Caderno de Historia Antiga

CADERNO DE HISCADERNO DE HISCADERNO DE HISCADERNO DE HISCADERNO DE HISTORIA ANTIGTORIA ANTIGTORIA ANTIGTORIA ANTIGTORIA ANTIGAAAAAIES DE MELIDE. departamento de gregoIES DE MELIDE. departamento de gregoIES DE MELIDE. departamento de gregoIES DE MELIDE. departamento de gregoIES DE MELIDE. departamento de grego

CULTURA CLÁSICA. 2º ciclo de esoCULTURA CLÁSICA. 2º ciclo de esoCULTURA CLÁSICA. 2º ciclo de esoCULTURA CLÁSICA. 2º ciclo de esoCULTURA CLÁSICA. 2º ciclo de eso

alumn@:alumn@:alumn@:alumn@:alumn@:

2

MAPA DA ANTIGA GRECIA

3

Historia antigaHistoria antigaHistoria antigaHistoria antigaHistoria antiga

dto. gregodto. gregodto. gregodto. gregodto. gregoIES de MelideIES de MelideIES de MelideIES de MelideIES de Melide

O

Máscara Agamenón.Micenas 1.200 a.C.

Fortaleza dórica deLató. Grecia, 1.100 a. C.

Taboíña micénica

Palacio de Cnossos(Iraklion, Creta)

Illas Cícladas

GRECIA

1. IDADE DO BRONCE. PERÍODO MICÉNICO OU AQUEO: S. XIX-XII a.C

- Cultura minoica (1.900-1.600 a. C) en Creta. Toma o seu nome do lendario rei Minos,que mandara construír un labirinto para encerrar nel ó Minotauro, monstro huma-no con cabeza de touro É unha civiliza-ción brillante que habita en torno ósgrandes palacios, dos que o máis impor-tante é o de Cnossos.O seu sistema administrativo quedoureflectido nas taboíñas minoicas, escritasnun silabario chamado lineal A, que aíndaque está sen descifrar sábese que a linguanon é grega. Os minoicos manteñenrelacións comerciais con Oriente e Exipto,polo que reciben as súas influenciasculturais.A civilización minoica destaca pola calidade das súas manifestacións artísticas:os frescos que decoraban as paredes dos palacios, ídolos, a cerámica, a ourivería...Nas Illas Cicladas dende o 3.000 a. C. desenvólvese a Cultura cicládica, clara-mente influída pola minoica.Cara o 1.450 a. c. prodúcese a destrucción dos palacios por teremotos producidospola erupción do volcán da illa de Santorini.

- Cultura micénica (1.600-1.200 a. C) noPeloponeso e con capital en Micenas. Osmicénicos eran pobos indoeuropeos e óinvadir Grecia asimilaron a culturaminoica. Dos minoicos aprenderon o seusistema de escritura, polo que nesta épo-ca temos primeiros documentos escritosen lingua grega.: as taboíñas micénicasen lineal B, que conteñen a contabilidadedos palacios. Os micénicos controlan asrutas comercias do mar Negro e viventamén da caza e piratería.

A sociedade micénica era unha sociedade guerreira moi xerarquizada: aoseu fronte está un rei supremo ou anax. A finais desta época tivo lugar a Guerrade Troia, na que os aqueos (= gregos micénicos) acabaron vencendo ós troianos edestruíndo a súa cidade. Isto provoca o desgaste da cultura micénicaNo eido cultural xurde a épica oral, é dicir, poemas que relatan grandes fazañascomo a guerra de Troia e que son transmitidos de xeración en xeración a travesode poetas profesionais (aedos).

2. ÉPOCA ESCURA: S. XI- IX a. C.- IDADE DE FERRO

- Invasións dorias (1.100-1.000 a. C): Os dorios,pobo guerreiro que tamén proviña decentroeuropa, invaden a PenínsulaHelénica destruíndo fortalezas e pala-cios micénicos. Aséntanse principalmen-te no Peloponeso. A súa superioridade mi-litar débese o coñecemento do ferro.Os dorios establécense en cidades es-tado independentes: polis.Non asimilan o sistema de escritura


Dto de gregoDto de gregoDto de gregoDto de gregoDto de gregoIES de MelideIES de MelideIES de MelideIES de MelideIES de Melide

4

micénico, polo que desapareceu a documentación escrita (de aí o nome de“Época Escura”)

3. ÉPOCA ARCAICA: S. VIII-VI a. C.

- Contactos con oriente, Influencia oriental: cara o ano 800 os gregos contactancos fenicios e adoptan e adaptan o seu alfabeto reaparición da escritura.- No plano cultural aparecen as primeiras testemuñas literarias: Ilíada e Odi-sea, poemas épicos de Homero, e xurde a filosofía en Asia Menor (Heráclito,Parménides, Tales de Mileto, Pitágoras...)- Estabilízase a polis: cidade estado independente con leis propias. Nun princi-

pio son gobernadas por monarquías (un rei), e logo por oligarquías (=mi-norías) de grandes propietarios ou «aristoi» («os mellores», os nobres).O poder e a terra concéntranse en mans duns poucos, polo que se pro-ducen tensións sociais e crises económicas - Reformas políticas: Aparecen as primeiras leis escritas, iguais paratodos, e inícianse reformas que conducirán ó establecemento da demo-cracia nalgunhas polis, como Atenas. Noutras polis, como Esparta, do-mina unha oligarquía.- Colonización grega polo Mediterráneo Occidental: A escaseza deterras obriga a buscar outros recursos, polo que os gregos fundan colo-nias en Sicilia, Magna Grecia, Galia (=Francia) e Península Ibérica coasque manteñen un intenso comercio

- O comercio e ocolonialismo produ-cen undesenvolvementoeconómico en moitaspolis gregas. Asnovas clases sociasque se enriquecenreclaman reformassociais que lles per-mitan participarmáis do poder políti-co.

4. ÉPOCA CLÁSICA: s. V- IV a. C.

- Guerras Médicas ou Persas (490-474 a. C.): Os persas intentan invadir Grecia,pero son derrotados polos gregos, que se unen na loita capitaneados por Atenas.

- Dúas polis gregas pasan a un primeiro plano:

- Esparta: estado totalitario fortemente militarizado.- Goberna unha oligarquía: dous reis asesorados por un consello de anciáns(xerusía) e controlados por cinco funcionarios (os éforos). Os cidadáns enasemblea (apella) son consultados, pero non teñen poder de decisión.- Educación militar a cargo do estado, baseada na forma de vida austera e aentrega incondicional á patria.- Clases sociais: Espartiatas (cidadáns espartanos con dereitos), periecos(estranxeiros) e hilotas (servos)

- Atenas: reformas democráticas de Pericles que aumenta as competencias daasemblea, converténdose no máximo órgano político. A súa organización política é aseguinte:

- A Asemblea (ekklesía) formada por tódolos cidadáns: vota e aproba leis, decla-

Moscóforo(Influencia oriental)

Kore, exvoto feminino

Fenicios

5



ra a paz ou a guerra e decreta desterros (ostracismo)- Consello (Boulé): formado por 500 membros elixidos por sorteo por un ano.Deliberan sobre os asuntos xerais que decidirá a asemblea, preparan as leis eaconsellan á ekklesía e levan a cabo as súas decisións.- Maxistrados: 10 arcontes, elixidos por sorteo entre os membros da asemblea elevan a cabo as súas decisións. 10 estrategos elixidos por votación (e podían serreelixidos) para dirixir o exército e a política exterior e interior.

- Crases sociais: cidadáns (varóns, maiores de 21, libres, fillos de pai e nai ateniense,con todos os dereitos políticos), metecos (estranxeiros) e escravos.

- Prodúcese auxe económico que produce un florecemento cultural en tódalas artes:Construcción dos edificios da Acrópole, grandes literatos como Esquilo, Sófoclese Eurípides (traxedia); Aristófanes (comedia); Sócrates, Platón e Aristóteles (fi-losofía); Heródoto, Tucídides, Xenofonte (historia), Demóstenes (oratoria ou artede falar en público).

