DISSERTATIÖ CHEMICO PHYSICA, •DE

D I V E R S I SIGNEM PRODUCENDIv M U DIS,

QUAM,SUFFRAGIO AMPLISS.SENATUS PHILOSOPH.

IN ACADEMIA UPSALIENSI,MODERANTE

VIRO AMPL1SSIMO atque CELEBERRIMO

Do JOII. GOTSGHALKWALLERIO,

Philos. et Med. DOCTORE, Chem. Metall, etPharm. PROFESSORE Reg. et Ord. Acad.Imp. Nat. Cur. et Reg. Acad. Scient.

Holmens, et Ups. SOCIO,IN AUDITORIO GUSTAVIANO

ANNI AD. SAL. MDCCLX1V DIE VII jUNII.H. A,M.S.

PRO GRADU PHILOSOPHICOPUBLICE VENTILANDAM EXNIBET

STIPENDTARIUS REGIUS

LAURENT. EKMARCK Laur.Fil.H i.sicrc s.

UPSALI£

*#§SC® "®SSO» "®s--eO»

3 8*

•terentcs-ramas, hnnc primumignem cxcitafle. Ve-rofimiiior eft fen ten tia LUCKET II, 1. v.cui tarnen,& fuperiori Vitruvii fimilem adne&it, canens:Fulmen detnlit in terras tnortahbus ignemtripikus:

& paulo poft:Et ramofa tarnen cum ventis puffa vacilJans/Eßuat in ramos incumbens arboris arborExprumtur vaiidis exitus viribus ignis i?c.Hgec & plura, mihi anfam fubroiniftrarunc, non-

nullos, de diverfo ignem producendi modo y Aphorif-fmos in charcam conjicere, quo in in negotio , B. L.mitem expeto cenfuram.

§. ILCommuniiTimus & ufkatiffimus ignem produ¬

cendi mödas eft, per ignem prins exifieniem. Ubivero obfervandum non omnem ignem alium cxcitare»materia licet adlit idoneiL Ncqucferrum igmtum^neque carbones igniti, fpiritum vini accenderc va-lenc, Led in eodem extingvuntnr ; filum julphura-tum mjpiritu vini extingvicur; vapor i autem fpi-ritus vini admotum, idem accendit. Videtur itaquecrallior & impurior requiri ignis ad craffiortm &impuriarem, ac tenuior & purior ad tenuerp & pu¬rum excitandum,undeetjarn eie&ricus ignis fpiritumvini, vix autem alla corpora nifi pingviora & calidaaccendere poteft.

§. Iii.Altermodus ignem exeitandi, vetuftifTImus quo-

que eftper friåionem & attritum^St quidem a^corpO'ru./ifo lidorum adinvicem. Fricbone lignorum ping-

A 2

•Sff 4

viorum ad inviceni, Romanos olim fuum ignem Ve*ßalefn produxiffc, nonnulli exiftimant; fcilicet, />-//V/V materias, hoc effc ohifd? vel lauri tabulam tere*brando, vel frieando cfr FESI LS POMPONIUSL. IX. Non mirum ltaque, qucd Vitruvius ab hu-jusmodi friäioneprimamoriginem ignis deduxit(cfr»§. T. ); frictionc lignorumad metalla duriora,, im-primis ad ferr.um, notiffimum 3 in rotis curruum &tnolendinarum ignem fcepe accendi; attritu de fri»üione chalybis, aut ad Pyritem Julphureum, quemantiquiores ufurpaffe, patec ex eörundem fclopetis?quibus hujusmodi Pyrices adhxuseft, aut ad filieem^ut hodie eft ufuale, autad Agathem ^Jaspidem, velfimiles duriores lapides, quos nobiliores ufurparefolent; queavadmodum & attritu quoque lapidumduriorum ad invicem\ ut lilicis ad hlicem, jgnem,«Faltern fcintillas excitari, experientia notnm eflr. b)Molliora quoque cum duris eonfricata & attrita ignieffe obnoxia videntur, quod patet a majori calore,quem funes vel flagella concipiunt, dum pingui cumligno vehementer & fepius atterüntur cfr, HIERNETeilt, ehem. P. I. p. 120.

IV.

