Cuerpo Del Derecho Civil Romano Tomo i

1037
CUERPO DEL DERECHO CIVIL ROMANO k DOBLE TEXTO, TRADUCIDO AL CASTELLANO DEL LATINO PUBLICLDO POR LOS RERA1(OS KRIEGEL, IIERMÁNN Y 05YBRÜG1EN CON LAS VARIANTES DE LAS PRINCIPALES EDICIONES ANTIGUAS Y MODERNAS Y CON NOTAS DE REFERENCIAS POR D. ILDEFONSO L. GARCÍA DEL CORRAL Licenciado en Derecho Civil y Oanónieo y en Filosofía y Letras y Abogado de los Uu3tres Colegios de Barcelona y Madrid PRIMERA PARTE INSTITUTA.-DIGE`STO BARCELONA JÁnIE MOLINAS, EDITOR - CONSEJO DE CIENTO, 28 1889

Transcript of Cuerpo Del Derecho Civil Romano Tomo i

CUERPODEL

DERECHO CIVIL ROMANOkDOBLE TEXTO, TRADUCIDO AL CASTELLANO DEL LATINOPUBLICLDO POR LOS RERA1(OS

KRIEGEL, IIERMNN Y 05YBRG1ENCON LAS VARIANTES DE LAS PRINCIPALES EDICIONES ANTIGUAS Y MODERNAS Y CON NOTAS DE REFERENCIASPOR

D. ILDEFONSO L. GARCA DEL CORRALLicenciado en Derecho Civil y Oannieo y en Filosofa y Letras y Abogado de los Uu3tres Colegios de Barcelona y Madrid

PRIMERA PARTE

INSTITUTA.-DIGE`STO

BARCELONAJnIE MOLINAS, EDITOR - CONSEJO DE CIENTO, L 28 1889

AL EXCELENTSIMO

Seflior Don Jos' Onalejas y WpdezEX MINISTRO DE FOMENTO Y MINISTRO DE GRACIA Y JUSTICIA

L

41i, 41O t CO

utufo 9W V ., iZ1e cos cto.s 4

c%/,,00

awiio, jueo j )eo e?Jttz

tvi

tt44 an2oine,

aonec1v amvtecz.009

rtormetoli'ui,

aE -wo Z3e

Devealo wie*i,one4?T)

X1 04n a w0 COI'1O

ct Defma, )e- rota

ioCct-eo 9ue,

9ue De ie) e

e

fia, c2 fflll"tV,0&e2o ta,

l

O

Tei'nti1uo xUcwec4TolE q

1?o

o9ui-n10 e

cien&'

tU4-t .

oia ei oopevai4 '

ZJc, io3e1c.

&,

fd4nuso L. iurea d.ef aorrafwc i88/

INDICE DEL TOMO PRIMEROPgina s

Dedicatoria. . . . . Prlogo. . . . . . . . . . . . . . . Indice alfabtico de los ttulos de la Instituta, del Digesto y del Cdigo. .

vil xi

INSTITUTAProemio.. . . . . O . . O

3

LIBRO PRIMEROTitnIo

1.De lustitia et Iure (De la Justicia y del Derecho). . . . . 11.De iure naturali, gentum et civiii (Del derecho natural, de gentes, civil). . . . . . . . . . . . 111.De jure personarum (Del derecho respecto las personas). . . IV.De ingenuis (De los ingnuos). . . . . . . V.-.--De libertinis (De los libertinos). . . . . . . . V1.Qui et quibus ex causis manumittere non possunt (Quines y por qu causas no pueden manumitir). . . . . . . VILDe lege Furia Caninia sublata (De la derogacin de la ley Furia Caninia). VIII.De lis, qui sui, vel alieni iuris sunt (De los qu son dueos de si, estn bajo Ja potestad de otro). . . . . . IX.De patria potestate (De la patria potestad). . . - . . . . X.De nuptiis (De las nupcias). . . . XI.De adoptionibus (De las adopciones). . . . . . . XII.Quibus modis ius potestatis solvitur (De qu maneras se disuelve el . . . derecho de potestad). . . . . . . . . XIII.De tutelis (De las tutelas). . . . . . . XIV.Qui testamento tutores dan possunt (Quines pueden ser nombrados tutores en testamento). . . . . . . . XV.De legitima agnatorum tutela (De la tutela legtima de los agnados). XVI.De capitis deminutione (De la disminucin de cabeza). . . . XVII.De legitima patronorum tutela (De la tutela legtima de los patronos). XVIII.De legitima parentum tutela (De la tutela legtima de los ascendientes). . . . . . . . . . . . XIX.De fiduciaria tutela (De la tutela fiduciaria). . . . - . XX.De Atiliano tutore et eo, qui ex lege Julia et Titia dabatur (Del tutor Atiliano y del que se daba por la ley Julia y Ticia). . . XX[.De auctoritate tutorum (De Ja autoridad de los tutores). . . . XXII.Quibus modis tutela finitur (De qu modos se acaba la tutela). . XXIII.De curatoribus (De los curadores). . . . . . . . XXIV.De satisdatione tutorum et curatorurn (De la satisdacin de los tutores y de los curadores). . . . . . . . . XXV.-.-De excusationibus tutorum et curatorum (De las excusas de los tu. . . . tores y de los curadores). . . . . XXVI.De suspectis tutoribus et curatoribus (De los tutores y de los curadores sospechosos). . . . . . . . . .o

5 6 8 8 8 lo

u

20 20 21

22 22

23 2424

26 28

TOMO I.-124

1NDIETiuIo PgLia

LIBRO SEGUNDO 1.De rerurn divisione (De la divisin de las cosas). . 11.De rebus incorporalibus (De las cosas incorpreas). . 111.De servitutibus (De las servidumbres). . . IV.De usufructu (Del usufructo). . . . . . V.De usu et habitatione (Del uso y de la habitacin).. VI.De usucapionibus et long temporis possessionibus (De las usuca. piones y de las posesiones de largo tiempo). VII.De donationibus (De las donaciones). . . . VIII.Quibus alienare licet vel non (A quines es no lcito enajenar). IX.Per quas personas nobis acquiritur (Por qu personas se adquiere para nosotros). . . . . . . . X.De testamentis ordinandis (De las formalidades para hacer los tes. . . tamentos).,. . . . . XI,Qe militan testamento (Del testamento militar). . XII.Quibus non est permissum facere testamentum (A quines no est permitido hacer testamento). . . . . XIIE.De exheredatione liberorum (De la desheredacin de los hijos). XIV.De heredibus instituendis (De la institucin de herederos). XV.De vulgar substitutione (De la sustitucin vulgar). XVI.De pupillani substitutione (De la sustitucin pupilar). XVII.Quibus modis testarnenta infirmantur (De qu modos se invalidan los testamentos). . . . . . . . XVIII.De inofficioso testamento (Del testamenao inoficioso). XIX.De heredurn qualitate et differentia (De la cualidad y diferencia de los herederos). . . . . . . . . XX,De legatis (De los legados).' . . . . . XXI.De ademtione et transiatione legatorum (De la revocacin y de la transferencia de los legados). . . . . XXII.De lege Falcidia (De la ley Falcidia). . . . XXIII.De ideicommissaniis hereditatibus(De las herencias fideicomisarias). XXIV.De singulis rebus per fldeicommissurn relictis (De los objetos particulares dejados por fideicomisos). . . . XXV.De codicillis (De los codicilos). . . . . LIBRO TERCERO 1.De hereditatibus, quae ab intestato deferuntur (De las herencias que . . . . . se defieren ab intestato). 11.De legitima agnatorum successione (De la sucesin legitima de los agnados). . . . . . . . . 111.De senatusconsulto Tertulliano (Del senadoconsulto Tertuliano). IV.De senatusconsulto Orphitiano (Del senadoconsulto Orficiano). V.De successione cognatorum (De la sucesin de los cognados).. V1.De gradibus cognationis (De los grados de cognacin). [VH.De 'servili cognatione (De la cognacin servil). . VII. (V111).De successione libertorum (De la sucesin de los libertos). VIII. (IX).De assignatione libertorum (De la asignacin de los libertos). IX. (X).De bonorum possessionibus (De las posesiones de bienes). X. (XI).De acquisitione per arrogationetn (De la adquisicin por la adrogacin).. XI. (XII).De eo, cui libertatis causa bona addicuntur (De aquel quien se hace adicin de los bienes por causa de las rnanumisiones). XII. (XIII).De successionibus sublatis, quae fiebant per bonorum ven ditionem et ex senatusconsulto Claudiano (De las sucesiones suprimidas, que tenan lugar por la venta de los bienes y en virtud

(

INDICETitulr.s

983Pginas 101 101 102

del senadoconsultoClaudiano). . . . * . . XIII. (XIV).De obligationibus (De las obligaciones). . . . XIV. (XV).Quibus modis re contrahitur obligatio (De qu maneras se contrae una obligacin por la cosa). . . . . . XV. (XVI).De verborum obligatione (De la obligacin por palabras). . XVI. (XVII).De duobus reis stipulandi et promittendi (De los coestipu. . . . . lantes y de los copromitentes). . XVII. (XVIII).be stipulatione servorum (De las estipulaciones de los esclavos). . . . . . . . . . XVIII. (XIX).De divisione stipulationum (De la divisin de las estipulaciones). - . . . . . . . . . . XIX. (XX).De inutilibus stipulationibus (De las estipulaciones intiles). XX. (XXI).De fideiussoribus (De los fiadores). . . XXI. (XXII).De literarum obligatione (De la obligacin por escrito). . XXII. (XXIII).De consensu obligatione (De la obligacin por el consen. . . . tirniento). - . . . . . XXIII. (XXIV).De emtione et venditione (De Ja compra y de la venta). . XXIV. (XXV).De locatione et conductione (Del arrendamiento). XXV. (XXVI).De societate (De la sociedad). . . . . . XXVI. (XXVII).De mandato (Del mandato). . . . . . XXVII. (XXVIII).De obligationibus quasi ex contractu (De las obligasiones que nacen como de un contrato). . . . . . . . XXVIII. (XXIX).Per quas personas nobis obligatio acquiritur (Por qu personas se adquiere para nosotros una obligacin).. . . . XXIX. (XXX).Quibus modis obligado tollitur (De qu modos se disuelve una obligacin). . . . . . . . . . . LIBRO CUARTO 1.De obligationibus, quae ex delicto nascuntur (De las obligaciones que . . nacen de un delito). . . . . . . . 11.De vi bonorum raptorum (De la accin de los bienes arrebatados con violencia). . . . . . . . . . . . 111.De lege Aquilia (De la ley Aquilia). . . . . . . . IV.De iniuriis (De las injurias). . . . . . . . . V.De obligationibus, quae quasi ex delicto nascuntur (De las obligaciones que nacen como de un delito). . . . . . . . VI. De actionibus(De las acciones).. . . . . . . . VII.Quod cum eo, qui in aliena potestate est, negotium gestum esse dicatur (Qu negocio se dice que ha sido hecho con quien est bajo la potestad de otro). . . . . . * . . . VIII.De noxalibus actionibus (De las acciones noxales). . . . IX.Si quadrupes pauperiem fecisse dicatur (De si se dijese que un cuadrpedo habla causado dao). . . . . . . . X.De iis, per quos agere possumus (De aquellos por medio de quienes podemos ejercitar una accin). . * . . . . . XI.De satisdationibus (De las fianzas). . . . . . . . XII.De perpetuis et temporalibus actionibus, et quae ad heredes et in heredes transeunt (De las acciones perptuas y de las temporales, y de las que pasan los herederos y contra los herederos). . . XIII.De exceptionibus (De las excepciones). . . . . . XIV.De replicationibus (De las rplicas). . . . . . . . XV.De interdictis (De los interdictos). . . . . . . . XVI.De poena temere litigantium (De la pena de los que litigan con temeridad). . . . . . * . . . . . . XVII.De officio iudicis (Del oficio del juez).. . . . . . . XVIII.De publicis iudiciis (De los juicios pblicos). . . . . . Tabla de los arados de cognacin. . . .1 1 1

io104 105

,o5106 1 10 11

iii111

ji 5

114 117 119

i.