- Créase a Liga Délica ou Confederación Ateniense para defenderse dos posiblesataques persas. Esta alianza convertese nunha forma de imperialismo ateniense,obrigando ás polis a integrarse, castigando desercións e poñendo bases militaresde vixilancia. Así conséguese seguridade na navegación e comercio e o dominiodo mar (talasocracia ateniense) Hexemonía ateniense.Pero a política impe-rialista de Atenas choca cos intereses de Esparta polo que chegan ao enfrontamento.

- Guerra do Peloponeso :Esparta contra Atenas(430- 404 a. C.) Foi aguerra máis longa e durasufrida polos gregos. Ven-ce Esparta, polo que se pro-duce o fin do imperioateniense e os espartanospromoven gobernosoligárquicos en toda aHélade. As polis quedan de-bilitadas, polo que ahexemonía pasa a outraspolis como Tebas. Máis tar-de, Filipo de Macedoniaaproveita para invadir aspoleis gregas e controlartoda Grecia (338 a. C.).

- Aparece Alexandre Magno que, seguindo a política do seu pai Filipo, mantivo ocontrol de Grecia aplastando as últimas sublevacións das poleis, e conseguiu ungrande imperio en Oriente ao conquistar o Imperio Persa (chegou ata a India) edominando ó Norte de África. Coa súa morte no 323 a. C. comeza unha nova época

5. ÉPOCA HELENÍSTICA: s.III - I a. C.

- Os sucesores de Alexandre repártense o Imperio, que quedou dividido en grandes rei-nos, gobernados por monarquías absolutas (rei con tódolos poderes).

- A civilización grega estendeuse a zonas moi amplas: Exipto, Persia, Asia Menor,Babilonia...e mesturouse coas culturas orientais dando lugar á época helenística.A lingua oficial dos reinos helenísticos é o grego.

Partenón, templodedicado a Atenea

Platón e os seusdiscípulos

Alexandre Magno

Ágora de Atenas,centro da vida política e

social



6

- Atenas deixa de ser o centro cultural e destacan ademais Alexandría, Pérgamo, Antioquía,Éfeso e Rodas. Desenvólvese unha gran actividade intelectual e científica,créanse bibliotecas, museos, ximnasios e teatros.

- Grecia sufre unha clara decadencia económica e ruína. Esta situación é aproveitadapolo Imperio Romano, que domina a Grecia no s.II a. C.

ROMA

1. MONARQUÍA: S.VIII - VI a. C

Os primeiros romanos eran unicamentecampesiños. O seu territorio estaba forma-do pola propia cidade de Roma e as terrasde cultivo que a rodeaban. No resto de Ita-lia vivían outras moitas tribos. Pouco a poucoos romanos fóronse apoderando da penínsu-la itálica, primeiro, e máis tarde de moitosterritorios arredor do Mediterráneo (MareNostrum) chegando a formar un dos impe-rios máis grandes da Historia.

- Fundación mítica de Roma ás beiras do ríoTíber, rodeada por sete outerios, por Rómulo(753 a. C.), fillo de Marte- Forma de goberno: Monarquía, gobernan 7reis lendarios.- Influencia da cultura Etrusca: brillante civilización que domina Roma e a converte encidade. Os últimos tres reis do períod monárquico son Etruscos.

2. REPÚBLICA: s.V - I a. C.

- Os abusos do derradeiro rei etrusco, Tarquinio o Soberbio, provocaron unha subleva-ción do pobo e o poder pasou ás familias nobres romanas, constituíndose unhaRepública aristocrática.

- Forma de goberno: República, gobernan o Senado e o Pobo Romano. (SenatusPopulusque Romanus = S. P.Q.R.)- Os maxistrados: funcionarios elixidos polo pobo que gobernaban por un anode forma colexiada (en conxunto, para evitar abusos). Os cargos denominábanse«honores», xa que os que os desempeñaban non recibían soldo. Para facer carreirapolítica debíase empezar polo cargo máis baixo, facendo o «cursus honorum» atachegar ó máis alto: os cónsules que presidían (os dous) a República Romana e eran

Neno a cabalo,época helenística

Loba do Capitolio

Tapa de alcantarillada Roma actual

Os esposos de CerveteriSarcófago etrusco

7



comandantes do exército.- O Senado, 300 membros antigos maxistrados, era o principal órgano de goberno.Promulgaba decretos ou leis, e podía derrogar as decisións da asemblea e deci-día sobre a paz e a guerra.- O Pobo, reunido en asembleas (comitia) elixía ós maxistrados. Ratificaban asleis e as decisións do Senado. As súa propostas debían ser aprobadas polo Sena-do. Entre eles recrutábase o exército.

- Crases sociais: Patricios (nobres pro-pietarios das terras con tódolosdereitos políticos, o “Pobo Roma-no”) e Plebeos (pobo chan sendereitos). Loita de crases, osplebeos loitarán ata conseguirigualdade de dereitos cospatricios. Tras unha “folga” noMonte Sacro conseguen asprimeiras leis escritas no 450 a.C., a Lei das XII Táboas, e ter unrepresetante, o tribuno da plebe.No s. II a. C. os plebeos poden desempeñar calquera maxistratura e formar partedo Senado.

Os escravos non tiñan sequera a condición de clase social. Procedían, na súa maioría, dosterritorios conquistados e eran a base da man de obra en Roma. No ano 73 a. C.prodúcese unha rebelión a grande escala encabezada polo escravo tracioEspartaco, que é aplastada polo exército romano baixo as ordes de Craso.

- Expansión do poder de Roma:- S.III a. C.: Roma domina o centro de Italia (o Lacio).- S. III e II a. C.: Guerras Púnicas: Os romanos vencen ós cartaxineses, o quelles permite dominar case toda a península Itálica e controlar o MediterráneoOccidental e (Sicilia, Norte de África e costa mediterránea da Península Ibéri-ca)- S. II a. C.: Roma comeza a conquistar Hispania: Cartago Nova (Cartaxena),Numancia (Soria). Divídese Hispania en Citerior e Ulterior. Roma conquista Gre-cia, Asia Menor e Norte deÁfrica.-S. I a. C.: Roma conquistaas Galias con Xulio César ómando. Continúa a conquistade Hispania: as guerras con-tra ástures e cántabrosrequiren a presencia deOctavio Augusto, sucesor deCésar. Augusto divideHispania en 3 provincias:Baetica, Tarraconensis eLusitania.

- A cultura romana está moi liga-da á conquista edescubrimento de Grecia. Os romanos imitan os xéneros literarios gregos, des-tacando na comedia Plauto, na poesía lírica Catulo, na oratoria (arte de falar enpúblico) Cicerón, na historia Salustio...

- Disputas polo poder en Roma: Tres homes intentan repartirse o poder: César,Pompeio e Craso (Triunvirato). Guerra Civil entre César e Pompeio (batallas enRoma, Hispania...). César vence e regresa a Roma enfrontándose ó Senado e noméasedictador. No 44 a. C. é asasinado por Bruto e Casio por ser considerado unhaameaza para República. Segue un período de guerras civís.

Cicerón acusando aCatilina, de C. Maracci

Reconstrucción do ForoRomano, centro da vida

social e política

Xulio César



8

3. IMPERIO: s.I a. C- s. V d. C

- Octavio, sobriño de César, puxo fin ás guerras civís despois de vencer a Mar-co Antonio. Octavio crea o réxime imperial: goberna un emperador oucésar con tódolos poderes, que antes detentaban os maxistrados e osenado, aínda que as institucións republicanas non son abolidas. No 27a. C. o senado concédelle a Octavio o título de «Augusto», reservadoata entón ós deuses.

- No poder sucédense diferentes dinastías de césares ou emperadores. Apartir do a. 96 d. C. a sucesión é por adopción:

- Dinastía Xulio - Claudiana (14-69 D. C.): Octavio Augusto, Tiberio,Calígula, Claudio e Nerón.- Dinastía Flavia (69-96 d. C.): Vespasiano, Tito e Domiciano.- Dinastía dos Antoninos (S. II d. C) de orixe hispánica: Nerva, Traxano,Hadriano etc.

- S. I d. C. Época de gran desenvolvemento cultural, xa comezada noséculo anterior, tamén chamada Época Clásica ou Séculos de Ouro. Des-taca Virxilio eOvidio na poesíaépica, Tito Livio eTácito na histo-ria, Marcial eXuvenal na sáti-ra, Séneca na fi-losofía...

