०४० ॥

गडोवाच ॥

गडं गडं गतवती गडगडिेत सिता ।गडगडवे गडिेत िवि मानलसभंवे ॥ ०४१ ॥

यातधुावुाच ॥

नामनैमतेे ःखाभािषतारम ।्नतैारियत ुं शं गावतर पिनीम ् ॥ ०४२ ॥

पशसुख उवाच ॥

सखा सखे यः सयेः पशनूां च सखा सदा ।गौणं पशसुखेवें िवि मामिसभंवे ॥ ०४३ ॥

यातधुावुाच ॥

नामनैमतेे ःखाभािषतारम ।्नतैारियत ुं शं गावतर पिनीम ् ॥ ०४४ ॥

शनुःसख उवाच ॥

एिभं यथा नाम नाहं वुिमहोहे ।

अाय ०९५ ४५१

शनुःसखसखायं मां यातधुापुधारय ॥ ०४५ ॥

यातधुावुाच ॥

नाम तऽेमंु व ै वां सिंदधया िगरा ।ताकृिददान ं िूह याम ते िज ॥ ०४६ ॥

शनुःसख उवाच ॥

सकृं मया नाम न गहृीतं यदा या ।तािदडािभहता ग भिेत मािचरम ् ॥ ०४७ ॥

भी उवाच ॥

सा दडकने तने मिू हता तदा ।कृा पपात मिेदां भसा जगाम ह ॥ ०४८ ॥

शनुःसख हा तां यातधुान महाबलाम ।्भिुव िदडं िव शाले समपुािवशत ् ॥ ०४९ ॥

तते मनुयः सव पुरािण िबसािन च ।यथाकाममपुादाय समुमु ुदािताः ॥ ०५० ॥

मणे महता युाे िबसािन कलापशः ।तीरे िनि पिाप णं चुरसा ॥ ०५१ ॥

अथोाय जलााव त े व ै समागमन ।्नापयंािप त े तािन िबसािन पुषष भ ॥ ०५२ ॥

ऋषय ऊचःु ॥

४५२ दानधम पव

केन धुािभभतूानामाकं पापकमणा ।नशृसंनेापनीतािन िबसााहारकािणाम ् ॥ ०५३ ॥

ते शमानाों पिजसमाः ।त ऊचःु शपथं सव कुम इिरकशन ॥ ०५४ ॥

त उा बाढिमवे सव एव शनुःसखम ।्धुाता ः सपुिरााः शपथायोपचमःु ॥ ०५५ ॥

अिवाच ॥

स गां शृत ु पादने सयू च ितमहेत ु ।अनायेधीयीत िबसैं करोित यः ॥ ०५६ ॥

विस उवाच ॥

अनायपरो लोके शनुः स पिरकष त ु ।पिराामवृोऽु िबसैं करोित यः ॥ ०५७ ॥

शरणागतं ह ु िमं सतुां चोपजीवत ु ।अथा ात ु कीनाशािसैं करोित यः ॥ ०५८ ॥

कयप उवाच ॥

सव सव पणत ुासलोपं करोत ु च ।कूटसािमते ु िबसैं करोित यः ॥ ०५९ ॥

वथृामासं ं समात ु वथृादान ं करोत ु च ।यात ु ियं िदवा चवै िबसैं करोित यः ॥ ०६० ॥

भराज उवाच ॥

अाय ०९५ ४५३

नशृसंधमा ुीष ु ाितष ु गोष ु च ।ाणं चािप जयतां िबसैं करोित यः ॥ ०६१ ॥

उपाायमधः कृा ऋचोऽते ु यजूिंष च ।जहुोत ु च स काौ िबसैं करोित यः ॥ ०६२ ॥

जमदिवाच ॥

परुीषमुजृु ह ु गां चािप दोिहनीम ।्अनतृौ मथैनु ं यात ु िबसैं करोित यः ॥ ०६३ ॥

ेो भायपजीवी ारूबु वरैवान ।्अोाितिथाु िबसैं करोित यः ॥ ०६४ ॥

गौतम उवाच ॥

अधी वदेांजत ु ीनीनपिवत ु ।िवीणात ु तथा सोमं िबसैं करोित यः ॥ ०६५ ॥

उदपानवे ाम े ाणो वषृलीपितः ।त सालोतां यात ु िबसैं करोित यः ॥ ०६६ ॥

िवािम उवाच ॥

जीवतो व ै गुृार परे जनाः ।अगितब पुः ािसैं करोित यः ॥ ०६७ ॥

अशिुचकूटोऽुऋा चवैाहतः ।कष को मरी चा ु िबसैं करोित यः ॥ ०६८ ॥

४५४ दानधम पव

वषा रोत ु भतृको राा ु परुोिहतः ।अया भवेििबसैं करोित यः ॥ ०६९ ॥

अवुाच ॥

िनं पिरवदेूं भत ुभ वत ु म नाः ।एका ा समात ु िबसैं करोित या ॥ ०७० ॥

ातीनां गहृमा सून ु िदनये ।अभायावीरसरू ु िबसैं करोित या ॥ ०७१ ॥

गडोवाच ॥

अनतृं भाषत ु सदा साधिुभ िवत ु ।ददात ु कां शेुन िबसैं करोित या ॥ ०७२ ॥

साधिया यं ाशेाे जीवत ु चवै ह ।िवकमणा मीयते िबसैं करोित या ॥ ०७३ ॥

पशसुख उवाच ॥

दा एव जायते सोऽसिूतरिकनः ।दवैतेनमारो िबसैं करोित यः ॥ ०७४ ॥

शनुःसख उवाच ॥

अयवे िहतरं ददात ु ; ोग े वा चिरतचय ।आथवणं वदेमधी िवः ; ायीत यो व ै हरत े िबसािन ॥ ०७५ ॥

ऋषय ऊचःु ॥

अाय ०९५ ४५५

इमतेिजातीनां योऽयं त े शपथः कृतः ।या कृतं िबसैं सवषां नः शनुःसख ॥ ०७६ ॥

शनुःसख उवाच ॥

मामपयिय ं कृतकमिभः ।समते िमतैिसैं कृतं मया ॥ ०७७ ॥

मया िहतानीह िबसानीमािन पयत ।परीाथ भगवतां कृतमतेयानघाः ॥ ०७८ ॥

रणाथ च सवषां भवतामहमागतः ॥ ०७८ ॥

यातधुानी ितुा कृषैा वो वधिैषणी ।वषृादिभ यैुषा िनहता मे तपोधनाः ॥ ०७९ ॥

ा िहंािदयं पापा युािसभंवा ।तादागतो िवा वासवं मां िनबोधत ॥ ०८० ॥

अलोभादया लोकाः ाा वः साव कािमकाः ।उििमतः िं तानवातु व ै िजाः ॥ ०८१ ॥

भी उवाच ॥

ततो महष यः ीताथेुा परंुदरम ।्सहवै िदशेणे सव जमिुिवपम ् ॥ ०८२ ॥

एवमते े महाानो भोगबै िवधरैिप ।धुा परमया युाछमाना महािभः ॥ ०८३ ॥

नवै लोभं तदा चुतः ग मवावुन ् ॥ ०८३ ॥

४५६ दानधम पव

तावा वास ु नरो लोभं िववज यते ।्एष धम ः परो राजलोभ इित िवतुः ॥ ०८४ ॥

इदं नरः सिरतं समवायषे ु कीत यते ।्सखुभागी च भवित न च गा यवातु े ॥ ०८५ ॥

ीये िपतरा ऋषयो दवेताथा ।यशोधमा थ भागी च भवित े मानवः ॥ ०८६ ॥

अाय ०९६भी उवाच ॥

अवैोदाहरीमिमितहासं परुातनम ।्यृं तीथ याायां शपथं ित तणु ॥ ००१ ॥

पुराथ कृतं ैं परुा भरतसम ।राजिष िभम हाराज तथवै च िजिष िभः ॥ ००२ ॥

ऋषयः समतेाः पिमे व ै भास े; समागता मममय ।चराम सव पिृथव पुयतीथा ; तः काय ह गाम सव ॥ ००३ ॥

शुोऽिरावै किव िवां ;थागो नारदपव तौ च ।भगृवु िसः कयपो गौतम ; िवािमो जमदि राजन ् ॥ ००४ ॥

ऋिषथा गालवोऽथाक ; भराजोऽती वालिखाः ।

अाय ०९६ ४५७

िशिबिदलीपो नषोऽरीषो ; राजा ययाितध ुमुारोऽथ पूः ॥ ००५ ॥

जमःु परुृ महानभुावं ; शतत ुं वृहणं नरे ।तीथा िन सवा िण पिरमो ; माां ययःु कौिशक पुयतीथा म ् ॥ ००६ ॥

सवष ु तीथथ धतूपापा ; जमुतो सरः सपुुयम ।्दवे तीथ जलमिका ; िवगा ते भुिबससनूाः ॥ ००७ ॥

केिचिसाखनं राज ;े मणृालाखनं िवाः ।अथापयुरं त े ियं ; दादगने समृुतं व ै ॥ ००८ ॥

तानाह सवा निृषमुानगः ; केनादं पुरं म े सजुातम ।्युाे दीयतां पुरं म े ; न व ै भवो हत ुमहि पम ् ॥ ००९ ॥

णोिम कालो िहंसत े धम वीय ; सयें ाा वध त े धम पीडा ।परुाधम वध त े नहे याव ;ावािम परलोकं िचराय ॥ ०१० ॥

परुा वदेााणा ाममे ; घुरा वषृलाावयि ।परुा राजा वहारानधा ;यहं परलोकं जािम ॥ ०११ ॥

परुावरावरारीयसो ; यावरा नावमंि सव ।तमोरं याविददं न वत त े ; तावजािम परलोकं िचराय ॥ ०१२ ॥

परुा पयािम परणे मा ;लीयसा ब लाुमानान ।्तााािम परलोकं िचराय ; न ुहे मुीृलोके ॥ ०१३ ॥

तमाराता ऋषयो महिष ; न त े वयं पुरं चोरयामः ।िमािभषो भवता न काय ः ; शपाम तीापथाहष ॥ ०१४ ॥

ते िनिता महष यु; समंो धम मवें नरे ।ततोऽशपपथाय यणे ; सहवै त े पािथ व पुपौःै ॥ ०१५ ॥

४५८ दानधम पव

भगृुवाच ॥

ाोशिेदहाुािडतः ितताडयते ।्खादे पृमासंािन ये हरित पुरम ् ॥ ०१६ ॥

विस उवाच ॥

अाायपरो लोके ान ं च पिरकष त ु ।परुे च िभभु वत ु ये हरित पुरम ् ॥ ०१७ ॥

कयप उवाच ॥

सव सव पणत ुास े लोभं करोत ु च ।कूटसािमते ु ये हरित पुरम ् ॥ ०१८ ॥

गौतम उवाच ॥

जीवहतो बुा िवपणधमने सः ।कष को मरी चा ु ये हरित पुरम ् ॥ ०१९ ॥

अिरा उवाच ॥

अशिुचकूटोऽुान ं च पिरकष त ु ।हािनकृिता ु ये हरित पुरम ् ॥ ०२० ॥

धुमुार उवाच ॥

अकृतोऽु िमाणां शूायां त ु जायत ु ।एकः सपंमात ु ये हरित पुरम ् ॥ ०२१ ॥

अाय ०९६ ४५९

पूवाच ॥

िचिकायां चरत ु भाय या चवै पुत ु ।शरुा विृः ाे हरित पुरम ् ॥ ०२२ ॥

िदलीप उवाच ॥

उदपानवे ाम े ाणो वषृलीपितः ।त लोका जत ु ये हरित पुरम ् ॥ ०२३ ॥

शु उवाच ॥

पृमासं ं समात ु िदवा गतु मथैनुम ।्ेो भवत ु रा ये हरित पुरम ् ॥ ०२४ ॥

जमदिवाच ॥

अनायेधीयीत िमं ाे च भोजयते ।्ाे शू चाीयाे हरित पुरम ् ॥ ०२५ ॥

िशिबवाच ॥

अनािहतािि यतां य े िवं करोत ु च ।तपििभिव ते ये हरित पुरम ् ॥ ०२६ ॥

ययाितवाच ॥

अनतृौ जटी ितां व ै भाया यां संजायत ु ।िनराकरोत ु वदेां ये हरित पुरम ् ॥ ०२७ ॥

नष उवाच ॥

४६० दानधम पव

अितिथं गहृो नदुत ु कामवृोऽु दीितः ।िवां यतु भतृो ये हरित पुरम ् ॥ ०२८ ॥

अरीष उवाच ॥

नशृसंधमऽुीष ु ाितष ु गोष ु च ।ाणं चािप जहत ु ये हरित पुरम ् ॥ ०२९ ॥

नारद उवाच ॥

गढूोऽानी बिहः शां पठतां िवरं पदम ।्गरीयसोऽवजानात ु ये हरित पुरम ् ॥ ०३० ॥

नाभाग उवाच ॥

अनतृं भाषत ु सदा सिवै िवत ु ।शेुन कां ददत ु ये हरित पुरम ् ॥ ०३१ ॥

किववाच ॥

पदा स गां ताडयत ु सयू च ित महेत ु ।शरणागतं च जत ु ये हरित पुरम ् ॥ ०३२ ॥

िवािम उवाच ॥

करोत ु भतृकोऽवषा रााु परुोिहतः ।ऋिगुया ये हरित पुरम ् ॥ ०३३ ॥

पवत उवाच ॥

ामे चािधकृतः सोऽुखरयानने गतु ।

अाय ०९६ ४६१

शनुः कष त ु वृथ ये हरित पुरम ् ॥ ०३४ ॥

भराज उवाच ॥

सवपापसमादान ं नशृसं े चानतृ े च यत ।्ताु सदा पापं ये हरित पुरम ् ॥ ०३५ ॥

अक उवाच ॥

स राजाकृतः कामविृ पापकृत ।्अधमणानशुावू ये हरित पुरम ् ॥ ०३६ ॥

गालव उवाच ॥

पािपेनघा हः स नरोऽुपापकृत ।्दा दान ं कीत यत ु ये हरित पुरम ् ॥ ०३७ ॥

अवुाच ॥

ापवादं वदत ु भत ुभ वत ु म नाः ।एका ा समात ु या त े हरित पुरम ् ॥ ०३८ ॥

वालिखा ऊचःु ॥

एकपादने वृथ ामारे स ितत ु ।धम धमऽु ये हरित पुरम ् ॥ ०३९ ॥

पशसुख उवाच ॥

अिहोमना सखुं पत ु स िजः ।पिराामवृोऽु ये हरित पुरम ् ॥ ०४० ॥

४६२ दानधम पव

सरुवुाच ॥

बाजने िनदानने कांं भवत ु दोहनम ।्ते परवने या त े हरित पुरम ् ॥ ०४१ ॥

भी उवाच ॥

ततु तःै शपथःै शमान ै;ना नािवधबै िभः कौरवे ।सहाो दवेरांः ; समी तं कोपनं िवमुम ् ॥ ०४२ ॥

अथावीघवा यं ं ; समाभा तमिृषं जातरोषम ।्िष दवेिष नपृिष मे ; यिबोधहे ममा राजन ् ॥ ०४३ ॥

श उवाच ॥

अयवे िहतरं ददात ु ; ोग े वा चिरतचय ।आथवणं वदेमधी िवः ; ायीत यः पुरमाददाित ॥ ०४४ ॥

सवा देानधीयीत पुयशीलोऽु धािम कः ।णः सदनं यात ु ये हरित पुरम ् ॥ ०४५ ॥

अग उवाच ॥

आशीवा दया ोः शपथो बलसदून ।दीयतां पुरं ममषे धम ः सनातनः ॥ ०४६ ॥

इ उवाच ॥

न मया भगव.ोभाृतं पुरम व ै ।धम त ु ोतकुामने तं न ोमुहिस ॥ ०४७ ॥

छोपानहोिः ४६३

धम ः िुतसमुष धम सतेरुनामयः ।आष व ै शातो िनमयोऽयं मया तुः ॥ ०४८ ॥

तिददं गृतां िवुरं मिुनसम ।अितमं म े भगवमुहिनित ॥ ०४९ ॥

इुः स महेणे तपी कोपनो भशृम ।्जाह पुरं धीमासाभविुनः ॥ ०५० ॥

ययुे ततो भयूीथा िन वनगोचराः ।पुयतीथष ु च तथा गाायाावयि ते ॥ ०५१ ॥

आानं य इदं युः पठेविण पव िण ।न मखू जनयेुं न भवे िनराकृितः ॥ ०५२ ॥

न तमापशृेािच रो न ज ह ।िवरजाः येसा युः े ग मवायुात ् ॥ ०५३ ॥

य शामनुायेिषिभः पिरपािलतम ।्स गेणो लोकमयं च नरोम ॥ ०५४ ॥

छोपानहोिः

अाय ०९७यिुधिर उवाच ॥

४६४ दानधम पव

यिददं ाधमष ु दीयत े भरतष भ ।छं चोपानहौ चवै केनतैंवित तम ् ॥ ००१ ॥

कथं चतैमुं िकमथ च दीयत े ॥ ००१ ॥

न केवलं ाधम पुयकेिप दीयत े ।एतिरतो राजोतिुमािम ततः ॥ ००२ ॥

भी उवाच ॥

णु राजविहतछोपानहिवरम ।्यथतैिथतं लोके यने चतैवित तम ् ॥ ००३ ॥

यथा चातां ां पुयतां च यथा गतम ।्सव मतेदशषेणे वािम जनािधप ॥ ००४ ॥

इितहासं परुावृिममं ण ु नरािधप ।जमदे सवंादं सयू च महानः ॥ ००५ ॥

परुा स भगवााानषुाीडत भो ।सधंाय सधंाय शरािंपे िकल भाग वः ॥ ००६ ॥

तािाणेकुा सवाषेूीतजेसः ।आना सा तदा तै ादादसकृदतु ॥ ००७ ॥

अथ तने स शने ातल शर च ।ः संिचपे सा च ाजहार तान ् ॥ ००८ ॥

ततो मामाढे ेामलेू िदवाकरे ।स सायकािजो िवा रणेकुािमदमवीत ् ॥ ००९ ॥

अाय ०९७ ४६५

गानय िवशालाि शरानतेानुतुान ।्यावदतेानुः सु ु िपामीित जनािधप ॥ ०१० ॥

सा गरा छायां वृमाि भािमनी ।तौ ता िह सतंं िशरः पादौ तथवै च ॥ ०११ ॥

िता सा त ु मुत व ै भत ुः शापभयाभा ।ययावानियत ुं भयूः सायकानिसतेणा ॥ ०१२ ॥

ाजगाम च शरांानादाय यशिनी ॥ ०१२ ॥

सा िा सचुाव ी पां ःखं िनयती ।उपाजगाम भता रं भयात ुः वपेती ॥ ०१३ ॥

स तामिृषतः ुो वामाह शभुाननाम ।्रणेकेु िकं िचरणे मागतिेत पनुः पनुः ॥ ०१४ ॥

रणेकुोवाच ॥

िशरावदीं म े पादौ चवै तपोधन ।सयू तजेोिनाहं वृायामपुािता ॥ ०१५ ॥

एताारणािंरमतेृतं मया ।एताा मम िवभो मा ुधं तपोधन ॥ ०१६ ॥

जमदिवाच ॥

अनै ं दीिकरणं रणेकेु तव ःखदम ।्शरिैन पातियािम सयू माितजेसा ॥ ०१७ ॥

४६६ दानधम पव

भी उवाच ॥

स िवाय धनिुदं गहृीा च बरान ।्अितयू मिभतो यतो याित ततोमखुः ॥ ०१८ ॥

अथ तं हिरं सयूऽे वचोऽवीत ।्िजपणे कौये िकं त े सयूऽपराते ॥ ०१९ ॥

आदे रिमिभः सयू िदिव िवंततः ।रसं स तं व ै वषा स ु वष ित िदवाकरः ॥ ०२० ॥

ततोऽं जायत े िव मनुाणां सखुावहम ।्अं ाणा इित यथा वदेषे ु पिरपते ॥ ०२१ ॥

अथाषे ु िनगढू रिमिभः पिरवािरतः ।स ीपािनमाषणािभवष ित ॥ ०२२ ॥

ततदौषधीनां च वीधां पपुजम ।्सव वषा िभिनवृ मं सभंवित भो ॥ ०२३ ॥

जातकमा िण सवा िण तोपनयनािन च ।गोदानािन िववाहा तथा यसमृयः ॥ ०२४ ॥

सािण दानािन तथा सयंोगा िवसयाः ।अतः संवत े यथा ं वे भाग व ॥ ०२५ ॥

रमणीयािन यावि यावदारकािण च ।सवमाभवित िविदतं कीत यािम त े ॥ ०२६ ॥

सव िह वे िव ं यदतेीित तं मया ।सादय े ा िवष िकं त े सयू िनपाते ॥ ०२७ ॥

छोपानहदानम ् ४६७

छोपानहदानम ्

अाय ०९८यिुधिर उवाच ॥

एवं तदा याचं भारं मिुनसमः ।जमदिम हातजेाः िकं काय पत ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

तथा याचमान मिुनरिसमभः ।जमदिः शमं नवै जगाम कुनन ॥ ००२ ॥

ततः सयू मधरुया वाचा तिमदमवीत ।्कृतािलिव पी णदें िवशां पत े ॥ ००३ ॥

चलं िनिमं िवष सदा सयू गतः ।कथं चलं वेिस ं सदा यां िदवाकरम ् ॥ ००४ ॥

जमदिवाच ॥

िरं वािप चलं वािप जान ेां ानचषुा ।अवयं िवनयाधान ं काय म मया तव ॥ ००५ ॥

अपराे िनमषेाध ितिस ं िदवाकर ।

४६८ दानधम पव

त वेािम सयू ां न मऽेाि िवचारणा ॥ ००६ ॥

सयू उवाच ॥

असशंयं मां िवष वेस े धिनां वर ।अपकािरणं त ु मां िवि भगवरणागतम ् ॥ ००७ ॥

भी उवाच ॥

ततः ह भगवामदिवाच तम ।्न भीः सयू या काया िणपातगतो िस ॥ ००८ ॥

ाणेाज वं य यै च धरणीतले ।सौतां चवै सोम गाीय वण च ॥ ००९ ॥

दीिमःे भां मरेोः तापं तपन च ।एताितमेो व ै स हारणागतम ् ॥ ०१० ॥

भवे गुती च हा च तथा भवते ।्सरुापान ं च कुया यो हारणागतम ् ॥ ०११ ॥

एत पनीत समािधं तात िचय ।यथा सखुगमः पा भवेिमतािपतः ॥ ०१२ ॥

भी उवाच ॥

एतावा स तदा तूीमासीृगूहः ।अथ सयू ददौ तैछोपानहमाश ु व ै ॥ ०१३ ॥

सयू उवाच ॥

अाय ०९८ ४६९

महष िशरसाणं छं मिमवारणम ।्ितगृी पां च ाणाथ चम पाके ॥ ०१४ ॥

अभिृत चवैतैोके संचिरित ।पुयदानषे ु सवष ु परममवे च ॥ ०१५ ॥

भी उवाच ॥

उपानमतेै सयूणहे वित तम ।्पुयमतेदिभातं िष ुलोकेष ु भारत ॥ ०१६ ॥

ताय िवेछोपानहमुमम ।्धम े समुहाावी न मऽेाि िवचारणा ॥ ०१७ ॥

छं िह भरते यः दािजातये ।शुं शतशलाकं व ै स े सखुमधेत े ॥ ०१८ ॥

स शलोके वसित पूमानो िजाितिभः ।अरोिभ सततं दवेै भरतष भ ॥ ०१९ ॥

दमानाय िवाय यः यपुानहौ ।ातकाय महाबाहो सिंशताय िजातये ॥ ०२० ॥

सोऽिप लोकानवाोित दवैतरैिभपिूजतान ।्गोलोके स मदुा युो वसित े भारत ॥ ०२१ ॥

एते भरते मया कान कीित तम ।्छोपानहदान फलं भरतसम ॥ ०२२ ॥

४७० दानधम पव

आरामािदिनमा णम ्

अाय ०९९यिुधिर उवाच ॥

आरामाणां तडागानां यलं कुनन ।तदहं ोतिुमािम ोऽ भरतष भ ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

सुदशा वनवती िचधातिुवभिूषता ।उपतेा सव बीजै ेा भिूमिरहोते ॥ ००२ ॥

ताः ेिवशषें च तडागानां िनवशेनम ।्औदकािन च सवा िण वानपुवू शः ॥ ००३ ॥

तडागानां च वािम कृतानां चािप य े गणुाः ।िष ुलोकेष ु सव पिूजतो यडागवान ् ॥ ००४ ॥

अथ वा िमसदनं मैं िमिववध नम ।्कीित सननं ें तडागानां िनवशेनम ् ॥ ००५ ॥

धमाथ काम फलमाम नीिषणः ।तडागं सकृुतं दशे े ेमवे महायम ् ॥ ००६ ॥

चतिुव धानां भतूानां तडागमपुलयते ।्तडागािन च सवा िण िदशि ियमुमाम ् ॥ ००७ ॥

दवेा मनुा गवा ः िपतरोरगरासाः ।

अाय ०९९ ४७१

ावरािण च भतूािन संयि जलाशयम ् ॥ ००८ ॥

ताां े वािम तडाग े य े गणुाः तृाः ।या च त फलावाििषिभः समदुाता ॥ ००९ ॥

वष मा े तडाग े त ु सिललं य ितित ।अिहोफलं त फलमाम नीिषणः ॥ ०१० ॥

शराले त ु सिललं तडाग े य ितित ।गोसह स े लभते फलमुमम ् ॥ ०११ ॥

हमेकाले सिललं तडाग े य ितित ।स व ै बसवुण य लभते फलम ् ॥ ०१२ ॥

य वै शिैशरे काले तडाग े सिललं भवते ।्अिोम य फलमाम नीिषणः ॥ ०१३ ॥

तडागं सकृुतं य वसे त ु महायम ।्अितरा य फलं स समपुातु े ॥ ०१४ ॥

िनदाघकाले पानीयं तडाग े य ितित ।वाजपयेसमं त फलं व ै मनुयो िवः ॥ ०१५ ॥

स कुलं तारयेव य खात े जलाशये ।गावः िपबि पानीयं साधव नराः सदा ॥ ०१६ ॥

तडाग े य गावु िपबि तिृषता जलम ।्मगृपिमनुा सोऽमधेफलं लभते ् ॥ ०१७ ॥

यिबि जलं त ाये िवमि च ।तडागद तव ेानाय कते ॥ ०१८ ॥

४७२ दानधम पव

लभं सिललं तात िवशषेणे पर व ै ।पानीय दानने ीितभ वित शाती ॥ ०१९ ॥

ितलादत पानीयं दीपादत जात ।ाितिभः सह मोदमतेतेषे ु लभम ् ॥ ०२० ॥

सवदानगै ुतरं सव दानिैव िशते ।पानीयं नरशा ल ताातमवे िह ॥ ०२१ ॥

एवमतेडागषे ु कीित तं फलमुमम ।्अत ऊ वािम वृाणामिप रोपणे ॥ ०२२ ॥

ावराणां च भतूानां जातयः षकीित ताः ।वृगुलतावाराणृजातयः ॥ ०२३ ॥

एता जाु वृाणां तषेां रोप े गणुािमे ।कीित मानषु े लोके े चवै फलं शभुम ् ॥ ०२४ ॥

लभते नाम लोके च िपतिृभ महीयत े ।दवेलोकगतािप नाम त न नयित ॥ ०२५ ॥

अतीतानागत े चोभ े िपतवृशंं च भारत ।तारयेृरोपी च ताृारोपयते ् ॥ ०२६ ॥

त पुा भवतेे पादपा ना सशंयः ।परलोकगतः ग लोकांाोित सोऽयान ् ॥ ०२७ ॥

पुःै सरुगणाृाः फलैािप तथा िपतनॄ ।्छायया चाितथात पजूयि महीहाः ॥ ०२८ ॥

बिलदानम ् ४७३

िकंनरोरगरािंस दवेगवमानवाः ।तथा ऋिषगणावै संयि महीहान ् ॥ ०२९ ॥

पिुताः फलव तप यीह मानवान ।्वृदं पुवृाारयि पर च ॥ ०३० ॥

ताडाग े वृा व ै रोाः येोिथ ना सदा ।पुविरपाा पुाे धम तः तृाः ॥ ०३१ ॥

तडागकृृरोपी इय यो िजः ।एत ेग महीये य े चाे सवािदनः ॥ ०३२ ॥

ताडागं कुवत आरामांवै रोपयते ।्यजे िविवधयै ःै सं च सततं वदते ् ॥ ०३३ ॥

बिलदानम ्

अाय १००यिुधिर उवाच ॥

गाहं धम मिखलं िूह भरतष भ ।ऋिमाोित िकं कृा मनु इह पािथ व ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

अ ते वत ियािम परुावृं जनािधप ।

४७४ दानधम पव

वासदुवे सवंादं पिृथावै भारत ॥ ००२ ॥

संयू पिृथव दवे वासदुवेः तापवान ।्प भरते यदतेृसऽे माम ् ॥ ००३ ॥

वासदुवे उवाच ॥

गाहं धम माि मया वा मिधने वा ।िकमवयं धरे काय िकं वा कृा सखुी भवते ् ॥ ००४ ॥

पिृथवुाच ॥

ऋषयः िपतरो दवेा मनुावै माधव ।इावैाच नीया यथा चवैं िनबोध मे ॥ ००५ ॥

सदा यने दवेां आितने च मानवान ।्छत यथािनमहा ुीत िनशः ॥ ००६ ॥

तने िृषगणाः ीता भवि मधसुदून ॥ ००६ ॥

िनमिं पिरचरदेभुा बिलकम च ।कुया थवै दवेा व ै ीये मधसुदून ॥ ००७ ॥

कुया दहरहः ामानेोदकेन वा ।पयोमलूफलवैा िप िपतणॄां ीितमाहरन ् ॥ ००८ ॥

िसााैदवें व ै कुया दौ यथािविध ।अीषोमं वैदवें धायमनरम ् ॥ ००९ ॥

जानां पतय े चवै पथृघोमो िवधीयते ।तथवै चानपुूण बिलकम योजयते ् ॥ ०१० ॥

अाय १०० ४७५

दिणायां यमायहे तीां वणाय च ।सोमाय चादुीां व ै वामुे िजातये ॥ ०११ ॥

धरःे ागदुीां ाां शाय माधव ।मनोव इित च ाब िलं ारे गहृ व ै ॥ ०१२ ॥

मो दवेता बिलमगृ हे हरते ् ॥ ०१२ ॥

तथवै िवदेवेेो बिलमाकाशतो हरते ।्िनशाचरेो भतूेो बिलं नं तथा हरते ् ॥ ०१३ ॥

एवं कृा बिलं सदािां िजातय े ।अलाभ े ाणाावमिुय िनिपते ् ॥ ०१४ ॥

यदा ां िपतृ दातिुमते मानवः ।तदा पाकुवत िनवृ े ाकमिण ॥ ०१५ ॥

िपतॄतंप िया त ु बिलं कुया िधानतः ।वैदवें ततः कुया ााणवाचनम ् ॥ ०१६ ॥

ततोऽनेावशषेणे भोजयदेितथीनिप ।अचा पवू महाराज ततः ीणाित मानषुान ् ॥ ०१७ ॥

अिनं िह ितो याादितिथते ।आचाय िपतुवै सरुा चाितथःे ।इदमि गहृे मिमित िनं िनवदेयते ् ॥ ०१९ ॥

ते यदयेुुया िदित धम िवधीयत े ।गहृः पुषः कृ िशाशी च सदा भवते ् ॥ ०२० ॥

४७६ दानधम पव

राजिजं ातकं च गंु शरुमवे च ।अच येधपुक ण पिरसवंरोिषतान ् ॥ ०२१ ॥

पचे वयोावपेिुव ।वैदवें िह नामतैायंातिव धीयत े ॥ ०२२ ॥

एतां ु धमा ाहाः कुया दनसयूकः ।स इहि परां ा े नाके महीयत े ॥ ०२३ ॥

भी उवाच ॥

इित भमूवे चः ुा वासदुवेः तापवान ।्तथा चकार सततं मवें समाचर ॥ ०२४ ॥

एवं गहृधम ं चतेयानो नरािधप ।इहलोके यशः ा े ग मवािस ॥ ०२५ ॥

दीपािददानम ्

अाय १०१यिुधिर उवाच ॥

आलोकदान ं नामतैीशं भरतष भ ।कथमतेमुं फलं चा वीिह मे ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

अाय १०१ ४७७

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्मनोः जापतवेा दं सवुण च भारत ॥ ००२ ॥

तपी किदभववुण नाम नामतः ।वण तो हमेवण ः स सवुण इित पथ े ॥ ००३ ॥

कुलशीलगणुोपतेः ााय े च परं गतः ।बवशंभवामतीतः कैग ुणःै ॥ ००४ ॥

स कदािचन ुं िवो ददशपससप च ।कुशलमों तौ च त चतःु ॥ ००५ ॥

ततौ िससौ मरेौ कानपव त े ।रमणीय े िशलापृ े सिहतौ संषीदताम ् ॥ ००६ ॥

त तौ कथयामाां कथा नानािवधायाः ।िष दवेदैानां परुाणानां महानाम ् ॥ ००७ ॥

सवुण वीां मन ुं ायभंवुं भमु ।्िहताथ सव भतूानां ं म े वुमहिस ॥ ००८ ॥

समुनोिभय िदे दवैतािन जेर ।िकमतेथमुं फलयोगं च शसं मे ॥ ००९ ॥

मनुवाच ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्शु च बलेवै सवंादं व ै समागमे ॥ ०१० ॥

बलेवरोचनहे लैोमनशुासतः ।

४७८ दानधम पव

समीपमाजगामाश ु शुो भगृकुुलोहः ॥ ०११ ॥

तमा िदिभर भाग वं सोऽसरुािधपः ।िनषसादासन े पाििधवूिरदिणः ॥ ०१२ ॥

कथयेमभव या या पिरकीित ता ।समुनोधपूदीपानां संदान े फलं ित ॥ ०१३ ॥

ततः प दैेः कवीं मुमम ।्समुनोधपूदीपानां िकं फलं िवम ॥ ०१४ ॥

दान िजे तवाुमहित ॥ ०१४ ॥

शु उवाच ॥

तपः पवू समुं धम ादनरम ।्एतिरे चवै वीदोष एव च ॥ ०१५ ॥

सोमाा च बधा सभंतूः पिृथवीतले ।अमतृं च िवषं चवै याााुजातयः ॥ ०१६ ॥

अमतृं मनसः ीितं सः पिुं ददाित च ।मनो लपयते तीं िवषं गने सवशः ॥ ०१७ ॥

अमतृं मलं िवि महिषममलम ।्ओषो मतृं सव िवषं तजेोऽिसभंवम ् ॥ ०१८ ॥

मनो ादयते याियं चािप दधाित ह ।तामुनसः ोा नरःै सकृुतकम िभः ॥ ०१९ ॥

दवेताः समुनसो यो ददाित नरः शिुचः ।

अाय १०१ ४७९

तामुनसः ोा याुि दवेताः ॥ ०२० ॥

यं यमिुय दीयरेवें समुनसः भो ।मलाथ स तनेा ीतो भवित दैप ॥ ०२१ ॥

येाूा सौा तजेि ताः पथृक ् ।ओषो बवीया बपाथवै च ॥ ०२२ ॥

यियानां च वृाणामयियािबोध मे ।आसरुािण च माािन दवैतेो िहतािन च ॥ ०२३ ॥

रासानां सरुाणां च याणां च तथा ियाः ।िपतणॄां मानषुाणां च काा यानपुवू शः ॥ ०२४ ॥

वा ााहे तथा कृोाः पव तायाः ।अकटकाः कटिको गपरसािताः ॥ ०२५ ॥

ििवधो िह तृो ग इोऽिन पुजः ।इगािन दवेानां पुाणीित िवभावयते ् ॥ ०२६ ॥

अकटकानां वृाणां तेाया वण तः ।तषेां पुािण दवेानािमािन सततं भो ॥ ०२७ ॥

जलजािन च माािन पादीिन च यािन च ।गवनागयेािन दािचणः ॥ ०२८ ॥

ओषो रपुा कटुकाः कटकािताः ।शणूामिभचाराथ मथव स ु िनदिश ताः ॥ ०२९ ॥

तीवीया ु भतूानां रालाः सकटकाः ।रभिूयवणा कृावैोपहारयते ् ॥ ०३० ॥

४८० दानधम पव

मनोदयनिो िवमद मधरुा याः ।चापाः समुनसो मानषुाणां तृा िवभो ॥ ०३१ ॥

न त ु मशानसभंतूा न दवेायतनोवाः ।सनंयेिुयेुष ु िववाहषे ु रहःस ु च ॥ ०३२ ॥

िगिरसानुहाः सौा दवेानामपुपादयते ।्ोितािुताः सौा यथायोगं यथािृत ॥ ०३३ ॥

गने दवेाुि दशनारासाः ।नागाः समपुभोगने ििभरतेै ु मानषुाः ॥ ०३४ ॥

सः ीणाित दवेा ै त े ीता भावयतु ।सिसा मा नामीितै मनोरथःै ॥ ०३५ ॥

दवेाः ीणि सततं मािनता मानयि च ।अवातावधतूा िनद हधमारान ् ॥ ०३६ ॥

अतऊ वािम धपूदानिवधौ फलम ।्धपूां िविवधााधनूसाधूं िनबोध मे ॥ ०३७ ॥

िनया सः सरलवै कृिमवै त े यः ।इािनो भवेे िवरतः ण ु ॥ ०३८ ॥

िनया साः सकीवा दवेानां दियता ु त े ।गुगुः वरषेां सवषािमित िनयः ॥ ०३९ ॥

अगुः सािरणां ेो यरासभोिगनाम ।्दैानां सकीज काितो य तिधः ॥ ०४० ॥

अाय १०१ ४८१

अथ सज रसादीनां गःै पािथ वदारवःै ।फािणतासवसयंैुम नुाणां िवधीयते ॥ ०४१ ॥

दवेदानवभतूानां सिुकरः तृः ।यऽेे वहैािरकाे त ु मानषुाणािमित तृाः ॥ ०४२ ॥

य एवोाः समुनसां दान े गणुहतेवः ।धपूेिप पिरयेा एव ीितवध नाः ॥ ०४३ ॥

दीपदान े वािम फलयोगमनुमम ।्यथा यने यदा चवै दयेा याशा ते ॥ ०४४ ॥

ोितजेः काशाूगं चािप वय त े ।दान ं तजेसां ताजेो वध यत े नणृाम ् ॥ ०४५ ॥

अं तमिमं च दिणायनमवे च ।उरायणमतेाोितदा न ं शते ॥ ०४६ ॥

यागमते ु तमसवै भषेजम ।्तागतदेा ता भविेदित िविनयः ॥ ०४७ ॥

दवेाजेिनो याभावः काशकाः ।तामसा रासािेत ताीपः दीयत े ॥ ०४८ ॥

आलोकदानाुाभायुो भवेरः ।ताा नोपिहंसते न हरेोपनाशयते ् ॥ ०४९ ॥

दीपहता भवदेमोगितरसुभः ।दीपदः ग लोके दीपमाली िवराजते ॥ ०५० ॥

हिवषा थमः को ितीयौषधीरसःै ।

४८२ दानधम पव

वसामदेोििनया सनै काय ः पिुिमता ॥ ०५१ ॥

िगिरपात े गहन े चैान े चतुथ े ।दीपदाता भविें य इूेितमानः ॥ ०५२ ॥

कुलोोतो िवशुाा काशं च गित ।ोितषां चवै सालों दीपदाता नरः सदा ॥ ०५३ ॥

बिलकमस ु वािम गणुामफलोदयान ।्दवेयोरगनणृां भतूानामथ रसाम ् ॥ ०५४ ॥

यषेां नाभजुो िवा दवेताितिथबालकाः ।रासानवे तािि िनव षारमलान ् ॥ ०५५ ॥

तादं यते दवेेः ितपिूजतम ।्िशरसा णतािप हरेिलमतितः ॥ ०५६ ॥

गृा िह दवेता िनमाशसंि गहृादा ।बााागवो यऽेे यरासपगाः ॥ ०५७ ॥

इतो दने जीवि दवेताः िपतरथा ।त े ीताः ीणयतेानायषुा यशसा धनःै ॥ ०५८ ॥

बलयः सह पुै ु दवेानामपुहारयते ।्दिधयतुाः पुयाः सगुाः ियदशनाः ॥ ०५९ ॥

काया िधरमासंाा बलयो यरसाम ।्सरुासवपरुारा लाजोेपनभिूषताः ॥ ०६० ॥

नागानां दियता िनं पोलिविमिताः ।ितलाडुससुपंातूानामपुहारयते ् ॥ ०६१ ॥

पुािददानफलम ् ४८३

अदाताभोगी ालवण समितः ।तादं यते दवेेः ितपिूजतम ् ॥ ०६२ ॥

लहरहो वेम याा गहृदवेताः ।ताः पूा भिूतकामने सतृादाियना ॥ ०६३ ॥

इतेदसरुेाय काः ोवाच भाग वः ।सवुणा य मनःु ाह सवुण नारदाय च ॥ ०६४ ॥

नारदोऽिप मिय ाह गणुानतेाहातु े ।मतेििदहे सव माचर पुक ॥ ०६५ ॥

पुािददानफलम ्

अाय १०२यिुधिर उवाच ॥

तुं म े भरते पुधपूदाियनाम ।्फलं बिलिवधान े च तूयो वुमहिस ॥ ००१ ॥

धपूदान फलं दीप तथवै च ।बलय िकमथ व ै िे गहृमिेधिभः ॥ ००२ ॥

भी उवाच ॥

४८४ दानधम पव

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्नषं ित सवंादमग भगृोथा ॥ ००३ ॥

नषो िह महाराज राजिष ः समुहातपाः ।दवेरामनुाः सकृुतनेहे कम णा ॥ ००४ ॥

तािप यतो राजषििदवे वसन ।्मानषुीवै िदा कुवा णो िविवधाः ियाः ॥ ००५ ॥

मानु सवा ः िया महानः ।वृाििदवे राजिावै सनातनाः ॥ ००६ ॥

अिकाया िण सिमधः कुशाः समुनसथा ।बलयालाजािभधू पन ं दीपकम च ॥ ००७ ॥

सव त गहृे राः ावत त महानः ।जपयानोयािंिदवऽेिप चकार सः ॥ ००८ ॥

दवैताच यंािप िविधव सरुेरः ।सवा यवे यथाायं यथापवू मिरंदम ॥ ००९ ॥

अथे भिवादहारमािवशत ।्सवा वै िया पय हीय भपूत े ॥ ०१० ॥

स ऋषीाहयामास वरदानमदाितः ।पिरहीनियािप ब लमपुिेयवान ् ॥ ०११ ॥

त वाहयतः कालो मिुनमुांपोधनान ।्अहारािभभतू समुहानवत त ॥ ०१२ ॥

अथ पया यश ऋषीाहनायोपचमे ।

अाय १०२ ४८५

पया याग समपत भारत ॥ ०१३ ॥

अथाग महातजेा भगृु िवदां वरः ।अगमामं व ै समपुेदेमवीत ् ॥ ०१४ ॥

एवं वयमसारं दवेेा मतःे ।नष िकमथ व ै मष याम महामनु े ॥ ०१५ ॥

अग उवाच ॥

कथमषे मया शः श ुं य महामनु े ।वरदने वरो दो भवतो िविदत सः ॥ ०१६ ॥

यो मे िपथं गे मे वयो भविेदित ।इनने वरो दवेाािचतो गता िदवम ् ॥ ०१७ ॥

एवं न दधः स मया भवता च न सशंयः ।अनेािृषमुने न शो न च पािततः ॥ ०१८ ॥

अमतृं चवै पानाय दमै परुा िवभो ।महान े तदथ च नाािभिव िनपाते ॥ ०१९ ॥

ायत वरं दवेः जानां ःखकारकम ।्िजेधम युािन स करोित नराधमः ॥ ०२० ॥

अ याकालं निूह वदतां वर ।भवांािप यथा यूाुवमिह तथा वयम ् ॥ ०२१ ॥

भगृुवाच ॥

िपतामहिनयोगने भवमहमागतः ।

४८६ दानधम पव

ितकत ु बलवित नष े दप मािते ॥ ०२२ ॥

अ िह ा सुब ुी रथ े योित दवेराट ्।अनैमहमुृं किरऽेिनमोजसा ॥ ०२३ ॥

अंे ापियािम पयते शततमु ।्सा पापकमा णिमानाुम ितम ् ॥ ०२४ ॥

अ चासौ कुदवेेां पदा धष ियित ।दवैोपहतिचादानाशाय मधीः ॥ ०२५ ॥

ुाधम तमहं धष णामिष तो भशृम ।्अिहभ विेत षा शे पापं िजुहम ् ॥ ०२६ ॥

तत एनं सुब ुिं िधािभहतिषम ।्धरयां पातियािम ेते महामनु े ॥ ०२७ ॥

नषं पापकमा णमैय बलमोिहतम ।्यथा च रोचते तुं तथा कता हं मनु े ॥ ०२८ ॥

एवमुु भगृणुा मैाविणरयः ।अगः परमीतो बभवू िवगतरः ॥ ०२९ ॥

दीपािददानफलम ् ४८७

दीपािददानफलम ्

अाय १०३यिुधिर उवाच ॥

कथं स व ै िवप कथं व ै पािततो भिुव ।कथं चािनतां ावाुमहित ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

