Download - E Hurrengo geltokia: hiriko natura CRISTINA ENEA PARKEA ... · - tazeoak (karramarroak, izkirak...), alga mota des - berdinak, arrain txikiak, moluskuak (lapak, karrake - lak...),

Transcript
Page 1: E Hurrengo geltokia: hiriko natura CRISTINA ENEA PARKEA ... · - tazeoak (karramarroak, izkirak...), alga mota des - berdinak, arrain txikiak, moluskuak (lapak, karrake - lak...),

Hur

reng

o g

elto

kia:

hiriko n

atur

a Pro' xima

par

ada: e

ntorn

o n

atur

al u

rban

o

1

5

3

7

2

6

4

8

IG

ELDO

ME

NDIA

URG

ULL

ME

NDIA

ULIA

ME

NDIA

ZURRIO

LA

KO

NTXA

9

1 C

rist

ina

En

ea P

arke

a Pa

rque

Cri

stin

a E

nea

2 Ib

aeta

ko h

arit

za

Rob

le d

e Ib

aeta

3 A

met

zag

ain

ako

park

ea

Parq

ue d

e A

met

zag

ain

a

4 U

rgul

leko

sug

andi

la

La

lag

arti

ja d

e U

rgul

l

5 U

lia

Men

dia

El M

onte

Uli

a

6 U

liak

o ur

-bil

teg

iak

D

epós

itos

de

agua

de

Uli

a

7 O

ndar

reta

ko m

area

rtek

o za

balg

unea

L

a ra

sa m

area

l de

Ond

arre

ta

8 M

uga

kre

taze

oa/p

aleo

zen

oa

El l

ímit

e cr

etác

ico/

pale

ocen

o

9 A

ltza

ko b

ioan

izta

sun

a L

a bi

odiv

ersi

dad

de A

ltza

eurosíntesis

CRIST

INA

ENEA

PAR

KEA

Par

que

Crist

ina

Enea

Cri

stin

a E

nea

Park

e hi

stor

ikoa

k C

rist

ina

Bru

-ne

tti M

anda

sko

Duk

esar

i zor

dio

izen

a; lo

ra-

tegi

gun

e er

rom

antik

oa d

a, e

ta U

rum

ea ib

aiar

en a

zken

eko

mea

ndro

ak s

ortu

tako

mui

no t

xiki

bat

ean

dago

. 94.

960

m2 -k

o az

aler

arek

in h

irik

o lo

rate

giri

k ha

ndie

na d

a et

a E

gia,

Loi

o-la

ko E

rrib

erak

eta

Am

ara

auzo

ak l

otze

n di

tu.

Gun

e be

rde

hone

tan,

gur

e in

guru

ko z

uhai

tz a

utok

tono

uga

rire

n ar

tean

, bo

st k

ontin

ente

etat

ik e

torr

itako

zuh

aitz

ak e

re i

kus

daite

zke,

itx

ura

eta

eder

tasu

n ap

arte

koak

. Pau

ma

da (P

avo c

rist

atu

s),

ziur

ask

o, g

une

hone

tako

biz

ilagu

nik

bitx

iena

eta

par

kean

da

uden

zuh

aitz

ber

ezie

tako

bat

zuet

an b

izi d

a et

a eg

iten

du lo

. Zu

haitz

hor

ieta

ko b

at d

ugu

Liba

noko

Zed

roa

(Ced

rus

liban

i);

park

eko

zuha

itz i

kusg

arri

enet

akoa

eta

ber

eizg

arri

enet

akoa

da

, et

a zi

ur a

sko

zaha

rren

etak

oa e

re b

ai;

150

urte

tik g

ora

izan

ditz

akee

la k

alku

latz

en d

a. G

ingk

oa (

Gin

gko b

iloba)

da

park

eko

best

e zu

haitz

ber

ezie

tako

bat

. Zu

haitz

hor

ren

hos-

toek

aba

niko

for

ma

dute

eta

ora

in d

ela

mili

oika

urt

e lu

r pl

a-ne

tako

leku

ask

otan

biz

i iza

n ze

n fa

mili

atik

biz

irik

gel

ditz

en

den

orde

zkar

i bak

arra

dug

u.