- S II d. C.: ConTraxano o ImperioRomano acada a súamáxima extensión.- S. III d. C.: Período

de crises no Im-perio Romano:revoltas milita-res, sociais, ata-ques dosbárbaros . . .queprovocan unhaconcentrac iónaínda maior de to-dos os poder nasmans do empera-dor: ETAPA DODOMINADOCon Diocleciano (fins s. III) Hispania divídese en: Baetica, Lusitania,Cartaginensis, Tarraconensis e Gallaecia.

- S IV d. C.: Reinado de Constantino o Grande. que da liberdade de culto para oscristiáns, e o cristianismo convértese rapidamente na relixión do Imperio.Crea unha nova capital: Constantinopla, no istmo de Bizancio.

- Fins do s. IV (a. 395):Teodosio implantou o cristianismo como relixión oficial doImperio. A súa morte divide o Imperio entre os seus dous fillos: ImperioRomano de Oriente, con capital en Constantinopla, e Imperio Romano deOccidente, con capital en Roma.

- S. V d. C.: Caída do Imperio Romano de Occidente en poder dos bárbaros noa. 476.

- O Imperio Romano de Oriente existirá, baixo o nome de Imperio Bizantino, ata o1453, ano no que Constantinopla é tomada polos Otománs (Turcos).

Maqueta de Romano s. I d.C.

Virxilio coas musas

Octavio Augusto

Catacumbas deS. Calixto, Roma

Panteón, templo dedicado a todos os deuses

9



A PENÍNSULA IBÉRICA

1. A P. IBÉRICA ANTES DA CONQUISTA ROMANA (S. XIII, XII, XI... - S. II a. C.

- Fins do II milenio a. C. (1.200, 1.100 a. C.): A Península está ocupadapor varios pobos:- Os iberos: pobos mediterráneos non indoeuropeos, organizados en diferen-

tes tribos (iacetanos,, ilerxetes, edetanos, bastetanos, turdetanos...)habitaban a costa mediterránea, Val do Ebro e zona de Levante en xeral.O contacto cos fenicios e gregosfixo que os iberos alcanzasen unalto grado de civilización:construíron cidades, coñeceron astécnicas da escultura (Dama deElche) e o alfabeto.

- Os tartesios: pobo mediterráneo nonindoeuropeo, que habitaba a zonado Guadalquivir. A súa civilizaciónera avanzada: coñecían técnicasmetalúrxicas (traballo dos metais)e a escritura. Eran gobernados porreis lendarios. Tamén tiveron con-tactos cos fenicios, que fundan nesta zona Gadir (Cádiz) no a. 1.100 a.C., e isto contribuíu ó seu desenvolvemento.

- Os vascos: pobo non indoeuropeo de orixe descoñecida. Habitaban unhazona máis ampla da que habitan hoxe: ámbolos dous lados dos Pirineos, ezona do Pirineo Aragonés.

- Primeiro milenio a. C. (900- 200 a. C.): Chegan á Península distintospobos:

- Os celtas: pobos indoeuropeos que penetran polo norte e se establecensobre todo no Val do Ebro, a meseta e Noroeste, chegándose algunhastribos tamén ó sueste. Os pobos da área celta dividíanse en tribos(galaicos, ástures, cántabros, lusitanos, célticos...) e estaban máis atra-sados culturalmente que os iberos, anque eran superiores militarmente.Na área de Galicia, Asturias e norte de Portugal habitan en castros:poboados fortificados en lugares estratéxicos con cabanas de plantacircular. Do contacto dos celtas cos iberos nas zonas de centro e sur dapenínsula xurdiron os celtiberos.

- Os Fenicios: pobo non indoeuropeo, procedente de Fenicia que establececolonias na costa sur e sueste Mediterránea: Gadir (Cádiz), Malaka(Málaga), Ebussus (Ibiza) etc. Os fenicios tiñan intereses comerciaiscon respecto á Península: negociaban co cobre, estaño e peixe ensalgadeira. Para isto nas colonias establecían factorías pesqueiras econserveiras.

- Os gregos: (indoeuropeos procedentes de Grecia, en concreto de Focea,Asia Menor). Tamén fundan colonias para realizar actividades comerciais:Rhode (Rosas, en Girona), Emporion (Ampuries, en Girona), Hemeroscopion(en Alacant) etc.

- Os cartaxineses: procedían de Cartago (Norte de África). Estableceroncolonias como Cartago Nova (Cartagena) con intereses comerciais quemáis tarde se converteron en bases militares na súa loita contra osromanos.

Dama de Elcheescultura ibera

Touros de Guisando (Ávila)escultura celta

Moeda grega de Ampuries



10

2. A HISPANIA ROMANA: S. II a. C. - s. V d. C.

Nun principio, os romanos chegan a península Ibérica para combater ósseus peores inimigos, os cartaxineses. A primeira cidade de Iberia conquista-da por Roma é Cartago Nova, colonia cartaxinesa e actual Cartagena, no 209a. C. A victoria dos romanos contra os cartaxineses nas Guerras Púnicas (s.III, II a. C.), permite que Roma controle o MediterráneoOccidental.- S. II a. C: Os romanos expulsan ós cartaxineses da

Península e deciden conquistar o interior da penín-sula por razóns defensivas, para controlar a amezados celtiberos e lusitanos. Conquistan o sur e a zonade Levante, antes ocupada polos iberos. Este terri-torio foi dividido en Citerior (= o máis achegado aRoma) e Ulterior (= o máis afastado). Roma atopamáis resistencia nos pobos celtiberos (conquista deNumancia) e nos lusitanos (Viriato).

- S. I a C.: Continúa a conquista de Hispania. Roma sofreunha Guerra Civil na que se enfrontan Xulio César ePompeio, en Hispania ten lugar algunha destas ba-tallas na que sae vencedor César. Octavio Augusto,sobriño e sucesor de César, remata a conquista deHispania acudindo en persoa para someter óscántabros e ástures no 25 a. C. Augusto divide aPenínsula en tres provincias: Tarraconensis,Lusitania e Baetica.

Nos s. I e II d. C. comeza o proceso de romanización, édicir a expansión da cultura romana pola Península e a súaasimilación por parte dos pobos indíxenas.Este proceso de romanización foi moito máisforte nas zonas costeiras do este e do sur,mentres que nas rexións do norte (Asturias,Cantabria, Euskadi) a presencia romana foimoito menor. Para isto contribuíron osseguintes factores:

- O exército, que se asentou nos nú-cleos urbanos máis importantes, Lucus,Astúrica e Bracara, traendo consigo unhaserie de xente: mulleres, artesáns,comerciantes...que se mesturan coa

Vía AugustaVia da Prata

Acueducto de Segovia

Teatro de Mérida

Ponte de Alcántara,sobre oTajo (Cáceres)

Calzada romana

Anfitetro de Itálica,Sevilla

poboación indíxena transmitíndolle a súa lingua.- A administración: maxistrados, sacerdotes...

que ostentaban o poder. Introducen o dereito roma-no, base da organización social e política de occidente.

- As obras públicas, principalmente as vías decomunicación e pontes, pero tamén as murallas, fa-ros...

No s. III d. C. o emperador Diocleciano dividiu aPenínsula en 7 provincias: Tarraconensis,Cartaginensis, Baetica, Lusitania, Gallaecia,Mauritania Tingitana e Baleares Insulae.

11



O NOROESTE PENINSULAR

1.PREHISTORIA

Paleolítico (<paleo=antigo + litos=pedra): Idade da Pedra Tallada (2.000.000-7.000 a. C.)O home talla a pedra e úsaa como ferramentas: cantos tallados, bifaces, punzóns,

raspadeiras...Tamén utiliza o oso para fabricar armas: azagaias, arpóns, perforadores...Aparecen as primeiras manifestacións artísticas: as pinturas rupestres.