एवं तयोः सवंदतोः िया महानः ।सवा एवावत या िदा या मानषुाः ॥ ००२ ॥

तथवै दीपदानािन सवपकरणािन च ।बिलकम च याकेा पथृिवधाः ॥ ००३ ॥

सवा समुा दवेराो महानः ॥ ००३ ॥

दवेलोके नलृोके च सदाचारा बधुःै तृाः ।त े चेवि राजे ऋे गहृमिेधनः ॥ ००४ ॥

धपूदानदैपै नमारैथवै च ॥ ००४ ॥

यथा िस चा िजायां दीयत े ।बलय गहृोशे े अतः ीयि दवेताः ॥ ००५ ॥

यथा च गिृहणोषो भवेै बिलकमणा ।तथा शतगणुा ीितदवतानां जायते ॥ ००६ ॥

एवं धपूदान ं च दीपदान ं च साधवः ।

४८८ दानधम पव

शसंि नमारयै ुमागणुावहम ् ॥ ००७ ॥

ाननेाि यम ियते व ै िवपिता ।नमारयेुन तने ीयि दवेताः ॥ ००८ ॥

गृा दवेताः सवा ः ीये िविधनािच ताः ॥ ००८ ॥

इतेां बिुमााय नषः स नरेरः ।सरुें महा कृतवानतेदतुम ् ॥ ००९ ॥

किचथ काल भायय उपिते ।सव मतेदवाय न चकारतैदीशम ् ॥ ०१० ॥

ततः स पिरहीणोऽभूरुेो बिलकमतः ।धपूदीपोदकिविधं न यथावकार ह ॥ ०११ ॥

ततोऽ यिवषयो रोिभः पय बात ॥ ०११ ॥

अथागमिृषें वाहनायाजहुाव ह ।ुतं सरतीकूलायिव महाबलः ॥ ०१२ ॥

ततो भगृमु हातजेा मैाविणमवीत ।्िनमीलय नयन े जटा याविशािम त े ॥ ०१३ ॥

ाणभुतू ताथ जटाः ािवशदतुः ।भगृःु स समुहातजेाः पातनाय नपृ ह ॥ ०१४ ॥

ततः स दवेराामिृषं वाहनाय व ै ।ततोऽगः सरुपितं वामाह िवशां पत े ॥ ०१५ ॥

योजये मां िं कं च दशें वहािम त े ।

अाय १०३ ४८९

य विस त ां नियािम सरुािधप ॥ ०१६ ॥

इुो नषने योजयामास तं मिुनम ।्भगृु जटासंो बभवू िषतो भशृम ् ॥ ०१७ ॥

न चािप दशन ं त चकार स भगृुदा ।वरदानभावो नष महानः ॥ ०१८ ॥

न चकुोप स चागो युोऽिप नषणे व ै ।तं त ु राजा तोदने चोदयामास भारत ॥ ०१९ ॥

न चकुोप स धमा ा ततः पादने दवेराट ्।अग तदा ुो वामनेाहनिरः ॥ ०२० ॥

तििरिभहते स जटाग तो भगृःु ।शशाप बलवुो नषं पापचतेसम ् ॥ ०२१ ॥

भगृुवाच ॥

यादाहनः ोधािरसीमं महामिुनम ।्तादाश ु मह ग सप भूा सुम त े ॥ ०२२ ॥

इुः स तदा तने सप भूा पपात ह ।अनेाथ भगृणुा भतूले भरतष भ ॥ ०२३ ॥

भगृ ुं िह यिद सोऽाीषः पिृथवीपते ।न स शोऽभिवै पातन े त तजेसा ॥ ०२४ ॥

स त ु तैःै दानै तपोिभिन यमैथा ।पिततोऽिप महाराज भतूले िृतमानभतू ् ॥ ०२५ ॥

४९० दानधम पव

सादयामास भगृ ुं शापाो मे भविेदित ॥ ०२५ ॥

ततोऽगः कृपािवः ासादयत तं भगृमु ।्शापााथ महाराज स च ादाृपाितः ॥ ०२६ ॥

भगृुवाच ॥

राजा यिुधिरो नाम भिवित कुहः ।स ां मोियता शापािदुारधीयत ॥ ०२७ ॥

अगोऽिप महातजेाः कृा काय शततोः ।मामपदं ायाूमानो िजाितिभः ॥ ०२८ ॥

नषोऽिप या राजंाापामृुतः ।जगाम सदनं पयते जनािधप ॥ ०२९ ॥

तदा त ु पातिया तं नषं भतूले भगृःु ।जगाम सदनं णे च वदेयत ् ॥ ०३० ॥

ततः शं समाना दवेानाह िपतामहः ।वरदानाम सरुा नषो रामावान ् ॥ ०३१ ॥

स चागने ुने िंशतो भतूलं गतः ॥ ०३१ ॥

न च शं िवना राा सरुा वत ियत ुं िचत ।्तादयं पनुः शो दवेराऽेिभिषताम ् ॥ ०३२ ॥

एवं सभंाषमाणं त ु दवेाः पाथ िपतामहम ।्एवमिित संाः चूु े िपतामहम ् ॥ ०३३ ॥

सोऽिभिषो भगवता दवेराने वासवः ।

हरणम ् ४९१

णा राजशा ल यथापवू रोचत ॥ ०३४ ॥

एवमतेरुावृं नष ितमात ।्स च तरैवे सिंसो नषः कमिभः पनुः ॥ ०३५ ॥

ताीपाः दाताः सायं व ै गहृमिेधिभः ।िदं चरुवाोित े दीपदायकः ॥ ०३६ ॥

पणू चतीकाशा दीपदा भवतु ॥ ०३६ ॥

यावदििनमषेािण लते तावतीः समाः ।पवानवांािप नरो भवित दीपदः ॥ ०३७ ॥

हरणम ्

अाय १०४यिुधिर उवाच ॥

ाणािन य े मा हरि भरतष भ ।नशृसंकािरणो मढूाः ते गि मानवाः ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्चडाल च सवंादं बो भारत ॥ ००२ ॥

४९२ दानधम पव

राज उवाच ॥

वृपोऽिस चडाल बालव िवचेस े ।खराणां रजःसवेी कािजस े गवाम ् ॥ ००३ ॥

साधिुभग िहतं कम चडाल िवधीयत े ।काोरजसा मपां कुडे िनिषिस ॥ ००४ ॥

चडाल उवाच ॥

ाण गवां राजियतीनां रजः परुा ।सोममुसंयामास तं सोमं यऽेिपबिजाः ॥ ००५ ॥

दीित स राजािप िं नरकमािवशत ।्सह तयैा जकैः सव मपुजी तत ् ॥ ००६ ॥

यऽेिप तािपबीरं घतृं दिध च मानवाः ।ाणाः सहराजाः सव नरकमािवशन ् ॥ ००७ ॥

जुाः पयसा पुांथा पौािधुतीः ।पशनूवेमाणा साधवुृने दपंती ॥ ००८ ॥

अहं तावसं राजचारी िजतिेयः ।तासां म े रजसा ं भैमासीरािधप ॥ ००९ ॥

चडालोऽहं ततो राजुा तदभवं मतृः ।हारी च नपृः सोऽितां गितं ययौ ॥ ०१० ॥

तारे िवं कदािचदिप िकन ।रजसा ं भुा मां पय याशम ् ॥ ०११ ॥

ताोमोऽिवेयः पुषणे िवपिता ।

अाय १०४ ४९३

िवयं हीह सोम गहयि मनीिषणः ॥ ०१२ ॥

ये चनै ं ीणते राजे च िवीणते जनाः ।त े त ु ववैतं ा रौरवं याि सवशः ॥ ०१३ ॥

सोमं त ु रजसा ं िवीयािुपवू कम ।्ोियो वाध ुषी भूा िचररााय नयित ॥ ०१४ ॥

नरकं िशंतं ा िवामपुजीवित ॥ ०१४ ॥

चया मितमान ं च सिखदारषे ु िववम ।्तलुयाधारयम ितमानोऽितिरते ॥ ०१५ ॥

ानं व ै पािपन ं पय िववण हिरणं कृशम ।्अितमानने भतूानािममां गितमपुागतम ् ॥ ०१६ ॥

अहं व ै िवपलेु जातः कुले धनसमिते ।अििन िवभो ानिवानपारगः ॥ ०१७ ॥

अभवं त जानानो तेाोषादादा ।सरं एव भतूानां पृमासंाभयम ् ॥ ०१८ ॥

सोऽहं तने च वृने भोजनने च तने व ै ।इमामवां संाः पय काल पय यम ् ॥ ०१९ ॥

आदीिमव चलैां मरिैरव चािदतम ।्धावमान ं ससुरंं पय मां रजसाितम ् ॥ ०२० ॥

ाायै ु महापं तरि गहृमिेधनः ।दानःै पथृिवधैािप यथा ाम नीिषणः ॥ ०२१ ॥

४९४ दानधम पव

तथा पापकृतं िवमामं महीपत े ।सव सिविनम ुं छांुारयतु ॥ ०२२ ॥

अहं त ु पापयोां व ै सतूः ियष भ ।िनयं नािधगािम कथं मुयेिमतु ॥ ०२३ ॥

जाितरं त ु मम केनिचवू कम णा ।शभुने यने मों व ै ािुमाहं नपृ ॥ ०२४ ॥

िममं म े पाय सशंयं िूह पृते ।चडालाथमहं मुयेिमित सम ॥ ०२५ ॥

राज उवाच ॥

चडाल ितजानीिह यने मोमवािस ।ाणाथ जाणाितिमामवािस ॥ ०२६ ॥

दा शरीरं ाो रणाौ िजहतेकुम ।्ा ाणामोे नाथा मोमहिस ॥ ०२७ ॥

भी उवाच ॥

इुः स तदा राजाथ परंतप ।ा रणमखु े ाणाितिमामवाप ह ॥ ०२८ ॥

तां या पु ं भरतष भ ।यदीिस महाबाहो शात गितमुमाम ् ॥ ०२९ ॥

हिकूटम ् ४९५

हिकूटम ्

अाय १०५यिुधिर उवाच ॥

एको लोकः सकृुितनां सव ाहो िपतामह ।उत तािप नानां ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

कमिभः पाथ नानां लोकानां याि मानवाः ।पुयाुयकृतो याि पापाापकृतो जनाः ॥ ००२ ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्गौतम मनुेात सवंादं वासव च ॥ ००३ ॥

ाणो गौतमः किृदा ो िजतिेयः ।महावन े हििशश ुं पिरनूममातकृम ् ॥ ००४ ॥

तं ा जीवयामास सानुोशो धतृतः ।स त ु दीघण कालेन बभवूाितबलो महान ् ॥ ००५ ॥

तं िभं महानागं तुं सव तो मदम ।्धतृरा पणे शो जाह हिनम ् ॥ ००६ ॥

ियमाणं त ु तं ा गौतमः सिंशततः ।अभाषत राजान ं धतृरां महातपाः ॥ ००७ ॥

मा मे हाषहिनं पुमने ं ; ःखाुं धतृरााकृत ।िमं सतां सपदं वदि ; िमोहो नवै राजशृेाम ् ॥ ००८ ॥

४९६ दानधम पव

इोदकदातारं शूपालकमामे ।िवनीतमाचाय कुले सयुंु गुकम िण ॥ ००९ ॥

िशं दां कृतं च ियं च सततं मम ।न मे िवोशतो राजत ुमहिस कुरम ् ॥ ०१० ॥

धतृरा उवाच ॥

गवां सहं भवते ददािम ; दासीशतं िनशतािन प ।अ िवं िविवधं महष ; िकं ाणहे गजने कृम ् ॥ ०११ ॥

गौतम उवाच ॥

ामवे गावोऽिभ भवु राज ;ाः सिना िविवधं च रम ।्अ िवं िविवधं नरे ; िकं ाणहे धनने कृम ् ॥ ०१२ ॥

धतृरा उवाच ॥

ाणानां हििभना ि कृं ; राजानां नागकुलािन िव ।ं वाहनं नयतो नाधम ; नागेाौतमाािवत ॥ ०१३ ॥

गौतम उवाच ॥

य तेो नित पुयकमा ; य तेः शोचित पापकमा ।ववैत सदन े महान ; ाहं हिनं यातिये ॥ ०१४ ॥

धतृरा उवाच ॥

ये िनिया नािकाः धानाः ; पापाान इियाथ िनिवाः ।यम ते यातनां ावुि ; परं गा धतृराो न त ॥ ०१५ ॥

अाय १०५ ४९७

गौतम उवाच ॥

ववैती सयंमनी जनानां ; यानतृं नोते य सम ।्याबला बिलनं यातयि ; त ाहं हिनं यातिये ॥ ०१६ ॥

धतृरा उवाच ॥

ेां सारं िपतरं मातरं च ; गंु यथा मानयरि ।तथािवधानामषे लोको महष ; परं गा धतृराो न त ॥ ०१७ ॥

गौतम उवाच ॥

मािकनी वैवण राो ; महाभोगा भोिगजनवेया ।गवयरैरोिभ जुा ; त ाहं हिनं यातिये ॥ ०१८ ॥

धतृरा उवाच ॥

अितिथताः सुता य े जना व ै ; ितयं ददित ाणेः ।िशािशनः सिंवभाितां ; मािकन तऽेिप िवभषूयि ॥ ०१९ ॥

गौतम उवाच ॥

मरेोर े यनं भाित रं ; सपुिुतं िकंनरगीतजुम ।्सदुश ना य जिूव शाला ; त ाहं हिनं यातिये ॥ ०२० ॥

धतृरा उवाच ॥

ये ाणा मदृवः सशीला ; बतुाः सव भतूािभरामाः ।यऽेधीये सिेतहासं परुाणं ; माा जुित च िजेः ॥ ०२१ ॥

४९८ दानधम पव

तथािवधानामषे लोको महष ; परं गा धतृराो न त ।यिते िविदतं ानमि ; तिूह ं िरतो षे यािम ॥ ०२२ ॥

गौतम उवाच ॥

सपुिुतं िकंनरराजजुं ; ियं वन ं ननं नारद ।गवा णामरसां च स ; त ाहं हिनं यातिये ॥ ०२३ ॥

धतृरा उवाच ॥

ये नृगीतकुशला जनाः सदा ; याचमानाः सिहतारि ।तथािवधानामषे लोको महष ; परं गा धतृराो न त ॥ ०२४ ॥

गौतम उवाच ॥

योराः कुरवो भाि रा ; दवेःै साध मोदमाना नरे ।याियौना वसि िवा ; योनयः पव तयोनय ॥ ०२५ ॥

य शो वष ित सव कामा ; ियः कामचारारि ।य चेा नाि नारीनराणां ; त ाहं हिनं यातिये ॥ ०२६ ॥

धतृरा उवाच ॥

ये सव भतूषे ु िनवृकामा ; अमासंादा दडारि ।न िहंसि ावरं जमं च ; भतूानां य े सव भतूाभतूाः ॥ ०२७ ॥

िनरािशषो िनम मा वीतरागा ; लाभालाभ े तुिनाशसंाः ।तथािवधानामषे लोको महष ; परं गा धतृराो न त ॥ ०२८ ॥

गौतम उवाच ॥

अाय १०५ ४९९

ततः परं भाि लोकाः सनातनाः ; सपुुयगा िनम ला वीतशोकाः ।सोम राः सदन े महान ; ाहं हिनं यातिये ॥ ०२९ ॥

धतृरा उवाच ॥

ये दानशीला न ितगृत े सदा ; न चाथा नाददत े परेः ।यषेामदयेमहत े नाि िकं िच ;वा िताः सुसादा जना ॥ ०३० ॥

ये ारो नािभजि चाा ;ा भूा सततं पुयशीलाः ।तथािवधानामषे लोको महष ; परं गा धतृराो न त ॥ ०३१ ॥

गौतम उवाच ॥

ततः परं भाि लोकाः सनातना ; िवरजसो िवतमा िवशोकाः ।आिद समुहाः सवुृा ; ाहं हिनं यातिये ॥ ०३२ ॥

धतृरा उवाच ॥

ाायशीला गुशुषूण े रता ;पिनः सुताः ससधंाः ।आचाया णामितकूलभािषणो ; िनोिता गुकम चोाः ॥ ०३३ ॥

तथािवधानामषे लोको महष ; िवशुानां भािवतवातीनाम ।्से ितानां वदेिवदां महानां ; परं गा धतृराो न त ॥ ०३४ ॥

गौतम उवाच ॥

ततः परे भाि लोकाः सनातनाः ; सपुुयगा िवरजा िवशोकाः ।वण राः सदन े महान ; ाहं हिनं यातिये ॥ ०३५ ॥

धतृरा उवाच ॥

५०० दानधम पव

चातमुा यै यजे जनाः सदा ; तथेीनां दशशतं ावुि ।ये चािहों जुित धाना ; यथाायं ीिण वषा िण िवाः ॥ ०३६ ॥

दािरणां धम धरुे महानां ; यथोिचते विन सिुतानाम ।्धमा नामुहतां गितं तां ; परं गा धतृराो न त ॥ ०३७ ॥

गौतम उवाच ॥

इ लोका िवरजा िवशोका ; रयाः कािता मानवानाम ।्ताहं त े भवन े भिूरतजेसो ; राजिमं हिनं यातिये ॥ ०३८ ॥

धतृरा उवाच ॥

शतवष जीवी य शरूो मनुो ; वदेाायी य यामः ।एते सव शलोकं जि ; परं गा धतृराो न त ॥ ०३९ ॥

गौतम उवाच ॥

ाजापाः सि लोका महाो ; नाक पृे पुला वीतशोकाः ।मनीिषताः सव लोकोवानां ; त ाहं हिनं यातिये ॥ ०४० ॥

धतृरा उवाच ॥

ये राजानो राजसयूािभिषा ; धमा ानो रितारः जानाम ।्य े चामधेावभथृातुाा ;षेां लोका धतृराो न त ॥ ०४१ ॥

गौतम उवाच ॥

ततः परं भाि लोकाः सनातनाः ; सपुुयगा िवरजा वीतशोकाः ।तिहं लभ े ाधृ े ; गवां लोके हिनं यातिये ॥ ०४२ ॥

अाय १०५ ५०१

धतृरा उवाच ॥

यो गोसही शतदः समां समां ; यो गोशती दश दा शा ।तथा दशो य दािदहकैां ; पो वा दानशीलथकैाम ् ॥ ०४३ ॥

ये जीय े चयण िवा ; ा वाचं पिररि चवै ।मनिनीथ याापरायणा ;े त मोदि गवां िवमान े ॥ ०४४ ॥

भासं मानसं पुयं पुरािण महरः ।पुयं च निैमषं तीथ बादां करतोियनीम ् ॥ ०४५ ॥

गयां गयिशरवै िवपाशां लूवाकाम ।्तूीां दशगां महादमथािप च ॥ ०४६ ॥

गौतम कौिशक पाकां महाानो धतृताः ।सरतीषौ यमनुां य े याि च ॥ ०४७ ॥

त ते िदसंाना िदमाधराः िशवाः ।याि पुयगाा धतृराो न त व ै ॥ ०४८ ॥

गौतम उवाच ॥

य शीतभयं नाि न चोभयमविप ।न िुपास े न लािनन ःखं न सखुं तथा ॥ ०४९ ॥

न ेो न ियः कि बनु िरपुथा ।न जरामरणे वािप न पुयं न च पातकम ् ॥ ०५० ॥

तििरजिस ीते ासविते ।यभंभुवन े पुय े हिनं म े यितित ॥ ०५१ ॥

५०२ दानधम पव

धतृरा उवाच ॥

िनम ुाः सव सेो कृताानो यतताः ।अायोगसंान े युाः ग गितं गताः ॥ ०५२ ॥

ते भवनं पुयं ावुीह सािकाः ।न त धतृराे शो ु ं महामनु े ॥ ०५३ ॥

गौतम उवाच ॥

रथरं य बहृ गीयते ; य वदेी पुडरीकैः णृोित ।योपयाित हिरिभः सोमपीथी ; त ाहं हिनं यातिये ॥ ०५४ ॥

बुािम ां वृहणं शतत ुं ; ितमं भवुनािन िवा ।कि वाचा विृजनं कदा िच ;दकाष त े मनसोऽिभषात ् ॥ ०५५ ॥

श उवाच ॥

यािदमं लोकपथं जाना ;मागमं पदवादे गज ।तावाणतं मानशुा ु; वीिष यरवािण सवम ् ॥ ०५६ ॥

गौतम उवाच ॥

तें करणे ुं मम पुनागं ; यं मऽेहाषद शवषा िण बालम ।्यो मे वन े वसतोऽभिूतीय ;मवे मे दिेह सरुे नागम ् ॥ ०५७ ॥

श उवाच ॥

अयं सतुे िजमु नाग ;ाायत े ामिभवीमाणः ।पादौ च ते नािसकयोपिजते ; येो मम ािह नम तऽेु ॥ ०५८ ॥

अनशनमाहाम ् ५०३

गौतम उवाच ॥

िशवं सदवैहे सरुे तुं ; ायािम पजूां च सदा यु े ।ममािप ं श िशवं दद ; या दं ितगृािम नागम ् ॥ ०५९ ॥

श उवाच ॥

यषेां वदेा िनिहता व ै गहुायां ; मनीिषणां सवतां महानाम ।्तषेां यकेैन महानाि ; बुाीितमांऽेहम ॥ ०६० ॥

हिैह ाण िं सह पुणे हिना ।ािुह ं शभुा.ोकानाय च िचराय च ॥ ०६१ ॥

भी उवाच ॥

स गौतमं परुृ सह पुणे हिना ।िदवमाचमे वी सिः सह रासदम ् ॥ ०६२ ॥

अनशनमाहाम ्

अाय १०६यिुधिर उवाच ॥

दान ं बिवधाकारं शािः समिहंसता ।दारतिुोा त े फलं दान चवै यत ् ॥ ००१ ॥

िपतामह िविदतं िकम तपोबलात ।्

५०४ दानधम पव

तपसो यरं तऽे ते ाातमुहिस ॥ ००२ ॥

भी उवाच ॥

तपः चते यावावोका यिुधिर ।मतं मम त ु कौये तपो नानशनारम ् ॥ ००३ ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्भगीरथ सवंादं ण महानः ॥ ००४ ॥

अती सरुलोकं च गवां लोकं च भारत ।ऋिषलोकं च सोऽगगीरथ इित िुतः ॥ ००५ ॥

तं ा स वचः ाह ा राजगीरथम ।्कथं भगीरथागािममं दशें रासदम ् ॥ ००६ ॥

न िह दवेा न गवा न मनुा भगीरथ ।आयाततपसः कथं व ै िमहागतः ॥ ००७ ॥

भगीरथ उवाच ॥

िनःशममददं ाणेः ; शतं सहािण सदवै दानम ।्ां तं िनमााय िवि ; न वेाहं त फलािदहागाम ् ॥ ००८ ॥

दशकैरााश पराा ;नकेादशकैादशकातूं ।ोितोमानां च शतं यिदं ; फलेन तनेािप च नागतोऽहम ् ॥ ००९ ॥

यावसं जावीतीरिनः ; शतं समामानपोऽहम ।्अदां च तातरीसहं ; नारीपरंु न च तनेाहमागाम ् ॥ ०१० ॥

दशायतुािन चाानामयतुािन च िवशंितम ।्

अाय १०६ ५०५

पुरषे ु िजाितः ादां गा सहशः ॥ ०११ ॥

सवुण चोडुपधािरणीनां ; कोमानामददं िवणीनाम ।्षिं सहािण िवभिूषतानां ; जानूदरैाभरणनै तने ॥ ०१२ ॥

दशाब ुदाददं गोसवेा ;कैेकशो दश गा लोकनाथ ।समानवाः पयसा समिताः ; सवुण कांोपहा न तने ॥ ०१३ ॥

अोया मषे ु िनयतमकैेकिशाददम ।्गृीनां ीरदाीणां रोिहणीनां न तने च ॥ ०१४ ॥

दोीणां व ै गवां चवै यतुािन दशवै ह ।ादां दशगणुं च तनेाहमागतः ॥ ०१५ ॥

वािजनां बािजातानामयतुाददं दश ।कका णां हमेमालानां न च तनेाहमागतः ॥ ०१६ ॥

कोटी कानाौ ादां श हम ।्एकैकितौ तने फलेनाहं न चागतः ॥ ०१७ ॥

वािजनां यामकणा नां हिरतानां िपतामह ।ादां हमेजां ोटीद श च स च ॥ ०१८ ॥

ईषादाहाकायाानिवभिूषतान ।्पीमतः सहािण ायं दश स च ॥ ०१९ ॥

अलतानां दवेशे िदःै कनकभषूणःै ।रथानां कानाानां सहायददं दश ॥ ०२० ॥

स चाािन युािन वािजिभः समलतःै ॥ ०२० ॥

५०६ दानधम पव

दिणावयवाः केिचदेयै संकीित ताः ।वाजपयेषे ु दशस ु ादां तनेािप नाहम ् ॥ ०२१ ॥

शतुभावानािमया िवमणे च ।सहं िनकठानामददं दिणामहम ् ॥ ०२२ ॥

िविज नपृतीवा खिैरा िपतामह ।अो राजसयूेो न च तनेाहमागतः ॥ ०२३ ॥

ोत यावायाछमासीगते ।दिणािभः वृािभम म नागां च तृत े ॥ ०२४ ॥

वािजनां च सहे े सवुण शतभिूषत े ।वरं ामशतं चाहमकैेक िधाददम ् ॥ ०२५ ॥

तपी िनयताहारः शममााय वायतः ॥ ०२५ ॥

दीघ कालं िहमवित गाया हाम ।्मूा धारां महादवेः िशरसा यामधारयत ् ॥ ०२६ ॥

न तनेाहमागं फलेनहे िपतामह ॥ ०२६ ॥

शापेरैयजं य दवेा ;ानामयतुैािप यत ।्योदशादशाहां दवे ; सपौडरीका च तषेां फलेन ॥ ०२७ ॥

अौ सहािण ककुिनामहं ; शुष भाणामददं ाणेः ।एकैकं व ै कानं मेः ; पीषैामददं िनकठीः ॥ ०२८ ॥

िहरयरिनिचतानददं रपव तान ।्धनधासमृां ामातसहशः ॥ ०२९ ॥

अाय १०६ ५०७

शतं शतानां गृीनामददं चातितः ।इानकैेम हायैा णेो न तने च ॥ ०३० ॥

एकादशाहरैयजं सदिण ै;िा दशाहरैमधेै दवे ।आका यणःै षोडशिभ ं ;षेां फलेनहे न चागतोऽि ॥ ०३१ ॥

िनैककठमददं योजनायतं ; तिीण कानपादपानाम ।्वनं चतूानां रिवभिूषतानां ; न चवै तषेामागतोऽहं फलेन ॥ ०३२ ॥

तरुायणं िह तमधृ ;मोधनोऽकरवं िशंतोऽान ।्शतं गवाम शतािन चवै ; िदन े िदन े ददं ाणेः ॥ ०३३ ॥

पयिनीनामथ रोिहणीनां ; तथवै चानडुहां लोकनाथ ।ादां िनं ाणेः सरुशे ; नहेागतने फलेन चाहम ् ॥ ०३४ ॥

िशंदिमहं यजं य िनदा ।अािभः सव मधेै नरमधेै सिभः ॥ ०३५ ॥

दशिभिव िजि शतरैादशोरःै ।न चवै तषेां दवेशे फलेनाहिमहागतः ॥ ०३६ ॥

सरां बादायां च गायामथ निैमष े ।गवां शतानामयतुमददं न च तने व ै ॥ ०३७ ॥

इणे गुं िनिहतं व ै गहुायां ; याग वपसहेािवत ।्जामानमशुनजेसहे ; ताधयामास महं वरेयम ् ॥ ०३८ ॥

ततो मे ाणाुािमिण सािधत े ।सहमषृयासे व ै त समागताः ॥ ०३९ ॥

उरैि ग ं लोकिमित भो ॥ ०३९ ॥

५०८ दानधम पव

ीतनेोः सहणे ाणानामहं भो ।इमं लोकमनुाो मा भूऽे िवचारणा ॥ ०४० ॥

कामं यथावििहतं िवधाा ; पृने वां त ु मया यथावत ।्तपो िह नाानशनातं म े ; नमोऽु त े दवेवर सीद ॥ ०४१ ॥

भी उवाच ॥

इुवं तं ा राजान ं भगीरथम ।्पजूयामास पजूाह िविधने कम णा ॥ ०४२ ॥

आयुाानम ्

अाय १०७यिुधिर उवाच ॥

शतायुः पुषः शतवीय विैदके ।कािये पुषा बाला अिप िपतामह ॥ ००१ ॥

आयुाेन भवित ायवुा िप मानवः ।केन वा लभते कीित केन वा लभते ियम ् ॥ ००२ ॥

तपसा चयण जपहैमैथौषधःै ।जना यिद वाचाराे िूह िपतामह ॥ ००३ ॥

अाय १०७ ५०९

भी उवाच ॥

अ ते वत ियािम यां मनपुृिस ।अाययुन भवित दीघा यवुा िप मानवः ॥ ००४ ॥

यने वा लभते कीित यने वा लभते ियम ।्यथा च वत ुषः येसा संयुत े ॥ ००५ ॥

आचाराभते ायरुाचाराभते ियम ।्आचाराीित माोित पुषः े चहे च ॥ ००६ ॥

राचारो िह पुषो नहेायिुव ते महत ।्सि याूतािन तथा पिरभवि च ॥ ००७ ॥

ताुया िदहाचारं य इूेितमानः ।अिप पापशरीर आचारो हलणम ् ॥ ००८ ॥

आचारलणो धम ः साचारलणाः ।साधनूां च यथा वृमतेदाचारलणम ् ॥ ००९ ॥

अं तुं वािप पुषं धम चािरणम ।्भिूतकमा िण कुवा णं तं जनाः कुव त े ियम ् ॥ ०१० ॥

ये नािका िनिया गुशााितलिनः ।अधमा राचाराे भवि गतायषुः ॥ ०११ ॥

िवशीला िभमया दा िनं सीण मथैनुाः ।अायषुो भवीह नरा िनरयगािमनः ॥ ०१२ ॥

सवलणहीनोऽिप समदुाचारवारः ।धानोऽनसयू शतं वषा िण जीवित ॥ ०१३ ॥

५१० दानधम पव

अोधनः सवादी भतूानामिविहंसकः ।अनसयूरुिज शतं वषा िण जीवित ॥ ०१४ ॥

लोमद तणृदेी नखखादी च यो नरः ।िनोिः ससकुो नहेायिुव ते महत ् ॥ ०१५ ॥

ाे मुत बुते धमा थ चानिुचयते ।्उायाच ितते पवूा संां कृतािलः ॥ ०१६ ॥

एवमवेापरां संां समपुासीत वायतः ।नेतेािदमुं नां यां कदाचन ॥ ०१७ ॥

ऋषयो दीघ संाीघ मायरुवावुन ।्तािेदा पवूा पिमां चवै वायतः ॥ ०१८ ॥

ये च पवूा मपुासे िजाः संां न पिमाम ।्सवााािम को राजा शूकमा िण कारयते ् ॥ ०१९ ॥

परदारा न गाः सववणष ु किहिचत ।्न हीशमनायुं लोके िकन िवते ॥ ०२० ॥

याशं पुषहे परदारोपसवेनम ् ॥ ०२० ॥

साधनं च केशानामनं दधावनम ।्पवूा एव कुवत दवेतानां च पजूनम ् ॥ ०२१ ॥

परुीषमू े नोदीेािधितेदाचन ।उदया च सभंाषां न कुवत कदाचन ॥ ०२२ ॥

नोजृते परुीषं च े े ाम चािके ।

अाय १०७ ५११

उभे मूपरुीष े त ु ना ु कुया दाचन ॥ ०२३ ॥

ाखुो िनमीयाायतोऽमकुयन ।्ये मनसा भुा चािमपुशृते ् ॥ ०२४ ॥

आयुं ाखुो भेु यशं दिणामखुः ।धं पाखुो भेु ऋतं भेु उदखुः ॥ ०२५ ॥

नािधितेषुाात ु केशभकपािलकाः ।अ चापुानं रतः पिरवज यते ् ॥ ०२६ ॥

शािहोमां कुवत सािवािण च कारयते ।्िनषणािप खादते न त ु गथन ॥ ०२७ ॥

मूं न ितता काय न भिन न गोजे ।आपादु भुीत नापादु सिंवशते ।्आपादु भुानो वषा णां जीवत े शतम ् ॥ ०२९ ॥

ीिण तजेािंस नोि आलभते कदाचन ।अिं गां ाणं चवै तथाायनु िरते ॥ ०३० ॥

ीिण तजेािंस नोि उदीते कदाचन ।सयूा चमसौ चवै नािण च सवशः ॥ ०३१ ॥

ऊ ाणा ुामि यनूः िवर आयित ।ुानािभवादाां पनुाितपते ॥ ०३२ ॥

अिभवादयते वृां आसनं चवै दापयते ।्कृतािलपासीत गं पृतोऽियात ् ॥ ०३३ ॥

न चासीतासन े िभ े िभं कांं च वज यते ।्

५१२ दानधम पव

नकैवणे भों न नः ातमुहित ॥ ०३४ ॥

ं नवै नने न चोिोऽिप सिंवशते ् ॥ ०३४ ॥

उिो न शृेीष सव ाणादायाः ।केशहाहारां िशरतेािवज यते ् ॥ ०३५ ॥

न पािणामभुाां च कडूयेात ु व ै िशरः ।न चाभीं िशरः ायाथाायनु िरते ॥ ०३६ ॥

िशरःात तलेैन नां िकिपशृते ।्ितलिपं न चाीयाथायिुव ते महत ् ॥ ०३७ ॥

नाापयेथोिो नाधीयीत कदाचन ।वात े च पिूतगे च मनसािप न िचयते ् ॥ ०३८ ॥

अ गाथा यमोीताः कीत यि परुािवदः ।आयरु िनकृािम जामाददे तथा ॥ ०३९ ॥

य उिः वदित ाायं चािधगित ।यानायकालेऽिप मोहादित िजः ॥ ०४० ॥

ताुोऽनाये नाधीयीत कदाचन ॥ ०४० ॥

ािदं िनलं ित गां च ित िजान ।्य े महेि च पानं त े भवि गतायषुः ॥ ०४१ ॥

उभे मूपरुीष े त ु िदवा कुया दखुः ।दिणािभमखुो राौ तथाायनु िरते ॥ ०४२ ॥

ीृशाावजानीयाीघ मायिुज जीिवषःु ।

अाय १०७ ५१३

ाणं ियं सप सव ाशीिवषायः ॥ ०४३ ॥

दहाशीिवषः ुो यावयित चषुा ।ियोऽिप दहुेो यावशृित तजेसा ॥ ०४४ ॥

ाणु कुलं हााननेाविेतने च ।तादतेयं यापसवेते पिडतः ॥ ०४५ ॥

गुणा वरैिनब ो न कत ः कदाचन ।अनमुाः सा गुः ुो यिुधिर ॥ ०४६ ॥

सिावृऽेिप वित तं गरुािवह ।गुिना दहायमु नुाणां न सशंयः ॥ ०४७ ॥

रादावसथाूं राादावसचेनम ।्उिोजन ं चवै रे काय िहतिैषणा ॥ ०४८ ॥

नाितकं नाितसायं न च मिंदन े िते ।नाातःै सह गते नकैो न वषृलःै सह ॥ ०४९ ॥

पा दयेो ाणाय गोो राज एव च ।वृाय भारताय गिभ य ै ब लाय च ॥ ०५० ॥

दिणं च कुवत पिरातानतीन ।्चतुथाकुवत सवा नवे दिणान ् ॥ ०५१ ॥

मिंदन े िनशाकाले मरा े च सवदा ।चतुथा सवेते उभ े सं े तथवै च ॥ ०५२ ॥

उपानहौ च वं च धतृमनै धारयते ।्चारी च िनंाादं पादने नामते ् ॥ ०५३ ॥

५१४ दानधम पव

अमावाां पौण माां चतदु यां च सव शः ।अां सव पाणां चारी सदा भवते ् ॥ ०५४ ॥

वथृा मासं ं न खादते पृमासं ं तथवै च ।आोशं पिरवादं च पशैुं च िववज यते ् ॥ ०५५ ॥

नांतदुः ा नशृसंवादी ; न हीनतः परमाददीत ।यया वाचा पर उिजते ; न तां वदुेशत पापलोाम ् ॥ ०५६ ॥

वाायका वदनािति ; यरैाहतः शोचित राहािन ।पर नामम स ु त े पति ; तािडतो नावसजृेरषे ु ॥ ०५७ ॥

रोहत े सायकैिव ं वन ं परशनुा हतम ।्वाचा ं बीभं न सरंोहित वातम ् ॥ ०५८ ॥

हीनाानितिराािाहीनायोिधकान ।्पिवणहीनां सहीनां नािपते ् ॥ ०५९ ॥

नािं वदेिनां च दवेतानां च कुनम ।्षेािभमानां तैं च पिरवज यते ् ॥ ०६० ॥

पर दडं नोेोो ननै ं िनपातयते ।्अ पुािाा िशाथ ताडनंतृम ् ॥ ०६१ ॥

न ाणािरवदेािण न िनिदशते ।्ितिथं प न यूाथाायनु िरते ॥ ०६२ ॥

कृा मूपरुीष े त ु रामा वा पनुः ।पादालनं कुया ााय े भोजन े तथा ॥ ०६३ ॥

अाय १०७ ५१५

ीिण दवेाः पिवािण ाणानामकयन ।्अमििन िण ं य वाचा शते ॥ ०६४ ॥

सयंावं कृसरं मासं ं शुली पायसं तथा ।आाथ न कत ं दवेाथ त ु कयते ् ॥ ०६५ ॥

िनमिं पिरचरिेां दा िनदा ।वायतो दकां च िनमवे समाचरते ् ॥ ०६६ ॥

न चािुदतशायी ाायिी तथा भवते ् ॥ ०६६ ॥

मातािपतरमुाय पवू मवेािभवादयते ।्आचाय मथ वाने ं तथायिुव ते महत ् ॥ ०६७ ॥

वज येकाािन वज नीयािन िनशः ।भयेाािन पव िप च वज यते ् ॥ ०६८ ॥

उदखु सततं शौचं कुया मािहतः ।अकृा दवेतापजूां नां गेदाचन ।अ त ु गंु वृं धािम कं वा िवचणम ् ॥ ०७० ॥

अवलोो न चादश मिलनो बिुमरःै ।न चाातां ियं गेिभ ण वा कदाचन ॥ ०७१ ॥

उदिरा न पते तथा िरा न च ।ािराुपिेानथ वा दिणािशराः ॥ ०७२ ॥

न भे नावदीण वा शयन े पते च ।नाधा न े न सयंेु न च ितय दाचन ॥ ०७३ ॥

न नः किहिचाया िनशायां कदाचन ।

५१६ दानधम पव

ाा च नावमृते गाािण सिुवचणः ॥ ०७४ ॥

न चानिुलदेाा ाा वासो न िनध ुनते ।्आ एव त ु वासािंस िनं सवेते मानवः ॥ ०७५ ॥

ज नावकषत न बिहधा रयते च ॥ ०७५ ॥

रमां न धाय ां धाय त ु पिडतःै ।वज िया त ु कमलं तथा कुवलयं िवभो ॥ ०७६ ॥

रं िशरिस धाय त ु तथा वानयेिमिप ।कानी चवै या माला न सा ित किहिचत ् ॥ ०७७ ॥

ात वणकं िनमा दािशां पत े ॥ ०७७ ॥

िवपय यं न कुवत वाससो बिुमारः ।तथा नाधतृं धाय न चापदशमवे च ॥ ०७८ ॥

अदवे भवेासः शयनीय े नरोम ।अास ु दवेानामचा यामदवे िह ॥ ०७९ ॥

ियचुनाां च िबने तगरणे च ।पथृगवेानिुलते केसरणे च बिुमान ् ॥ ०८० ॥

उपवासं च कुवत ातः शिुचरलतः ।पव कालेष ु सवष ु चारी सदा भवते ् ॥ ०८१ ॥

नालीढया पिरहतं भयीत कदाचन ।तथा नोृतसारािण ेतां नादाय च ॥ ०८२ ॥

न सिंनकृो मधेावी नाशिुचन च सु च ।

अाय १०७ ५१७

ितिषा धमष ु भाुीत पृतः ॥ ०८३ ॥

िपलं च वटं चवै शणशाकं तथवै च ।उरं न खादे भवाथ पुषोमः ॥ ०८४ ॥

आजं गं च यासं ं मायरंू चवै वज यते ।्वज येमासं ं च तथा पय ुिषतं च यत ् ॥ ०८५ ॥

न पाणौ लवणं िवााीया च रािष ु ।दिधसू भुीत वथृामासं ं च वज यते ् ॥ ०८६ ॥

वालेन त ु न भुीत परां तथवै च ।सायं ात भुीत नाराले समािहतः ॥ ०८७ ॥

वायतो नकैव नासिंवः कदाचन ।भमूौ सदवै नाीयाानासीनो न शवत ् ॥ ०८८ ॥

तोयपवू दायामितिथो िवशां पत े ।पाुीत मधेावी न चामना नरः ॥ ०८९ ॥

समानमकेपां त ु भोमं नरेर ।िवषं हालाहलं भेु योऽदाय सुन े ॥ ०९० ॥

पानीयं पायसं सिप द िधसुमधूिप ।िनर शषेमतेषेां न दयें त ु किचत ् ॥ ०९१ ॥

भुानो मनजुा नवै शां समाचरते ।्दिध चानपुान ं व ै न कत ं भवािथ ना ॥ ०९२ ॥

आच चवै हने पिरा तथोदकम ।्अुं चरणाथ दिणावसचेयते ् ॥ ०९३ ॥

५१८ दानधम पव

पािणं मिू समाधाय ृा चािं समािहतः ।ाितैमवाोित योगकुशलो नरः ॥ ०९४ ॥

अिः ाणामाल नािभं पािणतलेन च ।शृंवै ितते न चााण पािणना ॥ ०९५ ॥

अुाराले च ां तीथ मदुातम ।्किनिकायाः पा ु दवेतीथ िमहोते ॥ ०९६ ॥

अु च यं दिेशा भारत ।तने िपािण कुवत ृापो ायतथा ॥ ०९७ ॥

परापवादं न यूााियं च कदाचन ।न मःु किाः पुषणे भवािथ ना ॥ ०९८ ॥

पिततै ु कथां नेेश न ं चािप वज यते ।्ससंग च न गते तथायिुव ते महत ् ॥ ०९९ ॥

न िदवा मथैनु ं गे कां न च बकीम ।्न चाातां ियं गेथायिुव ते महत ् ॥ १०० ॥

ेे तीथ समाच काय समपुकिते ।िः पीापो िः मृ कृतशौचो भवेरः ॥ १०१ ॥

इियािण सकृृय िरु च मानवः ।कुवत िपं दवैं च वदेने कम णा ॥ १०२ ॥

ाणाथ च यौचं त मे ण ु कौरव ।वृं च िहतं चोा भोजनायोथा ॥ १०३ ॥

अाय १०७ ५१९

सवशौचषे ु ाणे तीथन समपुशृते ।्िनी त ु तथा ुा ृयापो िह शिुचभ वते ् ॥ १०४ ॥

वृो ाितथा िमं दिरो यो भवदेिप ।गहृे वासियताे धमायुमवे च ॥ १०५ ॥

गहृे पारावता धाः शकुा सहसािरकाः ।गहृेते े न पापाय तथा व ै तलैपाियकाः ॥ १०६ ॥

उीपका गृा कपोता मराथा ।िनिवशयेयु दा त शािमवे तदाचरते ् ॥ १०७ ॥

अमािन चतैािन तथाोशो महानाम ।्महानां च गुािन न वािन किहिचत ् ॥ १०८ ॥

अगा न गते राजपीः सखीथा ।वैानां बालवृानां भृानां च यिुधिर ॥ १०९ ॥

बनूां ाणानां च तथा शारिणक च ।सबंिनां च राजे तथायिुव ते महत ् ॥ ११० ॥

ाणपितां च िनिम तं यिवशेनम ।्तदावसेदा ाो भवाथ मनजुेर ॥ १११ ॥

संायां न पेाजिां न च समाचरते ।्न भुीत च मधेावी तथायिुव ते महत ् ॥ ११२ ॥

नं न कुया िािण भुा चवै साधनम ।्पानीय िया नं न काया भिूतिमता ॥ ११३ ॥

५२० दानधम पव

वज नीया व ै िनं सवो िनिश भारत ।शषेािण चावदातािन पानीयं चवै भोजन े ॥ ११४ ॥

सौिहं च न कत ं राौ नवै समाचरते ।्िजदें न कुवत भुा न च समाचरते ् ॥ ११५ ॥

महाकुलसतूां च शां लणैथा ।वयःां च महाा कामावोढमुहित ॥ ११६ ॥

अपमुा ततः िता कुलं तथा ।पुाः दयेा ानषे ु कुलधमष ु भारत ॥ ११७ ॥

का चोा दाता कुलपुाय धीमत े ।पुा िनवेया कुलाृा ला भारत ॥ ११८ ॥

िशरःातोऽथ कुवत दवैं िपमथािप च ।ने न च कुवत यिातो भवेरः ॥ ११९ ॥

न ोपदयोः काय तथाये े च भारत ॥ ११९ ॥

दाणषे ु च सवष ु हं च िववज यते ।्ोितष े यािन चोािन तािन सवा िण वज यते ् ॥ १२० ॥

ाखुः मकुमा िण कारयते समािहतः ।उदखुो वा राजे तथायिुव ते महत ् ॥ १२१ ॥

पिरवादं न च यूारषेामानथा ।पिरवादो न धमा य ोते भरतष भ ॥ १२२ ॥

वज येिन नार तथा कां नरोम ।समाषा ितां चवै मातःु कुलजां तथा ॥ १२३ ॥

अाय १०७ ५२१

वृां िजतां चवै तथवै च पितताम ।्तथाितकृवणा च वणृां च वज यते ् ॥ १२४ ॥

अयोिन ं च िवयोिन ं च न गते िवचणः ।िपलां कुिन नार न मावोढमुहिस ॥ १२५ ॥

अपािरकुले जातां िनहीनां चवै वज यते ।्ििणां च कुले जातां याणां मनजुेर ॥ १२६ ॥

लणरैिता या च शा या च लणःै ।मनोा दशनीया च तां भवाोढमुहित ॥ १२७ ॥

महाकुले िनवें सशे वा यिुधिर ।अवरा पितता चवै न ाा भिूतिमता ॥ १२८ ॥

अीनुा यने ियाः सिुविहता याः ।वदेषे ु ाणःै ोाा सवा ः समाचरते ् ॥ १२९ ॥

न चेा ीष ुकत ा दारा रा सवशः ।अनायुा भवदेीा तादीा िववज यते ् ॥ १३० ॥

अनायुो िदवाथािुदतशाियता ।ातिन शायां च तथा य े चोिाः पि वै ॥ १३१ ॥

पारदाय मनायुं नािपतोिता तथा ।यतो व ै न कत मासवै भारत ॥ १३२ ॥

संां न भुे ाया परुीषं समुजृते ।्यत भवेां न च िकिमाचरते ् ॥ १३३ ॥

५२२ दानधम पव

ाणाजूयेािप तथा ाा नरािधप ।दवेां णमेातो गंुािभवादयते ् ॥ १३४ ॥

अिनमितो न गते यं गे ु दश कः ।अिनमिते नायुं गमनं त भारत ॥ १३५ ॥

न चकेैन पिरां न गं तथा िनिश ।अनागतायां संायां पिमायां गहृे वसते ् ॥ १३६ ॥

मातःु िपतगु ुणां च काय मवेानशुासनम ।्िहतं वािहतं वािप न िवचाय नरष भ ॥ १३७ ॥

धनवुद े च वदे े च यः काय नरािधप ।हिपृऽेपृे च रथचया स ु चवै ह ॥ १३८ ॥

यवाव राजे यवाखुमधेत े ॥ १३८ ॥

अधृ शणूां भृानां जन च ।जापालनयु न ितं लभते िचत ् ॥ १३९ ॥

यिुशां च त े यें शशां च भारत ।गवशां च कलाः पिरयेा नरािधप ॥ १४० ॥

परुाणिमितहासा तथाानािन यािन च ।महानां च चिरतं ोतं िनमवे त े ॥ १४१ ॥

प रजलां चवै नािभगे चायते ।्ातां चतथु िदवस े राौ गिेचणः ॥ १४२ ॥

पमे िदवस े नारी षऽेहिन पमुावते ।्एतने िविधना पीमपुगते पिडतः ॥ १४३ ॥

ेकिनविृः ५२३

ाितसबंििमािण पजूनीयािन िनशः ।यं च यथाशि यिैव िवधदिणःै ॥ १४४ ॥

अतऊमरयं च सिेवतं नरािधप ॥ १४४ ॥

एष ते लणोशे आयुाणां कीित तः ।शषेिैववृेः ाहाय यिुधिर ॥ १४५ ॥

आचारो भिूतजनन आचारः कीित वध नः ।आचाराध त े ायरुाचारो हलणम ् ॥ १४६ ॥

आगमानां िह सवषामाचारः े उते ।आचारभवो धम धमा दायिुव वध त े ॥ १४७ ॥

एतशमायुं य यनं महत ।्अनकुता सव वणा णा समदुातम ् ॥ १४८ ॥

ेकिनविृः

अाय १०८यिुधिर उवाच ॥

यथा ेः किनषे ु वत त े भरतष भ ।किना यथा ेे वतरंवीिह मे ॥ ००१ ॥

५२४ दानधम पव

भी उवाच ॥

ेवात वत ेो िह सततं भवान ।्गरुोग रीयसी विृया चिे भारत ॥ ००२ ॥

न गरुावकृते शं िशणे वित तमु ।्गरुोिह दीघ दिश ं यि भारत ॥ ००३ ॥

अः ादवलेायां जडः ादिप वा बधुः ।पिरहारणे तयूाषेां ाितमः ॥ ००४ ॥

ं िभदया भदेययेःु कृतं नराः ।ियािभताः कौये भदेकामाथारयः ॥ ००५ ॥

ेः कुलं वध यित िवनाशयित वा पनुः ।हि सवमिप ेः कुलं यावजायते ॥ ००६ ॥

अथ यो िविनकुवत ेो ाता यवीयसः ।अेः ादभाग िनयो राजिभ सः ॥ ००७ ॥

िनकृती िह नरो लोकाापासशंयम ।्िवलवे तुं मोघं जनियतःु तृम ् ॥ ००८ ॥

सवा नथ ः कुले य जायते पापपूषः ।अकीित जनयवे कीित मदधाित च ॥ ००९ ॥

सव चािप िवकमा भागं नाहि सोदराः ।नादाय किनेो ेः कुवत यौतकम ् ॥ ०१० ॥

अनजुं िह िपतदुा यो जामफलोऽगः ।यमीिहतलं त ु नाकामो दातमुहित ॥ ०११ ॥

अाय १०८ ५२५

ातणॄामिवभानामुानमिप चेह ।न पुभागं िवषमं िपता दाथन ॥ ०१२ ॥

न ेानवमते ृतः सकृुतोऽिप वा ।यिद ी यवरजः येः पयेथाचरते ् ॥ ०१३ ॥

धम िह ये इािरित धम िवदो िवः ॥ ०१३ ॥

दशाचाया नपुााय उपाायािता दश ।दश चवै िपतॄाता सवा वा पिृथवीमिप ॥ ०१४ ॥

गौरवणेािभभवित नाि मातसृमो गुः ।माता गरीयसी य तनेतैां मते जनः ॥ ०१५ ॥

ेो ाता िपतसृमो मतृ े िपतिर भारत ।स षेां विृदाता ा चतैािरपालयते ् ॥ ०१६ ॥

किनां नमरेव छानवुित नः ।तमवे चोपजीवरेथवै िपतरं तथा ॥ ०१७ ॥

शरीरमतेौ सजृतः िपता माता च भारत ।आचाय शाा या जाितः सा सा साजरामरा ॥ ०१८ ॥

ेा मातसृमा चािप भिगनी भरतष भ ।ातभुा या च ताा बाेनं िपबते ् ॥ ०१९ ॥

५२६ दानधम पव

उपवासिविधः

अाय १०९यिुधिर उवाच ॥

सवषामवे वणा नां ेानां च िपतामह ।उपवास े मितिरयं कारणं च न िवहे ॥ ००१ ॥

णे िनयमात ा इित नः तुम ।्उपवास े कथं तषेां कृमि िपतामह ॥ ००२ ॥

िनयमं चोपवासानां सवषां िूह पािथ व ।अवाोित गितं कां च उपवासपरायणः ॥ ००३ ॥

उपवासः परं पुयमपुवासः परायणम ।्उपोहे नरे िकं फलं ितपते ॥ ००४ ॥

अधमा ुते केन धम माोित व ै कथम ।्ग पुयं च लभते कथं भरतसम ॥ ००५ ॥

उपो चािप िकं तने दयें ारािधप ।धमण च सखुानथा .भेने वीिह तम ् ॥ ००६ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

