- 2 -

- 3 -

ACTUACIÓNSARQUEOLÓXICAS

Ano 2006

- 4 -

ACTUACIÓNS ARQUEOLÓXICAS. ANO 2006

CONSELLEIRA DE CULTURA E DEPORTEÁnxela Bugallo Rodríguez

DIRECTOR XERAL DE PATRIMONIO CULTURALFelipe Arias Vilas

SUBDIRECTOR XERAL DE CONSERVACIÓN E RESTAURACIÓN DE BB CCFederico Garrido Villa

SERVIZO DE ARQUEOLOXÍAEugenio Rodríguez Puentes Xefe de Servizo

Faustino Infante Roura Xefe de SecciónRafael Penedo Romero Xefe de Sección

José Manuel Rey García Xefe de SecciónÁngel Carreira Díaz Arqueólogo

Manuel Díaz Vázquez ArqueólogoRosa Paz Lobeiras Arqueóloga

Manuel Rodríguez Calviño ArqueólogoMaría José Rodríguez Pérez Arqueóloga

Mª de la Paz Varela Campos Técnico superiorAlejandra Vázquez Grobas Técnico superior

Josefa Pose Martínez Operadora informáticaClara Mª Rivas González Auxiliar Administrativo

EDICIÓNXunta de Galicia. Consellería de Cultura e Deporte. Dirección Xeral de Patrimonio Cultural.

© da edición Xunta de Galicia© dos textos os autores

© das fotografías os autores

COORDINACIÓNMª de la Paz Varela Campos

Servizo de Arqueoloxía, Xunta de Galicia

REVISIÓN LINGÜÍSTICASecretaría Xeral de Política Lingüística

Lucía Graíño

FOTOS DA CAPASanto Tomé de Nogueira en Meis, Pontevedra (Fotoenglobo)Pecio de Punta Restelos en Corcubion (Miguel San Claudio)

Castro de Fazouro en Foz (Globorama)

DESEÑO E MAQUETACIÓNMármore Edicións e Producións

IMPRESIÓNLugami Artes Gráficas

ISBN978-84-453-4612-9

DEPÓSITO LEGALC 2283-2008

- 5 -

Índice

[364] Intervención arqueolóxica no xacemento de Castromao,Campo de traballo arqueolóxico, Celanova (Ourense).LUIS ORERO GRANDAL ......................................................................

[371] V Campaña de actuación arqueolóxica na Rocha Forte,Santiago de Compostela (A Coruña).RAQUEL CASAL GARCÍA e FERNANDO ACUÑA CASTROVIEJO .........

[384] Posta en valor de Castromaior para fomento do turismocultural no Camiño de Santiago, Portomarín (Lugo).LUIS FRANCISCO LÓPEZ GONZÁLEZ .................................................

[386] Escavación arqueolóxica no Castro Grande de Neixón,Boiro (A Coruña).XURXO AYÁN VILA e LEONARDO GONZÁLEZ PÉREZ ....................

[399] Escavación arqueolóxica no campamento romano deAquis Querquennis, Bande (Ourense).SANTIAGO FERRER SIERRA ................................................................

[420] Escavación arqueolóxica no castro de Viladonga, Castrode Rei (Lugo).VÍCTOR TOMÁS BOTELLA ..................................................................

[425 e 441] Control e seguimento arqueolóxico no castro deSan Cibrao de Las, Punxín-San Amaro (Ourense).DAVID PÉREZ LÓPEZ e YOLANDA ÁLVAREZ GONZÁLEZ ...............

[460] Escavación arqueolóxica en área no ámbito espacial doParque Arqueolóxico da Arte Rupestre, Campo Lameiro (Pon-tevedra).FIDEL MÉNDEZ FERNÁNDEZ ............................................................

[464] Proxecto de intervención arqueolóxica no castro de For-migueiros para campo de traballo, Samos (Lugo).GONZALO MEIJIDE CAMESELLE ........................................................

[469] Proxecto de posta en valor do castro das Travesas, Carral(A Coruña).ANTÓN FERNÁNDEZ MALDE .............................................................

