Carmen Álvarez Márquez - Un Manuescrito de Beda, Propiedad de Coluccio Salutati

8
Bibliothique d'Humanisme etRenaissance - Tome LIX - 1997 - n' 3, pp. 613-620 UN MANUSCRITO DE BEDA, PROPIEDAD DE COLUCCIO SALUTATI (ms. 56-1-26 de la Biblioteca Capitular y Colombina de Sevilla) En el proceso de bdisqueda y posterior catalogaci6n' lievado a cabo de losmanuscritos localizados pertenecientes al legado bibliogrdfico que don Juan de Cervantes, arzobispo de Sevilla (1449-1453), hizo al Cabildo de la Iglesia Catedral hispalense , he hallado uno que tuvo como anterior pro pietario al insigne humanista italiano Coluccio Salutati. Asi to confirman las notas de propiedad que aparecen en la 2a col. de los ff. 96r y 228r: <<Liber Colucii Pyeri de Salutatis . Pero el manuscrito, que leva actual mente la signatura 56-1-26, presenta, ademds, las otras notas caracteristi cas que se encuentran, por lo general, en los 111 manuscritos localizados y catalogados por B. Ullmann. Asi, casi al centro del margen superior del f. tr se halla un numero, apenas perceptible, que es 452, mientras que des plazado hacia el Angulo derecho se encuentra la nota, tambi6n de sumano: <<CarteIF XXII que por un error del propio Coluccio, al omitir una X, no coincide con la numeracidn, tambi6n equivocada, que 61mismo le di6: CCXXXI. Es un manuscrito de gran formato (360x240 mm), en pergamino, con una espl6ndida carolina de varias manos, que he fechado como de comien zos del siglo XII y de procedencia del norte de Italia, basdndome en las reproducciones que de esa fecha y procedencia ofrece C. Segre Montel3. Contiene la Expositio super Evangelium secundum Marcum de Beda y un elenco de homilfas del mismo Beda junto a otras de Origenes, Agustin, Jer6nimo, Severiano y Smaragdo. Sin lugar a dudas, es el ejemplar que el propio Coluccio Salutati menciona poseer de Beda, ya que, aunque este autor estd presente con algunas de sus obras en otros manuscritos de los localizados por Ullmann', es este que ahora doy a conocer el que mere ceria lamenci6n explicita de Coluccio5. 1 Trabajo que acabo de concluir y dar a la imprenta con el t?tulo: Cat?lago de manuscritos pertenecientes a don Pedro G?mez Barroso (1378-1390) y don Juan de Cervantes (1449-1453), arzobispos de Sevilla. 2 V?ase Carmen ?lvarez M?rquez, ? La Biblioteca Capitular de la Catedral His palense en el siglo XV?, enArchivo Hispalense, 213 (Sevilla, 1987), pp. 3-68. 3 V?ase Costanza Segre Mont?i, IManoscritti miniati,pp. 44 y 48 y figuras 118 121 y 124. 4 V?ase B.L. Ullman, TheHumanism of Coluccio Salutati, ms. 7,16,31,32,35 y 42. 5 Epistolario di Coluccio Salutati, a cura di Francesco Novati, Roma 1891-1911, t. II, p. 298 y B.L. Ullman, TheHumanism of Coluccio Salutati,p. 129 y ss.

Transcript of Carmen Álvarez Márquez - Un Manuescrito de Beda, Propiedad de Coluccio Salutati

  • Bibliothique d'Humanisme et Renaissance - Tome LIX - 1997 - n' 3, pp. 613-620

    UN MANUSCRITO DE BEDA, PROPIEDAD DE COLUCCIO SALUTATI

    (ms. 56-1-26 de la Biblioteca Capitular y Colombina de Sevilla)

    En el proceso de bdisqueda y posterior catalogaci6n' lievado a cabo de los manuscritos localizados pertenecientes al legado bibliogrdfico que don Juan de Cervantes, arzobispo de Sevilla (1449-1453), hizo al Cabildo de la

    Iglesia Catedral hispalense , he hallado uno que tuvo como anterior pro pietario al insigne humanista italiano Coluccio Salutati. Asi to confirman las notas de propiedad que aparecen en la 2a col. de los ff. 96r y 228r:

  • 614 C. ALVAREZ MARQUEZ

    Ademis de las notas ya apuntadas, el c6dice presenta otras breves ano taciones en el margen derecho de los ff. ir (

  • NOTES ET DOCUMENTS 615

    Ms. 56-1-26.

