ANIMALI ALFABETOA

A: AnfibioakAnfibioa, animalia ornodun klase bat da. Nagusiki uretan bizi da baina,

lehorrera irteteko gai da. Gaur egun 6.000 espezie inguru deskribaturik daude.

B: BehiaBehia (emea) eta Zezena (arra) bobidoen familiako ugaztun belarjale ungulatua da. Euren balio ekonomikoa dela-eta ustiatzen da, bereziki honakoak ateratzen direlarik:Zama animalia gisaEsnea LarruaAraiga

D: DordokakEzagutzen diren dortoka zaharrenak duela 215 milioi urte agertu ziren. Horregatik, narrasti zaharrenetakoen artean daude, sugandilak eta sugeak baino antzinagokoak. Gaur egun 300 espezie inguru bizi dira, horietako batzuk galtzeko arrisku larrian daude.Beste narrasti batzuk bezala, dortokek barne tenperatura aldatu dezakete ingurukoaren arabera. Hala ere, badira espezie batzuk, lurrazko dortoka esaterako, ingurua baino tenperatura handiagoa dutenak maila metaboliko handia dela-eta.

E: ElefanteakElefanteak Proboscidea ordenako eta Elephantidae familiako ugaztun lurtar handiak dira. Familia honetako hiru espezie bizi dira gaur egun: sabanako elefante afrikarra, oihaneko elefante

afrikarra eta elefante asiarra. Gainerako espezieak, mamuta barne, desagertu egin ziren azken glaziazioaren ondoren.

F: FenekFeneka, kanidoen familiako ugaztun haragijalea da. Basamortuko azeri txiki-txiki belarri-handia da. Ile fina du, harea kolorea gainean eta zuria sabelaldean. Ur gutxi behar izaten du. Afrikako basamortuetan, Sinaiko penintsulan eta Arabiako zenbait

eskualdetan bizi da.

G: GepardoaGepardoa felidoen familiako ugaztuna da, guztietan azkarrena. Bere bizilekua Afrikan dago, baina ehiza dela eta geroz eta gutxiago geratzen dira.

H: Hipopotamoak

Hipopotamoak, lau genero izan dituen artiodaktilo familia da. Gaur egun bi genero bakarrik existitzen dira eta bakoitzak espezie bakarra du. Orden honen barruan lau behatzekin aldi berean ibiltzen diren bakarrak dira gaur egun, nahiz eta iraganean hau familia

gehiagotan gertatu.

I: Ibis

Ibisa, ardeidae familiako hegaztia da, Europan, Asian eta Afrikako zenbait eskualdetan bizi dena.

J: JaguarraJaguarra, ugaztun haragijalea da; 1,70 m inguru luze izaten da eta metro bete garai; isatsa 80 cm ingurukoa izaten du. Ile motz trinkoa du, kolorez horia, eraztun beltzekin. Animalia bakartia da, eta normalean ez dio erasorik egiten gizonari. Erdiko Amerikan eta Hego Ameriketan bizi da, baso askotako eskualde zingiratsuetan, batez ere. Bestalde, animalia ornodunak dira, arrainak eta dortokak janez elikatzen da.

K:Katua

Katu, etxe katua edo Felis catus animalia haragijale txiki, normalki iletsu eta etxekotua da. Carnivora ordenaren barruan Felidae familian sailkatzen da. Beharrik ez dagoenean katu hitza erabilita nahikoa izaten da. Katuak oso erabiliak dira konpainia emateko gizakiei eta saguak zein beste animalia ez gogoko batzuk ehizatzeko duten gaitasunagatik. Katuak gizakiekin bizi izan dira gutxienez orain dela 9.500 urtetik eta gaur egun konpainia-animalia hedatuena da. Gizakiekin batera bizi direnez, ia edonon aurki daitezke gaur egun munduan.

L: LeohiaLehoia ugaztun bat da, Felidae familiakoa. Arra oso erraz bereizten da duen ileagatik. Ar batek 250 kilogramoko pisua izan dezake. Emeak txikiagoak dira, 180 kg. ingurukoak. Lehoiak haragijaleak dira eta erlazio familiarretan oinarritutako bizimodua dute. Emeek taldea sortzen dute eta eurekin familiarki harremanduta ez dagoen ar batekin, eta kume guztiekin, bizi dira. Emeek ehizatzen dute eta arrek lurraldea zaintzen dute. Kume arrak heltzean familiagunetik kanporatuak dira.