11

15

17

19

21

22

23

25

27

29

31

33

35

37

39

41

42

44

46

Presentación ....................................................................................

I. PROXECTOS DE CONSERVACIÓNE POSTA EN VALOR

1.- ACTUACIÓNS DE ESCAVACIÓN, CONSERVACIÓN E POSTAEN VALOR EN XACEMENTOS ARQUEOLÓXICOS

[189] Proxecto para a realización dun informe valorativo dolugar de Porto Maior, As Neves (Pontevedra).ROSA VILLAR QUINTERO ...................................................................

[246] Proxecto de sinalización do Conxunto Megalítico da Se-rra de Barbanza, Boiro (A Coruña).PATRICIA MAÑANA BORRAZÁS ..........................................................

[276] Valoración previa para restauración do castro de PuntaOstreira, A Pobra do Caramiñal (A Coruña).JUAN JOSÉ ALONSO BRAÑA ...............................................................

[279] Proxecto de recuperación do Monte do Castro, 2ª Fase,Ribadumia (Pontevedra).ANDRÉS BONILLA RODRÍGUEZ .........................................................

[280] Actuación arqueolóxica preventiva para a protección dopetróglifo da Laxe, Sárdoma, Vigo (Pontevedra).EDUARDO RODRÍGUEZ SAIZ ..............................................................

[285] Proxecto de investigación arqueolóxica da Chan do Ce-reixo, Donas, Gondomar (Pontevedra).ROSA VILLAR QUINTERO ...................................................................

[329] Campo arqueolóxico das Illas Cíes, Campaña 2006, Vigo(Pontevedra).MANUEL GARCÍA VALDEIRAS ............................................................

[338] Campo arqueolóxico de Lira, Carnota (A Coruña).JORGE LAMAS BÉRTOLO .....................................................................

- 6 -

[473] Documentación de Matabois e Pantrigo e seguimentodas obras de acondicionamento no seu contorno, Campo La-meiro (Pontevedra).MANUEL SANTOS ESTÉVEZ e YOLANDA SEOANE VEIGA ...............

[474] Documentación dos conxuntos de Chan da Lagoa e se-guimento das obras de acondicionamento no seu contornoCampo Lameiro (Pontevedra).YOLANDA SEOANE VEIGA .................................................................

[485 e 744] Limpeza e consolidación do castro de Santa Maríade Cervantes e control arqueolóxico, Cervantes (Lugo).LUIS F. LÓPEZ GONZÁLEZ e MIGUEL Á. LÓPEZ MARCOS .............

[490] Limpeza vexetal e restauración no castro de Viladonga,Castro de Rei (Lugo).VÍCTOR TOMÁS BOTELLA ..................................................................

[534] Limpeza e mantemento no conxunto arqueolóxico-natu-ral de Santomé (Ourense).XULIO RODRÍGUEZ GONZÁLEZ e MANUEL XUSTO RODRÍGUEZ ...

[549] Documentación, rexistro e limpeza do petróglifo da esta-ción rupestre de Cova da Bruxa, Muros (A Coruña).MANUEL A. FRANCO FERNÁNDEZ, JOSEFA REY CASTIÑEIRAS, JORGE

J. EIROA GARCÍA .................................................................................

[561] Escavación e consolidación no castro de Navás, Priegue,Nigrán (Pontevedra).MARÍA MARTÍN SEIJO ........................................................................

[584] Escavación arqueolóxica no campamento romano de Ci-dadela, Sobrado dos Monxes (A Coruña).EMILIO RAMIL GONZÁLEZ ................................................................

[625] Traballos de documentación e protección da pinturamegalítica da mámoa dos Muíños, Agolada, (Pontevedra).FERNANDO CARRERA RAMÍREZ .........................................................

[633] A sintética ilustración dun castro: A limpeza e sinxelasinalización de Santa Tegra, A Guarda (Pontevedra).JAVIER F. LUACES ANCA e MATILDE GONZÁLEZ MÉNDEZ ............