    I. BEDA VENERABILIS, SANCTUS. Expositio super Evangelium secundum Marcum. - 1. [Prdlogo]: INCIPIT PROLOGUS BE- / DANI, PRESBITERI, IN LIBRO EU- / ANGELIORUM SECUNDUM MAR CUM. / IN EXPOSITIONEM EUANGELII SECUNDUM MAR- / CUM OPITULANTE IPSA / Euangelica gracia, scripturi. / Primo que fuerit eidem Marco / causa Euangelii scribendi, bre- / uiter... (1r, la col.) ... et animi fra gilitatibus apud / pium iudicem intercessores existere / dignentur. EXPLI CIT PROLOGUS (lv, 2a col.).

    - 2. [Tabla] (1r, 2a col.-2v, 2a col.). - 3.

    [Titulo]: INCIPIT LIBER EXPOSITIO- / NUM UENERABILIS BEDE, PRESBITERI. - 4. [Liber 1]: INITIUM EUANGELII / IESU CHRISTI, FILII DEI, / SICUT SCRIPTUM EST IN / Esaia, propheta. Conferen- / dum hoc Euangelium Marci. / Principium Mathei quo ait: / Liber Genera tionis Iesu Christi / fili Dauid... (2v, 2a col.-72r, ia col.).

    - 5. [Liber II]: (72r, 2a col.) ... sicut in illa / aeternitate cognoscitur, quo ser- / uos perducet per formam serui, ut / liberi contemplentur formam / doMINI0. EXPLICIT Ex- / POSITIO U[...] (96r, 2a col.).

    - II. BEDA VENERABILIS, SANC TUS. [Homiliae].

    - Feria IIII de ieiunio mensis / decimi. Lectio Sancti

    Euangelii / secundum Lucam: IN ILLO TEMPORE, missus est / Angelus Gabrihel a Deo in ciuita-/tem Galilee... EXORDIVM / NOSTRE REDEMPTIO- / nis, fratres karissimi, hodi- / erna nobis... (97r, la col. 10Ov, ia col.).

    - 2. Feria UI de ieiunio. Lectio Sancti / Euangelii secundum Lucam: ... Exurgens / Maria abiit in montana... LECTIO QUAM AUDIUI- / mus Sancti Aeuangelii et redemptio- / nis... (100v, la col.-105v, 1a col.).

    - 3. Sabbatum mensis decimi. / Lectio Sancti Euangelii secundum Lucam: ... Fuit Iohannes in / deserto baptizans... ADUENTUM DOMI NICFE PRE- / dicationis Iohannes... (105v, ia col.-108r, 2a col.).

    - 4. In uigi lia Natiuitatis / Domini. Lectio Sancti Euangelii secundum / Matheum: ... Cum esset despon- / sata mater Iesu Maria loseph... NATIUITATEM DOMINI / et Saluatoris nostri Iesu / Christi... (108r, 2a col.-110v, 2a col.).

    - 5. Lectio Sancti Euangelii / secundum Lucam: ... Exiit edictum / a Cesare Augusto ut describe-/ retur... AUDIUIMUS EX LEC-I tione Euangelica, fratres karissimi, / quia nascituro... (110v, 2a col.-115v, ia col.).

    - 6. Lectio

    Sancti Euangelii secundum Lucam: ... Pastores loque- / bantur adinuicem transeamus... NATO IN BETHLEEM / Domino Saluatore nostro / sicut sacra... (115v, ia col.-118r, ia col.).

    - 7. Liber generationis Iesu Christi.