El

hist

óric

o Pa

rque

Cri

stin

a E

nea,

lla

mad

o as

í en

hon

or a

C

rist

ina

Bru

nett

i, D

uque

sa d

e M

anda

s, e

s un

a zo

na a

jar-

dina

da d

e ca

ráct

er r

omán

tico,

que

se

loca

liza

en u

na p

eque

ña

colin

a cr

eada

por

el ú

ltim

o m

eand

ro d

el r

ío U

rum

ea. C

uent

a co

n un

a su

perfi

cie

de 9

4.96

0 m

2 , si

endo

el

parq

ue u

rban

o m

ás e

xten

so d

e la

ciu

dad,

y c

onec

tand

o lo

s ba

rrio

s de

Egi

a,

Rib

eras

de

Loio

la y

Am

ara.

En

esta

zon

a ve

rde,

jun

to a

una

am

plia

re

pres

enta

ción

de

ár

bole

s au

tóct

onos

de

nu

estr

o en

torn

o, s

e pu

eden

enc

onta

r ár

bole

s pr

oced

ente

s de

los

cinc

o co

ntin

ente

s, d

e ex

trao

rdin

ario

por

te y

bel

leza

. E

l Pa

vo R

eal

(Pav

o c

rist

atu

s) e

s pr

obab

lem

ente

el

habi

tant

e m

ás s

ingu

lar

de e

ste

espa

cio,

que

con

vive

y p

erno

cta

en a

lgun

os d

e lo

s ár

bole

s si

ngul

ares

del

par

que.

Es

el c

aso

del C

edro

del

Líb

ano

(Ced

rus

liban

i), u

no d

e lo

s ár

bole

s m

ás im

pone

ntes

y c

arac

-te

ríst

icos

del

luga

r, y

prob

able

men

te d

e lo

s m

ás a

ntig

uos,

con

un

a ed

ad e

stim

ada

supe

rior

a

los

150

años

. O

del

cur

ioso

G

ingk

o (G

ing

ko b

iloba),

que

con

sus

hoja

s co

n ca

ract

erís

-tic

a fo

rma

de a

bani

co,

es e

l ún

ico

repr

esen

tant

e qu

e qu

eda

vivo

de

una

fam

ilia

que

hace

mill

ones

de

años

pob

ló g

rand

es

regi

ones

del

pla

neta

.

IBAE

TAKO

HAR

ITZA

ROBLE

DE

IBAE

TA

Har

itz i

kusg

arri

hau

(Q

uer

cus

robu

r) 2

0 m

etro

gar

ai d

a,

eta

ia 2

5 m

etro

ko a

dabu

ru-d

iam

etro

a da

uka.

Por

tue-

txek

o et

xe n

oble

aren

lur

saile

tan

dago

, D

onos

tiako

Por

tuko

bu

ruza

gitz

a-et

xe

zaha

rrea

n,

eta

400

urte

in

guru

iz

ango

di

tuel

a ka

lkul

atze

n da

. Ziu

r as

ko, I

baet

ako

padu

rare

n on

doko

ha

rizt

i tx

iki

bate

ko a

leen

gar

aiki

dea

izan

zen

arb

ola

hau;

“L

os J

unca

les”

ize

nare

kin

ere

ezag

utze

n de

n pa

raje

ede

r ho

rret

ako

alea

k its

ason

tzia

k, e

txeb

izi tz

ak e

do e

rmita

k er

aiki

-tz

eko

moz

tu z

ituzt

en. B

erio

ko A

rtea

reki

n ba

tera

(Q

uer

cus

ilex

) bi

de b

erri

bat

er

aiki

tzek

o m

ozte

tik

libra

tu

zen,

zu

haitz

ber

ezi

izen

dape

na j

aso

zuel

ako

1997

ko o

tsai

la-

ren

11n.

Est

e im

pone

nte

robl

e (Q

uer

cus

robu

r), q

ue

pose

e un

a al

tura

de

más

de

20

met

ros,

y u

n di

á-m

etro

de

copa

de

casi

25

met

ros,

se

encu

entr

a en

lo

s te

rren

os d

e la

cas

a so

lari

ega

de

Port

ue-

txe,

an

tigua

ca

sa-je

fa-

tura

del

Pue

rto

de S

an

Seba

stiá

n. S

e le

est

ima

una

edad

cer

cana

a l

os

400

años

, y

prob

able

-m

ente

fue

con

tem

porá

neo

de o

tros

ej

empl

ares

que

fue

ron

tala

dos

para

la c

onst

rucc

ión

nava

l, de

vi

vien

das

o er

mita

s, q

ue c

onst

ituía

n un

peq

ueño

rob

leda

l que

lin

daba

con

las

mar

ism

as d

e Ib

aeta

, ta

mbi

én d

enom

inad

a “L

os J

unca

les”

, de

eno

rme

belle

za n

atur

al.