[634] Control arqueolóxico dos traballos de limpeza no castrode Troña, Pías, Ponteareas (Pontevedra).CARMEN TORRES BRAVO ....................................................................

[638] Control arqueolóxico das obras de acondicionamento doxacemento arqueolóxico de Adro Vello, San Vicente do Mar,O Grove (Pontevedra).JUAN CARLOS CASTRO CARRERA .......................................................

[680] Limpeza, acondicionamento e consolidación do castrode Fazouro, Foz (Lugo).FRANCISCO HERVÉS RAIGOSO e GONZALO BRUCETA BRUNETI .....

[711] Traballos de conservación e limpeza dos xacementos ar-queolóxicos de Punta dos Prados e Forno dos Mouros, Orti-gueira (A Coruña).Mª DEL CARMEN MARTÍNEZ LÓPEZ .................................................

[712] Traballos de limpeza e roza no castro de Zoñán, Mondo-ñedo (Lugo).ABEL VIGO GARCÍA ...........................................................................

[713] Traballos de limpeza no campamento romano de Cida-dela, Sobrado dos Monxes (A Coruña).EMILIO RAMIL GONZÁLEZ ................................................................

[725] Control arqueolóxico dos traballos de limpeza do castrodas Grobas, Ribadeo (Lugo).LUIS CORDEIRO MAAÑÓN .................................................................

[728] Control arqueolóxico da limpeza de vexetación do castroda Ourela, Augas Santas, Palas de Rei (Lugo).ANDRÉS MANUEL TEIRA BRIÓN .......................................................

Consolidación experimental no petróglifo de Fentáns, «Cotodo Rapadoiro», Campo Lameiro (Pontevedra).ROSA BENAVIDES GARCÍA .................................................................

47

48

49

51

53

55

57

58

60

62

63

64

65

67

69

70

71

72

73

77

78

79

81

82

84

2.- ACTUACIÓNS ARQUEOLÓXICAS EN PROXECTOS DE RESTAU-RACIÓN DO PATRIMONIO CONSTRUÍDO

[030] Control arqueolóxico de remoción de terras para obrasde recuperación da capela dos Anxos, Brántuas-Niñóns, Pon-teceso (A Coruña).MARÍA DOLORES GIL AGRA .............................................................

[044] Sondaxes arqueolóxicas do mosteiro de Oia (Pontevedra).JAVIER LUACES ANCA .........................................................................

[105] Sondaxe e control arqueolóxico da obra de consolidacióndas escaleiras de acceso á igrexa de San Francisco, Viveiro (Lugo).EMILIO RAMIL GONZÁLEZ ................................................................

[362] Control arqueolóxico do baleirado da planta baixa da ásur do claustro da hospedaxe do mosteiro de Sobrado dosMonxes (A Coruña).FRANCISCO JAVIER CHAO ÁLVAREZ ..................................................

[382] Control arqueolóxico de remoción de terras no contornoda igrexa de San Lourenzo e da Casa do Conde, Salvaterra deMiño (Pontevedra).BEATRIZ PEREIRAS MAGARIÑOS ........................................................

[404] Control arqueolóxico das obras de acondicionamento dosolado da igrexa parroquial da Purísima Concepción, Vilar deAstrés (Ourense).EDUARDO-BREOGÁN NIETO MUÑIZ ................................................

- 7 -

[505] Escavación arqueolóxica no foxo do castelo medieval deMoeche (A Coruña).EMILIO RAMIL GONZÁLEZ ................................................................

[517] Actuación arqueolóxica preventiva do Proxecto do cen-tro lúdico spa Parador de Turismo de Santo Estevo, Nogueirade Ramuín (Ourense).JORGE LAMAS BÉRTOLO .....................................................................

[530] Proxecto básico e de execución Restauración do mosteirode San Lourenzo de Carboeiro, 2ª Fase, Silleda (Pontevedra).ANDRÉS BONILLA RODRÍGUEZ .........................................................

