EUSKARAREN EUSKARAREN INTRAHISTORIAINTRAHISTORIA

EUSKARAREN INTRAHISTORIAEUSKARAREN INTRAHISTORIA

LAU GALDEKIZUN KITZIKAGARRI ABIATZEKOLAU GALDEKIZUN KITZIKAGARRI ABIATZEKO

1)1)Estatu errepresoreak eraman du euskara Estatu errepresoreak eraman du euskara hondamendirahondamendira

2)2) Irakaskuntza izan da politika horren laginik Irakaskuntza izan da politika horren laginik handienahandiena

3)3)Zer eragin izan dute ideologiek euskararen Zer eragin izan dute ideologiek euskararen bilakaeran? Euskararen inguruko diskurtsoabilakaeran? Euskararen inguruko diskurtsoa

4)4)Ezer egin al du euskal hiztunak bere hizkuntzaren Ezer egin al du euskal hiztunak bere hizkuntzaren alde?alde?

1.- Estatu errepresoreak eraman du 1.- Estatu errepresoreak eraman du euskara hondamendiraeuskara hondamendira

Kokapen fisikoaren garrantziaKokapen fisikoaren garrantzia ErrekonkistaErrekonkista Amerika XV-XVI….mendeakAmerika XV-XVI….mendeak Borboiak XVIII. mendeaBorboiak XVIII. mendea KarlistaldiakKarlistaldiak Amerika berriroAmerika berriro Iraultza industriala (immigrazioa)Iraultza industriala (immigrazioa) Asimilazio berezkoa eta berariazkoaAsimilazio berezkoa eta berariazkoa

2.- Irakaskuntza Hegoaldean eta 2.- Irakaskuntza Hegoaldean eta Aintzinako Erregimenean: Aintzinako Erregimenean: euskararen hondamendia euskararen hondamendia eskolatik? eskolatik?

Euskara eskolan. Euskara eskolan. Estatu eskolen sorrera: Estatu eskolen sorrera: 1.771 Carlos IIIak maisuak izendatzen ditu. 1.771 Carlos IIIak maisuak izendatzen ditu. Moyano legea (1857) inflesio puntua.Moyano legea (1857) inflesio puntua.

Irakaskuntza Irakaskuntza IparraldeanIparraldean: apunte bat: apunte bat

Hizkuntza izuakHizkuntza izuak ezusteko ondorioa: sekularizazioa ezusteko ondorioa: sekularizazioa

Napoleon-ek unibertsitateei eman nahi die bulkada. Napoleon-ek unibertsitateei eman nahi die bulkada. Lizeoak sorraraziko ditu (1802)Lizeoak sorraraziko ditu (1802)

Etenak. XIX. mendea ezegonkorra alde guztietatik, Etenak. XIX. mendea ezegonkorra alde guztietatik, odoltsua eta gatazkatsua: 1870. urtea inflesio puntua.odoltsua eta gatazkatsua: 1870. urtea inflesio puntua.

Jules Ferry legea (1882): hizkuntza minorizatuentzako Jules Ferry legea (1882): hizkuntza minorizatuentzako ataka estua. Eskola aberkoia eta laikoa. ataka estua. Eskola aberkoia eta laikoa.

Irakaskuntza ebazpen moduraIrakaskuntza ebazpen modura Errepresioa eraginkorra?Errepresioa eraginkorra?

Euskara irakaskuntzan:Euskara irakaskuntzan: Eliza euskararen alde. Identifikazio Eliza euskararen alde. Identifikazio mesedegarria?mesedegarria?