132

134 135 144 148 148 149 So Si 153 15415'

158

984

IN110E

DIGESTO. Explicacin de las principales abreviaturas. . . . . . . ProemiosDe conceptiorie Digetorum (De la concepcin del Digesto). De confirmuiQne Digestorurri (132 la confirmacin del Digesto). 177

PARTE PRIMERATLtutos

LIBRO PRIMERO

1.De [ustitia et lure (D la Justicia y del Derecho). * . . . 11.De origine iuris et omriium magistratuum, et successione prudentum (Del origen del derecho y de todas las magistraturas, y de la su. cesin de los jurisconsultos). . . . . . . (De las leyes 11I..De legibus senatusque consultis et tonga consuetudine . . y de los senadoconsultos y de la costumbre inmemorial). IV,De constitutionibus principuni (De las constituciones de los prncipes) . V.De statu hominum (Del estado de los hombres). - . . VI.De his, qui sui ve alieni iuris sunt (De los que son dueos de si, . estn bajo la potestad de otro). . . . . . . VII.De adoptionibus et emancipationibus et aliis modis, quibus potestas solvitur (De las adopciones y emancipaciones, y de otros modos por los que se disuelve la potestad). . . . . . VIII.De divisione rerum et qualitate (De la divisin y cualidad de las cosas) . IX.De Senatoribus (De los Senadores). . . . . . . . X.--De officio Consulis (Del cargo de Cnsul). . . . . XLDe officio Praefecti Praetorio (Del cargo de Prefecto del Pretorio). . . XII.De offlcio Praefecti Urbi (Del cargo de Prefecto de la Ciudad). . . . . . . XIII.De officio Quaestoris (Del cargo de Cuestor). . XIV.De officio Praetorum (Del cargo de Pretor). . . . . XV.De officio Praefecti vigilum (Del cargo de Prefecto de los vigilantes) XVI.De officio Proconsulis et Legati (Del cargo de Procnsul y Legado). XVII.De offlcio Praefecti Augustalis (Del cargo de Prefecto Augusto). . . XVIII.De officio Praesidis (Del cargo de Presidente). . . . . XIX.De officio Procuratoris Caesaris vel Rationalis (Del cargo de Procu. . . . rador del Csar, Contador).. . . . . XX.De officio luridici (Del cargo de Jurdico). . . . . XXI.De officio eius, cui mandata est iurisdictio (Del cargo de aquel . quien se deleg jurisdiccin).. . . . . . . . XXII.De offlcio Assessorum (Del cargo de Asesor). . . . . LIBRO SEGUNDO

197

209 212 213 216

219

225 230230

227 229

233 233 234 238 238 242 243 243 244

232

. 245 . . . . . 1.De iurisdictione (De la. jurisdiccin). . 11.Quod quisque iuris in alterum statuerit, ut ipse eodcm iure utatur (De que cada cual use del mismo derecho que hubiere establecido contra otro). . . . . . . . . . . . 248 111.Si quis ius dicenti non obtemperaverit (De si alguno no hubiere obe. 250 decido al juzgador). . . . . . . . . . 250 IV.De in ius vocando (De la citaciri juicio). . . . . V. (VI).Si quis in ius vocatus non ierit, sive quis eum vocaverit, quem ex edicto non debuerit (De si el citado juicio no hubiere comparecido, si alguien hubiere citado quien segn el Edicto no hubiere debido).. . . . . . . . . . * 254 VI. (V,)In ius vocati ut eant, aut satis ve cautum dent (Que los citados juicio comparezcan, den fianza caucin) , . . *

INDICETitulos VH.Ne quis eum, qui in ius vocabitur, vi eximat (De que nadie exente . . . . . . por fuerza al que fuere citado juicio). VII.Qui satisdare cogantur, vel iurato promittant, ve] suae promissioni committantur (Quienes estn obligados dar fianza, prometan con . juramento, queden atenidos su promesa). . . . . IX.Si ex noxali causa agatur, quemadmodum cavetur (De qu modo se . d caucin, si se procediera por causa noxal). . . . . X.De eo, per quem factum erit, quo minus quis in iudicio sistat (De aquel por quien se hubiere hecho de modo que otro no se presente . . . . - . en juicio). . . . . . XI.Si quis cautionibus in iudicio sistandi causa factis non obtemperaverit (De si alguno hubiere faltado las cauciones dadas de presentarse . . . . . . . . . . . enjuicio). . XII.De feriis et dilationibus et diversis temporibus (De los das feriados, . . . de las dilaciones y de los diversos tiempos). . . . XIII.De edendo (De la produccin en juicio). . . . . . XIV.De pactis (De los pactos) . . . . . . . . , . . . XV.De transactionibus (De las transacciones). .

985

255 57 261 262 263 268 270 275 291

LIBRO TERCERO. . . . . . . . l.De postulando Del abogar). . 11.De his, qui notantur infamia (De los que son tachados de infamia). . I11.De procuratoribus et defensoribus (De los procuradores y defensores). IV.Quod cuiuscunque uriiversitatis nomine, vel contra eam agatur (De cuando se demande en nombre de una corporacin contra ella). . . . . . V.De negotiis gestis (De la gstin de negocios). . , . VI.De calumniatoribus (De ldscahjmniadores).. 297 300 307321

323 339

LIBRO CUARTO1.De in integrum restitutionibus (De las restituciones por entero). . . JI.Quod metus causa gestum cnt (De lo que se hubiere hecho por causa . . de miedo). . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111.De dolo malo (Del dolo malo). IV.De minoribus vigintiquinque annis (De los menores de veinticinco . . . . . . . . aos).. . . . V.De capite minutis (De los disminuidos de cabeza). . . . . VI.Ex quibus causis maiores vigintiquinque annis in integrum restituuntur (Por qu causas son restituidos por el todo los mayores de vein. . . . . . . * . . ticinco aos). . VII.De alienatione iudicii mutandi causa facta (De la enajenacin hecha . . . . con el objeto de variar el juicio). . . VIIIDe receptis, qui arbitnium receperurit, ut sententiam dicant (De las personas propuestas, que aceptaron arbitraje para pronunciar sentencia). . . . . . . . . . . . IX.Nautae, caupones, stabularii ut recepta restituant (Que los marineros, venteros y mesoneros restituyan las cosas de que se hubieren encargado). . . . . . . . . . . . 341 342 351 360 378 380 391 394 409

PARTE SEGUNDALIBRO QUINTO J.De iudiciis et ubi quisque agere ve conveniri debeat (De los juicios, y en dnde cada cual deba demandar 6 ser demandado). . . 41

Titulos

p gina s

11.De inofficioso testamento (Del testamento inoficioso). . . . . 111.De hereditatis petitione (De la peticin de la herencia).. . . . IV.Si pars hereditatis petatur (De si se pidiera parte de la herencia). . V.De possessoria hereditatis petitione pla dignoscitur laborare.

berto hubiere llamado juicio su patrono sin haber impetrado la venia del Edicto, querella del patrono paga la sobredicha pena, esto es cincuenta aureos, es castigado como inolficioso por el

Prefecto de la ciudad, si se conociere que estoprimido por la pobreza. rrTQ y [VI] Di? SI EL CITADO A JUICIO NO JIUH1SRE CoMPARECiDO, SI ALGUiEN HUBIERE CiTADO A QUIEN SIO(N EL RDOTO INO REBIERY DkB1DO

TIT. Y [VI]

(r))

SI QUIS IN IUS V0CATUS NON IERIT, S1VE

Q1JIS EUM YOCAVERLT, 00515 EX EDiCTO PON DEI3UER1 (ti)

lus vocatus fldeiussore.rn dederit in () iudkio sistondi causa non suppositum iiiristlictioni illius, ad qnom vocatur, pro non dato fldeiussor habetur, nisi sao privilegio spec.ialiter renuntiavorit.2. PAULUS libro 7. .id Edictum. Ex quacunque causa ad Practorom vol aLios, qui lurisdictioni praesitnt, u las vocatus veniro debet, ut hoc ipsum sciatur, sn inrisdictio cIas sit:

1.

ULPIANUS libro

1. ad Edictuin. - Si quia la

llamado alguien Ii juicio hubiere dado, por causa de comparecer en el juicio, un fiador no sujeto A la jurisdiccin do aquel ante quien es citado, se tiene por no dado el fiador, si este no hubiere renunciado especial monto, 1 su privilegio.2. PiuLo; Comentarios al Edicto, libro I. - Iii llamado por cualquieia causa juicio ante el Pretor otros que ejercen jurisdiccin, debe com-

1. UiNo; Comentarios 1 Edicto, libro 1.SL

parecer, para que se averigue esto mismo, si esde su jurisdiccin. -

1.Si quia la las vocats non ierit, ex causa a competente ludice muleta pro iuristlictione iudicis damnabitur; rusticitati enim boininis par(1) Segi lae 1a.., G!4eI 1tt)XtVO [c itsriva], (i b, fiat. (5) ex ftoc edicto, insrta la Vzap. (4) lItigator, murta 14 Viu!g..

1.Si llamado alguno juicio no hubiere comparecido, ser condenado por el juez competente una multa arreglada la jurisdiccin del(e.) Ha. pone en orden inverso Los Utulos V. y VI. (6) EMO POR JO UX C.&VLRIT, PR Q UICIK XX EDICTO ,3(ON DHaS. (7) oiIt&a acertada,rienle

DlESTO.LIBRO II: TITULO VII c.endum cnt. ltein, si nihil intorsit actonis, co tempore in ius adversanium veriisse, remittit Practor

255

poenam puta, quia eriatiis dies fult.

juez, habiendo causa para ello; porque deber perdonarse la rusticidad del individuo. Tambin remite el Pretor la pena, si nada importa al actor que el adversario no haya comparecido en juicio al tiempo sealado, por ejemplo, porque fue da feriado.

3. UIPIANUs libro LI VIL ad Sabin.um.Quum quis in ludido (1) sisti promiserit, neqtie adlecerib poonam, si status (2) non esset, incerti cum co agenduni esse in id quod intercst, verissinwm esL; t Ita Celsus quoquc seribil.

3. Utio; ComentarjoacSabino, libro XL Vil. Cuando aluno hubiere prometido presentarse juicio, y no hubiere aiiadldo pena, es muy cierto que, si no se hubiere presentado, deber ejercitarse contra l la accin de cosa incierta por aquello que importa; y as tambin lo escribe Celso. TTULO VI [V]QUE LOS CITADOS A. JUICIO COMPAZCAN, FIANZA 45 CAUCIN

TIT. Y [VII (3)IN IUS YOGATI UT ENT, AUT SATIS VEL CAUTUM (4) DENT 1. PAULUS libro 1. ad Edictun. - Edicto cavetur, nl fldeiussor iudicio sIstendi causa datus, pro re! qualitate locuples detur, excptis noeessaiiis personis; ibi enim qualemeunque accipi iubet, veuti pro parento, patrono;

(5 DEN

1. P.t.Lo; Comentarios al Edicto, libro 1. Se previene en e! :Aleto, que el fiador dado por causa de presentarse . juicio, so d abonado segn la

calidad del negocio, excepto en cuanto las personas ligadas por algn vinculo; porque en estecaso manda que se acepte cualquiera, por ejempLo, dado por un ascendiente, 6 por el patrono;

2. CLLIsTRkTUS libro 1. ti Edielum monilorjum.item pro patrona liberisvo suis, vol uxore nuruve; tune enim qualiscun que ftdeiussor aceipi lubetur. Et in eum, qui non aceeperit, quum sciret cam necossitudinem personarum quinquaginta aurcorum iud.ieium competil,

rio, lib'fo I. - tambin por la patrona sus hijos,

2. CAL1STItATO; Comentarios al Edicto monito-

por la mujer 6 por La nuera; pues se manda que entonces se acepte cualquier fiador. Y contra aquel que no lo hubiere admitido, luego que supiere esta conexin, do las personas, compete una accin penal de cincuenta, ureos,

r 3. PAULO: Comentaios al Edicto, libro IV. 3. PACLUS libro IV. ad Ectictnm .-- quoniam pro locuplete accipitur 1idiussor itt neccssariis per- porque se admite como abonado el fiador respecto las personas unidas por parentesco. sonis.

4. U&Pira'us libro LVIII. (.ni) ad Edictum. Qui Unos liomines la ludido (i) sisti proniisit, sialterum cxhibet, alterum non, ex promissione non

videtur cas stetisse, quum alter eorum non sitexhibitus. TIT. VIINE QUIS EUi, QUE IN IUS VOCABITUR (7), TI EXINAT-.

4. Ui..PIAN0; Comentarios l Edicto, libro L ViII. El que prometi presentar dos hombres en Juicio, si presenta al uno, y al otro no, no se considera que los present segn la promesa, como juicra que uno de ellos no haya sido presentado.TITULO VII DE QUE NADIE EXENTE POR FUERZA AL QUE FUERE CITADO A. Juicio 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro V. Estableci el Pretor este Edicto, para contener con ci miedo de la pena los que por la fuerza

1. ULPIANUS libro V. ci Edictu'm.Hoe Idictum Praetor proposuil, ut metu pocnae compesceret sos, qui in ius vocatos vi eripiunt.

