E Hurrengo geltokia: hiriko natura CRISTINA ENEA PARKEA ... · - tazeoak (karramarroak,...

2
Hurrengo geltokia: hiriko natura Pro ' xima parada: entorno natural urbano 1 5 3 7 2 6 4 8 9 1 Cristina Enea Parkea Parque Cristina Enea 2 Ibaetako haritza Roble de Ibaeta 3 Ametzagainako parkea Parque de Ametzagaina 4 Urgulleko sugandila La lagartija de Urgull 5 Ulia Mendia El Monte Ulia 6 Uliako ur-biltegiak Depósitos de agua de Ulia 7 Ondarretako marearteko zabalgunea La rasa mareal de Ondarreta 8 Muga kretazeoa/paleozenoa El límite cretácico/paleoceno 9 Altzako bioaniztasuna La biodiversidad de Altza eurosíntesis CRISTINA ENEA PARKEA Parque Cristina Enea C ristina Enea Parke historikoak Cristina Bru- netti Mandasko Dukesari zor dio izena; lora- tegi gune erromantikoa da, eta Urumea ibaiaren azkeneko meandroak sortutako muino txiki batean dago. 94.960 m 2 -ko azalerarekin hiriko lorategirik handiena da eta Egia, Loio- lako Erriberak eta Amara auzoak lotzen ditu. Gune berde honetan, gure inguruko zuhaitz autoktono ugariren artean, bost kontinenteetatik etorritako zuhaitzak ere ikus daitezke, itxura eta edertasun apartekoak. Pauma da (Pavo cristatus), ziur asko, gune honetako bizilagunik bitxiena eta parkean dauden zuhaitz berezietako batzuetan bizi da eta egiten du lo. Zuhaitz horietako bat dugu Libanoko Zedroa (Cedrus libani); parkeko zuhaitz ikusgarrienetakoa eta bereizgarrienetakoa da, eta ziur asko zaharrenetakoa ere bai; 150 urtetik gora izan ditzakeela kalkulatzen da. Gingkoa ( Gingko biloba) da parkeko beste zuhaitz berezietako bat. Zuhaitz horren hos- toek abaniko forma dute eta orain dela milioika urte lur pla- netako leku askotan bizi izan zen familiatik bizirik gelditzen den ordezkari bakarra dugu. E l histórico Parque Cristina Enea, llamado así en honor a Cristina Brunetti, Duquesa de Mandas, es una zona ajar- dinada de carácter romántico, que se localiza en una pequeña colina creada por el último meandro del río Urumea. Cuenta con una superficie de 94.960 m 2 , siendo el parque urbano más extenso de la ciudad, y conectando los barrios de Egia, Riberas de Loiola y Amara. En esta zona verde, junto a una amplia representación de árboles autóctonos de nuestro entorno, se pueden encontar árboles procedentes de los cinco continentes, de extraordinario porte y belleza. El Pavo Real (Pavo cristatus) es probablemente el habitante más singular de este espacio, que convive y pernocta en algunos de los árboles singulares del parque. Es el caso del Cedro del Líbano (Cedrus libani), uno de los árboles más imponentes y carac- terísticos del lugar, y probablemente de los más antiguos, con una edad estimada superior a los 150 años. O del curioso Gingko (Gingko biloba), que con sus hojas con caracterís- tica forma de abanico, es el único representante que queda vivo de una familia que hace millones de años pobló grandes regiones del planeta. IBAETAKO HARITZA ROBLE DE IBAETA H aritz ikusgarri hau (Quercus robur) 20 metro garai da, eta ia 25 metroko adaburu-diametroa dauka. Portue- txeko etxe noblearen lursailetan dago, Donostiako Portuko buruzagitza-etxe zaharrean, eta 400 urte inguru izango dituela kalkulatzen da. Ziur asko, Ibaetako paduraren ondoko harizti txiki bateko aleen garaikidea izan zen arbola hau; “Los Juncales” izenarekin ere ezagutzen den paraje eder horretako aleak itsasontziak, etxebizitzak edo ermitak eraiki- tzeko moztu zituzten. Berioko Artearekin batera (Quercus ilex) bide berri bat eraikitzeko moztetik libratu zen, zuhaitz berezi izendapena jaso zuelako 1997ko otsaila- ren 11n. E ste imponente roble (Quercus robur), que posee una altura de más de 20 metros, y un diá- metro de copa de casi 25 metros, se encuentra en los terrenos de la casa solariega de Portue- txe, antigua casa-jefa- tura del Puerto de San Sebastián. Se le estima una edad cercana a los 400 años, y probable- mente fue contemporáneo de otros ejemplares que fueron talados para la construcción naval, de viviendas o ermitas, que constituían un pequeño robledal que lindaba con las marismas de Ibaeta, también denominada “Los Juncales”, de enorme belleza natural. Al igual que la Encina (Quercus ilex) de Berio, se salvó de ser talado durante la construcción de un nuevo vial, gracias a su declaración como árbol singular, el 11 de febrero de 1997. AMETZAGAINAKO PARKEA PARQUE DE AMETZAGAINA P arke hau Ametzagaina mendian dago eta Donostiako hiri inguruko parkerik handiena da. Oinezkoentzako bide-sareek lotutako zelai zabalez eta hostozabalen basoz osatuta dago, eta bide horietatik Karlistaldietako gotorleku batera, begiratoki panoramiko batera eta hainbat jolas-gune- tara joan daiteke. Ametza zen (Quercus pyrenaica) inguru horretako jatorrizko zuhaitza, baina gaur egun ale txikiak besterik ez ditugu aurkituko, eta hark eman dio izena par- keari (ametz gaina). Ametzagainako parkean, gainera, balio arkeo- logiko handiko aurki- kuntza egin dute orain dela gutxi: Goi Paleoli- toko aztarnategia aur- kitu dute, 27.000 urte inguru izango ditu, eta Gipuzkoan ezagutzen den historiaurreko aire zabaleko estazio baka- netakoa dugu. E ste parque, situado en el monte Ametzagaina, es el parque peri- urbano más grande de San Sebastián. Está constituido por grandes praderas y extensos bosques de frondosas, interco- nectados por una red de caminos peatonales que conducen también al antiguo fuerte de las Guerras Carlistas, a un mira- dor panorámico y a diversas áreas recreativas. El Marojo (Quercus pyrenaica) era el árbol primitivo en esta zona de monte, aunque hoy única- mente aparecen retazos de su presencia con individuos de escasa talla, y el cual le ha dado nombre (etimológicamente, amet- zagaina significa alto de marojos). El par- que de Ametzagaina, además, ha revelado recientemente un hallazgo de gran valor arqueológico, un yacimiento del Paleolítico superior de aproximadamente 27.000 años de antigüedad, que supone una de las esca- sas estaciones prehistóricas al aire libre que se conocen en Gipuzkoa. Urgulleko sugandila La lagartija de Urgull U rgull Mendia Santa Klara uhartearen ondoan dago eta, sugandila iberiakorekin (Podarcis hispanica) aldera- tuta ezaugarri bereizgarriak dituen sugandila-populazio bat bizi da bertan. Urgulleko sugandilak pigmentazio iluna- goa dauka gorputzean eta ezkatak azalean. Narrasti berezi hauen agerreraren azalpena tokiko kolonia batek populazio nagusiarekiko milaka urtetan bizi izan zuen isolamenduan egon daiteke; isolamendu hark karaktere ezberdineko eboluzioa erraztu zuen. Hala ere, azkeneko urteetan, Pitiu- setako sugandilaren sarrerak (Podarcis pityusensis) komu- nitate hau arriskuan jarri du; espezie sendoa da, koloniza- tzeko gaitasun handia dauka, eta Urgulleko sugandilare- kin lehian dihardu bertako baliabideengatik. E l Monte Urgull, junto con la isla de Santa Clara, es el hogar de una población de lagartijas que muestra deter- minadas características diferenciadoras con respecto a la lagartija ibérica (Podarcis hispanica), como una pigmenta- ción más oscura en el cuerpo y la presencia de ciertas esca- mas en la piel. La explicación a la aparición de estos singulares rep- tiles podría estar en el aislamiento de una colonia local respecto a la población predominante de la población, durante miles de años, lo que favoreció una evolución con diferentes caracteres. Sin embargo, desde hace unos años, esta comuni- dad está en riesgo por la introduc- ción de la lagartija de las Pitiusas (Podarcis pityusensis), una especie robusta y con gran capacidad de colonización, que compite con la lagartija autóctona de Urgull por los recursos.