Neolítico (<neo=novo + litos= pedra): Idade da Pedra Pulimentada (7.000 - 3.000 a. C.)Aparecen a agricultura e gandería, que ó permitir ó home asentarse nun lugar

determinado, traen consigo:- Un maior desenvolvemento técnico nas ferramentas de traballo.- División do traballo e aparición de especialistas: ceramistas...- Prácticas relixiosas: culto ós mortos (enterramento).Nesta etapa aparecen os monumentos megalíticos (< mega= grande + litos =

pedra): os túmulos(monumentos funerarios) coñecidos popularmente como mámoas,medorras, medoñas e antas.

Aparece a cerámica feita a man nos enxovais funerarios.

Calcolítico (<calco= bronce + litos= pedra) 3.000 -1.800 a. C.- Comézanse a traballar os metais: introdúcense en Galicia a metalurxia do

cobre: aparecen machetas de cobre.- Aparece o vaso campaniforme (con forma de campá invertida).

Idade do Bronce 1.800 - 700 a. C.- Implántase en Galicia a metalurxia do bronce (cobre + estaño).- Desenvólvense os intercambios comerciais e as actividades metalúrxicas:

aparecen machetas de bronce, puntas de lanza...- Aparecen os petroglifos, arte rupestre ó aire libre.

2. HISTORIA: IDADE DO FERRO A PARTIR DO 700 A. C.

A Cultura Castrexa: s. VII a. C. - s. I d. C.Os castros son poboados ben defendidos, rodeados de murallas e situa-

dos preferentemente en zonas altas e ben protexidas. Eran os poboados ca-racterísticos dos pobos indoeuropeos (celtas e outros) que se asentaron noNorte da península fundíndose coa poboación autóctona.

A economía castrexa era de base agrícola egandeira, pero tamén se practicaba a caza, pesca emarisqueo.A sociedade castrexa tiña unha distribución des-igual da riqueza, estaba por tanto xerarquizada,pero non era excesivamente belicosa, a xulgar poloescaso número de armas achadas nos castros.A relixión era politeísta, xa que aparecen moitosnomes de deuses indíxenas en inscrición galaico-romanas, e naturista (adoraban ás forzas danatureza).Destaca como manifestación artística a ourivería,coa confección de xoias como os torques, pendentes,arracadas, braceiras, colgantes, amuletos...Taménhai manifestacións escultóricas en época tardía:guerreiros, cabezas humanas ou de animais...En can-to a cerámica, empeza a aparecer a cerámica detorno ou roda, anque predomina a feita man.

Castro de Baroña(Porto do Son, A Coruña)

Castro de Viladonga(Castro de Rei, Lugo)

Castro da GrañaToques (A Coruña)

Castro de San Tomé(Velle, Ourense)

Gargantiña doMonte dos MourosToques (A Coruña)

Torques de Burela(Lugo)



12

que hoxe é Galicia pasou a formarparte do Imperio Romano, dentro daProvincia Tarraconensis. A división deGallaecia aparecerá máis tarde, no s.III d. C., en época do emperadorDiocleciano. A Gallaecia abarcabamáis territorios que a actual Galicia:Norte de Portugal ata Braga e pololeste ata a zona de Astorga.

Despois da conquista militar tivo lugar a Romanización, é dicir a asimi-lación da cultura romana por parte dos pobos indíxenas:

- No medio rural a Cultura Castrexa non desaparece coa dominaciónromana, pero paulatinamente os castros foron sendo abandonados para pasar ahabitar os vales. Houbo asentamentos, como os das explotacións mineiras, queseguiron sendo castrexos. A presencia romana nos castros constátase polaintroducción de vivendas con planta cuadrangulare adiantos técnicos, como o arado.

- Créanse outro tipo de asentamentosrurais: as villae, grandes mansións, propiedade deseñores, que dispuñan de servos e escravos e con-trolaban toda a producción agrícola e gandeira dazona.

- Desenvólvese o medio urbano: En épocade Augusto fúndanse cidades como Lucus Augusti,a partir dun campamento romano, Asturica eBracara Augusta. As cidades pasan a ser agora oscentros administrativos. Nelas os romanosconstrúen edificios públicos como as termas,pontes, faros, murallas e calzadas que faciliten acomunicación con outros puntos.

- As vivendas, tanto rurais como urbanas,reflicten o gusto romano: exterior máis sobrio einterior máis decorado. Na decoración interior des-tacan os mosaicos, que adornaban os chans das ca-sas romanas que pretendían ser refinadas.

- Na cerámica introducen a terra sigillata(< sigillum, selo do oleiro no fondo da vasilla). Estaera unha cerámica de luxo, de cor vermella e decoración xeométrica.

3.A DOMINACIÓN ROMANA: S. I A. C. - S. V D. C.

No a. 133 a C. ós romanos só lles faltaba o Noroeste para dominar todaa Península Ibérica. As tropas de Décimo Xuño Bru-to só conseguiran conquistar o sur da actualGalicia (episodio do río Limia).

Pero a sona de que as terras do Noroesteeran ricas en metais, principalmente estaño eouro, e a necesidade de protexer os territoriosconquistados fixeron que os romanos decidiransometelas totalmente mediante novasexpedicións que chegaron a requirir apresencia de Xulio César e Octavio Au-gusto.

No 19 a. C., despois de durasbatallas (como a do Monte Medulio) o

Torre de Hercules(A Coruña)

Muralla de Lugo

Ponte romana deOurense

Médulas de Carucedo(explotación aurífera)

León

Terra sigillata

13



ACTIVIDADES

GRECIA- IDADE DO BRONCE

1. ¿De onde procede o nome de cultura minoica? ¿Cal era o modo de vida destacivilización? Sinala a súa cronoloxía.

2. Busca nun diccionario a palabra «dédalo» e explica a súa etimoloxía (=orixe)

3. ¿De onde toma o seu nome a cultura micénica?. ¿Que asimilou da culturaminoica?

4. Busca na enciclopedia Larousse ou Internet quen foi H. Schliemann.

6. ¿Cal foi o conflicto bélico de maior importancia na civilización micénica?¿Cales foron as causas históricas desta guerra e cales segundo a mitoloxía?¿Cales das dúas che parecen a ti máis posibles e por que?

5. Compara estas dúas construccións e di a que civilización pertencen e porque:

7. Sinala no teu mapa de Grecia os seguintes lugares: Creta, Cnossos, Troia,Mar Exeo, Micenas, Peloponeso, Argos, Pilos, Asia Menor, Illas Cícladas, illa deNaxos, Monte Olimpo e Helesponto (=estreito dos Dardanelos)

Inscripción de Pompeia(s.I d. C.)

Guerreiros aqueos oumicénicos



14

8. Trata de explicar os seguintes obxectos dicindo a que cultura pertencen.Indica de que metais están feitos algúns deles, se o recordas.1

1 Se queres podes consultar a web www.culture.gr no apartado de museos arqueolóxicos (en inglés)

GRECIA- IDADE DO FERRO

9. ¿Por que se denomina época escura o período comprendido entre os s.XI e IXa. C.?

10. Principais características dos pobos dorios.

11. ¿Como se chama o estilo ó que pertence esta vasilla?

12. ¿Cal é a orixe do alfabeto grego?

13. ¿Que sistemas de escritura había en Grecia antes do alfabeto?

14. ¿Cantos alfabetos coñeces na actualidade? ¿Cales deles proceden do grego?

15



20. Lee con atención o seguinte texto e responde ás seguintes preguntas, queestán relacionadas con el:

Orixinariamente a emigración está relacionada coa falta de terras ap-tas para o cultivo, que estaban na súa maior parte en mans da aristocraciaterratenente.

Os pequenos agricultores, ao arruinárense (...) víanse forzados a se tras-ladar a outras partes. Debido a isto, as colonias desta época tiñan preferente-mente carácter agrícola. Posteriormente, e en relación directa codesenvolvemento da producción mercantil e do comercio marítimo, o tipo pri-mitivo de colonias transformouse, adquirindo un carácter agrícola-comercial:unha parte da súa poboación seguiu dedicándose á agricultura, pero xa convistas á venda da producción, mentres outra parte se dedicaba ás actividadesartesanais, mercantís e comerciais.

