Desde logo, tal semellaque a liberdade non estáde moda – iso, se é que al-gunha vez foi unha mo-da–, e non estamos falan-do dos recentes incidentesde control infomativo re-xistrados no noso país,por-que tal acontecer de certoque non foi máis que unhamala interpretación das“inocentes” intensións dogoberno de Rtve. Sucedeque, nalgúns lugares, opouco apego que ten o po-der á liberdade se notamáis, como por exemplona China, aínda que paraas autoridades do xiganteasiático non é que elesnon queiran xentes libres:acontece, máis ben quepara qué estragarmos a li-berdade cando esta non érealmente necesaria paraa xente? Mais se as autori-dades teiman en golpear,boicotear actividades,prohibir proxectos,destruírpropiedades, detener emanter incomunicado aolongo de meses a unhapersoa internacionalmen-te recoñecida, non pareceposíbel ocultar ao finaltanto e tanto lixo.Pois ben;xustamente esas indesexá-beis situacións son as queestá padecendo dende haitempo o artista disidenteAi Weiwei.

Sobre a tristura queemana dos feitos,hai unhadignidade que despertacerta satisfacción candodescubrimos a disidenciadun artista.Porque os artis-tas con estas cualidadesson unha especie extingui-da en Occidente.Pode quea dignidade da que fala-mos sexa o alimento destehome, e pode que desper-te en nós unha rebeldíaanestesiada pola desilu-sión dun sistema que nosten atrapados nos espellis-mos.O caso é que a críticafronte ao sistema é o queesperabamos dos artistashai aínda algúns anos.Perohoxe ,en Occidente,a disi-dencia vén ser produtomais que se pode mercar;os nosos artistas están tanhipotecados coma nós. Éinteresante observar estarelación perversa entre aconstrución da cultura emais as obras críticas pa-trocinadas polo poder,por-qu,e dende o urinario deDuchamp, ofrecido comolixo e transformado enobxecto de culto, hai de-trás un exercito de disiden-tes patrocinados. Nun me-dio vocacionalmente exi-bicionista destas provoca-cións como proba da liber-

dade de expresión, quense interesa polos que nonestán?

Non hai ninguén tanxordo como aqueles quenon queren escoltar, e istosemella ser unha patoloxíacontaxiosa na política uni-versal. Pero o caso das au-toridades chinesas é sor-prendente. Porque Ai Wei-wei leva moitos anos nopanorama internacional:foi o creativo asesor daconstrución do“estadio ni-ño” das olimpíadas de Pe-kín, a súa obra exhíbesenos centros máis emble-máticos de Occidente,e to-dos recordamos as semen-tes de xirasol na sala deturbinas da Tate Modernde Londres.Ademais,a pre-senza na rede deste artistamultidisciplinar, deseña-dor e arquitecto, é moi im-portante. A última deten-ción foi o 3 de abril de2011, sendo posto en liber-dade daquela maneira,porque se efectuou estacon arresto domiciliario,o 22 de xuño. Se-mella que es-tiveron

axustando moitas contasco artista: nunca mellor di-to, porque Wiwei está acu-sado de delitos fiscais. Ocaso é que non pode saírde Pekín.

Pode que o poder chi-nés atope unha forma

máis refinada de loitarcontra os artistas molestos,Occidente é un bo exemp-lo. Que mellor que un disi-dente patrocinado polasmultinacionais ou polosgobernos?; de certo, seme-lla unha estratexia máis

axeitada que darlle cunmartelo na cabeza. PeroChina ten a súa propia tra-dición nestes temas. AiGing, un dos mais talento-sos poetas do século XX,foi desterrado coa súa fa-milia e illado na provincia

de Xinjiang, polas súas de-claracións e actividades in-telectuais. Foi obrigado agañarse a vida limpandoas latrinas públicas e tiñaprohibido publicar.No ano1978,vinte anos máis tarde,Ging,foi rehabilitado e pui-do regresar coa súa familiaa Beijing. Pero hai cousasque se levan no sangue,porque un dos seus tres fi-llos, que entón tiña vinteanos, xa era un promete-dor artista. Este mozo eraAi Weiwei. Pode que nestecaso os exemplos de Occi-dente tampouco funcio-nen. O percorrido vital deAi Weiwei, a súa critica aosistema está alimentadapor unha forza amorosa,moito más profunda que ada convicción intelectual.Para as autoridades chine-sas non será fácil sair desteproblema: non semellaque o futuro de Ai Weiweiestea situado fóra da disi-dencia, polo menos neste

mundo.

Coordina: Xosé Ramón PenaNº 385 n XOVES, 29 DE SETEMBRO DE 2011

ARTE: CINCUENTENARIODE FRANCISCO ASOREY /PÁX. III

ENTREVISTA CON XAN ARIAS,DIRECTOR DE TRIFOLIUM /PÁX. V

MÚSICA: A “HUMANOSE”DOS DIOS KE TE CREW /PÁX. VIII

DignidadeAi WeiweiO destino dun artista disidente

MARCELA SANTORUN

Abrigado de pontifical,Diego Xelmírez deu un pa-so atrás asemade que pe-chaba os ollos de azul es-vaído. Cando volveu abri-los, apenas un momentodespois, contemplou amo-do o rosto infantil, ao tem-po solemne e abraiado.Aollada do primeiro arcebis-po da sede apostólica detí-vose aínda nas tempas doraparigo: sobre elas, doura-da, pousaba a coroa real.Abrollaba o domingo dePentecostés do ano de El–Señor de 1111 –que veu ca-drar naquela altura nun 17de setembro– e Afonso VIIviña ser coroado, en Com-postela, rei e señor de Gali-za. Cúmprense nestes días,polo tanto, nove centuriasdesde aquel escintilanteacontecer.

Perante o reforzamentoda España musulmá,aban-deirada pola nova dinastíaalmorábide, o espazo cris-tián peninsular centro–oc-cidental de comezos do sé-culo XII entrou nunha crisede enormes proporcións.Crise dinástica por mor daxeira de acontecementosdesgrazados que,en poucomáis dun ano, provocarona desaparición de todos ospersonaxes varóns chama-dos a suceder no trono aoancián AfonsoVI,deixandoa sucesión nas mans dasúa filla primoxénita, a in-fanta–viúva –e até entóncondesa de Galiza– donaUrraca. Crise política aín-da, desde o momento noque o conde Pedro Froilazdecide proclamar rei ao fi-llo de Urraca,Afonso Rai-múndez,sen contar con es-ta nin co seu segundo es-poso,Afonso I de Aragón.Criado en Caldas de Reispolo seu aio Pedro Froilaz,o neno Afonso foi procla-mado, por iniciativa deste,rei de Galiza en 1109, logoda morte do avó e de de-clarar o Papa inválida a vo-da “incestuosa” da nai comonarca aragonés.Porén,acoroación, recollida connitideza pola Historia Com-postelana, produciuse nacatedral compostelá, daman de D.Diego,o 17 de se-tembro de 1111, consoli-dando deste xeito a alian-za Traba–Xelmírez en favorda súa causa.

Como adaíl da nobrezagalega, o conde de Trabacontribuíu a frear os afánsexpansionistas de Afonso I–daquela dono de Castela;e desde 1118 da taifa deZaragoza–, atallando efi-cazmente as maquina-cións do conde Pedro Gon-zález de Lara,conselleiro eamante de Urraca, por setransformar no terceiro es-poso desta e dirixir a políti-ca do reino. Compréndeseasí mellor que a alianzaTraba–Xelmírez acabasecolidindo cos intereses

dunha raíña teimuda engobernar en solitario. Poroutro lado dona Urracaprecisaba do concurso dosmagnates galegos para fa-cer fronte aos seus inimi-gos.