एवं वुाणं कौयें धम ं धम तिवत ।्धम पुिमदं वां भीः शातंनवोऽवीत ् ॥ ००७ ॥

इदं ख महाराज तुमासीरुातनम ।्उपवासिवधौ ेा य े गणुा भरतष भ ॥ ००८ ॥

अाय १०९ ५२७

ाजापं िरसं पृवानि भारत ।यथा मां ं तथवैाहं पृवांं तपोधनम ् ॥ ००९ ॥

मतें मया पृो भगवानिसभंवः ।उपवासिविधं पुयमाच भरतष भ ॥ ०१० ॥

अिरा उवाच ॥

े िरां त ु िविहतं कुनन ।ििरामथवैा िनिदं पुषष भ ॥ ०११ ॥

वैयशूौ त ु यौ मोहापवासं कुव त े ।िरां ििरां वा तयोः पिुन िवते ॥ ०१२ ॥

चतथु भपणं वैयशेू िवधीयते ।िरां न त ु धम िैव िहतं वािदिभः ॥ ०१३ ॥

पां चवै षां च पौण माां च भारत ।मावापूसपंः तुवांवै जायत े ॥ ०१४ ॥

नानपो भवेाो दिरो वा कदाचन ।यिजःु पम ष पेो भोजयिेजान ् ॥ ०१५ ॥

अमीमथ कौये शुपे चतदु शीम ।्उपो ािधरिहतो वीय वानिभजायते ॥ ०१६ ॥

माग शीष त ु यो मासमकेभेन सिपते ।्भोजये िजाा स मुेािधिकिषःै ॥ ०१७ ॥

सवकाणसपंणू ः सवषिधसमितः ।

५२८ दानधम पव

कृिषभागी बधनो बपु जायते ॥ ०१८ ॥

पौषमासं त ु कौये भेनकेैन यः पते ।्सभुगो दशनीय यशोभागी च जायते ॥ ०१९ ॥

िपतभृो माघमासमकेभेन यः पते ।्ीमुले ाितमे स महं पते ॥ ०२० ॥

भगदवैं त ु यो मासमकेभेन यः पते ।्ीष ु वभतां याित वयाा भवि ताः ॥ ०२१ ॥

चैं त ु िनयतो मासमकेभेन यः पते ।्सवुण मिणमुाे कुले महित जायत े ॥ ०२२ ॥

िनरदेकेभेन वशैाखं यो िजतिेयः ।नरो वा यिद वा नारी ातीनां ेतां जते ् ॥ ०२३ ॥

ेामलंू त ु यो मासमकेभेन सपते ।्ऐय मतलंु ें पमुाी वािभजायत े ॥ ०२४ ॥

आषाढमकेभेन िा मासमतितः ।बधाो बधनो बपु जायते ॥ ०२५ ॥

ावणं िनयतो मासमकेभेन यः पते ।्य तािभषकेेण युते ाितवध नः ॥ ०२६ ॥

ौपदं त ु यो मासमकेाहारो भवेरः ।धनांीतमचलमैय ितपते ॥ ०२७ ॥

तथवैायजुं मासमकेभेन यः पते ।्जावााहना बपु जायते ॥ ०२८ ॥

अाय १०९ ५२९

काि कं त ु नरो मासं यः कुया दकेभोजनम ।्शरू बभाय कीित मांवै जायत े ॥ ०२९ ॥

इित मासा नरा पतां पिरकीित ताः ।ितथीनां िनयमा य े त ु ण ु तानिप पािथ व ॥ ०३० ॥

पे प े गत े यु भमाित भारत ।गवाो बपु दीघा यु स जायते ॥ ०३१ ॥

मािस मािस िराािण कृा वषा िण ादश ।गणािधपं ाोित िनःसपमनािवलम ् ॥ ०३२ ॥

एते त ु िनयमाः सव कत ाः शरदो दश ।े चाे भरते विृमनवुत ता ॥ ०३३ ॥

यु ातथा सायं भुानो नारा िपबते ।्अिहंसािनरतो िनं जुानो जातवदेसम ् ॥ ०३४ ॥

षिः स वषनृ पत े िसते ना सशंयः ।अिोम य फलं ाोित मानवः ॥ ०३५ ॥

अिधवास े सोऽरसां नृगीतिवनािदत े ।तकानवणा भं िवमानमिधरोहित ॥ ०३६ ॥

पणू वष सहं त ु लोके महीयत े ।तयािदह चाग माहां ितपते ॥ ०३७ ॥

युसवंरं पणू मकेाहारो भवेरः ।अितरा य स फलं समपुातु े ॥ ०३८ ॥

५३० दानधम पव

दशवष सहािण ग च स महीयत े ।तयािदह चाग माहां ितपते ॥ ०३९ ॥

युसवंरं पणू चतथु भमतु े ।अिहंसािनरतो िनं सवाियतिेयः ॥ ०४० ॥

वाजपये य फलं व ै समपुातु े ।िशंष सहािण ग च स महीयत े ॥ ०४१ ॥

षे काले त ु कौये नरः सवंरं पते ।्अमधे य फलं ाोित मानवः ॥ ०४२ ॥

चवाकयेुन िवमानने स गित ।चािरंशहािण वषा णां िदिव मोदत े ॥ ०४३ ॥

अमने त ु भेन जीववंरं नपृ ।गवामय य फलं ाोित मानवः ॥ ०४४ ॥

हंससारसयेुन िवमानने स गित ।पाशतं सहािण वषा णां िदिव मोदत े ॥ ०४५ ॥

पे प े गत े राजोऽीयाष मवे त ु ।षमासानशनं त भगवानिरावीत ् ॥ ०४६ ॥

षिं वष सहािण िदवमावसते च सः ॥ ०४६ ॥

वीणानां वकीनां च वणेनूां च िवशां पत े ।सघुोषमै धरुःै शःै सुः स ितबोते ॥ ०४७ ॥

सवंरिमहकंै त ु मािस मािस िपबेयः ।फलं िविजतात ाोित स नरो नपृ ॥ ०४८ ॥

अाय १०९ ५३१

िसहंायेुन िवमानने स गित ।सितं च सहािण वषा णां िदिव मोदत े ॥ ०४९ ॥

मासा नरा नोपवासो िवधीयते ।िविधं नशनाः पाथ धम िवदो जनाः ॥ ०५० ॥

अनात ािधरिहतो गदेनशनं त ु यः ।पदे पदे यफलं स ाोित न सशंयः ॥ ०५१ ॥

िदवं हंसयेुन िवमानने स गित ।शतं चारसः का रमयिप तं नरम ् ॥ ०५२ ॥

आत वा ािधतो वािप गदेनशनं त ु यः ।शतं वष सहाणां मोदत े िदिव स भो ॥ ०५३ ॥

काीनपूरुशने सुवै बोते ॥ ०५३ ॥

सहहंससयंेु िवमान े सोमवच िस ।स गा ीशताकीण रमत े भरतष भ ॥ ०५४ ॥

ीणाायनं ं त तरोहणम ।्ािधतौषधामः ु च सादनम ् ॥ ०५५ ॥

ःिखताथ मानाां ाणां ितपादनम ।्न चतै े ग काम रोचे सखुमधेसः ॥ ०५६ ॥

अतः स कामसयंुो िवमान े हमेसिंनभ े ।रमते ीशताकीण पुषोऽलतः शभु े ॥ ०५७ ॥

ः सफलसः सखुी िवगतकषः ।

५३२ दानधम पव

अनहेमुृ फलं ाोित मानवः ॥ ०५८ ॥

बालसयू तीकाशे िवमान े हमेवच िस ।वडूैय मुाखिचते वीणामरुजनािदत े ॥ ०५९ ॥

पताकादीिपकाकीण िदघटािननािदत े ।ीसहानचुिरत े स नरः सखुमधेत े ॥ ०६० ॥

यावि रोमकूपािण त गाषे ु पाडव ।ताववे सहािण वषा णां िदिव मोदत े ॥ ०६१ ॥

नाि वदेारं शां नाि मातसृमो गुः ।न धमा रमो लाभपो नानशनारम ् ॥ ०६२ ॥

ाणेः परं नाि पावनं िदिव चहे च ।उपवासैथा तुं तपःकम न िवते ॥ ०६३ ॥

उपो िविधववेाििदवं ितपिेदरे ।ऋषय परां िसिमपुवासरैवावुन ् ॥ ०६४ ॥

िदं वष सहं िह िवािमणे धीमता ।ामकेेन भेन तने िवमागतः ॥ ०६५ ॥

वनो जमदि विसो गौतमो भगृःु ।सव एव िदवं ााः मावो महष यः ॥ ०६६ ॥

इदमिरसा पवू महिष ः दिश तम ।्यः दशयत े िनं न स ःखमवातु े ॥ ०६७ ॥

इमं त ु कौये यथामं िविधं ; वित तं िरसा महिष णा ।पठेत यो व ै णयुा िनदा ; न िवते त नर िकिषम ् ॥ ०६८ ॥

उपवासफलम ् ५३३

िवमुते चािप स सवसरै ;न चा दोषरैिभभयूत े मनः ।िवयोिनजानां च िवजानत े तं ; वुां च कीित लभते नरोमः ॥ ०६९ ॥

उपवासफलम ्

अाय ११०यिुधिर उवाच ॥

िपतामहने िविधवाः ोा महाना ।गणुाषैां यथातं े चहे च सवशः ॥ ००१ ॥

न ते शा दिरेण याः ा ुं िपतामह ।बपकरणा या नानासभंारिवराः ॥ ००२ ॥

पािथ व ै राजपुवैा शाः ा ुं िपतामह ।नाथ नूरैवगणुरैकेािभरसहंतःै ॥ ००३ ॥

यो दिररैिप िविधः शः ा ुं सदा भवते ।्तुो यफलरैतेैे िूह िपतामह ॥ ००४ ॥

भी उवाच ॥

इदमिरसा ोमपुवासफलाकम ।्िविधं यफलैुं तिबोध यिुधिर ॥ ००५ ॥

५३४ दानधम पव

यु कं तथा सायं भुानो नारा िपबते ।्अिहंसािनरतो िनं जुानो जातवदेसम ् ॥ ००६ ॥

षिरवे त ु वषः स िसते ना सशंयः ।तकानवण च िवमान ं लभते नरः ॥ ००७ ॥

दवेीणामधीवास े नृगीतिननािदत े ।ाजापे वसें वषा णामिसिंनभ े ॥ ००८ ॥

ीिण वषा िण यः ाशेततं केभोजनम ।्धम पीरतो िनमिोमफलं लभते ् ॥ ००९ ॥

ितीय े िदवस े यु ाीयादकेभोजनम ।्सदा ादशमासां ु जुानो जातवदेसम ् ॥ ०१० ॥

यं बसवुण वा वासवियमाहरते ् ॥ ०१० ॥

सवादानशील यानसयूकः ।ाो दाो िजतोधः स गित परां गितम ् ॥ ०११ ॥

पाडुरातीकाशे िवमान े हंसलणे ।े समा े ततः पे सोऽरोिभव सेह ॥ ०१२ ॥

ततृीय े िदवस े यु ाीयादकेभोजनम ।्सदा ादशमासां ु जुानो जातवदेसम ् ॥ ०१३ ॥

अितरा य फलं ाोनुमम ।्मयरूहंससयंंु िवमान ं लभते नरः ॥ ०१४ ॥

सषणां सदा लोके सोऽरोिभव सेह ।िनवत न ं च ता ीिण पािन व ै िवः ॥ ०१५ ॥

अाय ११० ५३५

िदवस े यतथु त ु ाीयादकेभोजनम ।्सदा ादशमासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०१६ ॥

वाजपये य फलं ाोनुमम ।्इकािभढं च िवमान ं लभते नरः ॥ ०१७ ॥

सागर च पय े वासवं लोकमावसते ।्दवेराज च ीडां िनकालमवेत े ॥ ०१८ ॥

िदवस े पमे यु ाीयादकेभोजनम ।्सदा ादशमासां ु जुानो जातवदेसम ् ॥ ०१९ ॥

अः सवादी च यािविहंसकः ।अनसयूरुपापो ादशाहफलं लभते ् ॥ ०२० ॥

जानूदमयं िदं िवमान ं हंसलणम ।्सयू मालासमाभासमारोहेाडुरं गहृम ् ॥ ०२१ ॥

आवत नािन चािर तथा पािन ादश ।शरािपिरमाणं च तासौ वसते सखुम ् ॥ ०२२ ॥

िदवस े यु षे व ै मिुनः ाशते भोजनम ।्सदा ादशमासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०२३ ॥

सदा िषवणायी चाय नसयूकः ।गवामय य फलं ाोनुमम ् ॥ ०२४ ॥

अिालासमाभासं हंसबिहणसिेवतम ।्शातकुमयं यंु साधयेानमुमम ् ॥ ०२५ ॥

५३६ दानधम पव

तथवैारसामे सुः ितबुत े ।नपूरुाणां िननादने मखेलानां च िननःै ॥ ०२६ ॥

कोटीसहं वषा णां ीिण कोिटशतािन च ।पाादश तथा पताके े तथवै च ॥ ०२७ ॥

अयतुािन च पाशचमशत च ।लोां माणने समं लोके महीयत े ॥ ०२८ ॥

िदवस े समे यु ाीयादकेभोजनम ।्सदा ादशमासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०२९ ॥

सरत गोपयानो चय समाचरन ।्समुनोवण कं चवै मधमुासं ं च वज यते ् ॥ ०३० ॥

पुषो मतां लोकिमलोकं च गित ।त त च िसाथ दवेकािभते ॥ ०३१ ॥

फलं बसवुण य लभते नरः ।संामितगणुां चािप तषे ु लोकेष ु मोदत े ॥ ०३२ ॥

युसवंरं ाो भेुऽहमे नरः ।दवेकाय परो िनं जुानो जातवदेसम ् ॥ ०३३ ॥

पौडरीक य फलं ाोनुमम ।्पवण िनभं चवै िवमानमिधरोहित ॥ ०३४ ॥

कृाः कनकगौय नाय ः यामाथापराः ।वयोपिवलािसो लभते ना सशंयः ॥ ०३५ ॥

युसवंरं भेु नवमे नवमऽेहिन ।

अाय ११० ५३७

सदा ादशमासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०३६ ॥

अमधे य फलं ाोित मानवः ।पुडरीककाशं च िवमान ं लभते नरः ॥ ०३७ ॥

दीसयूा ितजेोिभिदमालािभरवे च ।नीयते कािभः सोऽिरं सनातनम ् ॥ ०३८ ॥

अादशसहािण वषा णां कमवे च ।कोटीशतसहं च तषे ुलोकेष ु मोदत े ॥ ०३९ ॥

युसवंरं भेु दशाहे व ै गत े गत े ।सदा ादशमासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०४० ॥

कािनवशे े च सवभतूमनोहरे ।अमधेसह फलं ाोनुमम ् ॥ ०४१ ॥

पव तं का रमयि सदा नरम ।्नीलोलिनभवै ण रोलिनभैथा ॥ ०४२ ॥

िवमान ं मडलावत मावत गहनावतृम ।्सागरोिम तीकाशं साधयेानमुमम ् ॥ ०४३ ॥

िविचमिणमालािभना िदतं शपुरःै ।ािटकैव सारै ःै सकृुतविेदकम ् ॥ ०४४ ॥

आरोहित महान ं हंससारसवाहनम ् ॥ ०४४ ॥

एकादशे त ु िदवस े यः ा े ाशते हिवः ।सदा ादशमासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०४५ ॥

५३८ दानधम पव

परियो नािभलषेाचाथ मनसािप वा ।अनतृं च न भाषते मातािपोः कृतऽेिप वा ॥ ०४६ ॥

अिभगेहादवें िवमानं महाबलम ।्यभंवुं च पयते िवमान ं समपुितम ् ॥ ०४७ ॥

कुमाय ः कानाभासा पवो नयि तम ।्ाणां तमधीवासं िदिव िदं मनोहरम ् ॥ ०४८ ॥

वषा यपिरमयेािन यगुामिप चावसते ।्कोटीशतसहं च दश कोिटशतािन च ॥ ०४९ ॥

ं िनं णमते दवेदानवसमंतम ।्स तै दशन ं ाो िदवस े िदवस े भवते ् ॥ ०५० ॥

िदवस े ादशे यु ा े व ै ाशते हिवः ।सदा ादशमासाै सव मधेफलं लभते ् ॥ ०५१ ॥

आिदैा दशै िवमान ं सिंवधीयत े ।मिणमुावालै महाहपशोिभतम ् ॥ ०५२ ॥

हंसमालापिरिं नागवीथीसमाकुलम ।्मयरूैवाकै कूजिपशोिभतम ् ॥ ०५३ ॥

अमै हिः सयंंु लोके ितितम ।्िनमावसते राजरनारीसमावतृम ् ॥ ०५४ ॥

ऋिषरवें महाभागिराः ाह धम िवत ् ॥ ०५४ ॥

योदशे त ु िदवस े यः ा े ाशते हिवः ।सदा ादश मासाै दवेसफलं लभते ् ॥ ०५५ ॥

अाय ११० ५३९

रपोदयं नाम िवमान ं साधयेरः ।जातपयंु च रसयभिूषतम ् ॥ ०५६ ॥

दवेकािभराकीण िदाभरणभिूषतम ।्पुयगोदयं िदं वायैपशोिभतम ् ॥ ०५७ ॥

त शपताकं च यगुां कमवे च ।अयतुायतुं तथा पं समंु च तथा वसते ् ॥ ०५८ ॥

गीतगवघोषै भरेीपणविननःै ।सदा मिुदतािभदवकािभरीते ॥ ०५९ ॥

चतदु शे त ु िदवस े यः पणू ाशते हिवः ।सदा ादश मासाै महामधेफलं लभते ् ॥ ०६० ॥

अिनदयवयोपा दवेकाः लताः ।मृतादधरा िवमानरैनयुाि तम ् ॥ ०६१ ॥

कलहंसिविनघषनैू परुाणां च िननःै ।काीनां च समुष त िवबोते ॥ ०६२ ॥

दवेकािनवास े च तिसित मानवः ।जावीवाकाकीण पणू सवंरं नरः ॥ ०६३ ॥

यु पे गत े भेु एकभं िजतिेयः ।सदा दादश मासां ु जुानो जातवदेसम ् ॥ ०६४ ॥

राजसयूसह फलं ाोनुमम ् ॥ ०६४ ॥

यानमारोहत े िनं हंसबिहणसिेवतम ।्

५४० दानधम पव

मिणमडलकैिं जातपसमावतृम ् ॥ ०६५ ॥

िदाभरणशोभािभव रीिभरलतम ।्एकं चतुा रं सभौमं समुलम ् ॥ ०६६ ॥

वजैयीसहै शोिभतं गीतिननःै ॥ ०६६ ॥

िदं िदगणुोपतें िवमानमिधरोहित ।मिणमुावालै भिूषतं वैतुभम ् ॥ ०६७ ॥

वसेगुसहं च खकुरवाहनः ॥ ०६७ ॥

षोडशे िदवस े यु संा े ाशते हिवः ।सदा ादश मासाै सोमयफलं लभते ् ॥ ०६८ ॥

सोमकािनवासषे ु सोऽावसित िनदा ।सौगानिुल कामचारगितभ वते ् ॥ ०६९ ॥

सदुशनािभना रीिभम धरुािभथवै च ।अत े व ै िवमानः कामभोगै सेत े ॥ ०७० ॥

फलं पशतं महाकं दशािधकम ।्आवत नािन चािर सागरे यासौ नरः ॥ ०७१ ॥

िदवस े सदशमे यः ा े ाशते हिवः ।सदा ादश मासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०७२ ॥

ानं वाणमंै च रौं चवैािधगित ।मातौशनस े चवै लोकं च गित ॥ ०७३ ॥

त दवैतकािभरासननेोपचय त े ।

अाय ११० ५४१

भभू ुवं चािप दवेिष िवपमवेत े ॥ ०७४ ॥

त दवेािधदवे कुमाय रमयि तम ।्ािशंूपधािरयो मधरुाः समलताः ॥ ०७५ ॥

चािदावभुौ यावगन े चरतः भो ।तावरसौ वीरः सधुामतृरसाशनः ॥ ०७६ ॥

अादशे त ु िदवस े ाीयादकेभोजनम ।्सदा ादश मासाै स लोका पयित ॥ ०७७ ॥

रथःै सनिघोषै पृतः सोऽनगुते ।दवेकािधढै ु ाजमानःै लतःै ॥ ०७८ ॥

ािसहंयंु च मघेनिननािदतम ।्िवमानमुमं िदं ससुखुी िधरोहित ॥ ०७९ ॥

त कसहं स काािभः सह मोदत े ।सधुारसं च भुीत अमतृोपममुमम ् ॥ ०८० ॥

एकोनिवशं े िदवस े यो भेु एकभोजनम ।्सदा ादश मासाै स लोका पयित ॥ ०८१ ॥

उमं लभतेानमरोगणसिेवतम ।्गवपगीतं च िवमान ं सयू वच सम ् ॥ ०८२ ॥

तामरवरीिभमदत े िवगतरः ।िदारधरः ीमानयतुानां शतं समाः ॥ ०८३ ॥

पणूऽथ िदवस े िवशं े यो भेु केभोजनम ।्सदा ादश मासां ु सवादी धतृतः ॥ ०८४ ॥

५४२ दानधम पव

अमासंाशी चारी सव भतूिहत े रतः ।स लोकािपलुािानािदानामपुातु े ॥ ०८५ ॥

गवररोिभ िदमाानलेुपनःै ।िवमानःै कानिैदःै पृतानगुते ॥ ०८६ ॥

एकिवशं े त ु िदवस े यो भेु केभोजनम ।्सदा ादश मासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०८७ ॥

लोकमौशनसं िदं शलोकं च गित ।अिनोम तां चवै सखुेिभरतः सदा ॥ ०८८ ॥

अनिभ ःखानां िवमानवरमाितः ।सेमानो वरीिभः ीडमरवभःु ॥ ०८९ ॥

ािवशं े िदवस े ा े यो भेु केभोजनम ।्सदा ादश मासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०९० ॥

धिृतमानिहंसािनरतः सवागनसयूकः ।लोकासनूामाोित िदवाकरसमभः ॥ ०९१ ॥

कामचारी सधुाहारो िवमानवरमाितः ।रमते दवेकािभिदाभरणभिूषतः ॥ ०९२ ॥

योिवशं े त ु िदवस े ाशेकेभोजनम ।्सदा ादश मासां ु िमताहारो िजतिेयः ॥ ०९३ ॥

वायोशनसवै लोकं च गित ।कामचारी कामगमः पूमानोऽरोगणःै ॥ ०९४ ॥

अाय ११० ५४३

अनकेगणुपय ं िवमानवरमाितः ।रमते दवेकािभिदाभरणभिूषतः ॥ ०९५ ॥

चतिुवशे त ु िदवस े यः ाशदेकेभोजनम ।्सदा ादश मासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०९६ ॥

आिदानामधीवास े मोदमानो वसिेरम ।्िदमाारधरो िदगानलेुपनः ॥ ०९७ ॥

िवमान े कान े िदे हंसयेु मनोरमे ।रमते दवेकानां सहरैयतुैथा ॥ ०९८ ॥

पिवशं े त ु िदवस े यः ाशदेकेभोजनम ।्सदा ादश मासां ु पुलं यानमाहते ् ॥ ०९९ ॥

िसहंायैु मघेनिननािदतःै ।रथःै सनिघोषै पृतः सोऽनगुते ॥ १०० ॥

दवेकासमाढै राजतिैव मलःै शभुःै ।िवमानमुमं िदमााय समुनोहरम ् ॥ १०१ ॥

त कसहं व ै वसते ीशतावतृ े ।सधुारसं चोपजीवमतृोपममुमम ् ॥ १०२ ॥

षिशं े िदवस े यु ाीयादकेभोजनम ।्सदा ादश मासां ु िनयतो िनयताशनः ॥ १०३ ॥

िजतिेयो वीतरागो जुानो जातवदेसम ।्स ाोित महाभागः पूमानोऽरोगणःै ॥ १०४ ॥

सानां मतां लोकासनूां चािप सोऽतु े ।

५४४ दानधम पव

िवमान ेािटके िदे सव ररैलत े ॥ १०५ ॥

गवररोिभ पूमानः मोदत े ।े यगुानां सहे त ु िदे िदने तजेसा ॥ १०६ ॥

सिवशं े त ु िदवस े यः ाशदेकेभोजनम ।्सदा ादश मासां ु जुानो जातवदेसम ् ॥ १०७ ॥

फलं ाोित िवपलंु दवेलोके च पूते ।अमतृाशी वसं स िवतृः मोदत े ॥ १०८ ॥

दवेिष चिरतं राजाजिष िभरिधितम ।्अावसित िदाा िवमानवरमाितः ॥ १०९ ॥

ीिभम नोिभरामाभी रममाणो मदोटः ।यगुकसहािण ीयावसित व ै सखुम ् ॥ ११० ॥

योऽािवशं े त ु िदवस े ाीयादकेभोजनम ।्सदा ादश मासां ु िजताा िविजतिेयः ॥ १११ ॥

फलं दवेिष चिरतं िवपलंु समपुातु े ।भोगवांजेसा भाित सहाशंिुरवामलः ॥ ११२ ॥

सकुुमाय नाय ं रममाणाः सवुच सः ।पीननोजघना िदाभरणभिूषताः ॥ ११३ ॥

रमयि मनः काा िवमान े सयू सिंनभ े ।सव कामगमे िदे कायतुशतं समाः ॥ ११४ ॥

एकोनिशं े िदवस े यः ाशदेकेभोजनम ।्सदा ादश मासाै सतपरायणः ॥ ११५ ॥

अाय ११० ५४५

त लोकाः शभुा िदा दवेराजिष पिूजताः ।िवमान ं चशुाभं िदं समिधगित ॥ ११६ ॥

जातपमयं यंु सव रिवभिूषतम ।्अरोगणसपंणू गवरिभनािदतम ् ॥ ११७ ॥

त चनै ं शभुा नाय िदाभरणभिूषताः ।मनोिभरामा मधरुा रमयि मदोटाः ॥ ११८ ॥

भोगवांजेसा युो वैानरसमभः ।िदो िदने वपषुा ाजमान इवामरः ॥ ११९ ॥

वसनूां मतां चवै साानामिनोथा ।ाणां च तथा लोकालोकं च गित ॥ १२० ॥

यु मास े गत े भेु एकभं शमाकः ।सदा ादश मासाै लोकमवायुात ् ॥ १२१ ॥

सधुारसकृताहारः ीमावमनोहरः ।तजेसा वपषुा ला ाजते रिमवािनव ॥ १२२ ॥

िदमाारधरो िदगानलेुपनः ।सखुेिभरतो योगी ःखानामिवजानकः ॥ १२३ ॥

यंभािभना रीिभिव मानो महीयत े ।दवेिष कािभः सततं चािभपूत े ॥ १२४ ॥

नानािवधसुपािभना नारागािभरवे च ।नानामधरुभाषािभना नारितिभरवे च ॥ १२५ ॥

५४६ दानधम पव

िवमान े नगराकारे सयू वयू सिंनभ े ।पृतः सोमसाशे उदैवासिंनभ े ॥ १२६ ॥

दिणायां त ु राभ े अधाीलमडले ।ऊ िचािभसाशे नकैो वसित पिूजतः ॥ १२७ ॥

यावष सहं त ु जूीप े वष ित ।ताववंराः ोा लोक धीमतः ॥ १२८ ॥

िवषुवै यावो िनपति नभलात ।्वषा स ु वष ताविवसमरभः ॥ १२९ ॥

मासोपवासी वष ु दशिभः ग मुमम ।्महिष मथासा सशरीरगितभ वते ् ॥ १३० ॥

मिुनदा ो िजतोधो िजतिशोदरः सदा ।जु िनयतः संोपासनसिेवता ॥ १३१ ॥

बिभिन यमरैवें मासानाित यो नरः ।अावकाशशील त वासो िनते ॥ १३२ ॥

िदवं गा शरीरणे ने राजथामरः ।ग पुयं यथाकाममपुभेु यथािविध ॥ १३३ ॥

एष ते भरते यानां िविधमः ।ाातो ानपुूण उपवासफलाकः ॥ १३४ ॥

दिरमै नजुःै पाथ ां यफलं यथा ।उपवासिममं कृा गे परमां गितम ् ॥ १३५ ॥

दवेिजाितपजूायां रतो भरतसम ॥ १३५ ॥

शौचानपुृा ५४७

उपवासिविधषे िवरणे कीित तः ।िनयतेमषे ुशौचवु महास ु ॥ १३६ ॥

दोहिनवृषे ु कृतबिुष ु भारत ।अचलेकषे ु मा त े भदू सशंयः ॥ १३७ ॥

शौचानपुृा

अाय १११यिुधिर उवाच ॥

यरं सव तीथा नां तवीिह िपतामह ।य व ै परमं शौचं ते ाातमुहिस ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

सवा िण ख तीथा िन गणुवि मनीिषणाम ।्य ु तीथ च शौचं च ते ण ु समािहतः ॥ ००२ ॥

अगाध े िवमले शुे सतोय े धिृतदे ।ातं मानस े तीथ समाल शातम ् ॥ ००३ ॥

तीथ शौचमनिथ माद वं समाज वम ।्अिहंसा सव भतूानामानशृंं दमः शमः ॥ ००४ ॥

५४८ दानधम पव

िनम मा िनरहारा िना िनिरहाः ।शचुयीथ भतूाे य े भैमपुभुत े ॥ ००५ ॥

तिवनहंबिुीथ परममुते ।शौचलणमतेे सव वैावेणम ् ॥ ००६ ॥

रजमः समथो यषेां िनधतमानः ।शौचाशौच े न त े साः काय पिरमािग णः ॥ ००७ ॥

सवागेिभरताः सव ाः सव दिश नः ।शौचने वृशौचाथा े तीथा ः शचुय ते ॥ ००८ ॥

नोदकिगाुात इिभधीयते ।स ातो यो दमातः सबाारः शिुचः ॥ ००९ ॥

अतीतेनपेा य े ाेथष ु िनम माः ।शौचमवे परं तषेां यषेां नोतेहृा ॥ ०१० ॥

ान ं शौचमवेहे शरीर िवशषेतः ।तथा िनिनं च मनस सता ॥ ०११ ॥

वृशौचं मनःशौचं तीथ शौचं परं िहतम ।्ानों च यौचं तौचं परमं मतम ् ॥ ०१२ ॥

मनसाथ दीपने ानबलेन च ।ाता य े मानस े तीथ ताः ेदिश नः ॥ ०१३ ॥

समारोिपतशौचु िनं भावसमितः ।केवलं गणुसपंः शिुचरवे नरः सदा ॥ ०१४ ॥

शरीरािन तीथा िन ोातेािन भारत ।

ससंारचम ् ५४९

पिृथां यािन तीथा िन पुयािन ण ु तािप ॥ ०१५ ॥

यथा शरीरोशेाः शचुयः पिरिनिम ताः ।तथा पिृथा भागा पुयािन सिललािन च ॥ ०१६ ॥

ाथ नावै तीथ ाना िपततृप णात ।्धनुि पापं तीथष ु पतूा याि िदवं सखुम ् ॥ ०१७ ॥

पिरहा साधनूां पिृथावै तजेसा ।अतीव पुयाे भागाः सिलल च तजेसा ॥ ०१८ ॥

मनस पिृथा पुयतीथा थापरे ।उभयोरवे यः ातः स िसिं शीमायुात ् ॥ ०१९ ॥

यथा बलं ियाहीन ं िया वा बलविज ता ।नहे साधयते काय समायुु िसित ॥ ०२० ॥

एवं शरीरशौचने तीथ शौचने चाितः ।ततः िसिमवाोित ििवधं शौचमुमम ् ॥ ०२१ ॥

ससंारचम ्

अाय ११२यिुधिर उवाच ॥

िपतामह महाबाहो सव शािवशारद ।ोतिुमािम मा नां ससंारिविधमुमम ् ॥ ००१ ॥

५५० दानधम पव

केन वृने राजे वत माना नरा यिुध ।ावुुमं ग कथं च नरकं नपृ ॥ ००२ ॥

मतृं शरीरमुृ कालोसमं जनाः ।यामुं लोकिमतः को व ै ताननगुित ॥ ००३ ॥

भी उवाच ॥

असावायाित भगवाहृितदारधीः ।पृनै ं समुहाभागमतेुं सनातनम ् ॥ ००४ ॥

नतैदने शं िह वंु केनिचद व ै ।वा बहृितसमो न ो िवते िचत ् ॥ ००५ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