Al

igua

l qu

e la

E

ncin

a (Q

uer

cus

ilex

) de

Ber

io, s

e sa

lvó

de s

er ta

lado

dur

ante

la

con

stru

cció

n de

un

nuev

o vi

al,

grac

ias

a su

dec

lara

ción

co

mo

árbo

l sin

gula

r, el

11

de f

ebre

ro d

e 19

97.

AMET

ZAG

AINA

KO

PAR

KEA

PAR

QUE

DE

AMET

ZAG

AINA

Par

ke h

au A

met

zaga

ina

men

dian

dag

o et

a D

onos

tiako

hi

ri i

ngur

uko

park

erik

han

dien

a da

. O

inez

koen

tzak

o bi

de-s

aree

k lo

tuta

ko z

elai

zab

alez

eta

hos

toza

bale

n ba

soz

osat

uta

dago

, et

a bi

de h

orie

tatik

Kar

lista

ldie

tako

got

orle

ku

bate

ra, b

egir

atok

i pan

oram

iko

bate

ra e

ta h

ainb

at jo

las-

gune

-ta

ra j

oan

daite

ke.

Am

etza

zen

(Q

uer

cus

pyre

naic

a)

ingu

ru

horr

etak

o ja

torr

izko

zuh

aitz

a, b

aina

gau

r eg

un a

le t

xiki

ak

best

erik

ez

ditu

gu a

urki

tuko

, et

a ha

rk e

man

dio

ize

na p

ar-

kear

i (a

met

z ga

ina)

. A

me t

zaga

inak

o pa

rkea

n,

gain

era,

ba

lio

arke

o-lo

giko

ha

ndik

o au

rki-

kunt

za e

gin

dute

ora

in

dela

gut

xi:

Goi

Pal

eoli-

toko

az

tarn

ateg

ia

aur-

kitu

du

te,

27.0

00

urte

in

guru

iza

ngo

ditu

, et

a G

ipuz

koan

ez

agu t

zen

den

hist

oria

urre

ko a

ire

zaba

leko

es

tazi

o ba

ka-

neta

koa

dugu

.

Est

e pa

rque

, si

tuad

o en

el

mon

te

Am

etza

gain

a, e

s el

par

que

peri

-ur

bano

más

gra

nde

de S

an S

ebas

tián.

E

stá

cons

titui

do p

or g

rand

es p

rade

ras

y ex

tens

os b

osqu

es d

e fr

ondo

sas,

int

erco

-ne

ctad

os p

or u

na r

ed d

e ca

min

os p

eato

nale

s qu

e co

nduc

en

tam

bién

al a

ntig

uo fu

erte

de

las

Gue

rras

Car

lista

s, a

un

mir

a-do

r pa

norá

mic

o y

a di

vers

as á

reas

rec

reat

ivas

. E

l M

aroj

o (Q

uer

cus

pyre

naic

a)

era

el á

rbol

pri

miti

vo

en e

sta

zona

de

mon

te,

aunq

ue h

oy ú

nica

-m

ente

apa

rece

n re

tazo

s de

su

pres

enci

a co

n in

divi

duos

de

esca

sa t

alla

, y

el c

ual

le

ha d

ado

nom

bre

(etim

ológ

icam

ente

, am

et-

zaga

ina

sign

ifica

alt

o d

e m

aro

jos)

. E

l pa

r-qu

e de

Am

etza

gain

a, a

dem

ás,

ha r

evel

ado

reci

ente

men

te u

n ha

llazg

o de

gra

n va

lor

arqu

eoló

gico

, un

yac

imie

nto

del

Pale

olíti

co

supe

rior

de

apro

xim

adam

ente

27.

000

años

de

ant

igüe

dad,

que

sup

one

una

de l

as e

sca-

sas

esta

cion

es p

rehi

stór

icas

al a

ire

libre

que

se

con

ocen

en

Gip

uzko

a.