Estes,da súa parte,negá-banse a ser gobernadospor un alleo ao país. Enrealidade, o divorcio nonafectou a ambas as partespor igual, e mentres oex–esposo seguiu a exer-cer nos seus dominios apotestas que lexitimamen-te lle correspondía, Urracaviuse cuestionada polopartido favorable ao seu fi-llo e aínda polos seus súb-ditos das cidades leonesase castelás, os cales prefe-rían o señorío do rei deAragón. Por outra banda, adependencia do conde deLara en nada contribuía areforzar a posición daraíña.

Rei de Galiza, AfonsoRaimúndez foi trasladadopolo conde de Traba a To-ledo,onde fixo que fose re-cibido nunha maxestosacerimonia, celebrada o 16de novembro de 1117.Can-do morreu a súa nai, en1126,Afonso foi proclama-do rei na catedral de León,por máis que nunca fosecoroado como señor deCastela.En realidade,acon-tece que nunca acadou odominio completo dos te-rritorios casteláns até amorte do Batallador, en1134. Semella significativo,asemade, que aínda en1147 a Chronica AdefonsiImperatoris aluda a uncondado de Castela “sencaudillo”.Todos estes facto-res conduciron a que o“Emperador” dividise osseus estados entre os fillos:Fernando II –a quen deu,para o seu goberno, Gali-za–León– e mais Sancho,ao que doou Castela–Tole-do.

A galeguidade de Afon-so VII semella indiscutible.Mais tamén a da súa nai,dona Urraca. Desde logo,resulta un paradoxo queaínda hoxe haxa historia-dores que seguen a etique-tar a Afonso VII“o Empera-dor” como rei de Castela,cando nunca a documen-tación da época o intituloucomo tal.De terse respecta-do a súa vontade, donAfonso tería que estar ente-rrado no Panteón Real dacatedral de Santiago, a ca-rón do seu pai, D. Raimun-do de Borgoña, e mais doseu fillo,Fernando II de Ga-liza–León. Mais, como ében sabido, o monarca,que faleceu en 1157, nonfoi soterrado aquí, senónna afastada terra de Tole-do.

Nosso sennor Afonso900 anos do “Emperador”, rei de Galiza

XOSÉ ANTONIO LÓPEZ TEIXEIRA

Afonso VII, “o Emperador” (1105-1157)

Dona Urraca foi cuestionadadesde o primeiro momento polosparceiros do seu fillo, os cales senegaban a recoñecer a legalidadepor ela representada. E se benque soubo conservar o esencialdos instrumentos de gober-no entre 1109 e 1126,o certoé que,para poder reinar, viu-se obrigada a conceder ca-da vez maiores parcelas depoder ao mozo Afonso Rai-múndez. O seu reinado nonfoi, xa que logo, pacífico. Enrealidade, na Galiza destes anos,ademais da autoridade represen-tada polos monarcas, despunta-ban outros poderes e ningún inte-resado no triunfo do segundo ma-

trimonio da raíña.Neste contexto,o conde Pedro Froilaz non dubi-dou en aliarse co bispo Xelmíreze a infanta Tereixa para conseguiros seus obxectivos políticos.Póde-se afirmar, a este respecto, que o

conde de Traba e Xelmírez coinci-diron no esencial.Isto é:a procuradun reino de Galiza,rexido por unrei de orixe galega e con autorida-de no conxunto das terras e dos

estados da Monarquía: proxectopolítico que incluía, naturalmen-te,o condado Portucalense.Agoraben, cando os magnates galegosconseguiron expulsar ao Batalla-dor de Galiza (e do trono), asegu-

rando a sucesión en AfonsoRaimúndez, tanto PedroFroilaz como Xelmírez pu-xeron os seus soldados ádisposición da raíña, coa fi-nalidade de manter unida aherdanza. Acertan, pois, osanalistas cando afirman que

Afonso VII “o Emperador”, comomoitos dos monarcas que o pre-cederon, foi unha creación políti-ca da alta nobreza laica e mais daIgrexa galega.

Monarquía naencrucillada

A galeguidade de

Afonso VII semella

indiscutible

FARO DE VIGO

XOVES, 29 DE SETEMBRO DE 2011 HISTORIAII

Por mor do cincuente-nario do pasamento deFrancisco Asorey (Camba-dos, 1889–Santiago deCompostela, 1961), a Fun-dación Gonzalo TorrenteBallester presenta na súasede compostelá unhamostra dedicada á obrado que se cadra foi o máissobranceiro escultor gale-go do século XX.A mostracompostelá, comisariadapor Miguel Fernán-dez–Cid,insire 14 pezas es-cultóricas, entre as que te-mos obras primas como Otesouro (1924, colecciónparticular, Madrid); Nai dedor (1931, Eleiz Museoa,Bizkaia/ Museo Diocesa-no de Arte Sacro, Bilbao)ou San Francisco (1926,Museo Provincial de Lugo,depósito do MNCA ReinaSofía); ao tempo, comple-méntase a exposición con20 fotografías da súa deci-siva obra monumental:Monumento a Curros Enrí-quez d’A Coruña; Monu-mento a san Francisco,Santiago; Monumento aoaviador Loriga,Lalín...

Asorey enche coa súaextraordinaria personali-dade a escultura galegada primeira metade do pa-sado século, superando osestereotipos costumistasao dotalos dun simbolis-mo renovador por mediodun tratamento formalque se afasta dos modelosdecimonónicos. Foi cha-mado o“Escultor da Raza”nun momento de auxecultural nacionalista por-que a súa obra se conside-raba prototipo dunha artenacional, fortemente liga-da á tradición, pero aotempo renovadora, comopodía ser o papel de Ra-món Cabanillas na poesía–ao que o uniu unha fon-da amizade– ou o dos in-telectuais do grupo Nós,para a narrativa ou o pen-samento.

A principios dos anosvinte,o escultor cambadéscomeza a desenvolver unrealismo expresionista eprimitivista de intensidadeexpresiva e forza telúricacoa muller galega comotema e como mito,conver-tida en arquetipo da TerraNai, sempre con maiúscu-las na linguaxe da época.A influencia románica epopular é evidente, comomostran pezas como Pica-riña (1920, Museo CarlosMaside, Sada). Son figuras

que portan exvotos e quese converten en si mesmasen ofrendas,e que o artistatalla e policroma, pintan-do directamente sobre amadeira e engadindo frag-mentos metálicos. Sobran-cean obras como Ofrendaa San Ramón (1923, Mu-seo Provincial de Lugo),Otesouro (1924) e o SanFrancisco (1926); nesta úl-tima crea unha imaxe dosanto de inxenuo primiti-vismo cunha coidada po-licromía e unha técnicaexpresionista. O seu hiera-tismo lembra a esculturaexipcia, formas de arte po-pular ou mesmo as ríxidasposes fotográficas das cla-ses populares do seu tem-po, como as dos retratosde Ksado. Neste terreocómpre subliñar, comogrande achega desta mos-tra, a presenza da Nai dedor (1931),obra nunca ex-posta no noso país,perten-cente a un museo vasco, eque é case o compendiodas procuras do autor aolongo da década dos vintee comezos dos trinta.É un-ha peza de tamaño monu-mental, de máis de dousmetros de altura, de ma-deira policromada,confor-mando unha auténticaMater Gallaeciae, que dia-loga con obras fundamen-tais da arte galega desta al-tura como a Muller senta-da (1930;Museo Quiñonesde León,Vigo) de CarlosMaside.