तयोः सवंदतोरवें पाथ गाेययोदा ।आजगाम िवशुाा भगवा बहृितः ॥ ००६ ॥

ततो राजा समुाय धतृरापरुोगमः ।पजूामनपुमां चे सव त े च सभासदः ॥ ००७ ॥

ततो धम सतुो राजा भगवं बहृितम ।्उपग यथाायं ं प सुतः ॥ ००८ ॥

यिुधिर उवाच ॥

भगववधम सवशािवशारद ।म कः सहायो व ै िपता माता सतुो गुः ॥ ००९ ॥

अाय ११२ ५५१

मतृं शरीरमुृ कालोसमं जनाः ।गमुलोकं व ै क एनमनगुित ॥ ०१० ॥

बहृितवाच ॥

एकः सतूो राजे जरुकेो िवनयित ।एकरित गा िण गके ग ितम ् ॥ ०११ ॥

असहायः िपता माता तथा ाता सतुो गुः ।ाितसबंिवग िमवग थवै च ॥ ०१२ ॥

मतृं शरीरमुृ कालोसमं जनाः ।मुत मपुिति ततो याि पराखुाः ॥ ०१३ ॥

तैरीरमुृं धम एकोऽनगुित ॥ ०१३ ॥

तामः सहायाथ सिेवतः सदा निृभः ।ाणी धम समायुो गतेग ितं पराम ् ॥ ०१४ ॥

तथवैाधम सयंुो नरकायोपपते ॥ ०१४ ॥

ताायागतरैथध म सवेते पिडतः ।धम एको मनुाणां सहायः पारलौिककः ॥ ०१५ ॥

लोभाोहादनुोशायााबतुः ।नरः करोकाया िण पराथ लोभमोिहतः ॥ ०१६ ॥

धमाथ काम ितयं जीिवत े फलम ।्एतयमवामधमपिरविज तम ् ॥ ०१७ ॥

यिुधिर उवाच ॥

५५२ दानधम पव

तुं भगवतो वां धम यंु परं िहतम ।्शरीरिवचयं ात ुं बिुु मम जायत े ॥ ०१८ ॥

मतृं शरीररिहतं सूमतां गतम ।्अचिुव षयं ां कथं धमऽनगुित ॥ ०१९ ॥

बहृितवाच ॥

पिृथवी वायरुाकाशमापो ोित पमम ।्बिुराा च सिहता धम पयि िनदा ॥ ०२० ॥

ािणनािमह सवषां सािभतूािन चािनशम ।्एतै स ह धमऽिप तं जीवमनगुित ॥ ०२१ ॥

गिमासं ं शंु च शोिणतं च महामत े ।शरीरं वज यतेे जीिवतने िवविज तम ् ॥ ०२२ ॥

ततो धम समायुः स जीवः सखुमधेत े ।इह लोके परे चवै िकं भयूः कथयािम त े ॥ ०२३ ॥

यिुधिर उवाच ॥

अनदुिश तं भगवता यथा धमऽनगुित ।एत ु ातिुमािम कथं रतेः वत त े ॥ ०२४ ॥

बहृितवाच ॥

अमि ये दवेाः शरीरा नरेर ।पिृथवी वायरुाकाशमापो ोितम नथा ॥ ०२५ ॥

अाय ११२ ५५३

ततृषे ु राजे तषे ु भतूषे ु पस ु ।मनःषषे ुशुातेः सपंते महत ् ॥ ०२६ ॥

ततो गभ ः सभंवित ीप ुसंोः पाथ समे ।एते सव माातं िकं भयूः ोतिुमिस ॥ ०२७ ॥

यिुधिर उवाच ॥

आातमतेवता गभ ः सायते यथा ।यथा जातु पुषः पित तताम ् ॥ ०२८ ॥

बहृितवाच ॥

आसमाः सततं तभैू तरैिभभयूत े ।िवमु तभैू तःै पनुया परां गितम ् ॥ ०२९ ॥

स त ु भतूसमायुः ातु े जीव एव ह ॥ ०२९ ॥

ततोऽ कम पयि शभुं वा यिद वाशभुम ।्दवेताः पभतूाः िकं भयूः ोतिुमिस ॥ ०३० ॥

यिुधिर उवाच ॥

गिमासंमुृ तै भतूिैव विज तः ।जीवः स भगवः सखुःखे समतु े ॥ ०३१ ॥

बहृितवाच ॥

जीवो धम समायुः शीं रतेमागतः ।ीणां पुं समासा सतू े कालेन भारत ॥ ०३२ ॥

५५४ दानधम पव

यम पुषःै ेशं यम पुषवै धम ।्ःखं ससंारचं च नरः ेशं च िवित ॥ ०३३ ॥

इहलोके च स ाणी जभिृत पािथ व ।कृतं कम व ै भेु धम फलमाितः ॥ ०३४ ॥

यिद धम यथाशि जभिृत सवेत े ।ततः स पुषो भूा सवेत े िनदा सखुम ् ॥ ०३५ ॥

अथारा त ु धम अधममपुसवेत े ।सखुानरं ःखं स जीवोऽिधगित ॥ ०३६ ॥

अधमण समायुो यम िवषयं गतः ।महःुखं समासा ितय योनौ जायते ॥ ०३७ ॥

कमणा यने यनेहे यां योनौ जायते ।जीवो मोहसमायुे िनगदतः ण ु ॥ ०३८ ॥

यदतेते शा े सिेतहास े सिस ।यम िवषयं घोरं म लोकः पते ॥ ०३९ ॥

अधी चतरुो वदेािजो मोहसमितः ।पितताितगृाथ खरयोनौ जायते ॥ ०४० ॥

खरो जीवित वषा िण दश प च भारत ।खरो मतृो बलीवद ः स वषा िण जीवित ॥ ०४१ ॥

बलीवद मतृािप जायत े रासः ।रु ीासांतो जायित ाणः ॥ ०४२ ॥

पिततं याजिया त ु कृिमयोनौ जायते ।

अाय ११२ ५५५

त जीवित वषा िण दश प च भारत ॥ ०४३ ॥

कृिमभावामुु ततो जायित गदभः ।गदभः प वषा िण प वषा िण सकूरः ॥ ०४४ ॥

ा वष मकंे भवित ततो जायित मानवः ॥ ०४४ ॥

उपााय यः पापं िशः कुया दबिुमान ।्स जीव इह ससंारांीनाोित न सशंयः ॥ ०४५ ॥

ाा भवित राजे ततः ातः खरः ।ततः तेः पिरिः पाायित ाणः ॥ ०४६ ॥

मनसािप गरुोभा या यः िशो याित पापकृत ।्सोऽधमााित ससंारानधमणहे चतेसा ॥ ०४७ ॥

योनौ त ु स सभंतूीिण वषा िण जीवित ।तािप िनधनं ाः कृिमयोनौ जायते ॥ ०४८ ॥

कृिमभावमनुाो वष मकंे स जीवित ।ततु िनधनं ा योनौ जायते ॥ ०४९ ॥

यिद पुसमं िशं गुहादकारणे ।आनः कामकारणे सोऽिप हंसः जायते ॥ ०५० ॥

िपतरं मातरं वािप यु पुोऽवमते ।सोऽिप राजतृो जःु पवू जायित गदभः ॥ ०५१ ॥

खरो जीवित मासां ु दश ा च चतदु श ।िबडालः स मासां ु ततो जायित मानवः ॥ ०५२ ॥

५५६ दानधम पव

मातािपतरमाुय सािरकः संजायते ।ताडिया त ु ताववे जायत े कपो नपृ ॥ ०५३ ॥

कपो दश वषा िण ीिण वषा िण शकः ।ालो भूा त ु षमासांतो जायित मानषुः ॥ ०५४ ॥

भतृ िपडमपुाो राजिािन सवेत े ।सोऽिप मोहसमापो मतृो जायित वानरः ॥ ०५५ ॥

वानरो दश वषा िण ीिण वषा िण मषूकः ।ा भूा चाथ षमासांतो जायित मानषुः ॥ ०५६ ॥

ासापहता त ु नरो यम िवषयं गतः ।ससंाराणां शतं गा कृिमयोनौ जायते ॥ ०५७ ॥

त जीवित वषा िण दश प च भारत ।ृत यं गा ततो जायित मानषुः ॥ ०५८ ॥

असयूको नरािप मतृो जायित शाकः ।िवासहता त ु नरो मीनो जायित म ितः ॥ ०५९ ॥

भूा मीनोऽ वषा िण मगृो जायित भारत ।मगृु चतरुो मासांतछागः जायत े ॥ ०६० ॥

छागु िनधनं ा पणू सवंरे ततः ।कीटः सायते जुतो जायित मानषुः ॥ ०६१ ॥

धाावािंलााषाुलाष पांणान ।्कलायानथ मुां गोधमूानतसीथा ॥ ०६२ ॥

सा हता च मोहारुचतेनः ।

अाय ११२ ५५७

स जायते महाराज मषूको िनरपपः ॥ ०६३ ॥

ततः े महाराज पनुजा यित सकूरः ।सकूरो जातमाु रोगणे ियते नपृ ॥ ०६४ ॥

ा ततो जायत े मढूः कम णा तने पािथ व ।ा भूा प वषा िण ततो जायित मानषुः ॥ ०६५ ॥

परदारािभमश त ु कृा जायित व ै वकृः ।ा सगृालतो गृो ालः को बकथा ॥ ०६६ ॥

ातभुा या त ु ब ुिय धष यित मोिहतः ।प ुंोिकलमाोित सोऽिप सवंरं नपृ ॥ ०६७ ॥

सिखभाया गरुोभा या राजभाया तथवै च ।धष िया कामाो मतृो जायित सकूरः ॥ ०६८ ॥

सकूरः प वषा िण प वषा िण ािवधः ।िपपीलकु षमासाीटः ाासमवे च ॥ ०६९ ॥

एतानासा ससंाराृिमयोनौ जायते ॥ ०६९ ॥

त जीवित मासां ु कृिमयोनौ योदश ।ततोऽधम यं कृा पनुजा यित मानषुः ॥ ०७० ॥

उपिते िववाहे त ु दान े यऽेिप वािभभो ।मोहारोित यो िवं स मतृो जायत े कृिमः ॥ ०७१ ॥

कृिमजवित वषा िण दश प च भारत ।अधम यं कृा ततो जायित मानषुः ॥ ०७२ ॥

५५८ दानधम पव

पवू दा त ु यः कां ितीय े संयित ।सोऽिप राजतृो जःु कृिमयोनौ जायते ॥ ०७३ ॥

त जीवित वषा िण योदश यिुधिर ।अधमसये युतो जायित मानषुः ॥ ०७४ ॥

दवेकाय मपुाकृ िपतकृाय मथािप च ।अिनवा समै ततो जायित वायसः ॥ ०७५ ॥

वायसो दश वषा िण ततो जायित कुुटः ।जायते लवकािप मासं ता ु मानषुः ॥ ०७६ ॥

ें िपतसृमं चािप ातरं योऽवमते ।सोऽिप मृमुपुाग ौयोनौ जायते ॥ ०७७ ॥

ौो जीवित मासां ु दश ौ स प च ।ततो िनधनमापो मानषुमपुातु े ॥ ०७८ ॥

वषृलो ाण गा कृिमयोनौ जायते ।तापं समुा ततो जायित मषूकः ॥ ०७९ ॥

कृतु मतृो राजम िवषयं गतः ।यम िवषये ुवै धं ाोित दाणम ् ॥ ०८० ॥

पिसं मुरं शलूमिकुं च दाणम ।्अिसपवनं घोरं वाकां कूटशालीम ् ॥ ०८१ ॥

एतााा बीः स यम िवषयं गतः ।यातनाः ा तोातो वित भारत ॥ ०८२ ॥

ससंारचमासा कृिमयोनौ जायते ।

अाय ११२ ५५९

कृिमभ वित वषा िण दश प च भारत ॥ ०८३ ॥

ततो गभ समासा तवै ियते िशशःु ॥ ०८३ ॥

ततो गभ शतजै बु िभः संजायत े ।ससंारां बा ततिय जायते ॥ ०८४ ॥

मतृो ःखमनुा बवष गणािनह ।अपनुभा वसयंुतः कूम ः जायत े ॥ ०८५ ॥

अशं पुषं हा सशः पुषाधमः ।अथा थ यिद वा वरैी स मतृो जायत े खरः ॥ ०८६ ॥

खरो जीवित वष े ततः शणे वते ।स मतृो मगृयोनौ त ु िनोिोऽिभजायते ॥ ०८७ ॥

मगृो वित शणे गते सवंरे त ु सः ।हतो मगृतो मीनः सोऽिप जालेन बते ॥ ०८८ ॥

मास े चतथु संा े ापदः संजायत े ।ापदो दश वषा िण ीपी वषा िण प च ॥ ०८९ ॥

ततु िनधनं ाः कालपया यचोिदतः ।अधम यं कृा ततो जायित मानषुः ॥ ०९० ॥

ियं हा त ु ब ुिय म िवषयं गतः ।बेशामासा ससंारांवै िवशंितम ् ॥ ०९१ ॥

ततः पाहाराज कृिमयोनौ जायते ।कृिमिवशितवषा िण भूा जायित मानषुः ॥ ०९२ ॥

५६० दानधम पव

भोजनं चोरिया त ु मिका जायत े नरः ।मिकासघंवशगो बासावतु ॥ ०९३ ॥

ततः पापयं कृा मानषुमवातु े ॥ ०९३ ॥

वां ा त ु पुषो मशकः संजायत े ।तथा िपयाकसिंममशनं चोरयेरः ॥ ०९४ ॥

स जायते बसुमो दाणो मषूको नरः ॥ ०९४ ॥

लवणं चोरिया त ु चीरीवाकः जायते ।दिध ा बकािप वो मानसृंतान ् ॥ ०९५ ॥

चोरिया पयािप बलाका संजायते ।यु चोरयते तलंै तलैपायी जायत े ॥ ०९६ ॥

चोरिया त ु ब ुिम ध ु दशंः जायते ॥ ०९६ ॥

अयो ा त ु ब ुिवा यसो जायत े नरः ।पायसं चोरिया त ु ितििरमवातु े ॥ ०९७ ॥

ा पैमपपू ं च कुोकः जायते ।फलं वा मलूकं ा अपपू ं वा िपपीिलकः ॥ ०९८ ॥

कांं ा त ु ब ुिहा रीतो जायत े नरः ।राजतं भाजनं ा कपोतः संजायते ॥ ०९९ ॥

ा त ु कानं भाडं कृिमयोनौ जायते ।ौः कापा िसकं ा मतृो जायित मानवः ॥ १०० ॥

चोरिया नरः पं ािवकं वािप भारत ।

अाय ११२ ५६१

ौमं च वमादाय शशो जःु जायते ॥ १०१ ॥

वणा ा त ु पुषो मतृो जायित बिहणः ।ा रािन वािण जायते जीवजीवकः ॥ १०२ ॥

वणकादथा गांोरिया त ु मानवः ।िरमाोित राज.ोभपरायणः ॥ १०३ ॥

िवासने त ु िनिं यो िनवित मानवः ।स गतासनु रायोनौ जायते ॥ १०४ ॥

मयोिनमनुा मतृो जायित मानषुः ।मानषुमनुा ीणायुपपते ॥ १०५ ॥

पापािन त ु नरः कृा ितय जायित भारत ।न चानः माणं त े धम जानि िकन ॥ १०६ ॥

ये पापािन नराः कृा िनरि तःै सदा ।सखुःखसमायुा ािधताे भवतु ॥ १०७ ॥

असवंासाः जाये ेाािप न सशंयः ।नराः पापसमाचारा लोभमोहसमिताः ॥ १०८ ॥

वज यि च पापािन जभिृत ये नराः ।अरोगा पवे धिनन भवतु ॥ १०९ ॥

ियोऽतेने कने कृा पापमवायुःु ।एतषेामवे जनूां पीमपुयाि ताः ॥ ११० ॥

परहरणे दोषाः सव एव कीित ताः ।एतै लेशमाणे किथतं त े मयानघ ॥ १११ ॥

५६२ दानधम पव

अपरिथायोग े भयूः ोिस भारत ॥ १११ ॥

एतया महाराज णो वदतः परुा ।सरुषणां तुं मे पृािप यथातथम ् ॥ ११२ ॥

मयािप तव कान यथावदनवुिण तम ।्एतुा महाराज धम कु मनः सदा ॥ ११३ ॥

अाय ११३यिुधिर उवाच ॥

अधम गित िथता मे यानघ ।धम त ु गितं ोतिुमािम वदतां वर ॥ ००१ ॥

कृा कमा िण पापािन कथं याि शभुां गितम ् ॥ ००१ ॥

बहृितवाच ॥

कृा पापािन कमा िण अधमवशमागतः ।मनसा िवपरीतने िनरयं ितपते ॥ ००२ ॥

मोहादधम यः कृा पनुः समनतुते ।मनःसमािधसयंुो न स सवेते ृतम ् ॥ ००३ ॥

यथा यथा नरः सगधममनभुाषत े ।समािहतने मनसा िवमुित तथा तथा ॥ ००४ ॥

अाय ११३ ५६३

भजु इव िनमकावू भुाराितात ् ॥ ००४ ॥

अदािप दानािन िविवधािन समािहतः ।मनःसमािधसयंुः सगुितं ितपते ॥ ००५ ॥

दानािन त ु वािम यािन दा यिुधिर ।नरः कृाकाया िण तदा धमण युते ॥ ००६ ॥

सवषामवे दानानामं ेमदुातम ।्पवू मं दातमजृनुा धम िमता ॥ ००७ ॥

ाणा ं मनुाणां ताु जायते ।अ े ितिता लोकाादं काशते ॥ ००८ ॥

अमवे शसंि दवेिष िपतमृानवाः ।अ िह दानने ग माोित कौिशकः ॥ ००९ ॥

ायलं दातं िजेो मुमम ।्ाायसमपुतेेः नेाराना ॥ ०१० ॥

य मपुाि ाणानां शता दश ।ने मनसा दं न स ितय गितभ वते ् ॥ ०११ ॥

ाणानां सहािण दश भो नरष भ ।नरोऽधमा मुते पापेिभरतः सदा ॥ ०१२ ॥

भैणेां समा िवो वदेपरुृतः ।ाायिनरत े िव े दहे सखुमधेत े ॥ ०१३ ॥

अिहंसाणं िनं ायने पिरपा च ।

५६४ दानधम पव

ियरसा ामं यो व ै यित ॥ ०१४ ॥

िजेो वदेवृेः यतः ससुमािहतः ।तनेापोहित धमा ा ृतं कम पाडव ॥ ०१५ ॥

षागपिरशुं च कृषभेा गमपुािज तम ।्वैयो ददिजाितः पापेः पिरमुते ॥ ०१६ ॥

अवा ाणसदंहंे काकयने समािज तम ।्अं दा िजाितः शूः पापामुते ॥ ०१७ ॥

औरसने बलेनामज ियािविहंसकः ।यः यित िवेो न स गा िण सवेत े ॥ ०१८ ॥

ायनेावामं त ु नरो लोभिवविज तः ।िजेो वदेवृेो दा पापामुते ॥ ०१९ ॥

अमजू रं लोके दोज ी भवेरः ।सतां पानमाि सवपापामुते ॥ ०२० ॥

दानकृिः कृतः पा यने याि मनीिषणः ।त े ाण दातारेो धम ः सनातनः ॥ ०२१ ॥

सवा वं मनुणे ायनेामपुािज तम ।्काय पागतं िनमं िह परमा गितः ॥ ०२२ ॥

अ िह दानने नरो ग न सवेत े ।तादं दातमायपिरविज तम ् ॥ ०२३ ॥

यतेाणपवू िह भोुमं गहृी सदा ।अवं िदवसं कुया ददानने मानवः ॥ ०२४ ॥

अाय ११४ ५६५

भोजिया दशशतं नरो वदेिवदां नपृ ।ायिवम िवषािमितहासिवदां तथा ॥ ०२५ ॥

न याित नरकं घोरं ससंारां न सवेत े ।सव कामसमायुः े चातु े फलम ् ॥ ०२६ ॥

एवं सखुसमायुो रमते िवगतरः ।पवाीित मांवै धनवांोपपते ॥ ०२७ ॥

एते सव माातमदानफलं महत ।्मलूमतेि धमा णां दान च भारत ॥ ०२८ ॥

अाय ११४यिुधिर उवाच ॥

अिहंसा विैदकं कम ानिमियसयंमः ।तपोऽथ गुशुषूा िकं येः पुषं ित ॥ ००१ ॥

बहृितवाच ॥

सवा यतेािन धम पथृारािण सवशः ।ण ु सी मानािन षडवे भरतष भ ॥ ००२ ॥

ह िनःयेसं जोरहं वानुमम ।्अिहंसापायं धम यः साधयित व ै नरः ॥ ००३ ॥

५६६ दानधम पव

ीोषावभतूषे ु िनधाय पुषः सदा ।कामोधौ च सयं ततः िसिमवातु े ॥ ००४ ॥

अिहंसकािन भतूािन दडने िविनहि यः ।आनः सखुमि स े सखुी भवते ् ॥ ००५ ॥

आोपम भतूषे ु यो व ै भवित पूषः ।दडो िजतोधः स े सखुमधेत े ॥ ००६ ॥

सवभतूाभतू सवभतूािन पयतः ।दवेािप माग मुि अपद पदिैषणः ॥ ००७ ॥

न तर सदंाितकूलं यदानः ।एष सेपतो धम ः कामादः वत त े ॥ ००८ ॥

ाान े च दान े च सखुःखे ियािय े ।आौपने पुषः समािधमिधगित ॥ ००९ ॥

यथा परः मतऽेपरषे ु; तथापरः मते परिन ।्एषवै तऽेपूमा जीवलोके ; यथा धम नपैणुनेोपिदः ॥ ०१० ॥

वशैपंायन उवाच ॥

इुा तं सरुगुध म राजं यिुधिरम ।्िदवमाचमे धीमायतामवे नदा ॥ ०११ ॥

अिहंसाफलम ् ५६७

अिहंसाफलम ्

अाय ११५वशैपंायन उवाच ॥

ततो यिुधिरो राजा शरते िपतामहम ।्पनुरवे महातजेाः प वदतां वरम ् ॥ ००१ ॥

ऋषयो ाणा दवेाः शसंि महामत े ।अिहंसालणं धम वदेामायदशनात ् ॥ ००२ ॥

कमणा मनजुः कुव िंसां पािथ वसम ।वाचा च मनसा चवै कथं ःखामुते ॥ ००३ ॥

भी उवाच ॥

चतिुव धयें िनिदा अिहंसा वािदिभः ।एषकैतोऽिप िवा न भविरसदून ॥ ००४ ॥

यथा सवतुादििभः पादनै ितित ।तथवैयें महीपाल ोते कारणिैिभः ॥ ००५ ॥

यथा नागपदऽेािन पदािन पदगािमनाम ।्सवा यवेािपधीये पदजातािन कौरे ॥ ००६ ॥

एवं लोकेिहंसा त ु िनिदा धम तः परा ॥ ००६ ॥

कमणा िलते जवुा चा च मनसवै च ।पवू त ु मनसा ा तथा वाचाथ कम णा ।िकारणं त ु िनिदं यूत े वािदिभः ॥ ००८ ॥

५६८ दानधम पव

मनोवािच तथाादे दोषा षे ु ितिताः ।न भयतो मासं ं तपोयुा मनीिषणः ॥ ००९ ॥

दोषां ु भणे राजासंहे िनबोध मे ।पुमासंोपमं जानादते यो िवचतेनः ॥ ०१० ॥

मातािपतसृमायोग े पुं जायत े यथा ।रसं च ित िजायाः ान ं जायत े तथा ॥ ०११ ॥

तथा शाषे ु िनयतं रागो ाािदतावते ् ॥ ०११ ॥

असृंताः सृंता लवणालवणाथा ।ाये यथा भावाथा िचं िनते ॥ ०१२ ॥

भरेीशमदृाांीशां पुलान ।्िनषिेवि व ै मा मासंभाः कथं नराः ॥ ०१३ ॥

अिचितमनिुमसितमवे च ।रसं गृािभभतूा व ै शसंि फलािथ नः ॥ ०१४ ॥

शसंा वे मासं दोषकमफलािता ॥ ०१४ ॥

जीिवतं िह पिर बहवः साधवो जनाः ।मासंःै परमासंािन पिरपा िदवं गताः ॥ ०१५ ॥

एवमषेा महाराज चतिुभ ः कारणवैृ ता ।अिहंसा तव िनिदा सव धमा थ सिंहता ॥ ०१६ ॥

अाय ११६ ५६९

अाय ११६यिुधिर उवाच ॥

अिहंसा परमो धम इंु बशया ।ाषे ु च भवानाह िपतनॄािमषकािणः ॥ ००१ ॥

मासंबै िवधःै ोया ािविधः परुा ।अहा च कुतो मासंमवेमतेिते ॥ ००२ ॥

जातो नः सशंयो धम मासं पिरवज न े ।दोषो भयतः कः ााभयतो गणुः ॥ ००३ ॥

हा भयतो वािप परणेोपत वा ।हाा यः पराथ ीा वा भयेरः ॥ ००४ ॥

एतिदािम तने कमानं यानघ ।िनयने िचकीषा िम धम मतें सनातनम ् ॥ ००५ ॥

कथमायरुवाोित कथं भवित सवान ।्कथमतामिेत लयो जायत े कथम ् ॥ ००६ ॥

भी उवाच ॥

मासं भणे राजोऽधम ः कुपुव ।तं म े ण ु यथातं या िविधमः ॥ ००७ ॥

पमतामायबु ुिं सं बलं िृतम ।्ाकुामनै रिैहसा विज ता व ै कृतािभः ॥ ००८ ॥

ऋषीणाम सवंादो बशः कुपुव ।बभवू तषेां त ु मतं यणु यिुधिर ॥ ००९ ॥

५७० दानधम पव

यो यजतेामधेने मािस मािस यततः ।वज येध ु मासं ं च सममतेिुधिर ॥ ०१० ॥

सष यो वालिखाथवै च मरीिचपाः ।अमासंभणं राजशसंि मनीिषणः ॥ ०११ ॥

न भयित यो मासं ं न हा च घातयते ।्तं िमं सव भतूानां मनःु ायभंवुोऽवीत ् ॥ ०१२ ॥

अधृः सव भतूानां िवाः सवजषु ु ।साधनूां समंतो िनं भवेासं वज नात ् ॥ ०१३ ॥

मासं ं परमासंने यो वध ियतिुमित ।नारदः ाह धमा ा िनयतं सोऽवसीदित ॥ ०१४ ॥

ददाित यजते चािप तपी च भविप ।मधमुासंिनवृिेत ाहवैं स बहृितः ॥ ०१५ ॥

मािस मामधेने यो यजते शतं समाः ।न खादित च यो मासं ं सममतेतं मम ॥ ०१६ ॥

सदा यजित सणे सदा दान ं यित ।सदा तपी भवित मधमुासं वज नात ् ॥ ०१७ ॥

सव वदेा न तुय ुः सव या भारत ।यो भिया मासंािन पादिप िनवत त े ॥ ०१८ ॥

रं िह रसने मासं पिरवज नम ।्चत ु तिमदं ें सव ायभयदम ् ॥ ०१९ ॥

अाय ११६ ५७१

सवभतूषे ु यो िवादाभयदिणाम ।्दाता भवित लोके स ाणानां ना सशंयः ॥ ०२० ॥

एवं व ै परमं धम शसंि मनीिषणः ।ाणा यथानोऽभीा भतूानामिप त े तथा ॥ ०२१ ॥

आौपने गं बिुमिमहािभः ।मृतुो भयमीित िवषां भिूतिमताम ् ॥ ०२२ ॥

िकं पनुहमानानां तरसा जीिवतािथ नाम ।्अरोगाणामपापानां पापमैासोपजीिविभः ॥ ०२३ ॥

तािि महाराज मासं पिरवज नम ।्धम ायतनं ें ग च सखु च ॥ ०२४ ॥

अिहंसा परमो धम थािहंसा परं तपः ।अिहंसा परमं सं ततो धम ः वत त े ॥ ०२५ ॥

न िह मासं ं तणृााापलाािप जायत े ।हा जुं ततो मासं ं ताोषोऽ भणे ॥ ०२६ ॥

ाहाधामतृभजुो दवेाः साज वियाः ।ादाासािि िजानतृपरायणान ् ॥ ०२७ ॥

काारेथ घोरषे ु गष ु गहनषे ु च ।राावहिन संास ु चरषे ु सभास ु च ॥ ०२८ ॥

अमासंभणे राजयमे न गित ॥ ०२८ ॥

यिद चेादको न ा तदा घातको भवते ।्घातकः खादकाथा य तं घातयित व ै नरः ॥ ०२९ ॥

५७२ दानधम पव

अभमतेिदित वा इित िहंसा िनवत त े ।खादकाथ मतो िहंसा मगृादीनां वत त े ॥ ०३० ॥

यासित चवैायिुहसकानां महातु े ।तािवज येासं ं य इूेितमानः ॥ ०३१ ॥

ातारं नािधगि रौाः ािणिविहंसकाः ।उजेनीया भतूानां यथा ालमगृाथा ॥ ०३२ ॥

लोभाा बिुमोहाा बलवीया थ मवे च ।ससंगा ाथ पापानामधम िचता नणृाम ् ॥ ०३३ ॥

मासं ं परमासंने यो वध ियतिुमित ।उिवास े वसित यतािभजायते ॥ ०३४ ॥

धं यशमायुं य यनं महत ।्मासंाभणं ािन यताः परमष यः ॥ ०३५ ॥

इदं त ु ख कौये तुमासीरुा मया ।माक डये वदतो य े दोषा मासंभणे ॥ ०३६ ॥

यो िह खादित मासंािन ािणनां जीिवतािथ नाम ।्हतानां वा मतृानां वा यथा हा तथवै सः ॥ ०३७ ॥

धनने ायको हि खादकोपभोगतः ।घातको वधबाािमषे ििवधो वधः ॥ ०३८ ॥

अखादनमुोदं भावदोषणे मानवः ।योऽनमुते हं सोऽिप दोषणे िलते ॥ ०३९ ॥

अाय ११६ ५७३

अधृः सव भतूानामायुाीजः सखुी ।भवभयासं ं दयावाािणनािमह ॥ ०४० ॥

िहरयदानगैदानभैू िमदानै सव शः ।मासंाभणे धम िविशः ािदित िुतः ॥ ०४१ ॥

अोितं वथृामासं ं िविधहीन ं न भयते ।्भयिरयं याित नरो ना सशंयः ॥ ०४२ ॥

ोितािुतं मासं ं तथा ाणकाया ।अदोषिमह यें िवपरीत े त ु िलते ॥ ०४३ ॥

खादक कृते ज ुं यो हाुषाधमः ।महादोषकर खादको न त ु घातकः ॥ ०४४ ॥

इायिुतकृतयै मागरबधुो जनः ।हाुं मासंगृी स व ै नरकभारः ॥ ०४५ ॥

भिया त ु यो मासं ं पादिप िनवत त े ।तािप समुहाम यः पापाििनवत त े ॥ ०४६ ॥

आहता चानमुा च िवशा यिवयी ।संता चोपभोा च घातकाः सव एव त े ॥ ०४७ ॥

इदम ु वािम माणं िविधिनिम तम ।्परुाणमिृषिभज ु ं वदेषे ु पिरिनितम ् ॥ ०४८ ॥

विृलणे धम फलािथ िभरिभुत े ।यथों राजशा ल न त ु तोकािणाम ् ॥ ०४९ ॥

हिवय ृंतं मःै ोितािुतं शिुच ।

५७४ दानधम पव

वदेोेन माणने िपतणॄां ियास ु च ॥ ०५० ॥

अतोऽथा वथृामासंमभं मनरुवीत ् ॥ ०५० ॥

अय मयशं च रोवरतष भ ।िविधना िह नराः पवू मासं ं राजभयन ् ॥ ०५१ ॥

य इेुषोऽमाानं िनपवम ।्स वज यते मासंािन ािणनािमह सवशः ॥ ०५२ ॥

यूत े िह परुाके नणृां ीिहमयः पशःु ।यनेायज यानः पुयलोकपरायणाः ॥ ०५३ ॥

ऋिषिभः सशंयं पृो वसुिेदपितः परुा ।अभिमित मासं ं स ाह भिमित भो ॥ ०५४ ॥

आकाशािेदन ातः स पिृथवीपितः ।एतदवे पनुोा िववशे धरणीतलम ् ॥ ०५५ ॥

जानां िहतकामने गने महाना ।आरयाः सव दवैाः ोितापसा मगृाः ॥ ०५६ ॥

िया वें न हीये िपतदृवैतसिंताः ।ीये िपतरवै ायतो मासंतिप ताः ॥ ०५७ ॥

इदं त ु ण ु राजे की मान ं मयानघ ।अभणे सव सखुं मासं मनजुािधप ॥ ०५८ ॥

यु वष शतं पणू तपेदुाणम ।्यकंै वज येासं ं सममतेतं मम ॥ ०५९ ॥

अाय ११६ ५७५

कौमदु े त ु िवशषेणे शुपे नरािधप ।वज येव मासंािन धम िवधीयत े ॥ ०६० ॥

चतरुो वािष काासाो मासं ं पिरवज यते ।्चािर भायाोित कीित माययु शो बलम ् ॥ ०६१ ॥

अथ वा मासमकंे सवमासंाभयन ।्अती सवःखािन सखुी जीविेरामयः ॥ ०६२ ॥

ये वज यि मासंािन मासशः पशोऽिप वा ।तषेां िहंसािनवृानां लोको िवधीयते ॥ ०६३ ॥

मासं ं त ु कौमदुं पं विज तं पाथ राजिभः ।सवभतूाभतूैिैव ाताथ परावरःै ॥ ०६४ ॥

नाभागनेारीषणे गयने च महाना ।आयषुा चानरयने िदलीपरघपुूिभः ॥ ०६५ ॥

कात वीया िनाां नषणे ययाितना ।नगृणे िवगने तथवै शशिबना ॥ ०६६ ॥

यवुनाने च तथा िशिबनौशीनरणे च ॥ ०६६ ॥

यनेिचणे राजे सोमकेन वकेृण च ।रवैतने रिदवेने वसनुा सृयने च ॥ ०६७ ॥

ःषने कषणे रामालकनलैथा ।िवपाने िनिमना जनकेन च धीमता ॥ ०६८ ॥

िसलेन पथृनुा चवै वीरसनेने चवै ह ।इाकुणा शभंनुा च तेने सगरणे च ॥ ०६९ ॥

५७६ दानधम पव

एतैाै राजे परुा मासं ं न भितम ।्शारदं कौमदुं मासं ततेग मावुन ् ॥ ०७० ॥

लोके च िति लमानाः ियािताः ।उपामाना गवः ीसहसमिताः ॥ ०७१ ॥

तदतेमं धम मिहंसालणं शभुम ।्य े चरि महाानो नाकपृे वसि ते ॥ ०७२ ॥

मध ु मासं ं च य े िनं वज यीह धािम काः ।जभिृत मं च सव त े मनुयः तृाः ॥ ०७३ ॥

िविशतां ाितष ुच लभे ना सशंयः ॥ ०७३ ॥

आपापदो मुेो मुते बनात ।्मुेथातरुो रोगाःुखाुते ःिखतः ॥ ०७४ ॥

ितय योिन ं न गते पवां भवेरः ।बिुमाै कुे ायुा महशः ॥ ०७५ ॥

एते किथतं राजासं पिरवज न े ।वृौ च िनवृौ च िवधानमिृषिनिम तम ् ॥ ०७६ ॥

अाय ११७यिुधिर उवाच ॥

अाय ११७ ५७७

इमे व ै मानवा लोके भशृं मासं गिृनः ।िवसृ भाििवधाथा रोगणाथा ॥ ००१ ॥

नापपूाििवधाकारााकािन िविवधािन च ।षाडवासयोगां तथेि यथािमषम ् ॥ ००२ ॥

त मे बिुरवै िवसग पिरमुत े ।न मे रसतः िकिासंतोऽीह िकन ॥ ००३ ॥

तिदािम गणुाोत ुं मासंाभणऽेिप वा ।भणे चवै य े दोषाांवै पुषष भ ॥ ००४ ॥

सव तने धम यथाविदह धम तः ।िकं वा भमभं वा सव मतेद मे ॥ ००५ ॥

भी उवाच ॥

एवमतेहाबाहो यथा वदिस भारत ।न मासंारमासतो िवते भिुव ॥ ००६ ॥

तीणािभतानां ाधमरता ये ।अना किश तानां च न मासंािते परम ् ॥ ००७ ॥

सो वध यित ाणािुमां ददाित च ।न भोऽिधकः किासंादि परंतप ॥ ००८ ॥

िववज न े त ु बहवो गणुाः कौरवनन ।ये भवि मनुाणां ताे िनगदतः ण ु ॥ ००९ ॥

मासं ं परमासंयै िववध ियतिुमित ।नाि ुतरा नशृसंतरो नरः ॥ ०१० ॥

५७८ दानधम पव

न िह ाणाियतरं लोके िकन िवते ।तायां नरः कुया थािन तथा परे ॥ ०११ ॥

शुा तात सभंिूतमासहे न सशंयः ।भणे त ु महाोषो वधने सह कते ॥ ०१२ ॥

अिहंसालणो धम इित वदेिवदो िवः ।यदिहंं भवेम तुया दावारः ॥ ०१३ ॥

िपतदृवैतयषे ु ोितं हिवते ।िविधना वदेने तुहे न ित ॥ ०१४ ॥

याथ पशवः सृा इिप यूत े िुतः ।अतोऽथा वृानां रासो िविधते ॥ ०१५ ॥

ियाणां त ु यो ो िविधमिप मे ण ु ।वीयणोपािज तं मासं ं यथा खाद ित ॥ ०१६ ॥

आरयाः सव दवैाः ोिताः सव शो मगृाः ।अगने परुा राजगृया यने पूत े ॥ ०१७ ॥

नाानमपिर मगृया नाम िवते ।समतामपुस पं हा वा नपृ ॥ ०१८ ॥

अतो राजष यः सव मगृयां याि भारत ।िले न िह दोषणे न चतैातकं िवः ॥ ०१९ ॥

न िह तरमं िकििदह लोके पर च ।यविह लोकेष ु दया कौरवनन ॥ ०२० ॥

अाय ११७ ५७९

न भयं िवते जात ु नरहे दयावतः ।दयावतािममे लोकाः परे चािप तपिनाम ् ॥ ०२१ ॥

अभयं सव भतूेो यो ददाित दयापरः ।अभयं त भतूािन ददतीनशुुमुः ॥ ०२२ ॥

तं च िलतं चवै पिततं िमाहतम ।्सव भतूािन रि समषे ु िवषमषे ु च ॥ ०२३ ॥

ननै ं ालमगृा ि न िपशाचा न रासाः ।मुे भयकालेष ु मोयि च ये परान ् ॥ ०२४ ॥

ाणदानारं दान ं न भतूं न भिवित ।न ानः ियतरः किदीित िनितम ् ॥ ०२५ ॥

अिनं सव भतूानां मरणं नाम भारत ।मृकुाले िह भतूानां सो जायित वपेथःु ॥ ०२६ ॥

जाितजजराःख े िनं ससंारसागरे ।जवः पिरवत े मरणािजि च ॥ ०२७ ॥

गभ वासषे ु पे ाराकटुकै रसःै ।मूेपरुीषाणां श भशृदाणःै ॥ ०२८ ॥

जाताावशा िभमानाः पनुः पनुः ।पामाना ये िववशा मासंगिृनः ॥ ०२९ ॥

कुीपाके च पे तां तां योिनमपुागताः ।आ माय माणा ाे व ै पनुः पनुः ॥ ०३० ॥

नानोऽि ियतरः पिृथामनसुृ ह ।

५८० दानधम पव

ताािणष ुसवष ु दयावानावावते ् ॥ ०३१ ॥

सवमासंािन यो राजावीवं न भयते ।्ग स िवपलंु ानं ायुाा सशंयः ॥ ०३२ ॥

ये भयि मासंािन भतूानां जीिवतिैषणाम ।्भे तऽेिप तभैू तिैरित मे नाि सशंयः ॥ ०३३ ॥

मां स भयते यािये तमहम ।्एतासं मासंमतो बु भारत ॥ ०३४ ॥

घातको वते िनं तथा वते बकः ।आोाुयते राजेा ेमातु े ॥ ०३५ ॥

यने यने शरीरणे यम करोित यः ।तने तने शरीरणे तलमपुातु े ॥ ०३६ ॥

अिहंसा परमो धम थािहंसा परो दमः ।अिहंसा परमं दानमिहंसा परमं तपः ॥ ०३७ ॥

अिहंसा परमो यथािहंसा परं बलम ।्अिहंसा परमं िममिहंसा परमं सखुम ् ॥ ०३८ ॥

अिहंसा परमं समिहंसा परमं तुम ् ॥ ०३८ ॥

सवयषे ु वा दान ं सव तीथष ु चातुम ।्सव दानफलं वािप नतैुमिहंसया ॥ ०३९ ॥

अिहं तपोऽमिहंो यजते सदा ।अिहंः सव भतूानां यथा माता यथा िपता ॥ ०४० ॥

कीटोपाानम ् ५८१

एतलमिहंसाया भयू कुपुव ।न िह शा गणुा वुिमह वष शतरैिप ॥ ०४१ ॥

कीटोपाानम ्

अाय ११८यिुधिर उवाच ॥

अकामा सकामा हता यऽेिहाहवे ।कां योिन ं ितपाे ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥

ःखं ाणपिरागः पुषाणां महामधृ े ।जानािम तं धम ाणागं सुरम ् ॥ ००२ ॥

समृे वासमृे वा शभु े वा यिद वाशभु े ।कारणं त मे िूह सव ो िस मे मतः ॥ ००३ ॥

भी उवाच ॥

समृे वासमृे वा शभु े वा यिद वाशभु े ।ससंारऽेिमाजाताः ािणनः पिृथवीपत े ॥ ००४ ॥

िनरता यने भावने त मे ण ु कारणम ।्सायमनुयो यिुधिर ॥ ००५ ॥

अ ते वत ियािम परुावृिमदं नपृ ।

५८२ दानधम पव

पैायन सवंादं कीट च यिुधिर ॥ ००६ ॥

भतूरिः कृपैायनः परुा ।ददश कीटं धावं शीं शकटविन ॥ ००७ ॥

गितः सवभतूानां त शरीिरणाम ।्सव ः सव तो ा कीटं वचनमवीत ् ॥ ००८ ॥

कीट संपोऽिस िरतवै लसे । धाविस तदाच कुते भयमागतम ् ॥ ००९ ॥

कीट उवाच ॥

शकटा महतो घोषं ुा भयं मम ।आगतं व ै महाबुे न एष िह दाणः ॥ ०१० ॥

यूत े न स मां हािदित तादपामे ॥ ०१० ॥

सतां च णोवें गोपुाणां चोताम ।्वहतां समुहाभारं सिंनकष नं भो ॥ ०११ ॥

नणृां च सवंाहयतां यूत े िविवधः नः ॥ ०११ ॥

सोढमुिधनेषै न शः कीटयोिनना ।तादपमाषे भयादादुाणात ् ॥ ०१२ ॥

ःखं िह मृभुू तानां जीिवतं च सुलभम ।्अतो भीतः पलायािम गयें नासखुं सखुात ् ॥ ०१३ ॥

भी उवाच ॥

अाय ११८ ५८३

इुः स त ु तं ाह कुतः कीट सखुं तव ।मरणं त े सखुं मे ितय योनौ िह वत स े ॥ ०१४ ॥

शं श रसं गं भोगांोावचान ।्नािभजानािस कीट ं येो मरणमवे त े ॥ ०१५ ॥

कीट उवाच ॥

सव िनरतो जीव इतीहािप सखुं मम ।चतेयािम महाा तािदािम जीिवतमु ् ॥ ०१६ ॥

इहािप िवषयः सव यथादहंे वित तः ।मानषुािय गावै पथृोगा िवशषेतः ॥ ०१७ ॥

अहमासं मनुो व ै शूो बधनः परुा ।अयो नशृसं कदय विृजीवनः ॥ ०१८ ॥

वाीो िनकृितो मोा िव सवशः ।िमथःकृतोऽपिनधनः परहरणे रतः ॥ ०१९ ॥

भृाितिथजनािप गहृे पय ुिषतो मया ।माया ाकामने नशृसंने बभुषूता ॥ ०२० ॥

दवेाथ िपतयृाथ मं ाकृतं मया ।न दमथ कामने दयेमं पनुाित ह ॥ ०२१ ॥

गुं शरणमाि भयषे ुशरणागताः ।अकाो भयाा न च ाताभयिैषणः ॥ ०२२ ॥

धनं धां ियााराानं वासथातुम ।्ियं ा मनुाणामसयूािम िनरथ कम ् ॥ ०२३ ॥

५८४ दानधम पव

ई ुः परसखुं ा आतताबभुषूकः ।िवग हा चाषेामाकामानवुत कः ॥ ०२४ ॥

नशृसंगणुभिूयं परुा कम कृतं मया ।ृा तदनतुऽेहं ा ियिमवाजम ् ॥ ०२५ ॥

शभुानामिप जानािम कृतानां कम णां फलम ।्माता च पिूजता वृा ाणािच तो मया ॥ ०२६ ॥

सकृाितगणुोपतेः सा गहृमागतः ।अितिथः पिूजतो ंने मां नाजहािृतः ॥ ०२७ ॥

कमणा तने चवैाहं सखुाशािमह लये ।तोतमुहिमािम ः येपोधन ॥ ०२८ ॥

अाय ११९ास उवाच ॥

शभुने कम णा यै ितय योनौ न मुस े ।ममवै कीट तम यने ं न मुस े ॥ ००१ ॥

अहं िह दशनादवे तारयािम तपोबलात ।्तपोबलाि बलवलम िवते ॥ ००२ ॥

जानािम पापःै कृतगै तं ां कीट कीटताम ।्

अाय ११९ ५८५

अवािस परं धम धम ो यिद मसे ॥ ००३ ॥

कम भिूमकृतं दवेा भुत े ितय गा ये ।धमा दिप मनुषे ु कामोऽथ यथा गणुःै ॥ ००४ ॥

वाबिुपािणपादैापुते िवपितः ।िकं हीयत े मनु मािप िह जीवतः ॥ ००५ ॥

जीवि कुते पजूां िवाः शिशसयू योः ।वुिप कथां पुयां त कीट मेिस ॥ ००६ ॥

गणुभतूािन भतूािन त मपुभोसे ।त तऽेहं िवनेािम ं य चेिस ॥ ००७ ॥

स तथिेत ितु कीटो वितत ।तमिृषं मुगमवा ास ु योिनष ु ॥ ००८ ॥

ािवोधावराहाणां तथवै मगृपिणाम ।्पाकवैयशूाणां ियाणां च योिनष ु ॥ ००९ ॥

स कीटेवेमाभा ऋिषणा सवािदना ।ितृाथ जाह पादौ मूा कृतािलः ॥ ०१० ॥

कीट उवाच ॥

इदं तदतलंु ानमीितं दशिभग ुणःै ।यदहं ा कीटमागतो राजपुताम ् ॥ ०११ ॥

वहि मामितबलाः कुरा हमेमािलनः ।नषे ुच काोजा युाः परमवािजनः ॥ ०१२ ॥

५८६ दानधम पव

उातरयुािन यानािन च वहि माम ।्सबावः सहामााािम िपिशतौदनम ् ॥ ०१३ ॥

गहृषे ु सिुनवासषे ु सखुषे ु शयनषे ु च ।पराष ु महाभाग पामीह सपुिूजतः ॥ ०१४ ॥

सवपरराषे ु सतूमागधबिनः ।वुि मां यथा दवें महंे ियवािदनः ॥ ०१५ ॥

सादासधं भवतोऽिमततजेसः ।यदहं कीटतां ा संाो राजपुताम ् ॥ ०१६ ॥

नमऽेु महाा िकं करोिम शािध माम ।्पोबलिनिदिमदं िधगतं मया ॥ ०१७ ॥

ास उवाच ॥

अिच तोऽहं या राजािर यया ।अ ते कीटतां ा िृतजा ताजगुिुता ॥ ०१८ ॥

न त ु नाशोऽि पाप ययोपिचतं परुा ।शेूणाथ धानने नशृसंनेातताियना ॥ ०१९ ॥

मम ते दश न ं ां तवै सकृुतं परुा ।ितय योनौ जातने मम चाच नाथा ॥ ०२० ॥

इतं राजपुाायं समवािस ।गोाणकृत े ाणााीयाणािजरे ॥ ०२१ ॥

राजपुसखुं ा ऋतूंवैादिणान ।्अथ मोिदसेग भतूोऽयः सखुी ॥ ०२२ ॥

अाय १२० ५८७

ितय योाः शूतामपुिैत ; शूो वैयं ियं च वैयः ।वृाघी ियो ाणं ; ग पुयं ाणः साधवुृः ॥ ०२३ ॥

अाय १२०भी उवाच ॥

धममनुाः रवे स वीय वान ।्ा स कीटतां राजंचार िवपलंु तपः ॥ ००१ ॥

त धमा थ िवषो ा तिपलंु तपः ।आजगाम िजेः कृपैायनदा ॥ ००२ ॥

ास उवाच ॥

ां चवै तं कीट भतूानां पिरपालनम ।्ां चवै तं ायंतो िवमेिस ॥ ००३ ॥

पािह सवा ः जाः सभुाशभुिवदावान ।्शभुःै सिंवभजामरैशभुानां च पावनःै ॥ ००४ ॥

आवाव सुीतः धमचरणे रतः ।ा तन ुं समुृ ततो िवमेिस ॥ ००५ ॥

भी उवाच ॥

सोऽथारयमिभे पनुरवे यिुधिर ।

५८८ दानधम पव

महषव चन ं ुा जा धमण पा च ॥ ००६ ॥

अिचरणेवै कालेन कीटः पािथ वसम ।जापालनधमण े िवमागतः ॥ ००७ ॥

ततं ाणं ा पनुरवे महायशाः ।आजगाम महााः कृपैायनदा ॥ ००८ ॥

ास उवाच ॥

भो भो िवष भ ीमा िथाः कथन ।शभुकृभयोनीष ु पापकृापयोिनष ु ॥ ००९ ॥

उपपित धम यथाधम यथागमम ् ॥ ००९ ॥

ताृभुयाीट मा िथाः कथन ।धमलोपायं त ेााम चरोमम ् ॥ ०१० ॥

कीट उवाच ॥

सखुाखुतरं ाो भगवंृते हम ।्धम मलूां ियं ा पाा न इहा मे ॥ ०११ ॥

भी उवाच ॥

भगवचनाीटो ायं ा लभम ।्अकरोिृथव राजयपूशतािताम ् ॥ ०१२ ॥

ततः सालोमगमणो िवमः ॥ ०१२ ॥

अवाप च परं कीटः पाथ सनातनम ।्

मैयेिभा ५८९

कमफलिनवृ ं ास वचनादा ॥ ०१३ ॥

तऽेिप याभावने हताः ियपुवाः ।संााे गितं पुयां ताा शोच पुक ॥ ०१४ ॥

मैयेिभा

अाय १२१यिुधिर उवाच ॥

िवा तप दान ं च िकमतेषेां िविशते ।पृािम ा सतां े ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्मैये च सवंादं कृपैायन च ॥ ००२ ॥

कृपैायनो राजातचिरतं चरन ।्वाराणामपुाितैयें िैरणीकुले ॥ ००३ ॥

तमपुितमासीन ं ाा स मिुनसमम ।्अिच ा भोजयामास मैयेोऽशनमुमम ् ॥ ००४ ॥

तदमुमं भुा गणुवाव कािमकम ।्ितमानोऽयत ीतः कृो महामनाः ॥ ००५ ॥

५९० दानधम पव

तमुयं संे मैयेः कृमवीत ।्कारणं िूह धमा ोऽियाः कुत ते ॥ ००६ ॥

तपिनो धिृतमतः मोदः समपुागतः ॥ ००६ ॥

एतृािम त े िविभवा ण च ।आन तपोभायं महाभायं तथवै च ॥ ००७ ॥

पथृगाचरतात पथृगािन चानोः ।अारमहं मे िविशमिप वा या ॥ ००८ ॥

ास उवाच ॥

अितदेाितवादाां योऽयं समपुागतः ।असं वदेवचनं कादेोऽनतृं वदते ् ॥ ००९ ॥

ीयवे त ु पदााः पुषोमं तम ।्न ुेवै दा सं चवै परं वदते ् ॥ ०१० ॥

इदान चवै नः कृं परुा परं तृम ् ॥ ०१० ॥

अोऽिप ताशो दायो भवतु महाफलः ।तिृषताय च यं दयनेानसयूता ॥ ०११ ॥

तिृषतिृषताय ं दतैदशनं मम ।अजषैीम हतो लोकाहायिैरवािभभो ॥ ०१२ ॥

अतो दानपिवणे ीतोऽि तपसवै च ॥ ०१२ ॥

पुयवै िह त े गः पुयवै च दशनम ।्

अाय १२१ ५९१

पुय वाित गे मे कम िवधानतः ॥ ०१३ ॥

अिधकं माज नाात तथवैानलेुपनात ।्शभुं सव पिवेो दानमवे परं भवते ् ॥ ०१४ ॥

यानीमाुमानीह वदेोािन शसंिस ।तषेां ेतमं दानिमित मे नाि सशंयः ॥ ०१५ ॥

दानकृिः कृतः पा यने याि मनीिषणः ।त े िह ाण दातारषे ु धम ः ितितः ॥ ०१६ ॥

यथा वदेाः धीता यथा चिेयसयंमः ।सवागो यथा चहे तथा दानमनुमम ् ॥ ०१७ ॥

ं िह तात सखुादवे सखुमेिस शोभनम ।्सखुाखुतरािमातु े मितमारः ॥ ०१८ ॥

तः मवेदेमपुलमसशंयम ।्ीममावुथा दान ं यथा सखुम ् ॥ ०१९ ॥

सखुादवे परं ःखं ःखादरं सखुम ।्यते िह महाा िनयतं व ैभावतः ॥ ०२० ॥

ििवधानीह वृािन नराम नीिषणः ।पुयमापम पुयं न च पापकम ् ॥ ०२१ ॥

न वृं मतऽे मतऽे पापकम ।्तथा कमिनवृ ं न पुयं न च पापकम ् ॥ ०२२ ॥

रमधै मोद दिेह चवै यज च ।न ामिभभिवि वैा न च तपिनः ॥ ०२३ ॥

५९२ दानधम पव

अाय १२२भी उवाच ॥

एवमुः वुाच मैयेः कम पजूकः ।अं ीमित कुले जातः ाो बतुः ॥ ००१ ॥

असशंयं महाा यथवैा तथवै तत ।्अनुातु भवता िकियूामहं िवभो ॥ ००२ ॥

ास उवाच ॥

यिदिस मैये यावावथा तथा ।िूह तावहाा शुषू े वचनं तव ॥ ००३ ॥

मैये उवाच ॥

िनदषं िनम लं चवै वचनं दानसिंहतम ।्िवातपोां िह भवाािवताा न सशंयः ॥ ००४ ॥

भवतो भािवतााायोऽयं समुहाम ।भयूो बुानपुयािम ससुमृतपा इव ॥ ००५ ॥

अिप मे दश नादवे भवतोऽदुयो महान ।्मे भवसादोऽयं ति कमभावतः ॥ ००६ ॥

तपः तुं च योिनातेायकारणम ।्

अाय १२२ ५९३

ििभग ुणःै समिुदततो भवित व ै िजः ॥ ००७ ॥

तिंृ े च तृे िपतरो दवैतािन च ।न िह तुवतां िकिदिधकं ाणात े ॥ ००८ ॥

यथा िह सकृुत े े े फलं िवित मानवः ।एवं दा तुवित फलं दाता समतु े ॥ ००९ ॥

ाणे िवते तुवृोपसिंहतः ।ितहीता दान मोघं ािननां धनम ् ॥ ०१० ॥

अदिवाममानं च हि तम ।्तं च हित यां स हा हतऽेबधुः ॥ ०११ ॥

भु मदिानुज नयतीरः ।स चााायते ताू एव ितमः ॥ ०१२ ॥

यदवे ददतः पुयं तदवे ितगृतः ।न केचं वतत इवेमषृयो िवः ॥ ०१३ ॥

य व ै ाणाः सि तुवृोपसिंहताः ।त दानफलं पुयिमह चामु चातु े ॥ ०१४ ॥

ये योिनशुाः सततं तपिभरता भशृम ।्दानायनसपंाे व ै पूतमाः सदा ॥ ०१५ ॥

तिैह सिः कृतः पातेयानो न मुत े ।त े िह ग नतेारो यवाहाः सनातनाः ॥ ०१६ ॥

५९४ दानधम पव

अाय १२३भी उवाच ॥

एवमुः स भगवाैयें भाषत ।िदवैं ं िवजानािस िदा त े बिुरीशी ॥ ००१ ॥

लोको यं गणुानवे भिूयं शसंित ॥ ००१ ॥

पमानवयोमानीमानाासशंयम ।्िदा नािभभवि ां दवैऽेयमनुहः ॥ ००२ ॥

ये भशृतरं दानात ियािम तणु ॥ ००२ ॥

यानीहागमशाािण या कािवृयः ।तािन वदें परुृ वृािन यथामम ् ॥ ००३ ॥

अहं दान ं शसंािम भवानिप तपःतु े ।तपः पिवं वदे तपः ग साधनम ् ॥ ००४ ॥

तपसा महदाोित िवया चिेत नः तुम ।्तपसवै चापनदुेादिप ृतम ् ॥ ००५ ॥

यि िकिधंाय पुषते तपः ।सवमतेदवाोित ाणो वदेपारगः ॥ ००६ ॥

रयं धृं राप ं रितमम ।्सव व ै तपसािेत तपो िह बलवरम ् ॥ ००७ ॥

सरुापोऽसमंतादायी णूहा गुतगः ।तपसा तरत े सव मनेस मुते ॥ ००८ ॥

अाय १२३ ५९५

सविवुचुानिप याशताशः ।तपिनौ च तावााां काय सदा नमः ॥ ००९ ॥

सव पूाः तुधनाथवै च तपिनः ।दानदाः सखुं े ावुीह च ियम ् ॥ ०१० ॥

इमं च लोकं च लोकं च बलवरम ।्अदानःै सकृुितनः ितपि लौिककाः ॥ ०११ ॥

पिूजताः पजूयतेाािनता मानयि च ।अदाता य यिैत सवतः संणुत े ॥ ०१२ ॥

अकता चवै कता च लभते य याशम ।्यवेो यवा ं लोकमिभयािस ॥ ०१३ ॥

ासेपानािन यािन दािस कािनिचत ।्मधेािस कुले जातः तुवाननशृसंवान ् ॥ ०१४ ॥

कौमारदारतवाैये िनरतो भव ।एतहृाण थमं शं गहृमिेधनाम ् ॥ ०१५ ॥

यो भता वािसतातुो भत ुुा च वािसता ।यिवें कुले सव काणं त वत त े ॥ ०१६ ॥

अिगा ालिमव तमोऽिभया यथा ।दानने तपसा चवै सव पापमपोते ॥ ०१७ ॥

ि ािुह मैये गहृााध ु जाहम ।्एतनिस कत ं ये एवं भिवित ॥ ०१८ ॥

५९६ दानधम पव

तं णाथ मैयेः कृा चािभदिणम ।्ि ाोत ु भगवािनवुाच कृतािलः ॥ ०१९ ॥

शािडलीसमुनासवंादः

अाय १२४यिुधिर उवाच ॥

सीणां समदुाचारं सव धम भतृां वर ।ोतिुमाहं ं मे िूह िपतामह ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