Apaiza versus Apaiza versus hermano (ahermano (a))

Euskararen bide malkartsua:Euskararen bide malkartsua: sakristiatik eskolara ezin sakristiatik eskolara ezin ESKOLA PUBLIKOA versus ESKOLA PRIBATUA

Gainerako eskolak: udal eskolak eta diputazio eskolakudal eskolak eta diputazio eskolakEskola partikularrakEskola partikularrak

Matrikulazioa txikiaMatrikulazioa txikiaAbsentismoaAbsentismoaErrepresio handia Errepresio handia

HandiaHandiaEtortze handia Etortze handia Tolerantzia baina…Tolerantzia baina…

3.- Ideologiak eta euskara3.- Ideologiak eta euskara

XIX. –XX. mendea:XIX. –XX. mendea: Ideologiak eta euskaraIdeologiak eta euskara Frantziar Iraultzaren eragina: Tayllerand, Barère Frantziar Iraultzaren eragina: Tayllerand, Barère

eta Grégoireeta Grégoire Liberal-errepublikanoetatik, sozialisten Liberal-errepublikanoetatik, sozialisten

etorrerarainoetorreraraino Unamuno eta Gipuzkoa: 1901eko hitzaldiaren Unamuno eta Gipuzkoa: 1901eko hitzaldiaren

oihartzunaoihartzuna Karlismoa eta euskal nazionalismoaKarlismoa eta euskal nazionalismoa

Aurrekariak:Aurrekariak:Argien mendeko pentsamendua, Argien mendeko pentsamendua, Frantziar Iraultza (1)Frantziar Iraultza (1)

Zenbait pentsalari: Zenbait pentsalari: Rivarol, Talleyrand

Iraultza. Hasiera ona, jarraipen okerra: Iraultza. Hasiera ona, jarraipen okerra: Bouchette Bouchette diputatuadiputatua

Estatu bat > nazio bat > administrazio bat > hizkuntza Estatu bat > nazio bat > administrazio bat > hizkuntza bakar batbakar bat

1789ko iraultzaileak: 1789ko iraultzaileak: Barère, GrégoireBarère, Grégoire

Obsesio bat:Obsesio bat: hexagonoko hizkuntza eta errejioetako patois hexagonoko hizkuntza eta errejioetako patois direlakoak, Errepublikaren etsai diradirelakoak, Errepublikaren etsai dira

Frantziar Iraultza (2) Frantziar Iraultza (2) Hizkuntza izua: glotofagiarako bideaHizkuntza izua: glotofagiarako bidea

Bertrand Barère euskarari buruz (1794):

“Errepublikaren beste muturrean bada herri bat…(…) Baina apaizak dituzte eta apaizek hizkuntza baliatzen dute herria fanatizatzeko (…) ez dute frantses hizkuntza ezta Errepublikako legeen hizkuntza ere ezagutzen. (…) Halere, Errepublikaren alde emanak dira, hura defendatu baitute adorez Bidasoan barrena, baita gure eskuadretan ere”.

Frantses irakasle bat jar dadila estatuko herri bakoitzean, eta guri dagokionez, “Basses-Pyrénées-ko partean non hizkuntza arrotz bat mintzatzen den”.

Herri elkarteak bultzatu bitez: Errepublikaren lege eta dekretuak hitzez hitz herriari helarazteko; frantses hizkuntzaren ezagutza iritsi dadila herrixka urrunduenetaraino.

Frantziar iraultza (3)Frantziar iraultza (3)

Henry Grégoire apaiza eta bere rapport ospetsua (1794)

Paradoxa batetik abiatzen da: Frantsesa Europan nagusitzen ari eta etxean 30 patois?

2. paradoxa: hizkuntzaren aldetik Babelgo dorrean gaude, ostera, askatasunaren aldetik, nazioen vanguardia gara (!)

Askatasunaren hizkuntza erabat nagusitu behar da Frantzian

Bazter ditzagun itzulpenak, hizkera arrunt horiek ez baitaude gertu, eta ez dira gai.

Eskaera harrigarri bat Napoleon I.ariEskaera harrigarri bat Napoleon I.ari

Recherches sur le peuple primitif de L´Espagne; sur les révolutions de cette péninsule; sur les basques espagnols et françois (1811)

Dominique Joseph Garat (1749-1833): Napoleon I.ari eskaera bitxia: bi puntutan

1.-Departamenduak: De la réunion des basques espagnols et françois en deux ou trois départements de l´empire.

2.-Irakaskuntza: Eskola eta lizeoetan euskara irakats dadila

Zeren eta frantses eta espainol euskaldunek euren antzinako karakterra hizkuntzagatik gorde izan dute.