Urgulleko

sugan

dila

La lag

artija d

e Ur

gull

Urg

ull

Men

dia

Sant

a K

lara

uha

rtea

ren

ondo

an d

ago

eta,

su

gand

ila

iber

iako

reki

n (P

odarc

is

his

pan

ica)

alde

ra-

tuta

ez

auga

rri

bere

izga

rria

k di

tuen

su

gand

ila-p

opul

azio

ba

t bi

zi d

a be

rtan

. Urg

ulle

ko s

ugan

dila

k pi

gmen

tazi

o ilu

na-

goa

dauk

a go

rput

zean

eta

ezk

atak

aza

lean

. N

arra

sti

bere

zi

haue

n ag

erre

rare

n az

alpe

na

toki

ko k

olon

ia b

atek

pop

ulaz

io

nagu

siar

ekik

o m

ilaka

urt

etan

bi

zi i

zan

zuen

iso

lam

endu

an

egon

da

iteke

; is

olam

endu

ha

rk

kara

kter

e ez

berd

inek

o eb

oluz

ioa

erra

ztu

zuen

. H

ala

ere,

azk

enek

o ur

teet

an,

Pitiu

-se

tako

sug

andi

lare

n sa

rrer

ak

(Podarc

is pit

yu

sen

sis)

kom

u-ni

tate

hau

arr

isku

an ja

rri d

u;

espe

zie

send

oa d

a, k

olon

iza-

tzek

o ga

itasu

n ha

ndia

dau

ka,

eta

Urg

ulle

ko

suga

ndila

re-

kin

lehi

an

diha

rdu

bert

ako

balia

bide

enga

tik.

El

Mon

te U

rgul

l, ju

nto

con

la i

sla

de S

anta

Cla

ra,

es e

l ho

gar

de u

na p

obla

ción

de

laga

rtija

s qu

e m

uest

ra d

eter

-m

inad

as c

arac

terí

stic

as d

ifer

enci

ador

as c

on r

espe

cto

a la

la

gart

ija i

béri

ca (

Podarc

is h

ispan

ica),

com

o un

a pi

gmen

ta-

ción

más

osc

ura

en e

l cu

erpo

y l

a pr

esen

cia

de c

iert

as e

sca-

mas

en

la p

iel.

La e

xplic

ació

n a

la

apar

ició

n de

est

os s

ingu

lare

s re

p-til

es p

odrí

a es

tar

en e

l ai

slam

ient

o de

un

a co

loni

a lo

cal

resp

ecto

a

la

pobl

ació

n pr

edom

inan

te

de

la

pobl

ació

n, d

uran

te m

iles

de a

ños,

lo

que

fav

orec

ió u

na e

volu

ción

con

di

fere

ntes

car

acte

res.

Sin

em

barg

o,

desd

e ha

ce u

nos

años

, est

a co

mun

i-da

d es

tá e

n ri

esgo

por

la

intr

oduc

-ci

ón d

e la

lag

artij

a de

las

Piti

usas

(P

odarc

is p

ityu

sen

sis)

, un

a es

peci

e ro

bust

a y

con

gran

cap

acid

ad d

e co

loni

zaci

ón,

que

com

pite

co

n la

la

gart

ija a

utóc

tona

de

Urg

ull

por

los

recu

rsos

.

Page 2: E Hurrengo geltokia: hiriko natura CRISTINA ENEA PARKEA ... · - tazeoak (karramarroak, izkirak...), alga mota des - berdinak, arrain txikiak, moluskuak (lapak, karrake - lak...),

ULIA M

ENDIA

EL M

ONT

E ULIA

Ulia

M

endi

ak,

non

bert

ako

bide

et

a bi

dexk

a-sa

reet

an

natu

ra e

ta p

aisa

iari

lot

utak

o ba

lioak

age

rian

gel

ditz

en

dire

n, o

ndar

e hi

stor

iko

aber

atsa

gor

detz

en d

u. M

uino

altu

ba

t da

eta

itsa

soa

ikus

dai

teke

ber

tatik

, eta

hor

rega

tik, h

ain

zuze

n, l

ekur

ik a

ltuen

etan

tal

aia

mod

ura

erab

ili z

iren

, po

r-tu

ko b

aleo

ntzi

ei b

alee

n pr

esen

tzia

ren

berr

i em

atek

o. X

IX.