[541] Actuación arqueolóxica no castelo dos Sarmiento, Riba-davia (Ourense).LUIS ORERO GRANDAL ......................................................................

[583] Escavación arqueolóxica das estruturas constatadas nocontrol da 3.ª fase de restauración do mosteiro de Ferreira dePantón (Lugo).IVÁN ÁLVAREZ MERAYO ....................................................................

[587] Control arqueolóxico da ponte de San Alberte, Guitiriz(Lugo).CELSO RODRÍGUEZ CAO ....................................................................

[599] Control arqueolóxico dos movementos de terra para arehabilitación de lenzos na muralla de Monforte de Lemos(Lugo).IVÁN ÁLVAREZ MERAYO ....................................................................

[652] Control arqueolóxico do acondicionamento do recintointerior da necrópole no castelo dos Sarmiento, Ribadavia(Ourense).LUIS ORERO GRANDAL ......................................................................

[685] Lectura de alzados e estudo documental do mosteiro deSan Pedro de Rocas, Esgos (Ourense).REBECA BLANCO ROTEA e SONIA GARCÍA RODRÍGUEZ ................

[693] Actuación arqueolóxica vinculada ao proxecto de limpe-za, toma de datos e consolidación do castelo de Narahío, SanSadurniño (A Coruña).MANUEL ANXO LÓPEZ-FELPETO GÓMEZ........................................

[715] Sondaxes arqueolóxicas no pazo dos Calote, Rianxo (ACoruña).MIGUEL ÁNGEL VIDAL LOJO ............................................................

II. ACTUACIÓNS ARQUEOLÓXICAS PREVENTIVAS

1. ACTUACIÓNS ARQUEOLÓXICAS PREVENTIVAS NO ÁMBITOURBANO

Provincia da Coruña

85

87

89

90

91

93

94

95

96

98

100

[291] Sondaxes arqueolóxicas valorativas no inmoble nº 15 darúa Herrerías, A Coruña.VÍCTOR TOMÁS BOTELLA ..................................................................

[366] Sondaxes arqueolóxicas valorativas no inmoble nº 17 darúa Amargura, A Coruña.VÍCTOR TOMÁS BOTELLA ..................................................................

[367] Sondaxes arqueolóxicas valorativas nos inmobles nº 3, 5,7 e 9 da rúa San Carlos e no nº 24 da rúa Tinajas, A Coruña.OTILIA PRADO FERNÁNDEZ ..............................................................

[503] Sondaxes arqueolóxicas valorativas no inmoble nº 12 darúa Cortaduría, A Coruña.VÍCTOR TOMÁS BOTELLA ..................................................................

[705] Sondaxes arqueolóxicas valorativas previas ás obras do pro-xecto de urbanización da Real Fábrica de Tabacos, A Coruña.ROBERTO BARTOLOMÉ ABRAIRA .......................................................

[181] Sondaxes valorativas e control arqueolóxico para rehabi-litación de edificación na ruela da Oliveira nº 2, Santiago deCompostela.JUAN CARLOS LÓPEZ GARCÍA ............................................................

[212] Sondaxes arqueolóxicas valorativas no soar onde se si-tuará a escola infantil de San Roque, Santiago de Compostela.ANDRÉS BONILLA RODRÍGUEZ .........................................................

[268] Sondaxes arqueolóxicas valorativas no inmoble nº2 darúa Entregaleras, Santiago de Compostela.ANA FILGUEIRAS REI .........................................................................

[461] Sondaxes arqueolóxicas valorativas no inmoble nº 11 darúa Pelamios, Santiago de Compostela.JOSÉ RAMÓN MARTÍNEZ CASAL ........................................................

[476] Sondaxes arqueolóxicas valorativas no inmoble nº 17 darúa Costa do Cruceiro do Gaio, Santiago de Compostela.MANUELA CRISTINA PÉREZ MATO ...................................................

[487] Sondaxes arqueolóxicas valorativas na praza do IrmánGómez, Santiago de Compostela.MARÍA JOSÉ BÓVEDA FERNÁNDEZ ...................................................