Transcript of E Hurrengo geltokia: hiriko natura CRISTINA ENEA PARKEA ... · - tazeoak (karramarroak,...

Page 1: E Hurrengo geltokia: hiriko natura CRISTINA ENEA PARKEA ... · - tazeoak (karramarroak, izkirak...), alga mota des - berdinak, arrain txikiak, moluskuak (lapak, karrake - lak...),

Hur

reng

o g

elto

kia:

hiriko n

atur

a Pro' xima

par

ada: e

ntorn

o n

atur

al u

rban

o

1

5

3

7

2

6

4

8

IG

ELDO

ME

NDIA

URG

ULL

ME

NDIA

ULIA

ME

NDIA

ZURRIO

LA

KO

NTXA

9

1 C

rist

ina

En

ea P

arke

a Pa

rque

Cri

stin

a E

nea

2 Ib

aeta

ko h

arit

za

Rob

le d

e Ib

aeta

3 A

met

zag

ain

ako

park

ea

Parq

ue d

e A

met

zag

ain

a

4 U

rgul

leko

sug

andi

la

La

lag

arti

ja d

e U

rgul

l

5 U

lia

Men

dia

El M

onte

Uli

a

6 U

liak

o ur

-bil

teg

iak

D

epós

itos

de

agua

de

Uli

a

7 O

ndar

reta

ko m

area

rtek

o za

balg

unea

L

a ra

sa m

area

l de

Ond

arre

ta

8 M

uga

kre

taze

oa/p

aleo

zen

oa

El l

ímit

e cr

etác

ico/

pale

ocen

o

9 A

ltza

ko b

ioan

izta

sun

a L

a bi

odiv

ersi

dad

de A

ltza

eurosíntesis

CRIST

INA

ENEA

PAR

KEA

Par

que

Crist

ina

Enea

Cri

stin

a E

nea

Park

e hi

stor

ikoa

k C

rist

ina

Bru

-ne

tti M

anda

sko

Duk

esar

i zor

dio

izen

a; lo

ra-

tegi

gun

e er

rom

antik

oa d

a, e

ta U

rum

ea ib

aiar

en a

zken

eko

mea

ndro

ak s

ortu

tako

mui

no t

xiki

bat

ean

dago

. 94.