सवां सव धम ां दवेलोके मनिनीम ।्कैकेयी समुना नाम शािडल पय पृत ॥ ००२ ॥

केन वृने कािण समाचारणे केन वा ।िवधयू सव पापािन दवेलोकं मागता ॥ ००३ ॥

ताशनिशखवे ं लमाना तजेसा ।सतुा तारािधपवे भया िदवमागता ॥ ००४ ॥

अरजािंस च वािण धारयी गतमा ।िवमाना शभु े भािस सहगणुमोजसा ॥ ००५ ॥

न मने तपसा दानने िनयमने वा ।

अाय १२४ ५९७

इमं लोकमनुाा तां वद मे ॥ ००६ ॥

इित पृा समुनया मधरंु चाहािसनी ।शािडली िनभतृं वां समुनािमदमवीत ् ॥ ००७ ॥

नाहं काषायवसना नािप वलधािरणी ।न च मुडा न जिटला भूा दवेमागता ॥ ००८ ॥

अिहतािन च वाािन सवा िण पषािण च ।अमा च भता रं कदािचाहमवुम ् ॥ ००९ ॥

दवेतानां िपतणॄां च ाणानां च पजून े ।अमा सदायुा ूशरुवित नी ॥ ०१० ॥

पशैु े न वता िम न ममतैनोगतम ।्अारे न च ितािम िचरं न कथयािम च ॥ ०११ ॥

असा हिसतं िकिदिहतं वािप कम णा ।रहमरहं वा न वता िम सव था ॥ ०१२ ॥

काया थ िनग तं चािप भता रं गहृमागतम ।्आसननेोपसयंो पजूयािम समािहता ॥ ०१३ ॥

य नािभजानाित यों नािभनित ।भं वाथ वा लें तव वज याहम ् ॥ ०१४ ॥

कुटुाथ समानीतं यििाय मवे त ु ।ाताय तव कारयािम करोिम च ॥ ०१५ ॥

वासं यिद मे भता याित कायण केनिचत ।्मलबै िभय ुा भवािम िनयता सदा ॥ ०१६ ॥

५९८ दानधम पव

अनं रोचनां चवै ान ं माानलेुपनम ।्साधनं च िनाे नािभनािम भत िर ॥ ०१७ ॥

नोापयािम भता रं सखुसुमहं सदा ।आतरुेिप कायष ु तने तुित मे मनः ॥ ०१८ ॥

नायासयािम भता रं कुटुाथ च सवदा ।गुगुा सदा चाि ससुमंृिनवशेना ॥ ०१९ ॥

इमं धम पथं नारी पालयी समािहता ।अतीव नारीणां ग लोके महीयत े ॥ ०२० ॥

भी उवाच ॥

एतदााय सा दवेी समुनाय ै तपिनी ।पितधम महाभागा जगामादश न ं तदा ॥ ०२१ ॥

यदें पाडवाानं पठेविण पव िण ।स दवेलोकं संा नन े ससुखुं वसते ् ॥ ०२२ ॥

साशसंा

अाय १२५यिुधिर उवाच ॥

अाय १२५ ५९९

साा वािप दान े वा ायः िकं भवतो मतम ।्िूह भरते यद ितिरते ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

साा साते किानने च तथापरः ।पुषः कृितं ाा तयोरकेतरं भजते ् ॥ ००२ ॥

गणुां ु ण ु म े राजा भरतष भ ।दाणािप भतूािन सानेाराधयेथा ॥ ००३ ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्गहृीा रसा मुो िजाितः कानन े यथा ॥ ००४ ॥

कि ु बिुसपंो ाणो िवजन े वन े ।गहृीतः कृमापो रसा भियता ॥ ००५ ॥

स बिुतुसपंं ातीव भीषणम ।्सामवैािययुजु े न ममुोह न िवथे ॥ ००६ ॥

रु वाचा सपंू ं प तं िजम ।्मोसे िूह मे ं केनाि हिरणः कृशः ॥ ००७ ॥

मुत मथ सि ाण रसः ।आिभगा थािभरः ं ितजगाद ह ॥ ००८ ॥

िवदशेो िवलोको िवना ननू ं सुनःै ।िवषयानतलुाेु तनेािस हिरणः कृशः ॥ ००९ ॥

ननू ं िमािण ते रः साधपूचिरतािप ।दोषादपरे तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०१० ॥

६०० दानधम पव

धनैया िधकाः ाणुःै परमावराः ।अवजानि ननू ं ां तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०११ ॥

गणुवािगणुानानू ं पयिस सृतान ।्ाोऽाािनीताा तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०१२ ॥

अवृा ियमानोऽिप वृपुायािगहयन ।्माहााथस े ननू ं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०१३ ॥

सपंीाानमाय ाया किपृतः ।िजतं ां मते साधो तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०१४ ॥

ियमानािमागष ु कामोधावतृानः ।मे न ुायिस जनांनेािस हिरणः कृशः ॥ ०१५ ॥

ाःै सभंािवतो ननू ं नाैपसिंहतः ।ीमानमष वृ ैनेािस हिरणः कृशः ॥ ०१६ ॥

ननू ं िममखुः शःु किदाय वदाचरन ।्विया गतां व ै तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०१७ ॥

काशाथ गितनू न ं रहकुशलः कृती ।तनै पूस े ननू ं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०१८ ॥

असिभिनिवषे ु वुतो मुसशंयम ।्गणुाे न िवराजे तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०१९ ॥

धनबिुतुहैनः केवलं तजेसाितः ।महाथ यस े ननू ं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०२० ॥

अाय १२५ ६०१

तपःिणिहताानं मे ारयकािणम ।्बवुग न गृाित तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०२१ ॥

ननूमथ वतां मे तव वामनुमम ।्न भाित कालेऽिभिहतं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०२२ ॥

ढपवू तुं मखू कुिपतं दयियम ।्अननुते ुं न शोिष तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०२३ ॥

ननूमासिया त े कृे कििंदीिते ।किदथ यतऽेथ तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०२४ ॥

ननू ं ा गणुापें पजूयान ं सुवुम ।्मयाथ इित जानाित तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०२५ ॥

अगतमिभायं न ननू ं लयेिस ।िववंु ािशिैथानेािस हिरणः कृशः ॥ ०२६ ॥

नानाबिुची.ोके मनुानूिमिस ।हीत ुं गणुःै सवानेािस हिरणः कृशः ॥ ०२७ ॥

अिवाीराथ िवािवमदानजम ।्यशः ाथ यस े ननू ं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०२८ ॥

िचरािभलिषतं िकिलमामवे त े ।कृतमरैपतं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०२९ ॥

ननूमाकृतं दोषमपयििदािन ।अकारणऽेिभशोऽिस तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०३० ॥

सुदाममानाममोाथ हािनजम ।्

६०२ दानधम पव

ःखमथ गणुहैन ं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०३१ ॥

साधूहृाा च तथासाधूनचेरान ।्मुांावसथ े सांनेािस हिरणः कृशः ॥ ०३२ ॥

धमथ च काले च दशे े चािभिहतं वचः ।न ितित त े ननू ं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०३३ ॥

दानकुशलरैथा नीषी सिजीिवषःु ।ा वत यस े ननू ं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०३४ ॥

पापािवध तो ा काणांावसीदतः ।वुं मगृयस े योयं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०३५ ॥

पररिवानां ियं ननू ं िचकीष िस ।सुदामिवरोधने तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०३६ ॥

ोियां िवकम ााांािजतिेयान ।्मऽेनुायिस जनांनेािस हिरणः कृशः ॥ ०३७ ॥

एवं सपंिूजतं रो िवं तं पजूयत ।्सखायमकरोनै ं सयंोाथम ुमोच ह ॥ ०३८ ॥

उमामहेरसवंादः ६०३

उमामहेरसवंादः

अाय १२६यिुधिर उवाच ॥

िपतामह महाा सवशािवशारद ।आगमबै िभः ीतो भवाः िथतः कुले ॥ ००१ ॥

ो धमा थ सयंुमायां च सखुोदयम ।्आयभतूं लोक ोतिुमािरंदम ॥ ००२ ॥

अयं च कालः संाो लभाितबावः ।शाा च न िह नः किामतृ े भरतष भ ॥ ००३ ॥

यिद तऽेहमनुाो ातिृभः सिहतोऽनघ ।वुमहिस नः ं यां पृािम पािथ व ॥ ००४ ॥

अयं नारायणः ीमावपािथ वसमंतः ।भवं बमानने यणे च सवेत े ॥ ००५ ॥

अ चवै समं ं पािथ वानां च सव शः ।ातणॄां च ियाथ म े हेाािषतमुहिस ॥ ००६ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

त तचनं ुा हेादागतसंमः ।भीो भागीरथीपु इदं वचनमवीत ् ॥ ००७ ॥

ह ते कथियािम कथामितमनोरमाम ।्अ िवोः परुा राजभावोऽयं मया तुः ॥ ००८ ॥

६०४ दानधम पव

य गोवषृभा भावं च मे ण ु ।ायाः सशंयो य दपंों च मे ण ु ॥ ००९ ॥

तं चचार धमा ा कृो ादशवािष कम ।्दीितं चागतौ मुभुौ नारदपव तौ ॥ ०१० ॥

कृपैायनवै धौ जपतां वरः ।दवेलः कायपवै हिकायप एव च ॥ ०११ ॥

अपरे ऋषयः सो दीादमसमिताः ।िशरैनगुताः सव दवेकैपोधनःै ॥ ०१२ ॥

तषेामितिथसारमच नीयं कुलोिचतम ।्दवेकीतनयः ीतो दवेकमकयत ् ॥ ०१३ ॥

हिरतषे ु सवुणष ु बिहेष ु नवषे ु च ।उपोपिविवशःु ीता िवरषे ु महष यः ॥ ०१४ ॥

कथाुते त ु मधरुा धम सिंहताः ।राजषणां सरुाणां च य े वसि तपोधनाः ॥ ०१५ ॥

ततो नारायणं तजेो तचयनोितम ।्वािःसृ कृ विरतुकम णः ॥ ०१६ ॥

सोऽिद दाह तं शलंै सुमं सलतापुम ।्सपिमगृसघंातं सापदसरीसपृम ् ॥ ०१७ ॥

मगृै िविवधाकारहैा हाभतूमचतेनम ।्िशखरं त शलै मिथतं दीदशनम ् ॥ ०१८ ॥

अाय १२६ ६०५

स त ु विम हाालो दा सव मशषेतः ।िवोः समीपमाग पादौ िशवदशृत ् ॥ ०१९ ॥

ततो िववु न ं ा िनद धमिरकशनः ।सौैििनपातैनुः कृितमानयत ् ॥ ०२० ॥

तथवै स िगिरभू यः पिुतलताुमः ।सपिगणसघंुः सापदसरीसपृः ॥ ०२१ ॥

तदतुमिचं च ा मिुनगणदा ।िवितो लोमा च बभवूाािवलेणः ॥ ०२२ ॥

ततो नारायणो ा तानषृीियाितान ।्ितं मधरंु िधं प वदतां वरः ॥ ०२३ ॥

िकम ऋिषपगू स िनशः ।िनम मागमवतो िवयः समपुागतः ॥ ०२४ ॥

एतं म े सशंयं सव याथातमिनिताः ।ऋषयो वुमहि िनिताथ तपोधनाः ॥ ०२५ ॥

ऋषय ऊचःु ॥

भवािसजृते लोकावाहंरत े पनुः ।भवाीतं भवानुं भवानवे वष ित ॥ ०२६ ॥

पिृथां यािन भतूािन ावरािण चरािण च ।तषेां िपता ं माता च भःु भव एव च ॥ ०२७ ॥

एतो िवयकरं शसं मधसुदून ।मवेाहिस काण वंु विेव िनग मम ् ॥ ०२८ ॥

६०६ दानधम पव

ततो िवगतसंासा वयमिरकशन ।यतुं य ं नवामहे हरे ॥ ०२९ ॥

वासदुवे उवाच ॥

एतैवं तजेो मम वाििनःसतृम ।्कृवा यगुााभो यनेायं मिथतो िगिरः ॥ ०३० ॥

ऋषयाित मापा िजतोधा िजतिेयाः ।भवो िथताासवेकापोधनाः ॥ ०३१ ॥

तचया परीत तपितसवेया ।मम विः समूुतो न व ै िथतमुहथ ॥ ०३२ ॥

तं चत ुिमहायातहं िगिरिममं शभुम ।्पुं चासमं वीय तपसा मुागतः ॥ ०३३ ॥

ततो ममाा यो दहेे सोऽिभू ा िविनःसतृः ।गत वरदं ु ं सव लोकिपतामहम ् ॥ ०३४ ॥

तने चाानिुशो मे पुे मिुनसमाः ।तजेसोऽधन पुे भिवतिेत वषृजः ॥ ०३५ ॥

सोऽयं विपाग पादमलेू ममािकम ।्िशविरचया थ शाः कृितमागतः ॥ ०३६ ॥

एतद रहं वः पनाभ धीमतः ।मया ेा समाातं न भीः काया तपोधनाः ॥ ०३७ ॥

सव गितरा भवतां दीघ दश नाः ।

अाय १२६ ६०७

तपितसदंीा ानिवानशोिभताः ॥ ०३८ ॥

यतुं य वो ं िदिव वा यिद वा भिुव ।आय परमं िकिवो वु ु म े ॥ ०३९ ॥

तामतृिनकाश वाधोरि मेहृा ।भविः किथतहे तपोवनिनवािसिभः ॥ ०४० ॥

यहमं वा िदमतुदशनम ।्िदिव वा भिुव वा िकियामलदशनाः ॥ ०४१ ॥

कृितः सा मम परा न िचितहते ।न चागतमैय माय ितभाित मे ॥ ०४२ ॥

येः किथतो थ ः सनवणं गतः ।िचरं ितित मिेदां शलेै लेिमवािप तम ् ॥ ०४३ ॥

तदहं सनमखुािःसतृं तमागमे ।कथियाहरहब ुिदीपकरं नणृाम ् ॥ ०४४ ॥

ततो मिुनगणाः सव िताः कृसिंनधौ ।नेःै पदलरैपय जनाद नम ् ॥ ०४५ ॥

वध यथवैाे पजूयथापरे ।वाििूषताथा िभः वुो मधसुदूनम ् ॥ ०४६ ॥

ततो मिुनगणाः सव नारदं दवेदश नम ।्तदा िनयोजयामासवु चन े वाकोिवदम ् ॥ ०४७ ॥

यदाय मिचं च िगरौ िहमवित भो ।अनभुतूं मिुनगणैीथ याापरायणःै ॥ ०४८ ॥

६०८ दानधम पव

तवानिृषसघं िहताथ सव चोिदतः ।यथां षीकेशे सव माातमुहित ॥ ०४९ ॥

एवमुः स मिुनिभना रदो भगवानिृषः ।कथयामास दवेिष ः पवू वृां कथां शभुाम ् ॥ ०५० ॥

अाय १२७भी उवाच ॥

ततो नारायणसुारदो भगवानिृषः ।शरोमया साध सवंादं भाषत ॥ ००१ ॥

तपचार धमा ा वषृभाः सरुेरः ।पुय े िगरौ िहमवित िसचारणसिेवत े ॥ ००२ ॥

नानौषिधयतु े रे नानापुसमाकुले ।अरोगणसीण भतूसघंिनषिेवत े ॥ ००३ ॥

त दवेो मदुा युो भतूसघंशतवैृ तः ।नानापिैव पै िदरैतुदशनःै ॥ ००४ ॥

िसहंागजःै सवजाितसमितःै ।ोकुीिपवदनैष भमखुैथा ॥ ००५ ॥

उकवदनभैमःै यनेभासमखुैथा ।

अाय १२७ ६०९

नानावण मगृःै सवजाितसमयःै ॥ ००६ ॥

िकंनरदैवगवय भतूगणैथा ॥ ००६ ॥

िदपुसमाकीण िदमालािवभिूषतम ।्िदचनसयंंु िदधपूने धिूपतम ् ॥ ००७ ॥

तदो वषृभा िदवािदनािदतम ् ॥ ००७ ॥

मदृपणवोुं शभरेीिननािदतम ।्नृिभू तसघंै बिहणै समतः ॥ ००८ ॥

नृारसं िदं िदीगणसिेवतम ।्िकामिनदयं िदमतुदशनम ् ॥ ००९ ॥

स िगिरपसा त भतूशे रोचत ।ाायपरमिैव ै घोषिैव नािदतः ।षदैपगीतै माधवाितमो िगिरः ॥ ०११ ॥