15. Define polis.

16. Busca no diccionario de Xerais derivados da palabra polis. (Non confundasesta raíz con poli-, que significa moito).

GRECIA ARCAICA

17. Define oligarquía, monarquía e aristocracia, tendo en conta o significadodas seguintes raíces gregas:

oligo- : pouco-arquía : podermonos : un só-cracia :gobernoaristos: o mellor, o máis nobre

18. Busca unha palabra diferente ás do exercicio 17 con cada unha das raícesanteriores, excepto aristos.

19. Sitúa no mapa de Grecia Atenas e Esparta.

21. Indica o tema central do texto, nunha soa liña.

22. ¿Cales foron as causas da colonización grega?

23. ¿En que baseaban a súa economía as coloniasgregas?

Labrego arando,terracota do s. VII a. C.

Trirreme, nave contres filas de remos,que acadaba grande

velocidade



16

24. ¿Seguen existindo colonias na actualidade? Pon algún exemplo, dicindo aque país pertencen. Di as diferencias entre unha colonia grega e unha coloniado século XX.

25. Explica o significado da frase «unha parte da súa poboación seguiu dedi-cándose á agricultura, pero xa con vistas á producción» ¿que tipo de agricultu-ra se practicaba antes? ¿Como se denominaba?

26. ¿Cres que a escaseza de terras segue sendo unha causa de emigración?.Razoa a túa resposta e pon exemplos, se é o caso.

27. Sinala do mapa do imperio romano as principais colonias gregas: MagnaGrecia, Sicilia, Siracusa, Ampuries, Marsella, Mainake.

28. Di como se denominaban este tipo de esculturas a queépoca pertencen e para que servían.

GRECIA CLÁSICA

29. Lee os seguintes textos:

A) “Non se autorizaba ó seu proxenitor criar ó recén nado, senón que o debíalevar a certo lugar chamado lesca onde os máis anciánsdos membros da tribo examinaban ó cativo e, se era ro-busto e forte, daban orde de crialo, tras asignarlle unlote dos nove mil. Pero se era esmirrado e informe,enviábano cara un lugar barrancoso polo Taixeto. (...)

O cumprir os cinco anos distribuíanse en grupos, efacéndoos camaradas na comida e na educación,acostumábanos a xogar xuntos no tempo de ocio os unscos outros. (...)

Letras, en realidade, só aprendían par saír adiante,mentres que toda a restante educación estaba orientadaá total obediencia, a ter firmeza nas fatigas e a vencernos combates. (...)

Conseguen leña e comida roubando, (...) pero se un

Carreira de mulleres(En Esparta a muller

recibía unha formaciónsimilar ó home)

17



é sorprendido recibe numerosos lategazos, xa que se supón que rouba sen des-treza.

Tanto coidado poñen os nenos nos seus roubos que contan dun que roubaraunha cría de raposo e a levaba cuberta coa súa túnica e que malia que o animalestaba a rabuñalo coas unllas e cos dentes, morreu a pé firme con tal de queninguén se decatase.”

Plutarco, Vida de Licurgo

B) Temos un réxime de goberno que non cobiza as leis doutras cidades, senónque máis somos exemplo para outros que imitadores dos demais.O seu nome é democracia, por non depender o goberno duns poucos,senón da maioría. De acordo coas nosas leis todo cidadán está ensituación de igualdade de dereitos no privado, mentres, conformeá sona de cadaquén, segundo a opinión pública, pode resultar elixidopara a xestión dos asuntos públicos, non tanto en función da súaclase social, senón polo seu mérito; e se alguén é capaz de faceralgún ben á cidade, ninguén llo ha de impedir, anque sexa pobre.

Tucídides, Historia da guerra do Peloponeso II , 37

30. Resume nunha liña o contido de cada un dos textos.

Pericles

31. ¿A que modelo de polis fan referencia cada un dos textos?

32. No texto A ¿quen se encargaba da educación dos nenos? ¿quen son hoxe endía os responsables da túa educación?. Explica as vantaxes e desvantaxes destasdúas formas de educar.

33. ¿Cal era o obxectivo da educación que recibían os nenos no texto A? ¿Calespensas que son os obxectivos da educación que recibes?

34. O texto A, obra do historiador Plutarco (s. I d. C.), fai referencia á vida efeitos de Licurgo. Busca información sobre este personaxe nunha enciclopediao libro de historia de Grecia ou web.

35. O texto B, do historiador Tucídides, recolle un discurso pronunciado porPericles en honor dos primeiros mortos da Guerra do Peloponeso. Busca infor-mación sobre este personaxe nunha enciclopedia o libro de historia de Greciaou web e di que principais reformas políticas e obras importantes se lle atribúen.

36. Consulta nun diccionario etimolóxico, o laranxa de Xerais ou o da RAE, aetimoloxía de democracia.

Asemblea ou ekklesíaen Atenas



18

37. ¿Cales son as características principais da forma de goberno descrita notexto B?

39. ¿Quen podía participar e quen non na políti-ca segundo o texto B? Observa o seguinte cadroe comenta o concepto de democracia.

40. ¿Que pobos se enfrontaron nas guerras Mé-dicas? ¿Quen resultou vencedor? ¿Recordasalgunha batalla famosa?

41. ¿Que era a Liga Délica ou Confederación Ateniense? ¿Con que fin se creou?.¿Cres que hoxe hai algunha alianza militar semellante á Liga Délica? Razoa atúa resposta.

42. ¿Cal é o século de ouro de Atenas? ¿Que outro nome recibe e por que?

Heroe de Maratón.de Praxíteles

38. Completa o seguinte cadro comparando os órganos de goberno de Esparta,Atenas a España actual

Esparta Atenas EspañaSenado: aproban leis

Consello de ministros: dirixen a polí-tica interior e exterior e executanos acordos do parlamento.

Congreso de deputados: repre-senta ao pobo

43. Observa a fotografía. Pericles remodela esta parte de Atenas ¿Como sechama e por que?

44. ¿Que nome recibían estes edificios? ¿Cal era a súa función? ¿A quen esta-ban dedicados e por que? ¿Como se chaman as columnas con forma de muller dosegundo?

19



45. Di que representan estas tres esculturas e que nome reciben. Compáraascoas do exercicio 28 e di as diferencias entre as esculturas de ámbalas dúasépocas e os seus principais trazos.

46. Causas, partes belixerantes, resultado e consecuencias da guerra doPeloponeso.

GRECIA HELENÍSTICA

47. ¿Que sabes da figura de Alexandre Magno? Di cales foron os límites do seuimperio.

48. Busca algún cotilleo sobre Alexandre no libro Revista de la Historia. Ale-jandro Magno que se atopa nos andeis do segundo andar da biblioteca.

49. ¿Cal é forma de goberno da época helenística?

50. Sitúa no mapa do Imperio Romano as seguintes cidades: Alexandría, Pérgamo,Antioquía, Rodas e Éfeso.

51. ¿Por que se destacaron estas cidades?

52. ¿Coñeces algún monumento famoso destas cidades, considerado como unhadas 7 marabillas do mundo polos antigos?

53. Compara estes dous retratos e di a que épocas pertencen e por que.

Guerra do Peloponeso,gravado

Alexandre vencendoaos persas nana batalla

da Isso (mosaico)



20

ROMA REPÚBLICA

54. ¿Cando é dominada Grecia polo Imperio Romano?

55. ¿Cal foi o último reino helenístico en caer baixo o ImperioRomano? Este reino estaba gobernado por unha fermosa raíñada dinastía do Ptolomeos ¿como se chamaba esta raíña? ¿Conque personaxes romanos tivo amoríos esta raíña?.

ROMA MONARQUÍA

1. Sitúa no mapa do Imperio Romano Etruria, Lacio e Roma.

2. ¿Que representa esta imaxe? ¿A que historia fai alusión?

3. Esta imaxe representa o rapto das Sabinas. Investiga como aconteceu esteepisodio lendario das orixes de Roma

4. Etimoloxía do termo república. Pon exemplos de repúblicas actuais.

5. ¿Que significaban as siglas S.P.Q.R. que aparecen neste estandarte?

6. Sitúa no mapa Cartago, Mauritania, Cartago Nova, Numancia.

8. Os cargos públicos na Re-pública Romanad e n o m i n á b a n s emaxistraturas. Osmaxistrados eran elixidospor un ano paradesempeñalos e non reci-bían remuneración, polo quedebían ser ricos. Debido aisto, os cargosdenominábanse «honores»,e os que querían facercarreira política debían em-pezar polo máis baixo,facendo o «cursushonorum». Completa oseguinte cadro dasmaxistraturas romanas.