LDenique Pomponius seribit, servi quoque nomine nxaLe ludiciuni reddendun, nisi sciente domino Id lech; tune nim. sine noxae deditione iudicium suscipiet.

arrebatan los citados juicio. 1.Finalmente Pompouio escribe, que debe

2.Ofihius putat, locum hule (8) Edicto non

darse el juicio noxal tambin nombre del esclavo, salvo si hizo esto sabindolo su seor; porque entonces aceptar el juicio sin [a entrega de la noxa. 2.Juzga Ofili, que no tiene lugar este Edic-

case, sI persona, quae tn tus vacari non potuit, cxemta est, veluti pareus, et patronus, ceteraeque personaa. Quae sententia mihi videtur verior; et sane si deliquit, qui vocat, non deliquit, qui (9)exemut. 2. PAULUS libro IV. tI Edictum.. - Nam q.'uum (1) Iuicium Ha. (2 atatum. 10. 42) Va s e La nota 5 d# a pcina anterior. (4) vtr. cvm,f, omttetat MaL.

to, si es persona exenta Ja que no pudo sor cita-

da ajuicio, por ejemplo, un ascendiente, y el patrono, y otras personas Cuya opinin inc parece

ms verdadera; y la verdad, si delinqui el quecita, no delinqui el que exent. 2, PAuLO; Comentarios al Edicto, Libro IV.

(5) V., HUI.

(6) iudielum,Ral. 7) vOCiTU8 WgT, Ha (8) HaL.;hoc,Fi. () pa.tronum vi, i n serta Ial.

IflOESTO.LIBRO 11 TITULO VII

uterqiie contra Edictum facat, et libertus, qui patrouum vocal, et is, qui patronum vi eximat, deteriore tarnen loco libertus est, qui lii simili delicto petitoris partes sustinet. Eadem auquitas est la co, qui alio, quain quo debiaerat, in ius vocabatur. Sed el fortius dicondum es, non videri vi exirni oum1 cu sit tus bi non convenir!.

Porque aun ciando ambos obren contra el Edicto, as el liberto que cita al patrono, como aquel que por la fuerza lo exenta, es, sin embargo, de peor condicin el liberto, que en somojante delito tiene el carcter do demandante. La misma equidad hay respecto de aquel, que era citado juicio . otra parte que adonde habla debido. Pero aun con ms razn se ha de decir, que no parece que sea exentado por fuerza aquel que tenga derecho para no ser demandado niEl.3. ULPIANo; Comentarios al Edicto, libro V. Pero si alguno exent al esclavo citado juicio, opina Podio que n lleno lugar el Edicto, porque no fue persona que pudo ser llamada juicio. Qu se har en este caso? Deber ejercitarse la accin de exhibicin. 1.Si alguno exentare i. alguien, citado ante unjuez pedneo, cesar ' pena de este Edicto. 2.Lo que el Pretor provino: exima por fuerza', se entiende solo por tuerza, 6 tambin con dolo malo? Basta que por fuerza, aunqnc no haya dolo malo. 4. PAULO; Cometarios al Edicto, libro IT'. Pero la palabra *eximir es genrica, como dice Pomponio; porque arrebatar es quitar de las manos pr rapto, y eximir es quitar de cualquier modo; como, por ejemplo, si. uno no hubiere arrebatado alguien, sino que lo hubiere domorutio, fin de que no fuese juicio, para que transcarnoso el trmino de la accin, . se perdiere la cosa con el tiempo, se entender que eximi, aunque no hubiere exentado la persona. Pero tambin si lo hubiere retenido ea algn lugar, y no le dej prosentarse, est comprendido en estas palabras. . 1.Si alguno hubiere eximido al que por medio do calumnio, era 'citado, tambin es constante que est obligado por esta Edicto. 2.Dice el Pretor: que no obre con dolo malo, para que qUedase eximido;. porque puedo hacerse esto sin dolo malo, como cuando hay justa causa tic oxeneicin.

S. ULPIANUS libro V. ad Edictum. - Quod si servum tIis exemlt in ms voeatwn, Pedius patat eMssareldictiun, quoniam non uit persona, quao in lus vocari potait. Quid ergo? ad exhibendum erit agendum.

1.Si quis ad pedaneutu iudicem vocalum quern oximat, poena oms Edicti cessabit. 2.Quod Praetor praecepit: VI EXIMAT. (1), vi, an el dolo malo?. suffiit vi, quamvis tiolus malas eosset.4. PAULUS libro IV. ad Edicturn.Sed seximendi verbum generale est, ut Pomponius alt; eripe-. re enim cst de manibus auferro por raptum, cximero, quoquo modo auferre; ut puta, si quis non rapueril quem, sed moram fecerit, quo miaus la iusveniret, ut actionis dies exirel, v1 ros tempore amitteretur, videbitur exemise, quumvis corpus non exemerit. Sed et si 00 Loci retinuerit, non abduxit, bis verbis tenetur.

1.liem si quis eum, qui por calumniarn yoca)atur, exemerit, constat eum hoc Edicto tener!.NAG1S EXIMERETUR

2.Praetor alt: NEVE ?CIAT DOLO MALO, QUO nam potest sine dolo malo id flor, veluti quum insta causa cal exemtionis.5. ULPIAXUS l ibro Y. ad Edictum. - Si por ahum quis oxemerit, bac clausula tenetur, sive praeseas falt, sive abseus.

1.In eum autem, (Jul vi exemit, in factura iudicium datur, quo non id continctur, quod Ja veritate est, sed quanti ea res ost ab sobre aestimata, de qua controversia est; hoo enim aditum est, ut appareat, etiamsi calumniator quis alt, turnen hace poenani eum persoqul. 2.Docoro autem debet quis, por hanc cxemtionem factum, quo niinus in ius produeeretur; eotorum, si nihilominus produetus cst, eessat poena, quoniam verba eum eUectu suni accipienda. 3.Hoc iudicium la factum est, et si plures dehquerint, in singulos dabitur; el nihitominus manet, qui e.emtus est, obligatus. 4.Heredibus autore ita diibitur. si eorum .intersit; noque autem in heredem, noque post annum dabitur,6. IDEM

5. ULPiANo; Comentarios al Edicto, libro V. Si alguno hubiere exentado por medio de otro, est obligado por esta clusula, ya si estuvo presento, ya si ausente. 1.Mas contra aquel que exent por fuerza, se da la accin por el hecho, en la que no se ontiene el valor verdadero, sino aquel en cuanto ha sitio estimada por el actor la cosa sobre La que es la controversia; pues se aadi esto, para que aparezca, que, aunque alguno sea calumniador, persigue, sin embargo, aquel esta pena. 2.Pero cada cual debe probar, que por esta exencin se hizo de modo que no fuese presentado. juicio ; por lo dems, si no obstante fu preseatacio, cesa La pena, porque las palabras del Edilcte se han de entender, cuando hubo resultado. 3.Esta acin es por el hecho, y si muchos hubieren delinquido, se dar contra cada uno; y pormaucce, no obstante, obligado ci que fu exirnido, 4.Mas se dar los J.ierederos, si [es Interesare; pero no so dar ni contra el herdero, ni despus del ario. 6. EL M:SM Comentarios al Edicto, libro XXXV. XIV., lcd.

libro XXXV. (2) ad Edicturn.Is, qui

(1) NE VI EXIMAT, Vug.

DIGESTO.LIBRO II: TITULO VIII

27

debitorem vi oxemit si solverit1 roum non 1llie rat, quia poonam solvil, TIT. -VIII QUE SATISDA1E COGkNJUiE, VL 1[TJATO P1WMITT..NT, VEL SUA11 PROMISSTONI C0M.(ITTANTUR Cf. 47011. II ] 1. Guiis U)TO V ad Edictttin provinciale. Satisdatio OO(ll1fl 1110(10 appellata est, quo satisfaello. Ntni lit satisfacr dicirnur ci, culus desiderium imp bus, i ta satisdare di cimur adversario nosiro, (ful (1) pro co, quod a nobLi petilt, tu cavit, lit eum hoc nonune securum faciamus datis fideiussoribus.2. TJLPIMS libro V. ci Edictum. - Fidoiussor in (2) ludido sistendi causa tocuples vhletur dan non tantum ex facultatibiis, sed etiain ex conveniondi lacilitato. 1.Si quis bis porsonis, quno agere non potucrunt, tldeiussorem Judicio sistendi causa dedent-, frustra cnt datio. 2.Practor ait: SI QU1S PARENTEM, PT1ONWI, PATONAM, I4BEEOS, AUT PARENTES PATRONI, PATRONAE, LIBEBOSYE SUOSI EtJMVE, QUEM IN POTESTATE IIABEBIT, VEL UXOIEEN, VEL NUIWM IN ITJDICIUM VOCABIT, QUALISCUMQUE FIDEIUSSOE lUDIO SISIENDI CAUSA ACCIPIATUR.

Si hubiere pagado el que por fuerza exent al deudor, no libra al demandado, porque pag su pena. TITULO VIIIQUINES ESTN OBLIGADOS A ILtR FIANZA, PIONJTAN CO JURAMENTO, QUEDEN ATENIDOS

A so puoust

[VsiC'iI,Jf. 57.]

1. GAyo; Comen.larioR & Edicto provincial, libro V.De[ mismo modo se dice satisdarin que satisfaccin. Porque as como decimos qu satisfacemos fi aquel cuyo deseo cumplimos. tic la misma suerte decimos que satisdamos nuestro adversario, que 4e tal modo recibi caucin por aquello que do nosotros pidi, que en esta reclamacin le aseguramos con los fiadores dados.2. LLPIANO;

3.Quod alt Praetor: aliberosvo suos, accipiemus et ex eminhio sexu descendentes liberos, parcutique dabimus hoo beneficium non solum sui iuris, sed etiamsi in potestate sit aliculus (3); hon enim Pomponius seribit. Et filias fitleiussor pro paire flerl potest, etiam si in altertus potestate sit. Nurum etiam pronurum, el deinccps accipere debontus, 4.Quod alt Praetor: qmUiscumque fidelussor aceipiatur., hoc quantum ad faeultates, id cst, etiam non LocuplCs. 5.in ldeiussoreni, qui aliquem ludido sisti promiserit, tanti, quanti ea res cnt, actionem dat Praetor. Quod utruin vonitatem contineal, an vero qunnt.it.atem, videamus; el mellas est, lit in voram quantitate:m fldoiussor teneatur, nIsi pro certa uantitate aceessit. S. G.ivs libro 1. (4) ad Edictum provinciale. Sive in duplum est actio, sive tnipli, alt qiiadrup11, tanti eundem fldeiussorom oinnimodo tonen (.) dicemus, quia tanti res case intelligitur (d).4. PAULUS libro IV. ad Edictum. - Si decessent, qul fideiussoreni dederit iudicio sistendi causa, non debebit Praetor iubere exliibere (7) etun. Quod si ignorans insscrit exhiben, vol post deeretum eius ante 41cm exhibitionis decessenit, done-

So considera que se da fiador bastante tic estar derecho, no tan solo por sus bienes, sino tambin por la facilidad do demandarle, 1.Si alguno hubiere dado fiador de. estar fi derecho , aquellas personas que no pudieron ejercitar una accin, ser en vino la dacin. 2.Dice el Pretor: Si alguno citare fi juicio su ascendiente, su patrono, su patrona, .lostlescendientes ascendientes de su patrono de su patrna, sus propios descendientes, aquel que tuviere en su potestad, su mjor, su nuera, adinitac cualquier fiador que den de presentarse juicio. 3.- Cuando dice el Pi'etor: t sus propios descendientes, entenderemos tambin fi sus ciescendiontes procedentes do sexo femenino, y daremos este beneficio no slo al ascendiente duefio de si, sino aun al que est bajo la potestad de cualquiera; pues as lo escribe Poinponio. Tambin el hijo puede hacerse fiador pr su padre, aunque est bajo la potestad de otro. Debemos entender como nuera tambin la mujer del nieto, y as sucesivamente. 4.Lo que dice el Pretor: - admtase cualquier fiador, se entiende en cuanto fi sus facultades, esto es, aunque no sea rico. 5.--Contra el fiador que hubiere prometido que otro se presentarla fi juicio, da el Pretor una accin por tanto cuanto importare la. cosa. Veamos si compronda acaso el verdadero importe, la cantidad estimada; y os mejor que el fiador est obligado la cantidad verdadera, si no se oblig por cantidad cierta.3. GAYO; Comentarios 1 Edicto provincial, libro 1.Ya sea la accin por el duplo ya sea en el triplo, el cudruplo, diremos que el mismo fiador est obligado de todos modos otro tanto, porque se entiende que la esa es de otro tant. 4, P.ui..o; Comentarios al Edicto, libro IV.Si hubere fallecido el que hubiere dado fiador de presentarse fi juicio, no deber el Pretor mandar presentar fi este. Pero si, ignorndolo, hubir mandado que fuese presentado, si despus de su

Comenta ios al Edicto, libro V. -

co, quod a riobli pLiIt, ita cavemu8. 2) In bene, omf.v1aa HM. B) p.tterlus, Ia

(1) Este anacou&o o res uZe i'ten a lutura Vu!g.. ciii pro

V.Hal. 1 Vul , Ha.; tenere, F. (6) quanti res cese Intelilgemue. '7 exhiben, Hod.