    Sermo Sancti Ieronimi presbiteri reliqua in Na-! tiuitate Sancte Marie. Ini tium Sancti / Euangelii Sancti Iohannis: In principio erat Uerbum et I Uer bum erat apud Deum... QUIA TEMPORALEM I mediatoris Dei et I hominum... (118r, la col.-121v, 2a col.). -8. In Natiuitate Iohannis /Euange liste. Lectio Sancti Euangelii secundum Iohannem: ... Dixit Iesus Petro: I

    ~Sequere me ... LEGTIO SANCTI AEUANGELII I que nobis lecta est,

    10 Entre el final del texto y el Explicit la nota de propiedad : Liber Colucii Pyeri / de Salutatis.

    on Sat, 16 May 2015 04:21:56 UTC

  • 616 C. ALVAREZ MARQUEZ

    fratres mei, tanto... (121v, 2a col.-125r, 2a col.). - 9. In Natiuitate Innocen

    tium. Lectio / Sancti Euangelii secundum Matheum: ... Angelus Domini appa- / ruit in somnis Ioseph... DE MORTE PRE- / tiosa martyrum Christi / Innocentium... (125r, 2a col.-127r, 2a col.).

    - 10. In octaua / Natiuitatis Domini. Lectio Sancti Euangelii secundum Lu- / cam: ... Postquam consuma- / ti sunt dies octo ut circum deretur... SANCTAM UENE RAN- / damque presentis festi memoriam... (127r, 2a col.-130r, 2a col.).

    - III. SMARAGDUS, ABBAS. Homilia Dominica Ipost Natale Domini. Lec tio Sancti Euangelii / secundum Lucam: ... Erat Joseph / et Maria, mater Iesu, mirantes super / his... Expositio de eadem lectio / quod collegerunt

    Alchuinus et Zmaragdus de singulis doctoribus: / HIC MARIA FIGU RAM SYNA- / goge, tenet Joseph autem figu- / ram legis... (130r, 2a col. 132r, la col.).

    - IV. BEDA VENERABILIS, SANCTUS. [Homiliae]. - 1. In

    octaua Epyphanie. I Lectio Sancti Euangelii secundum Iohannem: ... Uidit Iohannes Iesum ueni- / entem ad se, et ait... IOHANNES BAPTISTA ET PRE- / cursor Domini Saluatoris quem / diu... (132r, 2a col.-134v, 2a col.).

    -

    2. Dominica I post Epyphania. / Lectio Sancti Euangelii secundum Lucam: ... Cum esset Jesus annorum / duodecim, ascendentibus illis... APERTA

    NOBIS EST, / fratres karissimi, Sancti Aeuangelii lec- / tio recitata... (134v, 2a col.-137r, 2a col.). -3. Dominica IIpost Epyphania. / Lectio Sancti Euan

    gelii Iohanem (sic): ... Die tertia nuptie / facte sunt in Chana Galilee... QUOD DOMINUS NOSTER ATQUE / Saluator ad nuptias / uocatus non solum... (137r, 2a col.-141r, 2a col.).

    - 4. In Purione (sic) Sancte Marie. Lectio / Sancti Euangelii secundum Lucam: ... Postquam impleti sunt / dies purgationis eius... SOLLEMNITATEM NOBIS / hodierne celebritatis quam / Quadragesimo... (141r, 2a col.-144r, ia col.).

    - V. ORIGENES. Homilia in Dominica III post / Epyphania. Lectio Sancti Euangelii secun dum Matheum [Corregido sobre: Lucam]: ... Cum descendisset Iesus de / Monte secute sunt cum turbe multe... Omilia Origenis: / DESCEN DENTE IESU / de monte secute sunt Eum / turbe multe docente uero / Domino in monte discipuli... (144r, ia col.-148v, ia col.).

    - VI. SEVERIA NUS, EPISCOPUS SANCTUS. Sermo in Dominica IIII post / Epiphania Mathei: ... Ascendente Jesum in / nacula secuti sunt Eum discipuli eius... SERMO / SANCTI SEUERIANI, EPISCOPI. / ECCLESIASTICFE LEC TIONES SIC / diuino dispensantur ar- / chano ut et peritis sci- / enciam conferant... (148v, ia col.-149v, 2a col.).

    - VII. BEDA VENERABILIS, SANCTUS. [Homiliae].