Producitur'ignis, tertio, per concentrationemradiorum [olavium. Hunc in finem, veteres Grasciadhihuerunt mfa cenea, triangularia, cava , pyra-midialia , pcvütitfima, ut refert PLUTARCHUS inNuma\ quali modo etjam Romanos ignem facrum feilVeftalem aliquando produxifTe referunt ALEX. ABALEXANDRO in gen. D. L. V. cap.XIL & PEU-GERUS de Extifp. divin. Hodierno die ufuaiia funt

fpecula ußoria vz\ fpcciilcifolaria di&a,per quos rediifolares in conicam rediguncur figuram, cujus bafiscft fuperficies fpeculi, apex veroadpeilatur/erz/j'. Quomajor-a hxc fpecula, eo major numerus radiorumconcencracur in foco; eo fortior ideo &ignis, quihac methodo major excitaripoceft.quam ullaalia aptevei niedio notis. ] Caufla fortitudinis hujus ignis pe*tenda a puritate flamma?, feu a carentia fumfc

§•. V.Per effervsfcenticc moiiim, quarto, zf ars na¬

tura ignetn exitare fohnt. Ut vero ignis per huncmotum producatur,requiritur non folum fortior VisareraQiva corundem mutua-fed etjam, ut iisdem cor-'poribusmajor adfit copla principii inftamabilis', hifcepraefentißus, ab effervefcentbe motu prodncitur ca-ior, qui fucceffivo auQius in flammam erumpit. Ob-fervacur vero hujusmodi effervefcentia ignea a) intercorpora Iiquida, quem rnirtim ignem producendimodum primus detexit OL. BORRICHIUS cfr. äffaHajfn T. I. Ann. 1671. obf. //. Fit hoc, dumfpiritusmtri ßamificans, sequsli portione cum oleis cethreisgravioribus vel magis rcfinofis mifcetur;Fic vero et¬jam reliquis cum oleis^etjam cum balfamis naturalibus,dum oleum vitrioli fimul in auxilium vocatur,quofic ukerius confortatur fpiritus mtri cfr.GEOFFROlin mem.åe PAcad.de Paris 1721 & ROUELLE Ltbr*cit. Ann. 1747. p ^4. b) Inter corpora folida, fic regu-lus antimonii\ cum mercuriofublimato mixtus, non-nunquam incendkur; fimiliter & calx urgenti prae-eipitata ex aqua forti cum muri'a, Sc deinde exfieeptacum calce vel einere flanni commixta ; e) Inter Ii.

A 3 quida

4S * -SB»

quid* folida mixia , ut obf^r/amus in tnafla, exasqualibus partibus Sulphuris & ■ Limatura' martis^qus, cum aqua hume&atur in paffem, poltafiqvodtempus incaleCcit ac vaporem, tumum denique &fiammam emittit. Ex hoc eodem fu n damento-/rtf ,qus in prspararionereguli antimonii martialiskunt,furno. calido impofits, aut radiis folaribus expoiits,fua fponte inflamantur; itidcm, hepar fulphuris cummarte fufum. Auripigmenti Sc Limatura martis pa-res portiones mixts & fubfimatx, prsbcnt fublima.tumJulphureo arfenico martiaU, quod cum duode-cim partibus vitrioltLuna in mortario tritum, proin-te exardcfcit. Dependent hsc omnia a fulphuris,inprimis ejus acidi actione in ferrum; unde &facilejudicare poflumus, de origine ignis in fodinis Fyri-taceis Sc Litbantracinis nec non de igne,qui excita-tur in cumulis vel Fyritaceis, vel Lithantracum velFijßlis aluntinaris, in quibus ignis vix produceretuc,nifi fulphur & martiale admixta fuerinc. Hinc ori«ginem ignisJübteranei , fponte fe accendentis, in-telligimus, ac fufficienter (ic pacet, hunc ignem ex-citandi modum, effe naturalem. Non diiütemur bisin nominatis cafbus, ubi fponte ignis accenditur,aliasquoque concurrere circumftantiascoadjuvantes,utpote concentrationem caloris introrffum, exindeSc majorem rarefa&ionem aeris, confequenter Scejusdem celeriorem motum, Sc qusefunt reliqua; fedut principalis cBuffa quarrenda in actione fulphurisin ferrum, ideo Sc hos omnes cafus fub effervefcen-tiis comprehcndere voluimus.

§. VI.