258

DIGESTOLIBRO 111 TTLQ VIII

ganda cnt actio. Si autein post diem exhibilionis decessonit, ant amisenit eivitatem, 'atiliter agi potest.

decreto hubiere fallecido antes del da de la presentacin, se deber denegar la accin. Mas si despus del da de la exhibicin hubiere fallecido, perdido la ciudadana, se puede ejercitar tilmente la accin. 5. Gxo; Comentarios al Edicto provincial, libro 1. Mas si alguno hubiere prestado fianza por el condenado, y el condenado hubiere muerto, perdido la ciudadana Romana, esto no obstante, se ejercitar legalmente la accin contra su fiador. 1. --Puede haber accin de injurias contra aquel que no hubiere aceptado un fiador evidentisimamento abonado segn la calidad del negocio. 6 aprobado corno tal, si se dudare; porque realmente no es una injuria cualquiera, que sea llevado fi juicio, quien d fiador bastante idneo. Pero tambin el mismo fiador, que no haya sido aceptado, podr querellarse comq por injuria que selehizo. 6. PAur.o; Cci1 entaros al Edicto, libro XII. Cuando deicctuoi mente se tli caucin fianza, no Be reputa que se di caucin. 7. ULPio; Comentarios al Edicto, libro XIV, Si no se negare que el fiador sea abonado, pero se dijera que tiene cxrcpcin de fuer', y temiese el actor que uso de su privilegio, se ha de ver cul sea el derecho. Y el Divino Pie, como tambin refiere Poniponio en el libro de sus Epfst'las, y Marcelo en el libro tercero de su Digesto, y Papiniano en el libro tercero de sus Cuestiones, respondi por rescripto fi Cornelio Prculo, que con razn rehusaba el actor tal fiador; pero que si do otro modo no pudiera darse caucin., se le habr de prevenir, que un deber usar de su privilegio, si fuere demandado, 1.Si la fianza hubiere sida necesaria, y el roo no pudiera fcilmente prestarla all donde es demandado, puede ser oldo, si estuviera dispuesto fi prestar !a fianza en otra ciudad (le la misma provincia; mas si la fianza es voluntaria, no se remite otro lugar; porque tampoco lo merece el que so impuso si mismo la necesidad. da dar fianza. 2.Si no se hubiere dado fianza por una cosa mueble, y fuere sospechosa la persona de quien se desea la caucin, deber depositarse la cosa en la oficina pblica, si esto hubiere parecido coilveniente al juez, hasta que se d fianza, 5 se termine el pleito.

5. Uuus libro 1. (1) ad Edictunl proviniaZe..--SI vero pro condemnato tidelusserit, el cnlemnatus decesserit, aut civltatem Romanan arniserit, recte nihilominus eum uldeiussore elus agetur. 1.Qui pro re qualit.ato ovidentissime loenpiotem, vel si dubitetur, approbatuni fideivasorcm Indicio sistenLil causa non aeceperit, lnlnriarum actio adversus eum esc plesl; quia sano non quaelibet (2) iLuria est, duci la las eum qui satis idaneum fldeiussorein det. Sed et ipse fidelussor, qui non sit aceeptus, tauquam de niuria siM facta queri poterlt. 8. P.tULUS libro XII. (3) ad Edictuin. - Quoties vitiose cautum vol satisdatum est, non videtur cautum. 7. ULPUNCS libro XIV. (4) ad F4ictunl.S1 Ildelus or non negetur idineus, sed dicatur haheno fori praeseriptionern, et metual petitor, nc jure fori utatur, videndum, quid une sit. Et DiVU8 Plus, ut et Pmponius libro epist[auii rofert, et Marcellus libro tertio Digestorum, et Papinianus libro tertio Quaestionuin Cornelio 'roculo rescripsit, merite petitorem recusare tatein ftdeiussorem; sed si alias caveri non possit, prasdicendum el, non usurum eum privilegio, si con voniatur. 1.-8i necessania satisdatio fueril, el non fafucile posstt reus ibi eam praestare, ubi convenitur, potest audini, si in alia eiusdem provinclae civitate satisdationoni praestare paratus alt; si autem satisdatio voluntaria est, non 11 alium loeum remittitur; neque cnhn merelur, qui ipse sibi necessltatem satisdationi.s imposuit. 2Si saliedatum pro ro mobili non sit, el persena suspecta sil, ex qua satis (5) desideratur, apud officium deponi debebit, si hoc ludiel sedent, donee vel satisdatio detur, vel lis finem acelpial.8. PAULaS libro XIV. (6) a4 Edictum. - Do die ponenda in stipulatione (7) solet inter litigatores conveniro; si non coiivenial, Pedius putat in potostate stipulatoris case, nioderat' espatio de hoc a ludico atatuendo.

1.Qui niullerom adhibet al satisdauduni, non vdetur cayere; sed neo miles, nec minor vigintiquinque annis probandi stint, nial has personas in rem suarn fidelubeant, ut pro suc procuratoro. Quidain etiani, si a manto fumidus dotaLis petatur, in rein anam fldeiussuram muliore.m. 2. Si servus Inveniatur (8), qui antequam ludicium aceipiatur, fideiussit iudlcatum solvi,non sine qualibeL, Vig. (3) L V FIaL. IIf (4) X.HaL1) V. Ha 1 .

8. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XIV. Suele convenirse enti'e los litigantes sobro el da que debe fijaras cii la estipulacin; si no hubiere convenio, opina Podio que est en la facultad del estipulante, - debindose sefialar por el juez un moderado espacio de tiempo para esto. 1.El que presenta por fiador fi una mujer, no se entiende que da fianza; y ni tampoco se ha de admitir al militar, ni al menor de veinticinco alios, salvo si estas personas afiancen en causa propia, como por su procurador, i'iunbin dicen algunos, que si al marido se pidiere un fundo dotal, Ja mujer ser fiadora en causa propia. 2.Si so descubriera que es esclavo, el que. antes que se acepte el juicio, di fianza de que () HrnL teinitiondo at1e) datio; Batisdatio, Vulg. (6) XLUI.,Hai. (i stipulationem, Hal. (5) interventat, Vudg.

() QU&

Dts!ro.LtflRo II: TfTflLO VIII

suceurrendurn est actori, ut x integro caveatur. Miori quoque vigintiquinque annis succurrcndum cst, tortasse et mulieri propter unperitiam. 3.Si fideiussor iudlcatum solvi, stipulatoni heres extiterit, aul stipulator fideiussori, ex integro eavend.uin cnt. 4.Tutor et curator, ut rem saivam fore pupillo c&veant, mitteridi sunt in municipio (1), quia

se pagara lo juzgado, deber auxiliarse al actor, para que tic nuevo se le d caucin. Tambin so ha de auxiliar al menor tic veinticinco aos, y acaso tambin la mujer por su impericia. l.Si el fiador de que se pagar lo juzgado hubiero llegado ti. ser heredero del estipulante, el que estipul del fiador, deber darse fianza de nuevo. 4.El tutor y el curador debern ser remitisalvos al pupilo sus bienes, parque es fianza nocosaria. Tambin el usufructuario, de que restituir la casa al dueo de la propiedad, cuyo usufructo so lo di. Igualmente el legatario, pura que d caucin de devolver los legados, vindicada, la Jwrencia y lo que adems hubiere percibido por la ley Palcidia. Tambin el heredero, para que d fianza por los legados, deber ser odo, fin de que sea remitido al municipio; pero si puesto ya el legatario en posesin, consistiendo en el heredero que no diese caucin, pdlese el heredero que se aparte do la posesin, y diga que est dispuesto prestar caucin en el municipio, no deber impetrarlo. Lo contrario seria, si sin culpa dolo del heredero hubiere sido puesto cii posesin. 5.Se mamia jurar de calumnia, para que nadic. acaso ms con el objeto de vejar su adversario, cite para el munioipio, pudiendo afianzar en Roma. Pero este juramento do c.alumnia so dispensa ti. ciertas personas, como ascendientes y patrqnos. Mas as debo jurar el que es remitido ii municipio: que l no puede dar fianza en Roma, y que puede all adonde pide sor remitido; y ti' 110 hace esto por causa de calumnia. Porque no puedo tiar fianza en otra parte mas que en este lugar; porque si no puede en Roma, pero pudie se en otros muchos lugares, se le obliga jurar en falso. 6.Mas esto entonces se obtendr, cuando se conociere que lay justa causa. Y qu so dir, si cuando estaba en el municipio, no quiso dar caucin? En este caso no debe impetrarlo, como quiera que en l hubiere consistido, que no diese fianza all adonde desea ir. 9. GAYO; Oornentarios al Edicto provincial, Ubro V. -Nombrado un rbitro para aprobar los fiadores, si su arbitraje pareciere injusto contra alguna de las partos, es lIcitY apelar tic l, del mismo modo que do los jaeces. 10. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXXV. Si los fiadores han sido aprobados por el rbitro, deben ser, tenidos por abonados, como quiera que so habr podido presentar la querella al juez competente, ]. 1.] el que con causa desaprueba los fiadores aprobados por el rbitro, y por otra parte aprueba los desaprobados; y mucho ms debe contentarse con estos, si (le su voluntad admiti los fiadores. 1.Pero si en el tiempo intermedio sobrevino ti. los fiadores alguna grave - calamidad, una grande pobreza, conocida la causa, se deber dar fianza de nuevo. 11. ULPIANO Comentarios alE dicto, libro LIXV.

xieeessaria est satisdatio. Item do ro rcstjtuenda domino pnoprietLtiS, ChuS (2) ususfructus datus est. Iteni i:gaianiUS, nl cavett evicta hereditato legata roddi, el quod amplius por legem Falcidiain ceporit. Heres quoque, ut logatoruni satisclet, audiendus est, ut in municipiurn mittatnr; plane si misso iam legatario 111 possessioneni quum por heredom starot, quo minus ewcrei, boros postulet, uti do possossione dccedat, paratum(fue so dieat in municipio Cayere; impetrare non dcbobit. Diversum, Si sine culpa aut dolo heredis missus Bit hi possessionern.

dos al mwuieipio, para que afiancen que quedarn.

5,[ubotiir jurare de caliimnia, no quis vexandi mugEs ativorsarli causa forsitan, quum R.oniao posstt satisdare, in munieipium evocet. Sed quibus&un hoe iusiurandum de caluinnia romittitur,velut parontibus et patronis. Sic autein lunaro debet, (jui in murneipiutu rmittitur: Rniac se satislare non posse, et ibi posse, que postulat reinftti; idquo so non calumniae causa facere. Nam St( non cst coinpoliondus iurro: aiilYi se, t1uani co loco, satisdare non posee; quia si ltomae XLOfl potest, plunibus autom boje possit, cogitur peloraro. 6,Hoc antoni tune hnpetrabitttr, um iusta (,ausa osee vidbitiir. QLLid eniin, si quutn erat in municipio, nolult caYere? Hoo caen non debel impetrare, quiirn por cuni steterit, quominus lb,' ubi ire desiderat, satisdaret. 9. (Luus libro V* ad Edictum pro einciale.-Arbitro ad. fidoiusjores probandos constituto, Si in, abterutram partem iniqaum arbitriuin v'deatur, perinde ab co., atque ab intileibus' appellare licct.PAULrJS libro LXXV. ad Edictum,Si ab 10. arbitro pro bali sunt fldeiussors, pro iociipbctibus habendi sunt, quum potuei'it querela a1 competelitom iudicern dcterri 1.] qui ex causa iinprobat ab arbitro probatos, alias iinprobatos 'probat; inultoque magis, si sua voluntate aocepit fldeiussoros, contentus his esee debet.

se le ha de compeler jurar de esto modo: que no

1.Quod si medio tempore calamitas fiticiussoribus insignEs, vol magna inopia accidil, causa Cegnita el integro satisdandum cnt.