तं महोवसाशं भीमपधरं पनुः ।ा मिुनगणासीरा ीितज नाद न ॥ ०१२ ॥

मनुय महाभागाः िसावैोरतेसः ।मतो वसवः साा िवदेवेाः सनातनाः ॥ ०१३ ॥

या नागाः िपशाचा लोकपाला ताशनाः ।भावा सव तूावैासमागताः ॥ ०१४ ॥

ऋतवः सवपुै िकर महातुःै ।ओषो लमाना ोतयि तनम ् ॥ ०१५ ॥

६१० दानधम पव

िवहगा मदुा युाः ानृनदं ह ।िगिरपृषे ु रषे ुाहरो जनियाः ॥ ०१६ ॥

त दवेो िगिरतटे िदधातिुवभिूषत े ।पय इव िवाजपुिवो महामनाः ॥ ०१७ ॥

ाचमा रधरः िसहंचमरदः ।ालयोपवीती च लोिहतादभषूणः ॥ ०१८ ॥

हिरमजु टी भीमो भयकता सरुिषाम ।्अभयः सवभतूानां भानां वषृभजः ॥ ०१९ ॥

ा तमषृयः सव िशरोिभरवन गताः ।िवमुाः सव पापेः ाा िवगतकषाः ॥ ०२० ॥

त भतूपतःे ानं भीमपधरं बभौ ।अधृतरं चवै महोरगसमाकुलम ् ॥ ०२१ ॥

णनेवैाभववमतुं मधसुदून ।तदो वषृभा भीमपधरं बभौ ॥ ०२२ ॥

तमयालैसतुा भतूीगणसवंतृा ।हरतुारधरा समानतचािरणी ॥ ०२३ ॥

िबती कलशं रौं सव तीथ जलोवम ।्िगिरवािभः पुयािभः सव तोऽनगुता शभुा ॥ ०२४ ॥

पुवृािभवष ी गबै िवधैथा ।सवेी िहमवा हरपा मपुागमत ् ॥ ०२५ ॥

ततः यी पािणां नमा थ चादशना ।

अाय १२७ ६११

हरने े शभु े दवेी सहसा सा समावणृोत ् ॥ ०२६ ॥

सवंतृाां त ु नेाां तमोभतूमचतेनम ।्िनहमं िनव षारं तदः सहसाभवत ् ॥ ०२७ ॥

जन िवमनाः सव भयाससमितः ।िनमीिलते भतूपतौ नसयू इवाभवत ् ॥ ०२८ ॥

ततो िवितिमरो लोकः णने समपत ।ाला च महती दीा ललाटा िनःसतृा ॥ ०२९ ॥

ततृीयं चा सभंतूं नेमािदसिंनभम ।्यगुासशं दीं यनेासौ मिथतो िगिरः ॥ ०३० ॥

ततो िगिरसतुा ा दीािसशेणम ।्हरं ण िशरसा ददशा यतलोचना ॥ ०३१ ॥

दमान े वन े तिशालसरलुमे ।सचनवन े रे िदौषिधिवदीिपत े ॥ ०३२ ॥

मगृयथूुैतभैतहैरपा मपुागतःै ।शरणं चािविदः सलं बभौ ॥ ०३३ ॥

ततो नभःशृालो िवुोलािच लः ।ादशािदसशो यगुााििरवापरः ॥ ०३४ ॥

णने तने दधः स िहमवानभवगः ।सधातिुशखराभोगो दीनदधवनौषिधः ॥ ०३५ ॥

तं ा मिथतं शलंै शलैराजसतुा ततः ।भगवं पा सा सािलहा िता ॥ ०३६ ॥

६१२ दानधम पव

उमां शव दा ा ीभावागतमाद वाम ।्िपतदुमिन ीापयतो िगिरम ् ॥ ०३७ ॥

ततोऽभवनुः सवः कृितः सदुशनः ।िवहगवै पिुतवनुमः ॥ ०३८ ॥

कृितं िगिरं ा ीता दवेी महेरम ।्उवाच सवभतूानां पितं पितमिनिता ॥ ०३९ ॥

भगववभतूशे शलूपाण े महात ।सशंयो मे महाातं मे ाातमुहिस ॥ ०४० ॥

िकमथ त े ललाटे व ै ततृीयं नेमिुतम ।्िकमथ च िगिरद धः सपिगणकाननः ॥ ०४१ ॥

िकमथ च पनुदव कृितः णाृतः ।तथवै ुमसछंः कृतोऽयं त े महेर ॥ ०४२ ॥

महेर उवाच ॥

ने े म े सवंतृ े दिेव या बाादिनिते ।नालोकतो लोकः णने समपत ॥ ०४३ ॥

नािदे तथा लोके तमोभतू े नगाजे ।ततृीयं लोचनं दीं सृ ं त े रता जाः ॥ ०४४ ॥

त चाो महजेो यनेायं मिथतो िगिरः ।ियाथ च मे दिेव कृितः णाृतः ॥ ०४५ ॥

उमोवाच ॥

अाय १२८ ६१३

भगवेन ते वं चवियदशनम ।्पवू तथवै ीकामुरं पिमं तथा ॥ ०४६ ॥

दिणं च मखुं रौं केनो किपला जटाः ।केन कठ ते नीलो बिहबहिनभः कृतः ॥ ०४७ ॥

हे चतैिनाकं त े सततं केन ितित ।जिटलो चारी च िकमथ मिस िनदा ॥ ०४८ ॥

एतं म े सशंयं सव वद भतूपतऽेनघ ।सधमचािरणी चाहं भा चिेत वषृज ॥ ०४९ ॥

एवमुः स भगवालैपुा िपनाकधकृ ् ।ता वृा च बुा च ीितमानभवभःु ॥ ०५० ॥

ततामवीवेः सभुग े यूतािमित ।हतेिुभयम मतैािन पािण िचरानन े ॥ ०५१ ॥

अाय १२८महेर उवाच ॥

ितलोमा नाम परुा णा योिषमा ।ितलं ितलं समृु रानां िनिम ता शभुा ॥ ००१ ॥

सागत मां दिेव पणेाितमा भिुव ।

६१४ दानधम पव

दिणं लोभयी मां शभु े िचरानना ॥ ००२ ॥

यतो यतः सा सदुती मामपुाधावदिके ।तततो मखुं चा मम दिेव िविनग तम ् ॥ ००३ ॥

तां िदरुहं योगातमुू ित मागतः ।चतमु ुख सवंृो दश योगमानः ॥ ००४ ॥

पवूण वदननेाहिममनशुाि ह ।उरणे या साध रमाहमिनिते ॥ ००५ ॥

पिमं म े मखुं सौं सव ािणसखुावहम ।्दिणं भीमसाशं रौं सहंरित जाः ॥ ००६ ॥

जिटलो चारी च लोकानां िहतकाया ।दवेकाया थ िसथ िपनाकं मे करे ितम ् ॥ ००७ ॥

इणे च परुा वं िं ीकािणा मम ।दा कठं त ु तातं तने ीकठता मम ॥ ००८ ॥

उमोवाच ॥

वाहनषे ु भतूषे ु ीमषे ुसु त े ।कथं गोवषृभो दवे वाहनमपुागतः ॥ ००९ ॥

महेर उवाच ॥

सरुभ ससजृ े ामतृधने ुं पयोमचुम ।्सा सृा बधा जाता रमाणा पयोऽमतृम ् ॥ ०१० ॥

ता वमखुोृः फेनो मामागतः ।

अाय १२८ ६१५

ततो दधा मया गावो नानावण मागताः ॥ ०११ ॥

ततोऽहं लोकगुणा शमं नीतोऽथ विेदना ।वषृ ं चमें जाथ म े ददौ वाहनमवे च ॥ ०१२ ॥

उमोवाच ॥

िनवासा बपाे िवपगणुािताः ।तां सं भगवशान े रमस े कथम ् ॥ ०१३ ॥

केशािकिलले भीमे कपालघटसले ।गृगोमायकुिलले िचतािशतसले ॥ ०१४ ॥

अशचुौ मासंकिलले वसाशोिणतकदम े ।िविनकीणा िमषचये िशवानादिवनािदत े ॥ ०१५ ॥

महेर उवाच ॥

मेाषेी मह कृां िवचरािम िनशाहम ।्न च मेतरं िकिशानािदह िवते ॥ ०१६ ॥

तने मे सव वासानां मशान े रमत े मनः ।ोधशाखासछं े िनभ ुिवभिूषत े ॥ ०१७ ॥

त चवै रमे मे भतूसघंाः शभुानन े ।न च भतूगणदैिव िवनाहं वमुुहे ॥ ०१८ ॥

एष वासो िह मे मेः गय मतो िह मे ।पुयः परमकवै मेकामैपाते ॥ ०१९ ॥

उमोवाच ॥

६१६ दानधम पव

भगववभतूशे सव धम भतृां वर ।िपनाकपाणे वरद सशंयो मे महानयम ् ॥ ०२० ॥

अयं मिुनगणः सवपप इित भो ।तपोषेकरो लोके मते िविवधाकृितः ॥ ०२१ ॥

अ चवैिष सघं मम च ियकाया ।एतं ममहे सदंहंे वुमहिरंदम ॥ ०२२ ॥

धमः िकंलणः ोः कथं वाचिरत ुं नरःै ।शो धम मिविध म वद मे भो ॥ ०२३ ॥

नारद उवाच ॥

ततो मिुनगणः सवां दवे पजूयत ।्वाििूषताथा िभः वैाथ िवदां वर ॥ ०२४ ॥

महेर उवाच ॥

अिहंसा सवचनं सव भतूानकुनम ।्शमो दान ं यथाशि गाहो धम उमः ॥ ०२५ ॥

परदारेसो ासीपिररणम ।्अदादानिवरमो मधमुासं वज नम ् ॥ ०२६ ॥

एष पिवधो धम बशाखः सखुोदयः ।दिेहिभध म परमःै कत ो धम सयः ॥ ०२७ ॥

उमोवाच ॥

अाय १२८ ६१७

भगवशंयं पृं म े ाातमुहिस ।चातवु य यो धम ः े े वण गणुावहः ॥ ०२८ ॥

ाणे कीशो धम ः िय े कीशो भवते ।्वैय े िकंलणो धम ः शेू िकंलणो भवते ् ॥ ०२९ ॥

महेर उवाच ॥

ायते महाभाग े सशंयः समदुीिरतः ।भिूमदवेा महाभागाः सदा लोके िजातयः ॥ ०३० ॥

उपवासः सदा धम ाण न सशंयः ।स िह धमा थ मुो भयूाय कते ॥ ०३१ ॥

त धमिया दिेव तचया च ायतः ।तथोपनयनं चवै िजायवैोपपते ॥ ०३२ ॥

गुदवैतपजूाथ ाायासनाकः ।दिेहिभध म परमैत ो धम सभंवः ॥ ०३३ ॥

उमोवाच ॥

भगवशंयो मऽे तं म े ाातमुहिस ।चातवु य धम िह नपैुयने कीत य ॥ ०३४ ॥

महेर उवाच ॥

रहवणं धम वदेतिनषवेणम ।्तचया परो धम गुपादसादनम ् ॥ ०३५ ॥

भैचया परो धम धम िनोपवािसता ।

६१८ दानधम पव

िनााियता धम चया मथा ॥ ०३६ ॥

गुणा नुातः समावतत व ै िजः ।िवतेानरं भाया मनुपां यथािविध ॥ ०३७ ॥

शूावज न ं धम था सथसवेनम ।्धम िनोपवािसं चय तथवै च ॥ ०३८ ॥

आिहतािरधीयानो जुानः सयंतिेयः ।िवघसाशी यताहारो गहृः सवािुचः ॥ ०३९ ॥

अितिथतता धम धम तेािधारणम ।्इी पशबुां िविधपवू समाचरते ् ॥ ०४० ॥

य परमो धम थािहंसा च दिेहष ु ।अपवू भोजनं धम िवघसािशमवे च ॥ ०४१ ॥

भेु पिरजन े पाोजनं धम उते ।ाण गहृ ोिय िवशषेतः ॥ ०४२ ॥

दपंोः समशीलं धम गहृमिेधनाम ।्गृाणां चवै दवेानां िनं पुबिलिया ॥ ०४३ ॥

िनोपलेपनं धम था िनोपवािसता ।ससुमंृोपिल े च साधमूोमे गहृे ॥ ०४४ ॥

एष िजजन े धम गाहो लोकधारणः ।िजातीनां सतां िनं सदवैषै वत त े ॥ ०४५ ॥

युगतो दिेव या धम उदीिरतः ।तमहं त े वािम तं म े ण ु समािहता ॥ ०४६ ॥

अाय १२८ ६१९

ियतृो धम ः जापालनमािदतः ।िनिदफलभोा िह राजा धमण युते ॥ ०४७ ॥

जाः पालयते यो िह धमण मनजुािधपः ।त धमा िज ता लोकाः जापालनसिताः ॥ ०४८ ॥

त राः परो धम दमः ााय एव च ।अिहोपिरो दानायनमवे च ॥ ०४९ ॥

योपवीतधारणं यो धम ियाथा ।भृानां भरणं धम ः कृत े कम यमोघता ॥ ०५० ॥

सदडे िितध म धम वदेतिुयाः ।वहारिितध म ः सवारितथा ॥ ०५१ ॥

आतहदो राजा े चहे महीयत े ।गोाणाथ िवाः सामे िनधनं गतः ॥ ०५२ ॥

अमधेिजता.ोकााोित ििदवालये ॥ ०५२ ॥

वैय सततं धम ः पाशपुां कृिषथा ।अिहोपिरो दानायनमवे च ॥ ०५३ ॥

वािणं सथानमाितं शमो दमः ।िवाणां ागतं ागो वैयधम ः सनातनः ॥ ०५४ ॥

ितलाासांवै न िवीणीत व ै िचत ।्विणथमपुासीनो वैयः सथमाितः ॥ ०५५ ॥

सवा ितं िवग यथाशि यथाहतः ।

६२० दानधम पव

शूधम ः परो िनं शुषूा च िजाितष ु ॥ ०५६ ॥

स शूः सिंशततपाः ससधंो िजतिेयः ।शुषूितिथं ां तपः सिनतु े महत ् ॥ ०५७ ॥

िहंसः शभुाचारो दवेतािजपजूकः ।शूो धम फलिैरःै संयुते बिुमान ् ॥ ०५८ ॥

एते सव माातं चातवु य शोभन े ।एकैकहे सभुग े िकमोतिुमिस ॥ ०५९ ॥

अाय १२९उमोवाच ॥

उाया पथृधमा ातवु य िहताः शभुाः ।सव ापी त ु यो धम भगवंं वीिह मे ॥ ००१ ॥

महेर उवाच ॥

ाणा लोकसारणे सृा धाा गणुािथ ना ।लोकांारियत ुं कृाष ु िितदवेताः ॥ ००२ ॥

तषेािममं वािम धम कम फलोदयम ।्ाणषे ु िह यो धम ः स धम ः परमो मतः ॥ ००३ ॥

इमे त ु लोकधमा थ यः सृाः यभंवुा ।

अाय १२९ ६२१

पिृथाः सज न े िनं सृाानिप मे ण ु ॥ ००४ ॥

वदेोः परमो धम ः िृतशागतोऽपरः ।िशाचीण ः परः ोयो धमा ः सनातनाः ॥ ००५ ॥

िैवो ाणो िवा चायनजीवनः ।िकमा िपिराो मै एष तृो िजः ॥ ००६ ॥

षिडमािन त ु कमा िण ोवाच भवुनेरः ।वृथ ाणानां व ै ण ु तािन समािहता ॥ ००७ ॥

यजनं याजनं चवै तथा दानितहौ ।अापनमधीतं च षमा धम भािजः ॥ ००८ ॥

िनाायता धम धम यः सनातनः ।दान ं शते चा यथाशि यथािविध ॥ ००९ ॥

अयं त ु परमो धम ः वृः सु िनशः ।गहृता िवशुानां धम िनचयो महान ् ॥ ०१० ॥

पयिवशुाा सवागनसयूकः ।दाता ाणसता ससुमंृिनवशेनः ॥ ०११ ॥

अमानी च सदािजः िधवाणीदथा ।अितागतरितः शषेाकृतभोजनः ॥ ०१२ ॥

पाम यथाायमासनं शयनं तथा ।दीपं ितयं चािप यो ददाित स धािम कः ॥ ०१३ ॥

ाताय चाच भोजननेोपम च ।सृानुजे त धमः सनातनः ॥ ०१४ ॥

६२२ दानधम पव

सवा ितं िवग यथाशि िदवािनशम ।्शूधम ः समाातिवण पिरचारणम ् ॥ ०१५ ॥

विृलणो धम गहृषे ु िवधीयते ।तमहं कीत ियािम सवभतूिहतं शभुम ् ॥ ०१६ ॥

दातमसकृा यमसकृथा ।पिुकम िवधान ं च कत ं भिूतिमता ॥ ०१७ ॥

धमणाथ ः समाहाय धम लं िधा धनम ।्कत ं धम परमं मानवने यतः ॥ ०१८ ॥

एकेनाशंने धमा थ त ो भिूतिमता ।एकेनाशंने कामाथ एकमशंं िववध यते ् ॥ ०१९ ॥

िनविृलणो धम मो इित तृः ।त विृं वािम ण ु म े दिेव ततः ॥ ०२० ॥

सवभतूदया धम न चकैामवािसता ।आशापाशिवमो शते मोकािणाम ् ॥ ०२१ ॥

न कुां नोदके सो न वासिस न चासन े ।न िदडे न शयन े नाौ न शरणालये ॥ ०२२ ॥

अागतिचो यनारायणः ।युो योगं ित सदा ितसंानमवे च ॥ ०२३ ॥

वृमलूशयो िनं शूागारिनवशेनः ।नदीपिुलनशायी च नदीतीररित यः ॥ ०२४ ॥

अाय १२९ ६२३

िवमुः सवसेष ुहेबषे ु च िजः ।आवेानो भावं समासाटित िजः ॥ ०२५ ॥

ाणभुतूो िनराहारो मोने कम णा ।पिरजित यो यु धमः सनातनः ॥ ०२६ ॥

न चकै िचरासो न चकैामगोचरः ।युो टित िनम ुो न चकैपिुलनशेयः ॥ ०२७ ॥

एष मोिवदां धम वदेोः सथः सताम ।्यो माग मनयुातीमं पदं त न िवते ॥ ०२८ ॥

चतिुव धा िभवे कुटीचरकृतोदकः ।हंसः परमहंस यो यः पा उमः ॥ ०२९ ॥

अतः परतरं नाि नाधरं न ितरोऽतः ।अःखमसखुं सौमजरामरमयम ् ॥ ०३० ॥

उमोवाच ॥

गाहो मोधम सनाचिरतया ।भािषतो म लोक माग ः येरो महान ् ॥ ०३१ ॥

ऋिषधम त ु धम ोतिुमानुमम ।्हृा भवित मे िनं तपोवनिनवािसष ु ॥ ०३२ ॥

आधमूोवो गो णीव तपोवनम ।्तं ा मे मनः ीतं महेर सदा भवते ् ॥ ०३३ ॥

एतं म े सशंयं दवे मिुनधम कृतं िवभो ।सव धमा थ त दवेदवे वद मे ॥ ०३४ ॥

६२४ दानधम पव

िनिखलेन मया पृं महादवे यथातथम ् ॥ ०३४ ॥

महेर उवाच ॥

ह तऽेहं वािम मिुनधम मनुमम ।्यं कृा मनुयो याि िसिं तपसा शभु े ॥ ०३५ ॥

फेनपानामषृीणां यो धम धम िवदां सदा ।तं म े ण ु महाभाग े धम े धम मािदतः ॥ ०३६ ॥

उि सततं तिां फेनोरं शभुम ।्अमतृं णा पीतं मधरंु सतृं िदिव ॥ ०३७ ॥

एष तषेां िवशुानां फेनपानां तपोधन े ।धम चया कृतो माग वालिखगणे ण ु ॥ ०३८ ॥

वालिखापःिसा मनुयः सयू मडले ।उमुि धमाः शाकुन विृमािताः ॥ ०३९ ॥

मगृिनमकवसनाीरवलवाससः ।िनाः सथं ाा वालिखापोधनाः ॥ ०४० ॥

अुपव मााेेेष ुविताः ।तपरणमीहे तषेां धम फलं महत ् ॥ ०४१ ॥

ते सरुःै समतां याि सरुकाया थ िसये ।ोतयो िदशः सवा पसा दधिकिषाः ॥ ०४२ ॥

ये े शुमनसो दयाधम परायणाः ।सचराः पुयाः सोमलोकचरा ये ॥ ०४३ ॥

अाय १२९ ६२५

िपतलृोकसमीपा उि यथािविध ।संालामकुा दोखिलनथा ॥ ०४४ ॥

सोमपानां च दवेानामूपाणां तथवै च ।उि ये समीपाः भाविनयतिेयाः ॥ ०४५ ॥

तषेामिपिरः िपतदृवेाच न ं तथा ।यानां चािप पानां यजनं धम उते ॥ ०४६ ॥

एष चचरदैिव दवेलोकचरिैजःै ।ऋिषधम ः सदा चीण योऽमिप मे ण ु ॥ ०४७ ॥

सववेिष धमष ु जये आा िजतिेयः ।कामोधौ ततः पातेािवित मे मितः ॥ ०४८ ॥

अिहोपिरो धमरािसमासनम ।्सोमयानुान ं पमी यदिणा ॥ ०४९ ॥

िनं यिया धम ः िपतदृवेाच न े रितः ।सवा ितं च कत मनेोािज तने व ै ॥ ०५० ॥

िनविृपभोग गोरसानां च व ै रितः ।िडले शयनं योगः शाकपण िनषवेणम ् ॥ ०५१ ॥

फलमलूाशनं वायरुापः शवैलभणम ।्ऋषीणां िनयमा ते े यजै यिजतां गितम ् ॥ ०५२ ॥

िवधमू े मसुले ारे भुवन े ।अतीतपासारे काले िवगतभैके ॥ ०५३ ॥

६२६ दानधम पव

अितिथं कामाणो व ै शषेाकृतभोजनः ।सधमरितः ाो मिुनधमण युते ॥ ०५४ ॥

न ी न च मानी यो न मो न िवितः ।िमािमसमो मैो यः स धमिवमः ॥ ०५५ ॥

अाय १३०उमोवाच ॥

दशेषे ु रमणीयषे ु िगरीणां िनझ रषे ु च ।वीनां च कुषे ु पव तोपवनषे ु च ॥ ००१ ॥

दशेषे ु च िविचषे ु फलवु समािहताः ।मलूवु च दशेषे ु वसि िनयतताः ॥ ००२ ॥

तषेामिप िविधं पुयं ोतिुमािम शर ।वानषे ु दवेशे शरीरोपजीिवष ु ॥ ००३ ॥

महेर उवाच ॥

वानषे ु यो धम ं म े ण ु समािहता ।ुा चकैमना दिेव धम बिुपरा भव ॥ ००४ ॥

सिंसिैन यतःै सिवनवासमपुागतःै ।वानिैरदं कम कत ं ण ु याशम ् ॥ ००५ ॥

अाय १३० ६२७

िकालमिभषकेाथ ः िपतदृवेाच न ं िया ।अिहोपिर इिहोमिविधथा ॥ ००६ ॥

नीवारहणं चवै फलमलूिनषवेणम ।्इदुरैडतलैानां हेाथ च िनषवेणम ् ॥ ००७ ॥

योगचया कृतःै िसःै कामोधिववज नम ।्वीरशामपुासिवरानोपसिेविभः ॥ ००८ ॥

यैुयगवहःै सिे पतपैथा ।मडूकयोगिनयतयै थाायिनषिेविभः ॥ ००९ ॥

वीरासनगतिैन ं िडले शयनैथा ।शीतयोगोऽियोग चत ो धम बिुिभः ॥ ०१० ॥

अवैा यभुै शवैालोरभोजनःै ।अमकुैथा दाःै संालैथापरःै ॥ ०११ ॥

चीरवलसवंीतमैृ गचम िनवािसिभः ।काया याा यथाकालं यथाधम यथािविध ॥ ०१२ ॥

वनिनवै नचरवै नपवै नगोचरःै ।वनं गुिमवासा वं वनजीिविभः ॥ ०१३ ॥

तषेां होमिया धम ः पयिनषवेणम ।्नागपमय वदेोानपुालनम ् ॥ ०१४ ॥

अमीयपरता चातमुा िनषवेणम ।्पौण माां त ु यो यो िनयथवै च ॥ ०१५ ॥

िवमुा दारसयंोगिैव मुाः सव सरःै ।

६२८ दानधम पव

िवमुाः सव पापै चरि मनुयो वन े ॥ ०१६ ॥

ुाडपरमा िनं तेािशरणाः सदा ।सः सथिना ये त े याि परमां गितम ् ॥ ०१७ ॥

लोकं महापुयं सोमलोकं च शातम ।्गि मनुयः िसा ऋिषधमपायात ् ॥ ०१८ ॥

एष धम मया दिेव वानाितः शभुः ।िवरणेाथ सपंो यथालूमदुातः ॥ ०१९ ॥

उमोवाच ॥

भगववेदवेशे सव भतूनमृत ।यो धम मिुनसघं िसिवादषे ु तं वद ॥ ०२० ॥

िसिवादषे ु सिंसाथा वनिनवािसनः ।िैरणो दारसयंुाषेां धम ः कथं तृः ॥ ०२१ ॥

महेर उवाच ॥

िैरणापसा दिेव सव दारिवहािरणः ।तषेां मौं कषाय वासराि कारणम ् ॥ ०२२ ॥

िकालमिभषके हों िृषकृतं महत ।्समािधः सथानं यथोिदतिनषवेणम ् ॥ ०२३ ॥

ये च त े पवू किथता धमा वनिनवािसनाम ।्यिद सवेि धमाानावुि तपःफलम ् ॥ ०२४ ॥

ये च दपंितधमा णः दारिनयतिेयाः ।

अाय १३० ६२९

चरि िविधं ततकुालािभगािमनः ॥ ०२५ ॥

तषेामिृषकृतो धम धिम णामपुपते ।न कामकाराामोऽः ससंेो धम दिश िभः ॥ ०२६ ॥

सवभतूषे ु यः सददाभयदिणाम ।्िहंसारोषिवमुाा स व ै धमण युते ॥ ०२७ ॥

सवभतूानकुी यः सव भतूाज वतः ।सवभतूाभतू स व ै धमण युते ॥ ०२८ ॥

सववदेषे ु वा ान ं सव भतूषे ु चाज वम ।्उभ े एत े समेातामाज वं वा िविशते ॥ ०२९ ॥

आजवं धम इारधम िज उते ।आजवनेहे सयंुो नरो धमण युते ॥ ०३० ॥

आजवो भवुन े िनं वसमरसिंनधौ ।तादाज विनः ा इेममानः ॥ ०३१ ॥

ाो दाो िजतोधो धम भतूोऽिविहंसकः ।धम रतमना िनं नरो धमण युते ॥ ०३२ ॥

पतेतो धमा ा शा सथमाितः ।चािरपरमो बुो भयूाय कते ॥ ०३३ ॥

उमोवाच ॥

आमािभरता दवे तापसा य े तपोधनाः ।दीिमः कया चवै चय याथ भवि ते ॥ ०३४ ॥

६३० दानधम पव

राजानो राजपुा िनध ना वा महाधनाः ।कम णा केन भगवावुि महाफलम ् ॥ ०३५ ॥

िनंानमपुाग िदचनिषताः ।केन वा कम णा दवे भवि वनगोचराः ॥ ०३६ ॥

एतं म े सशंयं दवे तपया गतं शभुम ।्शसं सव मशषेणे िपरुनाशन ॥ ०३७ ॥

महेर उवाच ॥

उपवासतदैा ा अिहंाः सवािदनः ।सिंसाः े गवः सह मोदनामयाः ॥ ०३८ ॥

मडूकयोगशयनो यथाानं यथािविध ।दीां चरित धमा ा स नागःै सह मोदत े ॥ ०३९ ॥

शं मगृमखुोृं यो मगृःै सह सवेत े ।दीितो व ै मदुा युः स गमरावतीम ् ॥ ०४० ॥

शवैालं शीण पण वा ततो यो िनषवेत े ।शीतयोगवहो िनं स गेरमां गितम ् ॥ ०४१ ॥

वायभुोऽभुो वा फलमलूाशनोऽिप वा ।येैय माधाय मोदतऽेरसां गणःै ॥ ०४२ ॥

अियोगवहो ीे िविधने कम णा ।चीा ादश वषा िण राजा भवित पािथ वः ॥ ०४३ ॥

आहारिनयमं कृा मिुना दशवािष कम ।्मं ससंा यने राजा भवित पािथ वः ॥ ०४४ ॥

अाय १३० ६३१

िडले शुमाकाशं पिरगृ समतः ।िवय च मदुा युो दीां ादशवािष कीम ् ॥ ०४५ ॥

िडल फलााया नािन शयनािन च ।गहृािण च महाहा िण चशुािण भािमिन ॥ ०४६ ॥

आानमपुजीवो िनयतो िनयताशनः ।दहंे वानशन ेा स ग समपुातु े ॥ ०४७ ॥

आानमपुजीवो दीां ादशवािष कीम ।्ा महाण व े दहंे वाणं लोकमतु े ॥ ०४८ ॥

आानमपुजीवो दीां ादशवािष कीम ।्अमना चरणौ िभा गुकेष ु स मोदत े ॥ ०४९ ॥

साधियानाानं िनो िनिरहः ।चीा ादश वषा िण दीामकेां मनोगताम ् ॥ ०५० ॥

गलोकमवाोित दवेै सह मोदत े ॥ ०५० ॥

आानमपुजीवो दीां ादशवािष कीम ।्ाौ दहेमुृ विलोके महीयत े ॥ ०५१ ॥

यु दिेव यथाायं दीितो िनयतो िजः ।आाानमाधाय िनो िनिरहः ॥ ०५२ ॥

चीा ादश वषा िण दीामकेां मनोगताम ।्अरणीसिहतं े बा गनावतृः ॥ ०५३ ॥

वीराानमना िनं वीरासनरतथा ।

६३२ दानधम पव

वीरायी च सततं स वीरगितमायुात ् ॥ ०५४ ॥

स शलोकगो िनं सव कामपरुृतः ।िदपुसमाकीण िदचनभिूषतः ॥ ०५५ ॥

सखुं वसित धमा ा िदिव दवेगणःै सह ॥ ०५५ ॥

वीरलोकगतो वीरो वीरयोगवहः सदा ।सः सवमुृ दीितो िनयतः शिुचः ॥ ०५६ ॥

वीराानं पे लोकाः सनातनाः ॥ ०५६ ॥

कामगने िवमानने स व ै चरित तः ।शलोकगतः ीमाोदत े च िनरामयः ॥ ०५७ ॥

अाय १३१उमोवाच ॥

भगवगने पूो दशनपातन ।दतहुर सशंयो मे महानयम ् ॥ ००१ ॥

चातवु य भगवता पवू सृ ं यभंवुा ।केन कमिवपाकेन वैयो गित शूताम ् ॥ ००२ ॥

वैयो वा ियः केन िजो वा ियो भवते ।्ितलोमः कथं दवे शो धम िनषिेवतमु ् ॥ ००३ ॥

अाय १३१ ६३३

केन वा कम णा िवः शूयोनौ जायते ।ियः शूतामिेत केन वा कम णा िवभो ॥ ००४ ॥

एतं म े सशंयं दवे वद भतूपतऽेनघ ।यो वणा ः कृहे कथं ायमायुःु ॥ ००५ ॥

महेर उवाच ॥

ायं दिेव ापं िनसगा ाणः शभु े ।ियो वैयशूौ वा िनसगा िदित मे मितः ॥ ००६ ॥

कमणा ृतनेहे ानायित व ै िजः ।ें वण मनुा ताते व ै िजः ॥ ००७ ॥

ितो ाणधमण ायमपुजीवित ।ियो वाथ वैयो वा भयूाय गित ॥ ००८ ॥

यु िवमुृ ां धम िनषवेत े ।ाया पिरः योनौ जायते ॥ ००९ ॥

वैयकम च यो िवो लोभमोहपायः ।ायं लभं ा करोमितः सदा ॥ ०१० ॥

स िजो वैयतामिेत वैयो वा शूतािमयात ।्धमा तुो िवतः शूमातु े ॥ ०११ ॥

तासौ िनरयं ाो वण ो बिहृतः ।लोकपिरः शूः समपुजायते ॥ ०१२ ॥

ियो वा महाभाग े वैयो वा धम चािरिण ।ािन कमा यपाहाय शूकमा िण सवेत े ॥ ०१३ ॥

६३४ दानधम पव

ाना पिरो वण सरतां गतः ।ाणः ियो वैयः शूं याित ताशः ॥ ०१४ ॥

युशुः धमण ानिवानवािुचः ।धम ो धम िनरतः स धमफलमतु े ॥ ०१५ ॥

इदं चवैापरं दिेव णा समदुीिरतम ।्अां निैकं सिध म कामिैन षेत े ॥ ०१६ ॥

उां गिहतं दिेव गणां ासतूकम ।्घुां नवै भों शूां नवै किहिचत ् ॥ ०१७ ॥

शूां गिहतं दिेव दवेदवेमै हािभः ।िपतामहमखुोृं माणिमित मे मितः ॥ ०१८ ॥

शूानेावशषेणे जठरे यो ियते व ै ।आिहतािथा या स शूगितभावते ् ॥ ०१९ ॥

तने शूाशषेणे ानादपाकृतः ।ाणः शूतामिेत नाि त िवचारणा ॥ ०२० ॥

यानेावशषेणे जठरे यो ियते व ै ।तां तां योिन ं जिेो यामपुजीवित ॥ ०२१ ॥

ाणं शभुं ा लभं योऽवमते ।अभोाािन चााित स िजातते व ै ॥ ०२२ ॥

सरुापो हा ुौरो भतोऽशिुचः ।ाायविज तः पापो ो नकृैितकः शठः ॥ ०२३ ॥

अाय १३१ ६३५

अती वषृलीभता कुडाशी सोमिवयी ।िनहीनसवेी िवो िह पतित योिनतः ॥ ०२४ ॥

गुती गुषेी गुकुारित यः ।िािप पतित ाणो योिनतः ॥ ०२५ ॥

एिभुकम िभदिव शभुरैाचिरतैथा ।शूो ाणतां गेैयः ियतां जते ् ॥ ०२६ ॥

शूकमा िण सवा िण यथाायं यथािविध ।शुषूां पिरचया च ेे वण यतः ॥ ०२७ ॥

कुया दिवमनाः शूः सततं सथे ितः ॥ ०२७ ॥

दवैतिजसता सवा ितकृततः ।ऋतकुालािभगामी च िनयतो िनयताशनः ॥ ०२८ ॥

चौौजनाषेी शषेाकृतभोजनः ।वथृामासंाभुानः शूो वैयमृित ॥ ०२९ ॥

ऋतवागनहंवादी िनः शमकोिवदः ।यजते िनयै ाायपरमः शिुचः ॥ ०३० ॥

दाो ाणसता सव वण बभुषूकः ।गहृतमाितिकालकृतभोजनः ॥ ०३१ ॥

शषेाशी िविजताहारो िनामो िनरहंवदः ।अिहोमपुासं जुान यथािविध ॥ ०३२ ॥

सवा ितमपुाितषेाकृतभोजनः ।तेािमिविहतो वैयो भवित व ै यिद ॥ ०३३ ॥

६३६ दानधम पव

स वैयः ियकुले शचुौ महित जायत े ॥ ०३३ ॥

स वैयः ियो जातो जभिृत सृंतः ।उपनीतो तपरो िजो भवित सृतः ॥ ०३४ ॥

ददाित यजते यःै सृंतरैादिणःै ।अधीत े ग मिंतेािशरणः सदा ॥ ०३५ ॥

आतहदो िनं जा धमण पालयन ।्सः सािन कुत े िनं यः सखुदशनः ॥ ०३६ ॥

धमदडो न िनद डो धम काया नशुासकः ।यितः काय करणे षागकृतलणः ॥ ०३७ ॥

ाधमा सवेते नेाथ कोिवदः ।ऋतकुाले त ु धमा ा प सवेते िनदा ॥ ०३८ ॥

सवपवासी िनयतः ाायपरमः शिुचः ।बिहािरत े िनं शयानोऽिगहृे सदा ॥ ०३९ ॥

सवा ितं िवग कुवा णः समुनाः सदा ।शूाणां चाकामानां िनं िसिमित वुन ् ॥ ०४० ॥

ाथा ा यिद वा कामा िकिपलयते ।्िपतदृवेाितिथकृत े साधनं कुत े च यः ॥ ०४१ ॥

वेमिन यथाायमपुाे भैमवे च ।िकालमिहों च जुानो व ै यथािविध ॥ ०४२ ॥

गोाणिहताथा य रणे चािभमखुो हतः ।

अाय १३१ ६३७

तेािमपतूं वा समािवय िजो भवते ् ॥ ०४३ ॥

ानिवानसपंः सृंतो वदेपारगः ।िवो भवित धमा ा ियः ने कमणा ॥ ०४४ ॥

एतःै कम फलदैिव नूजाितकुलोवः ।शूोऽागमसपंो िजो भवित सृंतः ॥ ०४५ ॥

ाणो वासृः सवसरभोजनः ।ायं पुयमुृ शूो भवित ताशः ॥ ०४६ ॥

कमिभः शिुचिभदिव शुाा िविजतिेयः ।शूोऽिप िजवे इित ावीयम ् ॥ ०४७ ॥

भावकम च शभुं य शेूऽिप ितित ।िवशुः स िजाितव िवये इित मे मितः ॥ ०४८ ॥

न योिनना िप संारो न तुं न च सनंितः ।कारणािन िज वृमवे त ु कारणम ् ॥ ०४९ ॥

सवऽयं ाणो लोके वृने त ु िवधीयत े ।वृ े ित सुोिण ाणं िनगित ॥ ०५० ॥

ाः भावः कािण समः सव मे मितः ।िनग ुणं िनम लं य ितित स िजः ॥ ०५१ ॥

एते योिनफला दिेव ानभागिनदशकाः ।यं च वरदनेोा णा सजृता जाः ॥ ०५२ ॥

ाणो िह महें लोके चरित पादवत ।्य बीजं वपित सा कृिषः पारलौिककी ॥ ०५३ ॥

६३८ दानधम पव

िमतािशना सदा भां सथालिना सदा ।ामाग मित वित तं बभुषूता ॥ ०५४ ॥

सिंहतााियना भां गहृे व ै गहृमिेधना ।िनं ााययेुन दानायनजीिवना ॥ ०५५ ॥

एवभंतूो िह यो िवः सततं सथे ितः ।आिहतािरधीयानो भयूाय कते ॥ ०५६ ॥

ायमवे संा रितं यतािभः ।योिनितहादानःै कम िभ शिुचिते ॥ ०५७ ॥

एते सव माातं यथा शूो भविेजः ।ाणो वा तुो धमा था शूमातु े ॥ ०५८ ॥

अाय १३२उमोवाच ॥

भगववभतूशे सरुासरुनमृत ।धमा धम नणृां दवे िूह मे सशंयं िवभो ॥ ००१ ॥

कमणा मनसा वाचा ििवधं िह नरः सदा ।बते बनःै पाशमै ुतऽेथ वा पनुः ॥ ००२ ॥

केन शीलेन वा दवे कम णा कीशने वा ।समाचारगै ुणवैा ःै ग याीह मानवाः ॥ ००३ ॥

अाय १३२ ६३९

महेर उवाच ॥

दिेव धमा थ ते सिने दमे रत े ।सव ािणिहतः ः यूतां बिुवध नः ॥ ००४ ॥

सधमरताः सः सविलािवविज ताः ।नाधमण न धमण बे िछसशंयाः ॥ ००५ ॥

लयोिताः सवाः समदिश नः ।वीतरागा िवमुे पुषाः सव बनःै ॥ ००६ ॥

कमणा मनसा वाचा य े न िहंसि िकन ।ये न सि कििंे त े न कम िभः ॥ ००७ ॥

ाणाितपातािरताः शीलवो दयािताः ।तुेिया दाा मुे कम बनःै ॥ ००८ ॥

सवभतूदयावो िवााः सव जषु ु ।िहंसासमाचाराे नराः ग गािमनः ॥ ००९ ॥

परे िनम मा िनं परदारिववज काः ।धम लाथ भोारे नराः ग गािमनः ॥ ०१० ॥

मातवृसवृवै िनं िहतवृ ये ।परदारषे ु वत े त े नराः ग गािमनः ॥ ०११ ॥

ैािवृाः सततं सतंुाः धनने च ।भायापुजीवि ते नराः ग गािमनः ॥ ०१२ ॥

दारिनरता य े च ऋतकुालािभगािमनः ।

६४० दानधम पव

अासखुभोगा ते नराः ग गािमनः ॥ ०१३ ॥

परदारषे ु य े िनं चािरावतृलोचनाः ।यतिेयाः शीलपराे नराः ग गािमनः ॥ ०१४ ॥

एष दवेकृतो माग ः सिेवतः सदा नरःै ।अकषायकृतवै माग ः सेः सदा बधुःै ॥ ०१५ ॥

दानधम तपोयुः शीलशौचदयाकः ।वृथ धम हतेोवा सिेवतः सदा नरःै ॥ ०१६ ॥

गवासमभीिन सेत उरः ॥ ०१६ ॥

उमोवाच ॥

वाचाथ बते यने मुतऽेथ वा पनुः ।तािन कमा िण मे दवे वद भतूपतऽेनघ ॥ ०१७ ॥

महेर उवाच ॥

आहतेोः पराथ वा नम हाायाथा ।य े मषृा न वदीह त े नराः ग गािमनः ॥ ०१८ ॥

वृथ धम हतेोवा कामकाराथवै च ।अनतृं य े न भाषे त े नराः ग गािमनः ॥ ०१९ ॥

ां वाण िनराबाधां मधरुां पापविज ताम ।्ागतनेािभभाषे त े नराः ग गािमनः ॥ ०२० ॥

कटुकां य े न भाषे पषां िनुरां िगरम ।्अपशैुरताः से नराः ग गािमनः ॥ ०२१ ॥

अाय १३२ ६४१

िपशनुां य े न भाषे िमभदेकर िगरम ।्ऋतां मै भाषे त े नराः ग गािमनः ॥ ०२२ ॥

वज यि सदा सूं परोहं च मानवाः ।सव भतूसमा दााे नराः ग गािमनः ॥ ०२३ ॥

शठलापािरता िवपिरवज काः ।सौलािपनो िनं त े नराः ग गािमनः ॥ ०२४ ॥

न कोपााहरे य े वाचं दयदारणीम ।्सां वदि ुािप त े नराः ग गािमनः ॥ ०२५ ॥

एष वाणीकृतो दिेव धम ः सेः सदा नरःै ।शभुः सगणुो िनं वज नीया मषृा बधुःै ॥ ०२६ ॥

उमोवाच ॥

मनसा बते यने कम णा पुषः सदा ।ते िूह महाभाग दवेदवे िपनाकधकृ ् ॥ ०२७ ॥

महेर उवाच ॥

मानसनेहे धमण सयंुाः पुषाः सदा ।ग गि कािण ते कीत यतः ण ु ॥ ०२८ ॥

णीतने मनसा णीततराकृितः ।बते मानवो यने ण ु चाभानन े ॥ ०२९ ॥

अरये िवजन ें परं वी ये नराः ।मनसािप न िहंसि ते नराः ग गािमनः ॥ ०३० ॥

६४२ दानधम पव

ाम े गहृे वा यं पारं िवजन े ितम ।्नािभनि वै िनं त े नराः ग गािमनः ॥ ०३१ ॥

तथवै परदाराे कामवृाहोगतान ।्मनसािप न िहंसि ते नराः ग गािमनः ॥ ०३२ ॥

श ुं िमं च य े िनं तुने मनसा नराः ।भजि मैाः स ते नराः ग गािमनः ॥ ०३३ ॥

तुवो दयावः शचुयः ससराः ।रैथः पिरसतंुाे नराः ग गािमनः ॥ ०३४ ॥

अवरैा य े नायासा मैिचपराः सदा ।सव भतूदयावे नराः ग गािमनः ॥ ०३५ ॥

ावो दयावोाोजनियाः ।धमा धम िवदो िनं त े नराः ग गािमनः ॥ ०३६ ॥

शभुानामशभुानां च कम णां फलसये ।िवपाका ये दिेव त े नराः ग गािमनः ॥ ०३७ ॥

ायोपतेा गणुोपतेा दवेिजपराः सदा ।समतां समनुााे नराः ग गािमनः ॥ ०३८ ॥

शभुःै कम फलदैिव मयतै े पिरकीित ताः ।ग मागपगा भयूः िकमोतिुमिस ॥ ०३९ ॥

उमोवाच ॥

महाे सशंयः किा ित महेर ।

अाय १३२ ६४३

तां नपैणुनेा ममाात ुं महिस ॥ ०४० ॥

केनायलुभत े दीघ कम णा पुषः भो ।तपसा वािप दवेशे केनायलुभत े महत ् ॥ ०४१ ॥

ीणायःु केन भवित कमणा भिुव मानवः ।िवपाकं कम णां दवे वुमहिनित ॥ ०४२ ॥

अपरे च महाभोगा मभोगाथापरे ।अकुलीनाथा चाे कुलीना तथापरे ॥ ०४३ ॥

दशा ः केिचदाभाि नराः कामया इव ।ियदशा था चाे दशनादवे मानवाः ॥ ०४४ ॥

ाः केिचदाभाि केिचदाभाि पिडताः ।महााथवैाे ानिवानदिश नः ॥ ०४५ ॥

अाबाधाथा केिचहाबाधाथापरे ।ये पुषा दवे ते शिंसतमुहिस ॥ ०४६ ॥

महेर उवाच ॥

ह तऽेहं वािम दिेव कम फलोदयम ।्म लोके नराः सव यने ं भुत े फलम ् ॥ ०४७ ॥

ाणाितपाती यो रौो दडहोतथा ।िनमुतदड हि भतूगणारः ॥ ०४८ ॥

िनदयः सव भतूानां िनमुगेकारकः ।अिप कीटिपपीलानामशरयः सिुनघृ णः ॥ ०४९ ॥

६४४ दानधम पव

एवभंतूो नरो दिेव िनरयं ितपते ।िवपरीतु धमा ा पवानिभजायते ॥ ०५० ॥

िनरयं याित िहंसाा याित ग मिहंसकः ।यातनां िनरय े रौां स कृां लभते नरः ॥ ०५१ ॥

अथ चिेरयाामुरित किहिचत ।्मानुं लभते चािप हीनायु जायते ॥ ०५२ ॥

पापने कम णा दिेव बो िहंसारितन रः ।अियः सवभतूानां हीनायुपजायते ॥ ०५३ ॥

युशुािभजातीयः ािणघातिववज कः ।िनिदडो िनद डो न िहनि कदाचन ॥ ०५४ ॥

न घातयित नो हि ं नवैानमुोदत े ।सव भतूषे ु सहेो यथािन तथापरे ॥ ०५५ ॥

ईशः पुषोष दिेव दवेमतु े ।उपपाखुाोगानपुााित मदुा यतुः ॥ ०५६ ॥

अथ चेानषु े लोके कदािचपपते ।त दीघा युः स नरः सखुमधेत े ॥ ०५७ ॥

एवं दीघा यषुां माग ः सवुृानां सकुम णाम ।्ािणिहंसािवमोणे णा समदुीिरतः ॥ ०५८ ॥

अाय १३३ ६४५

अाय १३३उमोवाच ॥

िकंशीलाः िकंसमाचाराः पुषाः कै कमिभः ।ग समिभपे संदानने केन वा ॥ ००१ ॥

महेर उवाच ॥

दाता ाणसता दीनाकृपणािदष ु ।भभोापानानां वाससां च दायकः ॥ ००२ ॥

ितयाभाः कूपापाः पुिरणीथा ।नैकािन च सवा िण िकिमकमतीव च ॥ ००३ ॥

आसनं शयनं यान ं धन ं रं गहृांथा ।सजातािन सवा िण गाः ेायथ योिषतः ॥ ००४ ॥

सुतीतमना िनं यः यित मानवः ।एवभंतूो मतृो दिेव दवेलोकेऽिभजायते ॥ ००५ ॥

तो सिुचरं कालं भुा भोगाननुमान ।्सहारोिभम ुिदतो रिमा ननािदष ु ॥ ००६ ॥

तागा तुो लोकाानषुषेपूजायत े ।महाभोग े कुले दिेव धनधासमािचते ॥ ००७ ॥

त कामगणुःै सवः समपुतेो मदुा यतुः ।महाभोगो महाकोशो धनी भवित मानवः ॥ ००८ ॥

एते दिेव महाभोगाः ािणनो दानशीिलनः ।

६४६ दानधम पव

णा व ै परुा ोाः सव ियदशनाः ॥ ००९ ॥

अपरे मानवा दिेव दानकृपणा िजःै ।यािचता न यि िवमानऽेबुयः ॥ ०१० ॥

दीनाकृपणाा िभकुानितथीनिप ।यामाना िनवत े िजालोभसमिताः ॥ ०११ ॥

न धनािन न वासािंस न भोगा च कानम ।्न गावो नािवकृितं यि कदाचन ॥ ०१२ ॥

अवृा ु य े ा नािका दानविज ताः ।एवभंतूा नरा दिेव िनरयं याबुयः ॥ ०१३ ॥

ते चेनुतां याि यदा काल पय यात ।्धनिरे कुले ज लभेबुयः ॥ ०१४ ॥

िुपासापरीता सवभोगबिहृताः ।िनराशाः सव भोगेो जीवधमजीिवकाम ् ॥ ०१५ ॥

अभोगकुले जाता अभोगरता नराः ।अनने कम णा दिेव भवधिननो नराः ॥ ०१६ ॥

अपरे िनो िनं मािननः पापतो रताः ।आसनाह ये पीठं न यचतेसः ॥ ०१७ ॥

मागा ह च ये माग न यबुयः ।पााह च ये पां न ददबुयः ॥ ०१८ ॥

अघा हा च साररैच यि यथािविध ।अमाचमनीयं वा न यबुयः ॥ ०१९ ॥

अाय १३३ ६४७

गंु चािभगतं ेा गुव बभुषूत े ।अिभमानवृने लोभने समविताः ॥ ०२० ॥

समंाांावमे वृािरभवि च ।एविंवधा नरा दिेव सव िनरयगािमनः ॥ ०२१ ॥

ते व ै यिद नराािरयारि व ै ।वष पगूैतो ज लभे कुिते कुले ॥ ०२२ ॥

पाकपुसादीनां कुितानामचतेसाम ।्कुलेष ु तषे ु जाये गुवृापचाियनः ॥ ०२३ ॥

न ी न च मानी यो दवेतािजपजूकः ।लोकपूो नमता ितो मधरंु वदन ् ॥ ०२४ ॥

सववण ियकरः सवभतूिहतः सदा ।अषेी समुखुः ः िधवाणीदः सदा ॥ ०२५ ॥

ागतनेवै सवषां भतूानामिविहंसकः ।यथाहसियापवू मच यपुितित ॥ ०२६ ॥

मागा हा य ददाग गंु गुवदच यन ।्अितिथहरतथाागतपजूकः ॥ ०२७ ॥

एवभंतूो नरो दिेव ग ितं ितपते ।ततो मानषुतां ा िविशकुलजो भवते ् ॥ ०२८ ॥

तासौ िवपलुभैगःै सव रसमायतुः ।यथाहदाता चाहष ु धम चया परो भवते ् ॥ ०२९ ॥

६४८ दानधम पव

समंतः सव भतूानां सव लोकनमृतः ।कमफलमाोित यमवे नरः सदा ॥ ०३० ॥

उदाकुलजातीय उदाािभजनः सदा ।एष धम मया ोो िवधाा यमीिरतः ॥ ०३१ ॥

यु रौसमाचारः सव सभयरः ।हाां यिद वा पां रा दडने वा पनुः ॥ ०३२ ॥

लोःै ैपायवैा जूाधित शोभन े ।िहंसाथ िनकृितः ोजेयित चवै ह ॥ ०३३ ॥

उपामित जूं उगेजननः सदा ।एवशंीलसमाचारो िनरयं ितपते ॥ ०३४ ॥

स चेानषुतां गेिद काल पय यात ।्बाबाधपिरि े सोऽधमे जायत े कुले ॥ ०३५ ॥

लोकेोऽधमः प ुसंां यं कम कृतःै फलःै ।एष दिेव मनुषे ु बोो ाितबषु ु ॥ ०३६ ॥

अपरः सवभतूािन दयावाननपुयित ।मैिः िपतसृमो िनवरो िनयतिेयः ॥ ०३७ ॥

नोजेयित भतूािन न िविहंसयते तथा ।हपादःै सिुनयतिैव ाः सवजषु ु ॥ ०३८ ॥

न रा न च दडने न लोनैा यधुने च ।उजेयित भतूािन कमा दयापरः ॥ ०३९ ॥

एवशंीलसमाचारः ग समपुजायते ।

अाय १३३ ६४९

तासौ भवन े िदे मदुा वसित दवेवत ् ॥ ०४० ॥

स चेमया मनुषेपूजायत े ।अाबाधो िनरीतीकः स जातः सखुमधेत े ॥ ०४१ ॥

सखुभागी िनरायासो िनगेः सदा नरः ।एष दिेव सतां माग बाधा य न िवते ॥ ०४२ ॥

उमोवाच ॥

इमे मनुा ये ऊहापोहिवशारदाः ।ानिवानसपंाः ावोऽथ कोिवदाः ॥ ०४३ ॥

ाापरे दवे ानिवानविज ताः ॥ ०४३ ॥

केन कमिवपाकेन ावाुषो भवते ।्अो िवपा कथं भवित मानवः ॥ ०४४ ॥

एतं म े सशंयं िछि सवधम िवदां वर ॥ ०४४ ॥

जााापरे दवे रोगाता ापरे तथा ।नराः ीबा ये कारणं िूह त व ै ॥ ०४५ ॥

महेर उवाच ॥

ाणादेिवषः िसामिवदथा ।पिरपृहरहः कुशलाकुशलं तथा ॥ ०४६ ॥

वज यशभुं कम सवेमानाः शभुं तथा ।लभेग ितं िनिमह लोके सखुं तथा ॥ ०४७ ॥

६५० दानधम पव

स चेानषुतां याित मधेावी त जायते ।तुं ानगुं चा काणमपुजायते ॥ ०४८ ॥

परदारषे ु य े मढूाु ं युत े ।तने भावने जााे भवि ह ॥ ०४९ ॥

मनसा त ु ने नां पयि ये ियम ।्रोगाता े भवीह नरा ृतकिम णः ॥ ०५० ॥

ये त ु मढूा राचारा िवयोनौ मथैनु े रताः ।पुषषे ु सुाः ीबमपुयाि ते ॥ ०५१ ॥

पशूं य े बयि ये चवै गुतगाः ।कीण मथैनुा य े च ीबा जायि ते नराः ॥ ०५२ ॥

उमोवाच ॥

सावं िकं न ु व ै कम िनरवं तथवै च ।येः कुव वाोित मानवो दवेसम ॥ ०५३ ॥

महेर उवाच ॥

येासं ं माग माितदा यः पृते िजान ।्धमा षेी गणुाकाी स ग समपुातु े ॥ ०५४ ॥

यिद मानषुतां दिेव कदािच िनगित ।मधेावी धारणायुः ाािभजायत े ॥ ०५५ ॥

एष दिेव सतां धम मो भिूतकारकः ।नणृां िहताथा य तव मया व ै समदुातः ॥ ०५६ ॥

अाय १३४ ६५१

उमोवाच ॥

अपरे िवाना धम िविेषणो नराः ।ाणादेिवषो नेि पिरसिप तमु ् ॥ ०५७ ॥

तवो नराः केिचादमपरायणाः ।अता िनयमाथाे रासोपमाः ॥ ०५८ ॥

यान तथवैाे िनहमा तथापरे ।केन कमिवपाकेन भवीह वद मे ॥ ०५९ ॥

महेर उवाच ॥

आगमाोकधमा णां मया दाः पवू िनिम ताः ।ामायनेानवुत े ये िह ढताः ॥ ०६० ॥

अधम धम िमाय च मोहवशं गताः ।अता नमया दाे ोा रासाः ॥ ०६१ ॥

ते चेालकृतोोगाभंवीह मानषुाः ।िनहमा िनव षाराे भवि नराधमाः ॥ ०६२ ॥

एष दिेव मया सव ः सशंयदेनाय त े ।कुशलाकुशलो नणॄां ाातो धम सागरः ॥ ०६३ ॥

अाय १३४महेर उवाच ॥

६५२ दानधम पव

परावर े धम े तपोवनिनवािसिन ।साि सु ु सकेुशाे िहमववताजे ॥ ००१ ॥

दे शमदमोपते े िनम म े धम चािरिण ।पृािम ां वरारोहे पृा वद ममिेतम ् ॥ ००२ ॥

सािवी णः साी कौिशक शची सती ।मात डज धमूोणा ऋिववण च ॥ ००३ ॥

वण ततो गौरी सयू च सवुच ला ।रोिहणी शिशनः साी ाहा चवै िवभावसोः ॥ ००४ ॥

अिदितः कयपाथ सवा ाः पितदवेताः ।पृाोपािसतावै ताया दिेव िनशः ॥ ००५ ॥

तने ां पिरपृािम धम े धम वािदिन ।ीधम ोतिुमािम योदातमािदतः ॥ ००६ ॥

सहधमचरी मे ं समशीला समता ।समानसारवीया च तपीं कृतं च त े ॥ ००७ ॥

या ुो िवशषेणे माणमपुैित ॥ ००७ ॥

ियवै िवशषेणे ीजन गितः सदा ।गौगा गित सुोिण लोकेषेा िितः सदा ॥ ००८ ॥

मम चाध शरीर मम चाधा ििनःसतृा ।सरुकाय करी च ं लोकसतंानकािरणी ॥ ००९ ॥

तव सवः सिुविदतः ीधम ः शातः शभु े ।

अाय १३४ ६५३

तादशषेतो िूह ीधम िवरणे मे ॥ ०१० ॥

उमोवाच ॥

भगववभतूशे भतूभभवोव ।भावािदयं दवे वाैव ितभाित मे ॥ ०११ ॥

इमाु नो दवेशे सव तीथदकैय ुताः ।उपशनहतेोा समीपा उपासत े ॥ ०१२ ॥

एतािभः सह समं वानपुवू शः ।भवोऽनहंवादी स व ै पुष उते ॥ ०१३ ॥

ी च भतूशे सततं ियमवेानधुावित ।मया समंािनतावै भिवि सिरराः ॥ ०१४ ॥

एषा सरती पुया नदीनामुमा नदी ।थमा सव सिरतां नदी सागरगािमनी ॥ ०१५ ॥

िवपाशा च िवता च चभागा इरावती ।शतुदिवका िसःु कौिशकी गोमती तथा ॥ ०१६ ॥

तथा दवेनदी चयें सव तीथा िभसवंतृा ।गगनाां गता दवेी गा सव सिररा ॥ ०१७ ॥

इुा दवेदवे पी धम भतृां वरा ।ितपवू िमवाभा सवा ाः सिरतदा ॥ ०१८ ॥

अपृवेमिहषी ीधम धम वला ।ीधम कुशलाा व ै गााः सिरतां वराः ॥ ०१९ ॥

६५४ दानधम पव

अयं भगवता दः ः ीधम सिंतः ।तं त ु समं युािभव ुिमािम शरे ॥ ०२० ॥

न चकैसां पयािम िवान ं भिुव किचत ।्िदिव वा सागरगमाने वो मानयाहम ् ॥ ०२१ ॥

भी उवाच ॥

एवं सवा ः सिरेाः पृाः पुयतमाः िशवाः ।ततो दवेनदी गा िनयुा ितपू ताम ् ॥ ०२२ ॥

बीिभब ुििभः ीता ीधम ा शिुचिता ।शलैराजसतुां दवे पुया पापापहां िशवाम ् ॥ ०२३ ॥

बुा िवनयसपंा सव ानिवशारदा ।सितं बबुाा गा वचनमवीत ् ॥ ०२४ ॥

धाः ोऽनगुहृीताः ो दिेव धम परायणा ।या ं सव जगाा नदीमा नयसऽेनघ े ॥ ०२५ ॥

भवृते यो िह समंानयित वा पनुः ।ननू ं जनमाा पिडताां स गित ॥ ०२६ ॥

ानिवानसपंानहूापोहिवशारदान ।्वॄृते योऽा वै ना पदमित ॥ ०२७ ॥

अथा बबुाो वां वदित ससंिद ।अथवै हंमानी ब लं वदत े वचः ॥ ०२८ ॥

िदान े िदिव ेे िदपुय े सदोिते ।मवेाहिस नो दिेव ीधम मनशुािसतमु ् ॥ ०२९ ॥

अाय १३४ ६५५