[528] Sondaxes arqueolóxicas valorativas no inmoble nº 12 darúa Cruz de San Pedro, Santiago de Compostela.MARIO CÉSAR VILA ...........................................................................

105

106

107

109

111

113

115

117

119

121

122

124

- 8 -

[663] Sondaxes arqueolóxicas valorativas no castro do Crucei-ro da Coruña, Santiago de Compostela.ALEJANDRO PARGA CASTRO ..............................................................

[502] Sondaxes manuais en Proxecto básico para obras de cons-trución dun edificio de vivendas (38) na rúa Bordel, Padrón.VICTOR RÚA CARRIL ..........................................................................

[556] Sondaxes manuais en Proxecto básico para obras de cons-trución dun edificio de vivendas (26) na rúa Calvo Sotelo, Padrón.VICTOR RÚA CARRIL ..........................................................................

Provincia de Lugo

[024] Control arqueolóxico das obras de reparación do cuboXX da muralla romana de Lugo.ENRIQUE JESÚS ALCORTA IRASTORZA ...............................................

[114] Escavación arqueolóxica en área no soar nº 26 da rúaMiño, Lugo.JUAN CARLOS LÓPEZ GARCÍA ............................................................

[133 e 184] Sondaxes arqueolóxicas valorativas nas vivendasque o IGVS vai rehabilitar na travesía do Miño nº 9, Lugo.MARÍA ALICIA CAMPOS ARIAS ..........................................................

[139] Control arqueolóxico das obras de adecuación do tramoda N-540 dende a rolda da Muralla ata o cemiterio de SanFroilán, Lugo.ROBERTO BARTOLOMÉ ABRAIRA .......................................................

[229] Escavación arqueolóxica no soar nº 12 da rúa de SanRoque e nº 5, 7, 13 e 15 da rúa Río Neira, Lugo.LUIS CORDEIRO MAAÑÓN e CELSO RODRÍGUEZ CAO ....................

[233] Sondaxes arqueolóxicas valorativas no inmoble nº 15 darúa Tinería (U.E. 150527), Lugo.MARÍA LUZ FERNÁNDEZ SÁNCHEZ ..................................................

[411] Sondaxes arqueolóxicas valorativas no inmoble nº 46 darúa Tinería (UE151206), Lugo.BEATRIZ PEREIRAS MAGARIÑOS ........................................................

[462] Escavación arqueolóxica en área no inmoble nº 106 darolda da Muralla, Lugo.ENRIQUE JESÚS ALCORTA IRASTORZA ...............................................

[489] Escavación arqueolóxica en área no inmoble nº 19 dapraza Maior, Lugo.MARÍA LUZ FERNÁNDEZ SÁNCHEZ ..................................................

[657] Sondaxes arqueolóxicas valorativas no inmoble nº 31 darúa Nicomedes Pastor Díaz, Viveiro.ISABEL CABRERA TILVE .....................................................................

Provincia de Ourense

[272] Control arqueolóxico de apertura dunha gabia na rúa doBaño, Ourense.EDUARDO-BREOGÁN NIETO MUÑIZ ................................................

[416] Escavación arqueolóxica precedida de sondaxes na rúaHernán Cortés nº 13, Ourense.ROBERTO YEBRA CRESPO ..................................................................

[456] Rehabilitación integral do edificio no nº 11 da rúa Cer-vantes, Ourense.YOLANDA ÁLVAREZ GONZÁLEZ .......................................................

Provincia de Pontevedra

[510] Intervención arqueolóxica na actuación nº 3 do Progra-ma de integración do borde fluvial na trama urbana, CentroHistórico, Pontevedra.XURXO CONSTELA DOCE...................................................................

[073] Escavación arqueolóxica en área e decapaxe mecánica nosoar do nº16 da rúa Areal, Vigo.XURXO CONSTELA DOCE...................................................................

[368] Avaliación patrimonial da Unidade de actuación I-06 Ro-salía de Castro 2 (Fase II), Vigo.Mª. JESÚS IGLESIAS DARRIBA ............................................................