960

m2 -k

o az

aler

arek

in h

irik

o lo

rate

giri

k ha

ndie

na d

a et

a E

gia,

Loi

o-la

ko E

rrib

erak

eta

Am

ara

auzo

ak l

otze

n di

tu.

Gun

e be

rde

hone

tan,

gur

e in

guru

ko z

uhai

tz a

utok

tono

uga

rire

n ar

tean

, bo

st k

ontin

ente

etat

ik e

torr

itako

zuh

aitz

ak e

re i

kus

daite

zke,

itx

ura

eta

eder

tasu

n ap

arte

koak

. Pau

ma

da (P

avo c

rist

atu

s),

ziur

ask

o, g

une

hone

tako

biz

ilagu

nik

bitx

iena

eta

par

kean

da

uden

zuh

aitz

ber

ezie

tako

bat

zuet

an b

izi d

a et

a eg

iten

du lo

. Zu

haitz

hor

ieta

ko b

at d

ugu

Liba

noko

Zed

roa

(Ced

rus

liban

i);

park

eko

zuha

itz i

kusg

arri

enet

akoa

eta

ber

eizg

arri

enet

akoa

da

, et

a zi

ur a

sko

zaha

rren

etak

oa e

re b

ai;

150

urte

tik g

ora

izan

ditz

akee

la k

alku

latz

en d

a. G

ingk

oa (

Gin

gko b

iloba)

da

park

eko

best

e zu

haitz

ber

ezie

tako

bat

. Zu

haitz

hor

ren

hos-

toek

aba

niko

for

ma

dute

eta

ora

in d

ela

mili

oika

urt

e lu

r pl

a-ne

tako

leku

ask

otan

biz

i iza

n ze

n fa

mili

atik

biz

irik

gel

ditz

en

den

orde

zkar

i bak

arra

dug

u.

El

hist

óric

o Pa

rque

Cri

stin

a E

nea,

lla

mad

o as

í en

hon

or a

C

rist

ina

Bru

nett

i, D

uque

sa d

e M

anda

s, e

s un

a zo

na a

jar-

dina

da d

e ca

ráct

er r

omán

tico,

que

se

loca

liza

en u

na p

eque

ña

colin

a cr

eada

por

el ú

ltim

o m

eand

ro d

el r

ío U

rum

ea. C

uent

a co

n un

a su

perfi

cie

de 9

4.96

0 m

2 , si

endo

el

parq

ue u

rban

o m

ás e

xten

so d

e la

ciu

dad,

y c

onec

tand

o lo

s ba

rrio

s de

Egi

a,

Rib

eras

de

Loio

la y

Am

ara.

En

esta

zon

a ve

rde,

jun

to a

una

am

plia

re

pres

enta

ción

de

ár

bole

s au

tóct

onos

de

nu

estr

o en

torn

o, s

e pu

eden

enc

onta

r ár

bole

s pr

oced

ente

s de

los

cinc

o co

ntin

ente

s, d

e ex

trao

rdin

ario

por

te y

bel

leza

. E

l Pa

vo R

eal

(Pav

o c

rist

atu

s) e

s pr

obab

lem

ente

el

habi

tant

e m

ás s

ingu

lar

de e

ste

espa

cio,

que

con

vive

y p

erno

cta

en a

lgun

os d

e lo

s ár

bole

s si

ngul

ares

del

par

que.

Es

el c

aso

del C

edro

del

Líb

ano

(Ced

rus

liban

i), u

no d

e lo

s ár

bole

s m

ás im

pone

ntes

y c

arac

-te

ríst

icos

del

luga

r, y

prob

able

men

te d

e lo

s m

ás a

ntig

uos,

con

un

a ed

ad e

stim

ada

supe

rior

a

los

150

años

. O

del

cur

ioso

G

ingk

o (G

ing

ko b

iloba),

que

con

sus

hoja

s co

n ca

ract

erís

-tic

a fo

rma

de a

bani

co,

es e

l ún

ico

repr

esen

tant

e qu

e qu

eda

vivo

de

una

fam

ilia

que

hace

mill

ones

de

años

pob

ló g

rand

es

regi

ones

del

pla

neta

.

IBAE

TAKO

HAR

ITZA

ROBLE

DE

IBAE

TA

Har

itz i

kusg

arri

hau

(Q

uer

cus

robu

r) 2

0 m

etro

gar

ai d

a,

eta

ia 2

5 m

etro

ko a

dabu

ru-d

iam

etro

a da

uka.

Por

tue-

txek

o et

xe n

oble

aren

lur

saile

tan

dago

, D

onos

tiako

Por

tuko

bu

ruza

gitz

a-et

xe

zaha

rrea

n,

eta

400

urte

in

guru

iz

ango

di

tuel

a ka

lkul

atze

n da

. Ziu

r as

ko, I

baet

ako

padu

rare

n on

doko

ha

rizt

i tx

iki

bate

ko a

leen

gar

aiki

dea

izan

zen

arb

ola

hau;

“L

os J

unca

les”

ize

nare

kin

ere

ezag

utze

n de

n pa

raje

ede

r ho

rret

ako

alea

k its

ason

tzia

k, e

txeb

izi tz

ak e

do e

rmita

k er

aiki

-tz

eko

moz

tu z

ituzt

en. B

erio

ko A

rtea

reki

n ba

tera

(Q

uer

cus

ilex

) bi

de b

erri

bat

er

aiki

tzek

o m

ozte

tik

libra

tu

zen,

zu

haitz

ber

ezi

izen

dape

na j

aso

zuel

ako

1997

ko o

tsai

la-

ren

11n.