11. UL.PIANTJS libro LXXV. (3) ad Edictum.L) muncipium, Ilal. (2) ta. de restituenda domino proprletate le cal nsuafructu1

(8) LXXYIIJ., tal.

260

1t0ESTO.LIRO II' TITULO VIII

hilianus ait, si antequarn mandareni tibi, ut fundum peteras, satis aceeperis petiturus fundum, et postea mandatu meo agere institueris, fidelussoros teneri. 12. IDEt librb LXXVII. (1) cci Editun. - Inter omnes convenit, horedem sub conditione, pandente conditione possidentem hereditatein, substituto envere debere de hereditate, et si defocerit conditLo, adeuntoni hereditatem sabsiitutum et petare heroditatem posse, et si obtinuerit, eommitti stipulationem; et ptorumquc ipso. Praetor et ante conditkonem extstentem, et ante diem petitionis venientcm, ex causa iubere soet stipulationem interponi.

Dice Juliano, que si antes que yo te mandare que pidieses un fundo, hubieres recibido fianza para reclamar el fundo, y despus hubieres resuelto ejercitar la accin por mi mandato, quedan obligados los fiadores. 12. EL MISMO; Comentarios al Edicto, Libro LXXVII. - Es comn opinin, que el heredero que, instituido bajo condicin, posea la herencia pendiente la condicin, debo dar caucin por la herencia al sustituto, y que si la condicin hubiere faltado, el heredero sustituto que ada la herencia puede pedir tambin .la herencia, y adems si la hubiere obtenido, que se agregue la estipulacin; y muchas veces el mismo Pretor, antes que se verifique la condicin, y antes que llegue el din de la peticin, suele mandar, con causa para ello, que so interponga estipulacin.13. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LtXV. Pero si fueren mucios los sustitutos, it cada uno se le ha de dar caucin.14. EL nsio; Respuestas, Libro IL_TJn hijo do familias defiendo su padre ausente; pregunto, debo acaso dar fianza de que se pagar. [o juzgado? Pauto respondi, jue el que defiende t' un ausento, aunque sea el hijo el padre, debe en virtud de la disposicin del Edicto dar fianza al demandante.

18. P.&uius libro LXXV. ad Edictum. - Sed et si piares substituti sin, singulia caveadm est.

14. IDEM libro II. Re.sponsorurn. - Fi11usfinihas delendit absentrn patrom; quaero, an ludicatum solvi satisdaro debeat? Pa.ulus reapondit, eum, qui absonteni defcndit, e,tiam si fihius vol palor alt, satisdare petituro (2) ex forma Edicti do boro 15. MAcna libro I. de Appcflationinis.S.ciendum est, possessores irnmobi[ium rerum satisdare non comp clii. i.Posse.asor auteni is accipiendus est, qui in agro vol civitale rem sol poesidel aut ex asse, aut pro parto. Sed et qui voct.igalem, id est (3) omphyteut.iciun agra rn possidet, possessor intelligitur. Iteni qui solamproprietalcln habet, possessor intelligendus eat. Eum vero, qui tantum usunifructuru liabet, possessorern non caso Ulpianus scripsit. 2.Creditor, qui pignus accepit, lossessor non est, tamotsi possessionom habeat ant sibi traditam, ant precario debitori concessam. 3.Si fundus in dotem datus alt, tam uxor, quam maritus. propter possessionem alta fundi possesaores intelliguntur. 4.Diversa causa est eius, qui fundi petitionein personalem habet. sive ~Tutores, pupilli eorum, sive ipsi possideant, possessorum toco liabentur. Sed et si unus ex tutoribus poaseasor fuit. idem dicenduin cnt. 6.Si fun,lum, quem possidobam, a me pctieL ns, deinde quum secunduin te osst iudicatum. appellavorim, an possessor eiusdem fLindi sim? El recte tlicetur possessoroin me case, quia nhliilominus possidoo neo ad rem pertinel, quod evijici mili ea psacasiO poasit. 7.Posscssor autorn quis, ncc no fuerit, tempus cautionis spoetanduin cal; nam sicut ci, qui post cautionoia possessionom vendiilit, nihil obsst, ita nec prodest el, qui post cautionem possidere coepit.16. PAtJLUS libro (1) LXXXVII,, Hs,

15. MacEn; De las Apelaciones, libro 1.Ha de saberse, que los poseedores de bienes inmuebles no se les compele it dar fianza. l.las ha de ser considerado poseedor, el que en e1 campo en la ciudad posee bienes races, en todo, -en parte. Pero tambin se entiende que es poseedor, el que posee campo tributario, esto es, enfitutico. Igualmente ha de entenderse poseedor, el que tiene la sola propiedad. 1a5 el que tiene tan slo ci usu'nicto, escribe Ulpiano que no es poseedor. Z..Ei acreedor, que recibi una prenda, no es poseedor, aunque tonga la posesin, entregada it l, 6 concedida en precario al deudor. 3.Si un fundo hubiere sido dado en doto, as la mujer, corno el marido, por la posesin do este fundo so entiende que son, poseedores. 4.Diversa os la causa de aquel que tiene la peticin personal de un fundo. 5.Los tutores son tenidos en el lugar de poseedores, ya posean sus pupilos, ya ellos mismos. Pero tambin habr (lo decirse lo mismo, si uno de los tutores fu eL poseedor. 6.Si hubieres demandado ole ml el fundo que yo poselq, y despus, cuando se hubiere sentenciada it tu favor, hubiere yo apelado, ser acaso poseedor del mismo fundo? Y con razn se dir que soy poseedor, porque no obstante poseo; y no importa al caso, que esta posesin pueda serme vindicada. 7.Mas se ha de atender al tiempo de la caucin, para saber si uno haya sido 6 no poseedor; porque as coma nada le obsta al que vendi la posesin despus de la caucin, as tampoco le aprovecha al que despus de la caucin comenz it poseer.

VI. ad Edictum. - Qui inrato

16. PAULO; Comentarios al Edicto, Libro VI. (8) vol, (omitiendo id OBt), Hal.

(2) pettorI,lia.

DIGUTO.LIBRO

u:

TTULO IX

KM

promiait indicio SiSti, non videtur poierasse, si ex coucessa causa hoc deserueriL

El que con juramento prometi presentarse juicio, no se reputa que t'U perjuro, si por causa tolerada lo hubiere desatendido. TITULO IXDE QU MODO SE DA CAUCIN, SI SE PKOOEDERi POR CAUSA NOXAL

Trr. IX8] EX NOXALI CAUSA AGAPUR, QUiMADMODU.t CAVNTUR (1) 1. ULPIANUS libro VII. ad Edictum. Si 4uis eum, de quo iioxali8 actio est, ludicio sisti promisit, Praetor ait:IN EADEM CAUSA EUMEXHIBERE( IN QUA TUNC EST, I)ONEC IUDIC1UI ACCIPIATUR.

1.In eadern causa sistere quid sit,videamus et puto venus, eum videri in cadem causa (3), gni ad experieudurn non facit ius actoris detetius. Si desiiiat servus esse proinissoris, vol actio amissa sit, non videri iii cadeni causa statum. Labeo ait vol si (4) qui pan loco erat in litigando, coepit 6580 in duriore, vel loco vol persona m.utata. Itaque si quis ci, qui in foro promissoris convenini non potest, venditu, aut poteiztioni datus sit, niagis 0586 putat, ut non videatur in eadam causa siti. Sed et si noxae deditus sit, Ofihius non putat in eadcm causa sisti, quuin noxae deditione cet.eris noxaleni actionem pcnilni putat.

Si alguno prometi que seria presentado juicio aquel sobre quien hay accin noxal, dice el Pretor: presentarlo en el mismo estado en que est entonces, hasta que sea aceptado el juicio,. 1.Veamos qu sea presentar en el mismo estado; y opino por ms verdadero, que se reputa en el mismo estado al que para litigar no hace peor l derecho del actor. Si un esclavo dejare de ser del prometedor, si la accin se hubiere perdido, diceLaben que no se entiende que se permaneci en el mismo estado; si el que estaba en igual situacin para litigar, comenz estar en peor, P'mutacin de lugar de persona. Y nsj, si alguno hubiere sido vendido quien no puede ser demandado en el fuero del prometedor, sido dado otro ms poderoso, juzga que hay ms motivo para que no Be repute que se presenta en el mismo estado. Pero si hubiere sido dado en noxa, Ofilio no opina que se presenta en el mismo estado, porque juzga que con la entrega por el dao se extingue para los dems la accin noxal.2. PAULO; Uomentario al Edicto, libro VI.Pero usamos de otro derecho; porque por las causas precedentes no queda libre el entregado en noxa, pues la noxa sigue al individuo, del mismo modo que si se hubiese vendido, 1.Si estuviere ausente el esclavo, por quien compete alguno la accin noxal, y si su seor no niega que est bajo su potestad, opina Vindio que debe ser compelido, prometer que aquel ser presentado juicio, 6 aceptar el juicio, 6 si no quisiera defenderlo, que debe dar caucin d que l lo habr de presentar tan pronto hubiere podido; pero si en falso negare que este en su potestad, habr de aceptar el juicio sin la entrega por el dao; y asilo escribe Juliano, lo mismo que si hubiere hecho con dolo, de modo que ya no estuviese en su. potestad. Mas si el esclavo est presente, y su seilor ausente, y nadie defiende al esclavo, deber ser entregado por mandato del Pretor; pero con conocimiento de causa se dar despus al dueo la defensa, segn escriben Pomponio y Vindio, para que no le perjudique su ausencia. Por consiguiente, tambin se le ha de restituir al actor su accin extinguida, porque el siervo entregado comenz estar en sus bienes. & ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro VII. Si se reclamase en juicio noxal contra el usufructuario, y ste no hubiere defendido al esclavo, se le deniega por el Pretor la peticin del usufructo.

1. ULrir&o; Comentarios al Edicto, libro VII..--

2. PAT.TLUS libro Vi. cid Edictum.Sed alio ure utimur; nam ex pracedentibu.s causis non libero.tur noxae deditus, perincle dii noxa eaput sequitur, nc si venisset. 1.Si absens sit servus, pro quo noxalis actio alicui competit, siquidem dominus non negat in sua potestate esse, compellendum putat Vindius, vel iudicio eum sisti promittere, vel iudieium accipere, aut si nolit defenden, canturum, quum priinum potuerit se exhibiturum; sin vero falso neget in sua potestate esse, susccpturum iudiciuni sine noxae deditione; idque Iu!iaus scribit, et si dolo fecenit, quo miaus in cius es set potestate. Sed si servu praesens est, doininus abseus (5), nec quisquani servuni defendit, ducendus erit iussu Praetonis; sed causa cognita domino postea dabitur defeusio, ut Pomponius et Vindiu cribunt, no ej absentia sua noceat. Ergo et actorl actio restituenda est peremta eo, quod d.uctu8 servus in bnjs cius essc coepit.

usufructuario noxaliiuccio agetur, isque servum non clefsnderit, denegatur ci per Praetorein ususfructu.s persecutio. Si cuni uno ex dominis noxalis (6) agetur, an pro parte socil satisdaro deberet? Sabinus ait non. de(1) Tair.; CvEATUR, segn reciente correccin del Fi., Br. (S In cad. causa quid sit,, videamus, et puto sum vrIus in eadam causa sistere, qul, Hai.;verius esse, tu eaden causa eum videni sistare, qui, Vui,j,(2) EXE1BETO,

8. UIIPIANUS

libro VIL cid Edictwst.Si eum

4. Grus libro VI. cid Edictum provinciale.

de los seores, deberla dar fianza por su parte do

4. Giro; Comentarios al Edicto provincial, libro VI.Si se ejercitase la accin noxal contra uno

MM.

(4) veluti ccc si qui, fla.l. 5) Segn unZiqumaZna escritura del libro Fi., absent; Ta.ur. abest. (6) noxali, haZ.