[126] Sondaxes arqueolóxicas manuais e mecánicas no soar darúa Ferrería nº 59, Caldas de Reis.NURIA CALO RAMOS ..........................................................................

[069] Intervención arqueolóxica valorativa na rúa Tomás Mi-rambel nº 8, Panxón, Nigrán.ROSA VILLAR QUINTERO ...................................................................

[690] Escavación arqueolóxica en área na rúa Tomás Mirambelnº 8, Panxón, Nigrán.ROSA VILLAR QUINTERO ...................................................................

125

127

128

129

131

133

135

137

138

140

141

143

145

146

147

148

150

152

154

156

157

159

2. ACTUACIÓNS ARQUEOLÓXICAS PREVENTIVAS NO MEDIORURAL

[063] Estudo valorativo, lectura e documentación do petrógli-fo do Vilar, Bertamiráns-Ames (A Coruña).MANUEL SANTOS ESTÉVEZ E YOLANDA SEOANE VEIGA ...............

[070] Intervención arqueolóxica en Betote, dentro das obrasda autovía A-6, Nadela-Sarria (Lugo).JUAN ANTONIO CANO PAN ...............................................................

[092] Escavación arqueolóxica en O Fuxiño, Piñor (Ourense).MIGUEL A. VIDAL LOJO ....................................................................

163

165

167

- 9 -

[132] Sondaxes arqueolóxicas manuais para dúas vivendas uni-familiares sitas no lugar de Casal, San Salvador de Tebra, To-miño (Pontevedra).PAULA PAREDES RUANO ....................................................................

[175] Intervención arqueolóxica no lugar de Muller Morta (OReino-Ourense), vinculada ao proxecto de construción da AP-53: Santiago de Compostela-Ourense.DIEGO PIAY AUGUSTO .......................................................................

[275] Sondaxes arqueolóxicas valorativas en Mirás, AG-56 San-tiago-Brión e corredor Pardiñas-As Galanas, Ames (A Coruña).PILAR FERNÁNDEZ PINTOS ................................................................

[354] Control arqueolóxico da demolición dos muros da antigacetaria anexa á illa de Santa Cristina, Oleiros (A Coruña).SIMÓN PENA BASSO ...........................................................................

[440] Escavación en área do xacemento da Roda, Barreiros(Lugo).JUAN CARLOS LÓPEZ GARCÍA ............................................................

[482] Sondaxes arqueolóxicas valorativas no Castro, A Casilla,San Pedro de Santa Comba (Lugo).JOSÉ FRANCISCO DOVAL GALÁN .......................................................

[524] Escavación do anel lítico periférico, extracción, trasladoe posta en valor do bolo granítico con gravados, Betote, Sarria(Lugo).JUAN ANTONIO CANO PAN ...............................................................

[548] Sondaxes arqueolóxicas valorativas e actuacións comple-mentarias en Castriño de Bendoiro, Lalín (Pontevedra).PILAR FERNÁNDEZ PINTOS ................................................................

[651] Control arqueolóxico da limpeza de vexetación dunhaparcela na área de protección do xacemento das Grobias, Oro-so (A Coruña).ANDRÉS BONILLA RODRÍGUEZ .........................................................

[679] Escavación en área no xacemento de San Tomé de No-gueira, Meis (Pontevedra).JUAN CARLOS LÓPEZ GARCÍA ............................................................

[741] Escavación arqueolóxica en área do GA15070128, AMourela 5, As Pontes de García Rodríguez (A Coruña).RAMÓN FÁBREGAS VALCARCE E ANDRÉS BONILLA RODRÍGUEZ ...

169

170

172

174

175

177

179

181

183

185

187

192

193

194

197

199

201

203

211

[555] Prospección arqueolóxica subacuática no ámbito dasinstalacións para a náutica deportiva no Porto de Cedeira (ACoruña).MIGUEL SAN CLAUDIO SANTA CRUZ ...............................................