Restos de Cartago

7. ¿Que cidade está actualmente onde estaba a antiga Cartago?

Cargo Función Cargo actual equivalente

Función actual da antiga denominación romana

Cónsules A máis alta maxistratura. Presidían a República Romana e eran comandantes do exército. Eran dous e exercían o poder conxuntamente

Pretores Administraban a xustiza, podían propoñer leis.

____________

Edís funcionarios encargados dos asuntos da cidade e a orde pública,.

Cuestores administraban a facenda pública: fixaban impostos, gastos públicos, confiscaban bens, soldo das tropas...

___________

Cargos fora do "cursus honorum" Censores Cada 5 anos facían o censo

dos habitantes e os seus bens.

Tribunos da plebe

defensores da plebe. Eran inviolables e os patricios estaban excluídos.

__________

Cargo "extraordinario" Ditador Nomeado con plenos poderes polo

Senado entre os cónsules en situación extremas de perigo. A duración do cargo era de 6 meses.

21



9. Se estes cargos non estaban pagados ¿Por que cres que a un romano lleinteresaba facer carreira política?

10. Explica as diferencias entre un dictador romano e un dictador actual.

11. ¿Están remunerados os cargos políticos que aparecen no cadro anteriorhoxe en día?

12. A palabra currículo é un diminutivo derivado de cursus. Busca nun dicciona-rio o seu significado e compárao co de cursus honorum.

13. Investiga quen foi Cincinato, comenta a súa actitude e cita algúnpolítico no que observaras unha actitude semellante.

14. Repasa ¿A quen competía na antiga Grecia e na antiga Roma de-clarar a guerra? ¿A quen compite nas democracias actuais? ¿Queórgano de goberno dos distintos países participantes aprobaron participar naguerra contra Iraq?

15. Lee o seguinte texto e ponlle un título.

Os romanos, a medida que sometían coa guerra ás distintas rexións de Italia, apoderábansedunha parte do seu territorio (ager publicus) e fundaban nelas cidades, ou ben recrutabancolonos propios para envialos ás xa existentes. Consideraban estas colonias a modo defortalezas, e da terra distribuían a parte cultivada entre os colonos (...); non así as terrassen cultivar (...). Os ricos acapararon a maior parte desta terra non distribuída, confiandoen que non se lles desposuiría dela e, comprobando en parte por métodos persuasivos, enparte apoderándose pola forza das propiedades lindantes e de todas as demais pequenaspertencentes a campesiños humildes, cultivaban grandes latifundios en vez de parcelaspequenas e empregaban escravos como agricultores e pastores, en previsión de que ostraballadores libres fosen transferidos á milicia (...). Por estas razóns os ricos enrique-cían ó máximo e os escravos aumentaban, en tanto que a escaseza e a falta de poboadoresaflixían aos pobos itálicos, decimados pola pobreza, os tributos e a milicia. E cando sevían libres destas calamidades, atopábanse en paro forzoso ao estar a terra en mans dosricos que empregaban a escravos en lugar de homes libres.

Apiano, Historia de Roma

16. ¿Cal é o grupo social beneficiado polo descrito no texto? razoa por que éasí baseándote no estudio das clases sociais en Roma.

Os lictores van buscar a Cincinato,

de J. A. Ribera



22

17. ¿Por que podemos afirmar que o sistema económico romano era escravista?

18. ¿Que é un latifundio e por que se caracteriza? ¿que beneficios pensas queobtiñan os grandes propietarios romanos dos seus latifundios?

19. ¿Cres que hoxe en día aínda pode haber explotacións da terra semellantes omodelo romano? Reposta razoando e pondo exemplos.

20. ¿Que significado tivo para o pequeno propietario a expansión militar?Coméntao con frases do texto.

21. ¿Que solución cres que adoptou o pequeno propietario ante esta situación?

22. Le o seguinte texto:Tiberio Sempronio Graco, home nobre, ambicioso, hábil de palabra e moi

coñecido por todos (...) mentres era tribuno da plebe, pronunciou un discursosolemne, en ton de reproche, con relación á raza itálica, porque un pobo tanvalente na guerra e unido por vínculos de sangue se estaba agostando aso poucosdebido á indixencia e á falta de poboación. Amosou o seu descontento coa hor-da de escravos por estimalos inútiles para a milicia e xamais dignos de fiar (...)ao ir aumentando o seu número por esixencias da agricultura (...).

Despois (...) renovou a lei de que ninguén posuíse máis de 500 xeiras deterra2 e que tres homes elixidos, alternándose anualmente repartirían o restoda terra3 entre os pobres.

E isto era o que máis amolaba ós ricos, o saber que xa non podían, comaantes, facer caso omiso da lei por causa da comisión distribuidora, nin tampoucocomprar os lotes de terra aos seus adxudicatarios. Pois Graco previra taménesa posibilidade e prohibira vender os lotes de terra.

Apiano, Historia romana

23. Busca nunha enciclopedia quen foi o Tiberio Sempronio Graco do que fala otexto ¿a que tendencia política pertencía? ¿Había algún membro máis destafamilia destacado?

24. ¿Que importante lei tentou levar a cabo Graco? ¿Por que cres que prohibiravender a terra adxudicada?

25. ¿Fracasou ou triunfou Graco na súa empresa e por que?

26. ¿Quen eran os tribunos da plebe?

Patricio romano con«imagines» dos

antepasados

Escravos pisando uvas, s. II a.C

Pastor ordeñandounha cabra, s. II a.C.

2 Unhas 15.000 hectareas3 A terra a repartir era unicamente a do ager publicus.

23



27. Investiga quen foi Espartaco.

28. Bandos belixerantes nas guerras púnicas, en que época se desenvolveron.¿que resultou gañador? ¿Cal foi a consecuencia máis importante para o vence-dor?

29. Aníbal foi un destacado xeneral cartaxinés, investiga a súa figura.

30. ¿Que foi o triunvirato? ¿Por quen estaba formado?

31. Investiga a figura de Xulio César4 , como militar e político.

ROMA IMPERIO

32. ¿Por que e como se produciu o final da República?

33. Sitúa no mapa do Imperio Romano as seguintes provincias: Hispania, Galias,Xermania, Britania, Retia, Panonia, Dalmacia, Dacia, Macedonia, Asia, Siria,Xudea e Exipto.

34. ¿Quen ostentaba o poder no Imperio? ¿Que nome recibía e por que?

35. Le con atención os seguintes textos:A) Discurso dun legado (enviado) do emperador Vespasiano ante os galosrebeldes:Non faltaron guerras no territorio galo ata que chegastes a vivir baixo asnosas leis. E nós, tantas veces feridos polas vosas provocacións, non usamos dosdereitos que nos daba a nosa victoria máis que para cargar os vosos ombros cunúnico fardo suplementario: aquel que debe permitirnos asegurar a paz. Senexércitos non hai tranquilidade no seo das nacións, sen salario non hai exército;e non pode haber salarios sen tributos. Para todo o demais formades parte dacomunidade: moitas veces incluso mandades as nosas lexións; estas provincias(...) gobernádelas vos mesmos. (....). Se os romanos fosen expulsados (...) ocorreríaunha guerra universal entre as nacións.

Tácito Historias

Aníbal

Asasinato de X. Cesar,nos Idus de marzo do 44 a.C.

4 Podes consultar o libro Revista de la Historia. César y Roma, que está no segundo andar dabiblioteca.



24

B) Arenga do xefe britano Calgaco ás súas tropas preparadas para loitar:(Os romanos...) Saqueadores do mundo cando lles faltaron terras a eles,

que todo devastan, escrutan o mar. Si o inimigo é rico, móstranse cobizosos; sié pobre, despóticos; nin o Oriente nin o Occidente conseguiron sacialos; só elesdesexan vivamente por igual as riquezas e a escaseza. A roubar, asasinar, easaltar chaman con falso nome «imperio», e paz a sementar a desolación.