men

dean

ha

inba

t ge

rrar

en

leku

ko

izan

ze

n,

eta

horr

en

leku

kota

suna

em

aten

dig

ute

Alm

iran

tear

en G

otor

leku

aren

et

a M

onpa

seko

Bat

eria

ren

hond

arre

k. X

X.

men

de h

asie

ran

aisi

al di

rako

pa

rke

mod

uan

ospe

a ha

rtu

zuen

Don

ostia

ko

fam

ilia

aber

a tse

n ar

tean

. H

otel

a, j

atet

xeak

, ka

fete

giak

, te

nis-

pist

ak

eta

uso-

tirok

eta-

rako

gun

ea e

raik

i zi

ren

eta

tren

ele

k tri

koz

eta

tran

sbor

-da

dore

z ig

otze

n ze

n be

rtar

a.

Gau

r eg

un,

Ulia

Int

erpr

eta-

zio

Zent

roak

era

kust

en d

iz-

kigu

men

diar

en b

alio

hor

iek

guzt

iak.

El

Mon

te U

lia,

adem

ás d

e su

s va

lore

s na

tura

lístic

os y

pai

sajís

ticos

, qu

e qu

e-da

n pa

tent

es a

l ut

iliza

r la

am

plia

red

de

cam

inos

y s

ende

ros,

ate

sora

un

rico

pat

ri-

mon

io h

istó

rico

. Al s

er u

n pr

omon

tori

o el

evad

o de

sde

el c

ual

otea

r la

cos

ta, l

os p

unto

s m

ás a

ltos

se u

tiliz

aron

com

o at

ala-

yas

para

avi

sar

a lo

s ba

llene

ros

del

puer

to d

e la

pre

senc

ia

de lo

s pr

ecia

dos

cetá

ceos

. A lo

larg

o de

l sig

lo X

IX f

ue te

stig

o de

dis

tinta

s gu

erra

s, c

omo

lo a

test

igua

n lo

s re

stos

mili

tare

s de

l Fue

rte

del A

lmir

ante

y d

e la

Bat

e-rí

a de

Mon

pás.

A p

rinc

ipio

s de

l sig

lo

XX

se

conv

irtió

en

uno

de l

os l

uga-

res

pref

erid

os c

omo

parq

ue d

e oc

io y

re

creo

de

la b

uena

soc

ieda

d do

nost

ia-

rra,

ins

talá

ndos

e en

él

un h

otel

, re

s-ta

uran

tes,

caf

eter

ías,

pis

tas

de t

enis

y

tiro

al p

ichó

n, a

las

cua

les

se a

cce-

día

med

iant

e un

tre

n el

éctr

ico

y un

tr

ansb

orda

dor

aére

o. H

oy e

n dí

a, e

l C

entr

o de

Inte

rpre

taci

ón d

e U

lia, p

er-

mite

des

cubr

ir to

dos

sus

valo

res.

ULIAKO

UR-BILTEG

IAK

DEP

o'SITO

S DE

AGUA

DE

ULIA

XIX

. men

deko

big

arre

n er

dira

art

e, D

onos

tian,

Urg

ull

Men

diko

itu

rri

apur

reta

tik e

do p

utzu

ren

bate

tik

soili

k es

kura

zite

keen

ur

edan

garr

ia. H

ala

ere,

pop

ulaz

ioar

en

gora

kada

ren

eta

etxe

etan

txor

rota

ko u

r-in

stal

azio

en o

roko

r-tz

eare

n on

dori

oz, a

zpie

gitu

ra b

erri

ak s

ortu

beh

ar iz

an z

iren

, tx

orro

tako

ura

ren

eten

gabe

ko e

mar

ia z

iurt

atze

ko.

Soro

bor-

dako

dep

ositu

a er

aiki

zen

U

lia M

endi

an 1

872.

urt

ean,

et

a be

rtan

jaso

tzen

zen

Ulia

et

a M

endi

olak

o itu

rrie

tako

ur

a,

tutu

eria

, ub

ide

eta

tune

len

bita

rtez

. H

ala

ere,

in

stal

azio

hu

ra

bere

hala

ge

lditu

ze

n tx

iki

hiri

a-re

n pr

emia

k as

etze

ko,

eta

1900

. urt

ean,

aur

reko

aren

ga

itasu

na b

ikoi

zten

zue

n de

posi

tu

berr

i ba

t er

aiki

ze

n au

rrek

oare

n on

doan

(B

uska

ndo)

.