[752] Prospección arqueolóxica subacuática no ámbito das ins-talacións para a náutico deportiva de Santo Antón (A Coruña).MIGUEL SAN CLAUDIO SANTA CRUZ ...............................................

[764] Prospección arqueolóxica na área obxecto da ampliacióndo peirao de Baiona (Pontevedra).MIGUEL SAN CLAUDIO SANTA CRUZ ...............................................

3. ACTUACIÓNS ARQUEOLÓXICAS PREVENTIVAS NO MEDIOSUBACUÁTICO

[213] Prospección subacuática: dragaxe e remodelación das ins-talacións portuarias no Testal, Noia (A Coruña).MIGUEL SAN CLAUDIO SANTA CRUZ ............................................... 191

III. INVENTARIO E CATALOGACIÓN

[165] Intervencións arqueolóxicas na depresión de Monfortede Lemos (Lugo).ARTURO DE LOMBERA HERMIDA, TALÍA LAZUÉN FERNÁNDEZ, XOSÉ

RODRÍGUEZ ÁLVAREZ, R. FÁBREGAS VALCARCE ............................

[481] Investigación sobre o decurso da Vía XIX do Itinerariode Antonino na metade oriental da provincia de Lugo.ANTONIO RODRÍGUEZ COLMENERO .................................................

[710] Prospección arqueolóxica subacuática no pecio de PuntaRestelos, Cee, ría de Corcubión (A Coruña).MIGUEL SAN CLAUDIO SANTA CRUZ ...............................................

IV. A ACTIVIDADE ARQUEOLÓXICA NA COMUNIDADEAUTÓNOMA GALEGA NO ANO 2006

Análise da actividade arqueolóxica no ano 2006 ........................

APÉNDICE

Relación de actuacións autorizadas no ano 2006 .......................

- 96 -

Omosteiro de San Pedro de Rocas é considerado un dosreferentes da materialización do asentamento do cris-

tianismo no noroeste peninsular. É a construción rupestremáis importante no ideario artístico galego e sobre ela levá-ronse a cabo distintas aproximacións mediante diferentes me-todoloxías históricas e artísticas. A gran maioría da informa-ción derivada das actuacións levadas a cabo nos últimos trintaanos non foi difundida, polo que o coñecemento públicosobre o mosteiro queda unicamente no inmaterial, na súaimportancia económica, nas súas relacións con Celanova eoutros centros monásticos, na súa transcendencia como eixevertebrador dun territorio e unha paisaxe cultural no períodomedieval e moderno.

Con motivo da programación por parte da Dirección Xe-ral de Patrimonio Cultural (Xunta de Galicia) da intervenciónno mosteiro de San Pedro de Rocas, encamiñada á reposicióndos teitumes no devandito edificio debido aos problemas defiltracións que estes presentaban, formulouse a necesidade derealizar o estudo desta construción desde as formulaciónsteórico-metodolóxicas da arqueoloxía da arquitectura así comoacometer un rexistro gráfico pormenorizado.

Debido á especificidade da intervención rehabilitadoraque se propoñía levar a cabo, púxose maior énfase na reso-lución da problemática que levaba consigo o cuarto situadosobre as tres capelas rupestres e tamén nos remates dos

muros que conforman a nave principal e a estancia situadana súa cabeceira, cara ao norte. A posible variación na liñade cubertas afectaría en maior grao aquelas estancias e é poriso que o rexistro e estudo destas podería achegar datos queaxudasen a unha intervención o máis controlada e metódicaposible.

Os traballos realizados dividíronse en dous ámbitos dife-renciados que, chegado o momento, poderían responder aalgunhas cuestións sobre a secuencia construtiva do edificio,usos dos espazos e a evolución do propio mosteiro. Esteestudo englobou, nunha primeira etapa de traballo de campo,a lectura estratigráfica de paramentos, o levantamento topo-gráfico dos alzados interiores e exteriores e unha aproxima-ción ás fontes documentais sobre o edificio.