Est

e im

pone

nte

robl

e (Q

uer

cus

robu

r), q

ue

pose

e un

a al

tura

de

más

de

20

met

ros,

y u

n di

á-m

etro

de

copa

de

casi

25

met

ros,

se

encu

entr

a en

lo

s te

rren

os d

e la

cas

a so

lari

ega

de

Port

ue-

txe,

an

tigua

ca

sa-je

fa-

tura

del

Pue

rto

de S

an

Seba

stiá

n. S

e le

est

ima

una

edad

cer

cana

a l

os

400

años

, y

prob

able

-m

ente

fue

con

tem

porá

neo

de o

tros

ej

empl

ares

que

fue

ron

tala

dos

para

la c

onst

rucc

ión

nava

l, de

vi

vien

das

o er

mita

s, q

ue c

onst

ituía

n un

peq

ueño

rob

leda

l que

lin

daba

con

las

mar

ism

as d

e Ib

aeta

, ta

mbi

én d

enom

inad

a “L

os J

unca

les”

, de

eno

rme

belle

za n

atur

al.

Al

igua

l qu

e la

E

ncin

a (Q

uer

cus

ilex

) de

Ber

io, s

e sa

lvó

de s

er ta

lado

dur

ante

la

con

stru

cció

n de

un

nuev

o vi

al,

grac

ias

a su

dec

lara

ción

co

mo

árbo

l sin

gula

r, el

11

de f

ebre

ro d

e 19

97.

AMET

ZAG

AINA

KO

PAR

KEA

PAR

QUE

DE

AMET

ZAG

AINA

Par

ke h

au A

met

zaga

ina

men

dian

dag

o et

a D

onos

tiako

hi

ri i

ngur

uko

park

erik

han

dien

a da

. O

inez

koen

tzak

o bi

de-s

aree

k lo

tuta

ko z

elai

zab

alez

eta

hos

toza

bale

n ba

soz

osat

uta

dago

, et

a bi

de h

orie

tatik

Kar

lista

ldie

tako

got

orle

ku

bate

ra, b

egir

atok

i pan

oram

iko

bate

ra e

ta h

ainb

at jo

las-

gune

-ta

ra j

oan

daite

ke.

Am

etza

zen

(Q

uer

cus

pyre

naic

a)

ingu

ru

horr

etak

o ja

torr

izko

zuh

aitz

a, b

aina

gau

r eg

un a

le t

xiki

ak

best

erik

ez

ditu

gu a

urki

tuko

, et

a ha

rk e

man

dio

ize

na p

ar-

kear

i (a

met

z ga

ina)

. A

me t

zaga

inak

o pa

rkea

n,

gain

era,

ba

lio

arke

o-lo

giko

ha

ndik

o au

rki-

kunt

za e

gin

dute

ora

in

dela

gut

xi:

Goi

Pal

eoli-

toko

az

tarn

ateg

ia

aur-

kitu

du

te,

27.0

00

urte

in

guru

iza

ngo

ditu

, et

a G

ipuz

koan

ez

agu t

zen

den

hist

oria

urre

ko a

ire

zaba

leko

es

tazi

o ba

ka-

neta

koa

dugu

.

Est

e pa

rque

, si

tuad

o en

el

mon

te

Am

etza

gain

a, e

s el

par

que

peri

-ur

bano

más

gra

nde

de S

an S

ebas

tián.

E

stá

cons

titui

do p

or g

rand

es p

rade

ras

y ex

tens

os b

osqu

es d

e fr

ondo

sas,

int

erco

-ne

ctad

os p

or u

na r

ed d

e ca

min

os p

eato

nale

s qu

e co

nduc

en

tam

bién

al a

ntig

uo fu

erte

de

las

Gue

rras

Car

lista

s, a

un

mir

a-do

r pa

norá

mic

o y

a di

vers

as á

reas

rec

reat

ivas

. E

l M

aroj

o (Q

uer

cus

pyre

naic

a)

era

el á

rbol

pri

miti

vo

en e

sta

zona

de

mon

te,

aunq

ue h

oy ú

nica

-m

ente

apa

rece

n re

tazo

s de

su

pres

enci

a co

n in

divi

duos

de

esca

sa t

alla

, y

el c

ual

le

ha d

ado

nom

bre

(etim

ológ

icam

ente

, am

et-

zaga

ina

sign

ifica

alt

o d

e m

aro

jos)

. E

l pa

r-qu

e de

Am

etza

gain

a, a

dem

ás,

ha r

evel

ado

reci

ente

men

te u

n ha

llazg

o de

gra

n va

lor

arqu

eoló

gico

, un

yac

imie

nto

del

Pale

olíti

co

supe

rior

de

apro

xim

adam

ente

27.

000

años

de

ant

igüe

dad,

que

sup

one

una

de l

as e

sca-

sas

esta

cion

es p

rehi

stór

icas

al a

ire

libre

que

se

con

ocen

en

Gip

uzko

a.