    - 1. Feria IIII Capitis ieiunii. / Lectio Sancti Euange lii secundum Mathei: ... Dixit Iesus discipulis / suis: Cum ieiunatis nolite fleri... CLEMENS ET PIVS DOMINVS / Deus noster humanum genus... (149v, 2a col.-150v, 2a cot.). - 2. Feria V secundum Matheum omilia / Bede,

    presbiteri, de eadem lectio: ... Dixit Jesus disciputis I/suis:

  • NOTES ET DOCUMENTS 617

    VENERABILIS, SANCTUS. [Homiliae]. - 1. Feria II secundum Matheum:

    ... Dixit Iesus discipulis suis: / Cum uenerit filius hominis in maie- / state sua... DOMINVS ET SALUATOR /noster dilectissimi discipulis suis / de resurectione... (155r, 2a col.-156v, 1a col.).

    - 2. Feria III secundum Iohan nem: ... Cum intrasset Iesus in Hie- / rosolimam, commota est uniuersa ci / vitas... CVM INGRESSUS FUISSET / in templo iudeorum Dominus et / Saluator... (156v, 1a col.-157v, la col.). -3. Feria IIII/Lectio Sancti Euange lii secundum Matheum: ... Accesserunt ad Jesum / scribe et pharisei dicentes:

  • 618 C. ALVAREZ MARQUEZ

    HESTERNO DIE, ID EST, / nocte lecta est ex euangelio / resurrectio...

    (185v, la col.-186v, 2a col.). - XV. BEDA VENERABILIS, SANCTUS.

    [Homiliae]. - 1. Feria III / in Albis. Lectio Sancti Euangelii secundum

    Lucam: ... Stetit Iesus in medio / discipulorum suorum, et dicit eis: / ?Pax uobis... GLORIAM SUFE RESURREC- / tionis Dominus et Redemptor / noster paulatim... (186v, 2a col.-190r, ia col.).

    - 2. Feria VI in Albis. Lectio Sancti Euangelii secundum Matheum: ... Vndecim discipu- / li habierunt in Galileam in Montem... EVANGELICA LECTIO, / fratres karissimi, quam modo audiuimus et iuxta litteram... (190r, ia col.-192v, 2a col.).

    - 3. Inuentio Sancti Crucis. / Lecti Sancti Euangelii secundum Iohannem: ... Erat homo ex pha- / riseis Nichodemus nomine, princeps / iudeorum... SICUT EX LECTIONE SANCTI / Aeuangelii, fratres karissimi, audistis / princeps... (192v, 2a col.-194r, ia col.).

    - 4. Dominica IIIpost Pasca. / Lec tio Sancti Euangelii secundum Iohannem: ... Dixit Iesus discipulis suis: ?Mo- / dicum et iam non uidebitis me... LETA DOMINI ET SALVA-/ toris nostri promissa, fratres karissimi, leto / cordis... (195r, ia col.-197r, la

    col.). - 5. VI kalendas madii Natiuitatis Sancti Mathei Apostoli. / Lectio

    Sancti Euangelii secundum Matheum: ... Uidit Iesus hominem / sedentem in theloneo, Matheum no- / mine,... LEGIMUS APOSTOLO DILEN- / te

    quia omnes peccauerunt et egent gloriam / Dei... (197r, 2a col.- 200v, la

    col.). - 6. Dominica IIII post Pasca. / Lectio Sancti Euangelii secundum

    Iohannem: ... Dixit Iesus discipulis / suis: ?Uado ad Eum qui me misit... SICUT EX LECTIO- / ne aeuangelica, fratres / karissimi, audiuimus Dominus / et Redemptor noster... (200v, ia col.-203v, 2a col.). -7. Dominica Vpost Pascha. / Lectio Sancti Euangelii secundum Iohannem: ... Dixit Iesus discipulis suis: /

  • NOTES ET DOCUMENTS 619

    - 1. Dominica UIII post Pentecostes. / Lectio Euangelii secundum Matheum: ... Dixit Jesus discipulis / suis: ?Attendite a falsis prophetis que / ueniunt ad uos... SERMO SANCTI HIERONIMI, PRESBITERI: / ATTJENDITE A FALSIS PROPHETIS / qui ueniunt ad uos in uesti- / mentis ouium intrinsecus / autem... (217r, l col.-218r, la col.).