TOMO 1-3d

262

DIGESTO.LIBRO II: TITULO X

bere, quia quodammodo totiim suum. kominem defenderet, cu in solidum defendendi neccssitas esset; ncc anditur, si pro parte paratus sit defendere.

socio? Sabino dice que no debe, porque en cierto modo defenderla todo su esclavo, el que tuviese necesidad de defenderlo solidariamente; y no es oldo, si estuviere dispuesto defenderlo con arreglo SU parte. Si alguno hubiere prometido presentar el esclayo en el mismo estado, y fuere presentado hecho libre, si sobre l hay controversia titulo de acciones capitales de injurias, no est bien presentado, porque de una manera se paga el suplicio, 7 en la injuria la pena de azotes, en el esclavo, y de otra distinta se toma vindicta condena pecuniaria en el hombre libre. Mas por lo que atafie las. dems causas nox ales, an se entiende que ha llegado mejor estado. ro si se hubiere prometido que se presentarla heolio libre bajo condicin, parece que se presenta en el mismo estado, aunque se presente libre, porque para l estuvo comprendido el caso de la libertad. TTULO XDE AQUEL POP QUIEN SE HUBIERE HECHO DE MODOQUE OTRO NO 815 PRESENTE EN JUICIO

5. Ui..piAws Ubre XL VIL ad ,Sabinum. Si servum lu cadeni causa sistere qudam promisent, et liber factus sistatur, si de ipso controversia cst capitalium aetionum iniuriarunique nomino, non rscte sistitur,quia aliter de servo snpplicium (1), et verberibus de iniuria (2) satisfit, aliter de libero vindicta sn.mitur, vel condenmatio pecuniaria. Quod autem ad ceteras noxales causas pertinet, etiam iii melioreni causam vidietur pervenisse.6. PAtiLus libro XL ad Sabinum.Sed si statu liberum sisti promissnm sit, in eadem causa sisti videtur, quamvis liber sistatur, quod implcitas si casas libertatis fucrit.

. ULPIANO;

omentarios ci Sabino, Libro XLVII.

6. PAULO;

Comentarios d Sabino, Libro 11.Pc-..

TIT. XDE EO, PEII QUEM 1ACTUM EIUT, QUO MINUS QUIS IN ni DICIO SISTAT

1. UxpiAsus libro VIL ad &Lietum. AequisSiInum putavit Praetor dolum ehis eoreere, qui impedit aliquein iuilicio sisti. 1.Fecisse auteni dolo malo non tantuni is putatur, qui suis manibus, vel per suos retinuent, verum qui alios quoque rogavit, ut cmii detinerent vel abducerent, no iudicio sistat, sive acientes, sive ignorantes quid esset, quod comminiscoretur (8). 2.Doluni autem malum sic accipimus, ut si quis venicnti ad iudicium aliquid pronuntiaverit triste, propter quod is necesee habuerit ad iudiciam non venre, teneatur Edicto; quamvis quidam putent, sibi eum imputare (4), qui eredulus

fuit.

3.Si reus dolo actoris non steterit, non habebit reus adversus eum actionera ex lloe Edicto, quum contentus esso possit exceptione, Si ex Stipuiatu conveniatur de poena quod ad indicium non venerit; aliter atque si ab alio sit impeditus, nam actionem propositam adversas cuni exercebit. 4.Si piures dolo fecerint, omnes tenentur; sed si unas praestiterit poenam, ceteri liberan tur, qunni nihil intersit. 5.Servi nomine ex hac causa noxali iudicio agendum, omnes consentiunt. 6.Et beredi datur, sed non ultra annum; adversas heredem autem bactenus puto dandam actionem, nt ex dolo defuneti horas non lueretur.2. PAULUS Libro VI. ad F4ictum.Si actoris servus domino seicnte et, quum possit, non prohibente, dolo fecerit, quo minas in iu.d.ieio sistani, Ofihius dandani mihi exeeptionem adversas donii(1) zupp1ieo. .ffaL (2) de lnfura, orat teas Hg2.

Estim el Pretor que era muy justo castigar el dolo del que impide que otro se presente enjuicio.. 1.Pero se juzga que obr con dolo malo, no slo el que lo hubiere retenido con sus propias manos, 6 por los suyos, sino tambin el que rog a otros que lo detuvieran se lo llevaran por fuerza, para que no se presento en juicio, tanto si supiesen, como si ignorasen qu fuese Jo que se tramaba. 2.Mas el dolo malo lo entendernos as, que si alguno hubiere anunciado cualquier desgracia al que va juicio, por la cual hubiere ste tenido necesidad de no presentarse juicio, quede sujeto al Edicto; aunque algunos juzguen, que el que fuerd.ulo debe imputarse la culpa si mismo. 3.Siel reo no se hubiere presentado por dolo del actor, no tendr el reo contra este la accin procedente de este Edicto, como quiera que pueda estar contento con la excepcin, si fuera demandado por la pena en virtud de lo estipulado. porque no hubiere ido al juicio; otra cosa ser, si hubiere sido impedido por otro, porque ejercitar contra l la accin propuesta. 4.Si muchos hubieren obrado con dolo, todos quedan obligados; pero si uno hubiere pagado la pena, como nada ms importa, los dems quedan libres. 5.Convienen todos, en que seha de ejercitar, por esta causala accin noxal nombre del esclavo. 6.Y se da al heredero, pero no despus del aso; mas contra el heredero juzgo que se ha de dar esta accin, slo para que no se lucre el heredero con el dolo del difunto; 2. P&IrLo; comentarios al Edicto, libro VI. Si sabindolo el seor y no impidindolo, cuando pueda, hubiere el esclavo del actor hecho con dolo, de modo que yo no me presentara juicio, dice (3) coinuittretnr. Hcg, (4) deber; n3e?ta la Vulq.

1. ULPIANo;

Comentarios al Edicto, libro VII.

DIGESTO.LIBRO U: TiTULO XI

mini ait, no ex dolo servi dominn8 lucretur; si vero sinvoluntato domini ecrvus hoe fecerit, Sabinusnoxale indicium dandum ait, nec factum servi domino Obesge debere, nisi hactenus, nt ipso careat, quando ipse nihil del iquit,

Ofilio que se me ha de dar excepcin contra el seflor, para que el seor no se lucre con el dolo dei es. clavo; pero si el esclavo hubiere hecho esto sin la voluntad de su seor, dice Sabino que se ha de dar la accin noxal, y que el.hccho del esclavo no debe perjudicar al dueo mas que en carecer de aquel, puesto que l mismo no delinqui.3. JULIANO; Digesto, libro IIPor este Edicto compete accin por el hecho, contra aquel que con dolo hizo que el llamado juicio no so presentase, por tanto cuanto import al actor que se presentare. En cuyo juicio se deduce lo que tal vez hubiere perdido el actor por esta causa, por ejemplo, si el reo en este intermedio adquiriese para si por el tiempo el dominio de la cosa, se hubiere librado de la accin. 1.Ala verdad, si el que hubiere hecho con dolo que el reo no se presentase enjuicio, no fuere solvente, ser justo que contra ci mismo reo compete la accin restitutoria, fin de que por el dolo ajeno el reo no realice un lucro, y el actor quede perjudicado. 2.Si hubieren sido impedidos de presentarse en juicio tanto el estipuledor por dolo de Ticio, como el prometedor por dolo de Mevio, uno y otro reclamarn por la accin que resulta del hecho contra aquel por cuyo dolo hubieren sido impedidos. 3.Si se hubieren visto impedidos de presentarse juicio, as el estipulador por dolo del prometedor, como el prometedor por dolo del estipulador, el Pretor no deber auxiliar ninguno de ellos, compensando el dolo de una y de otra parte. 4.Si con el fiador hubiere yo estipulado cincuenta, para si el reo no hubiere ido juicio, habiendo de pedir yo ciento al reo, y por dolo malo de Sempronio se hubiere hecho que el reo no compareciera enjuicio, conseguir de Sempronio ciento porque tanto parece que me importe, pues, si hubiese ido al juicio, me competia accin por ciento contra el reo, contra su heredero, aunque el fiador me hubiere prometido menor suma.

Edicto adversus eum, qui dolo fecit, quo minus quis iii iudicium vocatus sistat, in factum actio compe.tit, quanti actoris interfijjt cum Sjstj iii quo indicio deducitur, si quid amiserit actor ob cern rem, veluti si reus tempore dominiurn re interim sibi acquirat, ant actione. liberatus fucrit. 1.Plane si Ls, qui dolo fcccrit, quo minus iii indicio sistatur, solvendo non fuerit, aequum erit adversus ipsum reum restitutoriam actioneni competere, nc propter doluni alienum reus lucrum faciat, et actor damno affioiatur. 2.Si et stipulator dolo Titii, et promissor dolo Maevii impeditus fuerit, que minus in (2) iudieio sistatur, uterque auversus eum, euius dolo iinpeclitus fucrit, actione in factum experietur. 3.Si et atipulator dolo promissoris, et promissor dolo stipuiatoris impieditus fuerit, quo mimis ad iudiciurn veniret, neutri coruni Praetor succurrere debebit ab utraque parte dolo (3) compensando. 4.Si a fldeiussorc quinquaginta etipulatus fuero, si in iudieium reus non venerit, petiturus a reo centum et dolo malo(4) Sempronii factum fucrit, no in iudiciurn reus venlat, eentum a Sempronio consequar; tanti enhni mea intcrfuisse videtur, quia, si venisset in iudieium, actio mibi (5) centum adversus icum, ve! adversus heredem eius competebat, hect tldeiussor nhiuorem sunimam mihi promiscrit. TIT. xi:SI QUIS O&UPIQNTBUS IN (G) IUDICIO SISTENDI CAUSA FACTIS NON 013FEMFISEAVERIT

& ITJLIANTJ$

(1) libro II. Diyestorrn.Ex hoe

TTULO XIDE SI ALGUNO HUBIERE FALTADO LAS CAUCIONES

DADAS UD PRESENTARSE EN JUICIO

cena millia passuum in singulos dios dinumerari Praetor iubet, praeter eum diem, qu eautum promittitur, et in quern sistere iu iudicium oportet; nam sane, talio itineris dinunieratio neutri titigatorum onerosa est;2. ULPIANUS libro LXXIV. ad Edictum.-.-- Non exigimus reum indicio sisti, si negotium (), propter quod indicio sisti promisit, l'uerit trausaetum; sed hoc ita, si modo (8) prius id negotium transactuin sit, quam Sisti oporteret; ecteruni si postes traiisactum est, exceptio do opponi deet. Quis enim de poena promissa (9) !aborat post negotium transactuni, quum etam (10) transacti negotii exceptionem putaverit quis no-

1. GAIUS

libro ad Edietum provinciale.Vi-

bro 1.Menda el Pretor que se cuenten veinte mil

1. GAYO Comentarios al Edicto provincial, li-

pasos por cada dia, exceptuando el dia en que se promete la caucin y aquel en que debe uno presentarse en juicio; porque, la verdad, tal regulacin de jornadas no es gravosa para ninguno de los litigantes.

juicio, si se hubiere transigido el negocio por el cual prometi comparecer en juicio; pero esto, en el caso de que se haya transigido el negocio entes de que se debiese comparecer; por lo dems, si se transigi despus, debe oponerse la excepcin de dolo. Porque quin despus de transigido el negocio padece por la pena prometida, cuan(4) ni, omiteia la (7) de negocio, Hal. (8) ifnI.; non prius, Fi. (9) promfsi.os en inI. ot (10) et1an, omtela ifnI.

LXXI V.No exigimos que el reo se presente en

2.

ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro

(1) U1pInus, Viii5. (1) la, omtela mal. (3) dolnin dolo Ifai. Vulg. (4) malo, ~Q Hal. ea (5) lo, ineergc, la VuUJ.

DIGSPO.-1IBBO II; TtTULO II

cere, quasi etiarn de poena transactum sit, nisi contrarliun speeialiter partibus placucrit?