« 7 S»$, VL

Per Putrefacitorits motum, cf ,fub eoåem, at-tritum partium ad invicem , 'igneni, qumto, produci,experientia no-tum e(k Vegetabilia femi exc i c ca ta rin, magnos accrvos coMefåa»putrefcunt \ lauk tnotuiaccedit consmtratvo & comprejjio a mole Uiperincum-bente, h inc ma jo r motus, 'tinde calor & ignis. Idemfit in friimcntbs, cujus deploranda exemp la expertaeft Lttiha, praten'«* anno , quo pleraque ibidem ga-Zophylacia faordcacea deflagranmt, ldem obfervaripo tett infimo. §. Vik

Pyropbori, in qnib us , fal tern in plerisque, fuliphu-rtwrt qiä'd 7: fub- igne. generatiim, nec nom infiamma*bile coaeentratum, fe n ipfe ign i s ahfconditus k te c,,qui accedente aé-re erumpit, jtxtum prabent mo-dum ignem p roducendk Hoc con tenduut p luriruirecen tiorum effe inventum) r dieen tes HOMBERG!»UM pri-mum omnium parade pyrophorum ex aln-vüue ikßercorc ctr.. Mem. de PAaad. Paris 1711fed, cum in memoriam revocamus, quae SENECA inQv. Nmt. L. IL r. XII. profert, dicens: aHus enimaluminc illum (fe. ignem) colhgit, ubixamus, anno»bunc ignem exc i tand i- modum, ad artes deperdbtas,, denuo v ero- in ventas,, potius refor re, debearmus., ldem fortan r cum tempore, diet poteft de3vgne Gr*co, qut & huc pertinec, fub aquis fe ac*cenden te, quem, vehementer dubi tamas, a Calctviva & Oleo ma.xi.me inflamabiliii, ut PetroUe t pre»paratum fuiffe,ut nonnu 1 li exiå imanr. Py.ropborty ho-dl e noti,pratpa ran tur,a u tper calcinationtm^hAlumintfolo^velab codem cum parte quadam ammalrum autvcgetabtlium aut ntriusque commixtoyvel a melle. cumfarm ty vcl&Sapone nigra c umAntwmiio diaphorctico

aut

(,

♦#! 8 $£»-taut per deßiüationem a ßcreori animalis tam per fe,quam cum colcothare vitrio li mixto, aiiisque corpo-ribus & mixturis, de^quibus Chemici confuli poiTant.

§. VIII.Magnam cum Pyröphoris habent analogiam

Phosphorit qui fcptimum praepent modum ignemcxcitandi. Huic fini inprimis conducit Phosphoritsu-riiicc, priori fccuio ab infelici mercatorq Hamburg'enfi poftmödum Chemico, BRANDTIO deteHus,qui praeparatuf per diftillationejn, vela fak micro-cofmico, vel ab ipfa infpiflata , cum pulverecarbonum aut fuligine mixtis. Adeft in hujusmodiPhosphoro fulphureum quoddam,compofitum ab aci¬clo urina proprio, & principio inflcimmabili, %iindenon mirum, quod tritu in flammam exardefcat. No-tari veromeretut, quod hnj ismoii Phospho.ri etjamprseparari pofTunt, per deftiliationem forciorem aJiminibus, Tritici, Erucce, Sin.ipiy Naßurlii, Piperis.

6. IX.Oftavus denique modus ignem porducendi eft per 5-

leftricitatem, quod etjam recentioris aevi eft inventum, acprimum eft obfervatum Berolini anno 1144, ni fällor, aCHRIST. FRED. RUDOLFF, qui fpiritum Fröbenii feuNaphtam vitrioli accendit iaminaferrea ele&rifau. cfr.Hiß'.de P Acad. de Berlin 174Jp. n.fequ. Ac eodem tempore , aBOSE, qu! &, cum ekdrifatis hominibus ac animalibus ig¬nem accendi pofte, primus docuit, in omni materia faciieinflamabili prius bene calcfaéta vel liquata. Poft illatemporaad majorem perfedionem , bic ignem excirandi modus eft

reda&us, ut pateta DAN. GRALATH §£f$jdjtc CCCjEleftricet y in Aftis Däntifcanis German. l .IAfc.

aiiisque Phvficis.S. D. G.

Ü ü®fg &