Bada, Napoleonen zerbitzura euskaldunak eraginkorrak izan daitezen, beharrezkoa dute euren hizkuntza bikaina lantzea. Horretarako eskolan ikasi behar dute: De l´enseignement de leur langue et dans leur lycées.

XIX. mendea: Tocqueville apur bat eta XIX. mendea: Tocqueville apur bat eta RenanRenan

Canadako esperientzia (1831): Bertako frantsesa maldan behera, ilustratuek ere muzin frantses hizkuntzari

Renan: Zer da nazio bat? (1882)

Nahasmendua: Arraza ez da hizkuntza.

Zinismoa: Frantziak ez du inoiz hizkuntz batasuna bilatu bortxazko bitartekoekin!

Kontraesankorra: Ez ote daiteke sentimendu edo pentsakera berdinak izan, gauza berdinak maitatu, hizkuntza diferenteak erabiliz? (Gure iparraldeko anai-arreben egoera). Elizanburu

Hizkuntza baino handiagoa den gauza bat: borondatea (Suiza).

Badirudi hizkuntzari eman nahi ez diona nazioari damaiola: Nazioa arima da, espirituzko printzipioa. Bi gauzak osatzen dute hura. Bata iraganean datza, bestea orainaldian.

XIX.–XX. mendea GipuzkoanXIX.–XX. mendea Gipuzkoan

Liberal-errepublikanoetatik sozialisten Liberal-errepublikanoetatik sozialisten etorreraraino: Unamunoren 1901eko hitzaldiaren etorreraraino: Unamunoren 1901eko hitzaldiaren oihartzuna Gipuzkoanoihartzuna Gipuzkoan

Karlismoa eta euskal nazionalismoaKarlismoa eta euskal nazionalismoa

Euskararen inguruko hiru diskurtso nagusiakEuskararen inguruko hiru diskurtso nagusiak

XX. mendeko euskalgintza 1936ra arte.XX. mendeko euskalgintza 1936ra arte.Nolako euskalgintzaNolako euskalgintza

Karlismotik euskal nazionalismora: aurrekariakKarlismotik euskal nazionalismora: aurrekariak

Nazionalismoa Gipuzkoan: EAJ eta EAENazionalismoa Gipuzkoan: EAJ eta EAE

Pizkundea:Pizkundea:

Euskararen aldeko mugimenduak: Euskal Esnaleak, EuskaltzaleakEuskararen aldeko mugimenduak: Euskal Esnaleak, Euskaltzaleak

Tempo politikoa ez da hizkuntzaren tempoaTempo politikoa ez da hizkuntzaren tempoa

Utopiaren bila: Euskeraren laguntzalleakUtopiaren bila: Euskeraren laguntzalleak

Lizardi eta Gurbindo: Lizardi eta Gurbindo: egunerokotasunezko eztabaida

4.-Zer egin du euskal hiztunak 4.-Zer egin du euskal hiztunak euskararen alde?euskararen alde?

TOPIKOETATIK INTRAHISTORIARATOPIKOETATIK INTRAHISTORIARA

Toki-Administrazioa eta euskaldun Toki-Administrazioa eta euskaldun elebakarraelebakarra

Euskararen eskakizuna: Autoestima eta Euskararen eskakizuna: Autoestima eta diskurtsoa diskurtsoa

Euskararen kontrako 1. diskurtsoakEuskararen kontrako 1. diskurtsoakAdibideak eta kontraesanak: euskaldunon Adibideak eta kontraesanak: euskaldunon nekrofilianekrofilia

Hizkuntz eskakizuna

Gipuzkoa eta Eibar: herri liberalak eta gainerakoak.

Desberdintasunak

Lekukotasunak: 1855tik 1936raino

Euskararen estatusa

Zenbait galdekizun haren historiaz

““Baña nik izkuntza larrekoa nai aunat Baña nik izkuntza larrekoa nai aunat noranaikoa”…(Lizardi 1929)noranaikoa”…(Lizardi 1929)

Egin dezagun horrela izan dadin nahiz eta….Egin dezagun horrela izan dadin nahiz eta….