Urgulleko

sugan

dila

La lag

artija d

e Ur

gull

Urg

ull

Men

dia

Sant

a K

lara

uha

rtea

ren

ondo

an d

ago

eta,

su

gand

ila

iber

iako

reki

n (P

odarc

is

his

pan

ica)

alde

ra-

tuta

ez

auga

rri

bere

izga

rria

k di

tuen

su

gand

ila-p

opul

azio

ba

t bi

zi d

a be

rtan

. Urg

ulle

ko s

ugan

dila

k pi

gmen

tazi

o ilu

na-

goa

dauk

a go

rput

zean

eta

ezk

atak

aza

lean

. N

arra

sti

bere

zi

haue

n ag

erre

rare

n az

alpe

na

toki

ko k

olon

ia b

atek

pop

ulaz

io

nagu

siar

ekik

o m

ilaka

urt

etan

bi

zi i

zan

zuen

iso

lam

endu

an

egon

da

iteke

; is

olam

endu

ha

rk

kara

kter

e ez

berd

inek

o eb

oluz

ioa

erra

ztu

zuen

. H

ala

ere,

azk

enek

o ur

teet

an,

Pitiu

-se

tako

sug

andi

lare

n sa

rrer

ak

(Podarc

is pit

yu

sen

sis)

kom

u-ni

tate

hau

arr

isku

an ja

rri d

u;

espe

zie

send

oa d

a, k

olon

iza-

tzek

o ga

itasu

n ha

ndia

dau

ka,

eta

Urg

ulle

ko

suga

ndila

re-

kin

lehi

an

diha

rdu

bert

ako

balia

bide

enga

tik.

El

Mon

te U

rgul

l, ju

nto

con

la i

sla

de S

anta

Cla

ra,

es e

l ho

gar

de u

na p

obla

ción

de

laga

rtija

s qu

e m

uest

ra d

eter

-m

inad

as c

arac

terí

stic

as d

ifer

enci

ador

as c

on r

espe

cto

a la

la

gart

ija i

béri

ca (

Podarc

is h

ispan

ica),

com

o un

a pi

gmen

ta-

ción

más

osc

ura

en e

l cu

erpo

y l

a pr

esen

cia

de c

iert

as e

sca-

mas

en

la p

iel.

La e

xplic

ació

n a

la

apar

ició

n de

est

os s

ingu

lare

s re

p-til

es p

odrí

a es

tar

en e

l ai

slam

ient

o de

un

a co

loni

a lo

cal

resp

ecto

a

la

pobl

ació

n pr

edom

inan

te

de

la

pobl

ació

n, d

uran

te m

iles

de a

ños,

lo

que

fav

orec

ió u

na e

volu

ción

con

di

fere

ntes

car

acte

res.

Sin

em

barg

o,

desd

e ha

ce u

nos

años

, est

a co

mun

i-da

d es

tá e

n ri

esgo

por

la

intr

oduc

-ci

ón d

e la

lag

artij

a de

las

Piti

usas

(P

odarc

is p

ityu

sen

sis)

, un

a es

peci

e ro

bust

a y

con

gran

cap

acid

ad d

e co

loni

zaci

ón,

que

com

pite

co

n la

la

gart

ija a

utóc

tona

de

Urg

ull

por

los

recu

rsos

.

Page 2: E Hurrengo geltokia: hiriko natura CRISTINA ENEA PARKEA ... · - tazeoak (karramarroak, izkirak...), alga mota des - berdinak, arrain txikiak, moluskuak (lapak, karrake - lak...),

ULIA M

ENDIA

EL M

ONT

E ULIA

Ulia

M

endi

ak,

non

bert

ako

bide

et

a bi

dexk

a-sa

reet

an

natu

ra e

ta p

aisa

iari

lot

utak

o ba

lioak

age

rian

gel

ditz

en

dire

n, o

ndar

e hi

stor

iko

aber

atsa

gor

detz

en d

u. M

uino

altu

ba

t da

eta

itsa

soa

ikus

dai

teke

ber

tatik

, eta

hor

rega

tik, h

ain

zuze

n, l

ekur

ik a

ltuen

etan

tal

aia

mod

ura

erab

ili z

iren

, po

r-tu

ko b

aleo

ntzi

ei b

alee

n pr

esen

tzia

ren

berr

i em

atek

o. X

IX.

men

dean

ha

inba

t ge

rrar

en

leku

ko

izan

ze

n,

eta

horr

en

leku

kota

suna

em

aten

dig

ute

Alm

iran

tear

en G

otor

leku

aren

et

a M

onpa

seko

Bat

eria

ren

hond

arre

k. X

X.

men

de h

asie

ran

aisi

al di

rako

pa

rke

mod

uan

ospe

a ha

rtu

zuen

Don

ostia

ko

fam

ilia

aber

a tse

n ar

tean

. H

otel

a, j

atet

xeak

, ka

fete

giak

, te

nis-

pist

ak

eta

uso-

tirok

eta-

rako

gun

ea e

raik

i zi

ren

eta

tren

ele

k tri

koz

eta

tran

sbor

-da

dore

z ig

otze

n ze

n be

rtar

a.

Gau

r eg

un,

Ulia

Int

erpr

eta-

zio

Zent

roak

era

kust

en d

iz-

kigu

men

diar

en b

alio

hor

iek

guzt

iak.

