ENERGIA

Energia da aldaketa sortzeko gaitasuna duen guztia. Hortaz, aldaketak energiaren eraginez gertatzen direla esan dezakegu.

ADIBIDEZ: tostadak erre egiten dira txigorgailuan eta bonbilak piztu eta gelak argitzen dituzte.

Eguzki-argia Bonbilla

Sua

• Berriztagarriak: Ez dira agortzen. Naturan sortzen dira.

• Adibideak:

Egurra

Ura

EguzkiaMateria organikoa Haizea

ENERGIA BERRIZTAGARRIAK

BERRIZTAGARRIAK

• Eguzki-energia

• Energia-eolikoa

• Energia-hidraulikoa

• Energia- termikoa

• Itsas-energia

• Energia-geotermikoa

• Energia elektrikoa

• Berriztaezinak: Energia-iturri berriztaezinen kantitatea mugatua da

• naturan, eta, energia aurreztu ezean, agortu, egin daitezke.

• Adibideak:

BERRIZTAEZINAK

Petroleoa Gas naturala Ikatsa Mineral erradiaktiboak

BERRIZTAEZINAK

• Petroleoa

• Gas-naturala

• Ikatsa

• Mineral erradiaktioak

Energia elektrikoa

• Zer da?

• Zirkuitu batean zehar korronte elektrikoa garraiatzen duen energia da.

• Energia horri esker funtzionatzen dute etxetresna elektrikoek.

Uraren energia mekanikoa erabiltzen dute, turbina bat biraratzeko.

Haizearen energia mekanikoa erabiltzen dute. Turbinak helize handiak dira, eta haizearen bidez egiten dute bira.

Erregai baten energia kimikoa erabiltzen dute lurruan sortzeko ; besteak beste , Ikatzaren,petroleoaren eta gas naturalaren energia.Lurrun horrek turbina biratzendu.

•Energia nuklearra sortzen duen beroa erabiltzen dute,ur-lurruna sortzeko.•Ur-lurrun horrek turbina biratzen du .

Eguzkiaren beroa erabiltzen du,ur-lurruna sortzeko.

Zentral horiek ez dituzte turbinak eta sorgailuak erabiltzen, baizik eta eguzki – plakak. Plaka horietara argia iristean, korronte elektrikoa sortzen dute.

7. Zentral elektrikoak• Zer dira?• Etxetan erabilten den energia gehiena eta

industrian erabiltzen den energiaren zati handi bat energia elektrikoa da. Elektrizitate hori guztia zentral elektrikoetan sortzen da. Adibidez:Bizikleta baten dinamoa.

• Zentral elektriko gehienek sorgailu baten bidez sortzen dute korronte elektrikoak.Sorgailuak makinak dira.

• Sorgailua birarazteko, turbinak erabilten dira. Turbinak ,helizeak edo gurpilak dira . Ur – lasterrean edo presiopeko ur-lerrunaren sorrota da baten energia mekanikoa erabiltzen dute bira egiteko

Nola garraiatzen da E.Elektrikoa?

• Zentral elektrikotan ekoitziteko energia ezin daiteke gorde. Zentral elektrikoetatik kontzumitzen den tokietara garraiatzen da linea elektrikoen bidez.

• Hirien kanpoaldean, korronte elektrikoa eramaten duten kableak dorre garaietan lotuta egoten dira.

• Dorre horiei goitentsioko dorre deritze. Korronte kableetan zehar igitzen da, ia energiarik galdu gabe.

Dinamo hau sorgailu mota bat da

Zer da?Argiaren energia da.Besteak beste,eguzki-kalkulagailuak funtzionatzeko erabiltzen da.Landareek argi-energia erabiltzen dute bere elikagaiak sortzeko.

• Gorputz argidunak:• Berezko argia dute, eta naturalak edo artifizialak izan daitezke

• Gorputz argiztatuak (gardenak,zehargitzuak, opakoak)• Ez dute berezko argirik;aitzitik,gorputz argidunen argia jasotzen du.

• Gardenak:argi guztiari pasatzen uzte diote.Horregatik,ederto ikus daiteke haietan zehar.

• Opakuak:ez diote pasatzen uzten argiari;ondorioz,haietan zehar ez da ezer ikusten.