Abbé Grégoire (1794): “patois eta hizkuntza errejionalek ezin Abbé Grégoire (1794): “patois eta hizkuntza errejionalek ezin dituzte Iraultzak ekarri dituen askatasun hitzak isla”dituzte Iraultzak ekarri dituen askatasun hitzak isla”

Unamuno: “ez euskarak ez katalanak balio dute kultur Unamuno: “ez euskarak ez katalanak balio dute kultur hizkuntza bezala” (1932)hizkuntza bezala” (1932)

Adolfo Suárez Espainiako presidentea: “ezinezkoa da kimika Adolfo Suárez Espainiako presidentea: “ezinezkoa da kimika nuklearra euskaraz irakastea”. (1976).nuklearra euskaraz irakastea”. (1976).

(...) “No cabe concebir otro destino para las pequeñas lenguas (...) “No cabe concebir otro destino para las pequeñas lenguas que el de los ríos de Manrique: el “se acabar y consumir”que el de los ríos de Manrique: el “se acabar y consumir” ((Nueva RevistaNueva Revista, 74, marzo-abril 2001, 184. or.) , 74, marzo-abril 2001, 184. or.)

Ad futurum: gogoetaAd futurum: gogoeta

Hiztun ideala:Hiztun ideala: metafora moduko bat: euskaltzalea: stand by-nmetafora moduko bat: euskaltzalea: stand by-n

Erdararena: berez dabilen motorra.Erdararena: berez dabilen motorra. Euskararen aldeko diskurtsoak, oro har, Euskararen aldeko diskurtsoak, oro har, euskaratikeuskaratik irten behar du irten behar du

Hizkuntzaren helburu Hizkuntzaren helburu finalistak balio al digu?finalistak balio al digu? Militantismoa, onuragarria?Militantismoa, onuragarria?

Irakaskuntzaren kalitatea: curriculumaren garrantziaIrakaskuntzaren kalitatea: curriculumaren garrantzia Idealismo antzuaIdealismo antzua Euskararen lorpenak: behin betikoakEuskararen lorpenak: behin betikoak

Disimetriak ekidinDisimetriak ekidin

Iritziak: hizkuntza ez erabiltzearen errua, norena ote?Iritziak: hizkuntza ez erabiltzearen errua, norena ote? Euskararen aldeko ekimenak, nolakoak?Euskararen aldeko ekimenak, nolakoak? Demografia euskararen kaltetan: hizkuntz ideologiaren garrantziaDemografia euskararen kaltetan: hizkuntz ideologiaren garrantzia

Zer da hizkuntza?Zer da hizkuntza?

Herder (Herder (1769): (1769): (VolksseeleVolksseele): ): Herriaren barne indar sortzailea eta berak Herriaren barne indar sortzailea eta berak

damaigun osotasun sentimendua.damaigun osotasun sentimendua.

Hizkuntzan herri baten adimena eta karakterra Hizkuntzan herri baten adimena eta karakterra markaturik daude. Herri baten espiritua markaturik daude. Herri baten espiritua hizkuntzaren baitan baino inon ez da nabaritzenhizkuntzaren baitan baino inon ez da nabaritzen. .

HumboldtHumboldt (1801) : (1801) : Hizkuntzak gizakiaren beste edozein produziok –bitez Hizkuntzak gizakiaren beste edozein produziok –bitez historia, ohiturak, usadioak, gertakariak – baino hobeto historia, ohiturak, usadioak, gertakariak – baino hobeto adierazten du nazio baten karakterra.adierazten du nazio baten karakterra.

Hizkuntza ez da jada esistitzen den zerbait Hizkuntza ez da jada esistitzen den zerbait ergon,ergon, ekimena ekimena baizik: baizik: energeiaenergeia. Hau da, hizkuntza sorkuntza da. Froga . Hau da, hizkuntza sorkuntza da. Froga enpirikoa: hizkuntza aldaketa da, hizkuntzaren izakera enpirikoa: hizkuntza aldaketa da, hizkuntzaren izakera sortzailearen froga hain zuzen (=Sprachwandel).sortzailearen froga hain zuzen (=Sprachwandel).

Gizaki bakoitzak berekin darama bere nazioa, bere garaia, bere Gizaki bakoitzak berekin darama bere nazioa, bere garaia, bere banakotasuna. banakotasuna.