Na Nai de dor percibi-mos unha fascinación ple-na polo popular, pola súacorporeidade, semellanteá que se produce noutroscontextos artísticos poladefinición dun canon quecombine o popular e omoderno.Asorey escúlpeanon cunha actitude dis-tanciada, desde fóra, se-nón desde dentro, desde

unha presenza ligada ásúa experiencia vital e ásúa vida cotiá, un mundoque é enxergado non cunollar distanciado e com-pracido,senón cunha von-

tade de comprensión fon-da.

O Monumento a SanFrancisco (1926–30) deSantiago culmina este ci-clo, sen dúbida o período

máis valioso da súa arte.Asorey deseña un enormecruceiro, situando no pe-destal o inframundo –ins-pirado no Pórtico da Glo-ria–,na parte superior pre-

senta a sociedade medie-val estamental (guerrei-ros, monxes e labregos),culminando o conxuntoSan Francisco, as virtudese sobre todos Cristo.

Cincuentenario

de AsoreyUnha mostra en Santiago

de CompostelaCARLOS L. BERNÁRDEZ

“Ofrenda a San Ramón” (1923).

Outra obra relevante é o Monu-mento a Curros Enríquez d’A Co-ruña (1929–1934), onde empregaunha simboloxía inspirada nun-ha atenta lectura do poeta. En-marca a obra entre antas abertas, recorren-do ao oco.O poeta está situado nunha portaaberta, simbolizando a súa ligazón co pasa-do. Debaixo aparecen outra volta os mons-tros –como no San Francisco–, mais agorason as lacras sociais denunciadas por Cu-rros: a usura, o caciquismo... como se dunnovo bestiario se tratar, ligado ás ideas deprogreso e redención social do poeta cela-novés. Os monstros son sometidos pola lira

combativa do vate, en canto, tras el, unhamasa humana loita contra a opresión.O mo-numento culmina coa personificación deGaliza, unha muller forte e decidida que er-gue as mans.

Entre as obras posteriores pódese desta-car o Monumento ao aviador Loriga (1933),realizado en Lalín,no que dominan as liñasrectas e as interseccións, evocando a unhacruz, de esquema máis simple e que asume

certos modos lenemente poscu-bistas, moi de moda na esculturamonumental desta época.

A obra de posguerra do autor,reivindicada polo comisario da

mostra,precisa un achegamento máis inten-so para poder xebrar o puramente circuns-tancial dos traballos de mais alento e así po-der iniciar unha atinada e desprexuizada va-loración dos anos finais do grande escultor.Título: Francisco Asorey (1889–1961)Comisariado: Miguel Fernández–CidFundación Gonzalo Torrente Ballester,Santiago de CompostelaDo 9 de setembro ao 30 de outubro

Dous monumentos

FARO DE VIGO

XOVES, 29 DE SETEMBRO DE 2011ARTE:EXPOSICIÓNS III

“O tesouro” (1924). “San Francisco” (1926).

Francisco Asorrey no seu estudio.

Aquel 11 de setembrode hai agora unha déca-da, cambiaron moitascousas, quizais para sem-pre.A pesar de non ser esaa primeira vez que os Es-tados Unidos resultabagolpeado pola violenciaterrorista, nunca antes asensación de debilidadee indefensión que amo-sou a primeira potenciamundial fora tan manifes-ta. O impacto dos raña-ceos derrubándose enmedio dun manto cinsen-to atizou de forma tan de-sapiadada a concienciacolectiva de todo un país–ata o punto de deixarnun velado segundo pla-no o atentado perpetradocontra o edificio do Pentá-gono, onde o balance devítimas (184) foi lixeira-mente inferior ao aconte-cido o 11 de marzo de2004 en Madrid– que te-rán que pasar moitosanos antes de que os cida-dáns estadounidensespoidan sacudirse o po doterror (non esquezamosque o terrorismo,como re-vela o seu propio signifi-cante, basea a súa efica-

cia na semente do terror)vivido naquela dramáticaxornada.

No ámbito da industriacinematográfica, o atenta-do do 11 de setembro de-parou dúas vetas no cinehollywoodiense: a temáti-ca apocalíptica e, comonon, o terrorismo, alén dotratamento maniqueo quese formula como un pro-blema global no que, ago-ra si, Estados Unidos ta-mén está afectada. Desdelogo, os achegamentos aoasunto son tan variadoscomo dispares os seus re-sultados finais.O relato doatentado contou, porexemplo, coa aportaciónde Oliver Stone cun erra-do World Trade Center

(2006) ou coa máis acer-tada crónica de Paul Gre-engras, United 93 (2006)sobre un dos voos asalta-dos pola trama terrorista.Greengras afástase do re-trato choromiqueiro, fa-cendo uso dunha obxecti-

vidade ríxida que apelaao intelecto, similar aoempregado, aínda que nocampo literario, por Tru-man Capote en A sanguefrío (“In cold blood”,1966). Pasaran poucosanos, a ferida seguía a es-

tar aberta e, polo tanto, orealizador había de consi-derar que o estado emo-cional dos cidadáns ame-ricanos aportaría de seu adose suficiente de sensibi-lidade.

Fronte as miradas máisasépticas, politicamentefalando, xorden aínda ou-tros proxectos nos que ta-mén se pon en tela de xuí-zo a reacción do estadoagredido para contraata-car o terrorismo.Camiño aGuantánamo (“Road toGuantánamo”, 2006) deMichael Winterbottom na-rra a modo de reportaxeficcionalizada as horroresdo cárcere destinado asospeitosos de terrorismosen ningún tipo de ampa-

ro legal. Carga políticaatopamos tamén en Mu-nich (2005), de StevenSpielberg,film que intentaabordar a raíz do proble-ma engadindo tamén un-ha análise moral.Ata o nú-cleo do problema preten-de chegar tamén Syriana(2005) de StephenGaghan, un implacablealegato fronte ao imperia-lismo entre bastidadoresque impoñen as cúpulasfinancieiras en complici-dade cos sistemas de es-pionaxe americanos.

En Europa e OrienteMedio as feridas do terro-rismo levan sangrandomoitos máis anos que nosEstados Unidos. Mentresno vello continente asisti-mos con esperanza a unpaulatino mutis dos últi-mos grupos violentos, co-mo son o IRA en Irlanda eETA en España, o conflitopalestino–israelí non se-mella ter programado aín-da unha folla de ruta quepoida por fin a tanto sufri-mento. O mesmo ano queSpielberg laceraba a sen-sibilidade da comunida-de xudía coa denunciado terrorismo de estadoen Munich, o realizadorpalestino Hany Abu–As-sad estreou Paradise Now,sobre a historia de dousterroristas suicidas, quecontou coa participaciónna produción de variospaíses europeos,así comotamén de Israel e Palesti-na. No caso do IRA, outrodirector comprometido,Ken Loach, retrocedía ásorixes da organización,alá polos anos vinte do sé-culo pasado, cando ungrupo de campesiños ir-

landeses optou por ar-marse e combater ás tro-pas británicas enviadaspara aplacar as aspira-cións independentistas. Orelato manifesta a deshu-manización da raza hu-mana cando convive díatras día coa violencia,cunfinal “orwelliano” no queos oprimidos rebelados,unha vez acadan o poder,acaban por comportarseigual que os seus opreso-res.