Has

ta la

seg

unda

mita

d de

l sig

lo

XIX

, la

ciu

dad

de S

an S

ebas

-tiá

n no

dis

poní

a de

más

agu

a po

tabl

e qu

e la

que

pro

porc

iona

ban

las

fuen

tes

proc

eden

tes

de l

os e

scas

os m

anan

tiale

s de

l M

onte

Urg

ull

o de

alg

ún p

ozo.

Sin

em

barg

o, e

l pr

ogre

sivo

aum

ento

de

la

pobl

ació

n, j

unto

con

la

gene

raliz

ació

n de

las

in

stal

acio

nes

de a

gua

corr

ient

e en

los

hog

a-re

s, h

izo

nece

sari

o cr

ear

nuev

as i

nfra

estr

uc-

tura

s pa

ra g

aran

tizar

un

apor

te c

onst

ante

de

agua

cor

rien

te.

La s

oluc

ión

fue

la c

onst

ruc-

ción

del

dep

ósito

de

Soro

bord

a (1

872)

en

las

fald

as d

el M

onte

Ulia

, qu

e re

cogí

a la

s ag

uas

de lo

s m

anan

tiale

s de

Ulia

y M

endi

ola

a tr

avés

de

una

red

de

tube

rías

, ac

uedu

ctos

y t

únel

es.

Sin

emba

rgo,

est

a in

stal

ació

n se

que

dó p

ront

o pe

queñ

a pa

ra la

s ne

cesi

dade

s de

la p

obla

ción

, y

en 1

900

hubo

que

con

stru

ir u

n nu

evo

depó

-si

to a

nexo

(B

uska

ndo)

, qu

e ca

si d

uplic

aba

la

capa

cida

d de

l ant

erio

r.

OND

ARRE

TAKO

MAR

EART

EKO

ZAB

ALGUN

EALA R

ASA

MAR

EAL DE

OND

ARRE

TA

Kon

txak

o ba

dia

hond

artz

a ba

ino

gehi

ago

da.

Itsa

sbeh

e-ra

n, e

ta m

area

biz

ieta

n be

rezi

ki, O

ndar

reta

k its

as h

ondo

be

rezi

a er

akus

ten

digu

, m

area

rtek

o za

balg

unea

edo

abr

a-si

o-pl

ataf

orm

a de

ituri

koa.

Ola

tuen

ete

ngab

eko

joan

-eto

rria

k Ig

eldo

Men

diko

its

asla

barr

ak a

laka

tu d

itu,

azal

era

lau

eta

hori

zont

al

bat

sort

uz;

geru

za

geol

ogik

o go

gor

eta

bigu

nak

ager

i za

iz ki

gu,

host

opil

hand

i bat

en a

n tze

ra. I

tsas

-be

hera

n so

rtze

n di

ren

urm

ael

eta

putz

ueta

n ek

osis

tem

a ab

e-ra

tsa

aurk

ituko

dug

u: k

rus-

taze

oak

(kar

ram

arro

ak,

izki

rak.

..),

alga

mot

a de

s-be

rdin

ak,

arra

in

txik

iak,

m

olus

kuak

(lap

ak, k

arra

ke-

lak.

..),

eta

ekin

oder

mat

uak

(itsa

s tr

ikua

k...)

.

No

todo

es

play

a en

la

bah

ía d

e La

Con

-ch

a. D

uran

te la

mar

ea

baja

, y

espe

cial

men

te

en l

as m

area

s vi

vas,

la

zon

a de

Ond

a-rr

eta

mue

stra

un

sing

ular

fond

o m

arin

o de

nom

inad

o ra

sa m

area

l o

plat

afor

ma

de a

bras

ión.

El

cons

-ta

nte

batir

de

las

olas

ha

ido

bise

land

o la

s ro

cas

de l

os a

cant

ilado

s de

l M

onte

Ige

ldo

gene

rand

o un

a su

perfi

cie

plan

a y

hori

zont

al,

en e

l qu

e la

al

tern

anci

a de

cap

as g

eoló

gica

s du

ras

y bl

an-

das

apar

ecen

dis

pues

tas

com

o un

gra

n ho

jal-

dre.