A natureza quixo que a cada quen lle sexan moi queridos seus fillos eparentes. Os nosos son arrebatados, mediante recrutamento para servir noutrolugar; as súas mulleres e irmás, se escaparon á luxuria dos inimigos, son violadasbaixo o nome de amigos e hóspedes. Arríncannos os bens e a fortuna polo tribu-to, o campo e a colleita anual para abastecerse de gran, os mesmos corpos emans son esnaquizados entre lategazos e insultos para facer accesibles os bos-ques e os pantanos.

Tácito, Agrícola36. ¿Que territorios habitaban os galos? ¿con que país ou países se correspon-den actualmente?

37. Coa axuda dos apuntes deduce en que época tivo que ocorrer a rebelión dosgalos da que fala o texto A.

38. ¿Que territorios habitaban os britanos? ¿con que se corresponden actual-mente?

39. Resume nunha ou dúas liñas o concepto de romanización segundo o texto Ae segundo o texto B.

40. ¿ A que se deben estas visións tan opostas?

41. ¿Cal era a finalidade dos tributos segundo o texto A?

42. ¿Como ven os pobos sometidos estes tributos?

43. ¿É o mesmo o concepto de paz nos dous textos?

44. Busca nos dous textos vantaxes e desvantaxes da romanización para ospobos sometidos.

45. Comenta a seguinte frase pronunciada polo legado romanos: «Sen exércitosnon hai tranquilidade no seo das nacións». Di se estás de acordo ou en desacordo,argumentando con exemplos da actualidade, da antiga Grecia, Roma...

Impedimenta dunlexionario

Ara Pacis Augustae,construída para conme-

morar a paz, s.Ia.C.

25



46. Segundo o texto A, os romanos consideraban que a súa presencia garantíaa paz universal. ¿Cres que hoxe é imprescindible a presencia dalgún pobo oupobos para garantir a paz mundial?.

47. ¿Cando e con quen acada o Imperio Romano a súa máxima extensión?

48. ¿Que nova capital crea o emperador Constantino e cando? Sitúaa no mapa.

49. ¿Cando se separan o Imperio Romano de Oriente o de Occidente? Sitúa nomapa a liña divisoria dos dous imperios.

50. ¿Cando caen cada un dos dous imperios e baixo quen? ¿Con nome se coñeceo Imperio romano de Oriente?

51. ¿Cales son as principais aportacións dos romanos á arquitectura?.

52. Di con que edificios se corresponden as seguintes plantas:

53. Identifica as seguintes obras de arquitectura romana e di cal era a súafunción



26

PENÍNSULA IBÉRICA

1. Sinala no mapa da península os seguintes pobosprerromanos: iberos, celtas, celtiberos, vascónse as colonias de Gadir, Rhode, Emporion e CartagoNova. (Das colonias sinala as fenicias con , asgregas con e as cartaxinesas con )

2. ¿Por que chegan os romanos a península Ibé-rica?

3. Le con atención os seguinte textos:

O ouro atópase en pebidas nos ríos como o Tagus de Hispania (non existeoutro máis puro, aparecendo pulido polo curso e fregue da auga (...)

Segundo opinión dalgúns, Asturia, Gallaecia e Lusitania subministran (...)20.000 libras de ouro ó ano, pero a producción de Asturias é a máis abundante.Non hai parte algunha da terra onde se dea esta fertilidade durante tantosséculos.

Plinio, Historia Natural, XXXIIIHai tamén estaño en moitos lugares de Iberia, pero non se atopa na

superficie, como contan algúns nas súas historias, senón escavando e fundindocomo o ouro e a prata. Hai moitas minas de estaño máis arriba da rexión doslusitanos nas illas situadas en fronte de Hispania, no Océano, que por isto sechaman Casitérides5

Diodoro, V, 384. Despois de ler estes textos, ¿Cres que os romanos tiveron algunha outrarazón, ademais das defensivas, para seguir conquistando a península?

5. ¿Coñeces algunha antiga explotación aurífera romana?

6. ¿Que material se obtén da aliaxe do estaño co cobre? ¿Que podía fabricarsecon este material?

7. Investiga na enciclopedia Larousse ou en Internet, cales eran as lendariasillas Casitérides.

8. O autor do primeiro texto, Plinio o Vello, foi un destacado home de cienciaromano. Busca na enciclopedia Larousse ou internet que famosa catástrofenatural presenciou e como foi a súa morte.

5 “kassíteros” (kassi/teroj) en grego significa “estaño”

27



9. Le con atención o seguinte texto:

Faltos os numantinos de toda clase de alimentos, sen gran, nin gando nin herba,comeron primeiro (igual que outros xa fixeran en condicións similares) as peles coci-das; pero posteriormente, carecendo de peles, alimentáronse de carne humana; nunprincipio coa carne dos que morrían, que cociñaban en anacos, mais logo desprezando ados enfermos, dedicáronse os máis fortes a matar aos máis débiles. Ningunhacalamidade lles faltou: enfurecidos os ánimos por esta clase de alimento, polafame e pola peste, as súas longas cabeleiras e o abandono dos seus corposremataron por darlle un aspecto como o das feras. En tal situación puxéronsede novo en tratos con Escipión, quen lles ordenou que aquel mesmo día levasenas armas a un lugar convido e que o día seguinte se presentasen eles antenoutro lugar; pero os numantinos aprazaron o cumprimento desta orde, confe-sando que moitos aspiraban aínda á liberdade, preferindo quitarse eles mesmosa vida; por iso pediron un día máis de prazo para poder dispor a súa morte. Osque quixeron quitáronse a vida da forma máis diversa. O resto presentáronse aEscipión cun aspecto horrible e absolutamente espantoso. Escipión elixiu a cin-cuenta deles para o seu triunfo, vendeu ós demais como escravos e arrasou acidade.

Apiano, Iberia, 96

10. ¿Que opinión che merece a actuación dos numantinos ó ser asediados polosromanos?

11. ¿Cres que na actualidade algunha cidade puído sufrir un asedio tan atroz?

12. ¿En que provincia española se atopa Numancia? Explica a expresión”defensanumantina”

13. O Escipión nomeado no texto pertencía a unha famosa familia de políticos emilitares romanos. Busca na enciclopedia Larousse o nome completo do Escipiónque arrasou Numancia.

14. ¿Que opinas da actuación de Escipión, unha vez rendida a cidade? ¿Cresque podería darse unha situación semellante na actualidade?

15. Investiga nos libros de historia de Roma do 2º andar da biblioteca que eraun triunfo para un militar romano.

16. Le con atención os seguintes textos:Din que os lusitanos son hábiles nas emboscadas e exploracións, espelidos,

levan armamento lixeiro e son expertos nas manobras.Estrabón, Xeografía, III, 6

Movidos todos por estas palabras, elixiron xefe a Viriato. Este colocou a todosos homes de fronte, como en disposición de combate, ordenado que, ó montar el no seucabalo, se dispersasen por moitas partes e escapasen como puidesen e por diversoscamiños ata a cidade de Tribola e que alí o esperasen (...) Cando calculou que os demaisse atopaban xa a salvo, saíndo ó abrigo da noite por camiños agachados e servíndose dalixeireza dos seus cabalos, chegou á cidade de Tribola sen que os romanos puidesenseguilo polo peso das súas armas, o descoñecemento do terreo e a desigualdade dosseus cabalos.

Apiano, Iberia, 62

Arco de BaráTarragona

Último día de Numancia,J. Alsina

Restos deNumancia, s. II a. C.



28

17. ¿En que consistía a táctica militar de Viriato? ¿Porque era efectiva contra o exército romano?

18. ¿Cres que hoxe en día funcionarían as tácticaspara combater a un exército poderoso? Pon exemplos.

19. Investiga (Larousse, Internet...) cales foron as principais victorias de Viriatocontra os romanos. ¿Cres que foi un inimigo temido para Roma? ¿Que opinas doseu final?

20. Di que factores contribuíron á romanización da península e explícaos.

21. Completa o seguinte cadro de topónimos e xentilicios de orixe latina,axudándote co mapa ou co diccionario se é preciso. (Algún lugar ten dousxentilicios: un culto e outro vulgar, sinálaos, se os sabes)

22. Busca o maior número posible de topónimos que leven o sobrenome deAugusta/-i ¿A quen se debía este sobrenome e por que?