A proliferación de títu-los sobre o terrorismo nunespazo tan curto de tem-po confirma a intenciónde mirar cara a cara aoproblema,rompendo así atendencia dominante ataagora, con esporádicosachegamentos para nonespertar susceptibilida-des.

Cinema eterrorismo

Sangue sobre a gran pantallaHÉCTOR PAZ OTERO

Fotogrrama de “Tiro en la cabeza” (2008).

Segundo os parámetros da narrato-loxía, o autor implícito é a instanciaque non utiliza ningún medio de co-municación directo para achegarseao lector, no caso da literatura, ou aoespectador, no caso do cinema, senón queinstrúe en silencio, a través do deseño xeralda obra, con todas as voces e por todos osmedios escollidos.A súa identificación requi-re un cuidado e atenta lectura, moitas vecesmal interpretada por unha deficiente análiseou por unha mirada cargada de prexuízos.Na ambigüidade do autor implícito reside

moitas veces o efecto poético do relato fílmi-co; porén, esta ambigüidade pode ser inter-pretada en certos casos como unha traizón.Basta que unha película española aborde otema do terrorismo de ETA para que xurdanincontables cazadores de autores implícitosna busca da mínima fenda de ambigüidadeque será,para as partes máis extremas,a pro-

ba da súa obscenidade. Non estaríade máis recordar que a ambigüidadenunha obra de arte é un agasallo queo autor ofrece ao espectador.

No ano 2008,Jaime Rosales rodabaTiro en la cabeza, unha excelente fita ondeun home aparentemente normal mataba a ti-ros a dous policías franceses. Sen diálogos erodada cun obxectivo tele,o director ofrecíaun anaco da realidade en bruto, con fin demanter a distancia propicia para a libre inter-pretación do público.Unha pequena obra dearte cuxo valor crecerá co tempo.

Tiro na cabeza

FARO DE VIGO

XOVES, 29 DE SETEMBRO DE 2011 CINEMAIV

O atentado do 11-S

deparou dúas vetas

no cinema “made

in Hollywood”

Muro nunha rúa de Belfast. A dereita, cartel de “No nome do pai”

FARO DE VIGO

XOVES, 29 DE SETEMBRO DE 2011ENTREVISTA V

–Como naceu Trifolium e que espazo pretende ocupar dentro do eido editorial galego?

–Trifolium non naceu para cubrir ningúnoco no panorama editorial galego,que con-sideramos ben cuberto,á altura de calqueraoutro do noso entorno ou incluso,nalgúnsaspectos, por riba deses sistemas máis cer-canos a nós. Naceu, entón, na procura dolector, máis que do consumidor; na buscadaqueles que,a través da lectura, recrean omundo en toda a súa sorprendente e ambi-gua beleza,daqueles que,unha vez que pro-baron da árbore da sabedoría impresa,co-mo diría Javier Pradera, fican enfeitizadospara sempre polo seu veneno.

–Moitos dos seus libros son edicións en galego de obras que xa foran publicadas en castelán. Non é un pouco comercialmente suicida manteren esa liña, tendo en conta que os lectores de Galicia son bilingües?

–Nós non abrigamos aspiracións nin de-sexos suicidas.A nosa aposta parte da ideadun sistema literario normalizado,que acol-le grandes obras da literatura universal.Unsistema literario san é universal, foxe do lo-calismo endogámico. Coido que non estámal ter a oportunidade de ler a obra de Ma-nuel Rivas na lingua que un prefira; é máis:sobre todo na lingua na que orixinariamen-te foi escrita. Estamos afalar dun autor traduci-do a unha gran cantida-de de idiomas, non sóao castelán,dende o ga-lego utilizado orixinaria-mente. Se o noso siste-ma literario ten a posibi-lidade de exportar obrasa outras linguas,benvidasexa esoutra oportuni-dade de incorporarmosnós grandes obras egrandes autores, proce-dentes doutras culturas.A miña actitude comoeditor consiste en traba-llar como se a nosa so-ciedade fose unha so-ciedade sa, e iso é unamaneira de tender á nor-malidade. En calqueracaso,e por riba doutrasconsideracións,o impor-tante é ler, sentir a lectu-ra como una ventá queo autor nos abre paraque asomemos a outrosmundos: espazos quemoitas veces seriamosincapaces de descubrirpor nós mesmos.

-Desde logo, hai que recoñecer que están vostedes editando au-ténticas xoias: desde a autobiografía de Ma-ría Casares á viaxe por Galicia de Federica Montseny, por poñer dous exemplos. Como se fai para acceder a estes libros e obter os dereitos de autor?

–Os dous libros que citas son a proba deque son posibles outras editoriais; e non sóposibles, senón necesarias.A edición dasmemorias de María Casares foi cara: carapolo número de páxinas,pola compra dosdereitos e porque houbo que traducila di-rectamente do francés.A suma de todos es-tes gastos dá pé para un balance final queprobablemente non interese a unha grandeeditorial,por non considerala unha opera-ción rendable.Por certo,enlazando coa pre-gunta anterior,Trifolium aborda sempre astraducións dende a lingua orixinal na queas obras foron escritas. No caso concretodas memorias de María Casares,hai una edi-ción en castelán,xa descatalogada e cunhatradución manifestamente mellorable,poloque é recomendable a súa lectura na edi-ción en galego.O primeiro paso para acce-der a este tipo de obras é o degaro que apropia obra nos suscita,unido ao noso inte-rés polo seu autor ou autora.Para a obten-ción dos dereitos de edición,non hai máisque seguir as canles habituais, falando di-rectamente cos herdeiros ou cos seus repre-sentantes. En Trifolium traballamos conaxencias españolas, inglesas e francesas

fundamentalmente.–Canto aos títulos orixinais galegos, que

criterios de edición se seguen en Trifolium para seleccionar eses libros que se van pu-blicar?

Basicamente,que a obra en cuestión nosgoste.Un grande editor,modelo de edicióncultural e figura irrexeitable por excelenc-cia, como foi Carlos Barral, deixou escritonas súas memorias que baixo ningún con-cepto se debe editar con preconcepto mer-cantil.Nós compartimos e seguimos esa filo-sofía a partir da convicción de que nin oéxito nin o fracaso son síntomas de algoque teña que ver coa calidade,toda vez quenon sempre o fracaso é síntoma de calida-de nin o éxito do contrario.

–Fronte ás grandes editorias en galego, chámense Xerais ou Galaxia, como se arranxan vostedes para sobrevivir?

Galicia está en débeda con Xerais, conGalaxia,con Espiral Maior… Eu,como lec-tor, dende logo, débolles moito. Dito isto,nunca sobran editoriais,hai sitio para todas.Trifolium é o caso palpable,como outras pe-quenas editoriais do país e do noso entornosocioeconómico, de que é posible fundarunha editorial sen accionistas, sen respon-sables financeiros nin expertos en márke-ting,e sen perspectivas de grandes benefi-

cios,mais tendo moi clara a idea de que ocampo da edición debe ser un campo de li-berdade, no que o éxito consiste precisa-mente niso,en sobrevivir. Liberdade e derei-to á diferenza que,xunto á independencia,éo noso capital.Canto ao beneficio empresa-rial,a ninguén lle amarga un doce,natural-mente,pero valoramos máis a vertente cul-tural da edición,o aspecto artesanal do ofi-cio de editar.Por outra banda,a idea de queunha editorial grande pode vender máisexemplares dun libro que unha pequena éalgo moi difundido,pero non sempre certo.De feito,un libro difícil de catalogar podeter máis éxito nunha editorial pequena,encuxo catálogo ocupará un lugar importan-te,que nunha editorial grande,onde segura-mente se perderá entre outros títulos.