भी उवाच ॥

ततः सारािधता दवेी गया बिभग ुणःै ।ाह सव मशषेणे ीधम सरुसुरी ॥ ०३० ॥

ीधम मां ित यथा ितभाित यथािविध ।तमहं कीत ियािम तथवै िथतो भवते ् ॥ ०३१ ॥

ीधम ः पवू एवायं िववाहे बिुभः कृतः ।सहधम चरी भत ुभ विसमीपतः ॥ ०३२ ॥

सुभावा सवुचना सवुृा सखुदशना ।अनिचा समुखुी भत ुः सा धम चािरणी ॥ ०३३ ॥

सा भवेम परमा सा भवेम भािगनी ।दवेवततं साी या भता रं पयित ॥ ०३४ ॥

शुषूां पिरचारं च दवेवा करोित च ।नाभावा िवमनाः सुता सखुदशना ॥ ०३५ ॥

पुविमवाभीं भत ुव दनमीते ।या साी िनयताचारा सा भवेम चािरणी ॥ ०३६ ॥

ुा दपंितधम व ै सहधम कृतं शभुम ।्अनिचा समुखुी भत ुः सा धम चािरणी ॥ ०३७ ॥

पषायिप चोा या ा वा ूरचषुा ।सुसमखुी भत ुया नारी सा पितता ॥ ०३८ ॥

न चसयू न तं प ुनंाो या िनरीते ।

६५६ दानधम पव

भतृ वज वरारोहा सा भवेम चािरणी ॥ ०३९ ॥

दिरं ािधतं दीनमना पिरकिश तम ।्पितं पुिमवोपाे सा नारी धम भािगनी ॥ ०४० ॥

या नारी यता दा या नारी पिुणी भवते ।्पितिया पिताणा सा नारी धम भािगनी ॥ ०४१ ॥

शुषूां पिरचया च करोिवमनाः सदा ।सुतीता िवनीता च सा नारी धम भािगनी ॥ ०४२ ॥

न कामषे ु न भोगषे ु नैय न सखु े तथा ।हृा या यथा पौ सा नारी धम भािगनी ॥ ०४३ ॥

कोानरता िनं गुशुषूण े रता ।ससुमंृया चवै गोशकृृतलेपना ॥ ०४४ ॥

अिकाय परा िनं सदा पुबिलदा ।दवेताितिथभृानां िन पितना सह ॥ ०४५ ॥

शषेामपुभुाना यथाायं यथािविध ।तुपुजना िनं नारी धमण युते ॥ ०४६ ॥

ूशरुयोः पादौ तोषयी गणुािता ।मातािपतपृरा िनं या नारी सा तपोधना ॥ ०४७ ॥

ाणाब लानाथाीनाकृपणांथा ।िबभने या नारी सा पिततभािगनी ॥ ०४८ ॥

तं चरित या िनं रं लघसुया ।पितिचा पितिहता सा पिततभािगनी ॥ ०४९ ॥

अाय १३४ ६५७

पुयमतेपवै ग षै सनातनः ।या नारी भतृ परमा भवेतृ ता िशवा ॥ ०५० ॥

पितिह दवेो नारीणां पितब ःु पितग ितः ।पा समा गितना ि दवैतं वा यथा पितः ॥ ०५१ ॥

पितसादः ग वा तुो नाया न वा भवते ।्अहं ग न हीयें ीत े महेर ॥ ०५२ ॥

यकाय मधम वा यिद वा ाणनाशनम ।्पितू यािरो वा ािधतो वा कथन ॥ ०५३ ॥

आपो िरपसुंो वा शापािदतोऽिप वा ।आपमा ननुे ताय मिवशया ॥ ०५४ ॥

एष दवे मया ोः ीधम वचनाव ।या वेभंािवनी नारी सा भवेम भािगनी ॥ ०५५ ॥

भी उवाच ॥

इुः स त ु दवेशेः ितपू िगरःे सतुाम ।्लोकािसज यामास सवरनचुरःै सह ॥ ०५६ ॥

ततो ययभुू तगणाः सिरत यथागतम ।्गवा रसवै ण िशरसा भवम ् ॥ ०५७ ॥

६५८ दानधम पव

िवसुहनाम

अाय १३५वशैपंायन उवाच ॥

ुा धमा नशषेणे पावनािन च सवशः ।यिुधिरः शातंनवं पनुरवेाभाषत ॥ ००१ ॥

िकमकंे दवैतं लोके िकं वाकंे परायणम ।्वुः कं कमच ः ायुमुा नवाः शभुम ् ॥ ००२ ॥

को धम ः सव धमा णां भवतः परमो मतः ।िकं जपुते जजु ससंारबनात ् ॥ ००३ ॥

भी उवाच ॥

जगभ ुं दवेदवेमनं पुषोमम ।्वुामसहणे पुषः सततोितः ॥ ००४ ॥

तमवे चाच यिं भा पुषमयम ।्ायवुमं यजमानमवे च ॥ ००५ ॥

अनािदिनधनं िवुं सव लोकमहेरम ।्लोकां वुिं सव ःखाितगो भवते ् ॥ ००६ ॥

यं सव धम ं लोकानां कीित वध नम ।्लोकनाथं महूतं सव भतूभवोवम ् ॥ ००७ ॥

एष मे सव धमा णां धमऽिधकतमो मतः ।या पुडरीकां वरैचरः सदा ॥ ००८ ॥

अाय १३५ ६५९

परमं यो महजेः परमं यो महपः ।परमं यो मह परमं यः परायणम ् ॥ ००९ ॥

पिवाणां पिवं यो मलानां च मलम ।्दवैतं दवेतानां च भतूानां योऽयः िपता ॥ ०१० ॥

यतः सवा िण भतूािन भवािदयगुागमे ।यिं लयं याि पनुरवे यगुये ॥ ०११ ॥

त लोकधान जगाथ भपूत े ।िवोना मसहं म े ण ु पापभयापहम ् ॥ ०१२ ॥

यािन नामािन गौणािन िवातािन महानः ।ऋिषिभः पिरगीतािन तािन वािम भतूय े ॥ ०१३ ॥

िवं िववु षारो भतूभभवभःु ।भतूकृूतभृावो भतूाा भतूभावनः ॥ ०१४ ॥

पतूाा परमाा च मुानां परमा गितः ।अयः पुषः साी ेोऽर एव च ॥ ०१५ ॥

योगो योगिवदां नतेा धानपुषेरः ।नारिसहंवपःु ीमाेशवः पुषोमः ॥ ०१६ ॥

सवः शव ः िशवः ाणभुू तािदिन िधरयः ।सभंवो भावनो भता भवः भरुीरः ॥ ०१७ ॥

यभंःू शभंरुािदः पुराो महानः ।अनािदिनधनो धाता िवधाता धातुमः ॥ ०१८ ॥

६६० दानधम पव

अमयेो षीकेशः पनाभोऽमरभःु ।िवकमा मनुा िवः िवरो वुः ॥ ०१९ ॥

अाः शातः कृो लोिहताः तदनः ।भतूिककुाम पिवं मलं परम ् ॥ ०२० ॥

ईशानः ाणदः ाणो ेः ेः जापितः ।िहरयगभ भगूभ माधवो मधसुदूनः ॥ ०२१ ॥

ईरो िवमी धी मधेावी िवमः मः ।अनुमो राधष ः कृतः कृितरावान ् ॥ ०२२ ॥

सरुशेः शरणं शम िवरतेाः जाभवः ।अहः सवंरो ालः यः सवदश नः ॥ ०२३ ॥

अजः सवरः िसः िसिः सवा िदरतुः ।वषृाकिपरमयेाा सवयोगिविनःसतृः ॥ ०२४ ॥

वसवु समुनाः सः समाा सिंमतः समः ।अमोघः पुडरीकाो वषृकमा वषृाकृितः ॥ ०२५ ॥

ो बिशरा बिुव योिनः शिुचवाः ।अमतृः शातः ाणवु रारोहो महातपाः ॥ ०२६ ॥

सवगः सव िवानिुव नेो जनाद नः ।वदेो वदेिवदो वदेाो वदेिविवः ॥ ०२७ ॥

लोकाः सरुाो धमा ः कृताकृतः ।चतरुाा चतुू हतदुतभु ुजः ॥ ०२८ ॥

ािजभुजनं भोा सिहजु गदािदजः ।

अाय १३५ ६६१

अनघो िवजयो जतेा िवयोिनः पनुव सःु ॥ ०२९ ॥

उपेो वामनः ाशंरुमोघः शिुचिज तः ।अतीः सहः सग धतृाा िनयमो यमः ॥ ०३० ॥

वेो वैः सदायोगी वीरहा माधवो मधःु ।अतीियो महामायो महोाहो महाबलः ॥ ०३१ ॥

महाबिुम हावीय महाशिमहािुतः ।अिनदयवपःु ीमानमयेाा महािधकृ ् ॥ ०३२ ॥

महेासो महीभता ीिनवासः सतां गितः ।अिनः सरुानो गोिवो गोिवदां पितः ॥ ०३३ ॥

मरीिचद मनो हंसः सपुण भजुगोमः ।िहरयनाभः सतुपाः पनाभः जापितः ॥ ०३४ ॥

अमृःु सव िहंः सधंाता सिंधमािरः ।अजो म ष णः शाा िवतुाा सरुािरहा ॥ ०३५ ॥

गुग ुतमो धाम सः सपरामः ।िनिमषोऽिनिमषः वी वाचितदारधीः ॥ ०३६ ॥

अणीा मणीः ीमाायो नतेा समीरणः ।सहमधूा िवाा सहाः सहपात ् ॥ ०३७ ॥

आवत नो िनवृाा सवंतृः संमद नः ।अहः सवंत को विरिनलो धरणीधरः ॥ ०३८ ॥

सुसादः साा िवधिृवभिुवभःु ।सता सृतः साधजु ुना रायणो नरः ॥ ०३९ ॥

६६२ दानधम पव

असंयेोऽमयेाा िविशः िशकृिचः ।िसाथ ः िससः िसिदः िसिसाधनः ॥ ०४० ॥

वषृाही वषृभो िववुृ षपवा वषृोदरः ।वध नो वध मान िविवः िुतसागरः ॥ ०४१ ॥

सभुजुो ध रो वामी महेो वसदुो वसःु ।नकैपो बहृूपः िशिपिवः काशनः ॥ ०४२ ॥

ओजजेो िुतधरः काशाा तापनः ।ऋः ारो माशंभुा रिुतः ॥ ०४३ ॥

अमतृाशंूवो भानःु शशिबः सरुेरः ।औषधं जगतः सतेःु सधमपरामः ॥ ०४४ ॥

भतूभभवाथः पवनः पावनोऽिनलः ।कामहा कामकृाः कामः कामदः भःु ॥ ०४५ ॥

यगुािदकृगुावत नकैमायो महाशनः ।अयो प सहिजदनिजत ् ॥ ०४६ ॥

इो िविशः िशेः िशखडी नषो वषृः ।ोधहा ोधकृता िवबाम हीधरः ॥ ०४७ ॥

अतुः िथतः ाणः ाणदो वासवानजुः ।अपां िनिधरिधानममः ितितः ॥ ०४८ ॥

ः धरो धयु वरदो वायवुाहनः ।वासदुवेो बहृानरुािददवेः परंुदरः ॥ ०४९ ॥

अाय १३५ ६६३

अशोकारणारः शरूः शौिरज नेरः ।अनकूुलः शतावत ः पी पिनभेणः ॥ ०५० ॥

पनाभोऽरिवाः पगभ ः शरीरभतृ ।्महिो वृाा महाो गडजः ॥ ०५१ ॥

अतलुः शरभो भीमः समयो हिवहिरः ।सव लणलयो लीवािमितयः ॥ ०५२ ॥

िवरो रोिहतो माग हतेदुा मोदरः सहः ।महीधरो महाभागो वगेवानिमताशनः ॥ ०५३ ॥

उवः ोभणो दवेः ीगभ ः परमेरः ।करणं कारणं कता िवकता गहनो गहुः ॥ ०५४ ॥

वसायो वानः संानः ानदो वुः ।परिः परमः ुः पुः शभुेणः ॥ ०५५ ॥

रामो िवरामो िवरतो माग नयेो नयोऽनयः ।वीरः शिमतां ेो धम धम िवमः ॥ ०५६ ॥

वकुैठः पुषः ाणः ाणदः णवः पथृःु ।िहरयगभ ः शुो ाो वायरुधोजः ॥ ०५७ ॥

ऋतःु सदुश नः कालः परमेी पिरहः ।उः सवंरो दो िवामो िवदिणः ॥ ०५८ ॥

िवारः ावरः ाणःु माणं बीजमयम ।्अथऽनथ महाकोशो महाभोगो महाधनः ॥ ०५९ ॥

अिनिव णः िवो भधू म यपूो महामखः ।

६६४ दानधम पव

ननिेमन ी मः ामः समीहनः ॥ ०६० ॥

य इो महे तःु सं सतां गितः ।सवदश िवमुाा सवो ानमुमम ् ॥ ०६१ ॥

सुतः समुखुः सूः सघुोषः सखुदः सुत ।्मनोहरो िजतोधो वीरबािव दारणः ॥ ०६२ ॥

ापनः वशो ापी नकैाा नकैकम कृत ।्वरो वलो वी रगभ धनेरः ॥ ०६३ ॥

धमगुम कृम सदसरमरम ।्अिवाता सहाशंिुव धाता कृतलणः ॥ ०६४ ॥

गभिनिेमः सः िसहंो भतूमहेरः ।आिददवेो महादवेो दवेशेो दवेभृुः ॥ ०६५ ॥

उरो गोपितगा ानगः परुातनः ।शरीरभतूभृोा कपीो भिूरदिणः ॥ ०६६ ॥

सोमपोऽमतृपः सोमः पुिजुसमः ।िवनयो जयः ससधंो दाशाहः सातां पितः ॥ ०६७ ॥

जीवो िवनियता साी मकुुोऽिमतिवमः ।अोिनिधरनाा महोदिधशयोऽकः ॥ ०६८ ॥

अजो महाहः ाभाो िजतािमः मोदनः ।आनो ननो नः सधमा ििवमः ॥ ०६९ ॥

महिष ः किपलाचाय ः कृतो मिेदनीपितः ।िपदिदशाो महाः कृताकृत ् ॥ ०७० ॥

अाय १३५ ६६५

महावराहो गोिवः सषुणेः कनकादी ।गुो गभीरो गहनो गुगदाधरः ॥ ०७१ ॥

वधेाः ाोऽिजतः कृो ढः सष णोऽतुः ।वणो वाणो वृः पुराो महामनाः ॥ ०७२ ॥

भगवागहा नी वनमाली हलायधुः ।आिदो ोितरािदः सिहगु ितसमः ॥ ०७३ ॥

सधुा खडपरशदुा णो िवणदः ।िदवःृवासो वाचितरयोिनजः ॥ ०७४ ॥

िसामा सामगः साम िनवा णं भषेजं िभषक ् ।संासकृमः शाो िना शािः परायणम ् ॥ ०७५ ॥

शभुाः शािदः ा कुमदुः कुवलेशयः ।गोिहतो गोपितगा वषृभाो वषृियः ॥ ०७६ ॥

अिनवत िनवृाा सेा मेकृिवः ।ीववाः ीवासः ीपितः ीमतां वरः ॥ ०७७ ॥

ीदः ीशः ीिनवासः ीिनिधः ीिवभावनः ।ीधरः ीकरः येः ीमा.ोकयायः ॥ ०७८ ॥

ः ः शतानो निितग णेरः ।िविजताा िवधयेाा सीित िछसशंयः ॥ ०७९ ॥

उदीण ः सव तरुनीशः शातः िरः ।भशूयो भषूणो भिूतिव शोकः शोकनाशनः ॥ ०८० ॥

६६६ दानधम पव

अिच ानिच तः कुो िवशुाा िवशोधनः ।अिनोऽितरथः ुोऽिमतिवमः ॥ ०८१ ॥

कालनिेमिनहा वीरः शरूः शौिरज नेरः ।िलोकाा िलोकेशः केशवः केिशहा हिरः ॥ ०८२ ॥

कामदवेः कामपालः कामी काः कृतागमः ।अिनदयवपिुव वुरोऽनो धनयः ॥ ०८३ ॥

यो कृा िववध नः ।िवाणो ी ो ाणियः ॥ ०८४ ॥

महामो महाकमा महातजेा महोरगः ।महातमु हाया महायो महाहिवः ॥ ०८५ ॥

ः वियः ों िुतः ोता रणियः ।पणू ः परूियता पुयः पुयकीित रनामयः ॥ ०८६ ॥

मनोजवीथ करो वसरुतेा वसुदः ।वसुदो वासदुवेो वसवु समुना हिवः ॥ ०८७ ॥

सितः सृितः सा सूितः सरायणः ।शरूसनेो येः सिवासः सयुामनुः ॥ ०८८ ॥

भतूावासो वासदुवेो सवा सिुनलयोऽनलः ।दप हा दप दो ो ध रोऽथापरािजतः ॥ ०८९ ॥

िवमिूत म हामिूत दमिूत रमिूत मान ।्अनकेमिूत रः शतमिूत ः शताननः ॥ ०९० ॥

एको नकैः सवः कः िकं यदमनुमम ।्

अाय १३५ ६६७

लोकबलुकनाथो माधवो भवलः ॥ ०९१ ॥

सवुण वण हमेाो वरानादी ।वीरहा िवषमः शूो घतृाशीरचललः ॥ ०९२ ॥

अमानी मानदो माो लोकामी िलोकधकृ ् ।समुधेा मधेजो धः समधेा धराधरः ॥ ०९३ ॥

तजेो वषृो िुतधरः सव शभतृां वरः ।हो िनहोऽो नकैो गदाजः ॥ ०९४ ॥

चतमुू ित तबुा तुू हतगु ितः ।चतरुाा चतभुा वतवुदिवदकेपात ् ॥ ०९५ ॥

समावत िनवृाा ज यो रितमः ।लभो ग मो ग रावासो रािरहा ॥ ०९६ ॥

शभुाो लोकसारः सतुुवुध नः ।इकमा महाकमा कृतकमा कृतागमः ॥ ०९७ ॥

उवः सुरः सुो रनाभः सलुोचनः ।अक वाजसनः ी जयः सविवयी ॥ ०९८ ॥

सवुण िबरोः सववागीरेरः ।महादो महागत महाभतूो महािनिधः ॥ ०९९ ॥

कुमदुः कंुदरः कुः पज ः पवनोऽिनलः ।अमतृाशंोऽमतृवपःु सव ः सव तोमखुः ॥ १०० ॥

सलुभः सुतः िसः शिुजतुापनः ।ोधोरोऽाणरूािनषदूनः ॥ १०१ ॥

६६८ दानधम पव

सहािच ः सिजः सधैाः सवाहनः ।अमिूत रनघोऽिचो भयकृयनाशनः ॥ १०२ ॥

अणबुृ हृशः लूो गणुभिृग ुणो महान ।्अधतृः धतृः ाः ावशंो वशंवध नः ॥ १०३ ॥

भारभृिथतो योगी योगीशः सवकामदः ।आमः मणः ामः सपुण वायवुाहनः ॥ १०४ ॥

धनधु रो धनवुदो दडो दमियता दमः ।अपरािजतः सवसहो िनया िनयमो यमः ॥ १०५ ॥

सवाािकः सः सधमपरायणः ।अिभायः ियाहऽहः ियकृीितवध नः ॥ १०६ ॥

िवहायसगितितः सुिचतभिुवभःु ।रिविव रोचनः सयू ः सिवता रिवलोचनः ॥ १०७ ॥

अनो तभुोा सखुदो नकैदोऽजः ।अिनिव णः सदामष लोकािधानमतुम ् ॥ १०८ ॥

सनानातनतमः किपलः किपरयः ।िदः िकृििभुिदिणः ॥ १०९ ॥

अरौः कुडली ची िविूज तशासनः ।शाितगः शसहः िशिशरः शवरीकरः ॥ ११० ॥

अूरः पशेलो दो दिणः िमणां वरः ।िवमो वीतभयः पुयवणकीत नः ॥ १११ ॥

अाय १३५ ६६९

उारणो ृितहा पुयो ःनाशनः ।वीरहा रणः सो जीवनः पय वितः ॥ ११२ ॥

अनपोऽनीिज तमभु यापहः ।चतरुो गभीराा िविदशो ािदशो िदशः ॥ ११३ ॥

अनािदभू भ ुवो लीः सवुीरो िचरादः ।जननो जनजािदभमो भीमपरामः ॥ ११४ ॥

आधारिनलयो धाता पुहासः जागरः ।ऊगः सथाचारः ाणदः णवः पणः ॥ ११५ ॥

माणं ाणिनलयः ाणकृाणजीवनः ।तं तिवदकेाा जमृजुराितगः ॥ ११६ ॥

भभू ुवः ारः सिवता िपतामहः ।यो यपितय ा याो यवाहनः ॥ ११७ ॥

यभृकृी यभुयसाधनः ।याकृगुममाद एव च ॥ ११८ ॥

आयोिनः यातो वखैानः सामगायनः ।दवेकीननः ा ितीशः पापनाशनः ॥ ११९ ॥

शभृकी ची शाधा गदाधरः ।रथापािणरोः सवहरणायधुः ॥ १२० ॥

इतीदं कीत नीय केशव महानः ।नाां सहं िदानामशषेणे कीित तम ् ॥ १२१ ॥

य इदं णयुािं यािप पिरकीत यते ।्

६७० दानधम पव

नाशभुं ायुाििोऽमुहे च मानवः ॥ १२२ ॥

वदेागो ाणः ाियो िवजयी भवते ।्वैयो धनसमृः ाः सखुमवायुात ् ॥ १२३ ॥

धमा थ ायुाम मथा थ चाथ मायुात ।्कामानवायुाामी जाथ चायुाजाः ॥ १२४ ॥

भिमाः सदोाय शिुचतमानसः ।सहं वासदुवे नाामतेकीत यते ् ॥ १२५ ॥

यशः ाोित िवपलंु ािताधामवे च ।अचलां ियमाोित येाोनुमम ् ॥ १२६ ॥

न भयं िचदाोित वीय तजे िवित ।भवरोगो िुतमालपगणुाितः ॥ १२७ ॥

रोगात मुते रोगाो मुते बनात ।्भयाुते भीत मुतेाप आपदः ॥ १२८ ॥

गा यिततराश ु पुषः पुषोमम ।्वुामसहणे िनं भिसमितः ॥ १२९ ॥

वासदुवेायो म वासदुवेपरायणः ।सवपापिवशुाा याित सनातनम ् ॥ १३० ॥

न वासदुवेभानामशभुं िवते िचत ।्जमृजुराािधभयं वापुजायते ॥ १३१ ॥

इमं वमधीयानः ाभिसमितः ।युतेासखुािीधिृतिृतकीित िभः ॥ १३२ ॥

अाय १३५ ६७१

न ोधो न च माय न लोभो नाशभुा मितः ।भवि कृतपुयानां भानां पुषोमे ॥ १३३ ॥

ौः सचाकना खं िदशो भमू होदिधः ।वासदुवे वीयण िवधतृािन महानः ॥ १३४ ॥

ससरुासरुगव सयोरगरासम ।्जगशे वत तदें कृ सचराचरम ् ॥ १३५ ॥

इियािण मनो बिुः सं तजेो बलं धिृतः ।वासदुवेाकााः ें े एव च ॥ १३६ ॥

सवा गमानामाचारः थमं पिरकते ।आचारभवो धम धम भरुतुः ॥ १३७ ॥

ऋषयः िपतरो दवेा महाभतूािन धातवः ।जमाजमं चदें जगारायणोवम ् ॥ १३८ ॥

योगो ान ं तथा सांं िवाः िशािन कम च ।वदेाः शाािण िवानमतेव जनाद नात ् ॥ १३९ ॥

एको िवमु हूतं पथृतूानकेशः ।ी.ोकाा भतूाा भेु िवभगुयः ॥ १४० ॥

इमं वं भगवतो िवोा सने कीित तम ।्पठे इेुषः येः ा ुं सखुािन च ॥ १४१ ॥

िवेरमजं दवें जगतः भवायम ।्भजि ये पुरां न त े याि पराभवम ् ॥ १४२ ॥

६७२ दानधम पव

ाणशसंा

अाय १३६यिुधिर उवाच ॥

के पूाः के नमाया ः कथं वतत केष ु च ।िकमाचारः कीशषे ु िपतामह न िरते ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

ाणानां पिरभवः सादयदेिप दवेताः ।ाणानां नमता यिुधिर न िरते ॥ ००२ ॥

ते पूाे नमाया वतथाषे ु पुवत ।्त े िह लोकािनमावा ारयि मनीिषणः ॥ ००३ ॥

ाणाः सव लोकानां महाो धम सतेवः ।धनागािभरामा वायंमरता ये ॥ ००४ ॥

रमणीया भतूानां िनधान ं च धतृताः ।णतेार लोकानां शााणां च यशिनः ॥ ००५ ॥

तपो यषेां धन ं िनं वाैव िवपलंु बलम ।्भवािप धमा णां धम ाः सूदिश नः ॥ ००६ ॥

धमकामाः िता धम सकृुतधै म सतेवः ।

अाय १३६ ६७३

यानपुाि जीवि जाः सवा तिुव धाः ॥ ००७ ॥

पानः सवनतेारो यवाहाः सनातनाः ।िपतपृतैामह गवुमुहि धरंु सदा ॥ ००८ ॥

धिुर य े नावसीदि िवषमे सवा इव ।िपतदृवेाितिथमखुा हकाभोिजनः ॥ ००९ ॥

भोजनादवे य े लोकांाये महतो भयात ।्दीपाः सव लोक चुुतामिप ॥ ०१० ॥

सविशािदिनधयो िनपणुाः सूदिश नः ।गिताः सव भतूानामागितिचकाः ॥ ०११ ॥

आिदमावसानानां ातारिछसशंयाः ।परावरिवशषेा गारः परमां गितम ् ॥ ०१२ ॥

िवमुा धतुपाानो िना िनिरहाः ।मानाहा मािनता िनं ानिविम हािभः ॥ ०१३ ॥

चन े मलपे च भोजनऽेभोजन े समाः ।समं यषेां कूलं च शाणौमािजनािन च ॥ ०१४ ॥

ितयेरुभुाना बिन िदवसािप ।शोषययेु गाािण ाायःै सयंतिेयाः ॥ ०१५ ॥

अदवैं दवैतं कुय ुदवतं चादवैतम ।्लोकानाजृयेु लोकपालां कोिपताः ॥ ०१६ ॥

अपयेः सागरो यषेामिभशापाहानाम ।्यषेां कोपािरािप दडके नोपशाित ॥ ०१७ ॥

६७४ दानधम पव

दवेानामिप य े दवेाः कारणं कारण च ।माण माणं च कानिभभवेधुः ॥ ०१८ ॥

यषेां वृ बाल सवः समंानमहित ।तपोिवािवशषेा ु मानयि पररम ् ॥ ०१९ ॥

अिवााणो दवेः पां व ै पावन ं महत ।्िवायूरो दवेः पणू सागरसिंनभः ॥ ०२० ॥

अिवांवै िवां ाणो दवैतं महत ।्णीताणीत यथािदवतं महत ् ॥ ०२१ ॥

मशान े िप तजेी पावको नवै ित ।हिवय षे ु च वहयू एवािभशोभते ॥ ०२२ ॥

एवं यिनषे ु वत त े सव कम स ु ।सव था ाणो माो दवैतं िवि तरम ् ॥ ०२३ ॥

पवनाज ुनसवंादः

अाय १३७यिुधिर उवाच ॥

कां त ु ाणपजूायां िुं ा जनािधप ।कं वा कमदयं मा तानच िस महामत े ॥ ००१ ॥

अाय १३७ ६७५

भी उवाच ॥

अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्पवन च सवंादमज ुन च भारत ॥ ००२ ॥

सहभजुभृीमाात वीयऽभवभःु ।अ लोक सव मािहां महाबलः ॥ ००३ ॥

स त ु राकरवत सीपां सागराराम ।्शशास सवा पिृथव हहैयः सिवमः ॥ ००४ ॥

िवं तने दं त ु दायेाय कारणे ।धम परुृ िवनयं तुमवे च ॥ ००५ ॥

आराधयामास च तं कृतवीया जो मिुनम ।्मयत संः स िज वरिैिभः ॥ ००६ ॥

स वरैछितने नपृो वचनमवीत ।्सहबाभू यां व ै चममूे गहृऽेथा ॥ ००७ ॥

मम बासहं त ु पयां सिैनका रणे ।िवमणे मह कृां जययें िवपलुत ॥ ००८ ॥

तां च धमण संा पालययेमतितः ॥ ००८ ॥

चतथु त ु वरं याच े ामहं िजसम ।तं ममानुहकृत े दातमुहिनित ॥ ००९ ॥

अनशुासु मां सो िमावृं तदायम ् ॥ ००९ ॥

६७६ दानधम पव

इुः स िजः ाह तथािित नरािधपम ।्एवं समभवं वराे दीतजेसः ॥ ०१० ॥

ततः स रथमााय लनाकसमिुतः ।अवीीय समंोहाो ि सशो मया ॥ ०११ ॥

वीय धयै यशःशौचिैव मणेौजसािप वा ॥ ०११ ॥

तााे चािर े वागवुाचाशरीिरणी ।न ं मढू िवजानीष े ाणं ियारम ् ॥ ०१२ ॥

सिहतो ाणनेहे ियो रित जाः ॥ ०१२ ॥

अज ुन उवाच ॥

कुया भतूािन तुोऽहं ुो नाशं तथा नय े ।कम णा मनसा वाचा न मोऽि वरो िजः ॥ ०१३ ॥

पवू ोरो वादो ितीयः ियोरः ।योौ यौ त ु तौ हतेू िवशषे यते ॥ ०१४ ॥

ाणाः सिंताः ं न ं ाणाितम ।्िताोपधा िवाः खादि ियािुव ॥ ०१५ ॥

ियेाितो धम ः जानां पिरपालनम ।्ािृा णानां तःै कथं ाणो वरः ॥ ०१६ ॥

सवभतूधानांाैवृीनहं सदा ।आसभंािवतािाापयाानो वशे ॥ ०१७ ॥

किथतं नया सं गाया कया िदिव ।

अाय १३७ ६७७

िवजेावशावा ाणांम वाससः ॥ ०१८ ॥

न च मां ावयेाािष ुलोकेष ु कन ।दवेो वा मानषुो वािप ताेो िजादहम ् ॥ ०१९ ॥

अ ोरं लोकं किरे ियोरम ।्न िह मे सयंगु े किोढमुुहत े बलम ् ॥ ०२० ॥

अज ुन वचः ुा िवाभिूशाचरी ।अथनैमिरतो वायरुभाषत ॥ ०२१ ॥

जनैं कषं भावं ाणेो नमु ।एतषेां कुव तः पापं राोभो िह त े भवते ् ॥ ०२२ ॥

अथ वा ां महीपाल शमियि व ै िजाः ।िनरिसि वा राातोाहं महाबलाः ॥ ०२३ ॥

तं राजा किमाह ततं ाह मातः ।वायवु दवेतोऽि िहतं ां वीहम ् ॥ ०२४ ॥

अज ुन उवाच ॥

अहो या िवषे ु भिरागः दिश तः ।याशं पिृथवी भतूं ताशं िूह व ै िजम ् ॥ ०२५ ॥

वायोवा सशं िकििूह ं ाणोमम ।्अपां व ै सशं िूह सयू नभसोऽिप वा ॥ ०२६ ॥

६७८ दानधम पव

अाय १३८वायुवाच ॥

णु मढू गणुाािंाणानां महानाम ।्य े या कीित ता राजंेोऽथ ाणो वरः ॥ ००१ ॥

ा महीं भिूमुध यानपृ ह ।नाशं जगाम तां िवो यत कयपः ॥ ००२ ॥

अया ाणा राजििव चहे च िनदा ।अिपबजेसा ापः यमवेािराः परुा ॥ ००३ ॥

स ताः िपबीरिमव नातृत महातपाः ।अपरूयहौघने मह सवा च पािथ व ॥ ००४ ॥

तिहं च ुे व ै जगा ततो गतः ।ितमिहो े च िचरमिरसो भयात ् ॥ ००५ ॥

अिभश भगवाौतमने परंुदरः ।अहां कामयानो व ै धमा थ च न िहंिसतः ॥ ००६ ॥

तथा समुो नपृत े पणू मृने वािरणा ।ाणरैिभशः स.वणोदः कृतो िवभो ॥ ००७ ॥

सवुण वण िनधू मः सहंतोिशखः किवः ।ुनेािरसा शो गणुरैतेिैव विज तः ॥ ००८ ॥

मतिूण ताय यऽेहस महोदिधम ।्सवुण धािरणा िनमवशा िजाितना ॥ ००९ ॥

अाय १३८ ६७९

समो न ं िजाितः ें िवि नरािधप ।गभ ााणामित िकल भःु ॥ ०१० ॥

दडकानां महां ाणने िवनािशतम ।्तालजं महमौवणकेैन नािशतम ् ॥ ०११ ॥

या च िवपलंु रां बलं धम ः तुं तथा ।दायेसादने ां परमलभम ् ॥ ०१२ ॥

अिं ं यजस े िनं कादज ुन ाणम ।्स िह सव लोक हवािं न विे तम ् ॥ ०१३ ॥

अथ वा ाणेमन ु भतूानपुालकम ।्कता रं जीवलोक काानिमुस े ॥ ०१४ ॥

तथा जापित ा अः भवायः ।यनेदें िनिखलं िवं जिनतं ावरं चरम ् ॥ ०१५ ॥

अडजातं त ु ाणं केिचिदपिडताः ।अडािाभःु शलैा िदशोऽः पिृथवी िदवम ् ॥ ०१६ ॥

ं नतैदवें िह कथं ायमो िह सः ।तृमाकाशमडं त ु ताातः िपतामहः ॥ ०१७ ॥

ितेथिमित िूह न िकिि तदा भवते ।्अहार इित ोः सवतजेोगतः भःु ॥ ०१८ ॥

नाडमि त ु ा स राज.ोकभावनः ।इुः स तदा तूीमभूायुमवीत ् ॥ ०१९ ॥

६८० दानधम पव

अाय १३९वायुवाच ॥

इमां भिूमं ाणेो िदवु दिणां परुा ।अो नाम नपृो राजंतिां मही ययौ ॥ ००१ ॥

धारण सव भतूानामयं ा वरो नपृः ।कथिमित मां दात ुं िजेो णः सतुाम ् ॥ ००२ ॥

साहं ा गिमािम भिूमं णः पदम ।्अयं सराो नपृितमा भिूदित ततोऽगमत ् ॥ ००३ ॥

ततां कयपो ा ज पिृथव तदा ।िववशे मह सो मुाानं समािहतः ॥ ००४ ॥

ा सा सव तो जे तणृौषिधसमिता ।धमरा नभया भिूमरासीतो नपृ ॥ ००५ ॥

एवं वष सहािण िदािन िवपलुतः ।िशंतं कयपो राजिूमरासीदतितः ॥ ००६ ॥

अथाग महाराज नमृ च कयपम ।्पिृथवी कायपी जे सतुा त महानः ॥ ००७ ॥

एष राजीशो व ै ाणः कयपोऽभवत ।्अं िूह वािप ं कयपाियं वरम ् ॥ ००८ ॥

तू बभवू नपृितः पवनवीनुः ।

अाय १३९ ६८१

ण ु राजतु जातािरस े कुले ॥ ००९ ॥

भा सोम िहता पणे परमा मता ।ताुं पितं सोम उतं समपयत ॥ ०१० ॥

सा च तीं तपपे े महाभागा यशिनी ।उतं त ु महाभागं तृतऽेवरयदा ॥ ०११ ॥

तत आय सोतं ददाव यशिनीम ।्भाया थ स च जाह िविधवूिरदिण ॥ ०१२ ॥

तां कामयत ीमाणः पवू मवे ह ।स चाग वनं यमनुायां जहार ताम ् ॥ ०१३ ॥

जलेरु ा तामनयपरंु ित ।परमातुसाशं षहशतदम ् ॥ ०१४ ॥

न िह रतरं िकिादरुोमम ।्ासादरैरोिभ िदःै कामै शोिभतम ् ॥ ०१५ ॥

त दवेया साध रमे े राजलेरः ॥ ०१५ ॥

अथाातमतुाय ततः पवमदनम ।्तुा नारदावमतुो नारदं तदा ।ोवाच ग िूह ं वणं पषं वचः ॥ ०१७ ॥

मााु मे भाया काा तवानिस ॥ ०१७ ॥

लोकपालोऽिस लोकानां न लोक िवलोपकः ।सोमने दा भाया म े या चापता व ै ॥ ०१८ ॥

६८२ दानधम पव

इुो वचना नारदने जलेरः ।मु भाया मतुेथ तं वणोऽवीत ् ॥ ०१९ ॥

ममषैा सिुया भाया ननैामुमुुहे ॥ ०१९ ॥

इुो वणनेाथ नारदः ा तं मिुनम ।्उतमवीां नाितमना इव ॥ ०२० ॥

गले गहृीा िोऽि वणने महामनु े ।न यित ते भाया य े काय कु तत ् ॥ ०२१ ॥

नारद वचः ुा ुः ालदिराः ।अिपबजेसा वािर िव समुहातपाः ॥ ०२२ ॥

पीयमान े च सविंोय े व ै सिललेरः ।सुिः िमाणोऽिप नवैामुत तां तदा ॥ ०२३ ॥

ततः ुोऽवीूिममतुो ाणोमः ।दशय लं भे षहशतदम ् ॥ ०२४ ॥

ततिदिरणं जातं समुापसिप तः ।ताशेाद चवै ोवाचासौ िजोमः ॥ ०२५ ॥

अया ग भी ं सरित मं ित ।अपुय एष भवत ु दशेया शभु े ॥ ०२६ ॥

तििूण त े दशे े भामादाय वािरपः ।अददारणं गा भाया मािरसाय व ै ॥ ०२७ ॥

ितगृ त ु तां भाया मतुः समुनाभवत ।्ममुोच च जगःुखाणं चवै हहैय ॥ ०२८ ॥

अाय १४० ६८३

ततः स ला तां भाया वणं ाह धम िवत ।्उतः समुहातजेा यणु नरािधप ॥ ०२९ ॥

मयषैा तपसा ाा ोशते जलािधप ।इुा तामपुादाय मवे भवनं ययौ ॥ ०३० ॥

एष राजीशो व ै उतो ाणष भः ।वीहं िूह वा मतुाियं वरम ् ॥ ०३१ ॥

अाय १४०भी उवाच ॥

इुः स तदा तूीमभूायुतोऽवीत ।्ण ु राजग माहां ाण ह ॥ ००१ ॥

असरुिैन िज ता दवेा िनाहा ते कृताः ।याषैां ताः सव िपतृ धा तथा ॥ ००२ ॥

कमा मानवानां च दानवहैहयष भ ।ैया तो दवेाेः पृीिमित िुतः ॥ ००३ ॥

ततः कदािचे राजीमािदवच सम ।्दशुजेसा युमगं िवपलुतम ् ॥ ००४ ॥

अिभवा च तं दवेा ा च यशसा वतृम ।्इदमचूमु हाानं वां काले जनािधप ॥ ००५ ॥

६८४ दानधम पव

दानवयै ुिध भाः तथैया िंशताः ।तदाो भयाीाािह ं मिुनपुव ॥ ००६ ॥

इुः स तदा दवेरैगः कुिपतोऽभवत ।्जाल च तजेी कालाििरव सये ॥ ००७ ॥

तने दीाशंजुालेन िनद धा दानवादा ।अिराहाराज पत सहशः ॥ ००८ ॥

दमाना ु त े दैााग तजेसा ।उभौ लोकौ पिर ययःु काां दिणाम ् ॥ ००९ ॥

बिलु यजते यममधें मह गतः ।यऽेेा महीा ते न दधा महासरुाः ॥ ०१० ॥

ततो लोकाः पनुः ााः सरुःै शां च तजः ।अथनैमवुवेा भिूमानसरुािह ॥ ०११ ॥

इु आह दवेा न शोिम महीगतान ।्दध ुं तपो िह ीयेे धामीित च पािथ व ॥ ०१२ ॥

एवं दधा भगवता दानवाः ने तजेसा ।अगने तदा राजंपसा भािवताना ॥ ०१३ ॥

ईशागो िह किथते मयानघ ।वीहं िूह वा मगाियं वरम ् ॥ ०१४ ॥

इुः स तदा तूीमभूायुतोऽवीत ।्ण ु राजिस मुं कम यशिनः ॥ ०१५ ॥

अाय १४० ६८५

आिदाः समास सरो व ै मानसं ित ।विसं मनसा गा ुा ता गोचरम ् ॥ ०१६ ॥

यजमानां ु ताा ाीानकुिश तान ।्हिुमि शलैाभाः खिलनो नाम दानवाः ॥ ०१७ ॥

अरा ु ततषेां दवरं सरः ।हता हता व ै त े त जीवाु दानवाः ॥ ०१८ ॥

ते गृ महाघोरावतािरघाुमान ।्िवोभयः सिललमिुताः शतयोजनम ् ॥ ०१९ ॥

अव दवेां े सहािण दशवै ह ।ततरैिदता दवेाः शरणं वासवं ययःु ॥ ०२० ॥

स च तै िथतः शो विसं शरणं ययौ ।ततोऽभयं ददौ तेो विसो भगवानिृषः ॥ ०२१ ॥

तथा ताःिखताानानशृंपरो मिुनः ।अयनेादहवा िलनः ने तजेसा ॥ ०२२ ॥

कैलासं ितां चािप नद गां महातपाः ।आनयरो िदं तया िभं च तरः ॥ ०२३ ॥

सरो िभं तया ना सरयःू सा ततोऽभवत ।्हता खिलनो य स दशेः खिलनोऽभवत ् ॥ ०२४ ॥

एवं सेा विसने रिताििदवौकसः ।दवरावै हता दैा महाना ॥ ०२५ ॥

एतम विस किथतं त े मयानघ ।

६८६ दानधम पव

वीहं िूह वा ं विसाियं वरम ् ॥ ०२६ ॥

अाय १४१भी उवाच ॥

इुजुनूीमभूायुमवीत ।्ण ु म े हहैये कमा ःे समुहानः ॥ ००१ ॥

घोरे तमयु सिहता दवेदानवाः ।अिवत शरै भा नःु सोमभारौ ॥ ००२ ॥

अथ ते तमसा ा िनहे दानवःै ।दवेा नपृितशा ल सहवै बिलिभदा ॥ ००३ ॥

असरुवै मानाे ीणाणा िदवौकसः ।अपय तपमिं िवं महावन े ॥ ००४ ॥

अथनैमवुवेाः शाोधं िजतिेयम ।्असरुिैरषिुभिव ौ चािदािवमावभुौ ॥ ००५ ॥

वयं वामहे चािप शिुभमसावतृ े ।नािधगाम शािं च भयााय नः भो ॥ ००६ ॥

कथं रािम भवतऽेवुंमा भव ।ितिमर सिवता दहुा चवै नो भव ॥ ००७ ॥

एवमुदािु तमोनदुभवशी ।

अाय १४१ ६८७

अपयौभावं च सयू ितदशनम ् ॥ ००८ ॥

ा नाितभं सोमं तथा सयू च पािथ व ।काशमकरोदिपसा ने सयंगु े ॥ ००९ ॥

जगिितिमरं चािप दीमकरोदा ।जयसुघंां दवेानां ने तजेसा ॥ ०१० ॥

अिणा दमानांाा दवेा महासरुान ।्परामैऽेिप तदा िरिताः ॥ ०११ ॥

उािसत सिवता दवेााता हतासरुाः ।अिणा थ सोमं कृतमुमतजेसा ॥ ०१२ ॥

अितीयने मिुनना जपता चम वाससा ।फलभणे राजष पय कमा िणा कृतम ् ॥ ०१३ ॥

तािप िवरणेों कमा ःे समुहानः ।वीहं िूह वा मितः ियं वरम ् ॥ ०१४ ॥

इुजुनूीमभूायुमवीत ।्ण ु राजहमवन महानः ॥ ०१५ ॥

अिनोः ितसंु वनः पाकशासनम ।्ोवाच सिहतं दवेःै सोमपाविनौ कु ॥ ०१६ ॥

इ उवाच ॥

अािभव िज तावतेौ भवतेां सोमपौ कथम ।्दवेनै सिंमतावतेौ तावैं वद नः ॥ ०१७ ॥

६८८ दानधम पव

अिां सह नेामः पात ुं सोमं महात ।िपबे यथाकामं नाहं पातिुमहोहे ॥ ०१८ ॥

वन उवाच ॥

न चेिरिस वचो मयों बलसदून ।मया मिथतः सः सोमं पािस व ै मखे ॥ ०१९ ॥

ततः कम समारं िहताय सहसािनोः ।वनने ततो मरैिभभतूाः सरुाभवन ् ॥ ०२० ॥

त ुकम समारं ेः ोधमिूछतः ।उ िवपलंु शलंै वनं समपुावत ् ॥ ०२१ ॥

तथा वणे भगवानमषा कुललोचनः ॥ ०२१ ॥

तमापतं वै वनपसाितः ।अिः िसायं सवं सहपव तम ् ॥ ०२२ ॥

अथे महाघोरं सोऽसजृमुवे ह ।मदं माितमयं ािदतां महामिुनः ॥ ०२३ ॥

त दसहं त ु बभवू शतयोजनम ।्ियोजनशता दंाः परमदाणाः ॥ ०२४ ॥

हनुाभवूमावकेााशृिवम ् ॥ ०२४ ॥

िजामलेू िता सव दवेाः सवासवाः ।ितमरेामनुाा यथा मा महाण व े ॥ ०२५ ॥

ते समं ततो दवेा मदागतादा ।

अाय १४२ ६८९

अवुिहताः शं णमाै िजातय े ॥ ०२६ ॥

अिां सह सोमं च िपबामो िवगतराः ॥ ०२६ ॥

ततः स णतः शकार वन तत ।्वनः कृतवांौ चािनौ सोमपीिथनौ ॥ ०२७ ॥

ततः ाहरम मदं च भजिुनः ।अषे ु मगृयायां च पान े ीष ु च वीय वान ् ॥ ०२८ ॥

एतदैषनै रो राजयं याित न सशंयः ।तादतेारो िनं रतः पिरवज यते ् ॥ ०२९ ॥

एतेवनािप कम राजकीित तम ।्वीहं िूह वा ं वनाियं वरम ् ॥ ०३० ॥

अाय १४२भी उवाच ॥

तूीमासीदज ुन ु पवनवीनुः ।ण ु म े ाणेवे मुं कम जनािधप ॥ ००१ ॥

मदामनुाा यदा सेा िदवौकसः ।तदयें वननेहे ता तषेां वस ुधंरा ॥ ००२ ॥

उभौ लोकौ तौ मा त े दवेा ःिखताभवन ।्शोकाता महाानं ाणं शरणं ययःु ॥ ००३ ॥

६९० दानधम पव

दवेा ऊचःु ॥

मदाितिषानामाकं लोकपिूजत ।वनने ता भिूमः कपैािप िदवं भो ॥ ००४ ॥

ोवाच ॥

गं शरणं िवानाश ु सेा िदवौकसः ।सा तानभुौ लोकाववाथ यथा परुा ॥ ००५ ॥

ते ययःु शरणं िवां ऊचःु कायामहे ।इुाे िजााज यतहे कपािनित ॥ ००६ ॥

भगूताि िवजतेारो वयिमवे पािथ व ॥ ००६ ॥

ततः कम समारं ाणःै कपनाशनम ।्तुा िेषतो तो ाणेो धनी कपःै ॥ ००७ ॥

स च तााणानाह धनी कपवचो यथा ।भविः सशाः सव कपाः िकिमह वत त े ॥ ००८ ॥

सव वदेिवदः ााः सव च तयुािजनः ।सव सतावै सव तुा महिष िभः ॥ ००९ ॥

ीवै रमते तषे ु धारयि ियं च त े ।वथृा दारा गि वथृामासं ं न भुत े ॥ ०१० ॥

दीमिं जुित च गुणां वचन े िताः ।सव च िनयताानो बालानां सिंवभािगनः ॥ ०११ ॥

अाय १४२ ६९१

उपे शकटैया ि न सवेि रजलाम ।्अभुवु नाि िदवा चवै न शरेत े ॥ ०१२ ॥

एतैाै बिभग ुणयै ुाथं कपान ।्िवजेथ िनवत ं िनवृानां शभुं िह वः ॥ ०१३ ॥

ाणा ऊचःु ॥

कपायं िवजेामो य े दवेाे वयं तृाः ।तााः कपााकं धिनािह यथागतम ् ॥ ०१४ ॥

धनी गा कपानाह न वो िवाः ियराः ।गहृीाायथो िवापाः सव समावन ् ॥ ०१५ ॥

समदुजाा कपाव िजातयः ।सजृिलतानीपानां ाणनाशनान ् ॥ ०१६ ॥

सृा हभजुः कपाुा सनातनाः ।नभसीव यथाािण राज नरािधप ॥ ०१७ ॥

शशसंिुजांवै ाणं च यशिनम ् ॥ ०१७ ॥

तषेां तजेथा वीय दवेानां ववधृ े ततः ।अवावुंामरं िष ुलोकेष ु पिूजतम ् ॥ ०१८ ॥

इुवचनं वायमुज ुनः भाषत ।ितपू महाबाहो यणु नरािधप ॥ ०१९ ॥

जीवाहं ाणाथ सव था सततं भो ।णे ाणे णमािम च िनशः ॥ ०२० ॥

६९२ दानधम पव

दायेसादा मया ािमदं यशः ।लोके च परमा कीित ध म चिरतो महान ् ॥ ०२१ ॥

अहो ाणकमा िण यथा मात ततः ।या ोािन कान तुािन यतने ह ॥ ०२२ ॥

वायुवाच ॥

ाणाधमण पालयिेयािण च ।भगृुे भयं घोरं त ु कालािवित ॥ ०२३ ॥

कृमाहाम ्

अाय १४३यिुधिर उवाच ॥

ाणानच स े राजततं सिंशततान ।्कं त ु कमदयं ा तानच िस नरािधप ॥ ००१ ॥

कां वा ाणपजूायां िुं ा महात ।तानच िस महाबाहो सव मतेद मे ॥ ००२ ॥

भी उवाच ॥

एष ते केशवः सवमााित महामितः ।िुं ाणपजूायां िुम हातः ॥ ००३ ॥

अाय १४३ ६९३

बलं ो े वानषुी च ; ान ं तथा न िवशुं ममा ।दहेासो नाितिचरातो मे ; न चािततणू सिवता याित ॥ ००४ ॥

उा धमा य े परुाण े महाो ; ाणानां ियाणां िवशां च ।पौराणं य े दडमपुासत े च ; शषें कृापिश पाथ ॥ ००५ ॥

अहं ने ं विे तने कृं ; योऽयं िह या बलं परुाणम ।्अमयेाा केशवः कौरवे ; सोऽयं धम वित सशंयषे ु ॥ ००६ ॥

कृः पृीमसजृं िदवं च ; वराहोऽयं भीमबलः परुाणः ।अ चाधोऽथािरं िदवं च ; िदशतः िदशतः ॥ ००७ ॥

सिृथवैयेमनुसतूा ; स िनम म े िविमदं परुाणम ् ॥ ००७ ॥

अ नाां पुरं संसतूं ; योः यमवेािमतौजाः ।यनेािं तमः पाथ घोरं ; यिणवं तज यानम ् ॥ ००८ ॥

कृत े यगु े धम आसीम ;तेाकाले ानमनुपः ।बलं ासीापरे पाथ कृः ; कलावधम ः िितमाजगाम ॥ ००९ ॥

स पवू दवेो िनजघान दैा ; पवू दवे बभवू साट ्।स भतूानां भावनो भतूभः ; स िवा जगतािप गोा ॥ ०१० ॥

यदा धम लायित व ै सरुाणां ; तदा कृो जायते मानषुषे ु ।धम िा स त ु व ै भािवताा ; परां लोकानपरां याित ॥ ०११ ॥

ाांाथासरुाणां वधाय ; काया काय कारणं चवै पाथ ।कृतं किरियते च दवेो ; मुः सोमं िवि च शमतेम ् ॥ ०१२ ॥

स िवकमा स च िवपः ; स िवभिृसिृविज ।

६९४ दानधम पव

स शलूभृोिणतभृराल ;ं कम िभिव िदतं व ैवुि ॥ ०१३ ॥

तं गवा अरस िन ;मपुिते िवबधुानां शतािन ।तं रासा पिरसवंहे ; रायोषः स िविजगीषरुकेः ॥ ०१४ ॥

तमरे शिंसतारः वुि ; रथतंरे सामगा वुि ।तं ाणा मःै वुि ; तै हिवरय वः कयि ॥ ०१५ ॥

स पौराण गहुां िवो ; महीसं भारता े ददश ।स चवै गामुधाराकमा ; िवो दैानरुगाानवां ॥ ०१६ ॥

त भाििवधादेयि ; तमवेाजौ वाहन ं वदेयि ।तािरं पिृथवी िदवं च ; सव वशे ितित शात ॥ ०१७ ॥

स कुरतेाः ससजृ े परुाणं ; योमिृषमाव िसम ।्स मातिरा िवभरुवाजी ; स रिममािवता चािददवेः ॥ ०१८ ॥

तनेासरुा िविजताः सव एव ; त िवािैव िजतानीह ीिण ।स दवेानां मानषुाणां िपतणॄां ; तमवेाय िवदां िवतानम ् ॥ ०१९ ॥

स एव कालं िवभजदुिेत ; तोरं दिणं चायन े े ।तवैो ितय गधरि ; गभयो मिेदन तापयः ॥ ०२० ॥

तं ाणा वदेिवदो जषुि ; तािदो भामपुयु भाित ।स मािस मारकृिधे ; तमरे वदेिवदः पठि ॥ ०२१ ॥

स एकयुिमदं िनािभ ; सायंु वहते व ै िधामा ।महातजेाः सव गः सव िसहंः ; कृो लोकाारयते तथकैः ॥ ०२२ ॥

अनं तथवै धीरः ; कृं सदा पाथ कता रमिेह ॥ ०२२ ॥

अाय १४३ ६९५

स एकदा कगतो महाा ; तृो िवभःु खाडवे धमूकेतःु ।स रासानरुगांाविज ; सवगः सवमौ जहुोित ॥ ०२३ ॥

स एवाः तेमं य ; एवाानथ सवाकार ।िवरु रथिच ;िविृरातरु त ॥ ०२४ ॥

स िवहायो दधानािभः ; स िनम म े गां िदवमिरम ।्एवं रानसजृवतां ; षीकेशोऽिमतदीाितजेाः ॥ ०२५ ॥

स लयै सिरतो िजघासं ; तं वं हरं िनरास ।स महेः यूते व ै महारे ; िवरैकेो ऋहःै परुाणःै ॥ ०२६ ॥

वा सा व ै तने नाने शो ; गहृे राजासियत ुं महौजाः ।तमवेािषमकंे परुाणं ; स िवकृिदधााभावान ् ॥ ०२७ ॥

वदेां यो वदेयतऽेिधदवेो ; िवध यायते परुाणान ।्कामे वदे े लौिकके यलं च ; िवने े सव मतेतीिह ॥ ०२८ ॥

ोतिष शुािन च सवलोके ; यो लोका लोकपालाय ।योऽयो ातय ितः ; सव दवेा दवेकीपु एव ॥ ०२९ ॥

सवंरः स ऋतःु सोऽध मासः ; सोऽहोराः स कला व ै स कााः ।माा मुता लवाः णा ; िवने े सव मतेतीिह ॥ ०३० ॥

चािदौ हनताराः ; सवा िण दशा थ पौण माः ।नयोगा ऋतव पाथ ; िवनेावमतेसतूम ् ॥ ०३१ ॥

ािदा वसवोऽथािनौ च ; साा िवे मतां षणा ।जापितदवमातािदित ; सव कृाषयवै स ॥ ०३२ ॥

वायभुू ा िविपते च िव ;मिभू ा दहत े िवपः ।

६९६ दानधम पव

आपो भूा मयते च सव ; ा भूा सजृत े िवसघंान ् ॥ ०३३ ॥

वें च यदेयत े च वदेा ;ििध यायते िवधयेान ।्धम च वदे े च बले च सव ; चराचरं केशवं ं तीिह ॥ ०३४ ॥

ोितभू तः परमोऽसौ परुा ;काशयभया िवपः ।अपः सृा ाभरूायोिनः ; परुाकरोवमवेाथ िवम ् ॥ ०३५ ॥

ऋतनूुाताििवधातुािन ; मघेािुवमरैावतं च ।सव कृाावरं जमं च ; िवाातािमुने ं तीिह ॥ ०३६ ॥

िवावासं िनग ुणं वासदुवें ; सष णं जीवभतूं वदि ।ततः ुमिनं चतथु ;माापयायोिनम हाा ॥ ०३७ ॥

स पधा पजनोपपं ; सोदयििमदं िससृःु ।ततकाराविनमातौ च ; खं ोितराप तथवै पाथ ॥ ०३८ ॥

स ावरं जमं चवैमते ;तिुव धं लोकिममं च कृा ।ततो भिूमं दधाबीजां ; ौः पिृथां धाित भिूर वािर ॥ ०३९ ॥

तने िवं कृतमतेि राज ; जीवयानवैायोिनः ॥ ०३९ ॥

ततो दवेानसरुाानषुां ; लोकानषृाथ िपतॄजा ।समासने िविवधाािणलोका ;वा दा भतूपितः िससृःु ॥ ०४० ॥

शभुाशभुं ावरं जमं च ; िवनेावमतेतीिह ।यत त े य भिवतीह ; सव मतेेशवं ं तीिह ॥ ०४१ ॥

मृुवै ािणनामकाले ; सााृः शातो धम वाहः ।भतूं च यहे न िव िकं िच ;िनेावमतेतीिह ॥ ०४२ ॥

वा सोमाहाम ् ६९७

यशं च लोकेष ु पुयं य शभुाशभुम ।्तव केशवोऽिचो िवपरीतमतो भवते ् ॥ ०४३ ॥

एताशः केशवोऽयं यभंू ;ना रायणः परमाय ।मं चा जगतषु ; सवषां भतूानां भवाय ॥ ०४४ ॥

वा सोमाहाम ्

अाय १४४यिुधिर उवाच ॥

िूह ाणपजूायां िुं ं मधसुदून ।वेा म चाथ वदे ां िह िपतामहः ॥ ००१ ॥

वासदुवे उवाच ॥

णुाविहतो राजिजानां भरतष भ ।यथातने वदतो गणुाे कुसम ॥ ००२ ॥

ुः पिरप ाणःै पिरकोिपतः ।िकं फलं ाणेि पजूायां मधसुदून ॥ ००३ ॥

ईर सत इह चवै पर च ॥ ००३ ॥

सदा िजातीपंू िकं फलं त मानद ।

६९८ दानधम पव

एतिूह िपतः सव समुहाशंयोऽ मे ॥ ००४ ॥

इुवचनने ुने तदा हम ।्वुं महाराज यणु समािहतः ॥ ००५ ॥

िुं ाणपजूायां रौिणये िनबोध मे ।एत े िह सोमराजान ईराः सखुःखयोः ॥ ००६ ॥

अि.ोके रौिणये तथामिुं पुक ।ाणमखुं सौं न मऽेाि िवचारणा ॥ ००७ ॥

ाणमखुं वीय मायःु कीित य शो बलम ।्लोका लोकेरावै सव ाणपवू काः ॥ ००८ ॥

तथं नािययें व ै ईरोऽीित पुक ।मा त े ममु हाबाहो भव िजाित ॥ ००९ ॥

ाणो िह महूतमि.ोके पर च ।भ कुय ुज गिददं ुाः दिश नः ॥ ०१० ॥

अानिप सजृयेु लोका.ोकेरांथा ।कथं तषे ु न वतय सानातुजेसः ॥ ०११ ॥

अवसहृे तात ाणो हिरिपलः ।चीरवासा िबदडी दीघ मनुखािदमान ् ॥ ०१२ ॥

दीघ मनुेः माणादिधको भिुव ॥ ०१२ ॥

स सरते लोकाे िदा य े च मानषुाः ।इमा गाथा गायमानरषे ु सभास ु च ॥ ०१३ ॥

अाय १४४ ६९९

वा ससं वासयेो ाणं सृतं गहृे ।पिरभाषां च मे ुा को न ु दाितयम ् ॥ ०१४ ॥

यो मां किासयते न स मां कोपयिेदह ॥ ०१४ ॥

तं नाियते कितोऽहं तमवासयम ।्स भेु सहाणां बनाममकेदा ।एकदा ाकं भेु न विैत च पनुगृ हान ् ॥ ०१६ ॥