El

Mon

te U

lia,

adem

ás d

e su

s va

lore

s na

tura

lístic

os y

pai

sajís

ticos

, qu

e qu

e-da

n pa

tent

es a

l ut

iliza

r la

am

plia

red

de

cam

inos

y s

ende

ros,

ate

sora

un

rico

pat

ri-

mon

io h

istó

rico

. Al s

er u

n pr

omon

tori

o el

evad

o de

sde

el c

ual

otea

r la

cos

ta, l

os p

unto

s m

ás a

ltos

se u

tiliz

aron

com

o at

ala-

yas

para

avi

sar

a lo

s ba

llene

ros

del

puer

to d

e la

pre

senc

ia

de lo

s pr

ecia

dos

cetá

ceos

. A lo

larg

o de

l sig

lo X

IX f

ue te

stig

o de

dis

tinta

s gu

erra

s, c

omo

lo a

test

igua

n lo

s re

stos

mili

tare

s de

l Fue

rte

del A

lmir

ante

y d

e la

Bat

e-rí

a de

Mon

pás.

A p

rinc

ipio

s de

l sig

lo

XX

se

conv

irtió

en

uno

de l

os l

uga-

res

pref

erid

os c

omo

parq

ue d

e oc

io y

re

creo

de

la b

uena

soc

ieda

d do

nost

ia-

rra,

ins

talá

ndos

e en

él

un h

otel

, re

s-ta

uran

tes,

caf

eter

ías,

pis

tas

de t

enis

y

tiro

al p

ichó

n, a

las

cua

les

se a

cce-

día

med

iant

e un

tre

n el

éctr

ico

y un

tr

ansb

orda

dor

aére

o. H

oy e

n dí

a, e

l C

entr

o de

Inte

rpre

taci

ón d

e U

lia, p

er-

mite

des

cubr

ir to

dos

sus

valo

res.

ULIAKO

UR-BILTEG

IAK

DEP

o'SITO

S DE

AGUA

DE

ULIA

XIX

. men

deko

big

arre

n er

dira

art

e, D

onos

tian,

Urg

ull

Men

diko

itu

rri

apur

reta

tik e

do p

utzu

ren

bate

tik

soili

k es

kura

zite

keen

ur

edan

garr

ia. H

ala

ere,

pop

ulaz

ioar

en

gora

kada

ren

eta

etxe

etan

txor

rota

ko u

r-in

stal

azio

en o

roko

r-tz

eare

n on

dori

oz, a

zpie

gitu

ra b

erri

ak s

ortu

beh

ar iz

an z

iren

, tx

orro

tako

ura

ren

eten

gabe

ko e

mar

ia z

iurt

atze

ko.

Soro

bor-

dako

dep

ositu

a er

aiki

zen

U

lia M

endi

an 1

872.

urt

ean,

et

a be

rtan

jaso

tzen

zen

Ulia

et

a M

endi

olak

o itu

rrie

tako

ur

a,

tutu

eria

, ub

ide

eta

tune

len

bita

rtez

. H

ala

ere,

in

stal

azio

hu

ra

bere

hala

ge

lditu

ze

n tx

iki

hiri

a-re

n pr

emia

k as

etze

ko,

eta

1900

. urt

ean,

aur

reko

aren

ga

itasu

na b

ikoi

zten

zue

n de

posi

tu

berr

i ba

t er

aiki

ze

n au

rrek

oare

n on

doan

(B

uska

ndo)

.

Has

ta la

seg

unda

mita

d de

l sig

lo

XIX

, la

ciu

dad

de S

an S

ebas

-tiá

n no

dis

poní

a de

más

agu

a po

tabl

e qu

e la

que

pro

porc

iona

ban

las

fuen

tes

proc

eden

tes

de l

os e

scas

os m

anan

tiale

s de

l M

onte

Urg

ull

o de

alg

ún p

ozo.

Sin

em

barg

o, e

l pr

ogre

sivo

aum

ento

de

la

pobl

ació

n, j

unto

con

la

gene

raliz

ació

n de

las

in

stal

acio

nes

de a

gua

corr

ient

e en

los

hog

a-re

s, h

izo

nece

sari

o cr

ear

nuev

as i

nfra

estr

uc-

tura

s pa

ra g

aran

tizar

un

apor

te c

onst

ante

de

agua

cor

rien

te.

La s

oluc

ión

fue

la c

onst

ruc-

ción

del

dep

ósito

de

Soro

bord

a (1

872)

en

las

fald

as d

el M

onte

Ulia

, qu

e re

cogí

a la

s ag

uas

de lo

s m

anan

tiale

s de

Ulia

y M

endi

ola

a tr

avés

de

una

red

de

tube

rías

, ac

uedu

ctos

y t

únel

es.

Sin

emba

rgo,

est

a in

stal

ació

n se

que

dó p

ront

o pe

queñ

a pa

ra la

s ne

cesi

dade

s de

la p

obla

ción

, y

en 1

900

hubo

que

con

stru

ir u

n nu

evo

depó

-si

to a

nexo

(B

uska

ndo)

, qu

e ca

si d

uplic

aba

la

capa

cida

d de

l ant

erio

r.

OND

ARRE

TAKO

MAR

EART

EKO

ZAB

ALGUN

EALA R

ASA

MAR

EAL DE

OND

ARRE

TA

Kon

txak

o ba

dia

hond

artz

a ba

ino

gehi

ago

da.