–Hai quen diga que as microeditoriais, ás veces, tenden a ser unha especie de “ba-sureiro”, onde publican os que non conse-guen facelo nas grandes editoras, provo-cando un exceso de oferta para o mercado galego. Supoño que non estará vostede de acordo e opinará máis ben todo o contra-rio. Por que é bo que haxa moitas editoriais aínda que sexan pequenas?

–O proceso é o contrario:as grandes edi-toriais nútrense en moitas ocasións dos au-tores e autoras descubertos polas peque-

nas. Un autor de éxito nunha editorial pe-quena acabará inexorablemente publican-do nos grandes grupos,atraído polos antici-pos que só eles poden ofrecer.Non compar-to a idea de que as pequenas editoriais pro-vocan un exceso de oferta para o mercadogalego,porque habitualmente editan poucoe con tiradas modestas.Pero son necesarias,porque a publicación dun libro non orien-tado cara a un beneficio económico inme-diato é xa practicamente imposible nosgrandes grupos.O primeiro libro de Kafka ti-rou 800 exemplares e o de Brecht 600; daprimeira edición de Adeus ás armas de Er-nest Hemingway vendéronse só 600 exem-plares;Dublineses,de James Joyce,tardou oi-to anos en publicarse: no ano da súa apari-ción só se venderon 499 exemplares… Quetería pasado se algún experto en márketingdun gran grupo editorial de hoxe decidiraque non pagaba a pena publicalos? A pesardos criterios que caracterizan boa parte domundo editorial, sometido como outrossectores a traumáticos reaxustes,unha edi-torial que se precie debe estar cimentadanun proxecto humanístico de gran calado.A traxectoria das pequenas editoriais már-caa o editor ao longo do tempo,en contras-te co consabido trasego de directivos nosgrandes grupos.Falamos de editores voca-

cionais, que non se xo-gan os cartos dun accio-nista invisible, senón osseus,que fan libros dunen un e resucitan a me-llor tradición editorial.Un editor independentedunha pequena edito-rial fai as cousas dunhasoa maneira,a súa,e na-da nin ninguén o aparta-rá dese camiño.Tampou-co o éxito.

–Xa sabemos os in-convenientes, pero que vantaxes ten para un au-tor publicar nunha edi-torial pequena?

–Pois beneficiarse dacrenza do pequeno edi-tor nos valores intelec-tuais e culturais, do seuamor polo risco e o se-lectivo,da súa paixón ar-tesá por esa nobre aven-tura que é facer un libro,un libro ben feito, nadamáis e nada menos,fronte a unha industriaeditorial obsesionadapolo peso das estrutu-ras, a complexidade pi-ramidal das organiza-

cións,a constante ansiedade pola factura-ción e o balbordo mediático ao que some-ten os seus autores.Vivirá o autor co seu pe-queno editor cada etapa no marabillosoproceso de realización do libro,a cuidado-sa supervisión da súa transformación en vo-lume,o aspecto exterior deste,a súa cuber-ta,a tipografía,os textos de presentación… esempre haberá un café quente para com-partiren.

–Cales son os próximos lanzamentos de Trifolium a curto prazo?

–Trifolium está estruturada en torno ássúas coleccións: poucas, pero abertas. En“Musa pedestris”continuaremos publican-do libros serios, pero accesibles, sobre te-mas que interesan a un lector culto non es-pecializado e baixo un enfoque plural,es-critos por autores de primeira fila.Os próxi-mos, Robert L. Stevenson, Federico MayorZaragoza, Julio Cortázar... Seguiremos am-pliando o catálogo de“Litterae”e mais de“Fume de leña”,tamén dos“Cadernos de Es-tudos Oleirenses”e podo xa anunciar a pró-xima incursión deTrifolium no mundo do li-bro ilustrado,unha vertente da edición in-criblemente apaixonante,que reunirá auto-res e autoras,así como ilustradores,de granprestixio.Finalmente,un adianto:un dos últi-mos Premio Cervantes entregará a Trifoliumun texto inédito porque quere publicalo an-tes en galego que en español,o cal paréce-me fantástico e moi sintomático.

“Nin o éxito nin ofracaso son síntomas

que teñan que vercoa calidade”

Partindo dunha modestia de medios, pero sen renunciar a unha edición de

calidade e con identidade de seu, Trifolium vén sorprendendo, dende hai nove

anos, a propios e alleos tanto polo que se refire á selección das súas traducións

ao galego como polos autores elixidos para publicar orixinalmente. Falamos

hoxe con Xan Arias, o seu director, quen vén ser o máximo responsábeldeste

acontecer.

Xan Arias - DIRECTOR DA EDITORIAL TRIFOLIUM

LOURDES VARELA

O editor Xan Arias.

FOTO: CARLOS PARDELLAS

Constitúe, certamente, to-do un gozo poder comen-tarmos o libro titulado Brasilno centro,da man de XavierR. Baixeras (Tarragona,1945). Nas miñas palabrashai unha elusión.Trato deeludir o xénero en que en-cadrar unha obra que, nofondo e na forma, é sempremúltipla.Teoricamnte esta-mos ante unha especie dediario, mais axiña compro-bamos que esta etiqueta re-sulta empobrecedora parao que lemos.O texto asénta-se na experiencia autobio-gráfica mais, axiña, devénoutra cousa.Repare o lectorque, na primeira parte dovolume,“Follas dun cader-no”, os feitos relatados, queemanan da realidade vivida,adquiren pronto unha di-mensión metafísica ou,se sequer, simbólica.Por exemplocando o autor, acompañadoduns amigos,se perde nunhaprocesión desmesurada (amasa dun millón de persoasperegrinando por estreitosviadutos cara á igrexa doBom Fim).El é arrastrado po-la multitude,deslígase dos co-ñecidos, é levado pola xenteque non para de pasar en tur-ba fervorosa. Cando logra re-gresar ao punto de partida, axente“xa era outra”.Tamén oproprio escritor xa era outroporque a viaxe, sexa esta cal for,consegue ese efecto: sermos outros,aínda que non sexamos conscientesdisto.

Neste sentido,Brasil no centro falade episodios concretos, mais tamén

d epacientes re-

flexións acerca do di-vino e do humano: sobre o

destino da nosa lingua e da nosa cul-tura,sobre o encanto da poesía e dosdías fermosos,sobre a nación infinita

(neste caso unha Bahía senlindes) sobre as perversiónsideolóxicas de varia proce-dencia, sobre o impactoque a exuberante terra tropi-cal produce no observador;mais tamén sobre a orfan-dade do home no mundo,sobre o desvanecemento daplenitude,sobre a deriva dascousas. Por iso nas súas pá-xinas conviven un estuporsincero ante unha realidadetan distinta á galega e unha

melancolía continental.Dicía Heródoto que o home

é vicisitude. Xavier R. Baixerasconsegue transmitirnos a paisa-xe da súa viaxe emocional, a

súa paixón pola cociña, o seu pas-mo ante un entorno pintoresco,en-ganosamente doce. Porque osmeandros da vida acaban levándo-nos lonxe da terra natal,mais taménlonxe desoutra prometida e ao espí-rito só lle cabe visitar lugares tan ig-notos como o papel onde se contaesta.Temos que agradecer a capaci-dade para resgatar ese sopro de vi-da,escrita nunha prosa magnífica,amenísima.Brasil no centro é unha in-tensa antoloxía desas vicisitudes.BAIXERAS,Xavier R.,Brasil nocentro,Ed.Galaxia,Vigo,2011,PVP. 23 €

Publicado por Barbantesa,A voz da auga é un vo-lume que figura estacionalmente dividido, corres-pondéndose cada unha das catro partes que pre-senta con cadanseu período anual:“Poemas nun gri-do de luz.Primavera”,“Meditacións á beira da noite.Verán”,“Os tempos da razón.Outono”e mais“Na pro-cura da sorpresa. Inverno”.