    - 2. Domi nica VIIII. / Lectio Sancti Euangelii secundum Lucam: ... Dixit Iesus disci

    pulis suis: .

    Olim: E. Y, Tab., 128, n' 4 (1r) y 81-7-6 (cubierta anterior) Proc: ?Liber Colucii Pyeri / de Salutatis (96r, 2a col. y 228r, 2a col.), cor

    respondi6ndole el asiento 452 de su biblioteca (1r), y don Juan de Cer vantes, 122.

    Observ.: Escritura carolina, en la que, a pesar de la uniformidad del trazado, es posible diferenciar varias manos, una de ellas, claramente dis tinguible, a partir de la ultima homilia (227v, 2a col.-228r, 2a col.) y carac teres capitales, a veces enclavados y rellenos de rojo, negro, amarillo y azul, para los inicios. Tinta ocre de diversas tonalidades. Pautado a punta seca. La ornamentaci6n de las iniciales principales ofrece una gran varie dad de posibilidades: algunas estdn inacabadas, como las I de los if.1ir y 2v, y presentan nudos entrelazados, rellenos de amarillo; otras repiten la misma ornamentacion combinando el amarillo, a veces, con rojo y ocre, o con blanco, sobre fondo rojo con roleos florales a pluma; otras estin

    on Sat, 16 May 2015 04:21:56 UTC

  • 620 C. ALVAREZ MARQUEZ

    simplemente rellenas de rojo o presentan reduplicaci6n de trazos en ese color, a veces rellenas de amarillo o con dibujos geomdtricos en su trazado, etc. Destacan la E uncial del f. 72r, 2a col. rellena de amarillo sobre recua dro en rojo, verde y azul y roleos en blanco en su espacio interior sobre un fondo de los tres colores citados y la N del f. 227v, 2a col., en este caso por su mala ejecucidn: estai rellena de amarillo perfilada en rojo sobre recua dro en azul perfilado tambi6n en rojo y roleos en blanco sobre fondo rojo en su espacio interior. Rdibricas en rojo. Compuesto por 28 cuaterniones, al 25* de los cuales le falta la tercera hoja, 1 f. y 2 bifolios. Reclamos en sen tido horizontal desplazados hacia el margen interno o muy pegados al

    mismo, desaparecidos en su mayor parte por la encuadernacidn. Signatura mediante ndmeros irabes al centro del margen inferior de la primera pagina de los cuadernillos (2-29)", que en el caso del fasciculo 10, que es el 11 segIn esta numeracidn, se completa con otra mediante ndmero romano y la abreviatura de la palabra oquaternus , dentro de un recuadro doble, en la diltima pdigina. Los fasciculos 13 al 17, llevan en esa misma pagina pero desplazados hacia el margen interno un ndmero romano correlativo

    (I-IIII), sin que pueda precisar si se trata del inicio de una nueva secuencia de la signatura. Foliacion debida a Coluccio Salutati en ndimeros romanos

    y tinta ocre en el dngulo superior derecho (I-CCXXXI), con saltos

    (LXXXVII-XC, CX-CXII y CLXXVI-CLXXVIII) y reduplicaci6n del CXCVI, no coincidente con la moderna a ldpiz, de 10 en 10, a partir del f. 87. Ff. en blanco: 98v y 194v. Se conservan algunas notas para el rubricator en el margen inferior. Acotaciones marginales al texto y, a partir del f. 13r, referencia al tftulo de la obra, en tinta ocre, pero no siempre. La impagi naci6n no ha sido respetada en determinados folios. El margen inferior del f. 166 ha sido cortado, en el del f. 214v se encuentran dos pequenos dibujos de entrelazos en tinta ocre y en el vuelto del diltimo se ha raspado un texto anterior.

    Bibliogr.: Las joyas de la Colombina. Las lecturas de Hernando Col6n, Sevilla, 1989, p. 82.

    Sevilla. Carmen ALVAREZ MARQUEZ.

    11 Seg?n esta numeraci?n, faltar?a el primer cuaterni?n.

    on Sat, 16 May 2015 04:21:56 UTC