Al q

ueda

r ex

pues

ta d

uran

te la

baj

amar

, las

ch

arca

s y

poza

s qu

e se

form

an a

lber

gan

un r

ico

ecos

iste

ma,

en

el q

ue a

bund

an c

rust

áceo

s co

mo

cang

rejo

s y

quis

quill

as,

dife

rent

es t

ipos

de

alga

s, p

eque

ños

pece

s, m

olus

cos

com

o la

pas

y ca

rraq

uela

s, y

equ

inod

erm

os c

omo

los

eri-

zos

de m

ar.

MUG

A KRE

TAZEO

A/PALEO

ZEN

OA

EL Li' M

ITE

CRE

Ta' CICO/

PALEO

CEN

O

Loret

opea

Kon

txak

o et

a O

ndar

reta

ko h

onda

rtza

k ba

natz

en

ditu

en l

urm

utur

ra d

a, b

aina

hor

rez

gain

, or

ain

dela

65

,97

mili

oi

urte

tako

m

uga

geol

ogik

o ga

rran

tzits

ua e

re h

artz

en d

u ba

rne,

aro

Kre

-ta

zeoa

eta

Pal

eoge

noa

bere

izte

n di

tuen

a. H

aitz

ho

riet

an b

uztin

-mai

la m

ehe

eta

gorr

ixka

edo

m

arro

ia a

urki

tuko

dug

u; e

z oh

iko

irid

io k

opur

ua

dauk

a es

pine

la i

zene

ko m

iner

alez

osa

tuta

ko e

sfer

a kr

ista

lino

txik

ieki

n ba

tera

. G

aine

ra,

behe

alde

ko g

eruz

etan

ze

uden

esp

ezie

fos

ilen

ia g

ehie

ngoa

(%

92)

geru

za h

onet

ara

aile

gatz

erak

oan

nola

de

sage

rtze

n de

n er

e ik

us

daite

ke.

Azt

arna

hor

iek,

mun

duko

bes

te l

eku

batz

ueta

n an

tzek

o ad

i-ne

ko g

eruz

etan

aur

kitu

tako

bes

te b

atzu

ekin

bat

era,

ger

uza

hau

met

eoro

han

di b

aten

in

pakt

uak

sort

u zu

ela

adie

razt

en

digu

te;

10

km-ti

k go

rako

di

amet

roa

zuen

met

eoro

hur

a Yu

cata

n (M

exik

o) i

ngur

uan

eror

i ze

n,

eta

Lur

plan

etak

o ia

biz

itza

osoa

su

ntsi

tu z

uen,

din

osau

roak

bar

ne.

El

Pico

de

l Lo

ro e

s un

re

salte

treo

qu

e se

para

la

s pl

ayas

de

La

C

on-

cha

y O

ndar

reta

, si

bie

n, t

ambi

én a

lber

ga u

n im

port

ante

lím

ite g

eoló

gico

de

hace

65,

97 m

illon

es d

e añ

os, y

que

sep

ara

los

peri

odos

Cre

táci

co y

Pal

eóge

no. E

n es

tas

roca

s se

pue

de

enco

ntra

r un

niv

el a

rcill

oso

de p

ocos

cen

tímet

ros

de g

roso

r y

de c

olor

ació

n ro

jiza

oscu

ra o

mar

rón,

que

incl

uye

una

inus

ual

cant

idad

de

irid

io ju

nto

con

unas

peq

ueña

s es

fera

s cr

ista

linas

de

un

min

eral

llam

ado

espi

nela

. Ade

más

, se

obse

rva

cóm

o la

pr

áctic

a to

talid

ad (

92%

) de

las

esp

ecie

s fó

sile

s qu

e se

enc

on-

trab

an e

n lo

s es

trat

os i

nfer

iore

s de

sapa

rece

n ab

rupt

amen

te

al ll

egar

a e

sta

capa

. Est

os in

dici

os, j

unto

con

otr

os h

alla

dos

en o

tros

est

rato

s de

eda

d si

mila

r de

otr

as p

arte

s de

l mun

do,

pare

cen

indi

car

que

esta

cap

a fu

e pr

oduc

ida

por

el i

mpa

cto

de u

n gr

an m

eteo

ro, c

on u

n di

ámet

ro s

uper

ior

a lo

s 10

km

, en

la z

ona

del a

ctua

l Yuc

atán

(Méx

ico)

, que

aca

bó p

ráct

icam

ente

co

n la

vid

a en

la T

ierr

a, in

cluy

endo

a lo

s di

nosa

urio

s.