Pentsamenduaren eta adierazpidearen arteko harremana dugu Pentsamenduaren eta adierazpidearen arteko harremana dugu hizkuntza.hizkuntza.

Nai aunat noranaikoa….Nai aunat noranaikoa….

EunoakEunoak (Eunos, Heunos): (Eunos, Heunos): Itxita dauden labrantzako lurrak. Itxita dauden labrantzako lurrak. (...) “Las tierras que están coteadas (cerradas) se llaman (...) “Las tierras que están coteadas (cerradas) se llaman eunoseunos”. 1462. urtea”. 1462. urtea

MacoaMacoa: : Mugarria. XV. mendean erruz ageri den berba honek Mugarria. XV. mendean erruz ageri den berba honek horixe esan nahi duela dirudi: (...) “que los dichos montes horixe esan nahi duela dirudi: (...) “que los dichos montes fasta las dichas fasta las dichas macoasmacoas e dende fasta la dicha villa de e dende fasta la dicha villa de Eybar” 1430. urteaEybar” 1430. urtea

OkoakOkoak:: ““ Ocoas o Bárcenas que al igualOcoas o Bárcenas que al igual que los eunos son que los eunos son tierras destinadas para la labrança de çeberas”. Eunoek tierras destinadas para la labrança de çeberas”. Eunoek baino estimazio gutxiago izaten zuten: “por lo que en estas baino estimazio gutxiago izaten zuten: “por lo que en estas bárcenas se sembraba cereal de clase inferior, bárcenas se sembraba cereal de clase inferior, especialmente mijo o artua”. XV. mendekoa.especialmente mijo o artua”. XV. mendekoa.

Euskara noranahikoaEuskara noranahikoa UsakUsak: Herri lurrak. Exidos, ejidos. XIV. mendea.: Herri lurrak. Exidos, ejidos. XIV. mendea. IsastuIsastu (Ysastu): (Ysastu): Sel.Sel. Larre sail bat markatua bertan abereak Larre sail bat markatua bertan abereak

eukitzeko. 1498. urtea.eukitzeko. 1498. urtea. Egurtzak Egurtzak (Egurças). 1498. urtea. Baso markatuak, nondik (Egurças). 1498. urtea. Baso markatuak, nondik

herriarentzako egur horniketa egiten zen.herriarentzako egur horniketa egiten zen. ZeoZeo (Çeo): Errota martxan jartzeko burdinazko tresna. (Çeo): Errota martxan jartzeko burdinazko tresna.

“Ynstrumento sobre que anda la piedra de moler del molino, que “Ynstrumento sobre que anda la piedra de moler del molino, que se llama en bascuence se llama en bascuence çeoaçeoa”. 1522. urtea ”. 1522. urtea

GalarraGalarra: Egur lehorra, “leña seca”. : Egur lehorra, “leña seca”.

DinduaDindua: Sagarra pisatzeko neurria. “Medida de peso de las : Sagarra pisatzeko neurria. “Medida de peso de las

manzanas”. manzanas”. MatxuraMatxura (Machura): (Machura): Gauzen konponketa: (...) “hazían algún Gauzen konponketa: (...) “hazían algún

reparo o reparo o machuras machuras en el dicho molino”. XVI. mendea. en el dicho molino”. XVI. mendea.

Pertsonaia gogoangarriakPertsonaia gogoangarriak

XVI. mendea:XVI. mendea: Etchepare, Perez de Etchepare, Perez de Lazarraga, GaribaiLazarraga, Garibai

XVII. mendea: XVII. mendea: Axular, Oihenart, ClaveriaAxular, Oihenart, Claveria XVIII. mendea: XVIII. mendea: Larramendi, Peñaflorida Larramendi, Peñaflorida

konteakontea XIX. mendea:XIX. mendea: L. Luciano Bonaparte, L. Luciano Bonaparte, D´AbbadieD´Abbadie XX. mendea:XX. mendea: Arana, Azkue, Lizardi, Arana, Azkue, Lizardi,

Barandiaran, Mitxelena…Barandiaran, Mitxelena…