Itsa

sbeh

e-ra

n, e

ta m

area

biz

ieta

n be

rezi

ki, O

ndar

reta

k its

as h

ondo

be

rezi

a er

akus

ten

digu

, m

area

rtek

o za

balg

unea

edo

abr

a-si

o-pl

ataf

orm

a de

ituri

koa.

Ola

tuen

ete

ngab

eko

joan

-eto

rria

k Ig

eldo

Men

diko

its

asla

barr

ak a

laka

tu d

itu,

azal

era

lau

eta

hori

zont

al

bat

sort

uz;

geru

za

geol

ogik

o go

gor

eta

bigu

nak

ager

i za

iz ki

gu,

host

opil

hand

i bat

en a

n tze

ra. I

tsas

-be

hera

n so

rtze

n di

ren

urm

ael

eta

putz

ueta

n ek

osis

tem

a ab

e-ra

tsa

aurk

ituko

dug

u: k

rus-

taze

oak

(kar

ram

arro

ak,

izki

rak.

..),

alga

mot

a de

s-be

rdin

ak,

arra

in

txik

iak,

m

olus

kuak

(lap

ak, k

arra

ke-

lak.

..),

eta

ekin

oder

mat

uak

(itsa

s tr

ikua

k...)

.

No

todo

es

play

a en

la

bah

ía d

e La

Con

-ch

a. D

uran

te la

mar

ea

baja

, y

espe

cial

men

te

en l

as m

area

s vi

vas,

la

zon

a de

Ond

a-rr

eta

mue

stra

un

sing

ular

fond

o m

arin

o de

nom

inad

o ra

sa m

area

l o

plat

afor

ma

de a

bras

ión.

El

cons

-ta

nte

batir

de

las

olas

ha

ido

bise

land

o la

s ro

cas

de l

os a

cant

ilado

s de

l M

onte

Ige

ldo

gene

rand

o un

a su

perfi

cie

plan

a y

hori

zont

al,

en e

l qu

e la

al

tern

anci

a de

cap

as g

eoló

gica

s du

ras

y bl

an-

das

apar

ecen

dis

pues

tas

com

o un

gra

n ho

jal-

dre.

Al q

ueda

r ex

pues

ta d

uran

te la

baj

amar

, las

ch

arca

s y

poza

s qu

e se

form

an a

lber

gan

un r

ico

ecos

iste

ma,

en

el q

ue a

bund

an c

rust

áceo

s co

mo

cang

rejo

s y

quis

quill

as,

dife

rent

es t

ipos

de

alga

s, p

eque

ños

pece

s, m

olus

cos

com

o la

pas

y ca

rraq

uela

s, y

equ

inod

erm

os c

omo

los

eri-

zos

de m

ar.

MUG

A KRE

TAZEO

A/PALEO

ZEN

OA

EL Li' M

ITE

CRE

Ta' CICO/

PALEO

CEN

O

Loret

opea

Kon

txak

o et

a O

ndar

reta

ko h

onda

rtza

k ba

natz

en

ditu

en l

urm

utur

ra d

a, b

aina

hor

rez

gain

, or

ain

dela

65

,97

mili

oi

urte

tako

m

uga

geol

ogik

o ga

rran

tzits

ua e

re h

artz

en d

u ba

rne,

aro

Kre

-ta

zeoa

eta

Pal

eoge

noa

bere

izte

n di

tuen

a. H

aitz

ho

riet

an b

uztin

-mai

la m

ehe

eta

gorr

ixka

edo

m

arro

ia a

urki

tuko

dug

u; e

z oh

iko

irid

io k

opur

ua

dauk

a es

pine

la i

zene

ko m

iner

alez

osa

tuta

ko e

sfer

a kr

ista

lino

txik

ieki

n ba

tera

. G

aine

ra,

behe

alde

ko g

eruz

etan

ze

uden

esp

ezie

fos

ilen

ia g

ehie

ngoa

(%

92)

geru

za h

onet

ara

aile

gatz

erak

oan

nola

de

sage

rtze

n de

n er

e ik

us

daite

ke.

Azt

arna

hor

iek,

mun

duko

bes

te l

eku

batz

ueta

n an

tzek

o ad

i-ne

ko g

eruz

etan

aur

kitu

tako

bes

te b

atzu

ekin

bat

era,

ger

uza

hau

met

eoro

han

di b

aten

in

pakt

uak

sort

u zu

ela

adie

razt

en

digu

te;

10

km-ti

k go

rako

di

amet

roa

zuen

met

eoro

hur

a Yu

cata

n (M

exik

o) i

ngur

uan

eror

i ze

n,

eta

Lur

plan

etak

o ia

biz

itza

osoa

su

ntsi

tu z

uen,

din

osau

roak

bar

ne.