23. Observa como se construía unha calzada romanae mira o resultado na fotografía. ¿Cantos anos podeter esa via? ¿como pensas que estaría algunha dasnosas carreteiras despois dese tempo?

Pompeia, Via daAbundancia

Morte de Viriato,de J. Madrazo

Nome actual Nome romano Xentilicio Lucus Augusti gaditanos Girona Sevilla emeritenses Pax Augusta pacenses Malaca Betanzos Hispalis Caesar Augusta Lleida (Lérida) asturicenses Bracara Augusta

29



24. Divide a península en provincias segundo adivisión de Diocleciano. ¿Que cambios fixo esteemperador con respecto á división de Augusto?

NOROESTE PENINSULAR

1. Le con atención o seguinte texto.

Todos os montañeses son austeros, beben normalmente auga, dormen no chane deixan o cabelo longo, como as mulleres, pero cinguido na fronte cunha fita (...) Fantamén competicións ximnásticas, de hoplitas6 e hípicas exercitándose para o puxilato,a carreira e o combate. Os montañeses viven durante dous tercios do ano de landrasque, secas e machucadas, moen para facer un pan que se conserva durante un tempo.coñecen tamén a cervexa. O viño bébeno en raras ocasións, pero o que teñen consúmenoaxiña nas grandes festas familiares. Usan manteiga en vez de aceite. Comen sentadosen bancos construídos arredor das paredes, situándose segundo a idade e o rango. Acomida pásase en círculo e á hora da bebida danzan en coro ó son da frauta e trompe-ta, pero tamén dando saltos e agachándose e, en Bastetania, danzan tamén as mulleresxunto cos homes collidos da man.

Todos os homes visten de negro, saios a maioría, cos que se deitan en leitos depalla. Utilizan vasos de madeira, igual que os celtas. As mulleres van con vestidos etraxes floreados. En vez de moeda, os que viven no interior fan trocos de mercadoríasou cortan anacos de prata. Ós condenados a morte despénanos e os parricidas lapídanosmáis alá das montañas e dos ríos. Casan coma os gregos. Ós enfermos, como naantigüidade os exipcios, expóñenos nos camiños para seren curados polos que sufrironunha doenza semellante. Para as subidas do mar e dos pantanos usaban, ata a época deBruto7 , barcas de coiro, pero hoxe en día incluso as talladas a partir dun so tronco sonxa raras. O seu sal é avermellado, pero branco unha vez moído8 . Así é a vida destesmontañeses, que como xa dixen son os que moran no lado setentrional de Iberia: galaicos,ástures e cántabros ata chegar ós vascóns e ó Pirene9 , pois a vida de todos eles ésemellante.(...)

Pero a súa ferocidade e salvaxismo non se deben só ó andar guerreando, senóntamén ó apartado da súa situación; pois tanto a travesía por mar como polos camiñospara chegar ata eles son longos e debido á dificultade nas comunicacións perderon asociabilidade e os sentimentos humanitarios. Actualmente padecen en menor medidaisto gracias a paz e á presencia dos romanos.

Estrabón, Xeografía, III, 8

2. Estrabón, como grego romanizado, observa estes pobos e describe todo aquilo quelle resulta chocante e diferente da cultura romana e grega. Coloca no cadro daesquerda os costumes dos indíxenas e no da dereita deduce cales serían os romanosseguindo o exemplo:

Danza Bastetana,(iberos) s. V a. C.

Costumes dos indíxenas do NO da Península Costumes dos romanos - son austeros, so beben auga - dormen no chan

- beben viño, auga, leit e, hidromel... - dormen en leit os

6 hoplitas: soldados gregos de infantería pesada. Exercitarse como os hoplitas é adestrar co peso dasarmas e armadura.7 Décimo xunio Bruto, de sobrenome ”Callaicus”, conquistou o sur da Gallaecia entre o 139-136 a. C.8 pode referirse ó sal das minas de Cabezón de la Sal, en Santander.9 Pirene: Pirineos



30

3. ¿Que pobo parece máis civilizado, os habitantes do NO da Península Ibéricaou os romanos? ¿Por que?

4. ¿Que vantaxes lle aportou a estes habitantes a romanización, segundo Es-trabón?

5. ¿Que vantaxes lle aportou ós romanos conquistar o Noroeste de Iberia?Rele o texto de Plinio, na páx. 24

6. Resume brevemente o episodio do paso do río Limia pola lexións de DécimoXunio Bruto. Podes consultalo no tomo 3 de A Nosa Historia, ed. A Nosa Terra,no 2º andar da biblioteca ou na web http://members.fortunecity.es/esquecemento.

7. A fotografía amósanos un dos xacementos auríferos da Gallaecia ¿Sabescomo se chama este lugar e donde está? ¿Comprendían os mesmos territorios aactual Galicia e a antiga Gallaecia?

8. ¿Que función cumprían as vías de comunicación romanas?

9. ¿Cal eran os poboados característicos da época castrexa? ¿Coñeces algúndestes poboados?

10. Os castrexos destacaron na ourivería. Visita o Museo Terra de Melide edescribe algunha xoia que vexas nas vitrinas.

11. Di que castros coñeces da Terra de Melide ede Galicia e localízalos no mapa da páx. 9

12. ¿Por que na foto do Castro de Baroña unhascasas teñen planta cadrada e outras circular?

Casco de Leiro

13. ¿Que eran as villae?

14. Menciona a lo menos cinco topónimos galegos que deriven da palabra villa.

MAPA DO IMPERIO ROMANO

31



32

APUNTAMENTOS

33



APUNTAMENTOS



34

APUNTAMENTOS

35



APUNTAMENTOS

HISTORIA ANTIGA

GRECIA

1. IDADE DO BRONCE. S. XIX-XII a. C.2. ÉPOCA ESCURA. S. XI-IX3. ÉPOCA ARCAICA. S. VIII-VI a. C.4. ÉPOCA CLÁSICA. S. V-IV a. C.5. ÉPOCA HELENÍSTICA. S. III-I a. C.

ROMA1. MONARQUÍA. S. VIII-VI a. C.2. REPÚBLICA. S.V-I a.C.3. IMPERIO. S. I a.C.-V d.C.

A PENÍNSULA IBÉRICA

1. A PENÍNSULA ANTES DA CONQUISTA ROMANA. II MILENIO a. C-S.II a.C2. A HISPANIA ROMANA. S. II a. C.-S. V d.C

O NOROESTE PENINSULAR

1. PREHISTORIA. ATA O S. VII a. C.2. IDADE DO FERRO. A PARTIR DO S. VII a C.3. A DOMINACIÓN ROMANA. S. II a. C.- S.V d.C.

BIBLIOGRAFÍA (Biblioteca do IES de Melide, 2º Andar)- Gran Enciclopedia Larousse (Planta baixa)- ¿Qué sabemos de los Romanos? M. Corbisheley. ( sign. 931.38/COR/SAP)- Alrededor del Mediterráneo, los romanos Ch. Guittard (sign. 931/GUI/ALR)- Detectives de la Historia, los romanos. Ph. Ardag (sign. 931.38/ARD/DET)- El Imperio romano. S. McMckeever. ( sign. 931.38/MCM/IMP)- El periódico de grecia. A. Powell. (sign. 931.37/POW/PER)- El periódico de Roma A. Langley (931.38/LAN/PER)- En el país de los dioses, los griegos. S. Descamps ( sign. 931.37/DES/PAI)

- En tiempos de los romanos. P. Miquel (en Historia, sign. 931.38/MIQ/VID)- La antigua Grecia de Anne Pearson (931.37/PEA/ANT)- Los Griegos. B. Rogora (sign. 931.37/ROG/GRI)- Los romanos B. Rogora (sign. 931.38 /ROG/ROM- Na Grecia de Pericles. Fiona McDonalds ( sign. 931.37/MAC/GRE)- Revista de la Historia. Alejandro Magno- Revista de la Historia, Julio César

WEBShttp://www.chironweb.orghttp://aspasiamelide.blogspot.com (mirar enlaces)http://recursos.cnice.mec.es/latingriego/

Palladium- www. artehistoria.com- www. culturaclasica.com- www. culturaclasica.net

Caderno de Historia Antiga

Documents

Transcript of Caderno de Historia Antiga