ALTZ

AKO

BIOAN

IZ TA

SUNA

LA

BIODIVER

SIDAD

DE

ALTZ

A

Altz

ako

ingu

rua

oso

urba

niza

tua

egon

arr

en, n

atur

arek

in

kont

aktu

an e

gote

ko m

oduk

o le

kuak

aur

ki d

itzak

egu,

ask

o ur

rund

u be

harr

ik g

abe.

Adi

bide

z, M

olin

ao ib

aiar

en in

guru

ak,

hiri

azp

iegi

ture

z et

a gu

neez

ingu

ratu

ta e

gon

arre

n, n

olab

ai-

teko

land

azab

al it

xura

ri e

uste

n di

o, e

ta h

ariz

ti et

a ha

ltzad

iak

aurk

ituko

ditu

gu l

abor

antz

a et

a or

tu a

rtea

n. A

rbol

adi

gune

ho

riet

an a

nim

alia

int

eres

garr

iak

bizi

dir

a, h

ala

nola

, kap

ri-

korn

io h

andi

a (C

eram

bix

cer

do),

hari

tz

held

ueta

ko z

ulo e

tan

bizi

den

ant

ena

luze

ko k

akal

ardo

han

dia,

edo

Esk

ulap

io

suge

a (E

laph

e lo

ng

issi

ma),

gora

egi

teko

ga

itasu

n ha

ndia

due

n et

a oh

arka

bean

pa

sa tz

en z

aigu

n na

rras

tia. Z

uhai

ztie

tan

hega

zti b

itxia

k er

e ik

usik

o di

tugu

, adi

bi-

dez

okil

txik

ia

(Den

dro

copos

min

or)

, le

pitz

ulia

(Jyn

x t

orq

uilla

) ed

o ba

ita z

ata

arru

nta

ere

(Capri

mu

lgu

s eu

ropaeu

s).

Itur

ria:

Altz

ako

His

tori

a M

inte

gia.

Ape

sar

de q

ue e

l en

torn

o de

A

ltza

se

encu

entr

e m

uy

urba

niza

do,

aún

es

posi

ble

enco

ntra

r, si

n al

ejar

se m

ucho

, zo

nas

que

perm

iten

man

te-

ner

el c

onta

cto

con

la n

atur

a-le

za.

Por

ejem

plo,

el

área

del

o M

olin

ao,

que

pese

a e

star

ro

dead

o po

r in

frae

stru

ctur

as

y nú

cleo

s de

pob

laci

ones

, man

tiene

un

cier

to a

ire

de c

ampi

ña

que

ofre

ce la

opo

rtun

idad

de

enco

ntra

r aú

n ro

bled

ales

y a

li-se

das

entr

e lo

s es

paci

os d

e cu

ltivo

s y

huer

tas.

Est

as m

anch

as

arbó

reas

alb

erga

n an

imal

es t

an i

nter

esan

tes

com

o el

gra

n ca

pric

orni

o (C

eram

bix

cer

do),

un e

scar

abaj

o m

uy g

rand

e de

la

rgas

ant

enas

que

hab

ita e

n or

ifici

os e

n ro

bles

mad

uros

, o

la c

uleb

ra d

e E

scul

apio

(Ela

ph

e lo

ng

issi

ma) u

n re

ptil

con

una

gran

cap

acid

ad t

repa

dora

, por

lo q

ue s

uele

pas

ar d

esap

erci

-bi

da. E

ntre

las

arbo

leda

s, ta

mbi

én s

e en

cuen

tran

esp

ecie

s de

av

es t

an c

urio

sas

com

o el

pic

o m

enor

(D

endro

copos

min

or)

, el

tor

cecu

ello

s (J

yn

x t

orq

uilla

) o

incl

uso

el c

hota

cabr

as g

ris

(Capri

mu

lgu

s eu

ropaeu

s). F

uent

e: A

ltzak

o H

isto

ria

Min

tegi

a.