1.Si quis municipalis muneris causa sine auo dolo malo impeditus in indicio scoundum suam promissionem non sttit, aequissinium est tribu ej cxceptionem. 2.Simili modo et si ad testimonium desideratus ad iudioium occurrero non potuit, cnt ci subvcnjendum. 3.Si quia (1) indicio se sisti promiserit, et valetudine, vel tempestate, vel vi fluminis prohibitus so sistere non possit, exceptione adiuvatur, no irnmerito; quurn enim in tau promisstono praesentia opus sit, quemadmodum potuit se sistere, qui adversa valetudine impeditus est? Et ideo etiam Lex duodeim tabularum, si ndex vel a1ieruter ex litigatoribus morbo sontico impediatur, iubet diem iudicii esse diffissum. 4.......Si non propter valetudinem mulier non steterit indicio, sed quod gravida erat, exeeptionem ej dandam Labeo uit; si tamen post partum deeubueyit, probandum erit quasi valctudiie impaditam. 5.Idem est, et si quis furere coeperit; nam qui furore impe4iatur, valetudine impcditnr. 6.Quod diximus, succurri etiam el, qui tenipestate aut vi fluminis prohibitus non venit, tempestatem sic intelligere debemus sive niaritima (2), sive terrestris st; teinpestatein intefligere debemus talem, quae impedimento sit itineri ve! navigationi. 7,_Tj5 fluminis otiam sine tempestatc aoci picuda est; vim fluminis intelligimus, et si magnitudo cius impedimento sit, sivo pons solutuz sit, vol navigium non stet. 8.Si quis tamn, quum possct non ineidere in tempestatcm, vel in flumiriis vim, si ante profectus esset, vel tempore opportnno navigasset, ipse se arotavenit, numquid exoeptio ci minime prosit? Quod quidem causa cognita cnt statuendum; nam neque sic aretandus uit, ut poss it ci die, cur non multo ante profec tus est (3), quam d-ies promissionis veniret; neque iteruin perinit-. tenduni ci, si quid sit, quod ei imputetur, causar tempestatem, vol vim finminis. Quid enim, si quis, quum Bornee esset ipso tempore proniissiofis sistendi, nulla necessitate urgente vol uptatis causa in municipium profeetus sit, nonn.e mdignus est, cui hace exceptio patrocinetur? Aut quid, si tempestas quidem in mni mit terra untem jete potuit venire, vel flamen cireumire? Aeque dicendurn, non semper el exceptioncm prodease, nisi angustiae non patiebantur terra iter metiri, ve! cireumire. Quum tamen vel flumen sic abundasset, ut implesset omnem !ocum, inquo sisti oportuit, vel aliqua fortuita calamitas cnndom locum evertil, vol praeeentiam venienti poriculosam fecit, ex bono et aequo et hic exccptio ej aceoinrnod.ajLda est.

do cualquiera habra juzgado que tambin perjudica la excepcin de negocio transigido, como si tambin se hubiera transigido sobre la pena, salvo si especialmente so hubiere pactado lo contrario entra las partes? 1.Si alguno, impedido por un cargo municipal sin dolo malo suyo, no se present en juicio segn su promesa, es muy justo que se le conceda excepcin. 2.Del mismo modo, tambin habr de auxilirsele, si reclamado para testigo, no pudo acudir al juicio. 3.Si alguno hubiere prometido presentarse en juicio, y no pudiera comparecer, impedido por enfermedad, tempestad, crecida de ro, se le auxilia con excepcin, y no sin razn; porque siendo necesaria su presencia por tal promesa, cmo presentarse el que estuvo impedido por falta de, salud? Ypor esto, tambin la ley de las Doce Tablas manda que so difiera el dia del juicio, si el juez alguno de los Litigantes estuviere impedido por enfermedad grave. 4.Si la mujer no so hubiere presentado en juicio, no por falta de salud, sino porque -estaba embarazada, dice Laben que se le debe dar excepcin; poro si despus del parto hubiere guardado cama, se habr de probar que estuvo impedida como pon enfermedad. 5.Lo mismo es tambin si alguno hubiere empezado estar loco; porque l que est impedido por locura, est impedido por enfermedad. 6.En lo que dijimos, de que se auxilia tambin al que, impedido por una tempestad por avenida de rio, no se present, la tempestad debemos entenderla as, ya sea martima, ya terrestre; y debemos entender que la tempestad sea tal, que sea impedimento para caminar navegar. 7.Avenida do ro se ha de entender tambin aun sin tempestad; entendemos que hay avenida de ro, tambin si la magnitud de ste sirva de impedimento, ya se haya deubaratado el puente, ya no haya barca. 8.Pero si alguno, pudindose librar de la tempestad, de la crecida del vio, con que hubiese partido antes, 6 navegado en tiempo oportuno, se hubiere ceido al tiempo preciso, le aprovechar por ventura en algo esta excepcin? Esto, en verdad, deber resolverse con conocimiento de causa; porque ni se le ha do estrechar de modo, que se le pueda decir por qu no march mucho antes que llegase el da de la promesa; ni tampoco, si hubiere algo que le sea imputable, se le ha de permitir que le sirva de, excusa la tempestad, 6 la crecida del ro. Qu se dir., pues, si hallndose alguno en Roma a.l mismo tiempo de la promesa de presentarse, sin necesidad urgente y slo por gusto se hubiere marchado su municipio? No es acaso indigno de que le favorezca esta excepcin? O qu iremos, si verdaderamente la tempestad fu en el mar, pero pudo ir por tierra, evitar con rodeos el rio? Igualmente se ha de decir, que no siempre le aprovecha la-excepcin, salvo si la premura del tiempo no le permitiera hacer el camino por tierra rodear. Mas cuando 6 ci ro hubiese crecido tanto, que hubiese inundado todo el lugar en que debi presentarse, alguna fortuita calamidad asol el mismo lugar, hizo peligrosa la presencia para el que llegara, tambin en este caso se le debe conceder excepcin, por razn de lo bueno y equitativo.

S

(1) iii,()

nema ial. mnnIn, Hal. Vig.

(5) es, ac8ra1k4,nenge .?lo.1.

DIGESTO.LIBIO TI: TITULO XI

265

9.Smili modo exeeptio datur el, qui quurn ad iudiciu1n venire volebat, a Magistratu retentus est, e.b retentus sine dolo malo ipsius; nani si ipse hoc affeetavit, vol oausam praostitit, non ci prodcrit exceptio; sed ipsius quidom dolus ci obent, ecterorum non obenit, qui malo dolo feeerunt, ut retineretur. Sed si privatus eum cictinucrit, nullo modo ci proderit hace exceptio;

9.Del mismo modo se da excepcin aquel que cuando quera ir juicio, fu retenido por un Magistrado, y retenido sin dolo malo suyo; porque si 61 mismo lo procur, 6 di motiva para ello, no le aprovechar la excepcin; sino que verdaderamente le perjudicar su propio dolo, y no le perjudicar el de los dems, que con dolo malo hicieron que fuese detenido. Pero silo hubiere detenido alguna persona particular, de ningIn modo le aprovechar esta excepcin;

8. PAUtUS libro LXIX. (1) ad Edietw,n.sed 3. PAuto; comentarios al Edicto, libro LXIX. actio ci datur adversas eum, qui dctinuit, iii id, pero se le da una accin contra aquel que lo dequod eius intercst. tuvo, por aquello que le importa. et si quis re capitalis ante condemnatus indicio sistere se non potuit, merite hnie ignoscitur. Rei capitalis condemiiatum accipere dbemus, qu morto exiliovo colritus est. Dixerit aliquis, que ergo hace exeeptio damnato? Sed respondebitur, fldeiussoribus cius esse necessariam, ant si forte In exthum salva civitate (2) abiit, ubi (8) clefengori cius exeeptio ista proderit.4. TJLPIANUS

libro LXXIV. ad Edictunz.Sed

1.Illud sciendum est, enni, qui idciro non sttit, quia capifs reus factus est, in ea causa esse, ni exceptione uti non possit; damnato enim datur. Plane si vineulis, vel custodia militan impeditus ideo non stetit, in ea cnt causa, ut exeeptione utatur. 2.Praeterea si funere quis domestico impeditus non venit, debet ej exceptio dan. &Item si quis in servitute hostium fuerit, ac per boc la iudicium non atetit, dbet cxceptionc adiuvani. 4.Quaesitum est, an possit convenir (4), no ulla oxeeptio in promissionc deserta indicio isteudi causa facta obiieiatur? et ait Atiliciuus1 conventionem istam non valore (5). Sed et ego puto conventionem istani ita valore, si epecialiter causae exceptionum expressae sint, quibus a promissore spontc renuntiatum est. 5.Itein quacnitur, si quis, quum iudicio sistendi causa satisdare non deberet, satisdato promisenit, art fideiussonibus eius exceptio detur? Puto iutcresse, utrun per ervorem sfttiSF;to prornissum est, art ex conventione; si per errorem, dandam fldeiussorihus exeeptioncm, si ex conventioiie, minime dandam. Nam et lulianus serbit, si iudicio sitcndi causa plunis (6), quam statutum est, par iguorantiam promissum fuerit, exceptioncm dan debere; si autem ex conventiene tantae summae promissio faeta alt, exceptioncm pacti conventi replicatione infininandam lulianus alt (7).5. PAutus libro LXII. (8) ad Ediclum.Si duo rei stipulandi sunt, et uni debitor indicio se sisti cum poena promisenit, alter autem impedierit, ita demum exceptio adversus alterum danda

4. U t PIANO; Comentarios al Edicto, libro LIXIV.Pero tambin si alguno, condenado antes por causa capital, no pudo presentarse en juicio, con razn se le dispensa. Debernos entender condenado en causa capital, el que fu condenado 'nuertc 6 destierro. Acaso dir alguno para qu, pues, esta excepcin para el condenado? Pero se le responder, que es necesaria para sus fiadores, 6 si acaso parti al destierro sin perder la cmdadania, entonces aprovechar esta excepcin su defensor. 1.Ha de saberse, que el que no se present precisamente porque fri hecho reo de pena capital, se halla en tal estado, que no puede usar de la excepcin; porque se da un condenado. Pero si no se present por estar impedido en la careel, 6 bajo custodia militar, se hallar en estado de poder usar de la excepcin. 2.Adems de esto, si alguno no se present por impedrselo el .entierro de algn individuo de su casa, debe drsele la excepcin. 3.Tambin si alguno hubiere estado en la esclavitud de los enemigos, y por esto no se present juicio, debe ser auxiliado conia excepcin. 4.Se pregunt, si podra convenirse que no se opusiera ninguna excepcin, habiendo quedado incumplimentada la promesa hecha al objeto de comparecer enjuicio; y dice Atilicino, que no es vlida esta convencin. Pero yo opino que vale esta convencin, si especialmente se hubieren expresado las causas de las excepciones, que por el prometedor se renunci espontneamente. 5.Tambin se pregunta, si alguno, no debiendo dar caucin de presentarse juicio, lo hubiere prometido con fianza, se dar acaso sus fiadores esta excepcin? Juzgo que importa saber si se prometi con fianzaor error. 6 por convenio; si por error, ha de darse la excepcin los fiadores, si por convenio, de ninguna manera se les debe dar. Porque tambin escribe Juliano, que si por causa de presentarse juicio se hubiere prometido por ignorancia ms de lo que est establecido, se debe dar excepcin; pero si por convenio se hubiere hecho promesa de tan grande suma, dice Juliano que la excepcin ha de ser refutada con larplica del pacte convenido. 5. PAULO; Comentarios al Edicto, Libro LXIX. Si dos se obligaron por estipulacin, yel deudor hubiere prometido bajo pena al uno presentarse, juicio, pero el otro lo hubiere impedido, se ha

(1) LXXIV., lial. (2) salva olvitate, oniiLa Ha, (5) nbt, om t ala con racn Fla. 4) convoniro, Vulg.

(5) conventlonein istam non valere, ornit olas Ha!, (5) plus, Vulg. (7) Iullanu* art, omt elas, Ha?. (5) LXVIII., Ha(,

266

DIGESTO.LIBRO II: TiTULO XI

este si socii sint, no prosit el dolus propter societatem. 1.Item si duo re promittendi sint, et 'anus ad iudicium non ven erit contemta sua promissione indicio sistendi causa faeta, actor autem ab altero rem petat, ab altero poenain desertionis, petendo poonam exeeptione suininovebitur. 2.Aeque si a patre facta fuerit promiesio iudicio sistendi gratia ex ful contractu, deinde de re actor egerit eum fUo, exceptione summo vebitur, si eum pati'e ex cius promissiono agat; et contra idem cnt, si filius prom3.serit, et actor egenit cum patre de peculio. 6. G.uus libro 1. ad Legem XII. Tabuarurn. Si is, qui (1) fideiussorern dcdit, ideo non tetOnt, quod Iteipublicae causa abfuit, iuiquum est, fideiussoreizi ob alium neoeBsitate sitendi obligatuin esso, quum ipsi liberum esset non sistero.7. PAULUS

do dar la excepcin contra el otro, solamente si fueren socios, para que no le aproveche & dolo por razn de la sociedad. 1.Asirniauio, si fueren des los que prometieron, y el uno no hubiere ido A juicio, menospreciada su promesa hecha de presentarse en l, pero el actor pidiese al uno la cosa, y al otro la pena de la desercin, ser repelido con excepcin, pidiendo la pena. 2.Igualmente, si por el padre se hubiere hecho promesa de presentarse enjuicio por contrato del hijo, y despus el actor hubiere procedido contra el hijo por la cosa, ser repelido con excepcin, si litigare con el padre por su promesa; y al contrario se dir lo mismo, si el hijo hubiere prometido, y el actor demandare al padre sobre el peculio.6. GAYo- Comentarios a la ley de Las Doce Tablas, libro .Si el que di fiador no se hubiere

presentado, porque estuvo ausente por causa de la Repblica, es injusto que el fiador quede obligado por otro por la necesidad de presentarse, teniendo este mismo libertad para no comparecer.

quis servum in iudicio sisti proinisenit, ve alium, qui in aliena potestate est, isdem excoptionibus utitur, quihus, si pro libero vol pat.refailias fideiussit; praeterquam si Reipubliene causa abesse diecretur servus, nam servus Eeipublicac causa abesse non potest. Practer bane autem exceptionem eeterae, quia commimes sunt, tam in libero homijie, quam lii servo loeum babent.

libro LXIX. (2) ad Edictum. - Si

7. PAULO; CoMentariOS al Edicto, litro LXIX. Si alguno hubiere prometido que seria presentado en juicio el esclavo, otro que esta en ajena potestad, UBa do las mismas excepciones, que si prometi por un hombre libre 6 por un padre de familia; salvo si se dijere que el esclavo estuvo ausente por causa de la Repblica, porque el esclavo no puede estar ausente por causa de la Republica. Pero fuera de esta excepcin tienen Engarlas dems,porq'ae son comunes, tanto respecto de un hombre libre, como de un esclavo.8. GAYO; Comentarios al Edicto Provincial, Libro XXIX.Y si el reo hubiere dado facilidad de que se litigase con l tres, cinco, 6 ms dias despus del que prometi presentarse A juicio, y por la demore no se hizo peor el derecho del actor, es consiguiente que se diga, que debe aquel defenderse por la excepcin.