Aínda que dun a outro bloque a voz poética re-perfila a súa modulación, o certo é que todo oconxunto responde a unha estética unitaria na quea depuración, a brevidade nodicir e a transparente densifi-cación das imaxes o presidentodo.

Estes versos ancoran naplenitude da madureza, axuí-zan o mundo dende a atalaiado moito vivido e agochan encada liña a lucidez do sapien-cial, unha inusual aceptaciónda historia propia, do comple-xo presente e mais do devir es-perable.

As composicións deste libroimprégnanse dunha serenidade diáfana,un cen-dal de luz calma reconciliada co pasado, amorosa-mente comprensiva e consciente do imprescindiblede manter ergueita a bandeira da esperanza e os so-ños,engados da lectura que moito prestarán a quena eles se achegue.KRUCKENBERG,Mª do Carmo,A voz da auga,Ed.Barbantesa,Cangas,2011,PVP.12 €

Voztransparente

Engados da lecturaARMANDO REQUEIXO

FARO DE VIGO

XOVES, 29 DE SETEMBRO DE 2011 LIBROSVI

O autor sabe

transmitir, en prosa

brillante, paisaxes

emocionais

Tal e como proxectou a súa coordinadora Yolan-da Castaño, no volume que agora traemos a estaspáxinas de FARO DA CULTURA,mestúranse literatu-ra, fotografías e receitas de xeito alegre e fresco. Doexcelente traballo de Andrea Costas falan as imaxesda presentación dos pratos e do seu proceso de ela-boración, a cargo das e dos vinteún autoras e auto-res de literatura galega convertidos en“chefs”nestaspáxinas. Grazas a eles descubrimos non sóinteresantes e accesibeis receitas, se-nón tamén o segredo que ca-da prato ten para quennolo prepara. Manxaresentre a cociña familiar ea dos días de festa: cre-ma de cenorias, sopa depatacas con anaquiñosde pan frito,iris de verdu-ras, centola, pisto, empa-nada de millo de cro-ques, bonito ao fornocon “caponata”, coello,“musaka”, bacallau, pes-cada reenchida...e sobre-mesas como orellas, ros-quillas de xerez, chulasou doce de marmelo.

Fúndense tradición e modernidade, escrita econvite, nunha atmosfera culinaria “de autor”, nonen van as escritoras e escritores que Yolanda Casta-ño, de moi brillante xeito, vai presentado ao lector,afanánse en xuntar con boas artes a súa creativida-de literaria e a súa persoal receita. Inspiración elembranzas a mans cheas nun útil volume que en-cerra o cálido espírito da cociña.CASTAÑO,Yolanda/COSTAS,Andrea,Cociñando aopé da letra,Ed.Galaxia,Vigo,2011,PVP.22 €

Fresco e alegreApreixando o espírito da cociña

LAURA CAVEIRO

Do divino edo humano

Sopros de vida auténticaROMÁN RAÑA

Contra a submisión e a alienación, escribe TeresaMoure. Nas súas novelas, nas obras de teatro... as pala-bras baten contra a indiferenza.Adoitase dicir que obrade Moure é valente,prefiro afirmar que é honesta e queobedece a unha profunda reflexión, ao seu ser e estarno mundo,ao seu compromiso coa liberdade.

En Ecolingüística gozamos coa lúcida argumenta-ción que nos achega á vertixe de sermos capaces deafirmar que“non hai territorio firmeonde pisarmos,que a realidade éun espectáculo fascinante,un ca-lidoscopio ateigado de formas ecores a xiraren”, Fronte aos dous-centos idiomas, entre os que seatopa o galego, de máis dun mi-llón de falantes, computados porunha lingüística eurocéntrica,fronte ás cento cincuenta e nove“linguas de comunidade” identifi-cadas pola UNESCO para a educa-ción en África, a imposibilidadede sabermos de todas as faladasno planeta.Da relación entre linguase ciencia, do poder e da ocultación de da-tos, da demostración de que a nosa non é unhasociedade bilingüe, da defensa da dignidade da nosalingua e dun pluringüismo baseado no cultivo das lin-guas que xa se falan entre nós: o árabe,o guaraní,o kur-do, cóntase neste ensaio... De non nos render ao impe-rialismo asoballador, disto se trata, desde esta escritatransformadora e revolucionaria.MOURE,Teresa,Ecolingüística,Entre a Ciencia e a Ética,Ed.Udade.da Coruña,2011,PVP.10 €

Contraa alienaciónUnha escrita transformadora

MARGA ROMERO

Por veces,un bo desenvolvemento narrativo é capazde anular as distancias que median entre as chamadasbaixa/alta literatura.Tal é o caso desta novela folletines-ca de An Alfaia,condicionada na súa estrutura polasesixencias formais dunha novela de entregas.Vía se-cundaria bota a andar cun atropelo que ten lugar nun-ha vía secundaria e que fai agromar un rodopío de in-temperies vitais nas que habitan os personaxes princi-pais desde relato coral.Un fío narrativo que non se ex-travía en secuencias sen interese,un ritmo argumentalapropiado,pegada da escritada autora,contribúen a facerque o lector se mergulle nacerna deste relato.

O accidente e intento deasasinato é o elemento quedesencadea a intriga, por ve-ces detectivesca e con acenosde novela negra, pero non setrata máis que dun pretexto pa-ra tradear no interior dos perso-naxes: esas parellas escravas decovardías, contradicións... expectativasfanadas,e retratadas sen chisca de compaixón.A in-triga,e sobre todo a sondaxe dos conflitos psicolóxi-cos dos protagonistas,aos que as faenas do destino faique se crucen,constitúe a cerna desta entrega na queo verdadeiro illamento non é o barranco do monte,se-nón os cavorcos de soidade nos que habitan persona-xes que atopan a felicidade tras o parapeto da pantallado ordenador.ALFAYA,An,Vía secundaria,Ed.Xerais,Vigo,2011,PVP.16,15 €

Cavorcosde soidade

Con acenos de novela negra

FRANCISCO MARTÍNEZ BOUZAS

Durante 2008–09, oprofesor Arturo Casasmantivo aberto o blogLándoas,onde verteu cen-tos de comentarios, moi-tos deles a partir do pseu-dónimo Artemio Lán-doas.As obsesións de Ca-sas/Lándoas centrábansenunha chave ben precisa,segundo nos informa Feli-cia Soutelo tamén blo-gueira: “a angostu-ra do espazo de-mocrático no tem-po noso e as alu-sións correlativasque isto ocasionana esfera pública”.Unha preocupa-ción que debera sera toda a sociedadehoxendía xa que es-tamos a ver como seestreita máis o espazoinformativo e a plurali-dade coa desapari-ción de xeito sangran-te de cabeceiras impre-sas ou dixitais no noso

país.Por ese motivo,paréce-

nos moi importante a pu-blicación de Alusión, sig-nificativo título no que seescolman diversos traba-llos vertidos por ArturoCasas no seu blog duran-te o tempo que estivo enactivo.