• Zeharrargitsuak:ez diote argi guztiai pasatzen uzten.Horregatik,haietan zehar ikusten diren gauzak lauso ageri dira.

• Zer da?• Bero modura transmititzen den energia

da.esaterako, txigorgailu batek bero-energia transmititzen dio ogi txigortuari.

• Zerekin neurtzen da?• Termometro batekin.

BERO ENERGIA

Bero energia

Beroa

Bero transmizioa

• Zertan datza?• Janaria prestatzen, sukaldeak sortutako beroa

otzira eta ontxitik elikagaietara pasatzen da, beroa materialetan zehar transmititzen baita.

Beroa eraman duten materialak:• Metalezko material asko.• Adibidez:sukaldeko ontzi asko.

• Beroa eramaten ez duten materialak:• Artelazkia,beira,artilea, sura eta plastikoak

egindako material askok.

Egoera aldaketak

• Solidoa:materia solidoan beroa kondukzioz transmititzen da. Objetu baten muturra bero –iturri batera hurbiltzean ,beroa objetuaren beste muturreraino transmititzen da. Era horretara, beroa materia solido osoan zehar transmititzen da.

• Likidoa:Likidoa forma likido du.Partikulak hotzenak behera jaizten dira eta beroenak igotzen dira

• Gaseosoa:Partikulak hotzenak behera jaizten dira eta beroenak igotzen dira.

Dilatazioa eta kontrakzioa

• Dilatazioa:Gorputz bat berotzen denean, tamaina handitzen zaio:dilatatu egiten da.hosten denean,berriz,gurputzaren tamaina txikitu egiten da;hau da, uzkurtu egiten da.

• Zulo hau dauka eguzkia dagoenean dilatatzeko bestela trena trenbidetik aterako zen.

• Kontrakzioa:Gorputz bat berotzen denean, tamaina handitzen zaio:dilatatu egiten da.

• Hosten denean,berriz,gorputzaren tamaina txikitu egiten da;hau da, uzkurtu egiten da.

●Besoa mugitzen dugunean gure besoko giharrak uzkurtzen dira.

• Zer da? Energia mekanikoa mugitzen ari diren

gorputzen energia da

• Adibideak: Ibaiko urek, itsasoko urek, oinez dabilen pertsonek, haizeek edota zuhaitzetik erortzen ari diren fruituek energia hori dute .

Maratoi batean energia sortzen da.

• Energia hidraulikoa: Energia hidraulikoa urtegien ura

behar ditu energia sortzeko. Adibidez urtegi batean ur-jausi bat

sortzen da eta uraren indar probokatuarekin energia sortzen da.

• Energia eolikoa: Haizearen mugimenduaren bidez

sortzen den energia da.

Adibidez haize errota energia eolikoa sortzen dute.

• Olatuen energia: Olatuen energia olatuek egiten duten

mugimenduari esker lortzen da.

Adibidez hondartzan olatuak daudenean energia sortzen da.

• Zer da? Energia kimikoa materialek beren osagaientzatik daukaten energia da.Ikatsa erretzen denean energia kimikoa sortzen da.

• Motak: Azukreak eta egurra energia hori dute erretzen direnean.

• Zentral nuklear baten alboan bizi bazara eta zentral nuklearra explotatzen bada, hil egin al zara zuk eta herria edo hiri osoa.

• Japonen zentral nuklear bat dago eta terremotoarekin kaltetuko lirateke.

• Zer dira zentral nuklearrak? Zentral nuklearrak energia nuklearretatik elektrizitatea sortzen den instalazio industriala da.

• Alde onak:Oso eraginkorra da:erregai gutxik energia asko ematen du.Ez du gas kutsatzailerik isurtzen.

• Alde txarrak:Hondakin erradiaktiboa sortzen ditu.Istripua gertatuz gero,eremu handiak kaltetuko lirateke.

• Lemoizko zentral nuklearra Bizkaian dago.Lemoizen 1970eko hamarkadan Iberduerok eraiki nahi izan zuen zentral nuklearra. Proiektua 1972ko apirilaren 18an hasi zen martxan jartzen.Itzi zenuten ze beztela kontaminatzen zuen hiri besteari.

Amaiera

6B1