S. GAnrs libro XXIX. ad Edictum provinciale.Et si post tres, ant quinque puresve dios, quam indicio sisti se reus promisit, seeum agendi potestatezn feceri.t, nec a.ctoris ius e mora deterius factum sit, eonseq'uens est dici, defendi eum debere por execptionem. 9. Utpuj,us Libro LXX VIL (8) ad L'dicura. Si servus indicio se siti promittat, non eorninittitur stipulatio neque in eum, neque in ftdeiussores cius. 1. Si- plurium servorum nomine indicio sistendi causa una etipulatione promittatur, poenam quidem integram cominittt, hect unus status non sit, Laheo ait, quia verum sit, omnes statos non osse: verum si pro rata (4) unius offeratur poena, exceptione doli usurum eum, qui ex hac stipulatiene eonvenitnr.

9. ULPJANO Comentarios al Edicto, libro LXX VILSi el esclavo prometiere presentarse en juicio, no se verifica la estipulacin, ni contra l, ni contra sus fiadores. 1.Si en nombre de muchos esclavos se prometiera en una estipulacin por causa de presentarse juicio, dice Labeon, que se incurre ciertamente en toda la pena, aunque solo uno no haya comparecido, como quiera que sea verdad que lodos no se hayan presentado: pero si se ofreciere la pena A prorata de cada uno, deber usar de la excepcin de dolo aquel que ea demandado por

esta estipulacin.10. PAULUS Libro 1. ad Plautiunz, Si eum indicio sisti promisero, qui iarn tempore liberatus. esse dicebatur, quia mm actione forte non tenebatur, aetio in me danda est, u.t -rel exhibeam eum, vol defendam, ut ventas inquiratur.

1.Horno sisti prornissus ante diom dolo promiesoris penit; corto inre utixeur, non ante poe-

ra la verdad.

Si yo hubiere prometido que seria presentado en inicio aquel que decla haberse ya librado por el tiempo, porque acaso ya no estaba obligado por la accin, se ha de dar accin entra mi, para que 6 lo presente, 6 lo defienda, A fin de que se inquie 1.Si el hombre que se prometi presentar pereci por dolo del prometedor antes del da se-

10. EL MISNO; Comentarios 4 Plaucio, libro L

eum, Eai.

(5) XX., FoL (4) portlone, ns6f te Haz.

DIGESTO.LIBRO II: TTULO XI

267

nam peti poase, quam, dies 'venerit (1); tota enim 5tipulatio iii diem collata videtnr. 2.Qui iuiuriarum acturus est, stipulatus erat ante litem contestatani, ut adversarius suus indicio sistat, c0mtnii3S&L atipulatione rnortuus set; non compotera lieredi olas ex stipulatu actioneni pjaeuit, quintales atipulationes propter rcDi ipsam darontur. Iniurianun autem actio heredi non eompetitquarnvis enim hace stipulatio iudieio sistti.di causa facta ad horedem Vranseat, tainen in hac causa d.anda non est; nam et defuncus si veliet Q]fliSSa iniuriarum netione ex stipulat,u agore, non perniitteretur el. Idem diendum case, et si is, cum quo iniuriarum agere volebam, atipulatieRe ttli conimiasa dccesserit; nam non competit mihi adversus heredeni Cina ex stipulatn actio. Et hoc lulianus acribit; secunduni quod otsi fidejuasoros dati erant, minirne dabitur iii cos actio mortuo reo, Idem Pomponius, si non post lougum tempus deeesserit, quia si ad iudicium vcnisset, litem enni co contestan actor potuiase!.

flalado, usamos de este derecho cierto, que no pueda pedirse la pena antes que hubiere llegado el din; porque toda estipulacin se reputa referida aquel dia. 2.El que habla de demandar por injurias, habla estipulado antes de contestada la demanda, que su adversario se presentara fi juicio, y verificada. Ja estipulacin muri; se determin, que no compete su heredero accin por lo estipulado, porque tales estipulaciones se darlan por la misma cosa. Mas la accin de injurias no compete al heredero; pues aunque esta estipulacin, hecha por causa de presentaran en juicio, pasa al heredero, no debe, sin embargo, darse en esta causa; porque aunque el difunto, habiendo prescindido de la accin de injurias, quisiese reclamar por lo estipulado, no se lo permitirla. Y lo mismo se ha de decir, si aquel con quien yo quena litigar por la accin de injurias hubiere fallecido, verificada tal estipulacin; porque no mO compete contra su heredero la accin por lo estipulado. Y as lo escribe Juliano; segn lo que, muerto el reo, aunque se hablan dado fiadores, en manera ninguna se dar accin contra CILIOS. Lo mismo escribe Pmnponio, si no hubiere fallecido desjus de mucho tiempo, porque si hubiese ido al juicio, el actor habra podido contestar con l el litigio. Si uno hubiere prometido que alguien seria presentado en juicio, debe presentarlo en el mismo estado. Mas presentar en el mismo estado, es presentar do modo que no se haga de peor condicin para el actor la reraecucin, aunque la exaccin de la cosa pueda ser ms dificit. Porque aunque sea ms dificil la exaccin, no obstante, se ha de decir que se reputa que 1 permaneci en el mismo estado; porque aun cuando hubiese contraido nueva deuda 6 perdido ci dinero, se entiende, sin embargo, que permaneci en el mismo estado. Luego tambin el que ya condenado favor de otro se presenta, se reputa que permanece en el mismo estado. Mas el que disfruta de un nuevo privilegio, no parece que se presenta en el mismo estado, 1.--Respecto fi la estimacin de aquello que importe al actor, debe observarse que se ha de atender fi aquel tiempo en que debi presentarse, 110 fi aquel en que se demanda, aunque hubiere dejado de importarle. un esclavo por causa de la presentacin enjuicio, estipula de otro, promete, como si l mismo hubiera de litigar, ni se verifica la estipulacin, ni los fiadores quedan obligados, porque el esclavo no puede ser demandado, ni demandar. curador estipul as!, que presentarla nicamenteningn valor es esta estipulacin, porque al pro14. NnRAoIo; Pergaminos, Libro 11.Si el pro13. JULIANO; Digesto, Libro L17.Siempre que 12. PAULO; Comentarios ~no, libro XI.11. ULPIANO;

11. ULPIANUS Libro XLVII. ad Sabinum. Si quia quendam. in (2) indicio sisti promiserit, la cadeni causa enni debet sistere. la cadeni autem causa sistre hoc et, ita sistere, ut actor pera ecutio loco deteriori non sit, quamvis exaetio re poasit case dif1iilior. Licet enim difficilior exaetio alt, tamn dlecndum set, videri in cadem causa eum stetiase; nam etsi novum aes alienum contraxisset vel pecuuiam perdidiases, vid.etur tamen in eadcm causa atetisse Ergo et qui al iudicatus sistitur, in eadem causa. atare (3) -vitictur.

Comentarios d Sabino, libro XL VII.

12. PAULUS Libro XI. ad Sabinum.Qui autem novo privilegio utitur, non videtur in eadem causa sistL 1.-11iud tenondum est, quod acatimationeni cina, quod intersit agentis, ad iflud tempus referendum cst (4), quo sisti dcbuit, non cd Id, quo agitur, quamvis desierit ema interesse.13. IIJLIANUS

servus indicio sistendi causa ut ipse litigaturu.s vel ab alio atipulatur, val ipse promittit, ncc cernmittitur btipulatio, nec fideiussorcs tenentur, quia servus conveniri, vel convenire non potest.14. NERATIUS Libro II.

libro LV. Digestorum. Quoties

curator ita stipulatus est, ut sistat duntaxat cuni, quem stipulartur, non etiani poonam, si status non esset, atipuiaretur, propemodum unilius momeuti est ea atipulatio, quia procuratoris, quod ad ipsius utilitatem pertinet, nihil interest sisti. Sed qtunn alionuin negotium. la (5) atipulando(1) dies promb&onls vnlat, (2) tu, orn! Mt.a Hal.

Membranarum.Si pro-

bin pena, si no hubiese sido presentado, de casi

aquel fi quien estipulase, y no estipulara tam-

curador, en lo que respecta su propia utilidad, nada lo importa que se presente. Poro cuando al

RaL.

(4) quod kestluiatlorferenda est, Vsig. (5) Br. in, Taur.

268

DIGESTO.LIBRO It: TITULO XII

egerit, potest defendi non procuratoris, sed eme, aldus negotiurn gesscrit, utilitatem in ea re speatan dam cese; ut quantuni doniini litis interfuit sisti, tantum ex ea stipulatone non etato reo procuratori debeatur. Eadem et fortius adhue die possuut, si procurator ita stpulatus esset: quanti ca res cnt, ut hane conceptionem verborum non ad ipsius, sed ad domini utilitatem relatarn interpretemur.

estipular hubiere tratado de un negocio ajeno, puede defenderse que se ha de atender en este caso la utilidad no del procurador, sino da aquel cuyo negocio hubiere cuidado; para que cuanto importo al dueo del pleito que, se prescntaec otro tanto se daba por aquella estipulacin al procurador, no habicudoso presentado el reo. Lo mismo, ,y aun con ms razn, pueda decirse, si el procurador hubiere estipulado en esta forma: cuanto importare aquella cosa, para que interretemos la inteligencia de estas palabras, referIda no la utilidad de l mismo, sino la del seilor.15. PAPI1NO; Cuestiones, libro 11.Si el tutor hubiere prometido presentarsa en juicio, y no se hubiere atenido la estipulacin, y entre tanto se hubiere hecho pbero el pupilo, 6 hubiere fallecido, 6 aun se hubiere abstenido de la herencia, se denegar la accin por lo estipulado; porque si el tutor hubiere sido condenado, y hubiere acontecido alguna cosa de estas, est aprobado que no so ha de dar contra l la accin de cosa juzgada., ni aun por la misma cosa que se peda.

15. PAPINIANUS Libro H. Quaestjonurn (1). Si tutor iudicio sisti promiscrit, et stipulationi non obtcniparavcrit, et interea pupillus. adoleverit, aut mortem obienit, ant etiam abstentus sit hereditate, denegabitur ex etipulatu actio; nam et ipsius re, quae petebatur, si tutor indicatus fuent, et eorum quid aeciderit, non cese dandam in eutn actionem iudieati probatuin est.

TIT. XIIDE FERI]B ET DILATIONXJ3US ET DIVEliSIS TEMPORIBU (2)

TTULO XXIDE LOS DAS FERIADOS, DE LAS DILACO1E8 Y DE DIVERSOS TIEMPOS (Pase Cd, III. 11. 2.J

(Cf. C'od. III. Ii, 22.11. ULPIANUS Libro IV. de OMAibUS rPribunaLi bus.Ne quis messiurn vindemiarumque temrnre adversarium cogat ad iudichun venire, oratione Divi Marci exprimitur, quia occupati circa real rusticam in forum compellencli non sunt.

1.Sed si Praetor aut par ignorantiam, vol socordiam evocare cas perse'veraverit, hique sponte venerint, siquidein senteutiam dixenit praoentibus illis et sponte litigantibus, sententia valebit, tametsi non reate fecerit, qui cos evocavent. Sin vero, qnum abeese perseveraverint, sententiam protulerit etiam abs entibus ihis, consequcus ant clicero, sententiam