Baixo os epígrafes “omundo da vida”,“estéticae dinámica”, “historia”,“homo ludens”e“sistemi-ca mente”, podemos lerunha serie de cincuentareflexións de variada te-

mática co propósito de“contribuír a instaurar un-ha crítica da destrucciónpolítica a través da análi-se dos discursos hexemó-nicos e das camuflaxesdo poder con atenciónparticular ao que en Gali-cia acontece”.Trátase ta-mén dunha importantereflexión sobre as entida-de argumentativa da glo-bosfera como movemen-to de contributo político.

A análise dos discur-sos leva a Casas a unhaprofunda, lúcida e moitasveces irónica reflexiónque é moi de agradecerpara abrirnos os ollos so-bre as manipulacións dopoder e dos medios decomunicación.

Publicacións así consi-derámolas de lectura im-prescindible nos nosos dí-as.CASAS,Arturo,Alusión,Ed.Galaxia,Vigo,2011,PVP.19 €

Profundoe lúcido

Contra as angosturasDORINDA CASTRO SOLIÑO

ANDEL DE NOVIDADES

M. BLANCO RIVAS

Dicionario Xerais de PrimariaXosé Feixó Cid/Manuel Rodríguez Alonso

Edicións Xerais. 19.50 €

Pensado e redactadopara estudantes de prima-ria de 8 a 12 anos, seguin-do as directrices da Refor-ma Educativa, o presentedicionario in-clúe 14.000 vo-ces directas emáis de 26.000d e f i n i c i ó n saxeitadas á ida-de e nivel doalumnado. Ofre-ce tamén núme-rosos exemplospara facer máis

doada a comprensión dosignificado de cada defini-ción e advirte dos erros lé-xicos máis frecuentes, re-mitindo á forma correcta.

Aporta, por últi-mo, máis de10.000 sinóni-mos, 5.000 antó-nimos e as ex-presións máisfecuentes da lin-gua galega, asícomo 42 mode-los de verbosconxugados.

Tempos Novos, nº 172Varios autores

Atlántica de Información e Comunicación de Galicia. 4,50€

Revista mensual de in-formación para o debate,Tempos Novos vén de tirardo prelo o seu número172, correspondente aomes de setem-bro. Inclúe co-mo tema princi-pal un amplodossier sobre oacoso ao ensi-no público, acargo de MiguelVázquez Freire,Mariló Cande-do e Anxo Lou-

zao. Ademais, outros arti-gos de interés como“Invo-lución democrática da UEfronte á crise”,“A primave-ra árabe:despois de Gada-

fi, que?, ou “OCentro Dramáti-co Galego, enrisco de enca-llar”, e unha en-trevista a AntónCostas, catedrá-tico de PolíticaEconómica so-bre o que é éti-co ou non.

Beatum CorpusCésar Cunqueiro

Editorial Galaxia. 22 €

Un encontro en Vigo,un camiño de iniciaciónque leva ao templo ondeteñen lugar os misteriosda relixión do corpo. Pu-blicada por pri-meira vez noano 1993, enBeatum corpusCésar Cunquei-ro conduce olector nunhaviaxe a travésdas vivencias edos días nomedio dunha

escuridade sobre a queos sentidos deitan fuga-ces e intensas lapas deluz. Homenaxe ao corpo,esta novela érguese por

riba de move-mentos e épo-cas para reflec-tir a individua-lidade dunhaollada iniciáti-ca. O regresoao paraíso através de Gali-cia e da memo-ria.

Restaurante FarrucoChus Pereiro/Xan López (ilustracións)

Edicións Xerais. 10.20 €

Obra de teatro dunúnico acto, en Restauran-te Farruco o texto xogacoa rima en todo momen-to cun evidente enfoquehumorístico eun ritmo magní-fico. Como xaapunta o título,o que se amosanesta peza deteatro é unhaxornada nunrestaurante.Trá-tase dun xantaronde os co-

mensais (unha parella e orei) son atendidos polocamareiro Farruco e polacociñeira Siñá Manuela eo seu axudante.A obriña,

chea de situa-cións cómicasque a conver-ten nunha pezadestinada tantoa grandes co-mo a pequenoslectores, apare-ce editada nacolección “Mer-lín.”

FARO DE VIGO

XOVES, 29 DE SETEMBRO DE 2011LIBROS VII

Arnold Lobel (Los Án-geles, 1933 – Nova York,1977) achéganos desdeas páxinas de Tío elefanteunha historia de animaisde fondo tráxico aíndaque concluída cun finalfeliz.Asistimos, entón, aunha chea de sentimen-tos e emocións que na-cen do interese dun tíopolo seu sobriño:ambos,malia non se coñecerende antes, rematanestablecendo en-tre eles un forte,auténtico e dura-deiro vínculo afec-tivo.

No comezo dorelato, os pais dopequeno elefanteco–protagonista de-saparecen nun nau-fraxio e, dende eseintre, o seu tío seráquen se ocupe del,quen lle conte histo-rias e lle cante can-cións para facerlle a

vida máis fermosa ata ofeliz desenlace no que oprotagonista non só recu-pera a seus pais, senónque cae na conta de quecoñeceu a alguén impor-tante. Alguén que foiquen de deixalo todo pa-ra ir na súa procura eaxudalo.

Son moitas e moi do-ces as emocións quetransmite este conto,un-ha fábula moderna de te-ma universal, que partedo amor incindicionalcara á familia artellada

de xeito circular en novecapítulos protagonizadospor animais completa-mente humanizados,nosque prima a linguaxesinxela e agarimosa dun-ha narración exposta enversos sen rima e áxiles,con repeticións fecuen-tes que facilitan a lecturados primeiros lectores.

Un tema recorrente eun desenvolvemento clá-sico,pero aínda así vixen-tes e actuais,acompaña-dos das ilustracións figu-rativas, elegantes e sendemasiados artificios dopropio autor.O conxuntoremata sendo unha lec-tura agradable que deixaun pouso reflexivo nonoso maxín sobre o valorda amizade e mais doamor e sobre o paso dotempo.LOBEL,Arnold,Tíoelefante,Ed.Kalandraka,Pontevedra,2011,PVP. 15 €

Vínculosafectivos

Pouso reflexivo e agradablePAULA FERNÁNDEZ.

Unha nova colecciónvén irromper con forzano panorama da literatu-ra galega,para que os pri-meiros lectores disfrutendas andanzas dunha fa-milia moi especial que faido circo a súa forma devida.

Este grupo ambulantede persoas e animais ca-racterízase ademaispola orixe ben dis-tinta dos seusmembros; os Esta-dos Unidos, a Poli-nesia, México, Chi-na,Angola e Rusiaaparecen represen-tados a través de do-madores,contorsio-nistas,pallasos,equi-libristas magos e tra-pecistas para lle ofre-ceren o seu público omellor deles mesmos,de modo que,ao lon-go de todos os volu-mes que Edicións doCumio vén de publicar,

coñecemosaspectos relacionados

coas diferentes culturas

que sen dúbi-da enriquece-

rán os lectoresque se acheguen

aos textos coa in-tención de coñe-

cer as peripeciasque dentro e fóra da

pista estes persona-xes están dispostos a

executar.Un dinosauro no cir-

co é un destes títulosque a familia Caravanaprotagoniza.Un sono tre-mendo leva a Lemmon ea súa mascota Mimongo

a retirarse ao seu fogar etras unha copiosa cea ne-no e mono fican durmi-dos.Mais quere a pesadezde estómago que o rapazvexa un Tyrannosaurusrex axexando pola xane-la e a partir de aquí de-sencadéase un vagallónde axudas que remataránpor desvelar o porqué dapresenza de tal réptil nasproximidades do campa-mento.