Nesa fase inicial realizouse o rexistro gráfico mediantefotografía dixital sobre a que plasmar a «lectura de rexistrorápido» dos paramentos. A metodoloxía empregada é a aná-lise estratigráfica de alzados, tamén denominada como lectura deparamentos, a cal adapta o estudo estratigráfico arqueolóxicoao plano das construcións históricas. Para iso identificáron-se as unidades estratigráficas (UE) que se conservan noedificio, levando a cabo a súa descrición en listaxes queinclúen as características básicas. Así mesmo, establecéronseas relacións estratigráficas existentes entre elas, ordenándo-se e datando as diferentes etapas pola que transcorreu a vida

do edificio desde a súa construciónata o momento do seu estudo me-diante unha análise pormenorizadados seus elementos, actividades eprocesos construtivos/destrutivos.Como resultado diso obtívose a se-cuencia estratigráfica relativa do edi-ficio.

Nunha segunda etapa preténde-se determinar a cronoloxía absolutado edificio a partir da síntese dosdatos recompilados en campo e acontrastación destes cos da análisecrítica das fontes documentais. Éinteresante destacar o feito de que,neste caso, non é posible a localiza-ción física de todas as fases de vidado edificio, xa que os restos mate-riais conservados son poucos e odesaparecido e substituído é tanto

Lectura de alzados e estudo documental do mosteirode San Pedro de Rocas, Esgos (Ourense)

REBECA BLANCO ROTEA, SONIA GARCÍA RODRÍGUEZ

CD 102A 2006/685-0I. PROXECTOS DE CONSERVACIÓN E POSTA EN VALOR · 2. PATRIMONIO CONSTRUÍDO

Estratigrafía do lenzo sur da nave principal

- 97 -

I. PROXECTOS DE CONSERVACIÓN E POSTA EN VALOR · 2. PATRIMONIO CONSTRUÍDOLectura de alzados e estudo documental do mosteiro de San Pedro de Rocas, Esgos (Ourense)

ou máis que o conservado na actualidade. O espazo no queestas capelas foron realizadas condiciona en boa medida aevolución da construción xa que, debido á situación nun soarcon afloramentos rochosos e forte pendente, non existiu enningún momento liberdade para a construción dos habituaisesquemas monásticos.

Polo momento non se localizaron datos suficientes parafixar a data de fundación, pero documentouse unha impor-tante estratigrafía que sinala da existencia de varias etapas

construtivas. As capelas escavadas na rocha, e quizais taménos arcosolios situados na nave transversal e a cabeceira desta,poden considerarse a orixe da construción medieval, pero asremodelacións que sufriran non poden asegurarse debido aomal estado da talla sobre a rocha erosionada. Nese momento,estaría en pé un segundo piso, sobre as capelas, que posible-mente estaría unido á construción claustral que se situaba noespazo que hoxe ocupa a casa prioral construída en 1642 paraa que se reutilizaron os materiais da anterior. De todo isoexisten restos materiais nas partes máis altas dos muros egabias na ladeira leste do edificio que nos indican a existenciaduns espazos máis altos e complexos que o actual. Posterior-mente, en época moderna, construiríase a nave transversal áscapelas absidiadas e a cabeceira desta, posiblemente substi-tuíndo a planta basilical de tres naves. Ese será o momento noque se colocan os arcos de cantería das capelas, nalgún casoreutilizando molduras e capiteis de diversos estilos. Estas estan-cias están a aproveitar parte dos muros do antigo mosteiro,como se observa no lenzo que contén a porta oxival coainscrición do prior Gonzalo de Penalva de 1498, ou na cabecei-ra desta nave onde algúns dos muros dobran o seu grosor,englobando diversas fases construtivas. A estancia superior po-dería ter variado a súa planta orixinal ben neste momento, benen época contemporánea, na que se construíu o cemiteriosituado ao norte, reorganizáronse os espazos anexos á igrexanesta zona e o campanario actual, para o que se constrúen asescaleiras existentes, eliminando a estrutura que se pegaba áemblemática rocha sobre a que se sitúa aquel.

Perspetiva da igrexa,cemiterio e campanario.

Planta do conxunto