अका हसित तथाकारोिदित ।न चा वयसा तुः पिृथामभवदा ॥ ०१७ ॥

सोऽदावसथं गा शाारणािन च ।काालता दा ततो पगतः यम ् ॥ ०१८ ॥

अथ मामवीूयः स मिुनः सिंशततः ।कृ पायसिमािम भोुिमवे सरः ॥ ०१९ ॥

सदवै त ु मया त िचने गहृे जनः ।सवा यवेापानािन भाोावचाथा ॥ ०२० ॥

भवुसृतानीित पवू मवे चोिदतः ॥ ०२० ॥

ततोऽहं लमानं व ै पायसं वदेयम ।्तुवै त ु स िं ततो वचनमवीत ् ॥ ०२१ ॥

िमािन िल पायसनेिेत स ह ॥ ०२१ ॥

अिवमृयवै च ततः कृतवानि तथा ।तनेोिने गाािण िशरवैामृयम ् ॥ ०२२ ॥

७०० दानधम पव

स ददश तदााशे मातरं त े शभुाननाम ।्तामिप यमानः स पायसनेालेपयत ् ॥ ०२३ ॥

मिुनः पायसिदधा रथ े तणू मयोजयत ।्तमा रथं चवै िनय यौ स गहृाम ॥ ०२४ ॥

अिवण लीमा िजो रथधयु वत ।्तोदनेातदुालां िण मम पयतः ॥ ०२५ ॥

न च मेोकमासीःुखमीा कृतं तदा ।ततः स राजमागण महता िनय यौ बिहः ॥ ०२६ ॥

ता महदाय दाशाहा जातमवः ।ताजिथः केिचमाभा पररम ् ॥ ०२७ ॥

ाणा एव जायरेाो वण ः कथन ।को ने ं रथमााय जीवदेः पमुािनह ॥ ०२८ ॥

आशीिवषिवषं तीं ततीतरं िवषम ।्ाशीिवषदध नाि किििककः ॥ ०२९ ॥

तिजित ध ष ालुिणी पिथ ।तां नामष यत ीमांतणू मचोदयत ् ॥ ०३० ॥

ततः परमसो रथा स िजः ।पदाितथनेवै ाधाविणामखुः ॥ ०३१ ॥

तमुथने धावमधावं िजोमम ।्तथवै पायसािदधः सीद भगविित ॥ ०३२ ॥

ततो िवलो तजेी ाणो मामवुाच ह ।

अाय १४४ ७०१

िजतः ोधया कृ कृवै महाभजु ॥ ०३३ ॥

न तऽेपराधिमह व ै वानि सुत ।ीतोऽि तव गोिव वणृ ु कामाथिेतान ् ॥ ०३४ ॥

स च मे तात पय िुय थािवधा ॥ ०३४ ॥

यावदवे मनुाणाम े भावो भिवित ।यथवैा े तथा तषेां िय भावो भिवित ॥ ०३५ ॥

याव पुया लोकेष ुिय कीित भ िवित ।िष ुलोकेष ु ताव विैशं ितपसे ॥ ०३६ ॥

सिुयः सवलोक भिविस जनाद न ॥ ०३६ ॥

ये िभं च दधं च य िकििनािशतम ।्सव तथवै ािस िविशं वा जनाद न ॥ ०३७ ॥

यावदतेिलं त े गाषे ु मधसुदून ।अतो मृभुयं नाि याविदा तवातु ॥ ०३८ ॥

न त ु पादतले िल े काे पुका व ै ।नतैे ियिमवे स मां ीतोऽवीदा ॥ ०३९ ॥

इुोऽहं शरीरं मपयं ीसमायतुम ् ॥ ०३९ ॥

िण चावीीतः सवीणां वरं यशः ।कीित चानुमां लोके समवािस शोभन े ॥ ०४० ॥

न ां जरा वा रोगो वा ववैय चािप भािमिन ।ि पुयगा च कृमाराधियिस ॥ ०४१ ॥

७०२ दानधम पव

षोडशानां सहाणां वधनूां केशव ह ।विरा सहलोा च केशव भिविस ॥ ०४२ ॥

तव मातरिमुा ततो मां पनुरवीत ।्ितः समुहातजेा वा सा विवलन ् ॥ ०४३ ॥

एषवै त े बिुरु ाणाित केशव ।इुा स तदा पु तवैारधीयत ॥ ०४४ ॥

तििहत े चाहमपुाशंुतमािदशम ।्यििाणो यूाव कुया िमित भो ॥ ०४५ ॥

एततमहं कृा माा त े सह पुक ।ततः परमाा ािवशं गहृमवे च ॥ ०४६ ॥

िवमा गहृे सव पयािम तवम ।्यिं य व ै दधं तने िवणे पुक ॥ ०४७ ॥

ततोऽहं िवयं ाः सव ा नवं ढम ।्अपजूयं च मनसा रौिणये िजं तदा ॥ ०४८ ॥

इहं रौिणये पृतो भरतष भ ।माहां िजमु सवमाातवांदा ॥ ०४९ ॥

तथा मिप कौये ाणाततं भो ।पजूय महाभागाािदा नै िनदा ॥ ०५० ॥

एवं िुमहं ाो ाणानां सादजाम ।्य मामाह भीोऽयं तं भरतष भ ॥ ०५१ ॥

ईरशसंा ७०३

ईरशसंा

अाय १४५यिुधिर उवाच ॥

वा ससः सादा े यदा मधसुदून ।अवािमह िवान ं ते ाातमुहिस ॥ ००१ ॥

महाभायं च य नामािन च महानः ।ततो ातिुमािम सव मितमतां वर ॥ ००२ ॥

वासदुवे उवाच ॥

ह ते कथियािम नमृा कपिदन े ।यदवां महाराज येो यािज तं यशः ॥ ००३ ॥

यतः ाताय यदधीय े िवशां पत े ।ािलः शतीयं ते िनगदतः ण ु ॥ ००४ ॥

जापितसजृ े तपसोऽे महातपाः ।शरसजृात जाः ावरजमाः ॥ ००५ ॥

नाि िकिरं भतूं महादवेािशां पत े ।इह ििप लोकेष ु भतूानां भवो िह सः ॥ ००६ ॥

न चवैोहतेात ुं किद े महानः ।

७०४ दानधम पव

न िह भतूं समं तने िष ुलोकेष ु िवते ॥ ००७ ॥

गनेािप िह सामे त ु शवः ।िवसा हतभिूया वपेि च पति च ॥ ००८ ॥

घोरं च िननदं त पज िननदोपमम ।्ुा िवदीयृदयं दवेानामिप सयंगु े ॥ ००९ ॥

यां घोरणे पणे पयुेः िपनाकधकृ ् ।न सरुा नासरुा लोके न गवा न पगाः ॥ ०१० ॥

कुिपत े सखुमधेे तििप गहुागताः ॥ ०१० ॥

जापते द यजतो िवतत े तौ ।िवाध कुिपतो यं िनभ यु भवदा ॥ ०११ ॥

धनषुा बाणमुृ सघोषं िवननाद च ॥ ०११ ॥

ते न शम कुतः शािं िवषादं लेिभरे सरुाः ।िवुत े सहसा ये कुिपत े च महेरे ॥ ०१२ ॥

तने ातलघोषणे सव लोकाः समाकुलाः ।बभवूरुवशाः पाथ िवषे सरुासरुाः ॥ ०१३ ॥

आपुिुभरे चवै चके च वस ुधंरा ।विरयािप ौः पफाल च सवशः ॥ ०१४ ॥

अने तमसा लोकाः ावतृा न चकािशरे ।ना ोितषां भा सह सयूण भारत ॥ ०१५ ॥

भशृं भीतातः शािं चुः यनािन च ।

अाय १४५ ७०५

ऋषयः सवभतूानामान िहतिैषणः ॥ ०१६ ॥

ततः सोऽववेाुो रौपरामः ।भग नयन े ुः हारणे शातयत ् ॥ ०१७ ॥

पषूाणं चािभाव परणे वपषुाितः ।परुोडाशं भयतो दशनाैशातयत ् ॥ ०१८ ॥

ततः णमेदुवाे वपेमानाः शरम ।्पनु सदंध े ो दीं सिुनिशतं शरम ् ॥ ०१९ ॥

िवमं ा भीता दवेाः सहिष िभः ।ततः सादयामासःु शव त े िवबधुोमाः ॥ ०२० ॥

जपेु शतीयं दवेाः कृािलं ततः ।संयूमानिदशःै ससाद महेरः ॥ ०२१ ॥

भागं य े च िविशं त े कयन ।्भयने िदशा राजरणं च पिेदरे ॥ ०२२ ॥

तने चवैाितकोपने स यः सिंधतोऽभवत ।्यािप हतं त तथवै दीयत े ॥ ०२३ ॥

असरुाणां परुायासंीिण वीय वतां िदिव ।आयसं राजतं चवै सौवण मपरं तथा ॥ ०२४ ॥

नाशकािन मघवा भे ुं सवा यधुरैिप ।अथ सवऽमरा ं जमःु शरणमिदताः ॥ ०२५ ॥

तत ऊचमु हाानो दवेाः सव समागताः । रौा भिवि पशवः सवकम स ु ॥ ०२६ ॥

७०६ दानधम पव

जिह दैाह परुलैकांाय मानद ॥ ०२६ ॥

स तथोथेुा िवुं कृा शरोमम ।्शमिं तथा कृा पंु ववैतं यमम ् ॥ ०२७ ॥

वदेाृा धनःु सवा ां च सािविमुमाम ् ॥ ०२७ ॥

दवेाथवरं कृा िविनयु च सवशः ।िपव णा िशने तने तािन िबभदे सः ॥ ०२८ ॥

शरणेािदवणन कालािसमतजेसा ।तऽेसरुाः सपरुा दधा ेण भारत ॥ ०२९ ॥

तं चवैागतं ा बालं पिशखं पनुः ।उमा िजासमाना व ै कोऽयिमवीदा ॥ ०३० ॥

असयूत श वणे हिरतः ।सवं यामास तं बां पिरघोपमम ् ॥ ०३१ ॥

न सबंबुिुधरे चनै ं दवेां भवुनेरम ।्सजापतयः सव तिमुुरीरे ॥ ०३२ ॥

ततो ााथ भगवाा तमिमतौजसम ।्अयं े इित ाा ववे तममुापितम ् ॥ ०३३ ॥

ततः सादयामासुमां ं च त े सरुाः ।बभवू स तदा बाब लहयु था परुा ॥ ०३४ ॥

स चािप ाणो भूा वा सा नाम वीय वान ।्ारवां मम गहृे िचरं कालमपुावसत ् ॥ ०३५ ॥

अाय १४६ ७०७

िवकारायेु सबुम वेमिन ।तानदुारतया चाहममं त ःसहम ् ॥ ०३६ ॥

स दवेे वायु सोऽिनौ स च िवतुः ।स चमाः स चशेानः स सयू वण सः ॥ ०३७ ॥

स कालः सोऽको मृःु स तमो राहािन च ।मासाध मासा ऋतवः संे सवंर सः ॥ ०३८ ॥

स धाता स िवधाता च िवकमा स सव िवत ।्नािण िदशवै िदशोऽथ हाथा ॥ ०३९ ॥

िवमिूत रमयेाा भगवानिमतिुतः ॥ ०३९ ॥

एकधा च िधा चवै बधा च स एव च ।शतधा सहधा चवै तथा शतसहधा ॥ ०४० ॥

ईशः स महादवेो भयू भगवानतः ।न िह शा गणुा वुमिप वष शतरैिप ॥ ०४१ ॥

अाय १४६वासदुवे उवाच ॥

यिुधिर महाबाहो महाभायं महानः ।ाय बपाय बनाे िनबोध मे ॥ ००१ ॥

७०८ दानधम पव

वदिं महादवें तथा ाण ुं महेरम ।्एकां कं चवै िवपं िशवं तथा ॥ ००२ ॥

े तनू त दवे वदेा ाणा िवः ।घोरामां िशवामां त े तनू बधा पनुः ॥ ००३ ॥

उा घोरा तनयूा सोऽििव ु भारः ।िशवा सौा च या त धमापोऽथ चमाः ॥ ००४ ॥

आनोऽध त ु तािते भरतष भ ।चय चरषे िशवा या तनुथा ॥ ००५ ॥

या घोरतमा मिूत ज गहंरत े तया ।ईराहा महेर इित तृः ॥ ००६ ॥

यिदहित यीो यो यतापवान ।्मासंशोिणतमादो यतो उते ॥ ००७ ॥

दवेानां समुहा या िवषयो महान ।्य िवं महाित महादवेतः तृः ॥ ००८ ॥

समधेयित यिं सवा था वकम िभः ।िशविमनुाणां तादषे िशवः तृः ॥ ००९ ॥

दहू ितो य ाणोिः िित यत ।्िरिल यिं तााणिुरित तृः ॥ ०१० ॥

यद बधा पं भतूं भं भवथा ।ावरं जमं चवै बपतः तृः ॥ ०११ ॥

धूं पं च य धजू टीत उते ।

अाय १४६ ७०९

िवे दवेा यििपतः तृः ॥ ०१२ ॥

सहाोऽयतुाो वा सव तोिमयोऽिप वा ।चषुः भवजेो नाोऽथा चषुाम ् ॥ ०१३ ॥

सवथा यशूाित तै यमते पनुः ।तषेामिधपितय ताशपुितः तृः ॥ ०१४ ॥

िनने चयण िलम यदा ितम ।्महय लोका महेर इित तृः ॥ ०१५ ॥

िवहं पजूयेो व ै िलं वािप महानः ।िलं पजूियता िनं महत ियमतु े ॥ ०१६ ॥

ऋषयािप दवेा गवा रसथा ।िलमवेाच यि य समाितम ् ॥ ०१७ ॥

पूमान े ततिोदते स महेरः ।सखुं ददाित ीताा भानां भवलः ॥ ०१८ ॥

एष एव मशानषे ु दवेो वसित िनशः ।यजे तं जना वीरानिनषिेवणम ् ॥ ०१९ ॥

िवषमः शरीरषे ु स मृःु ािणनािमह ।स च वायःु शरीरषे ु ाणोऽपानः शरीिरणाम ् ॥ ०२० ॥

त घोरािण पािण दीािन च बिन च ।लोके या पूे िवाािन िवब ुधाः ॥ ०२१ ॥

नामधयेािन वदेषे ु ब यथाथ तः ।िने महा िवभुामिभथा ॥ ०२२ ॥

७१० दानधम पव

वदे े चा िविव ाः शतीयमुमम ।्ासादनरं यापुानं महानः ॥ ०२३ ॥

दाता सव लोकानां िवं चाुते महत ।्ेभतूं वदनें ाणा ऋषयोऽपरे ॥ ०२४ ॥

थमो षे दवेानां मखुादिरजायत ।हबै िवधःै ाणांानुजृिप ॥ ०२५ ॥

स मोचयित पुयाा शरयः शरणागतान ।्आयरुारोयमैय िवं कामां पुलान ् ॥ ०२६ ॥

स ददाित मनुेः स एवािपत े पनुः ।शािदष ुच दवेषे ु त चैय मुत े ॥ ०२७ ॥

स एवािधको िनं लैो शभुाशभु े ।ऐया वै कामानामीरः पनुते ॥ ०२८ ॥

महेर लोकानां महतामीर सः ।बिभिव िवध ैपिैव ं ािमदं जगत ् ॥ ०२९ ॥

त दवे यं समेु वडवामखुम ् ॥ ०२९ ॥

धमिनण यः ७११

धमिनण यः

अाय १४७वशैपंायन उवाच ॥

इुवित वां त ु कृे दवेिकनन े ।भीं शातंनवं भयूः पय पृिुधिरः ॥ ००१ ॥

िनण य े वा महाबुे सव धम भतृां वर ।मागमो विेत िकं तयोः कारणं भवते ् ॥ ००२ ॥

भी उवाच ॥

ना सशंयः कििदित मे वत त े मितः ।ण ु वािम त े ा समनपुृिस ॥ ००३ ॥

सशंयः सगुमो राजिण य ग मः ।ं तुमनं िह य सशंयदशनम ् ॥ ००४ ॥

ं कारणं ं हतेकुाः ामािननः ।नाीवें वि सं सशंयमवे च ॥ ००५ ॥

तदयंु वि बालाः पिडतमािननः ॥ ००५ ॥

अथ चेसे चकंै कारणं िकं भविेदित ।शं दीघण कालेन येुनातितने च ॥ ००६ ॥

ाणयाामनकेां च कयानने भारत ॥ ००६ ॥

तरणेवै नाने शं ते ु कारणम ।्

७१२ दानधम पव

हतेनूाममासा िवपलंु ानमुमम ् ॥ ००७ ॥

ोितः सव लोक िवपलंु ितपते ॥ ००७ ॥

तनेागमनं राजेगमनं तथा ।अामिनबं च वाचः सपंिरवज नम ् ॥ ००८ ॥

यिुधिर उवाच ॥

ं लोकतः िसं लोकाागमपवू काः ।िशाचारो बिवधो िूह ते िपतामह ॥ ००९ ॥

भी उवाच ॥

धम ियमाण बलविरािभः ।संा यरैिप कृता कालेन पिरिभते ॥ ०१० ॥

अधमा धम पणे तणृःै कूपा इवावतृाः ।ततिैभ त े वृं ण ु चवै यिुधिर ॥ ०११ ॥

अवृा य े च िभि तुागपरायणाः ।धम िविेषणो मा इुषे ुसशंयः ॥ ०१२ ॥

अतृुसाधनूां य एवागमबुयः ।परिमवे सतंुाानपुा च पृ च ॥ ०१३ ॥

कामाथ पृतः कृा लोभमोहानसुािरणौ ।धम इवे सबंुाानपुा च पृ च ॥ ०१४ ॥

न तषेां िभते वृं याायकमिभः ।आचारः कारणं चवै धम वै यं पनुः ॥ ०१५ ॥

अाय १४७ ७१३

यिुधिर उवाच ॥

पनुरवेहे म े बिुः सशंय े पिरमुत े ।अपारे माग माण परं तीरमपयतः ॥ ०१६ ॥

वदेाः माचारः माणं तयं यिद ।पथृं लते चषैां धम कैयं कथम ् ॥ ०१७ ॥

भी उवाच ॥

धम ियमाण बलविरािभः ।यवें मसे राजिंधा धम िवचारणा ॥ ०१८ ॥

एक एविेत जानीिह िधा त दशनम ।्पथृे चवै मे बिुयाणामिप व ै तथा ॥ ०१९ ॥

उो माग याणां च तथवै समाचर ।िजासा त ु न कत ा धम पिरतकणात ् ॥ ०२० ॥

सदवै भरते मा त े भदू सशंयः ।अो जड इवाशो यवीिम तदाचर ॥ ०२१ ॥

अिहंसा समोधो दानमतेतुयम ।्अजातशो सवे धम एष सनातनः ॥ ०२२ ॥

ाणषे ु च विृया िपतपृतैामहोिचता ।तामिेह महाबाहो ग तै े िह दिेशकाः ॥ ०२३ ॥

माणममाणं व ै यः कुया दबधुो नरः ।न स माणतामह िववादजननो िह सः ॥ ०२४ ॥

७१४ दानधम पव

ाणानवे सवे सृ बम च ।एतेवे िमे लोकाः कृा इित िनबोध तान ् ॥ ०२५ ॥

अाय १४८यिुधिर उवाच ॥

ये च धम मसयूि ये चनै ं पय ुपासत े ।वीत ु भगवानते ते गि ताशाः ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

रजसा तमसा चवै समवीण चतेसः ।नरकं ितपे धम िविेषणो नराः ॥ ००२ ॥

ये त ु धम महाराज सततं पय ुपासत े ।साज वपराः से व ैग भजुो नराः ॥ ००३ ॥

धम एव रितषेामाचायपासनावते ।्दवेलोकं पे य े धम पय ुपासत े ॥ ००४ ॥

मनुा यिद वा दवेाः शरीरमपुता व ै ।धिम णः सखुमधेे लोभषेिवविज ताः ॥ ००५ ॥

थमं णः पुं धम माम नीिषणः ।धिम णः पय ुपासे फलं पिमवाशयः ॥ ००६ ॥

अाय १४८ ७१५

यिुधिर उवाच ॥

असतां कीशं पं साधवः िकं च कुव त े ।वीत ु म े भवानतेोऽस कीशाः ॥ ००७ ॥

भी उवाच ॥

राचारा ध षा म ुखाासाधवः ।साधवः शीलसपंाः िशाचार लणम ् ॥ ००८ ॥

राजमाग गवां मे गोमे च धिम णः ।नोपसवेि राजे सग मूपरुीषयोः ॥ ००९ ॥

पानामशनं दा शषेमि साधवः ।न जि च भुाना न िनाापाणयः ॥ ०१० ॥

िचभानमुनाहं दवें गों चतुथम ।्ाणं धािम कं चैं त े कुव ि दिणम ् ॥ ०११ ॥

वृानां भारतानां ीणां बालातरु च ।ाणानां गवां राां पानं ददत े च त े ॥ ०१२ ॥

अितथीनां च सवषां ेाणां जन च ।तथा शरणकामानां गोा ाागतदः ॥ ०१३ ॥

सायं ातम नुाणामशनं दवेिनिम तम ।्नारा भोजनं मपुवासिविधिह सः ॥ ०१४ ॥

होमकाले यथा विः कालमवे तीते ।ऋतकुाले तथा नारी ऋतमुवे तीते ॥ ०१५ ॥

७१६ दानधम पव

न चाां गते यु चय िह ततृम ् ॥ ०१५ ॥

अमतृं ाणा गाव इतेयमकेतः ।ताोाणं िनमच यते यथािविध ॥ ०१६ ॥

यजषुा सृंतं मासंमपुभु ित ।पृमासं ं वथृामासं ं पुमासं ं च तमम ् ॥ ०१७ ॥

दशेे परदशे े वाितिथं नोपवासयते ।्कम व ै सफलं कृा गुणां ितपादयते ् ॥ ०१८ ॥

गु आसनं दयेमिभवाािभपू च ।गुन वध ेआयषुा यशसा िया ॥ ०१९ ॥

वृााितवदेात ु न च संषेयदेिप ।नासीनः ाितेवेमायरु न िरते ॥ ०२० ॥

न नामीते नार न िवाुषानिप ।मथैनु ं सततं गुमाहारं च समाचरते ् ॥ ०२१ ॥

तीथा नां गरुवीथ शचुीनां दयं शिुच ।दशनानां परं ान ं सतंोषः परमं सखुम ् ॥ ०२२ ॥

सायं ात वृानां णयुाुला िगरः ।तुमाोित िह नरः सततं वृसवेया ॥ ०२३ ॥

ााये भोजन े चवै दिणं पािणमुरते ।्येानसी िनिमियाणां च िवमम ् ॥ ०२४ ॥

सृंतं पायसं िनं यवागूं कृसरं हिवः ।अकाः िपतदृवैा वृानामिभपजूनम ् ॥ ०२५ ॥

अाय १४८ ७१७

मकुम िण मं तुानामिभननम ।्ािधतानां च सवषामायषुः ितननम ् ॥ ०२६ ॥

न जात ु िमित यूादापोऽिप महरम ।्ारो वा वधो विेत िवु न िविशते ॥ ०२७ ॥

अवराणां समानानां िशाणां च समाचरते ् ॥ ०२७ ॥

पापमाचते िनं दयं पापकिम णाम ।्ानपवू िवनयि गहूमाना महाजन े ॥ ०२८ ॥

ानपवू कृतं कम ादये साधवः ।न मां मनुाः पयि न मां पयि दवेताः ॥ ०२९ ॥

पापनेािभहतः पापः पापमवेािभजायते ॥ ०२९ ॥

यथा वाध ुिषको विृं दहेभदे े तीत े ।धमणािपिहतं पाप ं धम मवेािभवध यते ् ॥ ०३० ॥

यथा लवणमोिभरातुं िवलीयते ।ायिहतं पापं तथा सः णयित ॥ ०३१ ॥

ताापं न गहूते गहूमान ं िववध त े ।कृा त ु साधुायें त े तशमयतु ॥ ०३२ ॥

आशया सितं ं याले नोपभुते ।अे चतैपे िवयोग े त दिेहनः ॥ ०३३ ॥

मानसं सव भतूानां धम माम नीिषणः ।तावा िण भतूािन धम मवे समासते ॥ ०३४ ॥

७१८ दानधम पव

एक एव चरेम न धम िजको भवते ।्धम वािणजका ते े य े धम मपुभुत े ॥ ०३५ ॥

अचवेानदने सवेतेामायया गुन ।्िनिधं िनदाारं यााथ दानशितम ् ॥ ०३६ ॥

यिुधिरः

अाय १४९यिुधिर उवाच ॥

नाभागधयेः ाोित धनं सबुलवानिप ।भागधयेाितथा ृशो बाल िवित ॥ ००१ ॥

नालाभकाले लभते यऽेिप कृत े सित ।लाभकालेऽयने लभते िवपलंु धनम ् ॥ ००२ ॥

कृतयाफलावै ये शतशो नराः ॥ ००२ ॥

यिद यो भवे ः स सव फलमायुात ।्नालं चोपलते नणृां भरतसम ॥ ००३ ॥

यदा यं कृतवायते फलो नरः ।माग यशतरैथा नमागापरः सखुी ॥ ००४ ॥

अाय १४९ ७१९

अकाय मसकृृा ये धना नराः ।धनयुाधमा ये चापरे जनाः ॥ ००५ ॥

अधी नीितं या नीितयुो न यते ।अनिभ सािचं गिमतः केन हतेनुा ॥ ००६ ॥

िवायुो िव धनवाग तथा ॥ ००६ ॥

यिद िवामपुाि नरः सखुमवायुात ।्न िवािया हीन ं वृथ मपुसंयते ् ॥ ००७ ॥

यथा िपपासां जयित पुषः ा व ै जलम ।्ाथ िवयावेमिवां जहेरः ॥ ००८ ॥

नााकालो ियते िवः शरशतरैिप ।तणृाणेािप संृः ाकालो न जीवित ॥ ००९ ॥

भी उवाच ॥

ईहमानः समारािद नासादयेनम ।्उं तपः समारोहे नुं रोहित ॥ ०१० ॥

दानने भोगी भवित मधेावी वृसवेया ।अिहंसया च दीघा यिुरित ाम नीिषणः ॥ ०११ ॥

ताा याचते पजूयेािम कानिप ।ाभाषी ियकृः सवसािविहंसकः ॥ ०१२ ॥

यदा माणभवः भाव सखुासखु े ।मशकीटिपपीलानां िरो भव यिुधिर ॥ ०१३ ॥

७२० दानधम पव

धमसशंयः

अाय १५०भी उवाच ॥

काय त े य ियते सास कृतं ततः ।तासीत सृा असृा न िवसते ् ॥ ००१ ॥

काल एवा कालेन िनहानुहौ ददत ।्बिुमािवय भतूानां धमा थष ु वत त े ॥ ००२ ॥

यदा भवेिुध ा चाथ दिश नी ।तदासीत धमा ाढबिुन िवसते ् ॥ ००३ ॥

एतावामतेि भतूानां ालणम ।्कालयुोऽभुयिवषेमथ समाचरते ् ॥ ००४ ॥

यथा पुितैया ः पजूये नरा नरान ।्एवमवेानाानं पजूयीह धािम काः ॥ ००५ ॥

न धमतया धम दाालः कथन ।तािशुमाानं जानीयाम चािरणम ् ॥ ००६ ॥

मुसमथ िह लिमव पावकम ।्अधमः सततो धम कालेन पिररितम ् ॥ ००७ ॥

वशंानकुीत नम ् ७२१

काया वतेौ िह कालेन धम िह िवजयावहः ।याणामिप लोकानामालोककरणो भवते ् ॥ ००८ ॥

त कियेाो गहृीवै करे नरम ।्उमानः स धमण धम बभयले ॥ ००९ ॥

वशंानकुीत नम ्

अाय १५१यिुधिर उवाच ॥

िकं येः पुषहे िकं कुव खुमधेत े ।िवपाा च भवेेन िकं वा कषनाशनम ् ॥ ००१ ॥

भी उवाच ॥

अयं दवैतवशंो व ै ऋिषवशंसमितः ।िसंं पिठतः पु कषापहरः परः ॥ ००२ ॥

दवेासरुगुदवः सव भतूनमृतः ।अिचोऽथािनदयः सव ाणो योिनजः ॥ ००३ ॥

िपतामहो जगाथः सािवी णः सती ।वदेभरूथ कता च िवनुा रायणः भःु ॥ ००४ ॥

उमापितिव पाः ः सनेापितथा ।

७२२ दानधम पव

िवशाखो तभुवायुािदौ भाकरौ ॥ ००५ ॥

शः शचीपितदवो यमो धमूोण या सह ।वणः सह गौया च सह ऋा धनेरः ॥ ००६ ॥

सौा गौः सरुिभदवी िववा महानिृषः ।षालः सागरो गा वोऽथ मणाः ॥ ००७ ॥

वालिखापःिसाः कृपैायनथा ।नारदः पव तवै िवावसहुहाः ॥ ००८ ॥

तुिसने दवेत िवतुः ।दवेका महाभागा िदाारसां गणाः ॥ ००९ ॥

उवशी मनेका रा िमकेशी अलषुा ।िवाची च घतृाची च पचडूा ितलोमा ॥ ०१० ॥

आिदा वसवो ाः सािनः िपतरोऽिप च ।धम ः सं तपो दीा वसायः िपतामहः ॥ ०११ ॥

शवय िदवसावै मारीचः कयपथा ।शुो बहृितभमो बधुो राः शनैरः ॥ ०१२ ॥

नायतृववै मासाः संाः सवराः ।वनैतयेाः समुा कुजाः पगाथा ॥ ०१३ ॥

शतू िवपाशा च चभागा सरती ।िसु दिेवका चवै पुरं तीथ मवे च ॥ ०१४ ॥

गा महानदी चवै किपला नम दा तथा ।कनुा च िवशा च करतोयावुािहनी ॥ ०१५ ॥

अाय १५१ ७२३

सरयगू डकी चवै लोिह महानदः ।तााणा वेवती पणा शा गौतमी तथा ॥ ०१६ ॥

गोदावरी च वेणा च कृवणेा तथािजा ।षती च कावरेी वमु ािकनी तथा ॥ ०१७ ॥

यागं च भासं च पुयं निैमषमवे च ।त िवेरानं य तिमलं सरः ॥ ०१८ ॥

पुयतीथ किललं कुें कीित तम ।्िसूमं तपोदान ं जमूाग मथािप च ॥ ०१९ ॥

िहरवती िवता च तथवैेमुती नदी ।वदेिृतवदिसनी मलवासा निप ॥ ०२० ॥

भिूमभागाथा पुया गाारमथािप च ।ऋिषकुाथा मेा नदी िचपथा तथा ॥ ०२१ ॥

कौिशकी यमनुा सीता तथा चम वती नदी ।नदी भीमरथी चवै बादा च महानदी ॥ ०२२ ॥

महेवाणी ििदवा नीिलका च सरती ॥ ०२२ ॥

ना चापरना च तथा तीथ महादम ।्गयाथ फतुीथ च धमा रयं सरुवैृ तम ् ॥ ०२३ ॥

तथा दवेनदी पुया सर िनिम तम ।्पुयं िलोकिवातं सव पापहरं िशवम ् ॥ ०२४ ॥

िहमवावतवै िदौषिधसमितः ।

७२४ दानधम पव

िवो धातिुविचाीथ वानौषधाितः ॥ ०२५ ॥

मेम हेो मलयः ते रजतािचतः ।वारो नीलो िनषधो दरथा ॥ ०२६ ॥

िचकूटोऽनाभ पवतो गमादनः ।पुयः सोमिगिरवै तथवैाे महीधराः ॥ ०२७ ॥

िदश िविदशवै िितः सव महीहाः ॥ ०२७ ॥

िवदेवेा नभवै नािण हाथा ।पा ु वः सततं दवेाः कीित ताकीित ता मया ॥ ०२८ ॥

कीत यानो नरो तेाुते सव िकिषःै ।वुं ितनं मुते सव तो भयात ् ॥ ०२९ ॥

सवसरपापेो दवेतावनकः ॥ ०२९ ॥

दवेतानरं िवांपःिसांपोिधकान ।्कीित ताीत ियािम सवपापमोचनान ् ॥ ०३० ॥

यवीतोऽथ रै कीवानौिशजथा ।भृविराथा कवो मधेाितिथरथ भःु ॥ ०३१ ॥

बह च गणुसपंः ाच िदशमपुािताः ॥ ०३१ ॥

भां िदशं महाभागा उचुःु मचुुथा ।ममुचुु महाभागः ाये वीय वान ् ॥ ०३२ ॥

िमावणयोः पुथागः तापवान ।्ढायुोबा िवतुाविृषसमौ ॥ ०३३ ॥

अाय १५१ ७२५

पिमां िदशमाि य एधे िनबोध तान ।्उषःु सह सोदयः पिराध वीय वान ् ॥ ०३४ ॥

ऋिषदघ तमावै गौतमः कयपथा ।एकत ितवै ितवै महष यः ॥ ०३५ ॥

अःे पु धमा ा तथा सारतः भःु ॥ ०३५ ॥

उरां िदशमाि य एधे िनबोध तान ।्अिव िसः शि पाराशय वीय वान ् ॥ ०३६ ॥

िवािमो भराजो जमदिथवै च ।ऋचीकपौो राम ऋिषरौालिकथा ॥ ०३७ ॥

तेकेतःु कोहल िवपलुो दवेलथा ।दवेशमा च धौ हिकायप एव च ॥ ०३८ ॥

लोमशो नािचकेत लोमहष ण एव च ।ऋिषवावै भाग ववनथा ॥ ०३९ ॥

एष व ै समवाये ऋिषदवेसमितः ।आः कीित तो राजवपापमोचनः ॥ ०४० ॥

नगृो ययाितन षो यः पू वीय वान ।्धुमुारो िदलीप सगर तापवान ् ॥ ०४१ ॥

कृशाो यौवना िचाः सवांथा ।ःषो भरतवै चवत महायशाः ॥ ०४२ ॥

यवनो जनकवै तथा ढरथो नपृः ।

७२६ दानधम पव

रघनु रवरवै तथा दशरथो नपृः ॥ ०४३ ॥

रामो रासहा वीरः शशिबभ गीरथः ।हिरो म जुजा िवसिेवता ॥ ०४४ ॥

महोदयो लक ऐलवै नरािधपः ।करंधमो नरेः कोर नरािधपः ॥ ०४५ ॥

दोऽरीषः कुकुरो रवत महायशाः ।मचुकुु राजिष िम भानःु ियरः ॥ ०४६ ॥

सदुथा राजा तेो राजिष समः ।महािभष िवातो िनिमराजथाकः ॥ ०४७ ॥

आयःु पु राजिष ः कयेु नरािधपः ।िशिबरौशीनरवै गयवै नरािधपः ॥ ०४८ ॥

तदनो िदवोदासः सौदासः कोसलेरः ।ऐलो नल राजिष म नुवै जापितः ॥ ०४९ ॥

हिव पषृ तीपः शतंनुथा ।कसने राजिष य चाे नानकुीित ताः ॥ ०५० ॥

मा िवं मा च मे पापं मा च मे पिरपिनः ।वुो जयो मे िनं ार च परा गितः ॥ ०५१ ॥

यिुधिरितयाणम ् ७२७

यिुधिरितयाणम ्

अाय १५२वशैपंायन उवाच ॥

तूभतू े तदा भीे पटे िचिमवािप तम ।्मुत िमव च ाा ासः सवतीसतुः ॥ ००१ ॥

नपृं शयान ं गाेयिमदमाह वचदा ॥ ००१ ॥

राजकृितमापः कुराजो यिुधिरः ।सिहतो ातिृभः सवः पािथ वैानयुाियिभः ॥ ००२ ॥

उपाे ां नरा सह कृने धीमता ।तिममं परुयानाय मनुातमुहिस ॥ ००३ ॥

एवमुो भगवता ासने पिृथवीपितः ।यिुधिरं सहामामनजुे नदीसतुः ॥ ००४ ॥

उवाच चनै ं मधरंु ततः शातंनवो नपृः ।िवश परंु राजते ु त े मानसो रः ॥ ००५ ॥

यज िविवधयै बै ःै ादिणःै ।ययाितिरव राजे ादमपरुःसरः ॥ ००६ ॥

धमरतः पाथ िपतॄवेां तप य ।येसा योसे चवै ते ु त े मानसो रः ॥ ००७ ॥

रय जाः सवा ः कृतीः पिरसाय ।सुदः फलसाररैच य यथाहतः ॥ ००८ ॥

७२८ भीगा रोहणपव

अन ुां तात जीव ु िमािण सुदथा ।चैान े ितं वृं फलविमव िजाः ॥ ००९ ॥

आगं च भवता समये मम पािथ व ।िविनवृ े िदनकरे वृ े चोरायणे ॥ ०१० ॥

तथेुा त ु कौयेः सोऽिभवा िपतामहम ।्ययौ सपरीवारो नगरं नागसायम ् ॥ ०११ ॥

धतृरां परुृ गाार च पितताम ।्सह तैिषिभः सवा तिृभः केशवने च ॥ ०१२ ॥

पौरजानपदैवै मिवृै पािथ वः ।िववशे कुे परंु वारणसायम ् ॥ ०१३ ॥

भीगा रोहणपव

भीगा नुा

अाय १५३वशैपंायन उवाच ॥

ततः कुीसतुो राजा पौरजानपदं जनम ।्पजूिया यथाायमनजुे गहृाित ॥ ००१ ॥

अाय १५३ ७२९

सायामास नारी हतवीरा हतेराः ।िवपलुरैथ दानै तदा पाडुसतुो नपृः ॥ ००२ ॥

सोऽिभिषो महााः ा रां यिुधिरः ।अवा नरेः सवा ः कृतीदा ॥ ००३ ॥

िजेो बलमुेो नगैमे सवशः ।ितगृािशषो मुादा धम भतृां वरः ॥ ००४ ॥

उिषा शवरीः ीमााशगरोमे ।समयं कौरवा सार पुषष भः ॥ ००५ ॥

स िनय यौ गजपरुााजकैः पिरवािरतः ।ा िनवृमािदं वृं चोरायणम ् ॥ ००६ ॥

घतृं मां च गां ौमािण च यिुधिरः ।चनागमुािन तथा कालागिण च ॥ ००७ ॥

ा पवू कौयेो भीससंाधनाय व ै ।माािन च महाहा िण रािन िविवधािन च ॥ ००८ ॥

धतृरां परुृ गाार च यशिनीम ।्मातरं च पथृां धीमाातॄं पुषष भः ॥ ००९ ॥

जनाद ननेानगुतो िवरणे च धीमता ।ययुुनुा च कौरो ययुधुानने चािभभो ॥ ०१० ॥

महता राजभोयने पिरबहण सवंतृः ।यूमानो महाराज भीाीननुजन ् ॥ ०११ ॥

िनाम परुााथा दवेपितथा ।

७३० भीगा रोहणपव

आससाद कुे े ततः शातंनवं नपृम ् ॥ ०१२ ॥

उपामानं ासने पाराशयण धीमता ।नारदने च राजष दवेलेनािसतने च ॥ ०१३ ॥

हतिशनैृ पैानैा नादशेसमागतःै ।रििभ महाानं रमाणं समतः ॥ ०१४ ॥

शयानं वीरशयन े ददश नपृिततः ।ततो रथादवारोहातिृभः सह धम राट ् ॥ ०१५ ॥

अिभवााथ कौयेः िपतामहमिरंदमम ।्पैायनादीिां तै िभनितः ॥ ०१६ ॥

ऋििकै ातिृभ सहातुः ।आसा शरतमिृषिभः पिरवािरतम ् ॥ ०१७ ॥

अवीरतें धम राजो यिुधिरः ।ातिृभः सह कौर शयान ं िनगासतुम ् ॥ ०१८ ॥

यिुधिरोऽहं नपृत े नमे जावीसतु ।णोिष चेहाबाहो िूह िकं करवािण त े ॥ ०१९ ॥

ाोऽि समये राजीनादाय त े िवभो ।आचाया ाणावै ऋिजो ातर मे ॥ ०२० ॥

पु ते महातजेा धतृराो जनेरः ।उपितः सहामाो वासदुवे वीय वान ् ॥ ०२१ ॥

हतिशा राजानः सव च कुजालाः ।ताय कुशा ल समुीलय लोचन े ॥ ०२२ ॥

अाय १५३ ७३१

यहे िकितं तव ािपतं मया ।यथों भवता काले सव मवे च तृतम ् ॥ ०२३ ॥

एवमुु गाेयः कुीपुणे धीमता ।ददश भारतावा ितापंिरवाय तम ् ॥ ०२४ ॥

ततलविलभः गृ िवपलंु भजुम ।्ओघमघेनो वामी काले वचनमवीत ् ॥ ०२५ ॥

िदा ाोऽिस कौये सहामाो यिुधिर ।पिरवृो िह भगवाहाशंिुदवाकरः ॥ ०२६ ॥

अपाशतं राः शयाना मे गताः ।शरषे ु िनिशताषे ु यथा वष शतं तथा ॥ ०२७ ॥

माघोऽयं समनुाो मासः पुयो यिुधिर ।िभागशषेः पोऽयं शुो भिवतमुहित ॥ ०२८ ॥

एवमुा त ु गाेयो धम पुं यिुधिरम ।्धतृरामथाम काले वचनमवीत ् ॥ ०२९ ॥

राजििदतधमऽिस सिुनणताथ सशंयः ।बतुा िह त े िवा बहवः पय ुपािसताः ॥ ०३० ॥

वदेशाािण सवा िण धमा मनजुेर ।वदेां चतरुः सााििखलेनावबुस े ॥ ०३१ ॥

न शोिचतं कौर भिवतं िह तथा ।तुं दवेरहं त े कृपैायनादिप ॥ ०३२ ॥

७३२ भीगा रोहणपव

यथा पाडोः सतुा राजंथवै तव धम तः ।ताालय ितो धम गुशुषूण े रतान ् ॥ ०३३ ॥

धमराजो िह शुाा िनदशे े ाते तव ।आनशृंपरं ने ं जानािम गुवलम ् ॥ ०३४ ॥

तव पुा राानः ोधलोभपरायणाः ।ईा िभभतूा वृ ाा शोिचतमुहिस ॥ ०३५ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

एतावा वचनं धतृरां मनीिषणम ।्वासदुवें महाबामभाषत कौरवः ॥ ०३६ ॥

भगववेदवेशे सरुासरुनमृत ।ििवम नमऽेुशचगदाधर ॥ ०३७ ॥

अनजुानीिह मां कृ वकुैठ पुषोम ।रा ते पाडवयेा भवाषेां परायणम ् ॥ ०३८ ॥

उवानि ब ुिं मं यधनं परुा ।यतः कृतो धम यतो धम तो जयः ॥ ०३९ ॥

वासदुवेने तीथन पु सशंा पाडवःै ।सधंान परः कालविेत च पनुः पनुः ॥ ०४० ॥

न च मे तचो मढूः कृतवा समुधीः ।घातियहे पिृथव ततः स िनधनं गतः ॥ ०४१ ॥

ां च जानाहं वीर परुाणमिृषसमम ।्नरणे सिहतं दवें बदया सिुचरोिषतम ् ॥ ०४२ ॥

अाय १५३ ७३३

तथा मे नारदः ाह ास समुहातपाः ।नरनारायणावतेौ सभंतूौ मनजुिेित ॥ ०४३ ॥

वासदुवे उवाच ॥

अनजुानािम भी ां वसनूािुह पािथ व ।न तऽेि विृजनं िकिया ं महातु े ॥ ०४४ ॥

िपतभृोऽिस राजष माक डये इवापरः ।तने मृुव वशे ितो भृ इवानतः ॥ ०४५ ॥

वशैपंायन उवाच ॥

एवमुु गाेयः पाडवािनदमवीत ।्धतृरामखुांािप सवा सुदथा ॥ ०४६ ॥

ाणानुिुमािम तानुातमुहथ ।से यिततं वः सं िह परमं बलम ् ॥ ०४७ ॥

आनशृंपरभैा ं सदवै िनयतािभः ।यधै म शीलै तपोनीै भारत ॥ ०४८ ॥

इुा सुदः सवा पंिर चवै ह ।पनुरवेावीीमािुधिरिमदं वचः ॥ ०४९ ॥

ाणावै त े िनं ाावै िवशषेतः ।आचाया ऋिजवै पजूनीया नरािधप ॥ ०५० ॥

७३४ भीगा रोहणपव

भीगगमनम ्

अाय १५४वशैपंायन उवाच ॥

एवमुा कुवा ीः शातंनवदा ।तू बभवू कौरः स मुत मिरंदम ॥ ००१ ॥

धारयामास चाानं धारणास ु यथामम ।्तोमगमाणाः सिंना महानः ॥ ००२ ॥

इदमाय मासी मे तषेां महानाम ।्युित गााणां स शतंनसुतुदा ॥ ००३ ॥

तिशं भवित योगयु त वै ॥ ००३ ॥

णने ेतां तषेां िवशः सोऽभवदा ।तं ा िविताः सव वासदुवेपरुोगमाः ॥ ००४ ॥

सह तमै ुिनिभः सवदा ासािदिभनृ प ॥ ००४ ॥

सिंनु तनेाा सवायतनषे ु व ै ।जगाम िभा मधूा न ं िदवमुपात च ॥ ००५ ॥

महोेव च भी मधू दशेानािधप ।िनःसृाकाशमािवय णनेारधीयत ॥ ००६ ॥

एवं स नपृशा ल नपृः शातंनवदा ।समयुत लोकैः भै रतानां कुलोहः ॥ ००७ ॥

अाय १५४ ७३५

ततादाय दािण गां िविवधान ।्िचतां चुम हाानः पाडवा िवरथा ॥ ००८ ॥

ययुुुािप कौरः ेकाितरऽेभवन ् ॥ ००८ ॥

यिुधिरु गाेयं िवर महामितः ।छादयामासतुभौ ौममैा ै कौरवम ् ॥ ००९ ॥

धारयामास ताथ ययुुुछमुमम ।्चामरजन े शु े भीमसनेाज ुनावभुौ ॥ ०१० ॥

उीष े पय गृीतां माीपुावभुौ तदा ॥ ०१० ॥

ियः कौरवनाथ भीं कुकुलोवम ।्तालवृापुादाय पय वीजमतः ॥ ०११ ॥

ततोऽ िविधवुः िपतमृधे ं महानः ।याजका जुवुािं जगःु सामािन सामगाः ॥ ०१२ ॥

ततनकाै तथा कालेयकैरिप ।कालागभिृतिभग ैोावचैथा ॥ ०१३ ॥

समवा गाेयं ा च ताशनम ।्अपसमकुव धतृरामखुा नपृाः ॥ ०१४ ॥

सृं च कुें गाेयं कुसमाः ।जमभुा गीरथीतीरमिृषजुं कुहाः ॥ ०१५ ॥

अनगुमाना ासने नारदनेािसतने च ।कृने भरतीिभय च पौराः समागताः ॥ ०१६ ॥

७३६ भीगा रोहणपव

उदकं चिरे चवै गाेय महानः ।िविधवियेाः स च सव जनदा ॥ ०१७ ॥

ततो भागीरथी दवेी तनयोदके कृत े ।उाय सिललााुदती शोकलालसा ॥ ०१८ ॥

पिरदवेयती त कौरवानभाषत ।िनबोधत यथावृमुमान ं मयानघाः ॥ ०१९ ॥

राजवृने सपंः यािभजनने च ।सता कुवृानां िपतभृो ढतः ॥ ०२० ॥

जामदने रामणे परुा यो न परािजतः ।िदरैमै हावीय ः स हतोऽ िशखिडना ॥ ०२१ ॥

अमसारमयं ननू ं दयं मम पािथ वाः ।अपयाः ियं पुं य दीय ित मऽे व ै ॥ ०२२ ॥

समतें पािथ वं ं कािशपयुा यवंरे ।िविजकैरथनेाजौ काा यो जहार ह ॥ ०२३ ॥

य नाि बले तुः पिृथामिप कन ।हतं िशखिडना ुा य दीय ित मे मनः ॥ ०२४ ॥

जामदः कुे े यिुध यने महाना ।पीिडतो नाितयने िनहतः स िशखिडना ॥ ०२५ ॥

एविंवधं ब तदा िवलप महानदीम ।्आासयामास तदा साा दामोदरो िवभःु ॥ ०२६ ॥

अाय १५४ ७३७

समािसिह भे ं मा शचुः शभुदशन े ।गतः स परमां िसिं तव पुो न सशंयः ॥ ०२७ ॥

वसरुषे महातजेाः शापदोषणे शोभन े ।मनुतामनुाो ननै ं शोिचतमुहिस ॥ ०२८ ॥

स एष धमण युमानो रणािजरे ।धनयने िनहतो नषै नुः िशखिडना ॥ ०२९ ॥

भीं िह कुशा लमुतषे ुं महारणे ।न शः सयंगु े ह ुं साादिप शततःु ॥ ०३० ॥

ने सतुुं गतः ग शभुानन े ।न शाः िुन ह ुं िह रणे तं सव दवेताः ॥ ०३१ ॥

ताा ं सिरेे शोच कुननम ।्वसनूषे गतो दिेव पुे िवरा भव ॥ ०३२ ॥

इुा सा त ु कृने ासने च सिररा ।ा शोकं महाराज ं वाय वततार ह ॥ ०३३ ॥

सृ ते तां सिरतं ततः कृमखुा नपृाः ।अनुाताया सव वत जनािधपाः ॥ ०३४ ॥

MahabharataEncoding : ISCIIElectronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,Pune, India, 1999http ://bombay.indology.info/mahabharata/statement.htmlfor further details

७३८ भीगा रोहणपव

Converted for devanagari output using xetex-itrans with sdvnmapping on July 23, 2013