El

Pico

de

l Lo

ro e

s un

re

salte

treo

qu

e se

para

la

s pl

ayas

de

La

C

on-

cha

y O

ndar

reta

, si

bie

n, t

ambi

én a

lber

ga u

n im

port

ante

lím

ite g

eoló

gico

de

hace

65,

97 m

illon

es d

e añ

os, y

que

sep

ara

los

peri

odos

Cre

táci

co y

Pal

eóge

no. E

n es

tas

roca

s se

pue

de

enco

ntra

r un

niv

el a

rcill

oso

de p

ocos

cen

tímet

ros

de g

roso

r y

de c

olor

ació

n ro

jiza

oscu

ra o

mar

rón,

que

incl

uye

una

inus

ual

cant

idad

de

irid

io ju

nto

con

unas

peq

ueña

s es

fera

s cr

ista

linas

de

un

min

eral

llam

ado

espi

nela

. Ade

más

, se

obse

rva

cóm

o la

pr

áctic

a to

talid

ad (

92%

) de

las

esp

ecie

s fó

sile

s qu

e se

enc

on-

trab

an e

n lo

s es

trat

os i

nfer

iore

s de

sapa

rece

n ab

rupt

amen

te

al ll

egar

a e

sta

capa

. Est

os in

dici

os, j

unto

con

otr

os h

alla

dos

en o

tros

est

rato

s de

eda

d si

mila

r de

otr

as p

arte

s de

l mun

do,

pare

cen

indi

car

que

esta

cap

a fu

e pr

oduc

ida

por

el i

mpa

cto

de u

n gr

an m

eteo

ro, c

on u

n di

ámet

ro s

uper

ior

a lo

s 10

km

, en

la z

ona

del a

ctua

l Yuc

atán

(Méx

ico)

, que

aca

bó p

ráct

icam

ente

co

n la

vid

a en

la T

ierr

a, in

cluy

endo

a lo

s di

nosa

urio

s.

ALTZ

AKO

BIOAN

IZ TA

SUNA

LA

BIODIVER

SIDAD

DE

ALTZ

A

Altz

ako

ingu

rua

oso

urba

niza

tua

egon

arr

en, n

atur

arek

in

kont

aktu

an e

gote

ko m

oduk

o le

kuak

aur

ki d

itzak

egu,

ask

o ur

rund

u be

harr

ik g

abe.

Adi

bide

z, M

olin

ao ib

aiar

en in

guru

ak,

hiri

azp

iegi

ture

z et

a gu

neez

ingu

ratu

ta e

gon

arre

n, n

olab

ai-

teko

land

azab

al it

xura

ri e

uste

n di

o, e

ta h

ariz

ti et

a ha

ltzad

iak

aurk

ituko

ditu

gu l

abor

antz

a et

a or

tu a

rtea

n. A

rbol

adi

gune

ho

riet

an a

nim

alia

int

eres

garr

iak

bizi

dir

a, h

ala

nola

, kap

ri-

korn

io h

andi

a (C

eram

bix

cer

do),

hari

tz

held

ueta

ko z

ulo e

tan

bizi

den

ant

ena

luze

ko k

akal

ardo

han

dia,

edo

Esk

ulap

io

suge

a (E

laph

e lo

ng

issi

ma),

gora

egi

teko

ga

itasu

n ha

ndia

due

n et

a oh

arka

bean

pa

sa tz

en z

aigu

n na

rras

tia. Z

uhai

ztie

tan

hega

zti b

itxia

k er

e ik

usik

o di

tugu

, adi

bi-

dez

okil

txik

ia

(Den

dro

copos

min

or)

, le

pitz

ulia

(Jyn

x t

orq

uilla

) ed

o ba

ita z

ata

arru

nta

ere

(Capri

mu

lgu

s eu

ropaeu

s).

Itur

ria:

Altz

ako

His

tori

a M

inte

gia.

Ape

sar

de q

ue e

l en

torn

o de

A

ltza

se

encu

entr

e m

uy

urba

niza

do,

aún

es

posi

ble

enco

ntra

r, si

n al

ejar

se m

ucho

, zo

nas

que

perm

iten

man

te-

ner

el c

onta

cto

con

la n

atur

a-le

za.

Por

ejem

plo,

el

área

del

o M

olin

ao,

que

pese

a e

star

ro

dead

o po

r in

frae

stru

ctur

as

y nú

cleo

s de

pob

laci

ones

, man

tiene

un

cier

to a

ire

de c

ampi

ña

que

ofre

ce la

opo

rtun

idad

de

enco

ntra

r aú

n ro

bled

ales

y a

li-se

das

entr

e lo

s es

paci

os d

e cu

ltivo

s y

huer

tas.

Est

as m

anch

as

arbó

reas

alb

erga

n an

imal

es t

an i

nter

esan

tes

com

o el

gra

n ca

pric

orni

o (C

eram

bix

cer

do),

un e

scar

abaj

o m

uy g

rand

e de

la

rgas

ant

enas

que

hab

ita e

n or

ifici

os e

n ro

bles

mad

uros

, o

la c

uleb

ra d

e E

scul

apio

(Ela

ph

e lo

ng

issi

ma) u

n re

ptil

con

una

gran

cap

acid

ad t

repa

dora

, por

lo q

ue s

uele

pas

ar d

esap

erci

-bi

da. E

ntre

las

arbo

leda

s, ta

mbi

én s

e en

cuen

tran

esp

ecie

s de

av

es t

an c

urio

sas

com

o el

pic

o m

enor

(D

endro

copos

min

or)

, el

tor

cecu

ello

s (J

yn

x t

orq

uilla

) o

incl

uso

el c

hota

cabr

as g

ris

(Capri

mu

lgu

s eu

ropaeu

s). F

uent

e: A

ltzak

o H

isto

ria

Min

tegi

a.