Este episodio na vidada familia circense vai ca-miño de se converter,xunta con outros títulosda colección, nun refe-rente para pequenos co-mo xa ten sucedido conoutros volumes nos queOs Bolechas ou Os Bar-banzóns son protagonis-tas e dos que Pepe Carrei-ro é autor.CARREIRO & CARREIRO,Un dinosauro no circo,Ed.do Cumio,Pontevedra,2011,PVP. 9,95 €

Familiaespecial

Referente para os pequenosMARÍA NAVARRO

A temporarada oficialde festivais musicais de ve-rán no país abriu este anoco Derrame Rock en Ou-rense, a finais de xuño,–por vez primeira o festivalsaía de Asturias e con no-table éxito–, e pechou coReperkusión de Allariz,haiapenas dez días,coma levasendo costume nos últi-mos anos. E nas dúas citasestiveron presentes os DiosKe Te Crew, presentando oseu novo traballo que saíuá venda no mes de xullo eque supón a súa estreacon Boa Music, editora lí-der no hip–hop peninsu-lar.A banda de Ordes sor-prendeu nos dous concer-tos,–e noutros festivais nosque actuaron coma o Fes-tigal de Compostela, o An-trospinos de Taragoña ou oBrincadeira de Ordes–,cun potentísimo directona compaña dos Machina,grupo de hardcore de Cer-ceda, que fai de banda deapoio dos DKTC tanto enparte dos concertos comaen dous dos temas do no-vo disco.

Humanose, (Boa Music,2011), é o nome deste se-gundo traballo da Crew deOrdes, título baseado nuntraballo de Liqen,artista ur-bano que xunto a Sekonese encarga do deseño doálbum.Alén desta colabo-ración, repiten Miguel deLira e Popoff Dapousky co-ma o cabo Ameneiro e oaxente Gutiérrez aos queseguen un plantel de vo-ces que achegan algunhamensaxe, algunha idea aun traballo que mantén aliña encetada en Xénese,(DKTC Sons+Falcatruada,2006),de facer un hip–hopapegado á realidade,lonxeda pose impostada e oalleamento que imperanen boa parte do hip–hopibérico. Malia o mante-mento deste liña clara coanterior traballo, o discode estrea que significou amaioría de idade dohip–hop galego, que sepon de manifesto sobre to-do nas temáticas tratadasnos trece cortes de Huma-nose e quizais no xeito derimar a catro voces que xaé marca da casa, o certo éque a entrada dos Machi-na e mais a presenza demáis sámplers roqueiros,–The Doors incluídos–, doque no anterior traballo faique o novo disco soe máiscontundente, máis anoxa-do, con menos oco para oraggamuffin ou o funk nasbases. Iso non significa, noentanto, que desapareza avariedade, pois abondacon escoitar a marabillade bases de “Están tolos”ou“Dáme Ighual”para en-tender que os riffs guita-rreiros poden dar moito desi e permiten manter o se-lo de identidade dosDKTC, que adoitan poñercoidado en traballar as ba-ses para escorrentar esasensación de monotoníaque limita moitos discosde hip–hop, facéndoosaburridos para os non se-guidores do estilo. Porén,

Humanose achega calida-de abonda para chamar aatención do seareiro e ta-mén do non iniciado.Arte-llado en dous bloquescontundentes, cun inter-mezzo onde volven brilarAmeneiro e Gutiérrez, odisco comeza forte des-pois da intro con “Berra!”,unha chamada á revoltaque dá paso a catro temascon bases roqueiras ondea sobredose de publicida-de,a ditadura da imaxe e oimperialismo ianqui pasanpola trituradora dos DKTC.Despois do acougo que su-poñen “Todo da voltas” e“As dúas caras da moeda”,volve a tralla co segundobloque de temas, onde aforza dos Machina en“Benvido a Mordor 2.0” e

“Rebenta!” leva a Crew deOrdes a unha dimensióndiferente, recordando abandas coma RageAgainst the Machine quemesturan rap e hardcore,para falar dos presos, dacontaminación letal quesofre Cerceda ou do que osistema educativo fai cosque son, por calquera ra-zón,diferentes.

DKTC seguen a serMou, Jamas,Sokram e Gar-cía nas voces e Dj Mur-dock nos scratchs; conti-núan a gravar os seus te-mas nos Rapapoulo Estu-dio de Ordes, co propioMou, e pasan a masterizaren Nova York da man deTony Dawsey, para manu-facturar este traballo quevai estar entre o mellor do

hip–hop estatal do 2011.Axira de presentación terá asúa seguinte parada noSan Froilán de Lugo, o 12de outubro, na praza daHorta do Seminario, e esaserá unha boa oportunida-de para poder ollar ao vivoo que probablemente sexao mellor directo da músicagalega deste verán, –ocombo formado por DKTCe Machina–, malia as cu-riosas críticas que levan-tou entre a oposición mu-nicipal conservadora dacidade das murallas.

Irreverentes,festeiros,re-volucinarios, Dios Ke TeCrew demostran con Hu-manose que lles quedacorda para seguir a ser oreferente do hip–hop feitoen galego.

Un outro ano, a organizacióndo Reperkusión volveu traer atéAllariz algún dos mellores gru-pos ao vivo europeos.Tres díasde espectáculos que van alénda música e que inzan as rúas eprazas da vila de circo,literatura,etc. Houbo concertos os tres dí-as, pero o prato forte foi o sába-do 17 de setembro, onde ao ca-rón dos Dios Ke Te Crew+Machi-na,dos Festicultores e de La Fan-fare en Petard, actuaron na vilaourensá os austríacos Russkaja,verdadeiro grupo revelación dofestival.

Apenas coñecidos no país, ocombo encabezado polo mos-covita Georgij A .Makazaria,–ve-laí o nome, a indumentaria e aparafernalia que rodea o gru-po–, son un auténtico subidónadrenalínico que a base de skae polca non paran de darlle ca-lor aos seus directos até conse-guir o delirio colectivo. Case no-venta minutos sen apenas acou-go, chiscadelas ao público, co-

reografías enriba e embaixo doescenario que ademais non aga-chan a falla de calidade, senónque veñen adornar o labor musi-cal dos Russkaja. Rusia, ska e ja,–si en alemán–, enerxía positivaque se basea nunha sección deventos poderosa, ao trombónH.G. Gutternigg e ManfredFranzmeier no saxofón, á queacompañan o violín de AntoniaGeorgiew e a voz do propio

Georgij, verdadeiro alma máterda formación, nacida para o di-recto e que se presentou por vezprimeira na península Ibéricacoa súa actuación en Allariz.

Eles mesmos din que son to-do o contrario á Easy ListeningMusic e autoproclámanse o pe-sadelo de todas asociacións demúsica folclórica rusa, pero ocerto é que son unha banda moirecomendable que desegurohan volver tocar polo país des-pois da exhibición de festa emúsica que deitaron no Re-perkusión alaricano.

Russkaja

Da Humanose

da CrewOutra visión da sociedade

DANIEL LAVESEDO

FARO DE VIGO

XOVES, 29 DE SETEMBRO DE 2011 MÚSICAVIII