M: MarrazoaMarrazoa arrain mota bat da, kartilagozko hezurdurakoa. Harrapari ona eta azkarra da, eta beste arrain ugari eraso eta jaten ditu. Hortz handi eta zorrotzak dituzte, ilaratan antolatuak eta hiruki formakoak. Marrazo batek, jaten ari den bitartean-edo hortz bat galtzen baldin badu, haren lekuan beste bat irteten zai aste baten buruan.

Arrain hezurdun gehienek ikusmen ona dute, baina marrazoek ez. Horregatik, harrapakinak ehizatzeko usaimenaz baliatzen dira. Ur kopuru handiaren erdian dagoen odol tanta bakar bat usain dezakete marrazoek

N: NutriaMustelidae ugaztun familiako azpifamilietako bat da. Euren izen arrunta igaraba izan ohi da, nahiz eta izen honekin hainbat espezie izendatu. Gaur egun 13 espezie ezagutzen dira, 7 genero

ezberdinetan. Mundu osoan zehar bizi dira

O: OreinaOreina ugaztun hausnarkaria da, cervidae familiakoa eta

Artiodactyla ordenarena, adarrak dituena. Artiodaktilo basatien artean handienetarikoa da animalia hau, 100-200 kg-ko pisua

daukatena.

P: PerikitoakPerikitoa edo papagaitxoa maskota bezala oso ohikoa den jatorri australiarreko hegaztia da.Zenbait kasutan perikito edo periko hitza familia bereko beste espezie batzuk izendatzeko ere erabiltzen da, hala nola, agaporniak edo tamaina txiki eta ertaineko beste loro espezie batzuk. Guzti hauengandik bereizteko, Melopsittacus undulatusperikito australiar edo perikito ondulatu bezala ezagutzen da.

R: RatusArratoia muridae familiako karraskari-taldea da, rattus generoa osatzen dutenak. Gizakia eta gero, ugaztun-talderik hedatuena da, kontinente guztietan Antartikan izan ezik, bizi dena. Hala ere, ziur asko, Asian dute jatorria, Indian eta Persian hain zuzen ere.

S: SugeaSuge tipo asko daude. Adibidez, Anakonda.

Anakonda, munduan dagoen sugerik handiena da.Boa familiako suge hertsatzailea da, eta gaur egun bi mota nagusi bereiz daiteke haien artean. Anakonda berdea edo Eunectes Murinus, edota Anakonda horia edo Eunectes Notaeus. Ezagunena Anakonda berdea dugu hau baita dudarik gabe suge munduan aurki dezakegun sugerik harrigarriena bere 10 metroak gainditzen dituen luzerarekin.Harrigarria da batez ere, Anakondak, jaiotze unetik hiltzen diren arte hazten doazela erritmo jarrai batean, baino are eta harrigarriagoa da oraindik, Anakondak 15 urte besterik ez bizi direla jakitea. Beraz esan daiteke anakondak erritmo izugarri azkarrean hazten direla.

T: trikuaTrikua, kirikiñoa edo sagarroia ugaztunen Erinaceidae amilia azpifamiliako kidea da. Gorputzaren gaina eta alboak arantzez beteak ditu arantzaz inguraturik du, morkots baten moduan. Trikua intzektujalea da. Triku espezie guztiak oso antzekoak dira, eta bizitzeko era bertsua dute. 25 cm inguru luze izaten dira. Badira urtarrak ere.

U: UGAZTUNAKUgaztun gehienak, lurtarrak badira. Badaude espezie urtarrak, ere. Talde honetako 6.000 espezie baino gehiago ezagutzen dira, 1.200 genero, 152 familia daude.

W: WapatiWapatia, ugaztun lurtarra da. Oreinaren familiakoa da.

Gorputza, ilez estalita dauka.Lepoan eta hanketan, pardo koloreko ilea dauka eta beste guztia berriz, marroi klaroa da. Buruan, bi adar trinko ditu.

Hauek, Asian eta Ipar Amerikan bizidira.

Z: zaldiaZaldia (arra) eta Behorra(emea) ugaztun ungulatua da (Equus ferus caballus), Equusgeneroko 10 espezieetako bat. Zaldia bezatu izanaren garrantzia handia izan da ekonomian, batez ere garraioan. Zaldia garraiatzaile gisa erabili izan da, nahiz eta hainbatetan haragi iturri garrantzitsua izan den. Islandian esate baterako, Islandiako ponia bertako baldintzetan bizitzeko gai den azienda gutxienetarikoa da, eta horregatik zaldi haragiaren inguruko ohitura handia dago bertako sukaldaritzan.

ANE ELIZALDE IRANZU LOPEZJULEN FERNADEZ